4. GAIAEUSKARA ETA LITERATURA

DBH 1. MAILAIBAIZABAL

Hil arte bizi

Zer ikasiko dugu?

Komunikazioa Argazki bildumak

Gramatika Izena eta Izenordaina Deklinabidea: Norentzat, Norekin eta Zerez/Zertaz Aditza: NOR-NORK trinkoa (jakin, eduki, ekarri eta

eraman)Ortografia

H letraKultura

Euskalkiak ILiteratura

Kondaira

KOMUNIKAZIOA

Argazki bilduma (I)

Non ager daitezke argazki oinak? Aldizkarietan, egunkarietan, erakusketetan,

entziklopedietan, liburuxketan, argibideak ematen diren orrialdeetan, argazki bildumetan, bestelako bildumetan…

Zein dira argazki oinen ezaugarriak? (I) Argazki oinak laburrak izaten dira. Gehienetan, argazkien alboetan edo azpian agertu ohi

dira. Norbaitek esandako hitzak komatxoen artean edo letra

etzanez idatzi ohi dira.

Argazki bilduma (II)

Zein dira argazki oinen ezaugarriak? (II) Datu zehatzak:

Data: noizkoa den. Lekua: non ateratakoa den. Pertsonak nor diren.

Iruzkinak: Deskribapen laburrak. Harridurazko esaldiak Norbaitek esandako zerbait. Esaerak…

GRAMATIKA

Izena (I)

Izena da ISren ardatza.

Izenak gauzak izendatzeko erabiltzen dira.

Izenak honela sailka daitezke:

Izena (II)

Izena (III)

Izenordaina (I)

Izenaren ordez erabiltzen dira izenordainak, beraz ISren ardatz izan daitezke.

Honako hau da izenordainen sailkapena:

Izenordainak (II)

Izenordainak (III)

Izenordainak (IV)

Norentzat

MugatuaMugagabea

Singularra Plurala

etxearentzat etxeentzat etxerentzat

zuhaitzarentzat

zuhaitzentzat

zuhaitzentzat

txoriarentzat txorientzat txorirentzat

zezenarentzat

zezenentzat zezenentzat

-

Durangorentzat

Beasainentzat

Garazirentzat

Mikelentzat

Galdetzaileak ErakusleakPertsona

izenordainak

norentzat honentzat niretzat

zeinentzathorrentza

thiretzat

zenbatentzat harentzat guretzat

nortzuentzat hauentzat zuretzat

zeintzuentzat horientzat zuentzat

zanbatentzat haientzat

Norekin

MugatuaMugagabeaSingularr

aPlurala

etxearekin etxeekin etxerekin

zuahaitzarekin

zuhaitzekin zuhaitzekin

txoriarekin txoriekin txorirekin

zezenarekin

zezenekin zezenekin

-

Durangorekin

Besainenkin

Garazirekin

Mikelekin

Galdetzaileak ErakusleakPertsona

izenordainak

norekin honekin nirekin

zerekin horrekin hirekin

zeinekin harekin gurekin

nortzuekin hauekin zurekin

zenbatekin horiekin zuekin

zeintzuekin haiekin

Zerez, Zertaz

MugatuaMugagabeaSingularr

aPlurala

etxeaz etxeez Etxez

zuhaitzaz zuhaitzez Zuhaitzez

txoriaz txoriez Txoriz

zezenaz zezenez Zezenez

-

Durangoz

Beasainez

Garaziz

Mikelez

Galdetzaileak

ErakusleakPertsona

izenordainak

nortaz honetaz nitaz

zerez horretaz hitaz

zertaz hartaz gutaz

zeine(ta)z hauetaz horietaz

zenbate(ta)z

horietaz haietaz

nortzue(ta)z

haietaz

zeintzue(ta)z

NOR-NORK trinkoa: JAKIN

Orainaldian

Hura Haiek

Nik dakit dakizkit

Hik dakik/n

dakizkik/n

Hark daki dakizki

Guk dakigu dakizkigu

Zuk dakizu dakizkizu

Zuek dakizue

dakizkizue

Haiek dakite dakizkite

Lehenaldian

Hura Haiek

Nik nekien nekizkien

Hik hekien hekizkien

Hark zekien zekizkien

Guk genekien

genekizkien

Zuk zenekien

zenekizkien

Zuek zenekiten

zenekizkiten

Haiek zekiten zekizkiten

NOR-NORK trinkoa: EDUKI

Orainaldian

Hura Haiek

Nik daukat dauzkat

Hik daukak/n dauzkak/n

Hark dauka dauzka

Guk daukagu dauzkagu

Zuk daukazu dauzkazu

Zuek daukazue

dauzkazue

Haiek daukate dauzkate

Lehenaldian

Hura Haiek

Nik neukan neuzkan

Hik heukan heuzkan

Hark zeukan zeuzkan

Guk geneukan geneuzkan

Zuk zeneukan zeneuzkan

Zuek zeneukaten

zeneuzkaten

Haiek

zeukaten zeuzkaten

NOR-NORK trinkoa: EKARRI

Orainaldian

Hura Haiek

Nik dakart dakartzat

Hik dakark/n dakartzak/n

Hark dakar dakartza

Guk dakargu dakartzagu

Zuk dakarzu dakartzazu

Zuek dakarzue dakartzazue

Haiek

dakarte dakartzate

Lehenaldian

Hura Haiek

Nik nekarren nekartzan

Hik hekarren hekartzan

Hark zekarren zekartzan

Guk genekarren

genekartzan

Zuk zenekarren

zenekartzan

Zuek zenekarten

zenekartzaten

Haiek

zekarten zekartzaten

NOR-NORK trinkoa: ERAMAN

Orainaldian

Hura Haiek

Nik daramat daramatzat

Hik daramak/n

daramatzak/n

Hark darama daramatza

Guk daramagu

daramatzagu

Zuk daramazu

daramatzazu

Zuek daramazue

daramatzazue

Haiek

daramate daramatzate

Lehenaldian

Hura Haiek

Nik neraman neramatzan

Hik heraman heramatzan

Hark zeraman zeramatzan

Guk generaman

generamatzan

Zuk zeneraman zeneramatzan

Zuek zeneramaten

zeneramatzaten

Haiek

zeramaten zeramatzaten

ORTOGRAFIA

H letra

Zeintzuk daramate H letra? Erakusleek eta horietatik eratorritako hitzek beti

daramate H hasieran. Erakusleetatik eratorritako lekuzko adberbioak ere H

daramate. Bokalez hasten diren zenbakiek, ehun ezik. Hi pertsonari dagozkion aditzak. Bi bokal berdinen artean beti H idazten da, bi bokal

horiek deklinabide kasua eranstearen ondorio ez badira.

KULTURA

Euskalkiak I (I)

Zer dira euskalkiak? Euskara hizkuntza bat da, baina eskualde batetik

bestera aldatu egiten da. Oinarrian antzekoak badira ere, itxuraz

desberdintasunak badira aditzean, deklinabidean, hiztegian, hotsetan, azentuan…

Desberdintasun horietatik sortzen diren aldakiak euskalkiak dira.

Euskalkiak I (II)

Nola bereizi euskalkiak bata bestearengandik? Euskalkiek elkarren

antza gauza askotan duten arren, badituzte ezaugarri bereizleak ere, eraz antzemateko modukoak.

ADITZA Batua: DUT

DET(G), (erd)

DOT(mend.)

DUT(naf), (naf-lap), (zub)

Euskalkiak I (III)

DEKLINABIDEA Batua: NOREKIN

NOREKIN / ZEINEKIN(erd), (naf), (naf-lap)

NOGAZ / NORTZUKAZ(mend)

NOREKILA(naf-lap), (zub)

NOREKI(naf), (zub)

HIZTEGIA Batua: denak onartzen dira

AITITA / AMAMA(mend)

AITONA / AMONA(erd)

AITATXI / AMATXI(naf), (naf-lap)

AITAÑÍ / AMAÑÍ(zub)

Euskalkiak I (IV)

SOINUAK

<ü> <s> <z> <ts> <tz>

Zubereraz eta zubererarekin mugako behe nafarrera leku batzuetan.

Txistukariak ez dira leku guztietan bereizten. Bizkai osoan eta Gipuzkoako hainbat herritan berdin esaten dira <s> eta <z> eta <ts> eta <tz>

LITERATURA

Kondaira

Kondairak fikziozko istorioak kontatzen ditu hitz lauz.

Kondairetan ekintza nagusi bat egon ohi da.Pertsonaiak fantasiazkoak dira eta horien

deskribapenak zehaztasun gutxi ematen du.Lekua eta denborari buruzko datu gutxi

ematen da.Ahozko jatorria dute kondairek eta helburua

entretenitzea da, izadiko fenomenoak era fantastikoan adieraziz.

IES Antonio Trueba BHIBarakaldo