ronVoandeira do A rquivo Histórico Provincial de Ourense

Ano 3 novembro-decembro 2008

A documentación notarial (1)AS ORIXES DO NOTARIADO--

------- --A-- rredor de 1230, Urraca Pérez trat()U cos

monxes de Oseira a venda dos dereitos

que ela tiña sobre a granxa de Saborín.Como as palabras vanse co vento e o que fica escritopermanece, pedíronlle a certo Fernando (proba-

1230, agoSto. O.selra;\· .Ven(ía outorga.da por' Urra.ca Pérez ao abade do moa­teiro de Oselra, dos d...eltos que ten na granxa de Sebo­rfn, por sesenta soldOs e doazón da parte qUE! ten )laIgrexa de Sall Miguel de Lobás.Pergameo; latln; escritura ca.roJlna; 117 x193 mm; l30aAHPOu.Mqstslro de Sta. MO a Real de Oselra, Cárp. 10/10

blemente un monxe bo coñecedor da arte de escri­bir) que elaborase o documento de compravenda.Un día de agosto daquel ano, Fernando, que nestepergamiño demostra ter un virtuoso dominio da es­critura hoxe denominada carolina, redactou os ter­mos deste negocio xurídico no que Urraca, ademais,doaba ao mosteiro a parte que tiña da Igrexa de SanMiguel de Lobás. Na formalización da compravendao mosteiro estivo representado pola súa máxima au­toridade, o abade don Fernando, e ao acto asisti­ron varias testemuñas que coa súa presenza o va­lidaron xuridicamente.

Fernando, que con anterioridade anotara en sucioos datos que debían figurar neste contrato de com­pravenda, pasou o texto a limpo sobre pergamiño,un soporte resistente para un documento que debíaperdurar. Ao final do texto asumiu a responsabilida­de da súa redacción \ ((Fernando qui notuit» = Fer­nando o anotou) co que tamén garantía a veracida­de do seu contido.

Finalmente, os monxes de Oseira gardaron celo­samente o pergamiño no seu arquivo por se se pre-

./cisase como proba no caso de que alguén puxese endiscusión a xusta posesión dos dereitos do mosteirosobre a granxa de Saborín e a igrexa de SanMiguel de Lobás.

O documento deste número de Fronda exemplifi­ca ben como, desde a Idade Media ata a actualidade,a transmisión da titularidade dun ben adoitase rea­lizar con certas garantías, é dicir, poñéndoo por es­crito e en presenza de testemuñas. No proceso xeralde afianzamento da seguridade xurídica, desdefinais do século XII comézase á acudir a figura donotario para que dé fe de que os termos da trans­misión de titularidade son certos e que o documen­to é auténtico, é dicir, que non foi manipulado, dexeito que o seu contido orixinal reflicte fielmente avontade declarada polos outorgantes.

DL OU 67/2006

Signum de Fran9isco Peres, notario da terra de Orcellón e Castela. Ano 1297.

Textos: Francisco Sandoval Verea ca asesoramento e supervisión do equipotécnico do AHPOu. Deseño: Duen de Bux

ARQUIVO HISTÓRICO PROVINCIALRúa Hernán Cortés 2, 32005 Ourense

arq.prov.ourense@xunta.es

O documento de compravenda, como o de UrracaPérez co Mosteiro de Oseira, é unha das escriturasque ao longo da historia se elevaron a instrumentopúblico con máis frecuencia, pero ao igual que na ac­tualidade, ao notario acudíase para formalizar outros

o latexo das sociedades do pasado

seguido da mención da circunscripción: na que actua­ban (<<notario del Rey em terra d'Orzellom e deCastella»), e a asunción da autoría do texto (<<escrivíesta carta e fiz y meu sinal») en proba de que o escri­to se axustaba ao que alí sedixera, vira e oíra.

moitos actos xurídicos, cada un dos c;lles deu lugar aunha amplísima tipolo~ía de escrituras que, conalgunhas variacións na súa redacción, seguen a serasinadas polos actuais notarios (testamentos, escritu­ras de poder, doazón, permuta, arrendamento, prés­tamo hipotecario...).

Co paso do tempo a institución notarial foi facén­dose máis complexa e xerando máis documentos,polo que os podéres públicos emitiron normas pararegulala. Grazas a isto a documentación notarial che­gou ata hoxe nun estado de conservación acepta­ble, se se compara con ,outras fontes documentais, edesde principios do século XVI a información que pro­porciona é moi homoxénea territorial e socialmentexa que nas escrituras aparecen representados casetodos os grupos sociais, tanto do campo como dacidade, se beg.-teñen mais protagonIsmo os de maiorpeso socioeconómico.

Os máis diversos asuntos sociais, económicos emesmo políticos que afectaron a persoas, familias ouentidades públicas e privadas agardan pacientementeentre os milleiros de escrituras autorizadas duranteséculos por notarios e escribáns a ser rescatados polosusuarios dos arquivos. Son unha fonte de granriqueza para o coñecemento do pasado desde moivariadas perspectivas e reflicte mellor que ningunhaoutra o latexo da sociedade de cada época.

I XUNTA DE GALlCIACONSELLERIA DE CULTURAE DEPORTE

Aexclusividade do signum

o actual notario ten remotos precedentes na antigaRoma, pero a súa verdadeira orixe está na IdadeMedia. Nesta época moitos actos xurídicos pasaronde ser simples acordos verbais entre dúas ou máispersoas (outorgantes) realizados ante testemuñas,para se materializar en documentos escritos.

Daquela eran moi poucos os que sabían ler eescribir, case exclusivamente eclesiásticos, polo quepara redactar un documento había que recurrir a estaelite letrada. O escribinte ou scriptor plasmaba enpergamiño a vontade dos outorgantes, consignabao nome das testemuñas presentes e anotaba o seunome (<<Fernando qui notuit») asumindo a responsa­bilidade do contido.

Como esta práctica de poñer por escrito os actosxurídicos foi en aumento desde finais do século XII,

algunhas institucións (reis, bispos, cabidos catedrali­cios, mosteiros, concellos...) decidiron nomear scrip­tares propios e estables que lles escriturasen todos osseus negocios xurídicos. Este novo scriptar con reco­ñecemento «oficial» comezou a recibir o nome denotario e tamén se dedicou a formalizar docE.men­talmente os actos xurídicos dos particulares que llosolicitaron, redactando escrituras de testamento,compravenda, aforamento, etc.

En conclusión, a plasmación do acordo verbal nuntexto escrito durante o século XII supuxo un pasotranscendental no. avance da seguridade xurídicadas sociedades europeas, do mesmo xeito que o foi noXIII a transformación do scriptar en natarium publi­cum e a conversión da escritura en instrumentumpublicum. Dito doutro modo, desde este momento onotario estivo dotado de fe pública e a escrituranotarial gozou de pleno valor probatorio. Este feitoponse en estreita relación coa recepción doDereito Romano operada en Europa desde finaisdo século XI.

Ao pe do documento, os primeiros notarios segui­ron anotando o seu nome, pero ao longo do séculoXIII se xeneraliza o uso do signum notarial comoelemento de validación. Ata ese momento a presenzadas testemuñas era o que dotaba de valor probatorioás escrituras; a partir de entón o signo convertiuse noelemento de validación por excelencia, é dicir, oque lles confería valor de auténticas.

Cada notario tiña o seu propio signo en exclusivi­dade, como pode verse no detalle extraído dunhavenda que un particular fixo ao Mosteiro de Oseira en1297. A este signo acompaña unha fórmula que osnotarios adoitaban repetir con poucas variacións e naque indicaban o seu nome (<<Eu Fran<;isco Peres»),

De simple escribinte a notario