ELKARRIZKETA

HEDOI ETXARTEidazlea

Itzultzailea eta biolin-jolea ikasketaz, euskal poesigintzan bere leku propioa egiten ari den idazle gaztea da Hedoi Etxarte (1986, Iruñea). Suzko lilia poesia liburua (2008) eta Ihes ederra nobela grafikoa (2009) argitaratu ostean, Sinplistak poema liburua kaleratu berri du Susa argitaletxearekin. Iruñeko La Hormiga Atomican bildu gara, bere olerkietatik abiatuta, jendarteaz eta kulturaz gogoeta egiteko. Egunerokotasunean ematen diren gatazka politikoak bildu ditu, mikro ikuspegi zorrotz eta ironikotik, eraldaketa makrorako deialdi usaina utziz. Kalea eraldatzeko grina sortzen duen lana, ezbairik gabe.

Suzko lilia lanarekin alderatuta, politizatuagoa dago Sinplistak. Zerk eragin du aldaketa hori?Bizitzan, oro har, aldaketa bat dagoelako aldatzen da idazteko modua ere. Suzko lilia argitara-tu nuenean ez nuen lan egiten, duela hiru urte hasi nintzen erregularki lanean Gasteizko euskaltegi batean. Uste dut lan

2013ko urtarrilaren 4a | 4. zenbakia

“Ezin gara galtzen egon denbora guztian”

Xalba Ramirez

susa-literatura.com

egitea, bizitzako beste gauza ba-tzuk bezala, markatzen zaituen funtsezko esperientzia bat dela; ia-ia suak markatu ahal zaituen bezala. Maila subjektiboan, la-nik egin gabe gauza asko ez di-tugu ulertzen, eta lanari esker beste gauza asko ulertzera iris-ten gara. Azaldu ahal dizute zer den erditzea, uler dezakezu, egin zenezake abstrakzio ariketa bat, saia zintezke hor jartzen; baina, seguru aski, hor egon ez bazara, zailtasun handiak izango dituzu erabat ulertzeko erditzeak zer esan nahi duen.

Geroz eta beranduago lanean hasten den gizarte batean kontsekuentzia asko daude, eta horietako bat da gure belau-naldiak, adibidez, autonomia gaitasun oso txikia daukala, ez daukalako gaitasun ekono-mikoa. Orduan, ez dauka etxe-bizitza edukitzeko ahalme-na, eta horrek eragina dauka bere harreman pertsonaletan, laguntasunetan, harreman sexualetan, proiektuetan, bi-zitza proiektuetan… Eremu askotan, ezta? Eta, autonomia ekonomikoa ez badauka, mu-gatua sentitu daiteke egiten di-tuen proiektu horietan, edo ha-rreman oso ona izan behar du

ezinbestean beste belaunaldiko jendearekin. Horrek guztiak baldintzatu du Suzko lilia-tik Sinplistak-erainoko bide hori.

Olerki batean diozu norberak bere ikuspegia daukala. Klase bakoitzak determinatzen edo baldintzatzen du norberaren pentsatzeko zein gauzak egiteko era edo, kasu honetan, idazteko modua?Bai, oso funtsezko gauza bat da hori, eta liburuan jasotzen dudana. Duela pare bat urte bazegoen euskaltegian gazte talde bat, hamalau eta hamazazpi urte artekoa. Hizkuntzak irakasteko moduetako bat da pentsatzea hizkuntza horiek ikasten ari den jendea ez dela umea, badituela kezka batzuk, eta kezka horien inguruan hitz egin diezaiekezula. Eta, bueno, agian oso galdera demagogikoa bururatu zitzaidan behin: “Euro bat zer da, asko edo gutxi?”. Eta, noski, segun eta zenbat daukazun edo segun eta zertarako den, da euro bat asko edo gutxi. Askotan ez da planteatzen berez oso funtsezko gauza izan daitekeen hori. Hemen ondoko arrandegi batzuetan prezio eskalak hasi dira egiten. Europako

ezkerreko beste leku batzuetan, Alemanian adibidez, lau tarifa ezberdin daude egunkari batean: prekarioenetik hasi eta diru gehiago daukanak gehiago ordain dezala. Egitura horietan badago nolabaiteko banaketa moduko bat. Argi dago tarifa prekarioa ordaintzearekin soilik ez dagoela proiektua aurrera ateratzerik, baina badago beste jende bat diru gehiago daukana eta uste duena hori mantentzeko gehiago ordaindu behar duela, gehiago daukalako. Oso gauza funtsezkoak dira ikuspegiak, ezta?

Eta, badago beste gauza bat, poema horretan ez dena ageri: egiten duzun jarduera motak zure lana baldintzatzen duela. Ez da gauza bera ilea moztea edo torlojuak nonbaiten jartzea, edo lan egiten duzun tokian dagoen zarataren edo tenperaturaren arabera, zenbateraino izan daitekeen atsegina… Ezin da esan jarduera guztiak direla konplikatuak maila berean.

Sexua eta politika dira liburuko bi gai nagusiak. Banaezinak al dira?Baldintzatuak daude oso neu-rri handian. Politika, ekintza

“Oso zaila da planteatzea maitasuna bezalako proiektu bat, bizitzako beste proiektu batzuk bezala, jabetza existitzen den leku batean”

izateaz gain, guk etengabe moldatzen dugun narrazio bat da, gure bizitzari zentzua ema-ten diona. Eta, hor, maila asko daude. Oinarrizkoa den maila bat afektiboa da: nor dagoen zure ondoan zerbait gertatzen denean eta zer gertatzen den zerbait hori pasatzen denean. Oso gauza sentimentala da po-litika egunerokotasun horretan; batzuetan gogortasunei esker eta, beste batzuetan, samurta-sunei esker geldituko zara leku batzuetan, ezta? Oso intuitiboa da eta, sarritan, garrantzia ika-ragarria dauka.

Sexua, maila horretan, oso antzekoa izan daiteke. Alde fisio-logikoa izan arren, badago beste parte oso bat guk lantzen dugu-na. Azken batean, zuri zerbait gustatzen bazaizu, zure buruari hori gogoko izan behar duzula edo hori gogoko duzula irakatsi diozulako da. Orduan, bai dela inportantea politika sexy-a iza-tea. Badagoelako ere oso marka-tua den zerbait feeling-etan, ha-rremanetan, erakarpenetan.

Gurean, gehiago aritu izan gara politikaz, baina, zergatik esaten zaio, oraindik, “kafeari Baqué, eta txortari kafe”?Bai, uste dut oraindik asko da-goela egiteko zentzu horretan. Saiakera asko daude, oso baiko-rrak, baina gauza asko landu gabe daude harremanetan, sexualita-teetan etab. Besteak beste, oso zaila delako planteatzea mai-tasuna bezalako proiektu bat, bizitzako beste proiektu batzuk bezala, jabetza existitzen den leku batean. Jabetza existitzen den leku batean ia ezinezkoa da planteatzea, esaterako, zu ez za-rela zure bikotekidearen menpe-koa jabetza terminoetan. Zeren, denak funtzionatzen du horre-la, eta denak du zentzua maila horretan. Orduan, konplexua da. Konplexua den bezala gure oheko praktikak zenbateraino markatzen dituen gauza asko. Aurreko belaunaldiekin, gura-

ELKARRIZKETA

“Gaiztakeria dago ari bagara hitz egiten politikan, kontuan hartu gabe existitzen direla 8.000 ertzain”

2013ko urtarrilaren 4a | 4. zenbakia

soekin, hitz egiten ez dugun kon-tu bat da. Gurasoek ez badigute irakasten, nork irakasten digu? Eta, zergatik dute hainbeste antza praktika horiek? Zergatik dira gai batzuk tabuak ohean? Eta, zergatik dira tabu horiek berdinak askorentzat? Zergatik daude iritzi asko orokorrak di-renak? Horiek nonbaiten jaioko ziren, ezta? Eta, askotan, bukatu dezakegu interesatzen ez zaiz-kigun lekuetan gauza hauek ez pentsatzeagatik.

Aipamen asko daude liburuan: R. Dalton, E. Cardenal, Gandhi, A. Badiou, V. Lenin, G. Lukács, K. Marx, D. Agolli… Zer egiten dute pertsona horiek zure liburuan? Zein da zure erreferentea?Logikoa den kontu bat dago hor. Jakintza da, azken finean, transmititzen den zerbait. Esaterako, nik liburuan jarri ditudan aipuetatik baten bat, agian, nik bakarrik deskubritu dut, baina gehienak norbaitek eman dizkit. Rubenek behin eta berriro errepikatu zidan Dalton eta Cardenal irakurtzeko: “Irakurri hau edo hasi poema honetatik...”. Orduan, dakigun guztia da besteei zor diegun zerbait. Soziala den eta horrela bakarrik ulertu litekeen ariketa bat da. Nik Lukács irakurriko nuke Alain Soralengatik. Egun Frantziako eskuin muturrean dagoen tipo bat da, eta lotura dauka momentu batean unibertsitatean izan nuen arlo batekin. Eta, orduan, nori zor diot nik Lukács irakurtzea? Maila horretan, zorretan gaude denbora guztian.

Egia da, baita, hautu bat ere ba-dagoela; jende horrek, lotsarik gabe, ongi esan ditu gauza asko. Beraz, utzi ditzagun bere horre-tan, inolako mitifikaziorik gabe. Norbaitek zerbait ongi formula-tu badu, Creative Commons de-nez, esan dezagun nor den haren autorea. Eta, zentzu horretan, uste dut askotan oso lan gogorra

dela; denbora guztian lantzen aritzea hori nola landuko duzun maila zehatzean zein ideiaren mailan, baita hor gertatzen di-ren tentsioak eta gainditu beha-rreko kontraesanak nola landu ere. Hori bai dela ariketa bat uste dudana inportantea dela. Ni, behintzat, saiatzen naiz ahale-gina egiten inoiz ez abandonat-zeko, hau da, ez pentsatzen inoiz

badagoela gai bat inportantea ez dena. Pixka bat nekagarria izan daiteke ikusita nazia zen gizon bat daukazula aurretik.

Nortzuk dira sinplistak? Hasierako planteamendua zen askotan ez dela gaiei buruz hitz egin nahi, eta hor erabiltzen direla aitzakia asko. Agian nor-baitek esan du gauza oso inte-resgarri bat, baina, esateko mo-duarengatik, ez da hitz egingo gai horri buruz. Hori, eztabaida-ren mailan, tragedia bat izango litzateke, zeren jende guztiak ez dauka hitz egiteko modu bera, ez dauka sofistikazio bera. Asko-tan, horri buruz ez hitz egiteko tranpa bat izan liteke erabiltzen den hizkeraren sofistikazioa. Izan ere, urpera daiteke norbait esanez “hori oso sinplea da”, edo “hori marikeo bat da”. Zerrenda luze bat egon liteke deslegiti-matzeko hori esaten duena.

Azken batean, baliabide bat izan liteke iraina den hori zure burua-ri jarri eta “terrorista batzuk za-rete!”, esatea. “Bale, ba terrorista batzuk gara, orain hasi gaitezke eztabaidan?”. Hau da, ez dauka-gu problemarik. Adibidez, queer mugimenduan egin dute hori

asko. Iraintzen gaituzue? Ba benga, guk deituko diogu gure buruari bollerak, marikoiak… eta listo, orain nahi baduzue hasiko gara hitz egiten inporta zaigun horretaz. “Ez, ez gara, errespeta gaitzazue…”, esaten denbora gal-du beharrean, zuzenean ustez gaizki planteatu diren gai horiei buruz eztabaidatzen hastea.

Zer da errespetua orduan, galtzeko dagoen zerbait?Bai, oso kuriosoa izaten da, eta oso maila zehatzean entzuten dudan kontu bat da. “Hori ez da hain sinplea, ez dakit zer…”. Bueno, ba ez bada hain sinplea, esplikatu zertan den konplexua, ez? Esan nahi dut, baldin badau-de 73.000 Guardia Zibil, zer da zi-fra hori esatea? Zergatik da hori sinplea? Edo, hirukoiztu bazen iragan urtean gas negargileen erosketa espainiar erreinuan, hori zertan da sinplea? Zertan da demagogikoa? Hori datu bat da, ezta? Horrelako datuak ma-neiatzen dituzunean, non dago gaiztakeria? Gaiztakeria dago ari bagara hitz egiten politikan, kontuan hartu gabe existitzen direla 8.000 ertzain, edo EAEn 7.500 udaltzain daudela. Hori da inportantea. Edo, 5.000 euro ja-rriko ditu hiritar bakoitzak AHT ordaintzeko. Horiek nahiko ob-jektiboak izan litezkeen datu ba-tzuk dira. Non dago tranpa datu horiek erabiltzearen aldetik?

Eta, nortzuk dira gafapastistak? Badago liburuan kontraesan txiki bat. Batetik, badago poe-ma bat pastazko betaurrekoak erosteari buruzkoa eta, gero, ga-fapastismoaren ideia hori dago. Agian, Euskal Herrian, ez dau-de asko. Orduan, existitzen ez den zerbaiti buruz hitz egitea da. Zuk lanen bat ez baduzu egiten, beste norbaitek egingo du, ezta? Eta, hori gerta liteke Frantzian eskuin muturrarekin. Ezke-rrak abandonatzen baldin badu behean dagoen jendeari buruzko diskurtso hurbila, lehenago edo beranduago eskuin mutu-

“Dakigun guztia besteei zor diegun zerbait da, soziala dena eta horrela soilik ulertu litekeena”

rra etorriko da eta bere egingo du publiko hori. Estetikan ere gertatzen da antzeko gauza bat. Mugimendu askatzaileetatik ez bada lortzen izatea, esaterako, agitprop-a, gauza oso cool bat egitea afixa politikoak, coolta-suna ez badago hor, etorriko da beste norbait edukiz hustuko duena, eta egingo duena bere linea markatu estetika huts eta soil batekin, mitoan oinarrituta, bere egoaren puzte horretan.

Hori ez gertatzeko modu baka-rra da bakoitzak bere lana egi-tea. Beste horren kontra aritzea da beste horren agendaren arabera ibiltzea. Kontua ez da gafapastismoa suntsitzea, kon-tua da gu sexy-agoak izatea. Edo, kontua ez da, zerbait larria gertatzen bada, Fronte Naziona-laren kontra egotea, kontua da zertan ari garen ez bagara hitz egiten ari eta konpontzen ari. Jende behartsuaren baldintzak hobetzeko diskurtso bat artiku-latzeko gaitasuna galdu badu-gu eta, gelditu bagara bakarrik fakultateetan, gerta liteke jende oso inteligentearekin geratzea baina ez aritzea maila ulerga-rrietan hitz egiten. Orduan,

agian, jendeak entzuteari utzi digu.

Zergatik gorroto dituzu sozial-demokratak?Bakoitzaren identitatearen so-rreran egiten den hautuaren araberakoa da hori. Nik, zentzu historikoan, komunistatzat daukat nire burua. Izan lite-ke mende asko izan litzakeen tradizio bat, ulertzen dudalako ekarpenak eta askapenak izan-go direla jende askoren arteko prozesuak; ez jende guztiaren artekoak, baina, bai jende asko-ren prozesuak. Sozialdemokra-ziak daramatza 120 urte irtenbi-de oso txarrak ematen. Nahiko argi dago zertan bukatu duen. Esan nahi dut, eta ez da topikoa

egiteagatik, nazismoa boterera iritsi zela sozialdemokraziak ko-munista alemanak edo esparta-kistak garbitu zituelako. Zeren, haiek ziren gai horri buruz hitz egiten ari zirenak Alemanian, eta aurre egin ahal zietenak naziei. Hortik hasita, 80ko ha-markadan PSOEk egin zituen gerra zikineko kontuetatik pri-batizazioetara, edo zikinkeria sindikaletara, edo Zapatero bo-terera iritsi zenean Irakeko sol-daduak Iraketik atera aurretik aberatsenei zergak jaitsi izana, edo Patxi Lopezen azken go-bernuan gertatu diren gauza pila bat. Neurri handi batean eta estrategikoki, konfiantza handiagoa izan daiteke eskuin klasikoan sozialdemokrazian baino. Zeren, behintzat, bada-kizu zein terminotan ari den garatzen elkarrizketa.

Nor joan daiteke zurekin afaltzera, edo norekin egingo zenuke aliantza estrategiko bat?Joera handi bat dago hor, ez dakit noiztik beheko jendeak badauzkala forma asko gaur egun; hitz egiteko, janzteko, ko-deetan… Eta, horrek , egin le-zake jende askorekin kostatzen

ELKARRIZKETA

“Kontua ez da gafapastismoa suntsitzea, kontua da gu sexy-agoak izatea”

“Neurri handi batean eta estrategikoki, konfiantza handiagoa izan daiteke eskuin klasikoan sozialdemokrazian baino”

zaizula ulertzea. Orduan, elkar ulermen hori zaila baldin bada, pentsa zenezake arazoa dire-la bakaletak edo poligoneroak, edo problema direla jurruak edo punky-ak, edo ijitoak. Askotan gerta liteke, Do the right thing filmean gertatzen den bezala, italiarrak beltzen kontra aritzea auzo berean. Beheko jendea da beheko jendearekin topo egiten duena, leku beretan bizi baiti-ra, auzo beretan. Nik uste dut aliantza horiek direla, berriro bueltatzea pentsatzera baietz; bakoitzak izan dezala nahi duen itxura, baina uste ez duzun hori ere badela, zorionez eta zoritxa-rrez, zure kidea izango dena goi-ko horiek goian egoteri utzi die-zaioten.

Beraz, liburuan aipatzen duzun legez, urgentziazko prozedura da sozialismoa berrabiaraztea?Kontu hori amodio testuingu-ru batean biltzen dut liburuan baina, bai, uste dut, zentzu za-balean, askapena pasako dela ekoizpen neurriak denon eskue-tan egongo direnean. Eta, hori, oso funtsezko gauza dela eta bes-tela ezingo dela, ez dela egongo irtenbiderik ia ezertarako ezta

planetaren mailan ere. Ez bal-din bada aplikatzen oso azkar guztion onurarako izango den ordena berri bat... Zeren ordena berri hau, orain dagoena, garbi dago geroz eta ankerragoa dela, eman dezagun, %80arentzat. Baina, aurki, %19 horrentzat ere izango da oso gogorra, %1arekin batera dagoen horrentzat.

Politika sexy-a eta eskuragarria izan behar dela diozu, baita

2013ko urtarrilaren 4a | 4. zenbakia

“Ezin dugu pentsatu Che Guevararen kamisetekin negozioa egiten delako Che Guevara ez zela existitu”

erabiltzen diren hitzak ere. ‘Burkide’, ‘alderdia’, ‘sozialismo erreala’… hitzak irakurri daitezke liburuan. Zein apurketa dago zaharra eta berriaren artean? Politika egiteko, hitz egiteko modu berriak daude; hizkuntza berriak behar dira?Hitzekin maitemindu gabe, nahiz eta momentu batzuetan maitemin gaitezkeen, uste dut ez dela hain inportantea hitza bera, baina ezta ere ezin garela egon denbora guztian galtzen. Ezin duguna pentsatu da Che Guevararen kamisetekin nego-zioa egiten delako Che Guevara ez zela existitu. Edo, haren li-buruekin egingo balitz negozioa, orduan Che Guevarak ez digula balio. Egin behar da kontrakoa; kafe enpresa multinazional ba-tek elkartasuna hitza edo banku batek iraultza hitza erabiltzen duelako, zuk ez diozu utzi behar iraultza egiteari. Telefonikak asanblada bat imitatzen duelako iragarki batean, ez zaio asan-bladak egiteari utzi behar. “Ez, ez,ez, egingo ditugu, eta egingo ditugu gehiago eta hobeto”. Orduan, arazo bat dago hor, be-rez ez dena ez estetikoa ezta filologikoa ere. Eagletonek nahiko argi esaten du: “Ga-raiak esaten du beti munduak esan nahi duena”. Sobiet Bata-sunean ez zegoen inongo pro-blemarik Tchaykovsky jotzeko. Tchaykovsky zen burges bat. Baina, zergatik? Sobiet Bata-sunak erabakitzen zuelako zer esan nahi zuen horrek. Irabaz-ten ari den horrek ez da dena jaten duela, dadaistak berez ez zirelako uste dugunak bezain iraultzaileak, hori ere korronpi-tuta zegoela… Arazoa ez da hori, arazoa da borroka politikoa ira-bazten ari zarenean denari esa-narazten diozula zuk nahi du-zuna. Horrek pista asko ematen ditu eta irabazi behar dena hori da. Bide horretan, adibidez, ar-teak jar ditzake tresnak, gertu-ratzeko edo eguneroko horretan klabe batzuk emateko.

Ildo horretan, egungo garai berrietan, eta ez soilik gatazkaren gainditzeari begira, zein da euskal gazteok behar dugun artea, kultura, edo poesia?Asko behar dugun zerbait edo nik asko faltan sumatzen du-dana da mailegua. Konturatzea Roque Daltonek, Ameriketako gerrillan edo Errusian egon ze-nean, gerrillaren barnean mai-tasunarekin planteatzen zituen arazoak guk ditugun proble-ma askoren tankerakoak dire-la. Zentzu horretan, asko egin genezake aurrera beste leku batzuetan eta beste garai batzue-tan gertatu diren gauzekin. Eta, badirudi, agian kontraesankorra izan litekeela pentsatzea “nola da posible lehenaldiko eta beste leku batzuetako…”. Baina, gauza horietatik asko ikasi liteke. Eta, agian, poesia ikasteko modu bat da, beste askoren artean. Oso adi egon behar da etenga-be, eta sentsibilitate politiko handia izan behar da ulertzeko zer gertatzen ari den gauden to-kietan. Politika leku guztietan dago: zein kafe hartzen dugun, non, zenbat, norekin, nolakoak garen, nola agurtzen dugun jendea… Hori bai saiatu naize-la poema liburuan argi uzten, egunerokotasunean politika leku guztietan dagoela. Zergatik ez garen ausartzen Gasteizko Renfeko geltokian txartel bat euskaraz eskatzen, edo nola den posible nik duela bi egun jakitea ogia erosten dudan okindegian euskalduna ez zela uste nuen hori berez euskalduna izatea.Orduan, Dritero Agollik, Ro-

“Ekarpenak eta askapenak jende askoren arteko prozesuak izango dira”

ELKARRIZKETA

que Daltonek, Klara Zetkinek edo Rosa Luxemburgok beraien poemetan, saiakeretan, egune-rokoetan, eskutitzetan… esaten dutenak nola elikatzen duen ba-tak bestea, eta nola goazen hori ulertzen. Zeren, bestela, Ange-la Davisek nola esplika lezake Estatu Batuetako emakume beltzen, emakume italiarren eta emakume irlandarren egoera? Erabilita Klara Zetkin dela lan-gile europarrei buruzko testuak

idazten dituen emakume bat, abstrakzio eta konkrezio lan hori eginda. Zentzu horretan da-goen abantailetako bat dela.

Zorionez eta, agian, gainera, ez oso helburu nobleekin, da-kigu ingelesa. Ba, aizu, erabili egingo dugu. Twitter bezala da. Twitter kaka putza da, enpresa pribatu bat, zentsura zaitzake, zentsuratzen du, baina leiho hori dagoen bitartean erabiliko dugu beste batzuek egiten du-ten bezala. Zeren, buelta eman ahal diogu. Ez dugu leiho hori bihurtuko leku interesgarria, badaude interesgarriagoak izan litezkeen beste sare sozial ba-tzuk, software librekoak. Bai-na, bueno, agian hortik ari zara gauzak alde batera edo bestera bideratzen. Eta, neurri horretan, euskara da hizkuntza bat hiz-tun kopuruan ez dena oso han-dia, baina gaztelera ez dakienak frantsesa daki, eta askok inge-lesa badakigu. Zentzu horretan, aprobetxatu egin behar dugu daukaguna.

Murrizketak eta EHUn ematen den “curriculum

sozialdemokrata” aintzat hartuta, nola ikusten dituzu bertako hezkuntza zein hezkuntza mugimenduak? Nik ez dut ezagutzen EHU guztia, beraz, horri buruz ezin-go nuke hitz egin. Baina, bai daukadala irudipena, Gasteizko Letren fakultatean ikasita, bal-dintzak ez direla onak pentsa-mendua garatzeko. Nik izan ditut irakasle oso onak; adibi-dez, frantsesa-euskara irakatsi zidan Bego Montorio, interpre-tazioa irakatsi zidan Mikel Gar-mendia… Eduki nituen irakas-le batzuk benetan brillanteak, eztabaida klasera eramaten zutenak. Baina, unibertsitate bat posible dena batzuk egotea kobratzen 4.000 euro eta beste batzuk 500… Eta, zure kreditue-tan maila berean daude, egon daitezke bulego berean! Hori hasierako arazo bat da. Edo, unibertsitate sistema bat oina-rritzen dena puntuetan, eta pun-tu horiek dute artikulu ekoizpe-narekin zer ikusia, ezta? Hor badaude funtsezko akats larriak, eta nik ez dakit zein punturaino, oro har, jabetu den irakasleen komunitatea badaudela fase ba-tean jakintzaren tenplua ez dela duela 30 urte zena bezain inpor-tantea, jakintzaren pribatizazioa beste leku batzuetan ematen ari dela. Gauzak horrela, askotan iruditzen zait egoera vaudevi-llesko bat dela. Gerta liteke eta gertatzen ari da, geroz eta ga-restiagoa izatea ikastea, jende gutxiago iristea unibertsita-tera, murrizketa oso sakonak egotea… Niri nahiko larridura sortzen zait pentsatzean zer gertatuko den 4.000 euro irabaz-ten dutenekin, zeren, non egon dira? Nik ez ditut ikusten. Hori da Gasteizen daukadan kexa historiko bat, kenduta Iban Zal-dua eta beste pare bat irakas-le, ez daudela hirian! Ez dituzu ikusten manifestazioetan, ez di-tuzu ikusten irakurle klubetan, ez dituzu ikusten tabernetan…

Bospasei dira, eskuekin konta litezke. Eta, beheko jendearen artean egoera pribilegiatuenean dagoen jendea da. Unibertsita-te batek ez badu bokazio sozial hori… Niri asko interesatzen zait XVI. mendean Frantzian emakumeek egiten zuten lite-ratura, baina interesatzen zait horri buruzko hitzaldiak egitea Gasteiz erdian, jendeak jakin dezan existitzen dela. Eta, gero, jendea joango da edo ez, baina aukera hori existitu egin behar da.

Non dago jakintzaren eremu hori, non sortu behar dugu?Nik uste dut idealena dela Ale-manian duela oso gutxi arte gertatu dena: unibertsitatea doan izan behar da, baina fase guztietan. Bestela, endogamia-rekin, interesekin eta entxufis-moarekin zer ikusia duten kon-tu batzuk aplikatzen dira hor. Gaur egun, ezinezkoa litzateke Tereshkova espaziora joatea, militarra ez den emakume bat. Uste dut 1963an joan zela. Edo, Yuri Gagarin, zurgin baten se-mea. Hau da, hori posible iza-teko, unibertsitatea doan izan behar da. Oso funtsezko eta oi-narrizko gauza da. Gero, sako-neko gai asko daude baina, doan bada, seguru aski ez du hainbes-te deusetarako lan ekoiztuko. Edo, bueno, lagunen tesina aurkezpenetara joan eta ikus-ten duzu tribunalak ez dituela irakurri… Egia esan, badaude tristeak diren oso funtsezko gauzak. Jakintza da, berez, gau-za bat liluragarria, denon eskura egon beharko lukeena.

Liburuko olerkiak Iruñea eta Gasteiz artean kokatzen dira. Abertzaleen estrategian edo estrategia independentistan, Hego Isurialdeak zein paper du, izan du eta behar du? Bi gauza daude. Bata da, saltzen zaigun mitoen artean dagoena, arrakasta izateko kanpora joan behar zarela. Eta, jende asko hasi da bere buruari galdezka ea

“Politika leku guztietan dago: zein kafe hartzen dugun, non, zenbat, norekin, nola agurtzen dugun...”

“Ezin dugu beste mundu bat nahi izan abandonuen bidez, ez gara iritsiko lehenago”

zer dela eta: “Zergatik nahi du-zue ni joatea ezagutzen ez dudan leku batera, uztea nire jatorrizko lekua…? Aldi berean ari zarete hau beste leku batzuetan egiten eta, orduan, hona datoz, hau eza-gutu ez eta beraien lekuak gaz-terik gabe uzten dituztenak?”. Batetik, hori dago, plano errea-lean eta baita literarioan ere. Ni Pisara joaten banaiz hura ezagutu gabe, dena harrigarria irudituko zait. Baina, berez da harrigarria, edo niri iruditzen zait ez dudalako ezagutzen? Ez-ezagutzatik sor daitezke gauza zoragarriak baina, agian, eralda-tu nahi bada, hobe da pixka bat ezagutzea. Horregatik ateratzen da pixka bat bi hiri horien arte-koa liburuan.

Bestetik, Euskal Herriaren es-trategian, nik bai ikusten duda-la, eta nahiko modu tragikoan bizi dut, urtetik urtera dibor-tzio handi bat gertatzen ari dela Nafarroarekin, eta niretzat oso mingarria da hori. Gasteizen kasuan alderantziz ikusten dut, badagoela hegemonia bat Gas-teiz oso, ez nuke esango eus-kalduntzat, baina bai vascotzat daukana. Bata hiriaren soziolo-giagatik ere, zeren Gasteiz ez da

Iruñea bezain muturreko hiria, zentzu batean behintzat. Eta, hor, koltxoiak izan litezkeenak, handiak dira Gasteizen. Iruñea, aldiz, leku polarizatuagoa da, bai identitate nazionalaren mai-lan, baita ezker-eskuina mailan ere. Iruñean ertz gehiago daude. Baina bai, horrela ikusten dut, dibortzioa, etsipena… Gauza oso sinbolikoetan ere; ikustea Na-vas de Tolosako banderak dire-la orain Nafarroako banderan daudenak… Tontakeriak dira, baina bai izan litezkeela sinto-matikoak. Horregatik, uste dut egin beharreko apustu bat dela. Ezin dugu beste mundu bat nahi izan abandonuen bidez, ez gara iritsiko lehenago.

Olerki batean, maite duzun emakumea espainiarra eta pixka bat fatxa da. Zein da euskaldunak eta espainiar eta frantsesak ongi eramateko bidea? Ba al dago biderik sexuaz gain?Sexua nahiko kapritxosoa da zentzu horretan, eta iritsi zai-tezke leku ezberdinetara sexua-ri esker. Gainera, leku oso ona da politika egiteko. Zeren, ez-ezagutzan eta urruntasunean askoz errazagoa da gauzak argi

ikustea. Eta, ez dut esan nahi beti zalantzan ibili behar denik, hori ez da oso gauza inteligen-tea. Gainera, oso erosoa da ez erabakitze horretan egotea, de-netik oso kanpo kolokatzen zai-tu. Baina, bai uste dudala, argia bazara maila intimo horretan, eta maila intimo hori izan daite-ke agian kafeak hartzen, gauza asko egin litezkeela. Niri, adibidez, biolina ikasteak asko lagundu dit. Institutu edo unibertsitateko giroetan, oro har, oso jende politikoki antze-koa daukazu inguruan, zentzu zabalean beti ere. Musika ikas-tean ez; egon zaitezke musika eskolan UPNko zinegotzi baten alabarekin, eta zure laguna izan liteke. Uste dut abilidadea bal-din badago, asko aurreratu lite-keela harreman horiek izanda. Zeren, agian, gauzak ondo egin-da, konbentzi liteke uste duguna baino gehiago. Agian behar du bultzada txiki bat, edo beldur ba-tzuk galtzea aurreiritzitik apar-te beste zerbait eraikitzea. He-datzea eta zureak ez direla uste duzun espazioetan hitz egitea eta aritzea eraldaketarako izu-garrizko aukera bat izan liteke, eta aprobetxatu egin behar da.