HISTORIAURREA

Paleolitoa

- Duela 5.000.000 urte inguru lehen gizakiak sortu ziren. Paleolitoa lehen gizakiak sortu zirenetik

nekazaritza eta abeltzaintza sortu arte da.

- Gizaki hauek nomadak ziren, leku batetik bestera mugitzen ziren elikagai bila. Lanabesak harriak

zizelkatuz lortzen zituzten.

- Elikatzeko, ehizatik, arrantzatik eta fruituak biltzetik bizi ziren. Animalietatik haragia, hezurrak eta

larrua lortzen zituzten.

- Hasieran, elikagaiak gordinik jaten zituzten. Sua egiten ikasi zutenean, janaria prestatzen hasi

ziren.

- Tributan bizi zien eta aire zabalean, haitzuloetan edo etxoletan bizi ziren.

- Haitzuloetan animaliak marrazten zituzten, bakarka zein taldeka.

6.GAIA

HISTORIAURREA

ETA AINTZINAROA

Neolitoa

- Duela 10.000 urte inguru abeltzaintza sortu zen. Animaliak etxekotu zituzten. Aldi berean,

nekazaritza sortu zen eta landatzen hasi ziren.

- Gizakiak sedentario bihurtu ziren eta herrixkak sortu ziren. Normalean, herrixkak ibai ertzetatik

hurbil egiten zituzten.

- Lurra lantzeko lanabesak egin zituzten; aitzurrak, igitaiak, errotak…

- Zeramika sortu zen, buztinez egindako ontziak egiten hasi ziren.

- Haitzuloetan, animaliak marrazteaz gain, pertsonak ere marrazten hasi zien.

Metal aroa

- Duela 7.000 urte inguru gizakiak objektuak egiteko metala

urtzen hasi ziren.

Batez ere, kobrea, brontzea eta burdina.

Metal horiekin armak, apaingarriak eta lanabesak egiten

zituzten.

- Herrixkak pixkanaka-pixkanaka hazi egin ziren eta hiri

bilakatu ziren. Hiriak harresiz inguratuta zeuden.

- Hirietan lanbide berri batzuk sortu ziren, adibidez,

eskulangileak.

- Merkataritza garatu egin zen.

Gurdiak erabiltzen hasi ziren.

Itsasontzietan haize-oihalei esker, abiadura

handiagoa lortu zen.

- Gizakiak monumentu megalitikoak eraikitzen hasi ziren;

Iruinarriak (bertikalean jarritako harri luze handiak)

Trikuharriak (harri zabal batek estalitako harri bertikal

handiak)

Harrespilak (zirkulu bat osatzen duten harri bertikalak)

Oiatzun (Gipuzkoa)

AINTZINAROA IBERIAR PENINTSULAN

Zeltak

- Penintsulako iparraldean eta erdialdean bizi

ziren.

- Harresidun herrixkak sortu zituzten eremu

garaietan.

Iberiarrak

- Penintsulako hegoaldeko eta ekialdeko

lurretan bizi ziren.

- Harresidun herrixkak sortu zituzten eremu

garaietan.

Zeltak

- Tributan antolatzen ziren eta oso trebeak

ziren burdinazko eta brontzezko objektuak

egiten.

- Ez zuten idazketa ezagutzen eta ez zuten

diru propiorik.

Iberiarrak

- Tributan antolatzen ziren eta errege batek

gobernatzen zuen.

- Idazketa ezagutzen zuten eta beren dirua

zuten.

AINTZINAROA. FENIZIARRAK, KARTAGOARRAK ETA GREZIARRAK

Euskaldunak

Zeltak Iberiarrak

Feniziarrak

- Duela 2.600 urte inguru beste

herri kolonizatzaile bat sortu zen.

- Iberiar penintsulako hegoaldera

iritsi ziren.

- Merkatari apartak ziren.

Kartagoarrak

- Duela 2.300 urte inguru iritsi

ziren Iberiar penintsulara.

- Afrikako iparraldetik etorri

ziren.

- Herri gerrazalea zen eta

batez ere, erromatarrei aurre

egin zieten.

Greziarrak

- Duela 3.000 urte inguru greziar

zibilizazioa jaio zen.

- Iberiar penintsulako ekialdera

iritsi ziren.

- Polis nagusiak Atenas eta

Esparta izan ziren.

Feniziarrak

- Nabigazio berrikuntza batzuk

asmatu zituzten.

- Gaur egun erabiltzen dugun

alfabetoa, haiek erabili zutena

izan zen.

Kartagoarrak

- Erromatarrek garaipena

lortu zuten eta kartagoarren

zibilizazioa desagertu zen.

Greziarrak

- Polisaren barruan:

Akropolian eraikin

garrantzitsuenak biltzen

ziren (tenpluak adb.).

Agora plaza bat zen

Feniziarrak

Kartagoarrak erromatarren kontra

Greziarren agora

AINTZINAROA. ERROMATARREN GARIA

- K.a. 753. urtean Italiako penintsularen erdian bizi ziren tribuak batu ziren eta Erroma hiria sortu

zuten.

- Inperio handia sortu zuten legioei esker. Inperioak 476. urtera arte iraun zuen.

- K.a. 218 urtean Iberiar penintsulara iritsi ziren eta konkistatu zuten, kartagoarrak penintsulatik

kanporatzen.

- Izena jarri zioten penintsulari: Hispania.

- Bost probintzia eratu zituzten. Probintzia bakoitzak gobernadore bat zuen.

- Hiri asko sortu zituzten.

Eraikin sendoak egiten zituzten, hala

nola, anfiteatroak (gladiadoreak eta

piztiak), antzokiak (aktoreak), zirkuak

(zaldi-koadrigak), termak (bainuak hartu)

eta tenpluak (jainko-jainkosak gurtzeko).

Hirietan garaipen-arkuak, galtzadak,

zubiak eta akueduktuak eraiki zituzten.

- Tenplu asko eraiki zituzten haien jainko-jainkosak gurtzeko. Jesus Nazaretekoa hil eta gero,

lehen kristauak jazarri zituzten, baina gero, I. mendean, kristautasuna Erromatar Inperioaren erlijio

ofizial bilakatu zen.

- Eraikinak eskulturekin apaintzen zituzten, hormetan pinturak margotzen zituzten eta lurrean

mosaikoak osatzen zituzten (koloretako pieza txikiz egindako teselak).

- Gizartean esklaboak eta pertsona libreak zeuden (gehienak plebeioak ziren, eta aberatsenak

patrizioak ziren).

- Beren hizkuntza zabaldu zuten erresuma osotik; latina. Erromatarren aurreko hizkuntza bakarrak

iraun zuen: euskarak.

- Erromatarrek utzitako ondarea izugarri handia izan zen.

- Bi etxebizitza mota zegoen; insulae eta domus.

Insulae izenekoetan plebeioak bizi ziren. Etxe txikiak ziren, zenbait solairukoak ziren eta

hainbat familia bizi ziren.

Domus izenekoetan patrizioak bizi ziren, etxebizitzaren erdian patio bat zegoen eta familia

bakar bat bizi zen.

- Baina biztanle gehienak landa-eremuan bizi ziren.

Aberatsenek, etxe handi bat zuten, villa izenekoa. Pobreenek lursailak lantzen zituzten.

Batzuk esklaboak ziren eta oso lan gogorra egiten zuten.

Garia, mahatsondoa, olibondoa, fruta-arbolak, barazkiak, lekaleak eta abar lantzen zituzten.

BIBLIOGRAFÍA

Atxega et al., (2015), Gizarte Zientziak. Lehen Hezkuntza 4. Etxebarri, Bizkaia: Santillana Educación, S. L.

https://www.google.es/search?q=paleolitico&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwiCn8fHgp3hAhUCHxoKHZkABe8Q_AUIDigB&biw=1366

&bih=604#imgrc=sfpg1XfexPVjBM:

https://www.google.es/search?q=paleolitico&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwiCn8fHgp3hAhUCHxoKHZkABe8Q_AUIDigB&biw=1366

&bih=604#imgrc=0ZykXhDUNKJQtM:

https://www.google.es/search?q=paleolitico&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwiCn8fHgp3hAhUCHxoKHZkABe8Q_AUIDigB&biw=1366

&bih=604#imgrc=0ZykXhDUNKJQtM:

https://www.google.es/search?biw=1366&bih=604&tbm=isch&sa=1&ei=sKaYXPvPHYSKlwTAxZOYCw&q=neolitico&oq=neolitico&gs_l=img.3..0l10.

993.993..1167...0.0..0.82.82.1......0....1..gws-wiz-img.1nro1sfnRHQ#imgrc=z7MySFPRQ7XsnM:

https://www.google.es/search?biw=1366&bih=604&tbm=isch&sa=1&ei=o6iYXIfJI8GBur4Py8iH0Ak&q=prehistoria+edad+de+hierro&oq=prehistoria+

hierro&gs_l=img.1.1.0j0i8i30.12418.21070..23347...0.0..0.183.4061.23j19......0....1..gws-wiz-img.....0..0i67.0jRp6lAmNi8#imgrc=jE5fbFXofZ_6VM:

https://www.google.es/search?biw=1366&bih=604&tbm=isch&sa=1&ei=vKiYXO_dGNHYaPCBsIAI&q=murallas+prehistoria&oq=murallas+prehistori

a&gs_l=img.3...189571.197838..197948...4.0..0.169.3582.33j8......0....1..gws-wiz-img.....0..0j0i67j0i8i30j0i24.qn_RkpoOAmk#imgrc=QnSq__HZsp-

qzM:

https://www.google.es/search?biw=1366&bih=604&tbm=isch&sa=1&ei=HaqYXJXtCauAur4Pr5eP4Ak&q=artesanos+antiguos&oq=artesanos+antigu

os&gs_l=img.3..0j0i5i30.26130.29491..30009...0.0..0.120.1447.16j3......0....1..gws-wiz-img.......0i8i30j0i24.wwRgVq5ts68#imgrc=cNQzo3lvlEmvUM:

https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&biw=1017&bih=714&tbm=isch&sa=1&ei=16-

YXISeMoTkgwfSw7S4Dg&q=monumentos+megaliticos+euskadi&oq=monumentos+megaliticos+euskadi&gs_l=img.3...4257.5521..6115...0.0..0.81.

575.8......0....1..gws-wiz-img.......0i30.Hw4jpXSBAhQ#imgrc=5RLjCsjxAB_P9M:

https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&biw=1017&bih=714&tbm=isch&sa=1&ei=27CYXPu4PJCxgwe-

t5_4Cw&q=iberos+escritura&oq=iberos+escritura&gs_l=img.3..0i19.576304.580954..581459...4.0..0.108.1934.21j5......0....1..gws-wiz-

img.......0i8i30j0i30i19j0i8i30i19j0i30.mg1zVrRnFRA#imgrc=SnH4ZXRGFLfT5M:

https://www.google.es/search?biw=1366&bih=632&tbm=isch&sa=1&ei=XvGZXOOPJezM1fAPgeaJkAM&q=tribus+celtas&oq=tribus+celtas&gs_l=im

g.3..0l3j0i24l5.52646.55810..56334...0.0..0.89.1700.25......0....1..gws-wiz-

img.....0..0i8i30j0i10i67j0i67j0i30.f8O3QTzNvmE#imgrc=fRevt1fFnZMZ9M:

https://www.google.com/search?q=griegos+fenicios+y+cartagineses+en+espa%C3%B1a&client=firefox-b-

d&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwj61M37iqDhAhVSOhoKHSaHDbcQ_AUIDigB&biw=1280&bih=696#imgdii=ldVz6MfM2-

T7FM:&imgrc=mBczSqTgcoB8PM:

https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&biw=1280&bih=696&tbm=isch&sa=1&ei=WECaXKG6HJaEjLsPl5-

pwAQ&q=fenicios+mercaderes&oq=fenicios+mercaderes&gs_l=img.3..0i8i30j0i24.1427168.1434925..1435522...2.0..5.367.9473.3j40j11j2......1....1.

.gws-wiz-img.....0..0i67j0j0i5i30j0i30.U75zVt2omS0#imgrc=S_WkCRru0fwl7M:

https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&biw=1280&bih=696&tbm=isch&sa=1&ei=-

kWaXPmhDaCHjLsP062UiA0&q=cartaginenses+guerreros&oq=cartaginenses+guerreros&gs_l=img.3...83816.90522..91018...1.0..3.328.4402.3j25j

1j2......1....1..gws-wiz-img.....0..0i8i30j0i24j0j0i67j0i10j0i5i30j0i10i24.81ZDJXz-IRc#imgrc=xKqKrfbSJCmd_M:

https://www.google.com/search?client=firefox-b-

d&biw=1280&bih=696&tbm=isch&sa=1&ei=5kaaXKKJAfHOgwezuJ2gDg&q=fenicios+navegacion&oq=fenicios+navegacion&gs_l=img.3..0.744977.

753707..754325...9.0..3.396.7185.0j16j12j5......1....1..gws-wiz-img.....0..0i67j0i8i30j0i30j0i5i30j0i24.sS9rObf2o_U#imgrc=RxoFAmrRqGiBoM:

https://www.google.com/search?client=firefox-b-

d&biw=1280&bih=696&tbm=isch&sa=1&ei=20maXJ96m4KMuw_io4dI&q=fenicios+alfabeto&oq=fenicios+alfabeto&gs_l=img.3..0j0i8i30.177561.180

593..181054...0.0..0.169.1976.7j11......1....1..gws-wiz-img.......0i30j0i24j0i5i30.AfgHUZoqvf0#imgrc=sPMHUmZkHHPMtM:

https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&biw=1280&bih=696&tbm=isch&sa=1&ei=iVmaXNu3JO-

IjLsPnKiB8A0&q=insulae+romana&oq=insulae+romana&gs_l=img.3..0l5j0i5i30j0i8i30l2j0i24l2.114400.118218..118639...0.0..3.259.3931.2j16j7......1

....1..gws-wiz-img.....0..0i67j0i30j0i10i30.mZqOPrzGGyw#imgrc=tdHBYjHvNMZwmM: