2010-11 programazioa

EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURA ----------------------------------------------------------------------------------------------- PROGRAMAZIOA 2009-2010

Joxean AzpirozImanol Arratibel

Aitziber Sagastibeltza

1

Programazioa 09-10


AURKIBIDEA

1.- SARRERA

-Ikasgaia --------------------------------------------------------------------------------------------------- 7

-Ordu kopurua --------------------------------------------------------------------------------------------- 7

-Koordinazioa beste irakasgaiekin ------------------------------------------------------------------- 8

-DBH --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 9

2.- HELBURUAK

-DBHko helburuak --------------------------------------------------------------------------------------- 10

3.- EDUKIAK

-Arloko oinarrizko gaitasunak ------------------------------------------------------------------------- 11

-DBH 1-eko edukiak ------------------------------------------------------------------------------------- 18

-DBH 1-eko gutxienekoak------------------------------------------------------------------------------- 23

-DBH 1-ko sekuentzializazioa-------------------------------------------------------------------------- 28

-DBH 2-ko edukiak (Hezkuntzak ebatsia)----------------------------------------------------------- 29

-DBH 2-ko gutxienekoak-------------------------------------------------------------------------------- 33

-DBH 2-ko sekuentzializazioa-------------------------------------------------------------------------- 38

-DBH 3-ko edukiak --------------------------------------------------------------------------------------- 40


-DBH 3-ko sekuentzializazioa------------------------------------------------------------------------- 49

-DBH 4-ko edukiak-----------------------------------------------------------------------------------.--- 50


-DBH 4-ko sekuentzializazioa------------------------------------------------------------------------- 59

-DBH 1-eko Sorkuntza literarioa. -------------------------------------------------------------------- 60

-Oinarrziko gaitasunak---------------------------------------------------------------------------------- 61

-Helburuak------------------------------------------------------------------------------------------------- 62

-Edukiak---------------------------------------------------------------------------------------------------- 63

-Sekuentzializazioa-------------------------------------------------------------------------------------- 64

-Ebaluazio irizpideak------------------------------------------------------------------------------------- 65

-Kalifikazio irizpideak------------------------------------------------------------------------------------ 68

-DBH 2-ko Oinarrizko gaitasun linguistikoak. Sarrera.................................................... 69

2


-DBH 2-ko Oinarrizko gaitasun linguistikoak Edukiak------------------------------------------ 72

-DBH 2-ko Oinarrizko gaitasun linguistikoak. Sekuentzializazioa---------------------------- 76

--Kualifikazio irizpideak------------------------------------------------------------------------------------ 77

4.-ARLOKO OINARRIZKO HIZTEGIA ETA ARLOKO TESTUEN ULERMENARI

ERREFERENTZIA-----------------------------------------------------------------------------------------------Eranskina

5.- METODOLOGÍA

-DBHko printzipio metodologikoak------------------------------------------------------------- 78

-DBHn Euskal Hizkuntza eta literaturako metodologia------------------------------------ 81

6.- EBALUAZIOA

-DBHko ebaluazio irizpideak--------------------------------------------------------------------- 83

-DBH 1------------------------------------------------------------------------------------------------- 83

-DBH- 2------------------------------------------------------------------------------------------------- 87

-DBH- 3-------------------------------------------------------------------------------------------------- 91

-DBH 4--------------------------------------------------------------------------------------------------- 95

-Ebakuazio eta kualifikazio irizpideak DBHn--------------------------------------------------- 99

7.- DBHko ZEHAR LERROAK-------------------------------------------------------------------------------- 102

8.- ANIZTASUNAREN TRATAERA

-Irizpide orokorrak------------------------------------------------------------------------------------- 107

-Neurriak: Hezkuntza errefortzua. Egokitzapen kurrikularak.Antolaketa.---------------- 109

9.- MATERIAL ETA BALIABIDE DIDAKTIKOAK

-Testu liburuak------------------------------------------------------------------------------------------ 110

-Gelarako materiala: tresneria, ekipoak eta bertzeak----------------------------------------- 110

-Ikasleak eraman beharreko materiala------------------------------------------------------------ 110

-Liburutegia erabiltzeko proposamena------------------------------------------------------------ 111

10.- JARDUERA OSAGARRIAK ETA ESKOLAZ KANPOKOAK-------------------------------- 112

11.- DEPARTAMENTU DIDAKTIKOAREN URTEKO LAN PLANA -------------------------------113

3


12.- DEPARTAMENTU DIDAKTIKOKO KIDEEN FORMAKUNTZA PLANA ------------------ 115

13.-BATXILERGOA

-SARRERA-------------------------------------------------------------------------------------------------- 116

-HELBURUAK

-Batxilergoko helburu orokorrak------------------------------------------------------------------ 118

-Batxilergoko helburu orokorrak Euskal Hizkuntza eta literaturan---------------------- 119

-EDUKIAK

-Edukiak BATXILERGOAN---------------------------------------------------------------------- 124

-Gutxienekoak: --------------------------------------------------------------------------------- --- 136

-Sekuentzializazioa: 1. Batx--------------------------------------------------------------------- 149

-Sekuentzializazioa: 2. Batx---------------------------------------------------------------------- 150

-EBALUAZIOA

-Ebaluaziorako prozedurak------------------------------------------------------------------------1 51

-Ebaluazio eta kualifikazio irizpideak 1.go BATX---------------------------------------------156

-Ebaluazio eta kualifikazio irizpideak 2. BATX----------------------------------------------- 158

-ZEHAR LERROAK------------------------------------------------------------------------------------------160

-ANIZTASUNAREN TRATAERA------------------------------------------------------------------------ 161

-MATERIALAK eta BALIABIDE DIDAKTIKOAK----------------------------------------------------162

15-ELKARBIZITZA PLANA....................................................................................................162

4


5


1.- SARRERA-Ikasgaia

EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURARI DAGOKIONEZ. aurtengo ikasturtean Leitzako Amazabal BHIn 9 talde ditugu:

-DBH 1: talde 1 D eredukoa-DBH 2: talde 1 D eredukoa-DBH 3: 2 talde D eredukoak-DBH 4: 3 talde D eredukoak-1.goBATXILERGOA : talde 1 D eredukoa-2. BATXILERGOA: talde 1 D eredukoa

Guztira hiru irakasle gaude eta irakasle bakoitzak ondorengo taldeetan ematen du klase:

IRAKASLEA TALDEA ORDUAK*Joxean -DBH 1

-DBH 1 (Sorkuntza literarioa)-DBH 2 (laguntza)-DBH 4 (Esparru Soziolinguistikoa)-1. BATXILERGOAN-1. BATXILERGOAN (HJA)

321

631

*Aitziber -1. DBH (laguntza)-2. DBH (Oinar. Gaitas. Ling)-2. DBH -3. DBH -3. DBH (Esparru soziolinguistikoa)

22336

*Imanol Arratibel -DBH 3 (laguntza)-DBH 4-2. BATX.

184

Aurten bikoizketa ordu bat dugu DBH 2n eta DBH 3n, eta 2 ordu DBH 1en. Bestalde, DBH 3 eta 4 taldeetan esparru soziolinguistikoa lantzen dugu (euskara eta gizarte). Gaztelera, berriz, esparru honen barruan izan arren,

6


gaztelera irakasleak lantzen du, horrelako talde batekin 9 ordu irakasle bakar batek izatea gehiegi iruditzen baitzaigu.

-Ordu kopurua

TALDEAK Ordu kopuruaDBH 1 3+2DBH 1 “Sorkuntza literarioa” 2DBH 2 3+1DBH 2 “Oinarrizko gaitasun linguistikoak”

2

DBH 3A eta 3D 3+1+(3+3)DBH 4A, 4B eta 4D 4+4+(3+3)BATX 1 3+1BATX 2 4EOIDNA 3

-Koordinazioa beste irakasgaiekin

Ez dago aurreikusirik koordinazio bilerarik talde arruntentzako. Dena den, behar bereziak dituzten ikasleei jarraipena egiteko, irizpideak adosteko eta lanketak koordinatzeko talde bakoitzaren tutoreek eginen dute horretarako deialdia eta bertan eginen da koordinazio hori.

DBH 3 eta 4ko D taldeen izaera berezia dela-eta, astero ordu bana dago aurreikusia talde horien koordinazioa egin ahal izateko. Aurreko urtean ez zen, eta gure ustez egotea mesederako izango da.

7


-DBH

EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURA

Euskara eta Euskal Literaturaren helburua ikasle guztiek hizkuntza horretan komunikatzeko gaitasuna lortzea da, bai ahoz, bai idatziz, maila aski izanik eraginkortasunaren eta zuzentasunaren aldetik. Horretarako, beharrezkoa da behin eta berriz trebatzea entzuten eta irakurtzen dutena ulertzen, baita mintzatzen eta idazten ere, hizkuntzaren egitura formalak jakitea ahantzi gabe.

Testu mota desberdinak ezagutu eta erabiltzea izanen da arloaren curriculuma egituratuko duen ardatz nagusia. Gaitasun pragmatikoa landuko da bereziki, erran nahi baita, hizkuntza testuingurura egokitzeko gaitasuna.

Hizkuntzari bakarrik dagozkion trebetasunez gain, ikas teknikak ere garatuko dira. Nahitaezkoa da ikasleen eskuetan jartzea ikaskuntza beregaina lortzeko gaitasuna bultzatuko duten tresnak eta materialak, baita teknologia berriek eskura jartzen dizkiguten baliabideak erabiltzea ere.

Euskara eta Euskal Literatura arloaren edukiak eta xedeak aplikatzeko tenorean, kontuan hartu beharra dago hizkuntza estandarra eratzeko gaur

8


egun gauzatzen ari den prozesua, Nafarroako aniztasun soziolinguistikoa ahantzi gabe, bere euskalki desberdinekin, eduki eta helburu horiek kasuan kasuko eskualdean egokitu ahal izateko.

Azkenik, baina ez hutsenik, kontuan hartu behar da irakurriaren ulermena dela, curriculum osoan, zeharkako teknika edo prozedura inportanteena, ezinbesteko tresna baita arlo guztietako ezagupenak erdiesteko; trebetasun honen mende dago, izan ere, ikasleen arrakasta akademiko eta profesionala. Aipa dezagun, bada, zenbateko garrantzia duen ikaslea irakurritakoa ulertzeko tekniketan trebatzeak eta gai izateak arloko irakasleek ikasketarako aurkezten dizkioten askotariko testuak ulertzeko.

9


2.- HELBURUAK

-EUSKARA ETA LITERATURA. D EREDUA.

-ARLOKO HELBURUAK

Etapa honetan, Euskara eta Literatura irakasgaiaren irakaskuntzak honako gaitasunak garatzea izanen du helburu:1. Gai zehatzei nahiz abstraktuei buruzko ahozko eta idatzizko diskurtso luzeak eta nahiko konplexuak ulertzea,jarduera sozial eta kulturaleko testuinguru desberdinetan, eta haien argudioen hariari jarraitzea.2. Hizkuntza erabiltzea jarduera sozial eta kulturaleko testuinguru desberdinetan modu argi, xehe, coherente eta egokian gauzak adierazteko, ikuspuntu desberdinak azalduz, norberaren sentimenduen eta ideien kontzientzia hartzeko eta norberaren jokamoldea kontrolatzeko.3. Ahozkoaren eta idatziaren ulermena eta adierazpena nola erabili ikastea, ikaskuntzan aurrera egiteko mekanismo gisa.4. Nafarroako eleaniztasunaren errealitatea eta euskararen aldaera linguistikoak ezagutzea, eta aniztasun hori aberastasun kultural gisara baloratzea.5. Ahozko hizkuntza jarduera sozial eta kulturalean modu argi eta zehatzean erabiltzea, nolabaiteko arintasunez, modu espontaneoan eta kasuko egoerarako eta funtziorako modu egokian, errespetuzko eta lankidetzazko jarrera hartuz.6. Erakunde publiko eta pribatuekin eta lan mundukoekin komunikazioa sortzeko idazki mota ezberdinak erabiltzea.7. Hizkuntza eskola-jardueran eraginkortasunez erabiltzea, bai informazioa hautatu eta prozesatzeko, bai esparru akademikoak berezkoak dituen testuak idazteko, bai eta ezagutza iturri izateko.8. Komunikabideak eta informazioaren teknologiak gero eta autonomia handiagoz erabiltzea informazio eta iritzi desberdinak lortu, interpretatu, hautatu, prestatu eta baloratzeko.9. Irakurketa, arlo ezberdinetan (literarioan, zientifikoan, sozialean ....) gozamenerako eta norberaren aberastasunerako iturri izan dadila lortzea, bai eta mundua ezagutzeko eta irakurtzeko azturak finkatzeko iturri ere.10. Literatur testuak ulertu eta sortzea, genero bakoitzeko konbentzioei buruzko oinarrizko ezagutzak, tradizio literarioaren gaiak eta motiboak eta baliabide estilistikoak erabiliz.

10


11. Ondare literarioaren lagin adierazgarrien ezagutzara hurbiltzea, eta baloratzea hura dela testuinguru historiko eta kultural desberdinetan banakako eta taldeko esperientzia sinbolizatzeko modu bat.12. Hizkuntzari eta erabilera linguistikoaren arauei buruzko ezagutzak nolabaiteko autonomiaz aplikatzea, ahozko eta idatzizko testuak ulertzeko eta modu egokian (hizkuntzaren erregistro desberdinak erabiltzea) koherentean, kohesionatuan eta zuzenean idatzi eta hitz egiteko.13. Hizkuntzen erabilera sozial desberdinak analizatzea, balio-juzkuak eta aurreiritzi klasistak, arrazistak edo sexistak dakartzaten estereotipo linguistikoak saihesteko.14. Ikasteko prozesuei buruz gogoeta egitea eta komunikaziorako ezagutzak beste hizkuntza batzuetara transferitzea.

3.- EDUKIAK

- OINARRIZKO GAITASUNAK

Oinarrizko gaitasunak curriculumean sartzeak bide ematen digu

ezinbestekotzat hartzen diren ikaskuntzak azpimarratzeko, ikasitakoa

aplikatzera bideratutako planteamendu integratzaile batetik abiatuta.

Horregatik dira oinarrizkoak. Derrigorrezko irakaskuntza bukatzean gazte

batek eskuratuak izan behar dituen gaitasunak dira, bere burua gauzatu,

herritar aktiboa izan, helduaroan

modu egokian sartu eta bizitza osoan zehar ikasten segitzeko bidea ematen

diotenak.

Oinarrizko gaitasunak curriculemean sartzeak helburu batzuk ditu.

Aurrenik, ikasitakoak integratzea, hala formalki ikasitakoak, arloetan edo

irakasgaietan sartuak, nola informalki ikasitakoak eta ikasketa ez-formalak.

Bigarrenik, ikasitakoa integratu, eduki mota desberdinekin lotu

eta egoera eta testuinguru desberdinetan behar dutenean modu

erangikorrean erabiltzea ahalbidetzen die ikasleei. Eta, azkenik, irakaskuntza

orientatzen du, ezinbesteko edukiak eta ebaluazio irizpideak identifikatzen

lagundu eta irakatsi eta ikasteko prozesuari buruzko erabakiak inspiratzen

11


Curriculumeko arlo eta irakasgaiekin ikasle guztiek hezkuntzako

helburuak lor ditzatela Portu nahi da, eta, beraz, oinarrizko gaitasunak

eskura ditzatela. Hala eta guztiz ere, ez dago zuzeneko loturarik arlo edo

irakasgai batzuen irakaskuntzaren eta gaitasun jakin batzuen garapenaren

artean. Arlo bakoitzak laguntza ematen du gaitasun batzuk garatzeko, eta

oinarrizko gaitasun bakoitza arlo edo irakasgai batzuk lantzearen ondorioz

lortzen da.

Oinarrizko gaitasunak lortzeko, curriculumeko arloetan eta

irakasgaietan egindako lanari garapenerako beharrezkoak diren

antolamenduaren eta funtzionaltasunaren esparruetako neurri batzuk erantsi

behar zaizkio. Beraz, ikastetxeen eta ikasgelen antolaketa eta

funtzionamendua, ikasleen parte-hartzea, barne arauak, metodologia eta

baliabide didaktiko batzuen erabilera edo eskolako liburutegiaren eraketa,

antolaketa eta funtzionamendua eta beste elementu batzuk lagungarri edo

oztopo izan daitezke komunikazioari, inguru fisikoaren azterketari,

sormenari, elkarbizitzari eta herritartasunari nahiz alfabetatze digitalari

lotutako gaitasunak garatzeko.

Orobat, tutore-jardun etengabea funtsezko laguntza izan daiteke

ikasketen erregulazioari, garapen emozionalari edo trebetasun sozialei

dagozkien gaitasunak garatzeko. Azkenik, jarduera osagarriak eta eskola

kanpokoak planifikatuz gero, oinarrizko gaitasun guztien garapena bultzatzen

ahal da.

Europar Batasunak egindako proposamenaren esparruan, eta azaldu

diren gorabeherei jarraikiz, oinarrizko zortzi gaitasun hauek ezarri dira:

1. Hizkuntza bidez komunikatzeko gaitasuna.

2. Matematikarako gaitasuna.

3. Mundu fisikoa ezagutzeko eta harekin elkarreraginean aritzeko

gaitasuna.

4. Informazioaren tratamendua eta gaitasun digitala.

5. Gaitasun soziala eta herritartasuna.

6. Arte eta kultur gaitasuna.

12


7. Ikasten ikasteko gaitasuna.

8. Autonomia eta ekimen pertsonala.

Eranskin honetan gaitasun horien deskripzioa, helburuak eta

ezaugarriak azaldu eta ikasle guztiek derrigorrezko bigarren hezkuntzaren

bukaeran horietako bakoitzean lortu behar duten oinarrizko maila ezartzen

da.

Derrigorrezko bigarren hezkuntza irakasgai batzuetan egituratzen da,

eta horietan bilatu behar dira gaitasunak etapa honetan garatu ahal izateko

erreferenteak. Horiek horrela, irakasgai bakoitzean, haren xede nagusi diren

oinarrizko gaitasunak lortzeko ematen duen laguntza aipatuko da berariaz.

Bestalde, bai helburuek, bai edukien hautapenak gaitasun guztien garapena

bermatzea dute xede. Ebaluazio irizpideek haiek lortzeko bidean aurrera

egindako urratsak baloratzeko balio dute.

1. Hizkuntza bidez komunikatzeko gaitasuna

Gaitasun hau hizkuntza ahoz eta idatziz komunikatzeko, errealitatea

irudikatu, interpretatu eta ulertzeko, ezagupenak osatu eta komunikatzeko

eta pentsamendua, emozioak eta portaera antolatu eta autoerregulatzeko

tresna gisara erabiltzeari dagokio.

Labur esateko, derrigorrezko hezkuntzaren bukaeran hizkuntza

gaitasuna garatzearen ondorioz, ahozko eta idatzizko hizkuntza testuinguru

desberdinetan menperatzen dira eta gutxienez atzerriko hizkuntza bat

funtzionalki erabiltzen da.

2. Matematikarako gaitasuna

Matematikako gaitasunaren osagaia da informazioak, datuak eta

argudioak argitasunez eta zehazki interpretatu eta adieraztea, eta horrek

bidea ematen du bizitza osoan zehar ikasten segitzeko, hala eskola munduan

nola hortik kanpo, eta gizartean parte-hartze eraginkorra izateko.

30

13


3. Mundu fisikoa ezagutzeko eta harekin elkarreraginean aritzeko

gaitasuna

Mundu fisikoarekin, bai haren alderdi naturalekin, bai giza jardunak

sortutako horiekin, elkar eragiteko trebetasuna da, gertaerak ulertu,

ondorioak aurreikusi eta nork bere bizitzaren, beste pertsonen eta gainerako

izaki bizidunen bizi-baldintzak hobetu eta zaintzeko bidea ematen diguna.

Labur esanda, bizitzaren eta jakintzaren arlo desberdinetan (osasuna, lana,

kontsumoa, zientzia, prozesu teknologikoak eta abar) autonomiaz eta ekimen

pertsonalez jardun eta mundua interpretatzeko trebetasunak hartzen ditu

barne; zeregin horietarako beharrezkoa da tartean sartutako jakintza-arlo

desberdinetatik fenomenoak analizatzea ahalbidetzen diguten oinarrizko

kontzeptuak eta printzipioak aplikatzea.

Orain arte azaldutako trebetasunen eta gaitasunen ildo beretik,

oinarrizko gaitasun honetan sartzen dira baliabide naturalen erabilera

arduratsua, ingurumenaren zainketa, zentzuzko kontsumo arduratsua eta

osasun pertsonala eta kolektiboaren babesa, pertsonen bizi kalitatearen

funtsezko elementuak baitira.

4. Informazioaren tratamendua eta gaitasun digitala

Gaitasun hau informazioa bilatu, lortu, prozesatu, komunikatu eta

jakintza bihurtzeko trebetasunean datza. Trebetasun batzuk hartzen ditu

barne, informazioa bilatzetik hasi eta hura tratatu ondoren euskarri

desberdinen bitartez transmititzearekin bukatuta, barne hartuz

informazioaren eta omunikazioaren teknologien erabilera, informatu, ikasi eta

komunikatzeko funtsezko elementua baita.

Labur esateko, informazioaren tratamenduak eta gaitasun digitalak

beraiekin dakarte informazioa eta haren iturriak eta baliabide teknologikoak

hautatu, prozesatu eta erabiltzean pertsona autonomoa, eraginkorra,

arduratsua, kritikoa eta gogoetatsua izatea, bai eta eskura dagoen

informazioa baloratzeko jarrera kritikoa eta gogoetazkoa izatea eta behar

denean informazioa egiaztatzea ere, hala nola informazioa eta haren iturriak

14


euskarri desberdinetan erabiltzeko gizartean adostutako jokabide arauak

errespetatzea.

5. Gaitasun soziala eta herritartasuna

Gaitasun honi esker, bizi garen gizartearen errealitatea ulertzen dugu,

eta gai gara lankidetzan aritu, elkarrekin bizi, gizarte anitz batean

herritartasun demokratikoaren arabera jokatu eta gizartea hobetzeko

konpromisoa hartzeko. Parte hartu, erabakiak hartu, egoera jakin batzuetan

nola jokatu hautatu eta hartutako aukeren eta erabakien erantzukizuna

hartzea ahalbidetzen diguten ezagutzak eta trebetasun konplexuak biltzen

ditu.

Labur esateko, gaitasun hau izateko beharrezkoa da bizi garen

gizartearen errealitatea ulertu, elkarbizitzari eta gatazkei aurre egiteko balio

eta praktika demokratikoetan oinarritutako zentzu etikoa erabili eta

herritartasuna erabiltzea, nork bere irizpideen arabera jokatuz, bakea eta

emokrazia eratzeko laguntza emanez eta jarrera positiboa, solidarioa eta

arduratsua hartuz herritarren eskubideak eta betebeharrak betetzeari begira.

6. Arte eta kultur gaitasuna

Gaitasun honek bidea ematen du kultur eta arte agerpenak ezagutu,

ulertu, estimatu eta baloratzeko, hala nola aberastu eta gozatzeko iturri gisa

erabili eta herrien ondarearen osagaitzat hartzeko.

Kultura oro har, eta, bereziki, artea estimatzeak berarekin dakar haren

agerpenetara hurbiltzea ahalbidetzen duten trebetasunak eta jarrerak izatea,

hala nola horiek ulertu eta baloratzeko eta haiekin hunkitu eta gozatzeko

pentsaeraren, pertzeptzioaren eta komunikazioaren arloko trebetasunak eta

sentsibilitatea eta estetikaren zentzua izatea.

Labur esateko, gaitasun hau osatzen duten trebetasunek barne hartzen

dituzte artearekin eta gainerako kultur agerpenekin gozatzeko ahalbidea,

hala nola nork bere arte produkzioak egiteko adierazpen artistikoaren

baliabide batzuk erabiltzekoa; berarekin dakar adierazpen cultural eta

artisitiko desberdinei buruzko oinarrizko ezagutza, pentsaera dibergenterako

eta talde-lanerako trebetasunen aplikazioa, adierazpen artistiko eta

15


kulturalen aniztasunarekiko jarrera irekia, errespetuzkoa eta kritikoa, nork

bere gaitasun estetikoa eta kreatiboa lantzeko nahia eta asmoa eta bizitza

kulturalean parte hartu eta bertako komunitatearen nahiz beste

komunitateen ondare artistikoa eta kulturala zaintzen laguntzeko interesa.

7. Ikasten ikasteko gaitasuna

Ikasten ikasteko beharrezkoa da ikasten hasteko trebetasunak izatea,

eta baita nork bere helburuen eta beharren arabera gero eta modu

autonomoagoan eta eraginkorragoan ikasten jarraitzekoak ere.

Gaitasun honek bi alderdi nagusi ditu. Alde batetik, nork bere

trebetasun intelektualen, emozionalen eta fisikoen eta haiek garatzeko

estrategien kontzientzia hartzea, hala nola batek bere kasa eta bestelako

pertsonen nahiz baliabideen laguntzaz zer egin dezakeen jakitea. Eta

bestetik, motibazioa, autokonfiantza eta ikasteko atsegina sortzen dituen

gaitasun pertsonaleko sentimendu bat izatea.

Laburki, ikasten ikasteko beharrezkoa da, gaitasun edo eraginkortasun

pertsonaleko sentimendu batetik abiatuta, nork bere trebetasunez eta

ezagupenez kontzientzia hartu eta haiek kudeatu eta kontrolatzea, eta haren

barruan daude bai pentsaera estrategikoa, bai lankidetzan aritu,

autoebaluatu eta lan intelektualeko baliabide eta teknika batzuk

eraginkortasunez erabiltzeko trebetasuna; hori guztia ikasteko banakako

nahiz taldeko esperientzia kontzienteen eta atsegingarrien bitartez gauzatzen

da.

8. Autonomia eta ekimen pertsonala

Gaitasun honen osagaiak dira, alde batetik, elkarri lotutako balio eta

jarrera pertsonal batzuen kontzientzia-hartze eta erabilera (adibidez,

erantzukizuna, jarraikitasuna, autoezagutza eta autoestimazioa, sormena,

autokritika, emozioen kontrola, hautatu, arriskuak kalkulatu eta arazoei aurre

egiteko trebetasuna, hala nola beharrak berehala asetzeko premia atzeratu,

akatsetatik ikasi eta arriskuak hartzekoa.

Labur esateko, autonomia eta ekimen pertsonalek barne hartzen dute

banakako nahiz taldeko proiektuak edo ekintzak sortu, abiarazi, garatu eta

16


ebaluatzeko gaitasuna, eta hori sormenak, konfiantzak, erantzukizunak eta

zentzu kritikoak lagunduta.

2.1.IKASGAI HONEK OINARRIZKO GAITASUNAK

BARNERATZEKO EGITEN DUEN EKARPENA

Irakasgai honetako curriculumak, helmuga gisa duenez hizkuntzaren

bitartez giza jardueraren eremu esberdinetan elkarreragiteko gaitasuna

garatzea, modu erabakigarrian laguntzen du ikasleek hizkuntza-

komunikazioaren gaitasuna osatzen duten alderdi guztiak gara ditzaten.

Gainera, hizkuntza jakin bat erabiltzeko trebetasunak eta estrategiak eta

hizkuntza behaketaren xedetzat hartzeko gaitasuna, hizkuntza baten bitartez

barneratzen diren arren, transferitu egiten dira eta beste hizkuntza batzuen

ikasketan aplikatzen dira. Ikaskuntza hau lagungarria da, halaber, hizkuntza

erabiltzeko gaitasuna, oro har, handitzeko.

Hitz egiten eta entzuten ikasten da, eta irakurtzen eta idazten,

komunikazioko elkarreraginerako, baina baita ere ezagutza berriak

barneratzeko ere: hizkuntza, komunikaziorako tresna bat izateaz gainera,

mundua irudikatzeko bitarteko bat ere bada, eta pentsamenduaren eta

ezagutzaren oinarrian dago. Jakintzak eskuratzeak eta ezagutzak

hizkuntzaren bidez eraikitzeak zuzeneko lotura du ikasten ikastea oinarrizko

gaitasunarekin. Halaber, hizkuntzari buruz gogoeta egiteko edukiek jakintza

kontzeptualen (metahizkuntza gramatikala) eta prozedurazko jakintzen

(esakuneak analizatzeko, kontrastatzeko, zabaltzeko eta txikitzeko gaitasuna,

mekanismo gramatikal batzuen erabilera kontzientearen bitartez,

esakunearen elementu batzuk kendu eta gramatikalki baliokideak diren beste

batzuk jartzea, ideia bera adierazteko eskema sintaktiko desberdinak

erabiltzea, akatsen diagnosia egin eta haiei konponbidea ematea eta abar)

multzo bat biltzen dute, eta eduki horiek guztiak barneratzen dira testuak

ulertzeko eta sortzeko jardueren bitartez, testu horiek berrerabiltzen baitira

ikaskuntza linguistikoa optimizatzeko, hau da, hizkuntza ikasten ikasteko.

17


Bestalde, hizkuntza erabiltzen ikastea da, halaber, arazoak analizatzen

eta ebazten ikastea, planak egitea eta erabakitzeko prozesuei ekitea, zeren

eta hizkuntzaren funtzioetako bat geure jarduera erregulatu eta orientatzea

baita. Hori dela eta, hizkuntza gaitasunak barneratzea lagungarri suertatzen

da ekimen pertsonalean aurrera egiteko eta jardueraren beraren

erregulazioan, autonomia gero eta gehiagorekin. Irakasgaiak laguntzen du

Informazioaren tratamendua eta gaitasun digitala gaitasunerako ere, zeren

eta haren helburuetako bat izaten baita behar desberdinen araberako

informazio muntaduna aurkitu eta hautatzeko ezagutzak eta trebetasunak

ematea, bai eta haiek berrerabiltzeko norberaren ahozko eta idatzizko

testuak sortzerakoan. Informazio horietako asko bilatzeak eta hautatzeak

eskatuko du, adibidez, liburutegiak egoki erabiltzea edo Internet erabiltzea,

eta bilaketa horiek gidaritzarekin egitea gaitasun digitala garatzeko bitarteko

bat izanen da. Horretan laguntzen du, halaber, testuak osatzeari begira

euskarri elektronikoak erabiltzeko aukera curriculumean sarturik egoteak,

hartara eraginkortasun handiagoarekin heltzen ahal baitzaie idazteko

prozesuan eragina duten eragiketa batzuei (plangintza, testua idaztea,

berrikustea ...); izan ere, eragiketa horiek arlo honetako oinarrizko edukietan

sartzen dira. Halaber, gaitasun hori garatzeko lagungarria izan daiteke

irakasgai horretan komunikabide digital berriak erabiltzea, zeren eta

idazketaren eta ezagutzen lankidetzazko erabilera inplikatzen baitute.

Hizkuntzaren ikaskuntzak, komunikazio-gaitasunaren garapen gisa

harturik, modu erabakigarrian laguntzen du gaitasun soziala eta

herritartasuna garatzen, ulerturik gaitasun hori bizikidetasunerako,

errespeturako ta pertsonek elkar ulertzeko gaitasunen eta trebetasunen

multzoa dela. Izan ere, hizkuntza ikastea gainerakoekin komunikatzen, haiek

transmititzen dutena ulertzen eta beste errealitate batzuetara hurbiltzen

ikastea da. Bestalde, hezkuntza linguistikoak gaitasun horrekin estu lotutako

osagai bat dauka: hizkuntzaren erabileren aniztasunaren eta hizkuntzen

aniztasunaren konstatazioa, eta baloratzea hizkuntza guztiek balio bera

dutela komunikazio eta irudikapen funtzioak betetzeko. Irakasgai honen bidez

18


gaitasun honetan ere laguntzen da, hizkuntzak munduaren aurreiritzi eta

irudi estereotipatuak nola transmititzen eta zehatzen dituen analizatzen den

neurrian, hizkuntzaren erabilera baztertzaileak errotik kentzen laguntzeko

xedez.

Irakasgai honen barruan, obra literarioen irakurketak, interpretazioak

eta baloratzeak modu nabarmenean laguntzen dute gaitasun artistikoa eta

kulturala garatzen, ulerturik gaitasun hori hurbilketa bat dela ondare

literariora eta gizakiaren funtsezko kezken adierazpide diren gai batzuetara..

Ekarpen hori garrantzitsuagoa izanen da agerpen literarioak aintzat hartze

hori beste agerkari artistiko batzuekin –musika, pintura edo zinema, esate

baterako– erlazionatzen den neurrian. Gaitasun honetan laguntzen da,

halaber, ahaleginak eginez literaturaren mundu sozialak (egileak, kritikariak,

liburuetarako sarbidea, liburu dendak, katalogoak edo gai literarioek

prentsan duten presentzia) ikaslearendako zentzua eduki dezan.

19


-DBH 1eko EDUKIAK

1. multzoa. Entzutea eta ulertzea, hitz egitea eta hizketan aritzea. DBH 1• Ikus-entzunezko komunikabideetatik heldu diren eta ikasleen interesetatik hurbil dauden gaurkotasuneko albisteak ulertzea.• Esparru akademikoan erabilitako ahozko testuak ulertzea, bereziki erreparatuz lanen aurkezpenari eta horiek egiteko jarraibide errazei, ahozko azalpen laburrei eta komunikabideetatik hartutako dokumentalen informazioak lortzeari.• Esparru akademikoak berezkoak dituen komunikazio egoeretan aktiboki parte hartzea, bereziki jarraibideak direla-eta argibideak eskatzean, lanak antolatzeko moduari buruzko proposamenetan, egindako jardueren sekuentzia errazak deskribatzean, iritzi trukaketan eta ondorioen azalpenean.• Testuingururako egokiak diren hizkuntza eta funtzio linguistikoak erabiltzea (erregistro desberdinak, kortesiazko elementuak), bai eta komunikazio egoerara egokitzeko baliabideak ere.• Komunikabideetatik hartutako gaurkotasuneko informazioak azaltzea.• Ahoz narratzea, aldez aurretik prestaturiko gidoi batetik abiatuta, izandako bizipenekin loturiko egitateak, betiere esperientzia hori sekuentziatan eta argitasunez aurkeztuz, deskribapen errazak txertatuz eta azaldutakoaren inguruko ideiak eta balorazioak ere sartuz, elementu narratiboen bitartez (egitura, formula narratiboak); horretarako, ikus-entzunezkoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntza izanen du ikasleak.• Laguntza eta errespetu jarrerak ikaskuntza konpartituko egoeretan.• Hizkuntza erabiltzea norberaren ezagupenen, ideien eta sentimenduen kontzientzia hartzeko eta norberaren jokabidea erregulatzeko.Testuak• Deskribapenak: lekuak, gauzak, pertsonak (erretratu fisikoa eta izaerarenerretratua) eta abar.• Narrazio testuak.• Elkarrizketak: elkarrizketa egitea.• Azalpen testuak: azalpena, laburpena, glosarioak, ondorioak etaabar.Trebetasunak eta estrategiakAhozkoaren ulermena• Aldez aurretik informazioa biltzea eta entzunen dena iragartzea.• Aktiboki entzutea, gainerako pertsonak eta haien iritziak errespetatuz.• Entzundakoari buruzko oharrak hartu, laburpenak, eskemak eta mapa kontzeptualak egin eta informazioa nola dagoen antolatuta analizatzea.• Testuaren gai orokorra, ideiak eta egitate edo datu nagusiak zehaztu eta adieraztea.• Igorlearen asmoa hartzea; mintzakideak eta haien ikuspuntuak identifikatzea.• Norberaren ulermena baloratzea.

Ahozko adierazpena• Eskola esparruan ikaskideen aurrean emateko ahozko azalpen bat prestatzea, eta elkarrizketa baterako esku-hartzea prestatzea, alderdi guztiei erreparatuz: helburua, mintzakideak, erregistroa, diskurtsoaren estiloa.• Informazioa bildu eta antolatzea helburuaren eta entzuleen arabera, gidoi bati jarraituz.• Ideiak ordena koherente baten arabera antolatzea eta haiek sekuentziatan eta argitasunez aurkeztea.• Azalpenaren entsegua egitea.• Argitasunez hitz egitea, ildoa galdu gabe, gidoira behin eta berriz jo gabe, ikus-

20


entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.• Elkarrizketan gertatzen diren aldaketei egokitzea.• Taldeko jardueretan rol desberdinak hartzea: moderatzailea, eleduna, idazkaria.• Bizikidetasun arauak eta besteen iritziak errespetatzea.• Norberaren eta besteen azalpenak objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzeko moduak aurkitzea.

21


2. multzoa. Irakurtzea eta idaztea. DBH 1

Idatzizko testuak ulertzea• Eguneroko bizitzako kontuei buruzko eta ikasleen esperientziatik hurbil dauden esparruetako giza harremanei buruzko testuak ulertzea; esate baterako, gauzak erabiltzeko jarraibideak, arauak eta deiak.• Komunikabideetako testuak ulertzea, egunkariaren egiturari (atalak eta generoak) eta elementu paratestualei erreparatuz, eta arreta berezia jarriz eguneroko bizitzarekin loturiko albisteetan eta egitateei buruzko informazioetan.• Esparru akademikoko testuak ulertzea, arreta berezia jarriz azalpen testuetan eta testu argitzaileetan, lanak egiteko jarraibideetan, kontsultetan; euskarri desberdinak erabiliko dira horretarako. Hiztegiak, glosarioak eta bestelako informazio iturriak (entziklopediak eta hezkuntzaren arloko web orriak, esate barerako) erabiltzea.• Ozenki irakurtzea, arintasunez, erritmo, eten eta intonazio egokiak erabiliz.• Ikastetxeko liburutegiaren erabilera gidatua eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiena, informazioa lortzeko eta idatzizko lanak egiteko ereduak aurkitzeko.• Gogoetazko jarrera eta jarrera kritikoa edozein motatako diskriminazioa dakarten mezuak direla-eta dagoen informazioarekiko.Idatzizko testuak sortzea• Testuak osatzea antolaketa argiarekin eta perpausak sekuentzia lineal kohesionatu batean kateatuz.• Eguneroko bizitzako kontuei buruzko eta ikasleen esperientziatik hurbil dauden esparruetako giza harremanei buruzko testu argiak idaztea; esate baterako, gutunak, oharrak eta deiak.• Komunikabideetako testuak sortzea, bereziki albisteak, euskarri inprimatu edo digitalerako.• Paperean edo euskarri digitalean, esparru akademikoko testuak sortzea, bereziki laburpenak, azalpen errazak, glosarioak eta egindako lan eta ikasketei buruzko ondorioak.• Narrazioak, deskribapenak eta elkarrizketak idaztea.• Idatzizko testugintzarekiko interesa, informazio eta ikaskuntza iturri gisa, eta norberaren esperientziak, ideiak, iritziak eta ezagutzak komunikatzeko modu gisa, eta jokabidea erregulatzeko bitarteko gisa.• Testu idatzien aurkezpen txukunak egiteko interesa, paperean nahiz euskarri digitalean, arau gramatikalak, ortografikoak eta tipografikoak errespetatuz.Testuak• Deskribapenak: lekuak, gauzak, pertsonak (erretratu fisikoa eta izaeraren erretratua) eta abar.• Narrazio testuak.• Elkarrizketak: elkarrizketa eta komikia.• Azalpen testuak: azalpena, laburpena, glosarioak, ondorioak eta abar.Trebetasunak eta estrategiakIdatziaren ulermena• Irakurtzeko prozesuan estrategiak aplikatzea: irakurri aurretik, aurreirakurketa (aldez aurreko ezagutzak aktibatzea, gauzak iragartzea), irakurketa, irakurri ondoren.• Irakurketarako estrategia egokiak aplikatzea: analisia (irakurtzea, azpimarratzea, harrak hartzea) eta sintesia (eskemak, laburpenak eta mapa kontzeptualak).• Testu baten informazio zehatzak ateratzea eta gai orokorra identifikatzea, gai hori esplizituki agertzen deneko esakuneak ezagutuz. Testuaren atalak eta antolaketa identifikatzea.• Irakurketa adierazkorra, tonua identifikatuz, puntuazio-markak intonazioaren arabera interpretatuz, baliabide prosodikoak eta keinuak erabiliz.• Ezagutza morfosintaktikoak (deixia, aditzaren denbora eta aspektua) eta lexikoak (sinonimia, hiperonimia, hitz-elkarketa eta hitz-eratorpena) aplikatzea.• Testuetako denborazko markagailuak eta lokailuak ezagutzea.• Deskribapen baten ezaugarriak identifikatzea.• Narrazio testu baten egiturazko elementu nagusiak identifikatzea: esparrua, korapiloa, pasarteak, pertsonaiak, narratzailea, elkarrizketak (zuzeneko eta zeharkako estiloak) eta abar.• Komikiaren ezaugarriak identifikatzea.• Iritzia osatzea testuaren formari eta hizkuntzari buruz eta edukiari eta antolaketari buruz.• Baloratzea informazioa behar bestekoa den, argia den, ongi antolatuta dagoen, eta harekin proposaturiko lanak bete ahal izanen diren.Idatzizko adierazpena• Testuen osaketarako plangintza egitea: proiektua, eskema, zirriborroa, idazketa, berrikuspena, edizioa.• Azalpen testuaren plangintza egitea.• Narrazio testuaren plangintza egitea: hasierako egoera definitzea (pertsonaiak, lekua, denbora, narratzailea eta abar), korapiloa, amaiera.

22


• Elkarrizketaren plangintza egitea: gaia hautatzea, galderak prestatzea, elkarrizketatu behar den pertsonari egokitzea, elkarrizketa bat egiteko teknikak aplikatzea eta abar.• Komikiaren plangintza egitea: kontuan hartuz komiki mota desberdinak (historikoak, didaktikoak, propaganda egitekoak, joko erakoak), onomatopeiak, gehiegikeriak eta abar.• Testuak dioena eta hura adierazteko bideak testu motaren eta hartzailearen arabera egokitzea. Letra argi eta irakurgarria, aurkezpen txukuna.• Norberaren baliabideak edo kontsultako baliabideak (hiztegiak, gramatikak, testu prozesadoreak) erabiltzea norberaren akatsak zuzentzeko.• Testu mota bat beste batera bihurtzea (komikia edo olerki bat narrazio eta deskribapen testu bihurtzea; istorio bat zinemarako gidoi bihurtzea; ipuin bateko zati bat albiste bihurtzea ...).• Norberaren eta besteen produkzioa objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzeko moduak aurkitzea.

3. multzoa. Hezkuntza literarioa. DBH 1

• Adinerako egokiak diren euskal idazleen obra batzuk irakurri eta ezagutzea.• Ahozko euskal literaturako lanen irakurketa komentatua eta ezagutza: atsotitzak, erromantzeak, baladak, koplak, kopla apaingarriak eta herri antzerkia (maskaradak, pastoralak ...).• Bertsoen irakurketa komentatua egitea eta haiek entzutea, errezitatzea eta egitea, oinarrizko alderdi batzuk bereiziz: erritmoa, errima, melodia, bertsogintza eta figura semantiko garrantzitsuenak.• Kontakizun laburren irakurketa komentatuta, mitoak eta kondairak barne, kontakizun literarioaren elementuak eta haien funtzionaltasuna ezagutuz.• Antzezlan laburren irakurketa komentatuta eta dramatizatua edo antzezlan zatiena, antzerkirako testuen alderdi formalak ezagutuz.• Genero literario nagusiak bereiztea irakurketa komentatuen bitartez.• Helburu literarioko testuak osatzea irakurketa komentatuetan barneraturiko ikaskuntza batzuk erabiliz.• Ikastetxeko liburutegiaren eta liburutegi birtualen erabilera gidatua.• Irakurtzeko autonomia garatzea eta literatura aintzat hartzea gozamen iturri gisa eta mundua ezagutzeko iturri gisa.

Trebetasunak eta estrategiak

Ulermena• Aldez aurreko ezagutzak aktibatzea, iragartzea (titulutik, garaitik, egiletik, generotik eta abarretatik abiatuta).• Norberaren ulermena kontrolatzea.• Interpretazioa, inferentzia.• Testuak generoaren arabera konparatu eta bereiztea.• Testuetan baliabide estilistikoak analizatzea. Hizkuntza batuan erabiltzen diren batzuk antzematea.

Irakurketa adierazkorra• Irakurketa adierazkorra, tonua identifikatuz, puntuazio-markak intonazioaren arabera interpretatuz, baliabide prosodikoak eta keinuak erabiliz. Dramatizazioa eta kantua.

23


Balorazioa• Egitate literarioari buruzko esperientzien gaineko elkarrizketa eta kontrastea: irudiak, oroitzapenak, ustekabeak, aurkikuntzak, gogoetak, esperientziarekin edo bizitzarekin eginiko konparaketak, kulturen artekoak ... testuak iradokiko zituenak.• Testuan inplizituak edo agerikoak diren baloreen analisia.• Balorazio kritikoa: iritzi propioen arrazoitze egokia.• Liburu baten irakurketatik abiatuta, testu pertsonalak idaztea: balorazioa, pertsonaientzako gutunak, iritzi justifikatua eta abar.• Bertsolaritza ahozko kultur ondare gisa baloratzea, askotariko dimentsioak eta adierazpenerako ematen dituen aukerak identifikatuz.

Literatur testuak sortzea• Literatur testuak sortzea, erreferente literarioak imitatuz eta eraldatuz.• Literatur testu berriak sortzea, norberaren produkzioaren plangintza eginez eta testuak sortuz eta berrikusiz; egitura, kontzeptuak, mecanismo narratiboak eta estilokoak behatuz eta analizatuz; ereduak erabiliz.• Literatur lehiaketetan parte hartzea.

4. multzoa. Hizkuntzaren ezaguera. DBH 1

• Ahozko komunikazioaren eta idatzizko komunikazioaren arteko eta erabilera arrunten eta formalen arteko desberdintasun garrantzitsuak, testuingurukoak eta formalak –bereziki eskola esparrukoak– behatzea.• Nafarroako hizkuntzen aniztasuna eta euskalkiak oro har ezagutzea, eta hori aberastasun pertsonalerako eta kolektiborako iturri gisa baloratzea. Harremanetan bizi diren hizkuntzen arteko lotura.• Perpausaren modalitateak eta aditzaren moduak ezagutzea, hiztunen asmoak adierazteko modu gisa.• Deixi pertsonalaren forma linguistikoak (izenordain pertsonalak, edutezko izenordainak eta aditzen morfemak) identifikatu eta erabiltzea ahozko nahiz idatzizko testuetan eta gutun eta arauetan.• Testu-lokailu batzuk identifikatzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea; arreta berezia eskainiko zaie denborazko lokailuei, azalpenezkoei, banatzaileei, kausazkoei, eta kontrastea eta hurrenkera adierazten dutenei, kausazkoei eta barne erreferentziako mecanismo batzuei, gramatikalak (izenordain pertsonalak, edutezkoak eta erakusleak) nahiz lexikoak (errepikapenak, sinonimoak eta elipsia).• Aditz-formak ezagutzea eta modu koherentean erabiltzea, arreta bereizia eskainiz indikatibozko laguntzaileari, horren barne direla baldintza (erreala eta orainaldikoa), aginteraren forma ohikoenak eta aditz sintetikoen forma ohikoenak: ibili, egon, joan, etorri. Aditz- aspektuak bereiztea.• Maiz erabiltzen diren aditzen funtzionamendu sintaktikoa ezagutzea, haien esanahitik abiatuta, subjektua eta aditzaren osagarriak identifikatuz; sintaxiaren oinarrizko terminologia ulertzea: perpausa; izen-sintagma eta aditz-sintagma; subjektua, aditza eta osagarriak.• Esakuneak estilo kohesionatuarekin osatzeko prozedurak erabiltzea, bereziki perpausean sartzea azalpen balioa dutenak; besteak beste, aposizioa, adjektiboa eta erlatibozko perpausa.• Perpausaren atalak ezagutzea: izen-sintagma eta aditz-sintagma. Esakuneak estilo kohesionatuarekin osatzeko prozedurak erabiltzea,bereziki perpausean sartzea azalpen balioa dutenak; besteak beste, aposizioa, adjektibo azaltzailea, erlatibozko perpaus azaltzaileak; perpaus osagarriak eta zehar galderak; konparaziozko perpausak; baldintzazko perpausa eta denborazko perpausak.• Kategoria gramatikalak ezagutzea: izena eta adjektiboa. Izenak eta adjektiboak

24


singularrean eta pluralean deklinatzea, kasu guztietan; bereziki absolutiboaren eta ergatiboaren erabilerari begiratuko zaio.• Hitz flexiboak eta ez-flexiboak bereiztea, eta gramatikaren categoría desberdinak eta hitzak osatzeko mekanismoak ezagutzea (elkarketa eta eratorpena).• tz/ts eta z/s bereiztea.• Eskolako hiztegiek eta kontsultarako bestelako lanek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia,antonimia&rl......) eta araudia.• Testu prozesadoreetako hiztegiak eta zuzentzaile ortografikoak erabiltzea.• Ortografia arauak ezagutzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea. Bereziki begiratuko zaio hiztegi ohikoenaren ortografiari, H letraren erabilerari, komaren funtsezko erabilerei (zerrendatzeak, bokatiboak, tartekiak), puntua esaldiak bereizteko eta elkarrizketarako markak erabiltzeari, komatxoei eta abarrei; ortografiaren balio sozialaz eta arau linguistikoak idatzietan guztiz betetzeko beharraz jabetukodira ikasleak.• Euskaltzaindiaren arau batzuk ezagutzea. Kalko oker batzuk zuzentzea.Trebetasunak eta estrategiak• Ulertzeko eta adierazteko trebetasunak praktikan jartzerakoan, úntate linguistikoei eta funtzionamendu arauei buruzko ezagutza teorikoak aplikatzea.a) Ikasleari oraindik ere menperatzen ez dituen egiturak aurkeztea. Haien funtzionamendua aztertzea eta haietaz baliatzea; lehenbizi ulertzeko trebetasunak eta gero sortzeko trebetasunak.b) Ikasleek jada erabiltzen dituzten forma eta egitura gramatikalak aztertzea eta linguistikoki lantzea; hau da, izena ematea, haien erabilera fintzea eta etekina ateratzea.c) Ikaslea prestatzea forma linguistikoen eta fenomeno sintaktikoen manipulazio praktikoa egin dezan. Ikasleak jakin behar du esaldiko hitzak konbinatzen, sailkatzen, ordezten, aldatzen, modalizatzen, ordenatzen, errepikatzen eta abar.• Testuetan adibideak aurkitzea. Ikastekoak diren elementuak identifikatzea. Identifikatutako elementuak konparatzea eta erlazionatzea.• Eskolako hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia, antonimia ...) eta araudiari buruzkoak.• Norberaren ezagutzak (printzipio edo arau linguistikoak sartzea) edo kontsulta iturriak (hiztegiak, gramatikak, erabilerak ...) erabiltzea arazoak ebazteko edo eskatutako lana egiteko: osatzea, eraldatzea,laburtzea, zuzentzea, inferitzea, interpretatzea eta abar.

5. multzoa. Hizkuntzaren ikaskuntzari buruzko gogoeta. DBH 1

• Lexikoa antolatu, barneratu, gogoratu eta erabiltzeko oinarrizko estrategiak aplikatzea.• Ikasteko baliabideak progresiboki erabiltzea; esate baterako, hiztegiak, kontsulta liburuak, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak.• Komunikazio helburu desberdinen arabera egokiak diren forma gramatikalen erabilerari eta esanahiari buruzko gogoeta gidatua.• Ahozko eta idatzizko produkzioak autoebaluatzeko eta autozuzentzeko estrategiak ikasten hastea.• Akatsa ikasteko prozesuaren zati baten gisara onartzea eta hura

25


gainditzeko jarrera positiboa izatea.• Norberaren lana antolatzea (ikaskuntzari buruzko egunerokoa, agenda, dossierra, kontroleko erregistroa) ikaskuntzan aurrera egiteko estrategia gisa; helburuak ezarri eta haiek lortzeko bitartekoakidentifikatuko dira.• Ikasteko estilo pertsonala garatzea.• Gelako testuinguruan eta gelatik kanpo sorturiko ikasketa aukerez baliatzeko interesa.• Taldeko jarduera eta lanetan aktiboki parte hartzea.• Gauzak jendaurrean eta idatziz adierazteko konfiantza eta ekimena.

DBH 1eko GUTXIENEKOAK

1. multzoa. Entzutea eta ulertzea, hitz egitea eta hizketan aritzea. DBH 1

26


• Ikus-entzunezko komunikabideetatik heldu diren eta ikasleen interesetatik hurbil dauden gaurkotasuneko albisteak ulertzea.• Esparru akademikoan erabilitako ahozko testuak ulertzea, bereziki erreparatuz lanen aurkezpenari eta horiek egiteko jarraibide errazei, ahozko azalpen laburrei eta komunikabideetatik hartutako dokumentalen informazioak lortzeari.• Esparru akademikoak berezkoak dituen komunikazio egoeretan aktiboki parte hartzea, bereziki jarraibideak direla-eta argibideak eskatzean, lanak antolatzeko moduari buruzko proposamenetan, egindako jardueren sekuentzia errazak deskribatzean, iritzi trukaketan eta ondorioen azalpenean.• Testuingururako egokiak diren hizkuntza eta funtzio linguistikoak erabiltzea (erregistro desberdinak, kortesiazko elementuak), bai eta komunikazio egoerara egokitzeko baliabideak ere.• Komunikabideetatik hartutako gaurkotasuneko informazioak azaltzea.• Ahoz narratzea, aldez aurretik prestaturiko gidoi batetik abiatuta• Laguntza eta errespetu jarrerak ikaskuntza konpartituko egoeretan.• Hizkuntza erabiltzea norberaren ezagupenen, ideien eta sentimenduen kontzientzia hartzeko eta norberaren jokabidea erregulatzeko.Testuak• Deskribapenak: lekuak, gauzak, pertsonak (erretratu fisikoa eta izaeraren erretratua) eta abar.• Narrazio testuak.• Elkarrizketak: elkarrizketa egitea.• Azalpen testuak: azalpena, laburpena, glosarioak, ondorioak eta abar.Trebetasunak eta estrategiakAhozkoaren ulermena• Aldez aurretik informazioa biltzea eta entzunen dena iragartzea.• Aktiboki entzutea, gainerako pertsonak eta haien iritziak errespetatuz.• Entzundakoari buruzko oharrak hartu, laburpena egitea.• Testuaren gai orokorra, ideiak eta egitate edo datu nagusiak zehaztu eta adieraztea.• Igorlearen asmoa hartzea; mintzakideak eta haien ikuspuntuak identifikatzea.• Norberaren ulermena baloratzea.

Ahozko adierazpena• Eskola esparruan ikaskideen aurrean emateko ahozko azalpen bat prestatzea, eta elkarrizketa baterako esku-hartzea prestatzea, alderdi guztiei erreparatuz: helburua, mintzakideak, erregistroa, diskurtsoaren estiloa.• Informazioa bildu eta antolatzea helburuaren eta entzuleen arabera, gidoi bati jarraituz.• Ideiak ordena koherente baten arabera antolatzea eta haiek sekuentziatan eta argitasunez aurkeztea.• Azalpenaren entsegua egitea.• Argitasunez hitz egitea, ildoa galdu gabe, gidoira behin eta berriz jo gabe, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.• Elkarrizketan gertatzen diren aldaketei egokitzea.• Taldeko jardueretan rol desberdinak hartzea: moderatzailea, eleduna, idazkaria.• Bizikidetasun arauak eta besteen iritziak errespetatzea.• Norberaren eta besteen azalpenak objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzeko moduak aurkitzea.

27


2. multzoa. Irakurtzea eta idaztea. DBH 1Idatzizko testuak ulertzea• Eguneroko bizitzako kontuei buruzko eta ikasleen esperientziatik hurbil dauden esparruetako giza harremanei buruzko testuak ulertzea; esate baterako, gauzak erabiltzeko jarraibideak, arauak eta ideiak.• Komunikabideetako testuak ulertzea, egunkariaren egiturari (atalak eta generoak) eta elementu paratestualei erreparatuz, eta arreta berezia jarriz eguneroko bizitzarekin loturiko albisteetan eta egitateei buruzko informazioetan.• Esparru akademikoko testuak ulertzea, arreta berezia jarriz azalpen testuetan eta testu argitzaileetan, lanak egiteko jarraibideetan, kontsultetan; euskarri desberdinak erabiliko dira horretarako. Hiztegiak, glosarioak eta bestelako informazio iturriak (entziklopediak eta hezkuntzaren arloko web orriak, esate barerako) erabiltzea.• Ozenki irakurtzea, arintasunez, erritmo, eten eta intonazio egokiak erabiliz.• Ikastetxeko liburutegiaren erabilera gidatua eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiena, informazioa lortzeko eta idatzizko lanak egiteko ereduak aurkitzeko.• Gogoetazko jarrera eta jarrera kritikoa edozein motatako diskriminazioa dakarten mezuak direla-eta dagoen informazioarekiko.Idatzizko testuak sortzea• Testuak osatzea antolaketa argiarekin eta perpausak sekuentzia lineal kohesionatu batean kateatuz.• Eguneroko bizitzako kontuei buruzko eta ikasleen esperientziatik hurbil dauden esparruetako giza harremanei buruzko testu argiak idaztea; esate baterako, gutunak, oharrak eta deiak.• Komunikabideetako testuak sortzea, bereziki albisteak, euskarri inprimatu edo digitalerako.• Paperean edo euskarri digitalean, esparru akademikoko testuak sortzea, bereziki laburpenak, azalpen errazak.• Narrazioak, deskribapenak eta elkarrizketak idaztea.• Idatzizko testugintzarekiko interesa, informazio eta ikaskuntza iturri gisa, eta norberaren esperientziak, ideiak, iritziak eta ezagutzak komunikatzeko modu gisa, eta jokabidea erregulatzeko bitarteko gisa.• Testu idatzien aurkezpen txukunak egiteko interesa, paperean nahiz euskarri digitalean, arau gramatikalak, ortografikoak eta tipografikoak errespetatuz.Testuak• Deskribapenak: lekuak, gauzak, pertsonak (erretratu fisikoa eta izaeraren erretratua) eta abar.• Narrazio testuak.• Elkarrizketak: elkarrizketa eta komikia.• Azalpen testuak: azalpena, laburpena, glosarioak, ondorioak eta abar.Trebetasunak eta estrategiakIdatziaren ulermena• Irakurtzeko prozesuan estrategiak aplikatzea: irakurri aurretik, aurreirakurketa (aldez aurreko ezagutzak aktibatzea, gauzak iragartzea), irakurketa, irakurri ondoren.• Irakurketarako estrategia egokiak aplikatzea: analisia (irakurtzea, azpimarratzea, o harrak hartzea) eta sintesia ( laburpenak )• Testu baten informazio zehatzak ateratzea eta gai orokorra identifikatzea Testuaren atalak eta antolaketa identifikatzea.• Irakurketa adierazkorra, tonua identifikatuz, puntuazio-markak intonazioaren arabera interpretatuz, baliabide prosodikoak eta keinuak erabiliz.• Ezagutza morfosintaktikoak (deixia, aditzaren denbora eta aspektua) eta lexikoak (sinonimia, hiperonimia, hitz-elkarketa eta hitz-eratorpena) aplikatzea.• Testuetako denborazko markagailuak eta lokailuak ezagutzea.• Deskribapen baten ezaugarriak identifikatzea.• Narrazio testu baten egiturazko elementu nagusiak identifikatzea: esparrua, korapiloa, pasarteak, pertsonaiak, narratzailea, elkarrizketak (zuzeneko eta zeharkako estiloak) eta abar.• Komikiaren ezaugarriak identifikatzea.• Iritzia osatzea testuaren formari eta hizkuntzari buruz eta edukiari eta antolaketari buruz.• Baloratzea informazioa behar bestekoa den, argia den, ongi antolatuta dagoen, eta harekin proposaturiko lanak bete ahal izanen diren.Idatzizko adierazpena• Testuen osaketarako plangintza egitea: proiektua, eskema, zirriborroa, , berrikuspena• Azalpen testuaren plangintza egitea.

28


• Narrazio testuaren plangintza egitea: hasierako egoera definitzea (pertsonaiak, lekua, denbora, narratzailea eta abar), korapiloa, amaiera.• Elkarrizketaren plangintza egitea: gaia hautatzea, galderak prestatzea, elkarrizketatu behar den pertsonari egokitzea, elkarrizketa bat egiteko teknikak aplikatzea eta abar.• Komikiaren plangintza egitea: kontuan hartuz komiki mota desberdinak (historikoak, didaktikoak, propaganda egitekoak, joko erakoak), onomatopeiak, gehiegikeriak eta abar.• Testuak dioena eta hura adierazteko bideak testu motaren eta hartzailearen arabera egokitzea. Letra argi eta irakurgarria, aurkezpen txukuna.• Norberaren baliabideak edo kontsultako baliabideak (hiztegiak, gramatikak, testu prozesadoreak) erabiltzea akatsak zuzentzeko.• Norberaren eta besteen produkzioa objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzeko moduak aurkitzea.


• Adinerako egokiak diren euskal idazleen obra batzuk irakurri eta ezagutzea.• Ahozko euskal literaturako lanen irakurketa komentatua eta ezagutza: atsotitzak, erromantzeak, baladak, koplak, kopla apaingarriak eta herri antzerkia (maskaradak, pastoralak ...).• Bertsoen irakurketa komentatua egitea eta haiek entzutea, errezitatzea eta egitea.• Kontakizun laburren irakurketa komentatuta, mitoak eta kondairak barne, kontakizun literarioaren elementuak eta haien funtzionaltasuna ezagutuz.• Antzezlan laburren irakurketa komentatuta eta dramatizatua edo antzezlan zatiena, antzerkirako testuen alderdi formalak ezagutuz.• Genero literario nagusiak bereiztea irakurketa komentatuen bitartez.• Helburu literarioko testuak osatzea irakurketa komentatuetan barneraturiko ikaskuntza batzuk erabiliz.• Ikastetxeko liburutegiaren eta liburutegi birtualen erabilera gidatua.• Irakurtzeko autonomia garatzea eta literatura aintzat hartzea gozamen iturri gisa eta mundua ezagutzeko iturri gisa.


Ulermena• Aldez aurreko ezagutzak aktibatzea, iragartzea (titulutik, garaitik, egiletik, generotik eta abarretatik abiatuta).• Norberaren ulermena kontrolatzea.• Interpretazioa, inferentzia.


Balorazioa• Egitate literarioari buruzko esperientzien gaineko elkarrizketa eta kontrastea: irudiak, oroitzapenak, ustekabeak, aurkikuntzak, gogoetak, esperientziarekin edo bizitzarekin eginiko konparaketak, kulturen artekoak ... testuak iradokiko zituenak.• Testuan inplizituak edo agerikoak diren baloreen analisia.• Balorazio kritikoa: iritzi propioen arrazoitze egokia.• Liburu baten irakurketatik abiatuta, testu pertsonalak idaztea: balorazioa, pertsonaientzako gutunak, iritzi justifikatua eta abar.

29


• Bertsolaritza ahozko kultur ondare gisa baloratzea, askotariko dimentsioak eta adierazpenerako ematen dituen aukerak identifikatuz.

Literatur testuak sortzea• Literatur testuak sortzea, erreferente literarioak imitatuz eta eraldatuz.• Literatur testu berriak sortzea, norberaren produkzioaren plangintza eginez eta testuak sortuz eta berrikusiz; egitura, kontzeptuak, mekanismo narratiboak eta estilokoak behatuz eta analizatuz; ereduak erabiliz.• Literatur lehiaketetan parte hartzea.

30



• Ahozko komunikazioaren eta idatzizko komunikazioaren arteko eta erabilera arrunten eta formalen arteko desberdintasun garrantzitsuak, testuingurukoak eta formalak –bereziki eskola esparrukoak– behatzea.• Nafarroako hizkuntzen aniztasuna eta euskalkiak oro har ezagutzea, eta hori aberastasun pertsonalerako eta kolektiborako iturri gisa baloratzea. Harremanetan bizi diren hizkuntzen arteko lotura.• Perpausaren modalitateak eta aditzaren moduak ezagutzea, hiztunen asmoak adierazteko modu gisa.• Deixi pertsonalaren forma linguistikoak (izenordain pertsonalak, edutezko izenordainak eta aditzen morfemak) identifikatu eta erabiltzea ahozko nahiz idatzizko testuetan eta gutun eta arauetan.• Testu-lokailu batzuk identifikatzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea; arreta berezia eskainiko zaie denborazko lokailuei, azalpenezkoei, banatzaileei, kausazkoei, eta kontrastea eta hurrenkera adierazten dutenei, kausazkoei eta barne erreferentziako mecanismo batzuei, gramatikalak (izenordain pertsonalak, edutezkoak eta erakusleak) nahiz lexikoak (errepikapenak, sinonimoak eta elipsia).• Aditz-formak ezagutzea eta modu koherentean erabiltzea, arreta bereizia eskainiz indikatibozko laguntzaileari, horren barne direla baldintza (erreala eta orainaldikoa), aginteraren forma ohikoenak eta aditz sintetikoen forma ohikoenak: ibili, egon, joan, etorri. Aditz- aspektuak bereiztea.• Maiz erabiltzen diren aditzen funtzionamendu sintaktikoa ezagutzea, haien esanahitik abiatuta, subjektua eta aditzaren osagarriak identifikatuz; sintaxiaren oinarrizko terminologia ulertzea: perpausa; izen-sintagma eta aditz-sintagma; subjektua, aditza eta osagarriak.• Esakuneak estilo kohesionatuarekin osatzeko prozedurak erabiltzea, bereziki perpausean sartzea azalpen balioa dutenak; besteak beste, aposizioa, adjektiboa eta erlatibozko perpausa.• Perpausaren atalak ezagutzea: izen-sintagma eta aditz-sintagma. Esakuneak estilo kohesionatuarekin osatzeko prozedurak erabiltzea,bereziki perpausean sartzea azalpen balioa dutenak; besteak beste, aposizioa, adjektibo azaltzailea, erlatibozko perpaus azaltzaileak; perpaus osagarriak eta zehar galderak; konparaziozko perpausak; baldintzazko perpausa eta denborazko perpausak.• Kategoria gramatikalak ezagutzea: izena eta adjektiboa. Izenak eta adjektiboak singularrean eta pluralean deklinatzea, kasu guztietan; bereziki absolutiboaren eta ergatiboaren erabilerari begiratuko zaio.• Hitz flexiboak eta ez-flexiboak bereiztea, eta gramatikaren categoría desberdinak eta hitzak osatzeko mekanismoak ezagutzea (elkarketa eta eratorpena).• tz/ts eta z/s bereiztea.• Eskolako hiztegiek eta kontsultarako bestelako lanek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia,antonimia&rl......) eta araudia.• Testu prozesadoreetako hiztegiak eta zuzentzaile ortografikoak erabiltzea.• Ortografia arauak ezagutzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea. Bereziki begiratuko zaio hiztegi ohikoenaren ortografiari, H letraren erabilerari, komaren funtsezko erabilerei (zerrendatzeak, bokatiboak, tartekiak), puntua esaldiak bereizteko eta elkarrizketarako markak erabiltzeari, komatxoei eta abarrei; ortografiaren balio sozialaz eta arau linguistikoak idatzietan guztiz betetzeko beharraz jabetuko dira ikasleak.• Euskaltzaindiaren arau batzuk ezagutzea. Kalko oker batzuk zuzentzea.Trebetasunak eta estrategiak• Ulertzeko eta adierazteko trebetasunak praktikan jartzerakoan, untate linguistikoei eta funtzionamendu arauei buruzko ezagutza teorikoak aplikatzea.a) Ikasleari oraindik ere menperatzen ez dituen egiturak aurkeztea. Haien funtzionamendua aztertzea eta haietaz baliatzea; lehenbizi ulertzeko trebetasunak eta gero sortzeko

31


trebetasunak.b) Ikasleek jada erabiltzen dituzten forma eta egitura gramatikalak aztertzea eta linguistikoki lantzea; hau da, izena ematea, haien erabilera fintzea eta etekina ateratzea.c) Ikaslea prestatzea forma linguistikoen eta fenomeno sintaktikoen manipulazio praktikoa egin dezan. Ikasleak jakin behar du esaldiko hitzak konbinatzen, sailkatzen, ordezten, aldatzen, modalizatzen, ordenatzen, errepikatzen eta abar.• Testuetan adibideak aurkitzea. Ikastekoak diren elementuak identifikatzea. Identifikatutako elementuak konparatzea eta erlazionatzea.• Eskolako hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia, antonimia ...) eta araudiari buruzkoak.• Norberaren ezagutzak (printzipio edo arau linguistikoak sartzea) edo kontsulta iturriak (hiztegiak, gramatikak, erabilerak ...) erabiltzea arazoak ebazteko edo eskatutako lana egiteko: osatzea, eraldatzea,laburtzea, zuzentzea, inferitzea, interpretatzea eta abar.

32



• Lexikoa antolatu, barneratu, gogoratu eta erabiltzeko oinarrizko estrategiak aplikatzea.• Ikasteko baliabideak progresiboki erabiltzea; esate baterako, hiztegiak, kontsulta liburuak, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak.• Komunikazio helburu desberdinen arabera egokiak diren forma gramatikalen erabilerari eta esanahiari buruzko gogoeta gidatua.• Ahozko eta idatzizko produkzioak autoebaluatzeko eta autozuzentzeko estrategiak ikasten hastea.• Akatsa ikasteko prozesuaren zati baten gisara onartzea eta hura gainditzeko jarrera positiboa izatea.• Norberaren lana antolatzea (ikaskuntzari buruzko egunerokoa, agenda, dossierra, kontroleko erregistroa) ikaskuntzan aurrera egiteko estrategia gisa; helburuak ezarri eta haiek lortzeko bitartekoakidentifikatuko dira.• Ikasteko estilo pertsonala garatzea.• Gelako testuinguruan eta gelatik kanpo sorturiko ikasketa aukerez baliatzeko interesa.• Taldeko jarduera eta lanetan aktiboki parte hartzea.• Gauzak jendaurrean eta idatziz adierazteko konfiantza eta ekimena.

33


Euskal hizkuntza eta literatura -------------------- DBH 1------------------SEKUENTZIALIZAZIOAEduki multzoak/ ENTZUTEA eta

ULERTZEA,HITZ EGITEA eta HIZKETAN ARITZEA

IRAKURTZEA eta IDAZTEA

HEZKUNTZA LITERARIOA HIZKUNTZAREN EZAGUERA HIZKUNTZAREN IKASKUNTZAZ GOGOETA

Denboralizazioa/Proiektuak/

Irakurketa liburuak/Testuliburuak

1.go ebaluaketa( 33 saio)

PROIEKTUA:“ Literatur lehiatila” zonaldeko prentsan.

Idazleak eskolan programaren eskutik: idazlearekin hitz eta pitz.

Irakurketa: Kittano.J. Ormazabal

Testuliburua: OSTADAR 1.liburukia

“Hitz eta pitz.

-ELKARRIZKETA T. -ELKARRIZKETA eta KOMIKIA

-HAUR eta GAZTE literatura.-ANTZERKIGINTZA.

-Irakurketa adierazkorra.

LEXIKOA ( eremu semantikoa): komunikazioa.LEXIKOGINTZA: ELKARK eta ERATOR.

ORTOGRAFIA:koma; puntua: elkarrizketarako markak; komatxoa ...

GRAMATIKAREN AUSNARKETA:-.PERPAUSA: Perpausaren egitura ( IS eta AS/ SUBJEKTUA eta ADITZA). DEIXIA/ Izenordainak

-ADITZA: aditz jokatuak /ez-jokatuak. Aditz perifrastikoak/TRINKOAK:Ibili, joan etorri,egon; A. ASPEKTUA; Aditz modua: INDIKATIBOA orainaldian ( NOR / NOR-NORK/ N-N-N);AGINTERA.

-.SINTAXIA: +Perpaus motak: estilo zuzena eta zehar estiloa ( zehar galderak) +T. LOKAILUAK ( azalpenezkoak; denborazkoak...).

-Norberaren lana antolatzea.-Ikasteko estilo pertsonala garatzea.-Ikasteko baliabideak progresiboki erabiltzea-Akatsak onartzea eta gainditzeko jarrera positiboa.-Forma gramatikalen erabilera eta esanahairi buruzko gogoeta gidatua.

-Produkzioak autoebaluatzeko eta autozuzentzeko estrategiak ikastea.-Lexikoa antolatu, barneratu, gogoratu eta erabiltzeko oin. estrategiak aplikat.-Jardueretan aktiboki parte hartzea.-Jendaurrean eta idatziz adierazteko konfidantza eta ekimena.-Ikasketa aukerez baliatzeko interesa2. ebaluaketa

( 37 saio)

PROIEKTUA: musika tour.

Irakurketa : Erabakitzeko

-DESKRIBAPEN T.(lekuak, gauzak, pertsonak)

-DESKRIBAPEN T.(lekuak, gauzak, pertsonak)

--HAUR eta GAZTE literatura.-. AHOZKO LITERATURA( atsotitza; baladak; erromantzeak, koplak...)-. BERTSOGINTZA.-. Irakurketa adierazkorra

Aditzak:INDIKATIBOA-PERPAUSA: SUBJEKTUA eta ADITZA.- IS eta AS bereizi-IS: izena eta izenondoa-DEKLINABIDEA: absolutiboa eta ergatiboa-SINTAXIA: Konparaketak.-. ORTOGRAFIA ( tz/ts eta z/s bereiztea);bustidura ( ñ;ll;tt.....)

3. ebaluaketa( 29 saio)

PROIEKTUA:“ Orri-markagailuak zure ispilu”

LIBURUAREN NAZIO

ARTEKO EGUNA

Irakurketa: Erabakitzeko

-NARRAZIO T. -NARRAZIO T.-AZALPEN T: Azalpena, laburpenak, glosarioak, ondorioak

-HAUR eta GAZTE LITERAT.-IPUINGINTZA-Irakurketa adierazkorra

-BALDINTZA ERREALA-PERPAUSA: sujetua, aditza ,osagar-Sintaxia:APOSIZIO,ERLATIB, BALDINTZA, DENBORA.-ELKARK eta ERATOR.-T. LOKAILUAK-. ORTOGRAFIA: “ H” letraren erabilera.

34


EUSKARA ETA EUSKAL LITERATURA DBH 2 1. multzoa. Entzutea eta ulertzea, hitz egitea eta hizketan aritzea• Ikus-entzunezkokomunikabideetatik heldu diren informazioak ulertzea.• Esparru akademikoan erabilitako ahozko testuak ulertzea, bereziki erreparatuz lanen aurkezpenari eta horiek egiteko jarraibideei, ahozko azalpen laburrei eta komunikabideetako albistegi eta dokumentaletatik informazioak lortzeari.• Testu desberdinetatik bildutako informazioa aldez aurretik ezarritako xedeetarako erabiltzea (laburpenak egin, eskemak osatu, entzundakoa komentatu edo kritikatu).• Esparru akademikoak berezkoak dituen komunikazio egoeretan aktiboki parte hartzea, bereziki jarduera antolatzeko moduari buruzko proposamenetan, baterako lanerako informazio erabilgarrien ekarpenetan eta egindako lanei buruzko txosten laburren azalpenean.• Komunikabideetatik hartutako informazioak azaltzea, komunikabide desberdinetan egitateak aurkezteko modu desberdinetan azpimarra jarriz, informazioa argitasunez eta modu antolatuan aurkeztuz eta informazio garrantzitsuena hautatuz.• Ikasleen intereseko gaiei buruzko informazioak modu argi eta antolatuan aurkeztea -haiek aldez aurretik prestatu ondoren-, ikus-entzunezko bitartekoak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiliz; azalpenak laburrak izanen dira, baina haietan erakutsiko da informazio garrantzitsuena hautatu dela, eta transmisioa ordenaz eta argitasunez gauzatuko da.• Lankidetza eta errespetuzko jarrera ikaskuntza partekatuko egoeretan; horretarako, mekanismo linguistikoak erabiliko dira.• Hizkuntza erabiltzea norberaren ezagupenen, ideien eta sentimenduen kontzientzia hartzeko eta norberaren jokabidea erregulatzeko.

Testuak• Argudiozko testuak: eztabaida, diskurtsoaeta publizitatea (deiak, iragarkiak).• Narrazio testuak (albistea, kronika, narrazioa, txostenak).• Azalpen testuak: definizioa, azalpena eta laburpena.

Trebetasunak eta estrategiakIdatziaren ulermena• Aldez aurretik informazioa biltzea eta entzunen dena iragartzea.• Aktiboki entzutea, gainerako pertsonak eta haien iritziak errespetatuz.• Entzundakoari buruzko oharrak hartu, laburpenak, eskemak eta mapa kontzeptualak egin eta informazioa nola dagoen antolatuta analizatzea.• Informazioa eta iritzia bereiztea.• Edukia baloratzea ondoko irizpideen arabera: soiltasuna - konplexutasuna, luze-laburra, eduki berrien aberastasuna eta aniztasuna eta abar.• Norberaren ulermena baloratzea.Ahozko adierazpena• Eskola esparruan ikaskideen aurrean emateko ahozko azalpen bat prestatzea, eta elkarrizketa baterako esku-hartzeaprestatzea, Alberdi guztiei erreparatuz: helburua, mintzakideak, erregistroa, diskurtsoaren estiloa.• Informazioa bildu eta antolatzea helburuaren eta entzuleen arabera, gidoi bati jarraituz.• Ideiak ordena koherente baten arabera antolatzea eta haiek sekuentziatan eta argitasunez aurkeztea.• Azalpenaren entsegua egitea.• Argitasunez hitz egitea, ildoa galdu gabe, gidoira behin eta berriz jo gabe, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.• Elkarrizketan gertatzen diren aldaketei egokitzea.• Taldeko jardueretan rol desberdinak hartzea: moderatzailea, eleduna, idazkaria.• Bizikidetasun arauak eta besteen iritziak errespetatzea.• Norberaren eta besteen azalpenak objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzekomoduak aurkitzea.


35


Idatzizko testuak ulertzea• Eguneroko bizitzako kontuei buruzko eta ikasleen esperientziatik hurbil dauden esparruetako giza harremanei buruzko testuak ulertzea; esate baterako, arauak, deiak eta komunikazioak.• Komunikabideetako testuak ulertzea, bereziki egitateei buruzko informazioa, albisteak eta kronikak, egunkari digitalaren egiturari (atalak eta generoak) eta elementu paratestualei erreparatuz.• Esparru akademikoko testuak ulertzea, arreta berezia jarriz azalpen testuetan eta testu argitzaileetan, lanak egiteko jarraibideetan, kontsultetan; euskarri desberdinak erabiliko dira horretarako: hiztegi espezializatuak (sinonimoenak, zalantzak argitzekoak eta abar), glosarioak eta bestelako informazio iturriak (entziklopediak eta hezkuntzaren arloko web orriak, esate baterako).• Ikastetxeko liburutegiaren erabilera gero eta autonomoagoa eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiena, informazioa lortzeko eta idatzizko lanak egiteko ereduak aurkitzeko.• Ozenki irakurtzea, arintasunez, erritmo, eten eta intonazio egokiak erabiliz eta entzuleak kontuan hartuz.• Gogoetazko jarrera eta jarrera kritikoa edozein motatako diskriminazioa dakarten mezuak direla-eta dagoen informazioarekiko.• Komunikabideetatik heldu diren mezuei buruzko balorazio kritikoa egitea.• Besteen iritziekiko errespetuzko jarrera izatea.

Idatzizko testuak sortzea• Eguneroko bizitzako kontuei buruzko eta ikasleen esperientziatik hurbil dauden esparruetako giza harremanei buruzko testuak sortzea; esate baterako, foroetan parte hartzea eta eskari-gutunak.• Komunikabideetako testuak sortzea, bereziki kronikak, iritzi- gutunak eta publizitate testuak, euskarri inprimatu edo digitalerako, audiorako nahiz bideorako.• Paperean edo euskarri digitalean, esparru akademikoko testuak sortzea, bereziki laburpenak, aurkezpenak (era desberdinetakoak:sekuentzia, deskribapena, konparaketa, arazoa/konponbidea eta kausa/ondorioa) eta azalpen errazak, glosarioak eta egindako laneta ikasketei buruzko txostenak.• Ikastetxeko liburutegiaren erabilera gero eta autonomoagoa, eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiena, informazioa lortzeko eta idatzizko lanak egiteko ereduak aurkitzeko.• Idatzizko testugintzarekiko interesa, informazio eta ikaskuntza iturri gisa, eta norberaren esperientziak eta ezagutzak komunikatzekomodu gisa, eta jokabidea erregulatzeko bitarteko gisa.• Testu idatzien aurkezpen txukunak egiteko interesa, paperean nahiz euskarri digitalean, arau gramatikalak, ortografikoak eta tipografikoak errespetatuz.• Testuaren plangintza eta berrikuspena egitearen garrantzia baloratzea.

Testuak• Argudiozko testuak publizitate testuak eta iritzi- gutuna.• Narrazio testuak: kazetaritzako artikuluak.• Azalpen testuak: definizioa, azalpena eta laburpena.

Trebetasunak eta estrategiakIdatziaren ulermena•Irakurtzeko prozesuan estrategiak aplikatzea: irakurri aurretik, aurreirakurketa (aldez aurreko ezagutzak aktibatzea, gauzak iragartzea),irakurketa, irakurri eta ondorengoa.• Irakurketarako estrategia egokiak aplikatzea: analisia (irakurtzea, azpimarratzea, oharrak hartzea) eta sintesia (eskemak, laburpenaketa mapa kontzeptualak).• Irakurketa adierazkorra, tonua identifikatuz, puntuazio-markak intonazioaren arabera interpretatuz, baliabide prosodikoak eta keinuakerabiliz.• Ezagutza morfosintaktikoak (deixia, aditzaren denbora eta aspektua) eta lexikoak (sinonimia, hiperonimia, hitz- elkarketa eta hitz-eratorpena).• Testuetako denborazko markagailuak eta lokailuak ezagutzea.• Testu baten informazio garrantzitsua lortzea; gaiari buruzko ezagutzekin erlazionatzea; gai orokorra eta bigarren mailako gaiak inferitzea; testuaren atalak elkarrekin erlazionatzea.• Testuen oinarrizko ezaugarriak eta antolaketa identifikatzea.

36


• Iritzia osatzea testuaren formari eta hizkuntzari buruz eta edukiari eta antolaketari buruz.• Baloratzea informazioa behar bestekoa den, argia den, ongi antolatuta dagoen, eta harekin proposaturiko lanak bete ahal izanen diren.

Idatzizko adierazpena•Testuen osaketarako plangintza egitea: proiektua, eskema, zirriborroa, idazketa, berrikuspena, edizioa.• Azalpen testuen, pertsuasio testuen eta kazetaritzako testuen plangintza egiteko teknikak aplikatzea, iturriak hautatuz, ideiak argitasunez antolatuz eta esakuneak sekuentzia lineal kohesionatuetan kateatuz.• Testu argiak idaztea, xehetasunekin, eta kohesio handiagoarekin, informazioa eta argudioak iturri desberdinetatik hartuz.• Argudiozko testuaren plangintza egitea: argudio bat garatzea, ikuspuntu jakin baten alde edo aurka arrazoiak ematea, eta aukera desberdinen alde onak eta txarrak azaltzea.• Testuak dioena eta hura adierazteko bideak testu motaren eta hartzailearen arabera egokitzea. Letra argi eta irakurgarria, aurkezpentxukuna.• Norberaren baliabideak edo kontsultako baliabideak (hiztegiak, gramatikak, testu prozesadoreak) erabiltzea norberaren akatsakzuzentzeko.• Testu mota bat beste batera bihurtzea (komikia edo olerki bat narrazio eta deskribapen testu bihurtzea; istorio bat zinemarako gidoibihurtzea; ipuin bateko zati bat albiste bihurtzea ...).• Norberaren eta besteen produkzioa objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzeko moduakaurkitzea.

37



•Adinerako egokiak diren euskal idazleen obra batzukn irakurtzea.• XIX. mendeko bertsolari erromantikoen olerkien irakurketa komentatua eta errezitatzea, eta haien ezaugarriak ikastea, arreta eskainizHizkuntza poetikoak daukan balio sinbolikoari, baliabide erretoriko garrantzitsuenen esanahiari, olerkigintzaren prozedurak ezagutuzeta elementu horiek guztiek olerkian duten funtzioa baloratuz. Garai horretako ezaugarri orokorretara eta bertsolari erromantiko batzuen lanetara hurbiltzea; esate baterako, Bilintx, Etxahun, Iparragirre, Elizanburu, Iztueta eta abar.• Kontakizunen irakurketa komentatua, istorioaren gaiak eta elementuak, hasiera moduak, garapen kronologikoa eta amaierak konparatuz eta kontrastatuz ... eta egilearen ikuspuntua analizatzea.• Euskal idazle garaikide batzuk eta haien obrak ezagutzea; esate baterako, Yolanda Arrieta, Bernardo Atxaga, Aingeru Epaltza,Juan Cruz Igerabide, Mariasun Landa, Anjel Lertxundi, Patxi Zubizarreta eta abar.• Antzezlan zatien irakurketa komentatua eta dramatizatua, azpigenero batzuk ezagutuz eta arreta eskainiz antzerkirako lanaren egiturari eta osagaiei.• Azpigenero literario nagusiak bereiztea irakurketa komentatuen bitartez.• Helburu literarioko testuak osatze irakurketa komentatuetan barneraturiko ikaskuntza batzuk erabiliz.• Ikastetxeko liburutegia eta liburutegi birtualak gero eta autonomía handiagoarekin erabiltzea.• Irakurtzeko autonomia garatzea eta literatura aintzat hartzea gozamen iturri gisa eta besteak ezagutzeko iturri gisa.




Balorazioa• Egitate literarioari buruzko esperientzien gaineko elkarrizketa eta kontrastea: irudiak, oroitzapenak, ustekabeak, aurkikuntzak,gogoetak, esperientziarekin edo bizitzarekin eginiko konparaketak, kulturen artekoak ... testuak iradokiko zituenak.• Testuan inplizituak edo agerikoak diren baloreen analisia.• Balorazio kritikoa: iritzi propioen arrazoitze egokia.• Liburu baten irakurketatik abiatuta, testu pertsonala idaztea: balorazioa, pertsonaientzako gutunak, iritzi justifikatua eta abar.

Literatur testuak sortzea• Literatur testuak sortzea, erreferente literarioak imitatuz eta eraldatuz.• Literatur testu berriak sortzea, norberaren produkzioaren plangintza eginez eta testuak sortuz eta berrikusiz; egitura, kontzeptuak, mekanismo narratiboak eta estilokoak behatuz eta analizatuz; ereduak erabiliz.• Literatur lehiaketetan parte hartzea.• Bertsoek ideiak eta emozioak egoki adierazteko sortzen dituzten aukerak erabiltzea, bertsolaritzari

38


dagozkion trebetasun pertsonaleta sozialak garatuz.

39



• Ahozko komunikazioaren eta idatzizko komunikazioaren arteko eta erabilera arrunten eta formalen arteko desberdintasun garrantzitsuak, testuingurukoak eta formalak –bereziki eskola esparrukoak– behatzea.• Nafarroako hizkuntzen aniztasuna eta euskalkiak oro har ezagutzea, eta hori aberastasun pertsonalerako eta kolektiborako iturri gisa baloratzea. Harremanetan bizi diren hizkuntzen arteko lotura.• Perpausaren modalitateak eta aditzaren moduak ezagutzea, hiztunen asmoak adierazteko modu gisa.• Deixi pertsonalaren forma linguistikoak (izenordain pertsonalak, edutezko izenordainak eta aditzen morfemak) identifikatu eta erabiltzea ahozko nahiz idatzizko testuetan eta gutun eta arauetan.• Testu-lokailu batzuk identifikatzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea; arreta berezia eskainiko zaie denborazko lokailuei, azalpenezkoei, banatzaileei, kausazkoei, eta kontrastea eta hurrenkera adierazten dutenei, kausazkoei eta barne erreferentziako mecanismo batzuei, gramatikalak (izenordain pertsonalak, edutezkoak eta erakusleak) nahiz lexikoak (errepikapenak, sinonimoak eta elipsia).• Testuetan aditz- formak ezagutzea eta modu koherentean erabiltzea, arreta berezia eskainiz aditz laguntzaileko baldintzari(lehenaldikoa), aginterari eta ahalkezkoari, nor, nor-nork kasuetan (nor kasuko 3. pertsona).• Aditz- aspektuak bereiztea.• Eduki, jakin aditz trinkoen eta ekarri, eraman eta erabili aditzen forma ohikoenak ezagutu eta erablitzea.• Izenak eta adjektiboak singularrean eta pluralean deklinatzea, kasu guztietan. Izen bizidunak eta bizigabeak bereiztea. Erakusleak etaizenordain pertsonalak deklinatzea.• Hitz flexiboak eta ez-flexiboak bereiztea, eta gramatikaren kategoria desberdinak eta hitzak osatzeko mekanismoak ezagutzea(elkarketa eta eratorpena).• Aditzen funtzionamendu sintaktikoa ezagutzea, haien esanahitik abiatuta; subjektua eta aditzaren osagarriak identifikatzea; sintaxiarenoinarrizko terminologia erabiltzea: perpausa; subjektua, aditza eta osagarriak; izen-sintagma eta aditz- sintagma.• Esakuneak estilo kohesionatuaz osatzeko prozedurak erabiltzea, eta bereziki ondoko azalpenezko adierazpideak txertatzea.• Kausazko perpausak eta perpaus kontzesiboak ezagutzea eta erabiltzea.• Perpausaren elementuen ordena ezagutzea. • tz/ts eta z/s bereiztea.• Eskolako hiztegiek eta kontsultarako bestelako lanek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia,antonimia&rl......) eta araudia.• Testu prozesadoreetako hiztegiak eta zuzentzaile ortografikoak erabiltzea.• Ortografia arauak ezagutzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea. Bereziki begiratuko zaio hiztegi ohikoenaren ortografiari, H letraren erabilerari, komaren funtsezko erabilerei (zerrendatzeak, bokatiboak, tartekiak), puntua esaldiak bereizteko eta elkarrizketarako markak erabiltzeari, komatxoei eta abarrei; ortografiaren balio sozialaz eta arau linguistikoak idatzietan guztiz betetzeko beharraz jabetuko dira ikasleak.• Euskaltzaindiaren arau batzuk ezagutzea. Kalko oker batzuk zuzentzea.Trebetasunak eta estrategiak• Ulertzeko eta adierazteko trebetasunak praktikan jartzerakoan, untate linguistikoei eta funtzionamendu arauei buruzko ezagutza teorikoak aplikatzea.a) Ikasleari oraindik ere menperatzen ez dituen egiturak aurkeztea. Haien funtzionamendua aztertzea eta haietaz baliatzea; lehenbizi ulertzeko trebetasunak eta gero sortzeko trebetasunak.b) Ikasleek jada erabiltzen dituzten forma eta egitura gramatikalak aztertzea eta linguistikoki lantzea; hau da, izena ematea, haien erabilera fintzea eta etekina ateratzea.c) Ikaslea prestatzea forma linguistikoen eta fenomeno sintaktikoen manipulazio praktikoa egin dezan. Ikasleak jakin behar du esaldiko hitzak konbinatzen, sailkatzen, ordezten, aldatzen, modalizatzen, ordenatzen, errepikatzen eta abar.

40


• Testuetan adibideak aurkitzea. Ikastekoak diren elementuak identifikatzea. Identifikatutako elementuak konparatzea eta erlazionatzea.• Eskolako hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia, antonimia ...) eta araudiari buruzkoak.• Norberaren ezagutzak (printzipio edo arau linguistikoak sartzea) edo kontsulta iturriak (hiztegiak, gramatikak, erabilerak ...) erabiltzea arazoak ebazteko edo eskatutako lana egiteko: osatzea, eraldatzea,laburtzea, zuzentzea, inferitzea, interpretatzea eta abar.


• Lexikoa antolatu, barneratu, gogoratu eta erabiltzeko estrategiak aplikatzea; esate baterako, testuingurutik esanahiak inferitzea,Hitzak formaren eta esanahiaren arabera inferitzea hitzak eta kontzeptuak definitzea.• Ikasteko baliabideak erabiltzea: hiztegiak, kontsulta liburuak, liburutegiak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak.• Komunikazio helburu desberdinen arabera egokiak diren forma gramatikalen erabilerari eta esanahiari buruzko gogoeta.• Ebaluazio partekatuko jardueretan eta norberaren ikaskuntzaren ebaluazioan parte hartzea, eta ahozko eta idatzizko produkzioen autozuzenketako estrategiak erabiltzea.• Norberaren lana antolatzea (ikaskuntzari buruzko egunerokoa, agenda, dossierra, kontroleko erregistroa) ikaskuntzan aurrera egitekoestrategia gisa; helburuak ezarri eta haiek lortzeko bitartekoak identifikatuko dira.• Ikasteko estilo pertsonala garatzea.• Gelako testuinguruan eta gelatik kanpo sorturiko ikasketa aukerak baliatzeko interesa.• Taldeko jarduera eta lanetan aktiboki parte hartzea.• Gauzak jendaurrean eta idatziz adierazteko konfiantza eta ekimena.• Norberaren hizkuntzaren erabilera hobetzeko gaitasunean konfiantza izatea.• Baloratzea norberaren hizkuntza ikasteko, antolatzeko eta ezagutzak transmititzeko tresna bat dela.

DBH 2ko GUTXIENEKOAK

1. multzoa. Entzutea eta ulertzea, hitz egitea eta hizketan aritzea• Ikus-entzunezkokomunikabideetatik heldu diren informazioak ulertzea.• Esparru akademikoan erabilitako ahozko testuak ulertzea, bereziki erreparatuz lanen aurkezpenari eta horiek egiteko jarraibideei, ahozko azalpen laburrei eta komunikabideetako albistegi eta dokumentaletatik informazioak lortzeari.• Testu desberdinetatik bildutako informazioa aldez aurretik ezarritako xedeetarako erabiltzea (laburpenak egin, eskemak osatu, entzundakoa komentatu edo kritikatu).• Esparru akademikoak berezkoak dituen komunikazio egoeretan aktiboki parte hartzea, bereziki jarduera antolatzeko moduari buruzko proposamenetan, baterako lanerako informazio erabilgarrien ekarpenetan eta egindako lanei buruzko txosten laburren azalpenean.• Komunikabideetatik hartutako informazioak azaltzea, komunikabide desberdinetan egitateak aurkezteko modu desberdinetan azpimarra jarriz, informazioa argitasunez eta modu antolatuan aurkeztuz eta informazio garrantzitsuena hautatuz.• Ikasleen intereseko gaiei buruzko informazioak modu argi eta antolatuan aurkeztea -haiek aldez aurretik prestatu ondoren-, ikus-entzunezko bitartekoak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiliz; azalpenak laburrak izanen dira, baina haietan erakutsiko da informazio garrantzitsuena hautatu dela, eta transmisioa ordenaz eta argitasunez gauzatuko da.• Lankidetza eta errespetuzko jarrera ikaskuntza partekatuko egoeretan; horretarako, mekanismo linguistikoak erabiliko dira.• Hizkuntza erabiltzea norberaren ezagupenen, ideien eta sentimenduen kontzientzia hartzeko eta

41


norberaren jokabidea erregulatzeko.

Testuak• Argudiozko testuak: eztabaida, diskurtsoaeta publizitatea (deiak, iragarkiak).• Narrazio testuak (albistea, kronika, narrazioa, txostenak).• Azalpen testuak: definizioa, azalpena eta laburpena.

Trebetasunak eta estrategiakIdatziaren ulermena• Aldez aurretik informazioa biltzea eta entzunen dena iragartzea.• Aktiboki entzutea, gainerako pertsonak eta haien iritziak errespetatuz.• Entzundakoari buruzko oharrak hartu, laburpenak, eskemak eta mapa kontzeptualak egin eta informazioa nola dagoen antolatuta analizatzea.• Informazioa eta iritzia bereiztea.• Edukia baloratzea ondoko irizpideen arabera: soiltasuna - konplexutasuna, luze-laburra, eduki berrien aberastasuna eta aniztasuna eta abar.• Norberaren ulermena baloratzea.Ahozko adierazpena• Eskola esparruan ikaskideen aurrean emateko ahozko azalpen bat prestatzea, eta elkarrizketa baterako esku-hartzeaprestatzea, Alberdi guztiei erreparatuz: helburua, mintzakideak, erregistroa, diskurtsoaren estiloa.• Informazioa bildu eta antolatzea helburuaren eta entzuleen arabera, gidoi bati jarraituz.• Ideiak ordena koherente baten arabera antolatzea eta haiek sekuentziatan eta argitasunez aurkeztea.• Azalpenaren entsegua egitea.• Argitasunez hitz egitea, ildoa galdu gabe, gidoira behin eta berriz jo gabe, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.• Elkarrizketan gertatzen diren aldaketei egokitzea.• Taldeko jardueretan rol desberdinak hartzea: moderatzailea, eleduna, idazkaria.• Bizikidetasun arauak eta besteen iritziak errespetatzea.• Norberaren eta besteen azalpenak objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzekomoduak aurkitzea.


Idatzizko testuak ulertzea• Eguneroko bizitzako kontuei buruzko eta ikasleen esperientziatik hurbil dauden esparruetako giza harremanei buruzko testuak ulertzea; esate baterako, arauak, deiak eta komunikazioak.• Komunikabideetako testuak ulertzea, bereziki egitateei buruzko informazioa, albisteak eta kronikak, egunkari digitalaren egiturari (atalak eta generoak) eta elementu paratestualei erreparatuz.• Esparru akademikoko testuak ulertzea, arreta berezia jarriz azalpen testuetan eta testu argitzaileetan, lanak egiteko jarraibideetan, kontsultetan; euskarri desberdinak erabiliko dira horretarako: hiztegi espezializatuak (sinonimoenak, zalantzak argitzekoak eta abar), glosarioak eta bestelako informazio iturriak (entziklopediak eta hezkuntzaren arloko web orriak, esate baterako).• Ikastetxeko liburutegiaren erabilera gero eta autonomoagoa eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiena, informazioa lortzeko eta idatzizko lanak egiteko ereduak aurkitzeko.• Ozenki irakurtzea, arintasunez, erritmo, eten eta intonazio egokiak erabiliz eta entzuleak kontuan hartuz.• Gogoetazko jarrera eta jarrera kritikoa edozein motatako diskriminazioa dakarten mezuak direla-eta dagoen informazioarekiko.• Komunikabideetatik heldu diren mezuei buruzko balorazio kritikoa egitea.• Besteen iritziekiko errespetuzko jarrera izatea.

Idatzizko testuak sortzea• Eguneroko bizitzako kontuei buruzko eta ikasleen esperientziatik hurbil dauden esparruetako giza harremanei buruzko testuak sortzea; esate baterako, foroetan parte hartzea eta eskari-gutunak.• Komunikabideetako testuak sortzea, bereziki kronikak, iritzi- gutunak eta publizitate testuak, euskarri inprimatu edo digitalerako, audiorako nahiz bideorako.

42


• Paperean edo euskarri digitalean, esparru akademikoko testuak sortzea, bereziki laburpenak, aurkezpenak (era desberdinetakoak:sekuentzia, deskribapena, konparaketa, arazoa/konponbidea eta kausa/ondorioa) eta azalpen errazak, glosarioak eta egindako laneta ikasketei buruzko txostenak.• Ikastetxeko liburutegiaren erabilera gero eta autonomoagoa, eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiena, informazioa lortzeko eta idatzizko lanak egiteko ereduak aurkitzeko.• Idatzizko testugintzarekiko interesa, informazio eta ikaskuntza iturri gisa, eta norberaren esperientziak eta ezagutzak komunikatzekomodu gisa, eta jokabidea erregulatzeko bitarteko gisa.• Testu idatzien aurkezpen txukunak egiteko interesa, paperean nahiz euskarri digitalean, arau gramatikalak, ortografikoak eta tipografikoak errespetatuz.• Testuaren plangintza eta berrikuspena egitearen garrantzia baloratzea.

Testuak• Argudiozko testuak publizitate testuak eta iritzi- gutuna.• Narrazio testuak: kazetaritzako artikuluak.• Azalpen testuak: definizioa, azalpena eta laburpena.

Trebetasunak eta estrategiakIdatziaren ulermena•Irakurtzeko prozesuan estrategiak aplikatzea: irakurri aurretik, aurreirakurketa (aldez aurreko ezagutzak aktibatzea, gauzak iragartzea),irakurketa, irakurri eta ondorengoa.• Irakurketarako estrategia egokiak aplikatzea: analisia (irakurtzea, azpimarratzea, oharrak hartzea) eta sintesia (eskemak, laburpenaketa mapa kontzeptualak).• Irakurketa adierazkorra, tonua identifikatuz, puntuazio-markak intonazioaren arabera interpretatuz, baliabide prosodikoak eta keinuakerabiliz.• Ezagutza morfosintaktikoak (deixia, aditzaren denbora eta aspektua) eta lexikoak (sinonimia, hiperonimia, hitz- elkarketa eta hitz-eratorpena).• Testuetako denborazko markagailuak eta lokailuak ezagutzea.• Testu baten informazio garrantzitsua lortzea; gaiari buruzko ezagutzekin erlazionatzea; gai orokorra eta bigarren mailako gaiak inferitzea; testuaren atalak elkarrekin erlazionatzea.• Testuen oinarrizko ezaugarriak eta antolaketa identifikatzea.• Iritzia osatzea testuaren formari eta hizkuntzari buruz eta edukiari eta antolaketari buruz.• Baloratzea informazioa behar bestekoa den, argia den, ongi antolatuta dagoen, eta harekin proposaturiko lanak bete ahal izanen diren.

Idatzizko adierazpena•Testuen osaketarako plangintza egitea: proiektua, eskema, zirriborroa, idazketa, berrikuspena, edizioa.• Azalpen testuen, pertsuasio testuen eta kazetaritzako testuen plangintza egiteko teknikak aplikatzea, iturriak hautatuz, ideiak argitasunez antolatuz eta esakuneak sekuentzia lineal kohesionatuetan kateatuz.• Testu argiak idaztea, xehetasunekin, eta kohesio handiagoarekin, informazioa eta argudioak iturri desberdinetatik hartuz.• Argudiozko testuaren plangintza egitea: argudio bat garatzea, ikuspuntu jakin baten alde edo aurka arrazoiak ematea, eta aukera desberdinen alde onak eta txarrak azaltzea.• Testuak dioena eta hura adierazteko bideak testu motaren eta hartzailearen arabera egokitzea. Letra argi eta irakurgarria, aurkezpentxukuna.• Norberaren baliabideak edo kontsultako baliabideak (hiztegiak, gramatikak, testu prozesadoreak) erabiltzea norberaren akatsakzuzentzeko.• Testu mota bat beste batera bihurtzea (komikia edo olerki bat narrazio eta deskribapen testu bihurtzea; istorio bat zinemarako gidoibihurtzea; ipuin bateko zati bat albiste bihurtzea ...).• Norberaren eta besteen produkzioa objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren

43


forma eta edukia hobetzeko moduakaurkitzea.


•Adinerako egokiak diren euskal idazleen obra batzukn irakurtzea.• XIX. mendeko bertsolari erromantikoen olerkien irakurketa komentatua eta errezitatzea, eta haien ezaugarriak ikastea, arreta eskainizHizkuntza poetikoak daukan balio sinbolikoari, baliabide erretoriko garrantzitsuenen esanahiari, olerkigintzaren prozedurak ezagutuzeta elementu horiek guztiek olerkian duten funtzioa baloratuz. Garai horretako ezaugarri orokorretara eta bertsolari erromantiko batzuen lanetara hurbiltzea; esate baterako, Bilintx, Etxahun, Iparragirre, Elizanburu, Iztueta eta abar.• Kontakizunen irakurketa komentatua, istorioaren gaiak eta elementuak, hasiera moduak, garapen kronologikoa eta amaierak konparatuz eta kontrastatuz ... eta egilearen ikuspuntua analizatzea.• Euskal idazle garaikide batzuk eta haien obrak ezagutzea; esate baterako, Yolanda Arrieta, Bernardo Atxaga, Aingeru Epaltza,Juan Cruz Igerabide, Mariasun Landa, Anjel Lertxundi, Patxi Zubizarreta eta abar.• Antzezlan zatien irakurketa komentatua eta dramatizatua, azpigenero batzuk ezagutuz eta arreta eskainiz antzerkirako lanaren egiturari eta osagaiei.• Azpigenero literario nagusiak bereiztea irakurketa komentatuen bitartez.• Helburu literarioko testuak osatze irakurketa komentatuetan barneraturiko ikaskuntza batzuk erabiliz.• Ikastetxeko liburutegia eta liburutegi birtualak gero eta autonomía handiagoarekin erabiltzea.• Irakurtzeko autonomia garatzea eta literatura aintzat hartzea gozamen iturri gisa eta besteak ezagutzeko iturri gisa.




Balorazioa• Egitate literarioari buruzko esperientzien gaineko elkarrizketa eta kontrastea: irudiak, oroitzapenak, ustekabeak, aurkikuntzak,gogoetak, esperientziarekin edo bizitzarekin eginiko konparaketak, kulturen artekoak ... testuak iradokiko zituenak.• Testuan inplizituak edo agerikoak diren baloreen analisia.• Balorazio kritikoa: iritzi propioen arrazoitze egokia.• Liburu baten irakurketatik abiatuta, testu pertsonala idaztea: balorazioa, pertsonaientzako gutunak, iritzi justifikatua eta abar.

Literatur testuak sortzea• Literatur testuak sortzea, erreferente literarioak imitatuz eta eraldatuz.• Literatur testu berriak sortzea, norberaren produkzioaren plangintza eginez eta testuak sortuz eta

44


berrikusiz; egitura, kontzeptuak, mekanismo narratiboak eta estilokoak behatuz eta analizatuz; ereduak erabiliz.• Literatur lehiaketetan parte hartzea.• Bertsoek ideiak eta emozioak egoki adierazteko sortzen dituzten aukerak erabiltzea, bertsolaritzari dagozkion trebetasun pertsonaleta sozialak garatuz.


• Ahozko komunikazioaren eta idatzizko komunikazioaren arteko eta erabilera arrunten eta formalen arteko desberdintasun garrantzitsuak, testuingurukoak eta formalak –bereziki eskola esparrukoak– behatzea.• Nafarroako hizkuntzen aniztasuna eta euskalkiak oro har ezagutzea, eta hori aberastasun pertsonalerako eta kolektiborako iturri gisa baloratzea. Harremanetan bizi diren hizkuntzen arteko lotura.• Perpausaren modalitateak eta aditzaren moduak ezagutzea, hiztunen asmoak adierazteko modu gisa.• Deixi pertsonalaren forma linguistikoak (izenordain pertsonalak, edutezko izenordainak eta aditzen morfemak) identifikatu eta erabiltzea ahozko nahiz idatzizko testuetan eta gutun eta arauetan.• Testu-lokailu batzuk identifikatzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea; arreta berezia eskainiko zaie denborazko lokailuei, azalpenezkoei, banatzaileei, kausazkoei, eta kontrastea eta hurrenkera adierazten dutenei, kausazkoei eta barne erreferentziako mecanismo batzuei, gramatikalak (izenordain pertsonalak, edutezkoak eta erakusleak) nahiz lexikoak (errepikapenak, sinonimoak eta elipsia).• Testuetan aditz- formak ezagutzea eta modu koherentean erabiltzea, arreta berezia eskainiz aditz laguntzaileko baldintzari(lehenaldikoa), aginterari eta ahalkezkoari, nor, nor-nork kasuetan (nor kasuko 3. pertsona).• Aditz- aspektuak bereiztea.• Eduki, jakin aditz trinkoen eta ekarri, eraman eta erabili aditzen forma ohikoenak ezagutu eta erablitzea.• Izenak eta adjektiboak singularrean eta pluralean deklinatzea, kasu guztietan. Izen bizidunak eta bizigabeak bereiztea. Erakusleak etaizenordain pertsonalak deklinatzea.• Hitz flexiboak eta ez-flexiboak bereiztea, eta gramatikaren kategoria desberdinak eta hitzak osatzeko mekanismoak ezagutzea(elkarketa eta eratorpena).• Aditzen funtzionamendu sintaktikoa ezagutzea, haien esanahitik abiatuta; subjektua eta aditzaren osagarriak identifikatzea; sintaxiarenoinarrizko terminologia erabiltzea: perpausa; subjektua, aditza eta osagarriak; izen-sintagma eta aditz- sintagma.• Esakuneak estilo kohesionatuaz osatzeko prozedurak erabiltzea, eta bereziki ondoko azalpenezko adierazpideak txertatzea.• Kausazko perpausak eta perpaus kontzesiboak ezagutzea eta erabiltzea.• Perpausaren elementuen ordena ezagutzea. • tz/ts eta z/s bereiztea.• Eskolako hiztegiek eta kontsultarako bestelako lanek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia,antonimia&rl......) eta araudia.• Testu prozesadoreetako hiztegiak eta zuzentzaile ortografikoak erabiltzea.• Ortografia arauak ezagutzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea. Bereziki begiratuko zaio hiztegi ohikoenaren ortografiari, H letraren erabilerari, komaren funtsezko erabilerei (zerrendatzeak, bokatiboak, tartekiak), puntua esaldiak bereizteko eta elkarrizketarako markak erabiltzeari, komatxoei eta abarrei; ortografiaren balio sozialaz eta arau linguistikoak idatzietan guztiz betetzeko beharraz jabetuko dira ikasleak.• Euskaltzaindiaren arau batzuk ezagutzea. Kalko oker batzuk zuzentzea.

45


Trebetasunak eta estrategiak• Ulertzeko eta adierazteko trebetasunak praktikan jartzerakoan, untate linguistikoei eta funtzionamendu arauei buruzko ezagutza teorikoak aplikatzea.a) Ikasleari oraindik ere menperatzen ez dituen egiturak aurkeztea. Haien funtzionamendua aztertzea eta haietaz baliatzea; lehenbizi ulertzeko trebetasunak eta gero sortzeko trebetasunak.b) Ikasleek jada erabiltzen dituzten forma eta egitura gramatikalak aztertzea eta linguistikoki lantzea; hau da, izena ematea, haien erabilera fintzea eta etekina ateratzea.c) Ikaslea prestatzea forma linguistikoen eta fenomeno sintaktikoen manipulazio praktikoa egin dezan. Ikasleak jakin behar du esaldiko hitzak konbinatzen, sailkatzen, ordezten, aldatzen, modalizatzen, ordenatzen, errepikatzen eta abar.• Testuetan adibideak aurkitzea. Ikastekoak diren elementuak identifikatzea. Identifikatutako elementuak konparatzea eta erlazionatzea.• Eskolako hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia, antonimia ...) eta araudiari buruzkoak.• Norberaren ezagutzak (printzipio edo arau linguistikoak sartzea) edo kontsulta iturriak (hiztegiak, gramatikak, erabilerak ...) erabiltzea arazoak ebazteko edo eskatutako lana egiteko: osatzea, eraldatzea,laburtzea, zuzentzea, inferitzea, interpretatzea eta abar.

46



• Lexikoa antolatu, barneratu, gogoratu eta erabiltzeko estrategiak aplikatzea; esate baterako, testuingurutik esanahiak inferitzea,Hitzak formaren eta esanahiaren arabera inferitzea hitzak eta kontzeptuak definitzea.• Ikasteko baliabideak erabiltzea: hiztegiak, kontsulta liburuak, liburutegiak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak.• Komunikazio helburu desberdinen arabera egokiak diren forma gramatikalen erabilerari eta esanahiari buruzko gogoeta.• Ebaluazio partekatuko jardueretan eta norberaren ikaskuntzaren ebaluazioan parte hartzea, eta ahozko eta idatzizko produkzioen autozuzenketako estrategiak erabiltzea.• Norberaren lana antolatzea (ikaskuntzari buruzko egunerokoa, agenda, dossierra, kontroleko erregistroa) ikaskuntzan aurrera egitekoestrategia gisa; helburuak ezarri eta haiek lortzeko bitartekoak identifikatuko dira.• Ikasteko estilo pertsonala garatzea.• Gelako testuinguruan eta gelatik kanpo sorturiko ikasketa aukerak baliatzeko interesa.• Taldeko jarduera eta lanetan aktiboki parte hartzea.• Gauzak jendaurrean eta idatziz adierazteko konfiantza eta ekimena.• Norberaren hizkuntzaren erabilera hobetzeko gaitasunean konfiantza izatea.• Baloratzea norberaren hizkuntza ikasteko, antolatzeko eta ezagutzak transmititzeko tresna bat dela.

47


Euskal hizkuntza eta literatura -------------------- DBH 2------------------SEKUENTZIALIZAZIOAEduki multzoak/ Denboralizazioa/

Proiektuak/Irakurketa liburuak/

Testuliburuak

ENTZUTEA eta

ULERTZEA/ HITZ

EGITEA eta HIZKETAN ARITZEA


HEZKUNTZA LITERARIOA

HIZKUNTZAREN EZAGUERA

HIZK.IRAKASKUNTZAZ GOGOETA

1.go ebaluaketa ( 33 saio)

PROIEKTUA:“ Literatur lehiaketa: Mikro-ipuinak” .

Idazteraen abentura

Irakurketa: Irakasle alu bat. X.Mendiguren.Testuliburua: 1.liburukia.OSTADAR.

“Idaztearen abentura”

- NARRAZIO T.

-NARRAZIO TESTUAK:narrazioa ( ipuina eta nobela)...poesia narratiboa

-NARRATIBAGINTZA ( haur eta gazte literatura):idazle garaikide batzuen lanak irakurri eta ezagutzea.

-Irakurketa adierazkorra eta komentatua (istorioaren gaiak eta elementuak; hasiera moduak; garapen kronologikoa;amaierak; narratzaile motak; egilearen ikuspuntua.; deskribapena narrazioaren barruan...).

- Helburu literarioko testuak sortzea.

- Unitatezko oinarrizko LEXIKOA.- GRAMATIKA: +ADITZA:Pertsona gramatikala; aditzaren denbora eta aspektua ( burutugabea; burutua; geroa); aditz laguntzailea lehenaldian ( NOR/ NOR-NORK/ N-N-N); aditz sistemak; TRINKOAK: eduki; jakin; ekarri;eraman;erabili ( forma ohikoenak).Aditz modua: AGINTERA; AHALERA ( NOR/ NOR-NORK) ( nor 3.pertsona). DEIXIA.+ SINTAXIA: oinarrizko terminologia ezagutu eta erabilitzea ( perpausa; subjektua; aditza eta osagarriak/ IS eta As) Zehar estiloa/ estilo zuzena ( eLA/ eNIK..)- ORTOGRAFIA: “ pertsonaien hitzak”, puntuazio markak elkarrizketan.

- Lexikoa antolatu, barneratu, gogoratu eta erabiltzeko estrategiak aplikatzea.

- Ikasteko baliabideak erabiltzea: hiztegiak; kontsulta liburuak, liburutegia eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak.

- Gauzak jendaurrean eta idatziz adierazteko konfiantza eta ekimena.

- Taldeko jarduera eta lanetan aktiboki parte hartzea.

- Baloratzea norberaren hizkuntza ikasteko, antolatzeko eta ezagutzak transmititzeko tresna bat dela.- Ikasteko estilo pertsonala garatzea.

- Komunikazio helburu desberdinen arabera egokiak diren forma gramatikalen erabilerari eta esanahiari buruzko gogoeta.

- Norberaren lana antolatzea ( agenda; dossierra..)

-. Gelako testuinguruan eta gelatik kanpo sorturiko ikasketa

48


aukeraz baliatzeko interesa.

-Ebaluazio partekatuko jardueretan eta norberaren ikaskuntzaren ebaluazioan parte hartzea, eta ahozko eta idatzizko produkzioen autozuzenketako estrategiak erabiltzea.-. Norberaren hizkuntzaren erabilera hobetzeko gaitasunean konfiantza izatea.

2. ebaluaketa ( 39 saio)

PROIEKTUA:

Irakurketa: Erabakitzeko

Testuliburua : 3. liburukia( “ Euskarak bizi gaitu” ).

-NARRAZIO T.- AZALPEN TESTUA.

- NARRAZIO T.

( kronika; albistea...)- AZALPEN T: definizioa, azalpena eta laburpena.

-. OLERKIGINTZA: XIX.mendeko bertsolari erromantikoen olerkiak eta lanak... BILINTX; ETXAHUN; IPARRAGIRRE; ELIZANBURU IZTUETA...

-. Unit. Oinarrizko LEXIKOA.- IKUSPEGI SOZIOLINGUISTIKOA: EUSKARAREN JATORRIA eta HISTORIA; euskalkiak;euskara batua;erderakadak, Euskaltzaindia eta honen arau batzuk; erregistro formala eta kolokiala: hikako hizkera..

- Baliabide estilistikoak..

-. SINTAXIA: perpusak ( kausazkoak eta kontsesiboak)

- ORTOGRAFIA: tz/s eta z/s bereiztea. Euskaltzaindiaren arau batzuk: kalko oker batzuk zuzentzea. Erderakadak.

3. ebaluaketa ( 30 saio)

PROIEKTUA:”Kartelen

txapelketaLIBURU

AREN EGUNA

Irakurketa : ErabakitzekoTestuliburua : 2.liburukia” Zer deritzazu horri?”

- ARGUDIOZKO TESTUA.

- ARGUDIOZKO TESTUAK:eztabaida; diskurtsoa eta publizitatea ( kartelak; iragarkiak...).

-. ANTZERKIGINTZA( irakurketa komentatua;azpigenero batzuk ezagutu; egitura eta osagaiak...)

- GRAMATIKA:+IZENA: eta haren laguntzaileak ( IS). Izenaren sailkapena; Adjektiboa: izenondoa eta izenlaguna.+ DEKLINABIDEA: kasu guztietan ( sing. eta plur.) bai izenekin eta adjektiboekin. Erakusleak kasu guztietan. Izenordain pertsonalak..

-. Testu antolatzaileak ( LOKAILUAK): ideiak gehitzekoak, adibideak ematekoak, kausa-ondoriozkoak, aurkaritzakoak

- ORTOGRAFIA: komaren erabilera antolatzaileetan; H erakusleetan

49


EUSKARA ETA EUSKAL LITERATURA DBH 31. multzoa. Entzutea eta ulertzea, hitz egitea eta hizketan aritzea. DBH 3• Ikus-entzunezko komunikabideetatik heldu diren testu konplexu samarrak ulertzea; esate baterako, irratiak eta telebistak emandako erreportaje eta elkarrizketak.• Esparru akademikoan erabilitako ahozko testu konplexu samarrak ulertzea, bereziki erreparatuz lanen aurkezpenari eta horiek egiteko jarraibideei, ahozko azalpen laburrei eta komunikabideetako albistegi eta dokumental, erreportaje edo elkarrizketetatik informazioak lortzeari.• Entzundako testuetatik jasotako informazioa erabiltzea eta norberaren ezagutzekin alderatzea.• Esparru akademikoak berezkoak dituen komunikazio egoeretan aktiboki parte hartzea, bereziki jarduera antolatzeko moduari buruzko proposamenetan, baterako lanerako informazio erabilgarrien ekarpenetan eta egindako lanei buruzko txosten azalpenean.• Gaurkotasuneko gai bati buruz komunikabide batetik hartutako informazioa azaltzea, ahozko elkarreraginen gainetik dauden arauak errespetatuz.• Aldez aurretik prestaturiko ahozko azalpen errazak egitea, modu antolatu eta argian, ikasleen interesekoak diren gaurkotasun sozial, político edo kulturaleko egitateei buruz, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin. • Laguntza eta errespetu jarrerak ikaskuntza konpartituko egoeretan.• Hizkuntza erabiltzea norberaren ezagupenen, ideien eta sentimenduen kontzientzia hartzeko eta norberaren jokabidea erregulatzeko.

Testuak• Narrazio testuak: kazetaritzakoak (erreportajea, elkarrizketak, albisteeiburuzko artikuluak, txostenak).• Azalpen testuak.

Trebetasunak eta estrategiakAhozkoaren ulermena• Aldez aurretik informazioa biltzea eta entzunen dena iragartzea.• Aktiboki entzutea, gainerako pertsonak eta haien iritziak errespetatuz.• Entzundakoari buruzko oharrak hartu, laburpenak, eskemak eta mapa kontzeptualak egin eta informazioa nola dagoen antolatuta analizatzea.• Identifikatzea zer, nola, nori (adina, jarrera, jatorri sozio-kulturala, xedeak inferitzea edo deduzitzea) eta zertarako entzuten den.• Ideia nagusiak eta bigarren mailakoak bereiztea; diskurtsoan garrantzitsua dena ezagutzea.• Informazioa eta iritzia bereiztea.• Analizatzea informazioa nola dagoen antolaturik (egitura, antolaketa, erregistro mota, deklamazioa, hitzezkoak ez diren elementuak eta abar).• Mezuaren edukia eta forma baloratzea (egitura, hizkuntza mota, ezaugarri akustikoak, luzera eta aberastasuna eta abar).• Norberaren ulermena baloratzea.

Ahozko adierazpena• Eskola esparruan ikaskideen aurrean emateko ahozko azalpen bat prestatzea, eta elkarrizketa baterako esku-hartzea prestatzea, alderdi guztiei erreparatuz: helburua, mintzakideak, erregistroa, diskurtsoaren estiloa.• Informazioa bildu eta antolatzea helburuaren eta entzuleen arabera,gidoi bat prestatuz.• Azalpenaren entsegua egitea.• Argitasunez hitz egitea, ildoa galdu gabe, gidoira behin eta berriz jo gabe, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.

50


• Taldeko jardueretan rol desberdinak hartzea: moderatzailea, eleduna, idazkaria.• Bizikidetasun arauak eta besteen iritziak errespetatzea.• Norberaren eta besteen azalpenak objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzeko moduak aurkitzea.

2. multzoa. Irakurtzea eta idaztea. DBH 3Idatzizko testuak ulertzea• Eguneroko bizitzako eta giza harremanetako gaiei buruzko testu propioak, konplexu samarrak, ulertzea; esate baterako, deialdiak eta eguneko gai zerrendak, bileretako aktak eta erregelamenduak.• Komunikabideetako testuak ulertzea, kroniketan, erreportajeetan eta elkarrizketetan informazioa eta iritzia bereiziz.• Esparru akademikoko testu konplexu samarrak ulertzea, arreta berezia jarriz hiztegien, glosarioen eta bestelako informazio iturrien kontsultan, euskarri desberdinetan.• Liburutegiak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak modu autonomoan erabiltzea, informazioa aurkitu, hautatu eta antolatzeko.• Jarrera harbera eta kritikoa izatea komunikabideetatik heldu diren mezuak direla eta.• Gogoetazko jarrera eta jarrera kritikoa edozein motatako diskriminazioa dakarten mezuak direla-eta dagoen informazioarekiko.Idatzizko testuak sortzea• Eguneroko bizitzako eta giza harremanetako gaiei buruzko testuak osatzea; esate baterako, foroetan parte hartzea, eguneroko pertsonalak, erregelamenduak edo zirkularrak.• Komunikabideetako testuak sortzea; esate baterako erreportajeak edo elkarrizketak, euskarri idatzi edo digitalerako, audiorako nahiz bideorako. Komunikazio egoeraren arabera egokituko dira eta informazioa hierarkikoki antolatuko da.• Paperean edo euskarri digitalean esparru akademikoko testuak sortzea, aurkezpen testuak eta azalpen testuak, komunikazio egoeraren arabera egokitua; lehendik lortu eta eskemen, mapa kontzeptualen eta laburpenen bidez antolatutako informazioa erabiliz sortutakoak izanen dira. Lan eta ikasketei buruzko proiektuak eta txostenak egitea.• Idatzizko testugintzarekiko interesa, informazio eta ikaskuntza iturri gisa, eta norberaren esperientziak, iritziak eta ezagutzak komunikatzeko modu gisa, eta jokabidea erregulatzeko bitarteko gisa.• Testu idatzien aurkezpen txukunak egiteko interesa, paperean nahiz euskarri digitalean, arau gramatikalak, ortografikoak eta tipografikoak errespetatuz.Testuak • Azalpen testuak: erreportajea, elkarrizketa eta abar.Trebetasunak eta estrategiakIdatziaren ulermena• Irakurtzeko prozesuan estrategiak aplikatzea: irakurri aurretik, aurreirakurketa (aldez aurreko ezagutzak aktibatzea, gauzak iragartzea), irakurketa, irakurri ondoren.• Irakurketarako estrategia egokiak aplikatzea: analisia (irakurtzea, azpimarratzea, oharrak hartzea) eta sintesia (eskemak, laburpenak eta mapa kontzeptualak).• Irakurketa adierazkorra, tonua identifikatuz, puntuazio-markak intonazioaren arabera interpretatuz, baliabide prosodikoak eta keinuak erabiliz.• Ezagutza morfosintaktikoak (deixia, aditzaren denbora eta aspektua) eta lexikoak (sinonimia, hiperonimia, hitz-elkarketa eta hitz-eratorpena).• Testuetako denborazko markagailuak eta lokailuak ezagutzea.• Testu baten informazio garrantzitsua lortzea; gaiari buruzko ezagutzekin rlazionatzea; gai orokorra eta bigarren mailako gaiak inferitzea; testuaren atalak elkarrekin erlazionatzea.• Testuen oinarrizko ezaugarriak eta antolaketa identifikatzea.• Iritzia osatzea testuaren formari eta hizkuntzari buruz eta edukiari eta antolaketari buruz.• Baloratzea informazioa behar bestekoa den, argia den, ongi antolatuta dagoen, eta harekin proposaturiko lanak bete ahal izanen diren.

51


Idatzizko adierazpena• Testuen osaketarako plangintza egitea: proiektua, eskema, zirriborroa, idazketa, berrikuspena, edizioa.• Informazioa iturri desberdinetan bilatzea (bibliografikoak, ikus-entzunezkoak, digitalak) eta ezinbestekoa den informazioa hautatzea.• Azalpen testuaren plangintza egitea: ideiak antolatzea, esakuneak sekuentzia lineal kohesionatuetan kateatzea, testua egituratzea (sarrera, garapena -zerrendatzea, konparaketa, kausa eta ondorioa, deskribapena, narrazioa ...- eta ondorioa).• Testuak dioena eta hura adierazteko bideak testu motaren eta hartzailearen arabera egokitzea. Letra argi eta irakurgarria, aurkezpen txukuna.• Norberaren baliabideak edo kontsultako baliabideak (hiztegiak, gramatikak, testu prozesadoreak) erabiltzea norberaren akatsak zuzentzeko.• Testu mota bat beste batera bihurtzea (komikia edo olerki bat narrazio eta deskribapen testu bihurtzea; istorio bat zinemarako gidoi bihurtzea; ipuin bateko zati bat albiste bihurtzea ...).• Norberaren eta besteen produkzioa objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzeko moduak aurkitzea.


• Adinerako egokiak diren obrak edo obren zatiak irakurtzea eta haiek lotzea euskal literaturako garai eta idazle batzuekin.• Olerkien irakurketa komentatua egitea eta errezitatzea, behin eta berriz agertzen diren gai batzuen tratamendua konparatuz garai literario desberdinetan, eta olerkiak baloratuz erabilitako elementu sinbolikoen arabera eta baliabide erretoriko eta metrikoen arabera.• Kontaeren irakurketa komentatua, XIX. kontaketatik egungo kontaketa modura izan den eraldaketari erreparatuz.• XX. mendeko idazleen olerkien irakurketa komentatua eta errezitatzea.• Euskal narratibaren ezaugarri orokorrak ezagutzea (XIX. Mendetik hasi eta XXI. mendera arte) eta egile eta obra garrantzitsu batzuetara hurbiltzea: Txomin Agirre, Jon Mirande, Txillardegi, Ramon Saizarbitoria, Patxi Zabaleta, Arantxa Urretabizkaia, Anjel Lertxundi, Bernardo Atxaga, Joseba Sarrionandia, Juan Mari Irigoien, Koldo Izagirre, Itxaro Borda, Juanjo Olasagarre, Jokin Muñoz eta abar.• XX. mendeko euskal olerkigintzaren ezaugarri nagusietara eta egile eta obra batzuetara hurbiltzea: Lauaxeta, Xabier Lizardi, Orixe, Gabriel Aresti, Bitoriano Gandiaga eta abar.• Helburu literarioko testuak osatzea eta irakurketei buruzko lan errazak egitea.• Ikastetxeko liburutegia eta inguruko liburutegiak gero eta autonomia handiagoarekin erabiltzea.• Irakurtzeko autonomia garatzea eta literatura aintzat hartzea gozamen iturri gisa eta beste mundu, garai eta kultura batzuk ezagutzeko iturri gisa.

Trebetasunak eta estrategiakUlermena• Aldez aurreko ezagutzak aktibatzea, iragartzea (titulutik, garaitik, egiletik, generotik eta abarretatik abiatuta).• Norberaren ulermena kontrolatzea.• Interpretazioa, inferentzia.• Testuak generoaren arabera konparatu eta bereiztea.• Testuetan baliabide estilistikoak analizatzea. Hizkuntza batuan erabiltzen diren batzuk antzematea

52




Literatur testuak sortzea:• Literatur testuak sortzea, erreferente literarioak imitatuz eta eraldatuz.• Literatur testu berriak sortzea, norberaren produkzioaren plangintza eginez eta testuak sortuz eta berrikusiz; egitura, kontzeptuak, mecanismo narratiboak eta estilokoak behatuz eta analizatuz; ereduak erabiliz.• Literatur lehiaketetan parte hartzea.


• Hizkuntzaren ahozko erabilera ez-formalen eta formalen arteko diferentziak ezagutzea eta haiek egokiak diren komunikazio egoeren kontzientzia izatea.• Euskalki nagusiak zein diren, non hitz egiten diren eta nolakoak diren ezagutzea.• Perpausaren modalitateek testuinguruaren arabera har ditzaketen esanahiak ezagutzea.• Forma deiktikoek egoerarekiko hartzen dituzten aldaerak (konfiantzazko eta kortesiazko formulak) identifikatu eta erabiltzea.• Hitz moten funtzio sintaktiko bereizgarriak ezagutzea eta haien formaren analisia (flexioa, hizkiak ...), bereziki araudiarekin loturiko alderdiei dagokienez. Kasu guztiak mugagabean deklinatzea. Partitiboaren erabilera zuzena. Erakusleen deklinabidea.• Testuetan aditz-formak ezagutzea eta modu koherentean erabiltzea, arreta berezia eskainiz aditz laguntzaileko ahalezkoari (nor-nork, nornori eta nor-nori-nork kasuetan).• Eraman, ekarri eta erabili aditz trinkoen nor-nork kasuaren paradigma ezagutu eta erabiltzea, orainaldian eta lehenaldian.• Testu-lokailu batzuk identifikatzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea; arreta berezia eskainiko zaie banatzaileei, hurrenkera adierazten duten lokailuei, kontrastea, azalpena eta kausa adierazten dutenei, eta barne erreferentziako mekanismo batzuei, gramatikalak nahiz lexikoak, bereziki nominalizazioak eta esanahi abstraktua (fenomenoa, elementua edo ezaugarria) duten hiperonimoen erabilerari.• Aditz batek adiera batzuetan dauzkan jokabide sintaktiko desberdinak alderatzea, subjektua eta aditzaren osagarriak identifikatzea, funtzio horien artean sartuz perpausaren forma dutenak (mendeko perpausak), eta jardueretan behar den sintaxiaren inguruko terminología erabiltzea: esakunea, esaldia eta perpausa; izen-sintagma eta aditz- sintagma; subjektua, aditza eta osagarriak; mendeko perpausak.• Esakuneak estilo kohesionatu batez osatzeko prozedurak erabiltzea, bereziki perpaus

53


independenteak, koordinatuak edo alboratuak mendeko erlazio logikoak adierazten dituzten bestelako mendeko perpaus bihurtzea: kausazkoak, ondoriozkoak, baldintzazkoak eta kontzesiboak.• Hitz flexiboak eta ez-flexiboak bereiztea, eta gramatikaren categoría desberdinak eta hitzak osatzeko mekanismoak ezagutzea (elkarketa eta eratorpena).• tz/ts eta z/s bereiztea.• Eskolako hiztegiek eta kontsultarako beste obra batzuek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki aditzen jokaera sintaktikoari buruzkoak (aditzaren erregimena) eta erregistroarekin eta araudiarekin loturikoak.• Testu prozesadoreetako hiztegiak eta zuzentzaile ortografikoak gero eta autonomia gehiagorekin erabiltzea.• Ortografia arauak ezagutzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea: H letraren erabilera zuzena, hitz elkartuak nola idatzi, puntuazio markak (bereziki koma perpaus elkartuetan eta diskurtso markatzaileak erabiltzerakoan; komatxoak zitak emateko modu gisa), eta aintzat hartzea haien balio soziala eta arau linguistikoa betetzeko beharra.• Euskaltzaindiaren arau batzuk ezagutzea. Kalko oker batzuk zuzentzea.

Trebetasunak eta estrategiak• Ulertzeko eta adierazteko trebetasunak praktikan jartzerakoan, unitate linguistikoei eta funtzionamendu arauei buruzko ezagutza teorikoak aplikatzea.a) Ikasleari oraindik ere menperatzen ez dituen egiturak aurkeztea. Haien funtzionamendua aztertzea eta haietaz baliatzea; lehenbizi ulertzeko trebetasunak eta gero sortzeko trebetasunak.b) Ikasleek jada erabiltzen dituzten forma eta egitura gramatikalak aztertzea eta linguistikoki lantzea; hau da, izena ematea, haien erabilera fintzea eta etekina ateratzea.c) Ikaslea prestatzea forma linguistikoen eta fenomeno sintaktikoen manipulazio praktikoa egin dezan. Ikasleak jakin behar du esaldiko hitzak konbinatzen, sailkatzen, ordezten, aldatzen, modalizatzen, ordenatzen, errepikatzen eta abar.• Testuetan adibideak aurkitzea. Ikastekoak diren elementuak identifikatzea. Identifikatutako elementuak konparatzea eta erlazionatzea.• Eskolako hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia, antonimia ...) eta araudiari buruzkoak.• Norberaren ezagutzak (printzipio edo arau linguistikoak sartzea) edo kontsulta iturriak (hiztegiak, gramatikak, erabilerak ...) erabiltzea arazoak ebazteko edo eskatutako lana egiteko: osatzea, eraldatzea,laburtzea, zuzentzea, inferitzea, interpretatzea eta abar.


• Lexikoa antolatu, barneratu, gogoratu eta erabiltzeko estrategiak aplikatzea; esate baterako, testuingurutik esanahiak inferitzea, hitzak formaren eta esanahiaren arabera inferitzea, hitzak eta kontzeptuak definitzea.• Ikasteko baliabideak antolatzea eta gero eta autonomia gehiagorekin erabiltzea; esate baterako, hiztegiak, kontsulta liburuak, liburutegiak edo

54


informazioaren eta komunikazioaren teknologiak.• Forma gramatikalen erabilera eta esanahiari buruzko analisia eta gogoeta, ezagutzen diren hizkuntzekin konparaketa eta kontrastea eginez.• Norberaren ikaskuntzaren ebaluazioan parte hartzea eta autozuzenketako estrategiak erabiltzea.• Norberaren lana antolatzea (ikaskuntzari buruzko egunerokoa, agenda, dossierra, kontroleko erregistroa) ikaskuntzan aurrera egiteko estrategia gisa; helburuak ezarri eta haiek lortzeko bitartekoakidentifikatuko dira.• Ikasteko estilo pertsonala garatzea.• Gelako testuinguruan eta gelatik kanpo sorturiko ikasketa aukerez baliatzeko interesa.• Taldeko jarduera eta lanetan aktiboki parte hartzea.• Gauzak jendaurrean eta idatziz adierazteko konfiantza eta ekimena.• Norberaren hizkuntzaren erabilera hobetzeko gaitasunean konfiantza izatea.• Baloratzea norberaren hizkuntza ikasteko, antolatzeko eta ezagutzak transmititzeko tresna bat dela.


1. multzoa. Entzutea eta ulertzea, hitz egitea eta hizketan aritzea. DBH 3• Ikus-entzunezko komunikabideetatik heldu diren testu konplexu samarrak ulertzea; esate baterako, irratiak eta telebistak emandako erreportaje eta elkarrizketak.• Esparru akademikoan erabilitako ahozko testu konplexu samarrak ulertzea, bereziki erreparatuz lanen aurkezpenari eta horiek egiteko jarraibideei, ahozko azalpen laburrei eta komunikabideetako albistegi eta dokumental, erreportaje edo elkarrizketetatik informazioak lortzeari.• Entzundako testuetatik jasotako informazioa erabiltzea eta norberaren ezagutzekin alderatzea.• Esparru akademikoak berezkoak dituen komunikazio egoeretan aktiboki parte hartzea, bereziki jarduera antolatzeko moduari buruzko proposamenetan, baterako lanerako informazio erabilgarrien ekarpenetan eta egindako lanei buruzko txosten azalpenean.• Gaurkotasuneko gai bati buruz komunikabide batetik hartutako informazioa azaltzea, ahozko elkarreraginen gainetik dauden arauak errespetatuz.• Aldez aurretik prestaturiko ahozko azalpen errazak egitea, modu antolatu eta argian, ikasleen interesekoak diren gaurkotasun sozial, político edo kulturaleko egitateei buruz, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin. • Laguntza eta errespetu jarrerak ikaskuntza konpartituko egoeretan.• Hizkuntza erabiltzea norberaren ezagupenen, ideien eta sentimenduen kontzientzia hartzeko eta norberaren jokabidea erregulatzeko.

Testuak• Narrazio testuak: kazetaritzakoak (erreportajea, elkarrizketak, albisteei buruzko artikuluak, txostenak).• Azalpen testuak.

55


Trebetasunak eta estrategiakAhozkoaren ulermena• Aldez aurretik informazioa biltzea eta entzunen dena iragartzea.• Aktiboki entzutea, gainerako pertsonak eta haien iritziak errespetatuz.• Entzundakoari buruzko oharrak hartu, laburpenak, eskemak egitea.• Identifikatzea zer, nola, nori (adina, jarrera, jatorri sozio-kulturala, xedeak inferitzea edo deduzitzea) eta zertarako entzuten den.• Ideia nagusiak eta bigarren mailakoak bereiztea; diskurtsoan garrantzitsua dena ezagutzea.• Informazioa eta iritzia bereiztea.• Analizatzea informazioa nola dagoen antolaturik (egitura, antolaketa, erregistro mota, deklamazioa, hitzezkoak ez diren elementuak eta abar).• Mezuaren edukia eta forma baloratzea (egitura, hizkuntza mota, ezaugarri akustikoak, luzera eta aberastasuna eta abar).• Norberaren ulermena baloratzea.

Ahozko adierazpena• Eskola esparruan ikaskideen aurrean emateko ahozko azalpen bat prestatzea, eta elkarrizketa baterako esku-hartzea prestatzea, alderdi guztiei erreparatuz: helburua, mintzakideak, erregistroa, diskurtsoaren estiloa.• Informazioa bildu eta antolatzea helburuaren eta entzuleen arabera, gidoi bat prestatuz.• Azalpenaren entsegua egitea.• Argitasunez hitz egitea, ildoa galdu gabe, gidoira behin eta berriz jo gabe, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.• Taldeko jardueretan rol desberdinak hartzea: moderatzailea, eleduna, idazkaria.• Bizikidetasun arauak eta besteen iritziak errespetatzea.• Norberaren eta besteen azalpenak objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzeko moduak aurkitzea.

2. multzoa. Irakurtzea eta idaztea. DBH 3Idatzizko testuak ulertzea• Eguneroko bizitzako eta giza harremanetako gaiei buruzko testu propioak, esate baterako, deialdiak eta eguneko gai zerrendak, bileretako aktak eta erregelamenduak.• Komunikabideetako testuak ulertzea, kroniketan, erreportajeetan eta elkarrizketetan informazioa eta iritzia bereiziz.• Esparru akademikoko testuak ulertzea, arreta berezia jarriz hiztegien, glosarioen eta bestelako informazio iturrien kontsultan, euskarri desberdinetan.• Liburutegiak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak modu autonomoan erabiltzea, informazioa aurkitu, hautatu eta antolatzeko.• Jarrera harbera eta kritikoa izatea komunikabideetatik heldu diren mezuak direla eta.• Gogoetazko jarrera eta jarrera kritikoa edozein motatako diskriminazioa dakarten mezuak direla-eta dagoen informazioarekiko.Idatzizko testuak sortzea• Eguneroko bizitzako eta giza harremanetako gaiei buruzko testuak osatzea; esate baterako, eguneroko pertsonalak.• Komunikabideetako testuak sortzea; esate baterako erreportajeak edo elkarrizketak, euskarri idatzi edo digitalerako, audiorako nahiz bideorako. Komunikazio egoeraren arabera egokituko dira eta informazioa hierarkikoki antolatuko da.• Paperean edo euskarri digitalean esparru akademikoko testuak sortzea, aurkezpen testuak eta azalpen testuak, komunikazio egoeraren arabera egokitua; lehendik lortu eta eskemen eta laburpenen bidez antolatutako informazioa erabiliz sortutakoak izanen dira. Lan eta ikasketei buruzko proiektuak eta txostenak egitea.

56


• Idatzizko testugintzarekiko interesa, informazio eta ikaskuntza iturri gisa, eta norberaren esperientziak, iritziak eta ezagutzak komunikatzeko modu gisa, eta jokabidea erregulatzeko bitarteko gisa.• Testu idatzien aurkezpen txukunak egiteko interesa, paperean nahiz euskarri digitalean, arau gramatikalak, ortografikoak eta tipografikoak errespetatuz.Testuak • Azalpen testuak: erreportajea, elkarrizketa eta abar.Trebetasunak eta estrategiakIdatziaren ulermena• Irakurtzeko prozesuan estrategiak aplikatzea: irakurri aurretik, aurreirakurketa (aldez aurreko ezagutzak aktibatzea, gauzak iragartzea), irakurketa, irakurri ondoren.• Irakurketarako estrategia egokiak aplikatzea: analisia (irakurtzea, azpimarratzea) eta sintesia (eskemak, laburpenak ).• Irakurketa adierazkorra, tonua identifikatuz, puntuazio-markak intonazioaren arabera interpretatuz, baliabide prosodikoak eta keinuak erabiliz.• Ezagutza morfosintaktikoak (deixia, aditzaren denbora eta aspektua) eta lexikoak (sinonimia, hiperonimia, hitz-elkarketa eta hitz-eratorpena).• Testuetako denborazko markagailuak eta lokailuak ezagutzea.• Testu baten informazio garrantzitsua lortzea; gaiari buruzko ezagutzekin rlazionatzea; gai orokorra eta bigarren mailako gaiak inferitzea; testuaren atalak elkarrekin erlazionatzea.• Testuen oinarrizko ezaugarriak eta antolaketa identifikatzea.• Iritzia osatzea testuaren formari eta hizkuntzari buruz eta edukiari eta antolaketari buruz.• Baloratzea informazioa behar bestekoa den, argia den, ongi antolatuta dagoen, eta harekin proposaturiko lanak bete ahal izanen diren.Idatzizko adierazpena• Testuen osaketarako plangintza egitea: proiektua, eskema, zirriborroa, idazketa, berrikuspena, edizioa.• Informazioa iturri desberdinetan bilatzea (bibliografikoak, ikus-entzunezkoak, digitalak) eta ezinbestekoa den informazioa hautatzea.• Azalpen testuaren plangintza egitea: ideiak antolatzea, esakuneak sekuentzia lineal kohesionatuetan kateatzea, testua egituratzea (sarrera, garapena -zerrendatzea, konparaketa, kausa eta ondorioa, deskribapena, narrazioa ...- eta ondorioa).• Testuak dioena eta hura adierazteko bideak testu motaren eta hartzailearen arabera egokitzea. Letra argi eta irakurgarria, aurkezpen txukuna.• Norberaren baliabideak edo kontsultako baliabideak (hiztegiak, gramatikak, testu prozesadoreak) erabiltzea norberaren akatsak zuzentzeko.• Testu mota bat beste batera bihurtzea (komikia edo olerki bat narrazio eta deskribapen testu bihurtzea; istorio bat zinemarako gidoi bihurtzea; ipuin bateko zati bat albiste bihurtzea ...).• Norberaren eta besteen produkzioa objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzeko moduak aurkitzea.


• Adinerako egokiak diren obrak edo obren zatiak irakurtzea eta haiek lotzea euskal literaturako garai eta idazle batzuekin.• Olerkien irakurketa komentatua egitea eta errezitatzea, behin eta berriz agertzen diren gai batzuen tratamendua konparatuz garai literario desberdinetan, eta olerkiak baloratuz • Kontaeren irakurketa komentatua, XIX. kontaketatik egungo kontaketa modura

57


izan den eraldaketari erreparatuz.• XX. mendeko idazleen olerkien irakurketa komentatua eta errezitatzea.• Euskal narratibaren ezaugarri orokorrak ezagutzea (XIX. Mendetik hasi eta XXI. mendera arte) eta egile eta obra garrantzitsu batzuetara hurbiltzea: Txomin Agirre, Jon Mirande, Txillardegi, Ramon Saizarbitoria, Patxi Zabaleta, Arantxa Urretabizkaia, Anjel Lertxundi, Bernardo Atxaga, Joseba Sarrionandia, Juan Mari Irigoien, Koldo Izagirre, Itxaro Borda, Juanjo Olasagarre, Jokin Muñoz eta abar.• XX. mendeko euskal olerkigintzaren ezaugarri nagusietara eta egile eta obra batzuetara hurbiltzea: Lauaxeta, Xabier Lizardi, Orixe, Gabriel Aresti, Bitoriano Gandiaga eta abar.• Helburu literarioko testuak osatzea eta irakurketei buruzko lan errazak egitea.• Ikastetxeko liburutegia eta inguruko liburutegiak gero eta autonomia handiagoarekin erabiltzea.• Irakurtzeko autonomia garatzea eta literatura aintzat hartzea gozamen iturri gisa eta beste mundu, garai eta kultura batzuk ezagutzeko iturri gisa.




Literatur testuak sortzea:• Literatur testuak sortzea, erreferente literarioak imitatuz eta eraldatuz.• Literatur testu berriak sortzea, norberaren produkzioaren plangintza eginez eta testuak sortuz eta berrikusiz; egitura, mekanismo narratiboak eta estilokoak behatuz eta analizatuz; ereduak erabiliz.• Literatur lehiaketetan parte hartzea.

58



• Hizkuntzaren ahozko erabilera ez-formalen eta formalen arteko diferentziak ezagutzea eta haiek egokiak diren komunikazio egoeren kontzientzia izatea.• Euskalki nagusiak zein diren, non hitz egiten diren eta nolakoak diren ezagutzea.• Perpausaren modalitateek testuinguruaren arabera har ditzaketen esanahiak ezagutzea.• Forma deiktikoek egoerarekiko hartzen dituzten aldaerak (konfiantzazko eta kortesiazko formulak) identifikatu eta erabiltzea.• Hitz moten funtzio sintaktiko bereizgarriak ezagutzea eta haien formaren analisia (flexioa, hizkiak ...), bereziki araudiarekin loturiko alderdiei dagokienez. Kasu guztiak mugagabean deklinatzea. Partitiboaren erabilera zuzena. Erakusleen deklinabidea.• Testuetan aditz-formak ezagutzea eta modu koherentean erabiltzea, arreta berezia eskainiz aditz laguntzaileko ahalezkoari (nor-nork, nornori eta nor-nori-nork kasuetan).• Eraman, ekarri eta erabili aditz trinkoen nor-nork kasuaren paradigma ezagutu eta erabiltzea, orainaldian eta lehenaldian.• Testu-lokailu batzuk identifikatzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea; arreta berezia eskainiko zaie banatzaileei, hurrenkera adierazten duten lokailuei, kontrastea, azalpena eta kausa adierazten dutenei, eta barne erreferentziako mekanismo batzuei, gramatikalak nahiz lexikoak, bereziki nominalizazioak eta esanahi abstraktua (fenomenoa, elementua edo ezaugarria) duten hiperonimoen erabilerari.• Aditz batek adiera batzuetan dauzkan jokabide sintaktiko desberdinak alderatzea, subjektua eta aditzaren osagarriak identifikatzea, funtzio horien artean sartuz perpausaren forma dutenak (mendeko perpausak), eta jardueretan behar den sintaxiaren inguruko terminología erabiltzea: esakunea, esaldia eta perpausa; izen-sintagma eta aditz- sintagma; subjektua, aditza eta osagarriak; mendeko perpausak.• Esakuneak estilo kohesionatu batez osatzeko prozedurak erabiltzea, bereziki perpaus independenteak, koordinatuak edo alboratuak mendeko erlazio logikoak adierazten dituzten bestelako mendeko perpaus bihurtzea: kausazkoak, ondoriozkoak, baldintzazkoak eta kontzesiboak.• Hitz flexiboak eta ez-flexiboak bereiztea, eta gramatikaren categoría desberdinak eta hitzak osatzeko mekanismoak ezagutzea (elkarketa eta eratorpena).• tz/ts eta z/s bereiztea.• Eskolako hiztegiek eta kontsultarako beste obra batzuek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki aditzen jokaera sintaktikoari buruzkoak (aditzaren erregimena) eta erregistroarekin eta araudiarekin loturikoak.• Testu prozesadoreetako hiztegiak eta zuzentzaile ortografikoak gero eta autonomia gehiagorekin erabiltzea.• Ortografia arauak ezagutzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea: H letraren erabilera zuzena, hitz elkartuak nola idatzi, puntuazio markak (bereziki koma perpaus elkartuetan eta diskurtso markatzaileak erabiltzerakoan; komatxoak zitak emateko modu gisa), eta aintzat hartzea haien balio soziala eta arau linguistikoa betetzeko beharra.• Euskaltzaindiaren arau batzuk ezagutzea. Kalko oker batzuk zuzentzea.

Trebetasunak eta estrategiak• Ulertzeko eta adierazteko trebetasunak praktikan jartzerakoan, unitate linguistikoei eta funtzionamendu arauei buruzko ezagutza teorikoak aplikatzea.a) Ikasleari oraindik ere menperatzen ez dituen egiturak aurkeztea. Haien funtzionamendua aztertzea eta haietaz baliatzea; lehenbizi ulertzeko trebetasunak eta gero sortzeko trebetasunak.b) Ikasleek jada erabiltzen dituzten forma eta egitura gramatikalak aztertzea eta linguistikoki lantzea; hau da, izena ematea, haien erabilera fintzea eta etekina ateratzea.c) Ikaslea prestatzea forma linguistikoen eta fenomeno sintaktikoen manipulazio praktikoa egin dezan. Ikasleak jakin behar du esaldiko hitzak konbinatzen, sailkatzen, ordezten, aldatzen, modalizatzen, ordenatzen, errepikatzen eta abar.

59


• Testuetan adibideak aurkitzea. Ikastekoak diren elementuak identifikatzea. Identifikatutako elementuak konparatzea eta erlazionatzea.• Eskolako hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia, antonimia ...) eta araudiari buruzkoak.• Norberaren ezagutzak (printzipio edo arau linguistikoak sartzea) edo kontsulta iturriak (hiztegiak, gramatikak, erabilerak ...) erabiltzea arazoak ebazteko edo eskatutako lana egiteko: osatzea, eraldatzea,laburtzea, zuzentzea, inferitzea, interpretatzea eta abar.


• Lexikoa antolatu, barneratu, gogoratu eta erabiltzeko estrategiak aplikatzea; esate baterako, testuingurutik esanahiak inferitzea, hitzak formaren eta esanahiaren arabera inferitzea, hitzak eta kontzeptuak definitzea.• Ikasteko baliabideak antolatzea eta gero eta autonomia gehiagorekin erabiltzea; esate baterako, hiztegiak, kontsulta liburuak, liburutegiak edo informazioaren eta komunikazioaren teknologiak.• Forma gramatikalen erabilera eta esanahiari buruzko analisia eta gogoeta, ezagutzen diren hizkuntzekin konparaketa eta kontrastea eginez.• Norberaren ikaskuntzaren ebaluazioan parte hartzea eta autozuzenketako estrategiak erabiltzea.• Norberaren lana antolatzea (ikaskuntzari buruzko egunerokoa, agenda, dossierra, kontroleko erregistroa) ikaskuntzan aurrera egiteko estrategia gisa; helburuak ezarri eta haiek lortzeko bitartekoakidentifikatuko dira.• Ikasteko estilo pertsonala garatzea.• Gelako testuinguruan eta gelatik kanpo sorturiko ikasketa aukerez baliatzeko interesa.• Taldeko jarduera eta lanetan aktiboki parte hartzea.• Gauzak jendaurrean eta idatziz adierazteko konfiantza eta ekimena.• Norberaren hizkuntzaren erabilera hobetzeko gaitasunean konfiantza izatea.• Baloratzea norberaren hizkuntza ikasteko, antolatzeko eta ezagutzak transmititzeko tresna bat dela.

60


Euskal hizkuntza eta literatura -------------------- 3.DBH-------------------SEKUENTZIALIZAZIOA

ENTZUTEA eta ULERTZEA


HEZKUNTZA LITERARIOA

HIZKUNTZAREN EZAGUERA

HIZK.IKASKUNTZAZ GOGOETA

1.goebaluak

-NARRAZIO T.:Kazetaritza:(erreportaj,elkarrizketak, albisteeiburuzko artikuluak, txostenak)

-NARRAZIO T:Kazetaritzakoak

-Irakurketa liburua: 110.streeteko geltokia, I.Zabaleta

-KONTAERAK: XIX.etik egungoetarako eraldaketak-EUSKAL NARRATIB.EZAUGARRI OROK:Txomin Agirre, Mirande

-DEKLINABIDEA:mugagabea, partitiboa, erakusleak...-INDIKATIBOA errepasatu-P. KOORDINATUA-ORTOGRAFIA:txistukariak, h, eusltzaind. Arauak, puntuazio ikurrak...)

-Norberaren lana antolatzea.-Ikasterko estilo pertsonala garatu.-Ikasteko baliab. antolatu,autonomiaz erabli.-Norberaren ikask. ebaluazioan parte hartu, autozuzenketa estrategiak erabili-Forma gramatikalen erabilera eta esanahairi buruzko gogoeta gidatua

2. ebaluak

-AZALPEN T -AZALPEN T:erreportajea, elkarrizk.

-Irakurketa liburua: Erabakitzeko

-EUSKAL NARRATIBATxillaredgi, Saizarbitoria,P. Zabaleta, A. UrretabizkLertxundi,Atxaga,Sarrion, Irigoien, Izagirre, Iborda, Olasagarre...

-TRINKOAK-BALDINTZA errepasatu-TESTU LOKAILUAK-MENPEKOAK-ORTOGRAFIA: h, eusltzaindiaren arauak, puntuazio ikurrak...)

-Ikasketa aukerez baliatzeko interesa.-Talde jarduera ta lanetan parte hartzea.-Jendaurrean eta idatziz adierazteko konfidatza eta ekimena.- Lexikoa antolatu, barneratu, gogoratu eta erabiltzeko oin. estrategiak aplikat.-Hizkuntza ikasteko, antolatzeko eta ezagutzak transmititzeko tresna dela.

3. ebaluak

-AZALPEN T -AZALPEN T-Irakurketaliburua:Erabakitzeko

-OLERKIGINTZA XXm:Lauaxeta, Lizardi, Orixe, Aresti, Gandiaga...

-AHALERA-ELKARK eta ERATORPE-EUSKALKIAK-ORTOGRAFIA: h, eusltzaind. Arauak, puntuazio ikurrak...)

61


EUSKARA ETA EUSKAL LITERATURA DBH 41. multzoa. Entzutea eta ulertzea, hitz egitea eta hizketan aritzea. DBH 4• Ikus-entzunezko komunikabideetatik heldu diren testu konplexu samarrak ulertzea; esate baterako, irratiak eta telebistak emandako erreportaje eta elkarrizketak.• Irakasgaien edukiekin lotura duten eta esparru akademikoan egiten diren aurkezpen, azalpen edo hitzaldiak ulertzea.• Aktiboki parte hartzea esparru akademikoak berezkoak dituen komunikazio egoeretan, bereziki jardueren plangintza egiteko proposamenetan eta lanen jarraipenari eta ebaluazioari buruzko txostenen aurkezpenean.• Gaurkotasuneko gai bati buruz komunikabide batzuetatik hartutako informazioa azaltzea eta ikuspuntu desberdinak eta komunikabide horietan adierazitako iritziak kontrastatzea, betiere ahozko elkarreraginen gainetik dauden arauak errespetatuz.• Ahozko aurkezpen ongi egituratuak egitea jarduera akademikoarekin edo gaurkotasuneko kontuekin zerikusia duten eta ikuspuntudesberdinak sorrarazten dituzten gaiei buruz, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.• Laguntza eta errespetu jarrerak ikaskuntza konpartituko egoeretan.• Hizkuntza erabiltzea norberaren ezagupenen, ideien eta sentimenduen kontzientzia hartzeko eta

norberaren jokabidea erregulatzeko. Testuak• Argudiozko testuak: iruzkinak, kontra-argudioak, argudio zientifikoak eta testu administratiboak (erreklamazioa, eskaria).• Azalpen testuak: hitzaldia.

Trebetasunak eta estrategiakAhozkoaren ulermena• Aldez aurretik informazioa biltzea eta entzunen dena iragartzea.• Aktiboki entzutea, gainerako pertsonak eta haien iritziak errespetatuz.• Diskurtsoaren elementuak gordetzea, oharrak hartuz, eskemak eta krokisak erabiliz eta abar.• Identifikatzea: elementu inplizituak, aurreiritziak, gainulertuak, zentzu bikoitzak, anbiguotasunak, elipsiak, igorlearen jarrera (intonazioa, bolumena), diskurtsoaren tonua (oldarkortasuna, ironia, umorea, iseka eta abar), hitzez besteko elementuak ...• Informazioa eta iritzia bereiztea, eta ongi justifikaturiko argudioak eta gaizki justifikaturikoak.• Gai berri bat jadanik ezagutzen den beste batekin lotzea.• Azalpenak grabazioen bidez, oharrak hartuz edo beste bide batzuetatik analizatzea eta norberaren ulermena baloratzea.• Norberaren ulermena baloratzea.

Ahozko adierazpena• Ikuspuntu eta jarrera desberdinak onartzen dituen ahozko azalpen bat prestatzea.• Informazioa bildu eta antolatzea helburuaren eta entzuleen arabera, gidoi bat prestatuz.• Azalpenaren entsegua egitea.• Argitasunez hitz egitea, ildoa galdu gabe, gidoira behin eta berriz jo gabe, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.• Hitz egiteko txandak eta kortesiazko formulak eraginkortasunez erabiltzea. Esku hartzeko une egokia hautatu eta ongi aprobetxatzea.Diskurtsoa zaintzea: erritmoa, abiadura, etenak, intonazioa eta abar. Hitzez besteko elementuak: begirada, keinuak, mugimenduaketa abar.• Entzuleen arreta erakartzea eta hari eustea estrategia desberdinen bitartez (bolumena, tonua aldatzea, umorea, adibideak jartzea).• Behar ez diren errepikapenak saihestea; informazio akastunak eta egokiak ez diren ideiak eta informazioak identifikatzea.• Taldeko jardueretan rol desberdinak hartzea: moderatzailea, eleduna, idazkaria.• Bizikidetasun arauak eta besteen iritziak errespetatzea.• Norberaren eta besteen azalpenak objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzekoModuak aurkitzea.

62


2. multzoa. Irakurtzea eta idaztea. DBH 4Idatzizko testuak ulertzea• Eguneroko bizitzako eta giza harremanetako gaiei buruzko testu propioak, konplexu samarrak, ulertzea; esate baterako, deialdiak eta eguneko gai zerrendak, bileretako aktak eta erregelamenduak.• Komunikabideetako testuak ulertzea, kroniketan, erreportajeetan eta elkarrizketetan informazioa eta iritzia bereiziz.• Esparru akademikoko testu konplexu samarrak ulertzea, arreta berezia jarriz hiztegien, glosarioen eta bestelako informazio iturrien kontsultan, euskarri desberdinetan.• Liburutegiak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak modu autonomoan erabiltzea, informazioa aurkitu, hautatu eta antolatzeko.• Jarrera harbera eta kritikoa izatea komunikabideetatik heldu diren mezuak direla eta.• Gogoetazko jarrera eta jarrera kritikoa edozein motatako diskriminazioa dakarten mezuak direla-eta dagoen informazioarekiko.• Besteen iritziekiko interesa eta errespetua izatea.

Idatzizko testuak sortzea• Eguneroko bizitzakom eta giza harremanetako gaiei buruzko testu argiak eta xehetasunak dituztenak sortzea, esate baterako, foroak,eskari eta eskabideak, erreklamazioak, curriculum vitaea eta liburuxkak.• Komunikabideetako testu argiak eta xehetasunak dituztenak sortzea; esate baterako, zuzendariarentzako gutunak eta iritzi- artikuluak(editorialak eta zutabeak), euskarri idatzirako nahiz digitalerako direnak, adierazpenerako eta pertsuasiorako baliabideak eraginkortasunez erabiliz.• Paperean edo euskarri digitalean esparru akademikoko testuak sortzea, aurkezpen testuak eta azalpen testuak, komunikazio egoeraren arabera egokitua; lehendik lortu eta eskemen, mapa kontzeptualen eta laburpenen bidez antolatutako informazioa erabiliz sortutakoak izanen dira. Lan eta ikasketei buruzko proiektuak eta txostenak egitea.• Idatzizko testugintzarekiko interesa, informazio eta ikaskuntza iturri gisa, eta norberaren esperientziak, iritziak eta ezagutzak komunikatzeko modu gisa, eta jokabidea erregulatzeko bitarteko gisa.• Testu idatzien aurkezpen txukunak egiteko interesa, paperean nahiz euskarri digitalean, arau gramatikalak, ortografikoak eta tipografikoak errespetatuz.Testuak • Eguneroko bizitzako eta giza harremanetako gaiei buruzko era askotako testuak: curriculum vitaea, eskabidea, eskaria, posta elektronikoa, erreklamazioa eta abar.• Argudiozko testuak, ikuspuntua eta kontraargudiatzea.Trebetasunak eta estrategiakIdatziaren ulermena• Irakurtzeko prozesuan estrategiak aplikatzea: irakurri aurretik, aurreirakurketa (aldez aurreko ezagutzak aktibatzea, gauzak iragartzea), irakurketa, irakurri ondoren.• Irakurketarako estrategia egokiak aplikatzea: analisia (irakurtzea, azpimarratzea, oharrak hartzea) eta sintesia (eskemak, laburpenak eta mapa kontzeptualak).• Irakurketa adierazkorra, tonua identifikatuz, puntuazio-markak intonazioaren arabera interpretatuz, baliabide prosodikoak eta keinuak erabiliz.• Ezagutza morfosintaktikoak (deixia, aditzaren denbora eta aspektua) eta lexikoak (sinonimia, hiperonimia, hitz-elkarketa eta hitz-eratorpena).• Testuetako denborazko markagailuak eta lokailuak ezagutzea.• Testu baten informazio garrantzitsua lortzea; gaiari buruzko ezagutzekin rlazionatzea; gai orokorra eta bigarren mailako gaiak inferitzea; testuaren atalak elkarrekin erlazionatzea.• Testuen oinarrizko ezaugarriak eta antolaketa identifikatzea.• Iritzia osatzea testuaren formari eta hizkuntzari buruz eta edukiari eta antolaketari buruz.• Baloratzea informazioa behar bestekoa den, argia den, ongi antolatuta dagoen, eta harekin proposaturiko lanak bete ahal izanen diren.Idatzizko adierazpena

63


• Testuen osaketarako plangintza egitea: proiektua, eskema, zirriborroa, idazketa, berrikuspena, edizioa.• Azalpen testuen, pertsuasio testuen eta kazetaritzako testuen plangintza egiteko teknikak aplikatzea, iturriak hautatuz, ideiak argitasunez antolatuz eta esakuneak sekuentzia lineal kohesionatuetan kateatuz.• Testu argiak idaztea, xehetasunekin, eta kohesio handiagoarekin, informazioa eta argudioak iturri desberdinetatik hartuz.• Argudiozko testuaren plangintza egitea: argudio bat garatzea, ikuspuntu jakin baten alde edo aurka arrazoiak ematea, eta aukera desberdinen alde onak eta txarrak azaltzea.• Testuak dioena eta hura adierazteko bideak testu motaren eta hartzailearen arabera egokitzea. Letra argi eta irakurgarria, aurkezpen txukuna.• Norberaren baliabideak edo kontsultako baliabideak (hiztegiak, gramatikak, testu prozesadoreak) erabiltzea norberaren akatsak zuzentzeko.• Testu mota bat beste batera bihurtzea (komikia edo olerki bat narrazio eta deskribapen testu bihurtzea; istorio bat zinemarako gidoi bihurtzea; ipuin bateko zati bat albiste bihurtzea ...).• Norberaren eta besteen produkzioa objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzeko moduak aurkitzea.


• Euskal idazleen eleberriak eta kontaerak irakurtzea.• Olerki garaikideen irakurketa komentatua egitea eta errezitatzea, arreta bereizia eskainiz sinbolismoak eta abangoardiek hizkuntzapoetikoari egindako ekarpenei, olerkiak baloratuz erabilitako elementu sinbolikoen arabera eta baliabide erretoriko eta metrikoenarabera.• Narraziorako egitura eta ahots desberdinak eskaintzen dituzten kontaera garaikideen irakurketa komentatua.• Idatzizko literaturaren hasierako (XVI-XVIII mendeak) egile eta lan nagusiak ezagutzea: Etxepare, Lazarraga, Leizarraga, Axular, Oihenart, Larramendi eta apologistak, eta abar.• Olerkari garaikide batzuk eta haien lanak ezagutzea: Bernardo Atxaga, Tere Irastorza, Itxaro Borda, Juanjo Olasagarre, Joseba Sarrionandia, Koldo Izagirre eta abar.• Helburu literarioko testuak osatzea eta irakurketei buruzko lan errazak egitea.• Ikastetxeko liburutegia eta inguruko liburutegiak gero eta autonomia handiagoarekin erabiltzea.• Irakurtzeko autonomia garatzea eta literatura aintzat hartzea gozamen iturri gisa eta beste mundu, garai eta kultura batzuk ezagutzeko iturri gisa.



Balorazioa• Egitate literarioari buruzko esperientzien gaineko elkarrizketa eta kontrastea: irudiak, oroitzapenak, ustekabeak, aurkikuntzak, gogoetak, esperientziarekin edo bizitzarekin eginiko konparaketak, kulturen artekoak ... testuak iradokiko zituenak.

64


• Testuan inplizituak edo agerikoak diren baloreen analisia.• Balorazio kritikoa: iritzi propioen arrazoitze egokia.• Liburu baten irakurketatik abiatuta, testu pertsonalak idaztea: balorazioa, pertsonaientzako gutunak, iritzi justifikatua eta abar.



• Hizkuntzaren erabileran, gizarteko esparru desberdinetan, eragina duten erregistro eta faktore desberdinak ezagutzea,eta komunikazio egoeraren inguruabarren arabera erregistro egokia erabiltzearen garrantzia aintzat hartzea.• Euskararen historia ezagutzea: jatorrietatik euskara estandarra sortu zen arte. Hizkuntza estandarraren definizioa eta hari buruzko gogoeta.• Nafarroako hizkuntzen aniztasuna (hizkuntzak eta euskalkiak) eta hura sortu duten faktore historikoak ezagutzea.Elebitasuna eta diglosia.• Izenen, adjektiboen, izenordain pertsonalen eta erakusleen deklinabidea ezagutzea.• Aditz laguntzailea subjuntiboan erabiltzea.• Hitanoaren oinarrizko ezagutza.• Azalpen eta argudiozko testuetan subjektibotasuna adierazteko modu batzuk ezagutu eta erabiltzea; forma deiktikoek komunikazio egoeren arabera harten zituzten aldaerak identifikatu eta erabiltzea.• Testuak lotzeko prozedurak -arreta berezia eskainiz kausazko, ondoriozko, baldintzazko eta alegiazko lokailuei- eta barne erreferentziako mekanismo gramatikal eta lexikoak identifikatu eta modu gogoetatsuan erabiltzea, norberaren testuak berrikusteko autonomía areagotuz.• Perpausak koordinatzean eta mendeko perpausak sortzean eta kontatutako diskurtsoan (zuzeneko estilotik zeharkako estilora pasatzea), denborazko korrelazioa ezagutu eta modu koherentean erabiltzea. • Perpausak koordinatzean eta mendeko perpausak sortzean eta kontatutako diskurtsoan (zuzeneko estilotik zeharkako estilora pasatzea), denborazko korrelazioa ezagutu eta modu koherentean erabiltzea.• Perpausaren eskema semantikoa eta sintaktikoa ezagutzea; esakuneak sortu eta eraldatzea eskema horien arabera eta jardueretan behar den terminologia semantikoa erabiltzea: esakunea, esaldia eta perpausa; subjektua eta predikatua; subjektua, aditza eta osagarriak; mendeko perpausak.• Esakuneak estilo kohesionatuaz osatzeko prozedurak erabiltzea, eta ondoko terminoez baliatzea: aposizioa, adjektiboa eta erlatibozko perpaus azaltzaileak; gerundioa; perpaus koordinatua (emendiozkoa, disjuntiboa, adbertsatiboa eta ondoriozkoa); mendeko perpaus kausazkoa, ondoriozkoa, baldintzazkoa, kontzesiboa eta helburuzkoa.• Hitzen forma (kategoria gramatikala) eta funtzioa bereiztea, eta kategoriaz aldatzeko prozedura lexikoak (hitz-elkarketa eta hitz- eratorpena) eta sintaktikoak ezagutzea.• tz/tseta z/s bereiztea.• Hizkuntzari buruzko hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea (gramatikalak, semantikoak, erregistroari buruzkoak eta arauei buruzkoak).• Testu prozesadoreetako hiztegiak eta zuzentzaile ortografikoak nolabaiteko autonomiaz erabiltzea.• Ortografia arauak ezagutzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea. H letraren erabilera zuzena, hitz

65


elkartuak nola idatzi, puntuazio markak (bereziki koma perpaus elkartuetan eta diskurtso markatzaileak erabiltzerakoan; komatxoak zitak emateko modu gisa), marratxoaren eta parentesiaren erabilera tartekietan eta komatxoen erabilera adierazkorrak. Aintzat hartzeahaien balio soziala eta arau linguistikoa betetzeko beharra.• Euskaltzaindiaren arau batzuk ezagutzea. Kalko okerrak zuzentzea.Trebetasunak eta estrategiak• Ulertzeko eta adierazteko trebetasunak praktikan jartzerakoan, unitate linguistikoei eta funtzionamendu arauei buruzko ezagutza teorikoak aplikatzea.a) Ikasleari oraindik ere menperatzen ez dituen egiturak aurkeztea. Haien funtzionamendua aztertzea eta haietaz baliatzea; lehenbizi ulertzeko trebetasunak eta gero sortzeko trebetasunak.b) Ikasleek jada erabiltzen dituzten forma eta egitura gramatikalak aztertzea eta linguistikoki lantzea; hau da, izena ematea, haien erabilera fintzea eta etekina ateratzea.c) Ikaslea prestatzea forma linguistikoen eta fenomeno sintaktikoen manipulazio praktikoa egin dezan. Ikasleak jakin behar du esaldiko hitzak konbinatzen, sailkatzen, ordezten, aldatzen, modalizatzen, ordenatzen, errepikatzen eta abar.• Testuetan adibideak aurkitzea. Ikastekoak diren elementuak identifikatzea. Identifikatutako elementuak konparatzea eta erlazionatzea.• Eskolako hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia, antonimia ...) eta araudiari buruzkoak.• Norberaren ezagutzak (printzipio edo arau linguistikoak sartzea) edo kontsulta iturriak (hiztegiak, gramatikak, erabilerak ...) erabiltzea arazoak ebazteko edo eskatutako lana egiteko: osatzea, eraldatzea,laburtzea, zuzentzea, inferitzea, interpretatzea eta abar.


• Lexikoa antolatu, barneratu, gogoratu eta erabiltzeko estrategiak aplikatzea; esate baterako, testuingurutik esanahiak inferitzea, hitzak formaren eta esanahiaren arabera inferitzea, hitzak eta kontzeptuak definitzea.• Ikasteko baliabideak antolatzea eta gero eta autonomia gehiagorekin erabiltzea; esate baterako, hiztegiak, kontsulta liburuak, liburutegiak edo informazioaren eta komunikazioaren teknologiak.• Forma gramatikalen erabilera eta esanahiari buruzko analisia eta gogoeta, ezagutzen diren hizkuntzekin konparaketa eta kontrastea eginez.• Norberaren ikaskuntzaren ebaluazioan parte hartzea eta autozuzenketako estrategiak erabiltzea.• Norberaren lana antolatzea (ikaskuntzari buruzko egunerokoa, agenda, dossierra, kontroleko erregistroa) ikaskuntzan aurrera egiteko estrategia gisa; helburuak ezarri eta haiek lortzeko bitartekoakidentifikatuko dira.• Ikasteko estilo pertsonala garatzea.• Gelako testuinguruan eta gelatik kanpo sorturiko ikasketa aukerez baliatzeko interesa.• Taldeko jarduera eta lanetan aktiboki parte hartzea.• Gauzak jendaurrean eta idatziz adierazteko konfiantza eta ekimena.• Norberaren hizkuntzaren erabilera hobetzeko gaitasunean konfiantza izatea.


66


1. multzoa. Entzutea eta ulertzea, hitz egitea eta hizketan aritzea. DBH 4• Ikus-entzunezko komunikabideetatik heldu diren testu konplexu samarrak ulertzea; esate baterako, irratiak eta telebistak emandako erreportaje eta elkarrizketak.• Irakasgaien edukiekin lotura duten eta esparru akademikoan egiten diren aurkezpen, azalpen edo hitzaldiak ulertzea.• Aktiboki parte hartzea esparru akademikoak berezkoak dituen komunikazio egoeretan, bereziki jardueren plangintza egiteko proposamenetan eta lanen jarraipenari eta ebaluazioari buruzko txostenen aurkezpenean.• Gaurkotasuneko gai bati buruz komunikabide batzuetatik hartutako informazioa azaltzea eta ikuspuntu desberdinak eta komunikabide horietan adierazitako iritziak kontrastatzea, betiere ahozko elkarreraginen gainetik dauden arauak errespetatuz.• Ahozko aurkezpen ongi egituratuak egitea jarduera akademikoarekin edo gaurkotasuneko kontuekin zerikusia duten eta ikuspuntudesberdinak sorrarazten dituzten gaiei buruz, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.• Laguntza eta errespetu jarrerak ikaskuntza konpartituko egoeretan.• Hizkuntza erabiltzea norberaren ezagupenen, ideien eta sentimenduen kontzientzia hartzeko eta

norberaren jokabidea erregulatzeko. Testuak• Argudiozko testuak: iruzkinak, kontra-argudioak, argudio zientifikoak eta testu administratiboak (erreklamazioa, eskaria).• Azalpen testuak: hitzaldia.

Trebetasunak eta estrategiakAhozkoaren ulermena• Aldez aurretik informazioa biltzea eta entzunen dena iragartzea.• Aktiboki entzutea, gainerako pertsonak eta haien iritziak errespetatuz.• Diskurtsoaren elementuak gordetzea, oharrak hartuz, eskemak eta krokisak erabiliz eta abar.• Identifikatzea: elementu inplizituak, aurreiritziak, gainulertuak, zentzu bikoitzak, anbiguotasunak, elipsiak, igorlearen jarrera (intonazioa, bolumena), diskurtsoaren tonua (oldarkortasuna, ironia, umorea, iseka eta abar), hitzez besteko elementuak ...• Informazioa eta iritzia bereiztea, eta ongi justifikaturiko argudioak eta gaizki justifikaturikoak.• Gai berri bat jadanik ezagutzen den beste batekin lotzea.• Azalpenak grabazioen bidez, oharrak hartuz edo beste bide batzuetatik analizatzea eta norberaren ulermena baloratzea.• Norberaren ulermena baloratzea.

Ahozko adierazpena• Ikuspuntu eta jarrera desberdinak onartzen dituen ahozko azalpen bat prestatzea.• Informazioa bildu eta antolatzea helburuaren eta entzuleen arabera, gidoi bat prestatuz.• Azalpenaren entsegua egitea.• Argitasunez hitz egitea, ildoa galdu gabe, gidoira behin eta berriz jo gabe, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.• Hitz egiteko txandak eta kortesiazko formulak eraginkortasunez erabiltzea. Esku hartzeko une egokia hautatu eta ongi aprobetxatzea.Diskurtsoa zaintzea: erritmoa, abiadura, etenak, intonazioa eta abar. Hitzez besteko elementuak: begirada, keinuak, mugimenduaketa abar.• Entzuleen arreta erakartzea eta hari eustea estrategia desberdinen bitartez (bolumena, tonua aldatzea, umorea, adibideak jartzea).• Behar ez diren errepikapenak saihestea; informazio akastunak eta egokiak ez diren ideiak eta informazioak identifikatzea.• Taldeko jardueretan rol desberdinak hartzea: moderatzailea, eleduna, idazkaria.• Bizikidetasun arauak eta besteen iritziak errespetatzea.• Norberaren eta besteen azalpenak objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzekoModuak aurkitzea.

67


68


2. multzoa. Irakurtzea eta idaztea. DBH 4Idatzizko testuak ulertzea• Eguneroko bizitzako eta giza harremanetako gaiei buruzko testu propioak, konplexu samarrak, ulertzea; esate baterako, deialdiak eta eguneko gai zerrendak, bileretako aktak eta erregelamenduak.• Komunikabideetako testuak ulertzea, kroniketan, erreportajeetan eta elkarrizketetan informazioa eta iritzia bereiziz.• Esparru akademikoko testu konplexu samarrak ulertzea, arreta berezia jarriz hiztegien, glosarioen eta bestelako informazio iturrien kontsultan, euskarri desberdinetan.• Liburutegiak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak modu autonomoan erabiltzea, informazioa aurkitu, hautatu eta antolatzeko.• Jarrera harbera eta kritikoa izatea komunikabideetatik heldu diren mezuak direla eta.• Gogoetazko jarrera eta jarrera kritikoa edozein motatako diskriminazioa dakarten mezuak direla-eta dagoen informazioarekiko.• Besteen iritziekiko interesa eta errespetua izatea.

Idatzizko testuak sortzea• Eguneroko bizitzakom eta giza harremanetako gaiei buruzko testu argiak eta xehetasunak dituztenak sortzea, esate baterako, foroak,eskari eta eskabideak, erreklamazioak, curriculum vitaea eta liburuxkak.• Komunikabideetako testu argiak eta xehetasunak dituztenak sortzea; esate baterako, zuzendariarentzako gutunak eta iritzi- artikuluak(editorialak eta zutabeak), euskarri idatzirako nahiz digitalerako direnak, adierazpenerako eta pertsuasiorako baliabideak eraginkortasunez erabiliz.• Paperean edo euskarri digitalean esparru akademikoko testuak sortzea, aurkezpen testuak eta azalpen testuak, komunikazio egoeraren arabera egokitua; lehendik lortu eta eskemen, mapa kontzeptualen eta laburpenen bidez antolatutako informazioa erabiliz sortutakoak izanen dira. Lan eta ikasketei buruzko proiektuak eta txostenak egitea.• Idatzizko testugintzarekiko interesa, informazio eta ikaskuntza iturri gisa, eta norberaren esperientziak, iritziak eta ezagutzak komunikatzeko modu gisa, eta jokabidea erregulatzeko bitarteko gisa.• Testu idatzien aurkezpen txukunak egiteko interesa, paperean nahiz euskarri digitalean, arau gramatikalak, ortografikoak eta tipografikoak errespetatuz.Testuak • Eguneroko bizitzako eta giza harremanetako gaiei buruzko era askotako testuak: curriculum vitaea, eskabidea, eskaria, posta elektronikoa, erreklamazioa eta abar.• Argudiozko testuak, ikuspuntua eta kontraargudiatzea.Trebetasunak eta estrategiakIdatziaren ulermena• Irakurtzeko prozesuan estrategiak aplikatzea: irakurri aurretik, aurreirakurketa (aldez aurreko ezagutzak aktibatzea, gauzak iragartzea), irakurketa, irakurri ondoren.• Irakurketarako estrategia egokiak aplikatzea: analisia (irakurtzea, azpimarratzea, oharrak hartzea) eta sintesia (eskemak, laburpenak eta mapa kontzeptualak).• Irakurketa adierazkorra, tonua identifikatuz, puntuazio-markak intonazioaren arabera interpretatuz, baliabide prosodikoak eta keinuak erabiliz.• Ezagutza morfosintaktikoak (deixia, aditzaren denbora eta aspektua) eta lexikoak (sinonimia, hiperonimia, hitz-elkarketa eta hitz-eratorpena).• Testuetako denborazko markagailuak eta lokailuak ezagutzea.• Testu baten informazio garrantzitsua lortzea; gaiari buruzko ezagutzekin rlazionatzea; gai orokorra eta bigarren mailako gaiak inferitzea; testuaren atalak elkarrekin erlazionatzea.• Testuen oinarrizko ezaugarriak eta antolaketa identifikatzea.• Iritzia osatzea testuaren formari eta hizkuntzari buruz eta edukiari eta antolaketari buruz.• Baloratzea informazioa behar bestekoa den, argia den, ongi antolatuta dagoen, eta harekin proposaturiko lanak bete ahal izanen diren.Idatzizko adierazpena• Testuen osaketarako plangintza egitea: proiektua, eskema, zirriborroa, idazketa, berrikuspena, edizioa.

69


• Azalpen testuen, pertsuasio testuen eta kazetaritzako testuen plangintza egiteko teknikak aplikatzea, iturriak hautatuz, ideiak argitasunez antolatuz eta esakuneak sekuentzia lineal kohesionatuetan kateatuz.• Testu argiak idaztea, xehetasunekin, eta kohesio handiagoarekin, informazioa eta argudioak iturri desberdinetatik hartuz.• Argudiozko testuaren plangintza egitea: argudio bat garatzea, ikuspuntu jakin baten alde edo aurka arrazoiak ematea, eta aukera desberdinen alde onak eta txarrak azaltzea.• Testuak dioena eta hura adierazteko bideak testu motaren eta hartzailearen arabera egokitzea. Letra argi eta irakurgarria, aurkezpen txukuna.• Norberaren baliabideak edo kontsultako baliabideak (hiztegiak, gramatikak, testu prozesadoreak) erabiltzea norberaren akatsak zuzentzeko.• Testu mota bat beste batera bihurtzea (komikia edo olerki bat narrazio eta deskribapen testu bihurtzea; istorio bat zinemarako gidoi bihurtzea; ipuin bateko zati bat albiste bihurtzea ...).• Norberaren eta besteen produkzioa objektiboki baloratzea. Irakaslearen laguntzarekin testuaren forma eta edukia hobetzeko moduak aurkitzea.


• Euskal idazleen eleberriak eta kontaerak irakurtzea.• Olerki garaikideen irakurketa komentatua egitea eta errezitatzea, arreta bereizia eskainiz sinbolismoak eta abangoardiek hizkuntzapoetikoari egindako ekarpenei, olerkiak baloratuz erabilitako elementu sinbolikoen arabera eta baliabide erretoriko eta metrikoenarabera.• Narraziorako egitura eta ahots desberdinak eskaintzen dituzten kontaera garaikideen irakurketa komentatua.• Idatzizko literaturaren hasierako (XVI-XVIII mendeak) egile eta lan nagusiak ezagutzea: Etxepare, Lazarraga, Leizarraga, Axular, Oihenart, Larramendi eta apologistak, eta abar.• Olerkari garaikide batzuk eta haien lanak ezagutzea: Bernardo Atxaga, Tere Irastorza, Itxaro Borda, Juanjo Olasagarre, Joseba Sarrionandia, Koldo Izagirre eta abar.• Helburu literarioko testuak osatzea eta irakurketei buruzko lan errazak egitea.• Ikastetxeko liburutegia eta inguruko liburutegiak gero eta autonomia handiagoarekin erabiltzea.• Irakurtzeko autonomia garatzea eta literatura aintzat hartzea gozamen iturri gisa eta beste mundu, garai eta kultura batzuk ezagutzeko iturri gisa.



Balorazioa• Egitate literarioari buruzko esperientzien gaineko elkarrizketa eta kontrastea: irudiak, oroitzapenak, ustekabeak, aurkikuntzak, gogoetak, esperientziarekin edo bizitzarekin eginiko konparaketak, kulturen artekoak ... testuak iradokiko zituenak.• Testuan inplizituak edo agerikoak diren baloreen analisia.• Balorazio kritikoa: iritzi propioen arrazoitze egokia.

70


• Liburu baten irakurketatik abiatuta, testu pertsonalak idaztea: balorazioa, pertsonaientzako gutunak, iritzi justifikatua eta abar.



• Hizkuntzaren erabileran, gizarteko esparru desberdinetan, eragina duten erregistro eta faktore desberdinak ezagutzea,eta komunikazio egoeraren inguruabarren arabera erregistro egokia erabiltzearen garrantzia aintzat hartzea.• Euskararen historia ezagutzea: jatorrietatik euskara estandarra sortu zen arte. Hizkuntza estandarraren definizioa eta hari buruzko gogoeta.• Nafarroako hizkuntzen aniztasuna (hizkuntzak eta euskalkiak) eta hura sortu duten faktore historikoak ezagutzea.Elebitasuna eta diglosia.• Izenen, adjektiboen, izenordain pertsonalen eta erakusleen deklinabidea ezagutzea.• Aditz laguntzailea subjuntiboan erabiltzea.• Hitanoaren oinarrizko ezagutza.• Azalpen eta argudiozko testuetan subjektibotasuna adierazteko modu batzuk ezagutu eta erabiltzea; forma deiktikoek komunikazio egoeren arabera harten zituzten aldaerak identifikatu eta erabiltzea.• Testuak lotzeko prozedurak -arreta berezia eskainiz kausazko, ondoriozko, baldintzazko eta alegiazko lokailuei- eta barne erreferentziako mekanismo gramatikal eta lexikoak identifikatu eta modu gogoetatsuan erabiltzea, norberaren testuak berrikusteko autonomía areagotuz.• Perpausak koordinatzean eta mendeko perpausak sortzean eta kontatutako diskurtsoan (zuzeneko estilotik zeharkako estilora pasatzea), denborazko korrelazioa ezagutu eta modu koherentean erabiltzea. • Perpausak koordinatzean eta mendeko perpausak sortzean eta kontatutako diskurtsoan (zuzeneko estilotik zeharkako estilora pasatzea), denborazko korrelazioa ezagutu eta modu koherentean erabiltzea.• Perpausaren eskema semantikoa eta sintaktikoa ezagutzea; esakuneak sortu eta eraldatzea eskema horien arabera eta jardueretan behar den terminologia semantikoa erabiltzea: esakunea, esaldia eta perpausa; subjektua eta predikatua; subjektua, aditza eta osagarriak; mendeko perpausak.• Esakuneak estilo kohesionatuaz osatzeko prozedurak erabiltzea, eta ondoko terminoez baliatzea: aposizioa, adjektiboa eta erlatibozko perpaus azaltzaileak; gerundioa; perpaus koordinatua (emendiozkoa, disjuntiboa, adbertsatiboa eta ondoriozkoa); mendeko perpaus kausazkoa, ondoriozkoa, baldintzazkoa, kontzesiboa eta helburuzkoa.• Hitzen forma (kategoria gramatikala) eta funtzioa bereiztea, eta kategoriaz aldatzeko prozedura lexikoak (hitz-elkarketa eta hitz- eratorpena) eta sintaktikoak ezagutzea.• tz/tseta z/s bereiztea.• Hizkuntzari buruzko hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea (gramatikalak, semantikoak, erregistroari buruzkoak eta arauei buruzkoak).• Testu prozesadoreetako hiztegiak eta zuzentzaile ortografikoak nolabaiteko autonomiaz erabiltzea.• Ortografia arauak ezagutzea eta modu gogoetatsuan erabiltzea. H letraren erabilera zuzena, hitz elkartuak nola idatzi, puntuazio markak (bereziki koma perpaus elkartuetan eta diskurtso markatzaileak erabiltzerakoan; komatxoak zitak emateko modu gisa), marratxoaren eta parentesiaren erabilera tartekietan eta komatxoen erabilera adierazkorrak. Aintzat hartzea

71


haien balio soziala eta arau linguistikoa betetzeko beharra.• Euskaltzaindiaren arau batzuk ezagutzea. Kalko okerrak zuzentzea.Trebetasunak eta estrategiak• Ulertzeko eta adierazteko trebetasunak praktikan jartzerakoan, unitate linguistikoei eta funtzionamendu arauei buruzko ezagutza teorikoak aplikatzea.a) Ikasleari oraindik ere menperatzen ez dituen egiturak aurkeztea. Haien funtzionamendua aztertzea eta haietaz baliatzea; lehenbizi ulertzeko trebetasunak eta gero sortzeko trebetasunak.b) Ikasleek jada erabiltzen dituzten forma eta egitura gramatikalak aztertzea eta linguistikoki lantzea; hau da, izena ematea, haien erabilera fintzea eta etekina ateratzea.c) Ikaslea prestatzea forma linguistikoen eta fenomeno sintaktikoen manipulazio praktikoa egin dezan. Ikasleak jakin behar du esaldiko hitzak konbinatzen, sailkatzen, ordezten, aldatzen, modalizatzen, ordenatzen, errepikatzen eta abar.• Testuetan adibideak aurkitzea. Ikastekoak diren elementuak identifikatzea. Identifikatutako elementuak konparatzea eta erlazionatzea.• Eskolako hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea; bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia, antonimia ...) eta araudiari buruzkoak.• Norberaren ezagutzak (printzipio edo arau linguistikoak sartzea) edo kontsulta iturriak (hiztegiak, gramatikak, erabilerak ...) erabiltzea arazoak ebazteko edo eskatutako lana egiteko: osatzea, eraldatzea,laburtzea, zuzentzea, inferitzea, interpretatzea eta abar.

72



• Lexikoa antolatu, barneratu, gogoratu eta erabiltzeko estrategiak aplikatzea; esate baterako, testuingurutik esanahiak inferitzea, hitzak formaren eta esanahiaren arabera inferitzea, hitzak eta kontzeptuak definitzea.• Ikasteko baliabideak antolatzea eta gero eta autonomia gehiagorekin erabiltzea; esate baterako, hiztegiak, kontsulta liburuak, liburutegiak edo informazioaren eta komunikazioaren teknologiak.• Forma gramatikalen erabilera eta esanahiari buruzko analisia eta gogoeta, ezagutzen diren hizkuntzekin konparaketa eta kontrastea eginez.• Norberaren ikaskuntzaren ebaluazioan parte hartzea eta autozuzenketako estrategiak erabiltzea.• Norberaren lana antolatzea (ikaskuntzari buruzko egunerokoa, agenda, dossierra, kontroleko erregistroa) ikaskuntzan aurrera egiteko estrategia gisa; helburuak ezarri eta haiek lortzeko bitartekoakidentifikatuko dira.• Ikasteko estilo pertsonala garatzea.• Gelako testuinguruan eta gelatik kanpo sorturiko ikasketa aukerez baliatzeko interesa.• Taldeko jarduera eta lanetan aktiboki parte hartzea.• Gauzak jendaurrean eta idatziz adierazteko konfiantza eta ekimena.• Norberaren hizkuntzaren erabilera hobetzeko gaitasunean konfiantza izatea.

73


SEKUENTZIALIZAZIOA DBH 4

1go. EBALUAZIOAARLOKO HIZKUNTZAREN GILTZA: Irakurritakoaren

ulermenaLIBURU IRAKURKETA: Roger Ackroyden hilketa, Agatha Chirtie

TESTUGINTZA GRAMATIKA LITEARATURA

-Testugintza:-NOBELAREN EZAUGARRI TESTUAKAK

-IRAKURRITAKOAREN ULERMENA

-Aditzak: INDIKATBOA ADITZ TRINKOAK HIKA. Sist. ALOKUTIBOA-Sintaxia:ESALDIEN ORDENA (Galdegaia)LOKAILUAK eta JUNTAGAILUAK-Lexikoa: ERATORPENA-Ortografia

-Euskal eleberrien hastapenak:ELEBERRI TRADIZIONALAELEBERRI MODERNOA

-Peru Abarka / GaroaTXOMIN AGIRRE, MOGEL.-100 metro

II. EBALUAZIOAARLOKO HIZKUNTZAREN GILTZA: Irakurritakoaren

ulermenaLIBURU IRAKURKETA: Hamaseigarrenean aidanez, Lertxundi


-Testugintza:-ARGUDIOZKOA


-Hzikuntza eskolako presaketa

-Aditza:SUBJUNTIBERA-Sintaxia:KAUSALAK, KONTSEKUTIBOAK, ADBERSATIBOAK, ONDORIOAKOAK

-Lexikoa: HITZ ELKARKETA-Ortografia

-IPARRAGIRRE-BILINTX-J. ELISANBURU-L. BONaPARTE-EUSKARAREN HISTORIA

III. EBALUAZIOA ARLOKO HIZKUNTZAREN GILTZA: Irakurritakoaren

ulermenaLIBURU IRAKURKETA: Atlas sentimentala


-Testugintza:FORMALAK eta ADMINISTRATIBOAK

-Aditza: BALDINTZA eta AHALERA errepasatu-DeklinabideaIZEN ARRUNTAK -IZEN BEREZIAK -BIZIDUN /

-Idazle nafarrak:-P. ZABALETA-A. EPALZA-P. PERURENA-JON ALONSO

74



-Hizkuntza eskolako azterketa

BIZIGABEAK-Lexikoa: ERREFRAU eta ESAAPIDEAK-Orografia

-J. OLASAGARRE

LITERATURA SORKUNTZA (DBH 1)

Sarrera

Aukerako irakasgai honen planteamenduan prestakuntza ona duten ikasleak hartzen dira kontuan, DBHko Lehen Zikloari ekin baino lehen, aurreko etapan alegia, hizkuntz ezagutza finkatu eta oinarrizko komunikazio beharrak ase dituztenak. Aurrerantzean, bada, haien komunikazio gaitasuna garatzeko prozesua zabalagoa izanen da, literaturaren, kazetaritzako iritzi testuen, publizitatearen eta saiakeraren ekarpenak jasoko baititu.

Literatura testuak irakurriz eta ulertuz literatura arloko prestakuntza garatzen da eta, ondorioz, ikasleen prestakuntza intelektuala hobetzen da eta aberastasun pertsonala handitzen: gaztegaztetatik irakurle autonomoak izanen dira, literaturak gaurko gizartean duen balioa aintzat hartu eta hartaz gozatzeko gauza direnak. Irakurketa, literatura sorkuntza eta informazioa konbinatzeko proposatzen da curriculum honetan. Horrela literatura prestakuntzaren garapenean ikasleek jokoan jarriko dituzte hizkuntz trebetasun guztiak: mintzamena, entzumena, irakurmena, idazmena.

Komunikabideek, eta zehazkiago prentsak, hainbesteko garrantzia dutelarik gaurko gizartean, eskolak ezin dio uko egin ikasleen gaitasun kritikoa garatzeari, komunikabideen eragin ahaltsuari autonomiaz aurre egiteko gai izan behar dutelako. Hain zuzen ere iritzi testuen arloan, zenbat eta urrunago iritsi gogoeta, analisia, artikuluen eta zutabeen produkzioa, hainbat eraginkorragoa izanen da egindako lana. Kritika espezializatuaren alorrean kazetaritzaren alderdietako bat landuko da, interesgarria izan daitekeena zenbait kultur zaletasunen garapena sustatzeko.

Nerabeen artean publizitatea hain sakon errotuta dagoenez, eskolak badu beste egiteko nagusi bat eremu horretan, ikasleak prestatu behar baititu publizitateari behar adinako zentzu kritikoaz aurre egiteko. Hizkuntzaren ikuspegitik modu objektiboan begiratu ahal zaie publizitateak erabiltzen dituen baliabideetako askori, eta aldi berean literatura hizkuntzarekin dituzten loturak ikus daitezke.

DBHaren hasieran ikasleak ikerlan txikiak egiteko gai badira, horrek esan nahi du hasi direla pixkanaka beren kabuz ikasten eta beren ikasketen

75


plangintzaz, antolamenduaz eta azken emaitzaz arduratzen. Hizkuntza, izan ere, jakintza da, eta ikasleen jakintza ez da besterik beren hitzez adierazten ahal dutena baizik.

Curriculum honetan agertzen diren eduki asmo handikoek idazketa dute tresnarik erabilgarriena garapen kognitibo eta linguistikoa sustatzeko, ikasleei hizkuntza garatzen laguntzen baitie beren burua hobeto ulertzeko eta iritzi kritikoak azaltzeko. Ekinaren ekinez ikasten da idazten, ereduetatik abiatuta, imitazioaren bidez, prozesu konplexu batean (planifikazioa, testua idaztea eta berrikustea). Prozesu horretan paperera eraman behar dira errealitateari buruzko ezagutzak, testuari eta testuinguruari dagozkionak eta hizkuntzari berari dagozkionak. Ezagutza horiek aski dira idazketa eraginkorra izan dadin komunikazio egoera guztietan.

Generoak eta testu motak finkatuta daude konbentzioen eta faktore soziokulturalen bitartez. Gazteak botere egitura moldatzaile horietan egokitu daitezen nahi badugu, hainbat mota eta generotako ereduak irakatsi behar dizkiegu. Idazten irakastea osagai garrantzitsua da gure hezkuntza sistemaren xedean. Horregatik curriculum honetan testu mota eta genero guztiak jorratzen dira: Narrazioa ipuin literarioaren bidez jorratzen da; azalpena, ikerketa lanaren bidez; argudioaren ikuspegi zabala ematen da iritzi generoetan; deskripzioa han-hemen agertzen da ipuin literarioetan eta bertsoetan, eta ikerlanetan ere ikus dezakegu. Irakasleak funtsezko eginkizuna betetzen du ikaslearen hizkuntz trebetasunen eta idazmenaren garapenean. Izan ere, prozesuan zehar ikasleari bere laguntza osoa eskaintzen dio, aktiboa eta eraikitzailea. Ex catedra irakaskuntzaren funtzioa ere aintzat hartu behar da eta balantza pedagogikoaren oreka bilatu behar da, ikasleei ez eskatu gehiegi egiteko baina aldi berean irakaslea ez dadila izan laguntza emaile hutsa.

Horregatik guztiagatik, curriculum hau garatu ahal izateko ikasle motibatuak behar dira, jakinmina eta lanerako gaitasun frogatua dutenak eta inolako zalantzarik gabe literatura eta kulturarekiko interesa dutenak.

-Oinarrizko gaitasunak lortzeko irakasgaiak egiten duen ekarpena

Irakasgai honek hizkuntzaren bidez komunikatzeko gaitasuna eskuratzen laguntzen du, literaturaren, kazetaritzako iritzi testuen, publizitatearen eta saiakeraren ekarpenak konbinatzen baitira eta ikasleek hizkuntzaren inguruko trebetasunak garatzen baitituzte:mintzamena, entzumena, irakurmena, idazmena. Irakasgai honetako eduki guztietatik abiatuta askotariko testuen ulermenezko irakurketa eta ahozko zein idatzizko adierazpena lantzen dira, kalitatezko edozein ikasketa egiteko ezinbesteko baliabide gisa.

Bakarka nahiz taldean testuak irakurri, hausnartu eta iruzkintzeko, entzuten, azaltzen eta argudiatzen trebatu beharra dago. Beste alde batetik, ikasgelan eta ikasgelatik kanpo lantzen diren testuen balorazio kritikoa eta

76


sentimendu, ideia eta iritzien komunikazioa ezinbestekoak dira irakasgai honen helburuak lortzeko; jarduera horiek gaitasuna lortzen laguntzen dute, haietan hizkuntza ahoz nahiz idatziz erabiltzen baita. 28

Literatura Sorkuntzak bereziki laguntzen du kultur eta arte gaitasuna lortzen. Izan ere, literatura estilo desberdinak bereizten eta baloratzen ikasten denez, nork bere idazlanetan estilo horiek birsortzeko gaitasunak garatzen dira. Irakasgai honen ildotik ideiak, esperientziak edo sentimenduak modu jator eta originalean adierazteko trebetasunak lortzen dira. Horrela irudimena eta sormena pizten dira.

Irakasgai honek gaitasun soziala eta herritartasuna garatzen laguntzen du, besteren lanak aintzat hartu, ulertu eta kritikoki baloratzeko gaitasuna sustatzen duelako, jarrera ireki eta begirunetsuak harraraziz. Irakurritako testua ikasgelan hausnartu eta iruzkintzean aukera emanen da nork bere ideiak adierazteko eta besteenak baloratzeko. Errespetua, tolerantzia, lankidetza eta malgutasuna sustatuko dira eta gizarte trebetasunak errazago lortuko dira.

Irakasgai honek lagundu egiten du informazioaren tratamendurako gaitasuna eta gaitasun digitala garatzen: une bakoitzean behar den informazioa bilatu eta aukeratu behar da eta nork bere ahozko eta idatzizko testuak sortzeko erabili behar du. Informazio horietako asko bilatu eta aukeratzeko beharrezkoa izanen da, adibidez, liburutegiak egoki erabiltzea edo Internet erabiltzea. Bilaketa horiek gidaritzapean egitea gaitasun digitala garatzeko bidea izanen da. Lanak egiteko euskarri elektronikoak erabiliko dira, idazketa prozesuko eragiketa batzuk (plangintza, testua egitea, berrikustea...) eraginkortasun handiagoz egin ahal izateko. Horrek ere lagundu egiten du gaitasun hau lortzen. Literatura Sorkuntzaren bidez ikasten ikasteko gaitasuna errazago lortzen da. Izan ere, ikasteko gertutasuna eta ikaskuntza antolatzeko trebetasuna sustatzen dira, autonomiarako, diziplinarako eta gogoetarako trebetasunak sustatzen dira, eta norberaren gaitasun eta baliabideez jabetzera bultzatzen da, baita norberaren akatsak onartzera ere, hobekuntzarako tresna gisa. Irakasgai honetan memorizazioa, argumentazioa, norberaren eta besteren ideien laburpena eta norberaren lanaren emaitzak eraginkortasunez adierazteko trebetasuna lantzen dira. Horiek geroko ikaskuntzak ere erraztuko dituzte.

Irakasgai honek lagundu egiten du autonomia eta ekimen pertsonala lortzen, erabiltzen diren prozeduretan planifikatu, antolatu, aztertu eta komunikatu beharra dagoelako. Bakarka lanak egitea eta taldean gogoeta eta iruzkinak egitea ariketa lagungarriak dira inhibizio eta aurreiritziak gainditzeko, ikaskideen ekarpenak baloratzeko, akatsak onartzeko eta horiek nola zuzendu behar diren ulertzeko. Laburbilduz, irakasgai honek hobekuntzarako aukerak eskaintzen ditu eta hobetu nahia sustatzen du. Irakasgai honen bidez ikasleek kritikarako gaitasuna garatzen dute. Horrela, komunikabideen eragin ahaltsuari autonomiaz aurre egiteko gai izanen dira.

77


-Helburuak

1. Literatura testuak, kazetaritzako iritzi testuak, publizitatekoak eta saiakerak ulertzeko aitasunaren garapenean sakontzea.2. Testuen sorkuntza komunikaziorako eta pentsamenduaren heldutasunerako bide ezin egokiagoa eta atsegina dela ohartzea eta ekintza hori baloratzea.93. Behar adinako koherentzia eta zuzentasunez aritzea literatura testuak, kazetaritzako iritzi testuak, publizitatekoak eta saiakerak sortzen, helburuen eta komunikazio egoeraren arabera.4. Mezu zehatz baten zerbitzuan plangintza egin eta testuak egin nahiz berrikusteko gaitasuna hobetzea.5. Genero eta testu mota desberdinen produkzioan esku hartzen duten hizkuntz ezagutza testualak, kontestualak eta gramatikalak finkatzea.6. Literatura estilo desberdinak ezagutu eta baloratzea, eta norberak sortutako testuetan estiloak imitatzeko nolabaiteko gaitasuna garatzea.7. Prentsan informazioa eta iritzia bereiztea eta kazetaritzako iritzi testuak egiteko gai izatea.8. Publizitateko mezuen osaera eta eragina zentzu kritikoz aztertzea.9. Ikerlanak egiteko prozesuak ezagutzea, batez ere datuak, informazioak eta ezagutzak elkarrekin erlazionatzen dituztenak.10. Nork bere buruarengan konfiantza gehiago izatea sorkuntza lan pertsonalen emaitza egoki eta erabilgarriak ikustean.11. Eskola liburutegia nahiz informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiltzea irakasgaiari buruzko lanak arrazoitu eta orientatzeko eta ezagutzak ikasi eta partekatzeko trenza gisa.

78


-LITERATURA SORKUNTZA –Edukiak

1. multzoa. Literatura sorkuntza: bertsoak, poesia eta kontakizuna– Literatura estiloak. Ezaugarriak eta azterketa.– Metrika. Bertsoa: bat-batekoa eta idatzia. Forma metriko nagusiak.– Erretorika. Figura literario batzuk: metafora eta konparazioa.– Bertso eta erromantze aukeratuen gaineko iruzkinak egitea estilo eta garai desberdinei rreparatuta.– Bertsoak planifikatu eta sortzea hainbat irizpide kontuan harturik, hala nola ironia, imitazioa, norberaren pentsamenduaren adierazpena, askotariko eraldaketak eta abar.– Ipuin literarioaren osagaiak: narratzailea, egitura, pertsonaiak, lekua eta denbora. Idatzizko eta ahozko narrazioa (kontakizuna).– Ipuin literarioak aukeratzea haien amaiera, deskripzioak eta beste genero batzuekiko erlazioa aztertzeko.– Ipuinak planifikatu eta sortzea, ikuspegiari, irakurleei, egiturari eta estetikari buruzko jarraibideak kontuan hartuz.

2. multzoa. Kazetaritzako eta publizitateko sorkuntza– Kazetaritza generoak. Ezaugarriak eta azterketa.– Kritika espezializatua. Zinema eta literatura kritikaren alorreko testuak planifikatu eta egitea.– Iritzi generoak eta argudiozko testuen egitura. Artikulu eta zutabeen azterketa.– Iritzi testuak planifikatu eta egitea.– Publizitateko iragarkiak prentsan. Mekanismo linguistikoen eta bestelakoen azterketa: testua eta irudia.– Publizitateko iragarkiak planifikatu eta sortzea bai komunikazio prozesua eta bai merkatu teknikak kontuan hartuz.

3. multzoa. Testu akademikoak sortzea. Eduki akademikoak idatziz prestatu eta ahoz azaltzea– Testu akademikoa. Haren ezaugarriak ulertzeko oinarriak.– Gaia aukeratzea, hainbat iturritatik informazioak biltzea, horiek aukeratu, aztertu eta alderatzea, eta testuan azaltzea.

– Ikerketa lana planifikatu eta egitea, iturrien hautaketa eta norberak sortutako testu batean integratu beharra kontuan hartuz. Sortutako lan akademiko bat ahoz azaltzea.

30

79


-SEKUENTZIAZIOA: -SORMEN LITERARIOA-

1go. EBALUAZIOA1. multzoa. Literatura sorkuntza: bertsoak, poesia eta kontakizuna – Literatura estiloak. Ezaugarriak eta azterketa.– Ipuin literarioaren osagaiak: narratzailea, egitura, pertsonaiak, lekua eta denbora. Idatzizko eta ahozko narrazioa (kontakizuna).– Ipuin literarioak aukeratzea haien amaiera, deskripzioak eta beste genero batzuekiko erlazioa aztertzeko.– Ipuinak planifikatu eta sortzea, ikuspegiari, irakurleei, egiturari eta estetikari buruzko jarraibideak kontuan hartuz.– Metrika. Bertsoa: bat-batekoa eta idatzia. Forma metriko nagusiak.– Erretorika. Figura literario batzuk: metafora eta konparazioa.

- “ Galtzerdi suizida” . Masrsun Landaren liburuaren lanketa.- “ Miro-ipuinen” lanketa; ekoizpen propioa eta lehiaketetan parte

hartzea.

II. EBALUAZIOA2. multzoa. Kazetaritzako eta publizitateko sorkuntza– Bertso eta erromantze aukeratuen gaineko iruzkinak egitea estilo eta garai desberdinei rreparatuta.– Bertsoak planifikatu eta sortzea hainbat irizpide kontuan harturik, hala nola ironia, imitazioa, norberaren pentsamenduaren adierazpena, askotariko eraldaketak eta abar.– Kazetaritza generoak. Ezaugarriak eta azterketa.– Kritika espezializatua. Zinema eta literatura kritikaren alorreko testuak planifikatu eta egitea.– Iritzi generoak eta argudiozko testuen egitura. Artikulu eta zutabeen azterketa.– Iritzi testuak planifikatu eta egitea.

III. EBALUAZIOA

3. multzoa. Testu akademikoak sortzea. Eduki akademikoak idatziz prestatu eta ahoz azaltzea– Publizitateko iragarkiak prentsan. Mekanismo linguistikoen eta bestelakoen azterketa: testua eta irudia.– Publizitateko iragarkiak planifikatu eta sortzea bai komunikazio prozesua

80


eta bai merkatu teknikak kontuan hartuz.

– Testu akademikoa. Haren ezaugarriak ulertzeko oinarriak.– Gaia aukeratzea, hainbat iturritatik informazioak biltzea, horiek aukeratu, aztertu eta alderatzea, eta testuan azaltzea.

– Ikerketa lana planifikatu eta egitea, iturrien hautaketa eta norberak sortutako testu batean integratu beharra kontuan hartuz. Sortutako lan akademiko bat ahoz azaltzea.

-LITERATURA SORKUNTZA - Ebaluazio irizpideak

1. Literatura testu baten estiloa zein den esatea, irizpide linguistikoak, tematikoak eta erretorikoak erabiliz.Irizpide honen bidez ebaluatu nahi da noraino barneratu dituzten ikasleek literaturari buruzko ezagutzak, ikasgelan iruzkindutako testuak irakurriz, baloratuz eta gozatuz; begiratuko da ea gai diren testutik urrundu eta haren edukia, antolaketa, hizkuntzaren erabilera eta egilearen eskua ebaluatzeko. Ondokoak ebaluatuko dira: gaiak eta motiboak ulertzea, genero nagusien ezaugarriak (kontakizunaren historiaren elementuak eta bilakaera kronologikoa, antzerki testuaren osagaiak, bertsokeraren egiturak eta erritmoan duten eragina) eta azpigenero nagusienak ezagutzea, eta baliabide erretoriko ohikoenak ere ezagutzea, arreta berezia jarriz hizkuntza poetikoaren balio sinbolikoari. Helburu hori lortzeko, honako hauek atzeman behar dira: literatura testuaren identitatea markatzen duten egiturazko elementuak (argumentua, pertsonaiak, ekintzak, lekuak, denborak etab.), testuan dauden askotariko erregistroak, eta erabilitako prozedura erretorikoen mota nagusiak errekurrentziak, irudiak, hitz hautaketa, etab.).

2. Bertso baten ezaugarri metriko eta erretorikoak, beren erritmoa, baliabideak eta asmoak zehaztea. Bertsoak osatzea, kontuan hartuz, besteak beste, estiloa, sentimenduaren adierazpen hutsa eta zenbait baliabideren erabilera, aurrez zehaztutako gai eta formen arabera.Irizpide honen bidez egiaztatu nahi da ikasleek badutela gaitasuna bertsoak berezko dituen ezaugarri formalak atzemateko, bai ikuspuntu metriko eta erritmikotik, bai linguistiko eta erretorikotik. Hizkuntza poetikoaren funtzionamendu arauen ezagutza ebaluatuko da. Hizkuntzaren bidez komunikatzeko gaitasunaren garapenean, irizpide honen bitartez jakin nahi da ea ikasleek idatzizko eta ahozko hizkuntzan lortu duten maila aski ote den testu poetikoak ulertu eta barneratu ondoren horiek berriz formulatu ahal izateko. Berreraikuntza horrek erakutsi behar du jatorrizko testuaren oinarrizko elementuak ulertu direla, ideien nahiz formen aldetik, eta berriz erabili direla norberaren mezua adierazteko. Ez da kalitate literarioa ebaluatuko, formaren, erritmoaren eta erretorikaren aldetik ezaugarri jakinak

81


dituzten bertsoen ereduak imitatzeko eta helburu zehatz batekin haien eraldaketa errazak egiteko gaitasuna baizik.

3. Ipuin literarioaren osagaiak bereiztea, hots, narratzailea, ikuspegia, egitura, pertsonaien karakterizazioa eta espazioaren zein denboraren tratamendu desberdinak, eta haren ezaugarriak azaltzea, osagaiak ulerturik, sailkapenen eta beste genero batzuekin duen loturaren arabera. Hura eraldatzea osaketa-alderdiekin zerikusia duten jarraibideak kontuan hartuz, hala nola amaiera, ikuspegiak, egoera aldaketak eta abar.Irizpide honen bidez ebaluatuko da ea ikasleak, beren kultur eta arte gaitasunaren garapenean, kontakizun literario bat irakurrita, gai ote diren hura literario egiten duten elementu formal eta kulturalak ezagutu eta labur azaltzeko: nola kontatzen den istorio bat, zer kontatzen den, nork kontatzen duen, nondik kontatzen duen, noiz eta non gertatzen den. Halaber, ebaluatuko da ea egitura horietan antzematen duten istorio hori kontakizunaren tradizio baten barnean dagoela (herri ipuinak, maitagarrienak, fantasiazkoak, literarioak, alegiak...) bai haren formagatik bai pentsamolde edo balio-sistemagatik (ikasbidea, mezua, jolasa...).Irizpide honen bidez, gainera, aztertu nahi da ea ikasleak gai diren ezagutu edo bizi izan dituzten gertaera batzuk kontatzeko, hurrenez hurren eta zehaztasunez, agindutako egitura erabilita, batzuetan, eta kontuan izanik zer kontatzen den eta nori, eta zer transmititu nahi den; eta hori modu pertsonalean egiteko gaitasuna neurtuko da.4. Zenbait egunkaritan kazetaritzako generoen ereduak bereiztea, kontuan izanik informazioaren eta iritziaren konbinazio desberdinak, eta artikulu edo zutabe baten egitura azaltzea, ideien arteko loturak erakusten dituen eskema baten bidez. Zinema eta literaturako kritika espezializatuak idaztea, testuingurua kontuan izanik, egiturak markatutako ildoei jarraituz, horretarako behar den informazioa aldez aurretik bilduta, eta iritzi artikulu bat egitea ikastetxeko aldizkarirako, ideiak behar bezala egituratuz eta argudiatze-testuaren egitura ereduari jarraituz.Irizpide honek irakurmena ebaluatzen du gizarte esparruan. Irizpide honen bidez egiaztatunahi da ikasleak gai direla idatzizko komunikabideetan kazetaritzako genero nagusiak identi-fikatzeko, iritzia eta informazioa bereiziz, eta azpigeneroen –erreportajea, editoriala, zutabea, elkarrizketa...– oinarrizko ezaugarriak bereizten dituztela. Jakin nahi da ea bereizten duten ideia nagusia, hura ageri den enuntziatuei erreparatuz; ea bereizten duten nola dagoen egituratuta informazioa, eta ideiak antolatzeko teknikak erabiltzen dituzten, hala nola eskemak edo kontzeptu-mapak. Testuari modu kritikoan heldu beharko diote, eta generoa ezagutu.Testuaren edukia, egitura eta hizkuntzaren erabilera ebaluatu beharko dituzte modu orokorrean. Horri guztiari nork bere iritziak osatu eta

82


adierazteko gaitasuna gehitzen zaio, gaitasun sozialaren eta herritartasunaren eta norberaren autonomiaren garapenean. Honakoak ere ebaluatuko dira: idazmena, informazioa bilatu eta lantzeko gaitasuna, eta, emandako ereduetatik abiatuta, ideiak iritziaren arloko azpigenero informatiboen formularen arabera antolatuta adierazteko gaitasuna. Informazioa lantzeko gaitasunaren eta gaitasun digitalaren garapena ere ebaluatuko da.

5. Prentsan agertutako publizitate iragarkien gaineko iruzkinak egitea, kode desberdinen artean dagoen erlazioa eta erabilitako hizkuntz kodearen ezaugarriak kontuan izanik. Baliabide linguistikoak, ikonikoak eta merkadotekniakoak erabiltzea ikastetxeko bizitzarekin zerikusia duen publizitate iragarki bat egiteko.Irizpide honen bidez egiaztatu nahi da ikasleek informazio zehatzak ateratzeko gaitasuna dutela eta elementu testualak eta paratestualak, mezuaren asmoa eta hizkuntzaren elementuak identifikatzen dituztela. Iragarkiak kritikoki aztertu beharko dituzte, haien kodeak ezagutu, haien edukia, egitura eta asmoa ebaluatu beharko dituzte modu orokorrean. Iritzi pertsonala eman beharko dute, azalpen egituratua eginez, publizitateak beren bizitzan duen eraginari buruz.Era berean, kontuan izan behar da ea gai diren kode horiek (hizkuntzarena, ikurrena...) taldean berregiteko, ikastetxeko bizitzan benetako eragina izan dezaketen iragarkiak sortze aldera.

6. Testu akademiko batean erabilitako jakintza iturriak atzematea, aldez aurretik iturri horiek arakatu baitira, ikerketa lanean zehar. Gai interesgarri bati buruzko ikerketa lana idaztea, aurkibide bati jarraituz; haren garrantzia justifikatzea, ondorio berritzaile eta erabilgarriak ateratzea eta argi azaltzea zein iturri bibliografiko erabili diren. Lan hori ahoz azaltzea.Irizpide honen bidez egiaztatu nahi da ikasleek badakitela, oro har, nondik datozen testu akademikoari eusten dioten informazioak. Defendatzen den tesia ulertzeko gaitasuna, hura argudiatzen den modua eta hura egiaztatzen duten datuak baloratuko dira. Kontsulta iturriak erabiltzen jakin behar dute, eragiten dieten gaurko gaiei buruzko lan pertsonalak egiteko. Iritzi arrazoituak eta pertsonalak emateko gaitasun kritikoari erreparatuko zaio. Idatzizko testuak paperean eta euskarri digitalean behar bezala aurkeztu eta arau ortografiko eta tipografikoak betetzea ere baloratuko da, bai eta lana ahoz ongi azaltzea ere.

7. Norberaren ideiak eta esperientziak erabiltzea asmo literarioko testuak sortzeko, generoko egiturak eta prozedura erretorikoak ohartuki erabiliz eta tradizio literarioko ereduetara joz.Irizpide honen bidez egiaztatu nahi da ikasleak gai direla testu literario bat sortzeko prozesuari ekiteko beren bizipen eta emozioak erabiliz eta

83


literaturak eskaintzen dizkien egile ospetsuen ereduei jarraituz. Ikasleek trebetasun handi samarra erakutsi behar dute genero bakoitzeko egiturak erabiltzen, eta hizkuntza literarioaren adierazpideak erabili behar dituzte, ikasgelako praktika pedagogikoan landu direnak, bai prosaz bai bertsoz.

8. Ahozko eta idatzizko testu desberdinetan, bereizkeria soziala, arrazaren edo sexuaren ziozkoa etab. nola edo hala agertzen duten irudi eta esapideak identifikatzea, halakorik ez erabiltzeko ordezko bideak arakatzea eta ordezko bide horiek erabiltzea norberaren produkzioetan.Egiaztatu nahi da ikasleek bereizkeriazko hizkera antzematen dutela ahozko, idatzizko eta hitz eta ikurrez osatutako testuetan, gizarteak eta pertsonek nahita edo oharkabean hizkera hori nola erabiltzen duten hausnartzen dutela, eta bereizkeriarik gabeko bideak proposatu eta erabiltzen dituztela. Komeni da bereziki erreparatzea gizarte komunikabideetatik datozen mezuei eta hitzezko kodearen eta hitzik gabeko kodeen arteko harremanei.

84


-KALIFIKAZIO IRIZPIDEAK: SORMEN LITERARIOA

Ez dago azterketarik.

PROZEDURAK % 70a:Lanen bidez kalifikatuko da, besteak beste. Lan guztiek nota

dute. Atal honetan hiru negatibo dituenak puntu bat gutxiago; sei dituenak, bi puntu gutxiago....

Lan hauen artean LIBURUAREN IRAKURKETA eta LANKETA legoke (batik-bat gelan egingo dena). Honi buruzko lantxoa edo proba gainditzea ezinbestekoa da.

JARRERA % 20a:Hiru negatiboekin puntu bat jaitsiko da. Sei negatiboekin, 2

puntu.

AZKEN EKOIZPENA:Sormen literarioa garatzeko azken lana (norberaren ipuinak

eta abar).

OHARRA: Atalen batean “zero” izanez gero ebaluazioa ez gainditua litzateke eta errekuperatuko beharko luke.

85


86


-DBH 2 ko OINARRIZKO GAITASUN LINGUISTIKOA

Sarrera

Aukerako irakasgai honek, izenak adierazten duen bezala, kontuan hartzen ditu bereziki DBHko 2. kurtsoko ikasleen artean hizkuntzaren ezagutza eta erabilera finkatu beharra dutenak. Horrela, bada, azalpeneko eskola testuak, zailtasun txikiko narrazio testuak, kazetaritzako testuak, pertsonen arteko eta erakundeekiko harremanetako testuak ulertu eta sortzeko gaitasunak indartu nahi ditu funtsean, hots, testu praktikoei dagozkienak. Hala ere, ez du albora uzten literatura testuen ulermena, gaurko gizarteari literaturak eskaintzen dizkion balioak ezin baztertuzkoak direlako. Gainera, alderdi formalagoak ere indartzen dira, idazkeraren gaineko konbentzioen ingurukoak: ortografia eta puntuazioa, gizartean kultura mailaren adierazgarritzat jotzen direnak.Curriculum honen zati handi baten helburua azalpen testuak ulertzeko gaitasuna lortzea da, ideia nagusi hau oinarri dela: ikasleak irakurtzen dutena ulertzeko estrategiez hornitzea hizkuntzaren bitartez ikasteko ahalmena garatzeko gaitasunez hornitzea da, eta hori beren kabuz egiten duten neurrian, beste irakasgaietako ezagutzen ikasbide gisa erabili ohi dituzten testuak ikasteko moduan egon daitezen lortuko da.Ulermena eta adierazteko ahalmena elkarri estu-estu lotuta daude. Bi gaitasun horiek erabiliz, ikasleek testutik ideia nagusiak atera behar dituzte, egitura atzeman, laburpena egin, antolaketaren eskema osatu eta edukiari buruzko galderak eta erantzunak egin behar dituzte. Hurrengo urratsean prozesu hori bera aplikatu behar da testuak sortzeko, hasieran irakaslearen laguntzaz eta gero nork bere kabuz.Jakina denez, testu generoak eta testu motak hitzarmenak dira, alegia, gizarte egituretan integrazio soziokulturala lortzeko bitartekoak dira. Horregatik, azalpenezko eskola testuetarako ulermena eta adierazpen ahalmena finkatuta daudenean, narrazio testuari ekin beharko zaio horren agerpen guztiak kontuan hartuz, izan ere, haren erabilera ez baita xede literariora mugatzen; aitzitik, hura ikusi ohi dugu kazetaritzako testuetan, bai eta, gero eta sarriago, publizitatearen baliabideen artean ere. Oinarrizko

87


hizkuntza-trebetasuna da, hortaz, gizartean hainbesteko eragina duten esparruetan maiz aurkitzen diren testu mota horiek ulertzekoa. Arrazoi beragatik oinarrizkotzat jo behar da pertsona eta erakundeekiko harremanetan erabiltzen diren testuekin ere ongi moldatzea. Gutunak aukera asko ematen ditu hizkuntza gaitasunak garatzekoeta haren testua hainbat modutan formulatzen ahal da; laburra denez, alderdi ortografikoak,semantikoak, sintaktikoak eta testualak lantzea ahalbidetzen du, eskaintzen dituen komunikazio egoeren oparotasun eta aniztasuna dela medio.Eskolan ezinbestez landu beharreko hizkuntza trebetasuna da idazmena. Idazteko prozesuakonplexua da eta urratsez urrats egiten da. Abiapuntu gisa beste testu batzuk irakurtzen dira eta elkarrekin lotzen, ongi egituratutako antolamendua lortzeko. Azkenean ateratzen den produktua esperientzia pertsonalaren emaitza da eta egileak hizkuntza zein komunikazio trebetasun asko jarri ditu jokoan hura lortzeko. Ikasleei eskura jarri behar zaizkie osagai eta ezagutza horiek guztiak.Literatura pertsona aberasteko bidea da. Literaturaren balioez gozatzen duten irakurleak lortzea eskolaren zeregin ukaezina da. Hori horrela, curriculum honen proposamena da ahozko eta idatzizko tradiziotik abiatzea literaturari ekiteko, gauza hurbil eta ezagunetatik hasita errazago helduko delakoan informaziora bultzatzen duen produkzioraino.Azkenik, irakaslearen egitekoa funtsezkoa da oinarrizko hizkuntza trebetasun hauen garapenean, aktibo agertu behar baitu prozesu osoan, ikasbideak eskainiz, ikaslearen zereginarekin konbinaturik, hau betiere bere ikasketaren arduradun nagusia baita.

Oinarrizko gaitasunak lortzeko irakasgaiak egiten duen ekarpena

Irakasgai honetako eduki guztietatik abiatuta askotariko testuen ulermenezko irakurketa, mintzamena eta idazmena lantzen dira, kalitatezko edozein ikasketa egiteko ezinbesteko baliabideak baitira; hau da, hizkuntzaren bidez komunikatzeko gaitasuna lortzea errazten da. Azalpen eta narrazio testuak irakurriz eta

88


horien laburpenak eta eskemak eginez, eta gero horrelako testuak sortuz, ikasleek hizkuntzari dagozkion trebetasunak garatzen dituzte: mintzatu, hizketan aritu, entzun, irakurri, ulertu eta idaztekoak.Irakasgai honen barnean, zenbait kanta, erromantze eta elezahar irakurri eta baloratzea lagungarria da kultur eta arte gaitasuna garatzeko, hots, literatura ondarea eta gizakien kezken adierazgarriak diren gai errepikakorrak hobeki ezagutzeko.Hizkuntza ikasteak, komunikaziorako gaitasunaren garapen gisa ulertuta, laguntza erabakigarria ematen du gaitasun soziala eta herritartasuna garatzeko, hau da, harremanetarako, bizikidetzarako, pertsonen arteko errespeturako eta elkar ulertzeko trebetasun eta abilezien multzoa garatzeko. Izan ere, hizkuntza ikastea besteekin komunikatzen ikastea da, besteek transmititzen dutena ulertzen eta beste errealitate batzuetara hurbiltzen ikastea. Irakasgai honek herritartasunari lotutako gaitasun hori ere lortzen laguntzen du, aurreiritziak eta munduaren irudi estereotipatuakhizkuntzaren bidez nola transmititzen diren aztertzen den heinean, hizkuntzaren erabileradiskriminatzailea ezabatzen laguntzeko xedearekin.Irakasgai honek lagundu egiten du informazioaren tratamendurako gaitasuna eta gaitasun digitala garatzen: une bakoitzean behar den informazioa bilatu eta aukeratu behar da eta nork bere ahozko eta idatzizko testuak sortzeko erabili behar du. Lanak egiteko teknologia berriak erabiliko dira, idazketa prozesuko lan batzuk (plangintza, testua egitea, berrikustea...) eraginkortasun handiagoz egin ahal izateko. Horrek ere lagundu egiten du gaitasun hau lortzen.Hizkuntza gaitasunak landuz gero, ikasten ikasteko gaitasuna errazago lortzen da. Izan ere,ikasteko gertutasuna eta ikaskuntza antolatzeko abilezia sustatzen dira, autonomiarako, diziplinarako eta gogoetarako trebetasunak ere sustatu egiten dira, eta norberaren gaitasun eta baliabideez jabetzera bultzatzen da, baita norberaren akatsak onartzera ere, hobekuntzarako tresna gisa. Irakasgai honetan memorizazioa, argumentazioa, norberaren eta besteren ideien laburpena eta norberaren lanaren emaitzak eraginkortasunez adierazteko trebetasuna lantzen dira. Horiek geroko ikaskuntzak ere erraztuko dituzte.

89


Hizkuntza erabiltzen ikasten denean, arazoak aztertzen eta konpontzen, planak egiten eta erabakiak hartzen ere ikasten da, hizkuntzaren eginkizunetako bat gure gizarte jarduera arautu eta bideratzea baita. Horregatik, hizkuntza trebetasunak lantzea lagungarria da ekimen pertsonala garatzeko eta nork bere jarduera gero eta autonomia handiagoz erregulatzeko.

Helburuak

1. Hizkuntza ahoz eta idatziz erabiltzea gizarte eta kultura jardueran, modu argi eta zehatzean, nahikoa arin eta aise, egoera eta funtzio desberdinetara egokituz, begirunea eta gizabidea agertuz.2. Hizkuntzari eta hizkuntzaren erabilerari buruzko ezagutzak nolabaiteko autonomiaz aplikatzea ahozko eta idatzizko testuak ulertzeko eta egoki (hizkuntza erregistro desberdinak erabiliz), zuzen eta koherentziaz idatzi eta mintzatzeko.3. Erakundeekiko eta pertsonen arteko komunikaziorako idazki mota guztiak ulertu eta erabiltzea: gutunak, eskabideak, txostenak, albisteak, erreportajeak...4. Hizkuntza erabiltzea gauza berriak ikasteko, errealitatea ulertu eta aztertzeko eta pentsamendua finkatu eta garatzeko tresna gisa.5. Komunikabideek (prentsa, irratia eta telebista) esaten dutena interpretatzea eta arreta bereziz aztertzea ahozko eta idatzizko adierazpena, baita horrek hitzez besteko kodeekin duen erlazioa ere, komunikabideetatik datozen mezuei buruzko jarrera kritikoa garatzeko.6. Irakurketa eta idazketa baloratzea, komunikatzeko bideak eta kultura aberastasunaren eta pertsonen gozamenaren iturriak diren aldetik.7. Norberaren baliabideak edo kontsultarako baliabideak (hiztegiak, gramatikak, testu prozesadoreak...) erabiltzea norberaren akatsak zuzentzeko.8. Eskola liburutegia nahiz informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiltzea irakasgaiari buruzko lanak arrazoitu eta orientatzeko eta ezagutzak ikasi eta partekatzeko tresna gisa.

Edukiak

90


1. multzoa. Azalpen eta narrazio testuak ulertzea– Kurtsoko irakasgai guztiekin zerikusia duten azalpen testuak irakurri eta ulertzea. Puntuazio zeinuak doinuaren bidez interpretatzea, baliabide prosodikoak eta keinuzkoak erabiliz.– Ulermenezko irakurketaren faseak: testua osorik irakurtzea, lerroaldeka irakurtzea, lerroaldeen izenburuak, testuaren eta haren osagaien antolamenduari antzematea, eskema egitea eta laburpena egitea. Irakurtzeko prozesuan estrategiak aplikatzea: irakurri baino lehen, aurre-irakurketa (aurretiko ezagutzak abian jartzea, iragarpenak egitea), irakurketa, irakurri ondoren.– Azalpen testuak antolatzeko erak: konparazioa, problema/soluzioa, kausalitatea, deskripzioa eta segida. Adibideak.– Laburpena. Laburpena ongi egiteko arauak: kenketa, orokortzea eta integrazioa. Laburpenaren ezaugarriak.– Narrazio testuak, kazetaritzakoak eta publizitatekoak irakurri eta ulertzea. Haien egitura atzematea eta laburpena egitea. Narrazioan nagusi diren ahozko eta idatzizko aditz formak.– Erakundeekiko eta pertsonen arteko komunikazioan erabiltzen diren testuak irakurri eta ulertzea: eskaera, aurkezpen gutuna, merkataritzako gutuna, lagunarteko gutuna, txosten akademikoa, jarraibideen testua, errezetak etab.2. multzoa. Testua sortu eta berrikustea, ortografia eta kaligrafia– Testua planifikatzea (proiektua, eskema, zirriborroa, idazketa, berrikuspena eta edizioa), sortzea eta berrikustea: koherentzia, kohesioa, egokitasuna eta aberastasuna.– Nork bere produkzioak, ahozkoak zein idatzizkoak, ebaluatu eta zuzentzeko estrategiak ikasten hastea.– Ortografia. Letren arazo ortografiko nagusiak, arauen azalpena eta praktika. Puntuazioa.– Kaligrafia. Letra ulergarriz idaztea.– Jendaurrean eta idatziz adierazpenak egiteko konfiantza eta ekimena.3. multzoa. Hainbat motatako testuak sortzea– Kurtsoko irakasgaiekin zerikusia duen azalpen testua egiteko faseak: gaia hautatu, informazioa bilatu, edukiak aukeratu, ideiak antolatu, eskema egin, edukia idatzi, galderak eta erantzunak egin. Gaia ahoz azaltzea.

91


– Ipuin tradizionala. Ipuinak eraldatzea osagaietako batzuk manipulatuz: pertsonaiak, hizkuntza, egitura, aditz denborak, espazioa, ikuspegia... Ahozko kontakizuna.– Pertsonen arteko testuak egitea: mota desberdinetako gutunak (e-mailak, blogak...) eta administrazioko beste testu batzuk. Nola erabili testu horietako esapide eta hitz bereziak.– Albisteak eta erreportajeak egitea. Egiturak, motak, faseak.4. multzoa. Ahozko adierazpena– Ahozko kontakizuna (narrazioak edo bizipenak)– Ahozko azalpena (faseak: prestakuntza, azalpena eta ondorioak).– Ahozko interakzioa: elkarrizketa; galderei erantzutea; argudiatzea eta eztabaidatzea: arauak eta mekanismoak.5. multzoa. Irakurzaletasuna eta literatura sustatzea– Irakurzaletasuna sustatzea hainbat motatako testuen bidez.– Herri kanta, bertso eta erromantzeak. Ahozko transmisioaren forma eta baliabide bereziak.– Elezaharrak irakurtzea.– Gazteentzako literaturako narrazio testuak irakurtzea.

Ebaluazio irizpideak

1. Ideia orokorra atzeman eta berariazko informazioa ateratzea, hainbat motatako testuak hartuta (azalpenak eta kontakizunak), eta ulertu direla erakustea, berariazko jarduera baten bidez.Irizpide honen bidez egiaztatu nahi da ikasleak gai direla kurtsoko irakasgaiekin zerikusiaduen testu bat –azalpena, kontakizuna, gutuna, albistea...– ahoz edo idatziz parafraseatuedo azaltzeko, eta gainera, ideia, gertaera edo datu esanguratsuak buruan atxikitzen dituztela.Prozesu horretan ikasleak testuaren zatiak bereizi behar ditu, testuaren garrantziaz etaesanahiaz jabetu, ideia nagusiak bigarren mailakoetatik bereizi, eta mezuan esplizituki ematen ez diren datuak ondorioztatu.Halaber, ebaluatu behar da ea ikasleek informazio zehatzak ateratzen dituzten; hizketa etakomunikazio-asmoa identifikatzen dituzten; prozesu nahiko luzeak burutzeko jarraibideei jarraitzen dieten; prozesu baten faseak,

92


gertaeren sekuentzia eta denbora-garapena identifikatzen dituzten. Aipatutako testu mota horiek ulertzeko gaitasuna (ahozkoa eta idatzizkoa) egiaztatzea da helburua.2. Norberaren jarduera planifikatu, egin eta berrikusteko behar diren gidoiak, lan planak, laburpenak, eskemak etab. egitea, ikasteko teknika erabilgarrienak baliatuz.Irizpide honen arretagune nagusia izanen da ea nola erabiltzen den hizkuntza ikasketa lanak egiteko. Egiaztatu nahi da ikasleak gai direla jardueraren garapenerako beharrezkoak diren urratsak antolatzeko, hizkuntzaren arauak, ordena eta argitasuna errespetatuz, aurkezpena zainduz eta teknika erabilgarriak baliatuz, hala nola azpimarrak, taulak, laburpenak, gaikako antolatzaileak, edukien eskemak, perpaus tematikoak, gako-hitzak, etab. Beren produkzioak berrikusiko dituzte behar diren laguntzez baliaturik, emandako adibideak, kontsultak, erkatzeak, hiztegiak, entziklopediak etab. abiapuntu direla.Bereziki ebaluatuko da nola garatzen den ikasten ikasteko gaitasuna, bai norberaren ahalmenen kontzientziari bai buru-lanerako tekniken bidez horiek garatzeko behar diren estrategiei erreparatuta.3. Zerbait kontatu, azaldu, esplikatu, laburtu eta iruzkintzea, paperean edo euskarri digitalean, erregistro egokia erabiliz, ideiak argi eta garbi antolatuz, enuntziatuak sekuentzia lineal kohesiodunetan josiz, gramatika eta ortografia arauak betez eta testua planifikatu eta berrikustearen garrantzia aintzat hartuz.Irizpide honen bidez ebaluatu nahi da ea testuak garbi antolaturik idazten diren, perpausaksekuentzia lineal kohesiodunean josiz, eta interesik agertzen den testuak planifikatu eta berrikusteko, bertsio bat baino gehiago eginez, formatu eta erregistro egokiak dituen behinbetiko testura iritsi arte. Ebaluatuko da ea ikasleek ba ote dakiten erakundeekiko eta pertsonen arteko komunikaziorako testu egokiak osatzen, horrelako testuetan hitzarmenezerabiltzen diren arauei jarraituz; kazetaritzako kronika laburrak idazten, informazioa modu hierarkikoan antolatuz; kontakizun eta azalpen errazak laburtzen, jatorrizko testuaren oinarrizko elementuak berreginez; esparru akademikoko esplikazio eta azalpen errazak, glosarioak eta egindako lanei buruzko txostenak

93


osatzen. Idatzizko testuak paperean eta euskarri digitalean behar bezala aurkeztu eta arau ortografiko eta tipografikoak betetzea ere baloratuko da.Ebaluazioan aintzat hartu behar da ikasleekiko egokitze maila, izan ere trebetasun horiekguztiak eta gaitasun horien garapena guztiz garrantzitsuak baitira integrazio soziokulturalaeta etorkizuneko autonomia pertsonala lortzeko.4. Testuak egitea, paperean edo euskarri digitalean, ikasgelan irakurri edo iruzkindutako literatura testuak eredu harturik, edo testu horietan aldaketaren batzuk egitea.Irizpide honen bidez egiaztatu nahi da ikasleak gai direla literaturaz ikasitakoak beren idazkietan erabiltzeko (paperean nahiz euskarri digitalean). Horretarako, ipuin, kanta, erromantze edo elezahar bat osatu beharko dute, ikasgelan erabilitako ereduak imitatuz, edo eredu horietan aldaketaren bat egin beharko dute helburu jakin batekin. Irizpide honen xedea ez da egindako testuen kalitate literarioa ebaluatzea, baizik eta ikasitakoak nola erabiltzen diren eta helburu eta zeregin jakin batzuetarako testuak nola sortzen diren ebaluatzea.Honakoak ebaluatuko dira: ulermenezko irakurketaren garapena, adierazpen pertsonala, irakurtzearen atsegina, eta literaturak transmititzen dituen gizarte balioak ezagutzea, mota desberdinetako eredu-testuetan ageri diren hitzarmenen ezagutzaren bitartez.Aukerako irakasgaiak 565. Gelan egindako obren irakurketari buruzko iritzia azaltzea; testuen iruzkina egitea tradizioko gai eta motiboak kontuan hartuta, egilearen ikuspegia eta hizkuntzaren erabilera baloratzea; obraren eduki literarioa eta esanahia bereiztea, eta edukia norberaren esperientziarekin lotzea.Irizpide honen bitartez irakurtzeko gaitasuna ebaluatuko da literaturaren esparruan, irakurtzeko interesa nola garatzen den ikusteko, atsegin iturria eta nortasuna aberasteko bidea den aldetik. Ikasleek testua modu kritikoan aztertu beharko dute, horren edukia, egitura, hizkuntzaren erabilera eta egilearen ikuspuntua ebaluatu, obraren ingurune sozial eta historikoa

94


ezagutu eta esku hartzen duten pertsonaien ezaugarriak zehaztu. Iritzi pertsonala eman beharko dute, idatziz zein ahoz, obraren alderdi gogokoenei eta arbuiatuenei buruz, eta iruzkinak eginen dituzte obrak deskribatzen duen bezalako mundu batean sortzen diren ondorioez eta obraren edukiaren eta norberaren bizipenen arteko inplikazioaz.Halaber, baloratu nahi da ea ikasleek ba ote dakiten ikusten, irakurritako obrek erakustendizkieten esperientzietan, bizi diren gizarteko errealitatea ulertzen lagunduko dieten balioak ikasi eta ezagutzeko iturria.

.

95


-DBH 2 ko “OINARRIZKO GAITASUN LINGUISTIKOAK” SEKUENTZIALIZAZIOA

1.go EBALUAZIOA

I-Idazketaren ulergarritasuna: kaligrafía eta ortografia1-Kaligrafia: hizki ulergarriarekin idaztea2-Ortografia: Ortografi arazo nagusiak, arauen azalpena eta praktika.

Puntuazioa3-Testuen sormena eta errebisioa: koherentzia, kohesioa eta egokitzapena.

II- Testu narratibo, praktiko eta azalpenezkoen ulermena1-Ikasturteko gaiekin (natur zientziak, gizarte zientziak, euskal

hizkuntza eta lietaratura, gaztelera...) erlazionaturiko azalpen testuen irakurmena eta ulermena.

2-Irakurketa ulergarriaren faseak: irakurketa golbala, parrafoka irakurtzea, parrafo bakoitzeko tituluak, testuko egitura eta osagaiak antzematea, eskema eta laburpena egitea.

3-Azalpen testuen antolaketa moduak: konparazioak, arazoa/konponbidea, deskripzioa eta sekuentzia. Adibideak.

- “ Atlas sentimentala” liburuaren irakurketa eta lanketa.

2. EBALUAZIOA

4-Laburpena. Laburpen on bat egiteko arauak. Laburpenaren ezaugarriak.

5-Testu narratibo, kazetaritza eta publizitarioen irakurketa eta ulermena. Egitura antzematea eta laburpena egitea. Ahozko nahiz idatzizko narrazio batean nagusi diren aditz formak.

6-Instituzio nahiz pertsona mailan erabilitako testu praktikoen irakurketa eta ulermen: instantzia, aurkezpen eskutitza, lagunarteko eskutitza, testu akademikoa, instrukzio testua, errezetak...

III- Azalpen, kazetaritza eta narrazio testuen egitura eta testuen sormena

1-Ikasturteko gai batekin erlazionaturiko azalpen testu baten faseak: gai aukmeraketa, informazioa bilatzea, edukiak aukeratzea, ideia antolaketa, eskema, edukien idazketa, galderak eta erantzunak. Gai baten ahozko azalpena.

3. EBALUAZIOA

96


2-Ipuin tradizionala. Ipuin batzuk eraldatzea elementu batzuk aldatuz.

3-Testu praktikoak egitea: eskutitz mota ezberdinak eta administrativo alderdiko beste testu motra batzuk egitea.

IV- Literatura1-Abestiak.2-Ipuin herrikoiak3-Gazte literaturako testuak: Epaltza, Igerabide edo Landa.

-KALIFIKAZIO IRIZPIDEAK:

OINARRIZKO GAITASUN LINGUISTIKOA (2.DBH)

-KALIFIKAZIO IRIZPIDEAK: OINARRIZKO GAITASUN LINGUISTIKOA

Ez dago azterketarik.

PROZEDURAK % 70a:Lanen bidez kalifikatuko da, besteak beste. Lan guztiek nota

dute. Atal honetan hiru negatibo dituenak puntu bat gutxiago; sei dituenak, bi puntu gutxiago....

Lan hauen artean LIBURUAREN IRAKURKETA eta LANKETA legoke (batik-bat gelan egingo dena). Honi buruzko lantxoa edo proba gainditzea ezinbestekoa da.

JARRERA % 20a:Hiru negatiboekin puntu bat jaitsiko da. Sei negatiboekin, 2

puntu.

AZKEN EKOIZPENA:Sormen literarioa garatzeko azken lana (norberaren ipuinak

eta abar).

OHARRA: Atalen batean “zero” izanez gero ebaluazioa ez gainditua litzateke eta errekuperatuko beharko luke.

97


98


5- METODOLOGÍA

-DBHko PRINTZIPIO METODOLOGIKOAK

Irakasleen esku dago irakaslana garatzea hartarako metodo pedagogiko egokiak erabiliz; metodo horiek, ordea, hainbat printzipio errespetatu behar dituzte, etapa honetako curriculumerako ezinbestekoak. Ondoren, orokorki aipatzen dira printzipio horiek, arlo guztietarako balio dutenak.

Edukiak aurkezteko moduak eragin handia izaten du gero benetako ikasketan. Bi printzipioren arabera antolatu behar da edukien aurkezpena: alde batetik irakasgaien barne egitura errespetatu, eta bestetik ikasleek aurretik dituzten jakintza eskemak eta ideia eta esperientziak oinarri hartu. Irakasleek alderdi horiek biak hartuko dituzte kontuan ikasketa mekanikoa eta antzua izan ez dadin.

Ikasi beharreko edukiak ikasleen benetako interesekin lotzen direnean, errazago izaten da ikasleak motibatzea beren bizitza testuinguruaz landara aurkezten direnean baino. Irakasleek hautatu dituzten edukiek eta metodoak aurkezteko moduak, beraz, ikasteko motibazioa gehitu behar dute.

Etapako curriculumaren edukietan aipatzen diren jarrerak garatu beharrak ere oso lotura estua du ikasleek ikasketari aurre egiteko hartzen duten erarekin, baita irakasleek erabiltzen dituzten irakaste estrategiekin ere. Ikasgelako giroa, ikasleen artean eratzen diren harremanak eta bai haien eta irakaslearen artekoak ere, norbere buruaren ederretsia garatzea eta abar dira metodo pedagogiko eraginkor baten oinarri.

Erabiltzen diren metodoek, beraz, sustatu eginen dituzte eginahalean curriculumeko jakingaiekiko jakin-mina eta interesa. Horrela norbera ikas prozesuan inplikatzea bultzatu eta interes kultural berriak piztuko dira ikaslearengan. Ikasleen adimena lantzen saiatzea ezinbestekoa da ikasketa baliozkoa eta eraginkorra izanen bada. Gauzei hautematea, ideien, kontzeptuen eta bizitakoen arteko harremana egitea, eta ideien eta errealitatearen arteko lotura egitea dira ikasketari eta pertsonen garapen intelektualari aurrera eragiteko bidea.

Diziplina arteko ikuspegia hartzen duten metodologiak dira egokienak ikasleek beren esperientzia eta interesen hurbilagoko esangura eman diezaioten ikasten dituzten edukiei. Hala ere, etapa aurrera doan neurrian, eta ikasleek egitura formal eta logikoak hobeki barrentzen dituzten ahala,

99


arloak osatzen dituzten diziplinen berezko logikarekin batago datorren tratamendu bat ere sartuko da, ezertan galdu gabe, horratik, errealitatearen osotarako ezagupen bat lortu beharrezko etapa curriculumaren proiektu baten zentzua. Horrela, ikasleek ulertuko dute alderdi bat bera ikuspegi bat baino gehiagotatik azter daitekeela, eta helburu desberdinekin.

Ikasleek beren lehengo ezagupenak eta errealitatearen azalpenak gogoan ikasten dituzte gauza berriak. Hori kontuan hartu ezean, ikasketa lana mekanikoa eta ezer ulertu gabekoa izan liteke. Ildo horretatik, oso garrantzi handikoa da hasierako ebaluazioa, oso balio handiko informazioa ematen baitie irakasleei ikasketa esanguratsuko esperientziak planifikatzeko. Etapan barrena garatu behar diren eduki-gaitasunak ez dira soil-soilik eskola eremurakoak; aitzitik, ikasleen giroko eremu eta testuinguru guztietan aplikatzekoak dira. Ikasitakoen funtzionaltasun horrek esplikatzen du zergatik ikasitako eduki eta gaitasunak ikasleen errealitateko egoera asko eta askotarikoetan aplikatzeko modukoak diren.

Hortaz, irakasleak aukerak sortuko ditu ikasleek ikasitakoak egiaztatu eta aplikatzeko eta ikasitakoak baliagarriak direla ulertzeko.

Ikasketaren funtzionaltasuna ez da bukatzen ikasitakoen aplikazio praktikoan eta ezagupenen baliagarritasunean; ezagupen horiek beste ezagupen berri batzuen oinarri izan beharra ere ekartzen du berekin.

Norbere buruz ikasten segitzeko gauza izan beharrez ikastea da etapa honetako helburu lehenetsietako bat. Ikasketak bereganatzeko moduak estrategia pertsonalak sortu behar ditu, ikasleei bide emanen dietenak ikasketa berriei ekiteko irakaslearen edo beste heldu baten mende egon gabe. Prozedurekin lotutako edukiek ikasleen beregaintasun intelektual hori iritsi beharraren helburua biltzen dute.

On da jarduera bakoitzean egin direnen gaineko gogoeta pertsonala bultzatzea, eta ikasitakoen gaineko ondorioak ateratzea ere bai. Ikaslea ohartu behar da zer adimen prozedura eta estrategia erabiltzen dituen problemak askatzeko eta gauzak ikasteko, hori ere garapen kognitiborako eragile handia baita.

Ikasleak pentsatzen eta gogoeta egiten ikasiko badu, erabiltzen diren metodoek aukera eman behar diote ikasleari bere pentsamendu kritiko eta sortzailea erabiltzeko, ikasketako esperientzietan beren burua inplikatuz eta ulertzen ez duenari edo bere pentsaerarekin kontraesanean dagoenari esplikazio arrazionalagoak bilatuz.

Ikasleek aukera dutenean beren ezagupen eta iritziak beste ikasleekin eta irakaslearekin erkatzeko, zabaldu egiten dute beren ikuspegia eta bai, aldi berean, ikuspegi horren mugatutasunari ere ohartzen; hots: aurrera

100


egiten duten beren garapen kognitiboan. Erkatze hori beraz tresna didaktiko handia da haien irakasleentzat.

Ikasleen osotarako hezkuntza lortu beharrez, bada, eta kontuan harturik etapa hau bukaerakoa dela, eginahalean bai ikuspegi teorikoa eta praktikoa uztartuko dira arlo guztietan. Horrela hurbilbide teorikoegiak galaraziko dira, aplikazio konkretuekin lotu gabekoak; hartarako lan munduarekin ere lotuko da eskola ahal den neurrian, eta lanbide heziketa oinarrizkoa emanen ere etapa honetako ikasleei. Proposatzen diren metodo eta edukietan, beraz, kontuan hartuko da etapako curriculumaren alderdi praktiko hori.

Kontuan hartuko ere da ikasleen dibertsitatea eta bakoitzari arreta indibiduala eman behar zaiola curriculuma gauzatzean. Ikasle bakoitzak askotariko motibazio, interes, gaitasun eta ikasketara hurbiltzeko moduak dituelarik, irakasleek egoera bakoitzari egoki aurre emateko zer metodo erabili erabaki behar dute.

Irakaskuntzako metodoak ez dira berez txarrak edo berez onak; hezkuntza helburu desberdinak eta eduki mota desberdinak lantzeko eta ikasleen premiei erantzuteko duten balioak erabakitzen du hori. Hartarako, irakasleek zilegi dute ikasle talde bakoitzean abiada desberdina segitzea, helburu jakin batzuk lehenestea, material didaktiko desberdinak eta erabilera anitzekoak erabiltzea, jarduera desberdinak proposatzea zailtasunen arabera edo, bestela, ikasleen gaitasunen arabera sakontasun maila bat baino gehiagotan landu daitezkeen jarduerak proposatzea; zilegi dute, halaber, talde malguak faboratzea edo ikasleen arteko elkarlanezko laguntza bultzatzea.

Neurri horien osagarri, etapako curriculumak hiru neurri klase hartzen ditu aintzat, elkarren osagarri ere izan daitezkeenak: aukeratasunaren eremua, curriculumaren moldakuntza, eta hala behar denean, curriculum dibertsifikazioa.

Bestalde, irakasleek kontuan hartu behar dute ikasleen ikasketak lotura handia duela bakoitzak jakitera iristeko eta ikasteko duen estiloarekin. Ikasle batzuk inpultsiboak dira, bestetzuk gogoetazaleak; batzuek estilo analitikoa dute, bestetzuk sintetikoa: batzuek zentzumenezko modalitate bat maite izaten dute bereziki informazioa jaso eta elaboratzeko; hortaz, zenbait ikaslerengan ikusmeneko, entzumeneko, mintzameneko estiloa izaten da gailen eta abar. Norbere ikaste estiloaren arabera molda daitezkeen material didaktikoak erabiltzeak, beraz, aukera ematen du ikasleen aniztasunari kasu egiteko.

Ebaluazio prozesuek ere oso lotura handia dute alderdi metodologikoetarako hartzen diren erabakiekin. Etapa honetan ebaluazioak etengabea, hezitzailea eta pertsonalizatua behar du, aukera eman dezan

101


irakaskuntza prozesuak moldatzeko ikasleek hezkuntza helburuak zenbateraino iritsi dituzten ikusirik.

Ebaluazioak, bestalde, lagun egin behar du ikaslearen hezkuntza garapenerako, ikasleak jakin dezan zer momentutan dagoen, ohar dakizkien bere posibilitateei, egoki aurreratzeko dituen zailtasunei eta horiek gaintzeko dituen baliabideei. Aldi berean, ebaluazioak, zentzu zabalean, aukera eman behar die irakasleei irakaslana hobetzeko, curriculum proiektuan hartu diren programazio eta erabakien azterketa kritikoa faboratzen duen neurrian.

Tutorearen eta orientatzailearen eginkizunak garrantzi handia hartzen du etapa honetan, aldi berean osotarakoa eta dibertsifikatua baita, eta aldi berean bukaerakoa eta atarikoa; ikasleen garapen pertsonala eta erabaki akademiko eta profesional pertsonalak hartzeko prestakuntza garrantzi handiko hezkuntza helburuak dira adin hauetako ikasleentzat.

102


-DBHko EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURA METODOLOGIA

Metodologiaz ari garenean gauza asko daude barneraturik kontzeptu honen azpian. Beraz, onena atalez atal aztertzea dugu.

Ikasketa eta motibazioa:

Berau lortzeko, sekuentziazioa egiterakoan esaten genuen bezala, errealitatearekin ahalik eta gehien loturik dauden testuak erabiliko dira eta ekoizpena lantzerakoan ere ahalik eta egoerarik errealenak landuko ditugu.

-Testuetan agertuko diren gaiak adinaren eta interesaren arabera aukeratuko dira.-Ekintza bidezko irakaskuntza aurrera eramateko garaian beraiei proposamenak eskatu.-Eskolaz kanpoko jendearen presentzia ziurtatu irakaslearena izan ez dadin ahots bakarra.-Ikaslearenak berarenak diren materialen erabilpena: testuak, argazkiak, jantziak, liburuak, e.a.-Mota guztietako material erabilpena: ikus-entzunezkoak, informatikakoak, e.a.-Egiten ari dena zertarako den eta zein helbururekin egiten den garbi utzi.-Eskolan egiten diren anitz gauza ahal den neurrian gizarteratzen saiatu: aldizkariak, emanaldiak, irratsaioak, antzerkiak, e.a.

Ikasgelaren antolakuntza:

Ikasgelarik egokiena ikasgela integralari deritzogu, beronetan aurki dezakegularik edozein ekintza mota aurrera bideratzeko behar den guztia: arloari dagokion liburutegitxoa, bideoa eta telebista, musika tresnak, proiektagailua e.a. Lehengo Zikloan aukera hau betetzen da, baina Bigarren Zikloan eta Batxilergoan ezinezkoa denez, liburutegia da gelarik integralenetarikoa.

Geure iritzian ikasgai-gela litzateke onena, honek giro berezia eman baitiezaioke ikasgaiari.

Ikasleak "U" moduan eseriko lirateke, besteei bizkarra emanez egotea ez baitugu uste hizkuntza bat ikasteko modurik egokiena denik.

103


Talde lanak, binakako lanak edo banakakoak egiterakoan, ekintzaren arabera eta maiztasunaren arabera garaian garaiko irizpideak aukeratuko dira.

Berdintasunerako hezkuntza sustatu asmoz neska-mutilen arteko lan harremanak bideratuko dira taldekerietan erori gabe.

Jende baztertua somatuz gero, protagonismoa emanen zaio eta ertzetan ez uzten saiatuko gara.

Irakaskuntza indibidualizatzeko prozesua:

Ikasle bakoitzaren maila non dagoen jakiteko, ikasturte hasieran ebaluaketa sakona egingo zaie. Ebaluaketa honek ikasteko dauden prozesu ezberdinak jasotzeko gai izan behar du eta era berean ikasturtean zehar ikaslea guk lortu nahi dugunetik zenbatera dagoen jakin. Prozesu honi behar adina denbora eskainiko diogu.

Ikasteko modu ezberdinak daudenez, hasierako hilabeteetan ikas-modu ezberdinak erabiliko ditugu; ikasleen joerak aztertu ondoren, bakoitzari hobekien doazkionak eskaintzeko.

Irakaskuntza norbanakoa izan dadin, ikasleei beren iritzia ematen, beraien kabuz pentsatzen lagunduko diegu eta besteenarekin konformatu beharrean berariazko gauzak sortzeko eskatu.

Ikasten dena nola aplikatu:

Ikasten dutenak benetan garrantzia edota zerbaitetarako balio duela ikusteko, gelan antolatzen diren ekintzak eta ariketak, ahal den neurrian, errealitatean erabiltzeko modukoak izanen dira: aldizkariak herrian banatzeko, irratsaioa benetan kaleratzeko, eskutitzak postaz bidaltzeko, e.a.

Ikasleek nolabaiteko autonomia-gradua lor dezaten, bideratutako ekintza eta ariketak egiten badira ere autonomia eta erantzukizun osoko ekintzak ere proposatuko zaizkie, honela beraiek izango dutelarik jarduera guztiaren erantzukizuna. Ekintza hauek taldekakoak nola banakakoak izatea komenigarria da.Edukiak lantzeaz gain meta-hezkuntza lantzea ere komenigarria da. Honetarako hezkuntza tradizionalean lantzen ziren ikasketa-teknikak lantzeaz gain beste zenbait hausnarketa-teknika erabiliko ditugu:

104


-Memorandum-a: ikasleek, ekintza autonomo bat lantzen ari direnean, saio bakoitzaren amaieran egin dutenaren berri adieraziko dute bertan. Unitate bakoitzaren amaieran hasierako helburuen eta ikasi dutenaren arteko tarteaz hausnartzea ere komenigarria da.

-Kontrol zerrenden erabilpena, ikasleek argi eta garbi izan dezaten eskatzen zaienaren xedea.

Materialak:

DBHn testu liburua euskarri nagusia izango bada ere, gaur egun merkatuan dagoen baliabide aniztasuna erabiltzen saiatuko gara. Hala nola baliabide informatikoak, ikus-entzunekoak, aldizkariak, entziklopediak, interneta, jokoak, kanpo ekintzak, e.a.

105


6- EBALUAZIOA

-DBHko EBALUAZIO IRIZPIDEAK. EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURA ARLOA.

-EBALUAZIO IRIZPIDEAK DBH 1

Ebaluazio irizpideak. 1 eta 2. multzoak. Entzutea eta ulertzea, hitz egitea eta hizketan aritzea. Irakurtzea eta idaztea. DBH 1

1. Ikaslearen esperientziatik hurbil dauden giza esparruetako eta esparru akademikoko ahozko testuen helburua eta ideia nagusia ezagutzea; irratian eta telebistan entzundako informazioen ideia orokorraz jabetzea eta ikaskuntza lanak egiteko jarraibide ez oso konplexuak jarraitzea.Irizpide honekin egiaztatu nahi da ikasleak gai diren deklarazio publikoen edo jatorri anitzeko informazioen -esate baterako, deiak, arauak, jarraibide errazak edo albisteak- gai orokorra ahoz edo idatziz parafraseatzeko edo adierazteko, beti gai akademikoen alorrean; argitasunez egituratuko dituzte, zabalkundeko testuen erregistroarekin. Egiaztatu nahi da, halaber, ikasleek gehienez ere hiru jarduera izanen dituen sekuentzia bateko lanak betetzeko ahozko jarraibideak jarraitzen dituzten.

2. Ahozko narrazio argiak eta ongi egituratuak egitea bizitako esperientziei buruz, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.Irizpide honekin egiaztatu nahi da ikasleak gai diren narratzeko, aldez aurretik prestaturiko gidoi bati jarraituz, zuzenean bizi dituzten egitate batzuk, modu sekuentziatuan eta argitasunez aurkeztuz, deskribapen errazak txertatuz eta azaldutakoari buruzko balorazioak sartuz. Bereziki baloratuko da ea narratzerakoan entzulea kontuan hartzen den, halako moduan non entzule horrek egitateen eta narratzaileak horien aurrean duen jarreraren ezaguera orokorra izanen duen. Halaber, kontuan hartu beharko da ikasleak gai diren ikus-entzunezkoek eta informazioaren teknologiek eskaintzen dizkieten laguntzak erabiltzeko.

3. Ikaslearen esperientziatik hurbil dauden esparru sozialetako testu idatzietan informazio zehatzak atera eta helburua identifikatzea; jarraibide errazak jarraitzea; esakuneetan gai orokorra esplizituki agertzen bada, hura identifikatzea, eta testuaren atalak bereiztea.Irizpide honen helburua da ebaluatzea ikasleek testuko perpaus batean edo batzuetan dauden informazio zehatzak (egunkarietan, kontsulta lanetan, arauetan ...) ateratzen dituzten; hitz egiteko ekintza (protesta, ohartarazpena, gonbita ...), elementu testualak eta paratestualak (publizitatea ...) eta komunikazio helburua zehaztuta duten adierazpideak identifikatzen dituzten; esparru pertsonaleko jardueretan eta ikaskuntza lanekin lotutakoetan jarraibide errazak jarraitzen dituzten (esate baterako, erabiltzeko jarraibideak); testu bateko gaia identifikatzen duten gai hori esplizituki agertzen deneko esakuneak ezagutuz; informazioa antolatzeko modua bereizten duten (bereziki, deskribapen errazen eta egitateen sekuentziaren elementuak identifikatzea denborazko garapen nagusiki lineala duten

106


narrazioetan) eta ideiak antolatzeko teknikak aplikatzen dituzten (esate baterako, eskema hierarkikoak edo mapa kontzeptualak).

4. Narratzea, aurkeztea eta laburtzea, paperean nahiz euskarri digitalean, erregistro egokia erabiliz, ideiak argitasunez antolatuz, esakuneak sekuentzia lineal kohesionatuetan lotuz, arau gramatikal eta ortografikoak errespetatuz eta testua planifikatzeko eta errebisatzeko garrantzia baloratuz.Irizpide honekin ebaluatu nahi da ikasleek testuak antolaketa argi batekin¡ idazten dituzten eta perpausak sekuentzia lineal kohesionatu batean kateatzen dituzten; interesa duten testuak planifikatzeko eta berrikusteko, ondoz ondoko bertsioak eginez formatuagatik eta erregistroagatik egokia izanen den behin betiko testu bat osatu arte. Maila honetan ebaluatuko da ikasleek ba ote dakiten argitasunez narratzen eta komentatzen beren ingurune sozial eta kulturaletik hurbil dauden esperientziak eta egitateak, esparru pertsonaleko testuetan; esate baterako gutun pertsonalak; ba ote dakiten esparru publikoko testuak sortzen, bereziki arauak eta jarraibideak eta deiak, genero horietakokonbentzioei jarraituz; ba ote dakiten albisteak idazten, informazioa modu hierarkikoan antolatuz; narrazioak eta aurkezpen errazak laburtzen, jatorrizko testuko oinarrizko elementuak berreraikiz; badakiten esparru akademikoko aurkezpen testuak osatzen (esate baterako, egindako lanei eta ikasitakoei buruzko aurkezpen errazak, glosarioak ta ondorioak). Halaber, baloratuko da testu idatzien aurkezpen txukunak gitea, paperean nahiz euskarri digitalean, arau ortografikoak eta ipografikoak errespetatuz.

3.multzoa. Literatur hezkuntza DBH 1

5. Adinerako egokia den obra bateko irakurketa pertsonalari buruzko ritzia ematea; generoa eta egitura orokorra ezagutzea eta hizkuntzaren rabilera modu orokorrean baloratzea; obraren hitzez hitzeko dukia eta esanahia bereiztea eta haren edukia eta norberaren eperientzia elkarrekin lotzea.Irizpide honekin ebaluatu nahi da literatur esparruan ikasleak irakurtzeko uen gaitasuna, obra osoen irakurketa pertsonalaren bitartez; orren xedea da egiaztatzea ikasleek nola garatzen duten irakurtzeko nteresa, norberaren gozamenerako eta aberastasun iturri gisa. Testua odu kritikoan hartuko dute; generoa ezagutuko dute; edukia, egitura ta hizkuntzaren erabilera ebaluatuko dute. Hori guztia modu orokorrean. bran gehien eta gutxien gustatu zaizkien alderdiei buruzko eta dukiaren eta haien bizipenen arteko erlazioari buruzko iritzi pertsonala man beharko dute.

6. Literaturaren ezagutzak erabiltzea testu laburrak edo testu zatiak lertzeko eta baloratzeko, erreparatuz tradizioaren gai eta motiboei, eneroaren oinarrizko ezaugarriei, erritmoaren oinarrizko elementuei ta hizkuntzaren erabilerari; arreta berezia eskainiko zaie figura erretoriko orokorrenei.Irizpide honekin ebaluatu nahi da literaturaren inguruko ezagutzak noraino

107


arneratu diren, gelan komentaturiko liburuak irakurriz, baloratuz ta haiekin gozatuz; edukia, antolaketa, hizkuntzaren erabilera eta gilearen ofizioa ebaluatze aldera testutik aldentzeko gaitasuna begiratuko a. Literatur testuaren alderdi orokorrei begiratuko zaie, gaiaren do motibo zentrala ulertzeari, generoaren ezaugarri nagusiei, bertsoan rritmoa lortzeko moduei eta figura semantiko orokorrenei.7. Testuak osatzea, paperean nahiz euskarri digitalean, eredu gisa hartuz glan irakurri eta komentatutako testu literarioren bat, edo testu hrien eraldaketa errazen bat egitea.Irizpide honekin egiaztatu nahi da ikasleak gai diren beren idazkietan, pperean nahiz euskarri digitalean aurkeztutakoetan, barneratuta dituzten eagutzak erabiltzeko, eta gai diren helburu literarioko testuakegiteko (esate baterako, kontakizun labur bat, erritmoaren edo erretorikaren adetik bereizgarria den olerki bat), gelan erabilitako ereduak erabilizedo xede jakin batekin eraldaketa errazen bat eginez. Kontua ezda sortutako testuen kalitate literarioa ebaluatzea, baizik eta barneratutako ezagutzak rabiltzea eta xede edo lan jakin baterako testuaksortzea.

Ebaluazio irizpideak. 4 multzoa. Hizkuntzaren ezaguera DBH 1

8. Hizkuntzari eta erabilera linguistikoaren arauei buruzko ezagutzakaplikatzea ahozko eta idatzizko testuen ulermen arazoak konpontzekoeta maila honetako berezko testuen osatze eta berrikuspen lan gidatuakegiteko.Irizpide honekin egiaztatu nahi da hizkuntzari eta erabilera araueiburuzko ezagutza batzuk erabiltzen diren, mailan lantzen diren testuenulertze, osatze eta berrikusteari dagokionez. Arreta berezia eskainiko

108


zaie esakuneen markei (perpausaren modalitateak eta 1. eta 2.pertsonen izenordain deiktikoak); banaketa, denbora, hurrenkera, kontrastea,kausa eta azalpena adierazteko testu-lokailuei; barne erreferentziakomekanismo pronominal eta lexikoei; narratzeko eta agindua etadesioa adierazteko aditz formei, azalpen balioko adierazpenak txertatzearieta perpausak zuzen osatzeari, aditzen esanahiaren arabera; izeneneta adjektiboen deklinabide kasu guztiak, singularrean eta pluralean,ezagutzeari, eta bereziki absolutiboaren eta ergatiboaren erabilerari;indikatiboko aditz laguntzaileari, aginteraren forma ohikoenei, etaaditza trinkoen forma ohikoenei: ibili, egon, joan, etorri; aspektu burutuaeta geroaldiko aspektua bereizteari. Halaber, ebaluatuko da Euskaltzaindiarenarauak ezagutzea eta kalko okerrak zuzentzea. Arau ortografikoetan:maizen erabiltzen den hiztegiaren ortografia; komarenfuntsezko erabilerak (zerrendatzea, bokatiboak, tartekiak), puntua perpausakbereizteko erabiltzea eta elkarrizketarako puntuazio-markak.

9. Oinarrizko terminologia linguistikoa ezagutzen hastea, erabilerariburuz gogoeta egiteko jardueretan.Irizpide honekin egiaztatu nahi da jarduera gramatikaletan azalpenaketa jarraibideak jarraitzeko behar den oinarrizko terminologia ulertzendela. Maila honetan egiaztatuko da honakoei buruzko terminologiaezagutzen dela: perpausaren modalitatea, hitz flexiboak eta ez-flexiboak,hitzak sortzeko prozedurak, sinonimia eta antonimia, kategoriagramatikalak (prototipo kasuetan), eta aditz sintagma eta izen sintagma(perpaus errazetan). Eskolako hiztegietan eta bestelako kontsulta,lanetan informazio gramatikal orokorra lortzen den ebaluatuko da.

10. Nafarroako hizkuntzak eta euskararen aldaera linguistikoak,identifikatzea eta ulertzea haien artean sortzen diren erlazio moten,ezaugarri nagusiak.Irizpide honekin ebaluatu nahi da Nafarroako hizkuntzak eta euskararen,aldaera linguistikoak identifikatzen diren. Halaber, ebaluatuko dahaien artean sortzen diren harreman moten ezaugarri nagusiak.

Ebaluazio irizpideak. 5. multzoa. Hizkuntzaren irakaskuntzari buruzko gogoeta. DBH 1

11. Ikaskuntzan aurrera egiteko erabilitako estrategia batzuk identi-fikatu eta haien adibideak jartzea.

109


Irizpide honekin ebaluatu nahi da ikasleek ikaskuntza prozesua erraztenduten oinarrizko estrategiak erabiltzen dituzten; esate baterako,aurrerapenak baloratzen joateko gaitasuna, gehiago eta hobeki ikastekomoduari buruzko gogoeta, ikasteko estilo pertsonalak kontuan hartuta(ikusizkoa, entzutezkoa ...), akatsa barneratu eta onartzea ikastekoprozesuaren atal gisa; lexikoa bildu, buruz ikasi eta berrikusteko moduakerabiltzea; hiztegia zuzen erabiltzea testuinguruaren araberakoadiera egokia identifikatzeko; baliabide bibliografikoak, informatikoaketa digitalak erabiltzea informazioa biltzeko, gelan landutako alderdiakzabaldu edo berrikusteko eta abarretarako.

12. Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak modu gidatuanerabiltzea mezuak ereduetatik abiatuz sortzeko eta harremanpertsonalak ezartzeko; teknologia horien erabilera dela-eta interesaerakustea.Irizpide honekin ebaluatuko da informazioaren eta komunikazioarenteknologiak komunikaziorako eta ikaskuntzarako tresna gisa erabiltzekogaitasuna, betiere gelako ohiko jardueretan eta harreman pertsonalakezartzeko. Ezartzen diren komunikazioak aldez aurretik landutakolan ezagunei buruzkoak izanen dira, eta ereduekin eginen dira.Kontuan hartuko da, halaber, ikasleek aniztasun linguistikoa baloratzenote duten elementu aberasgarri gisa, eta hizkuntza dela-eta daukatenjarrera.

13. Hizkuntzaren kodearen alderdi formal batzuen ezagutza erabiltzea(morfologia, sintaxia eta fonologia) komunikazioaren testuingurudesberdinetan, autoikaskuntzarako eta autozuzenketarako tresnagisa norberaren produkzioetan, eta gainerakoen produkzioak hobekiulertzeko.Irizpide honekin ebaluatuko da ikasleak gai diren sistema linguistikoariburuz dauzkaten ezagutzak aplikatzeko, hizkuntzaren soinu, erritmo,intonazio eta antolaketa alderdiak erabiliz jarduera desberdinetan, etagogoeta egiteko beren produkzioak eta gainerakoen produkzioak ulertzeabideratzen duen zuzentasun formalaren beharraz.

110




1. Ikaslearen esperientziatik hurbil dauden giza esparruetako eta esparru akademikoko ahozko testuen helburua eta ideia nagusia ez ezik, ideia, egitate edo datu garrantzitsuak ere ezagutzea; irratian eta telebistan entzundakoinformazioen ideia orokorraz eta garantizas jabetzea eta ikaskuntza lanak modu autonomoan egiteko jarraibideak jarraitzea.Irizpide honekin egiaztatu nahi da ikasleak deklarazio publikoen edo jatorri anitzeko informazioen -esate baterako, deiak, arauak, jarraibide errazak edo albisteak- gai orokorra ahoz edo idatziz parafraseatzeko edo adierazteko gai izateaz gainera, gai diren, halaber, ideia, egitate edo datu garrantzitsuak gogoratzeko, eta gai diren ahoz edo idatziz aurkezpen laburrak -gai akademikoei buruzkoak- laburbiltzeko, argitasunez eta zabalkundeko erregistroa erabiliz; azkenik, egiaztatu nahi da ikasleek hiru jarduera baino gehiagoko sekuentzia bateko lanak betetzeko ahozko jarraibideak jarraitzen dituzten.

2. Ikaslearen esperientziatik hurbil dauden esparru sozialetako testu idatzietan informazio zehatzak atera eta helburua identifikatzea; prozesu ez oso konplexuetan jarraibide nahiko luzeak jarraitzea; gai orokorra eta bigarren mailako gaiak identifikatzea, eta testuaren informazioa antolatzeko modua bereiztea.Irizpide honen helburua da ebaluatzea ikasleek testuko paragrafo batzuetan dauden informazio zehatzak ateratzen dituzten; hitz egiteko ekintza (protesta, ohartarazpena, gonbita ...) edo komunikazio helburua identifikatzen dituzten, haiek esplizituak agertzen direneko adierazpideak ez agertu arren; esparru pertsonaleko jardueretan eta ikaskuntza lanekin lotutakoetan prozesu luze samar baina ez oso konplexuen jarraibideak jarraitzen dituzten; testu bateko gai orokorraeta bigarren mailako gaiak identifikatzen dituzten horiek esplizituki agertzen direneko esakuneak ezagutuz; deskribapen teknikoetako elementuak identifikatzen dituzten; prozesu ez oso konplexuen faseetako eta denborazko garapen lineala eta ez-lineala duten narrazioetako egitateetako sekuentziaren elementuak bereizten dituzten, eta ideiak antolatzeko teknikak aplikatzen dituzten (esate baterako, eskema hierarkikoak edo mapa kontzeptualak).

3. Narratzea, aurkeztea, azaltzea, laburtzea eta komentatzea papelean nahiz euskarri digitalean, erregistro egokia erabiliz, ideiak argitasunez antolatuz, esakuneak sekuentzia lineal kohesionatuetan lotuz, arau gramatikal eta ortografikoak errespetatuz eta testua planifikatzeko eta errebisatzeko garrantzia baloratuz.Irizpide honekin ebaluatu nahi da ikasleek testuak antolaketa argi batekin idazten dituzten eta perpausak sekuentzia lineal kohesionatu batean kateatzen dituzten; interesa duten testuak planifikatzeko eta berrikusteko, ondoz ondoko bertsioak eginez formatuagatik eta erregistroagatik egokia izanen den behin betiko testu bat osatu arte. Maila honetan ebaluatuko da ikasleek ba ote dakiten argitasunez narratzen eta komentatzen beren ingurune sozial eta kulturaletik hurbil dauden esperientziak eta egitateak, esparru pertsonaleko testuetan (esate baterako foroetan parte hartzea); ba ote dakiten esparru publikoko testuak sortzen (bereziki eskabide-gutunak), genero horietako konbentzioei jarraituz; ba ote dakiten kazetaritzakronika laburrak idazten, informazioa modu hierarkikoan antolatuz; narrazioak eta aurkezpen

111


errazak laburtzen, jatorrizko testuko oinarrizko elementuak berreraikiz; badakiten esparru akademikoko azalpen eta aurkezpen errazakosatzen (esate baterako, egindako lanei buruzko glosarioak eta txostenak). Halaber, baloratuko da testu idatzien aurkezpen txukunak egitea, paperean nahiz euskarri digitalean, arau ortografikoak eta tipografikoak errespetatuz.

4. Ahozko aurkezpen errazak egitea ingurunekoak diren eta ikaslearen interesekoak diren gaiei buruz, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.Irizpide honekin bilatu nahi da ea ikasleak gai diren beren bizipenetatik hurbil dagoen eta beren interesekoa den gai bati buruz aldez aurretik prestaturiko informazioak modu ordenatuan eta argian aurkezteko, halakomoduan non informazio horiek garrantzitsuak gertatuko zaizkien entzuleei, azaltzen zaien gaiari buruzko oinarrizko ezagutzak barnera ditzaten. Aurkezpenaren laburtasun erlatiboa ikusita, bereziki baloratuko da garrantzitsuena hautatzekogaitasuna eta informazioa ordenaz eta argitasunez aurkeztea. Halaber, kontuan hartu beharko da ikasleak gai diren ahozko aurkezpenetan ikus-entzunezkoek eta informazioaren teknologiek eskaintzen dizkieten laguntzak erabiltzeko.

3.multzoa. Literatur hezkuntza DBH 2

5. Adinerako egokia den obra bateko irakurketa pertsonalari buruzko ritzia ematea; obraren egitura eta generoaren elementuakezagutzeaeta hizkuntzaren rabilera modu orokorrean baloratzea; obraren hitzez hitzeko dukia eta esanahia bereiztea eta haren edukia eta norberaren eperientzia elkarrekin lotzea.Irizpide honekin ebaluatu nahi da literatur esparruan ikasleak irakurtzeko uen gaitasuna, obra osoen irakurketa pertsonalaren bitartez; orren xedea da egiaztatzea ikasleek nola garatzen duten irakurtzeko nteresa, norberaren gozamenerako eta aberastasun iturri gisa. Testua odu kritikoan hartuko duteedukia, egitura, generoaren elementu ereizgarriak, hizkuntzaren rabilera eta egilearen ikuspuntua ebaluatuko ituzte;. Hori guztia modu orokorrean. bran gehien eta gutxien gustatu zaizkien alderdiei buruzko eta dukiaren eta haien bizipenen arteko erlazioari buruzko iritzi pertsonala man beharko dute.

6. Literaturaren ezagutzak erabiltzea testu laburrak edo testu zatiak ulertzeko eta baloratzeko,erreparatuz tradizioaren gai eta motiboei, azpi-genero literarioen ezaugarriei, bertsogintzari,hizkuntzaren erabileran eta testuko baliabide erretorikoen funtzionaltasunari.Irizpide honekin ebaluatu nahi da literaturaren inguruko ezagutzak noraino barneratu diren, gelan komentaturiko liburuak irakurriz, baloratuz eta haiekin gozatuz; edukia, antolaketa, hizkuntzarenerabilera eta egilearen ofizioa evaluaste aldera testutik aldentzeko gaitasuna

112


begiratuko da. Ebaluatuko da ikasleek gaiak eta motiboak ulertzea, generoen ezaugarriak (istorioaren elementuak eta narrazioaren garapen kronologikoa, antzerkirako testuen osagaiak, bertsogintzaren egiturak eta haiek erritmoan duten eragina) eta azpi-genero ohikoenen ezaugarriak ezagutzea, eta, azkenik, baliabide erretoriko ohikoenak ezagutzea, arreta berezia eskainiz hizkuntza poetikoak duen balio sinbolikoari.

7. Testuak osatzea, paperean nahiz euskarri digitalean, eredu gisa hartuz glan irakurri eta komentatutako testu literarioren bat, edo testu hrien eraldaketa errazen bat egitea.Irizpide honekin egiaztatu nahi da ikasleak gai diren beren idazkietan, pperean nahiz euskarri digitalean aurkeztutakoetan, barneratuta dituzten eagutzak erabiltzeko, eta gai diren helburu literarioko testuakegiteko (esate baterako, kontakizun labur bat, erritmoaren edo erretorikaren adetik bereizgarria den olerki bat), gelan erabilitako ereduak erabilizedo xede jakin batekin eraldaketa errazen bat eginez. Kontua ezda sortutako testuen kalitate literarioa ebaluatzea, baizik eta barneratutako ezagutzak rabiltzea eta xede edo lan jakin baterako testuaksortzea.

Ebaluazio irizpideak. 4 multzoa. Hizkuntzaren ezaguera DBH 2

8. Literaturaren historiako autore eta lan garrantzitsuenak ezagutzen direla erakustea, informazio eta sintesiko lan pertsonal bat eginez.Irizpide honekin egiaztatu nahi da ea ikasleek ulertzen duten fenómeno literarioa komunikazio jarduera estetiko bat dela, testuinguru historiko jakin batean ematen dena, egile, lan edo garai bati buruz lortutako informazioa islatzen duen lan pertsonal baten bitartez. Horrela egiazta daiteke ikasleak

113


literaturaren historiako garai nagusien ezagutza barneratzen doazela: XIX. mendeko bertsolari erromantikoak eta gazteentzako narratibaren arloko egile garaikideak.

9. Hizkuntzari eta erabilera linguistikoaren arauei buruzko ezagutzak aplikatzea ahozko eta idatzizko testuen ulermen arazoak konpontzeko eta maila honetako berezko testuen osatze eta berrikuspen lanak gero eta autonomia handiagoarekin egiteko.Irizpide honekin egiaztatu nahi da hizkuntzari eta erabilera arauei buruzko ezagutza batzuk erabiltzendiren, testuen ulertze, osatze eta berrikusteari dagokionez. Honakoei begiratuko zaie bereziki: perpausaren modalitateek testuinguruetan dituzten esanahiak eta deixi pertsonalaren eta denbora eta lekua adierazteko deixiaren formak; hurrenkera, azalpena, ondorioa eta kontrastea adierazteko testu-lokailuak; perpaus kausazkoak eta kontzesiboak; barne erreferentziako mekanismoak, gramatikalak nahiz lexikoak (elipsiari eta esanahi jakin bateko hiperonimoei erreparatuz); ahalezkoaren eta aginteraren balioak; deklinabidea ezagutu eta zuzen erabiltzea; perpausaren ordena zuzena;eduki bera eskema sintaktiko desberdinen bitartez azaltzea. Arau ortografikoetan, honakoak begiratuko dira: H letra eta txistukariak zuzen erabiltzea eta gertatzen diren interferentziak; puntuazio-markakelkarrizketetan erabiltzeko modu desberdinak; puntuaren era komaren erabilerak. Halaber, ebaluatuko da Euskaltzaindiaren arauak ezagutzea eta kalko okerrak zuzentzea.

10. Oinarrizko terminologia linguistikoa ezagutzea, erabilerari buruz gogoeta egiteko jardueretan.Irizpide honekin egiaztatu nahi da gelako ezagutza gramatikalak eta jarduerak aipatzeko behar den terminologia egokia ezagutu eta erabiltzen den. Egiaztatuko da aurreko mailetan ebaluatutako terminologia eta maila honetako “hizkuntzaren ezaguera” epigrafean jasotakoa ezagutzen diren. Egiaztatuko da, halaber, hitzen forma eta funtzioa bereizten diren, eta kategoriaz aldatzeko prozedura lexikoak (hizkiak) eta sintaktikoak ezagutzen diren. Eskolako hiztegietan eta bestelako kontsultalanetan informazio gramatikal orokorra gero eta autonomia handiagoarekin lortzea baloratuko da.

114


Ebaluazio irizpideak. 5. multzoa. Hizkuntzaren irakaskuntzari buruzko gogoeta. DBH 2

11. Hizkuntzaren sistema linguistikoari buruz barneratutako ezagutzak erabiltzea, komunikazioaren testuinguru desberdinetan, autoikaskuntzarako eta autozuzenketarako tresna gisa norberaren ahozko eta idatzizko produkzioetan, eta gainerakoen produkzioak ulertzeko.Irizpide honekin ebaluatu nahi da ikasleek gaitasuna duten sistema linguistikoari buruz dituzten ezagutzak aplikatzeko eta beren produkzioak eta besteenak ulertzea ahalbidetzen duen zuzentasun formalaren beharrari buruz gogoeta egiteko.

12. Ikaskuntzan aurrera egiteko erabilitako oinarrizko estrategia batzuk identifikatu, erabili eta ahoz azaltzea.Irizpide honekin ebaluatu nahi da ikasteko prozesua errazten duten estrategiak erabiltzen ote diren: esate baterako, beren aurrerapenak baloratzeko gaitasuna, ikaskuntzari buruz gogoeta egitea; lexikoa bildu, buruz ikasi eta berrikusteko modu desberdinak erabiltzea; hiztegia zuzen erabiltzea testuinguruaren araberako adiera identifikatzeko; baliabide bibliografikoak, informatikoak eta digitalak erabiltzea informazioa biltzeko, ikasgelan landutako alderdi batzuk zabaltzeko edo berrikusteko;norberaren ikaskuntzaren ebaluazioan parte hartzea, eta autozuzenketarako mekanismo batzuk erabiltzea.

13. Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak gero eta autonomia hndiagorekin erabiltzea, nformazioa bilatzeko, reduetatik biatuz testuak sortzeko, osta elektronikoko mezuak bidali eta jasotzeko, ta ahozko eta idatzizko arreman pertsonalak zartzeko, teknologiahorien erabilera dela-eta interesa erakutsiz.Helburua da ebaluatzea informazioaren eta komunikazioaren teknologiak komunikaziorako eta ikaskuntzarako tresna gisa erabiltzeko gaitasuna, betiere gelako ohiko jardueretan eta ahozko eta idatzizko harreman pertsonalak ezartzeko. Ezartzen diren komunikazioak lehendik landutako lan ezagunei buruzkoak izanen dira. Kontuan hartuko da, halaber, ikasleek aniztasun linguistikoa baloratzen ote duten elemento aberasgarri gisa, eta hizkuntza dela-eta eta hura erabiltzeko daukatenjarrera.

115


116




1. Ahoz emandako jarraibideak eta arauak ulertzea; erreportaje etaelkarrizketetatik ideia nagusiak eta informazio berariazkoak ateratzea,gai akademikoei buruzko aurkezpen laburren garapenarekin jarraitzeaeta hura eskema eta laburpen moduan islatzea.Irizpide honekin, egiaztatuko da ea ikasleak gai diren ahoz jasotako,arau eta jarraibideak, edo gutxienez ere haien funtsezko puntuak, berriz,emateko; gai diren irratiz nahiz telebistaz emandako erreportaje bateko,gai orokorra eta garrantzizko alderdiak azaltzeko, edo elkarrizketatuaren,iritzi aipagarrienak edo elkarrizketa-egileak hari buruz ematen.duen profila; azkenik, gai diren eskema eta laburpen moduan emateko,ahozko aurkezpen ez oso luze eta egitura argiko baten gai orokorra eta.atalak, betiere eskolako irakasgaiekin eta beste kontsulta lan batzuekin.loturiko gaiekin ari garela.2. Informazio zehatzak ateratzea eta alderatzea eta helburua identifikatzea.gizarteko kide gisa jarduteko gehien erabiltzen diren testu idatzietan;jarraibideak jarraitzea esparru publikoetan eta nolabaiteko.konplexutasuna duten ikaste prozesuetan, gai orokorra eta bigarren.mailako gaiak inferitzea; informazioa antolatzeko modua bereiztea.Irizpide honekin ebaluatzen da ikasleak gai diren galdera jakin batzuetan.erabilitako hitzez bestelakoekin adierazita ager daitezkeen informazio.zehatzak ateratzeko eta gai diren iturri desberdinetatik heldutako.informazioak alderatzeko; hitz egiteko ekintza (protesta, ohartarazpena,gonbita ...) eta komunikazio helburua identifikatzen dituzten,haiek esplizituak agertzen direneko adierazpideak ez agertu arren; beren.giza esperientziatik hurbil dauden esparru publikoetan eta ikasteko.egoeretan, nolabaiteko konplexutasuna duten prozesuak badaude, jarduerak.egiteko jarraibideak betetzen dituzten; testu bateko gai orokorrak.eta bigarren mailako gaiak identifikatzen dituzten, haiek esplizitu.agertzen direneko esakuneak ezagutuz ez ezik, testuan errepikatzen.diren informazioetatik haiek inferituz ere; aurkezpen eta azalpen baten.elementuen arteko erlazioa ezartzen duten, eta ideiak antolatzeko teknikak.aplikatzen dituzten.3. Narratzea, aurkeztea, azaltzea, laburtzea eta komentatzea paperean.nahiz euskarri digitalean, erregistro egokia erabiliz, ideiak argitasunez.antolatuz, esakuneak sekuentzia lineal kohesionatuetan lotuz, arau.gramatikal eta ortografikoak errespetatuz eta testua planifikatzeko.eta errebisatzeko garrantzia baloratuz.Irizpide honekin ebaluatu nahi da ikasleek testuak antolaketa argi batekin.idazten dituzten eta perpausak sekuentzia lineal kohesionatu batean.kateatzen dituzten; interesa duten testuak planifikatzeko eta berrikusteko,ondoz ondoko bertsioak eginez formatuagatik eta erregistroagatik,egokia izanen den behin betiko testu bat osatu arte. Maila.honetan ebaluatuko da ikasleek ba ote dakiten egitateak eta esperientziak.argitasunez narratzen eta komentatzen foroetan eta eguneroko.pertsonaletan, euskarri inprimatuan nahiz digitalean; ba ote

117


dakiten.esparru publikoko testuak osatzen, bereziki erregelamenduak, zirkularrak,deialdiak eta bileretako aktak, genero horietako konbentzioei jarraituz;ba ote dakiten erreportaje eta elkarrizketak idazten, informazioa.hierarkikoki antolatuz; ba ote dakiten narrazioak eta aurkezpen.errazak laburtzen, jatorrizko testuko oinarrizko elementuak berreraikiz;badakiten iturriak kontsultatzea eskatzen duten gaiei buruzko aurkezpen.eta azalpenak egiten, irakurleei irakurgai arin bat eskainiz eta informazio.garrantzitsuak emanez; ba ote dakiten lan proiektuak azaltzen.eta haien ondorioen berri ematen. Halaber, baloratuko da testu.idatzien aurkezpen txukunak egitea, paperean nahiz euskarri digitalean,arau ortografikoak eta tipografikoak errespetatuz.4. Ahozko aurkezpen errazak egitea gaurkotasun sozial, politiko edo.kulturalekoak izan eta ikaslearen interesekoak diren gaiei buruz, ikusentzunezko.bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien.laguntzarekin.Irizpide honekin neurtu nahi da ikasleak gai diren fenomeno natural bati.buruzko azalpenak emateko, edo egitate historiko, gatazka sozial eta.abarrei buruzkoak, betiere beren interesekoak. Kontua da entzuleek egitateen deskribapen argia eta haiek azaltzeko arrazoien ulermen nahikoa lortu ahal izatea. Bereziki baloratuko da ikus-entzunezkoez eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiez baliatzea ahozko azalpenak laguntzeko.

3. multzoa. Literatur hezkuntza DBH 3

5. Adinerako egokia den eta ikasitako literatur garaiekin lotuta dagoen obra oso bateko irakurketa pertsonalari buruzko iritzia ematea; obraren egitura eta generoaren elementuak ebaluatzea; hizkuntzaren erabilera eta egilearen ikuspuntua ebaluatzea; obraren esanahia funtsean kokatzea haren edukiaren eta norberaren esperientziaren arabera.Irizpide honekin ebaluatu nahi da literatur esparruan ikasleak irakurtzeko duen gaitasuna, ikasitako literatur garaiekin lotutako obra osoen irakurketa pertsonala eginez (horien barnean egokitzapen eta birsortze lan modernoak). Testua modu kritikoan hartuko dute; edukia ebaluatuko dute, kontuan hartuz haren testuinguru historikoa, egitura orokorra, generoaren elementu bereizgarriak, hizkuntzaren erabilera (erregistroa eta estiloa) eta egilearen ikuspuntua eta ofizioa. Obran gehien eta gutxien gustatu zaizkien alderdiei buruzko eta edukiaren eta haien bizipenen arteko erlazioari buruzko iritzi pertsonala eman beharko dute.6. Literaturaren ezagutzak erabiltzea testu laburrak edo testu-zatiak ulertzeko eta baloratzeko, eta erreparatuko zaio errepikatzen diren gaiak agertzeari, hizkuntza poetikoaren balio sinbolikoari eta generoen, forma literarioen eta estiloen bilakaerari.Irizpide honekin ebaluatu nahi da literaturaren inguruko ezagutzak noraino barneratu diren, gelan komentaturiko liburuak irakurriz, baloratuz eta haiekin gozatuz; edukia, antolaketa, hizkuntzaren erabilera eta egilearen ofizioa ebaluatze aldera testu literariotik aldentzeko gaitasuna begiratuko da. Kontuan hartuko da gai eta motiboak ulertzea, gai jakin batzuen errepikapenaz ohartzea (maitasuna, denbora, bizitza, heriotza), generoak eta haien bilakaera, oro har, ezagutzea eta elementu sinbolikoen eta baliabide erretorikoen eta haiek testuan duten funtzionaltasunaren balorazioa egitea.

118


7. Irakurritako eta komentatutako obren, haiek agertzen diren testuinguruaren eta literaturaren historiako egile garrantzitsuenen arteko erlazioak ezagutzen direla erakustea, informazio eta sintesi edo imitazio eta birsortze lan bat eginez, paperean nahiz euskarri digitalean.Irizpide honekin egiaztatu nahi da ea ulertzen duten literaturaren fenomenoa testuinguru historiko jakin batean izaten den jarduera komunikatibo eta estetiko bat dela; horretarako lan pertsonala eginen dute, paperean nahiz euskarri digitalean, non laburbilduko baita egile, obra edo garai bati buruz lortutako informazioa; halaber, proposa daiteke testu bat osatzea eta hartan gelan erabilitako ereduetako bat imitatzea edo birsortzea. Horrela egiaztatzen ahalko da XX. mendeko olerkariak eta XIX. eta XX. mendeetako narrazio-egileak eta narrazio-egile garaikideak eta haien lanak ezagutzen direla.8 Hizkuntzari eta erabilera linguistikoaren arauei buruzko ezagutzak aplikatzea ahozko eta idatzizko testuen ulermen arazoak konpontzeko eta maila honetako berezko testuen osatze eta berrikuspen lanak gero eta autonomia handiagoarekin egiteko.Irizpide honekin jakin nahi da ikasleek hizkuntzari eta erabilera arauei buruzko ezagutza batzuk barneratzen eta erabiltzen dituzten, testuen ulertze, osatze eta berrikusteari dagokionez. Honakoei erreparatuko zaie bereziki: deixiaren aldaera sozialak (konfiantzazko eta kortesiazko formulak), lokailu banatzaileak, hurrenkera, kontrastea, azalpena eta kausa adierazteko lokailuak; barne erreferentziako mekanismoak, gramatikalak nahiz lexikoak, bereziki nominalizazioak eta hiperonimo abstraktuak; ahalezkoaren eta aditz trinkoen balioak; aditz baten aldaera desberdinek dauzkaten jokabide sintaktiko desberdinak, eta eduki bera eskema sintaktiko desberdinen bidez adieraztea; perpaus koordinatuak; kausazko, ondoriozko eta baldintzazko esaldiak eta esaldi kontzesiboak zuzen erabiltzea. Egiaztatuko da ondoko ezagutzak finkatu diren: arau ortografikoen ezagutza praktikoa; komaren erabilera perpaus elkartuetan eta markatzaile diskurtsiboekiko loturan; komatxoak zitak egiteko modu gisa; kalko oker batzuk zuzentzea, eta Euskaltzaindiaren arau batzuk ezagutzea.

Ebaluazio irizpideak. 4. multzoa. Hizkuntzaren ezaguera DBH 3

8Hizkuntzari eta erabilera linguistikoaren arauei buruzko ezagutzak aplikatzea ahozko eta idatzizko testuen ulermen arazoak konpontzeko eta maila honetako berezko testuen osatze eta berrikuspen lanak gero eta autonomia handiagoarekin egiteko.Irizpide honekin jakin nahi da ikasleek hizkuntzari eta erabilera arauei buruzko ezagutza batzuk barneratzen eta erabiltzen dituzten, testuen ulertze,

119


osatze eta berrikusteari dagokionez. Honakoei erreparatuko zaie bereziki: deixiaren aldaera sozialak (konfiantzazko eta kortesiazko formulak), lokailu banatzaileak, hurrenkera, kontrastea, azalpena eta kausa adierazteko lokailuak; barne erreferentziako mekanismoak, gramatikalak nahiz lexikoak, bereziki nominalizazioak eta hiperonimo abstraktuak; ahalezkoaren eta aditz trinkoen balioak; aditz baten aldaera desberdinek dauzkaten jokabide sintaktiko desberdinak, eta eduki bera eskema sintaktiko desberdinen bidez adieraztea; perpaus koordinatuak; kausazko, ondoriozko eta baldintzazko esaldiak eta esaldi kontzesiboak zuzen erabiltzea. Egiaztatuko da ondoko ezagutzak finkatu diren: arau ortografikoen ezagutza praktikoa; komaren erabilera perpaus elkartuetan eta markatzaile diskurtsiboekiko loturan; komatxoak zitak egiteko modu gisa; kalko oker batzuk zuzentzea, eta Euskaltzaindiaren arau batzuk ezagutzea.

9 Oinarrizko terminologia linguistikoa ezagutzea jardueretan.Irizpide honekin egiaztatu nahi da jarduera gramatikaletan azalpenak eta jarraibideak jarraitzeko behar den oinarrizko terminologia ezagutzen den. Maila honetan, aurreko mailan erabilitako terminologia erabiltzeaz gainera, egiaztatuko da honakoen terminologia ere ezagutzen den: izen sintagma eta aditz sintagma eta osagarriak; elipsia; hitz mota desberdinen funtzio sintaktiko bereizgarriak. Eskolako hiztegietan informazio gramatikal orokorra lortzeko autonomia gero eta handiagoa izatea baloratuko da.10. Euskalki nagusiak zein diren ezagutzea.Irizpide honekin ebaluatu nahi da ea ikasleek identifikatzen eta ezagutzen dituzten euskalki nagusiak eta haiei buruz historian zehar egin diren sailkapenak. Bonaparte, Azkue, Zuazo eta abar.

120


5. multzoa. Hizkuntzaren ikaskuntzari buruzko gogoeta DBH 3

11. Komunikazio testuinguru desberdinetan, modu kontzientean, hizkuntzaren sistema linguistikoari buruz barneratutako ezagutzak erabiltzea, autozuzenketarako eta autoebaluaziorako tresna gisa norberaren ahozko eta idatzizko produkzioetan, eta gainerakoen produkzioak ulertzeko.Irizpide honekin ebaluatu nahi da ikasleek gaitasuna duten sistema linguistikoari buruz dituzten ezagutzak gero eta autonomia handiagoarekin aplikatzeko eta beren produkzioak eta besteenak ulertzea ahalbidetzen duen zuzentasun formalaren beharrari buruz gogoeta egiteko.12. Ikaskuntzan aurrera egiteko erabilitako estrategiak identifikatu, erabili eta ahoz azaltzea.Irizpide honek ebaluatu nahi du ikasleek ikasteko prozesua errazten duten estrategiak erabiltzen dituzten; esate baterako, aurrerapenak baloratzea, ikaskuntzari buruz gogoeta egitea; lexikoa bildu, buruz ikasi eta berrikusteko estrategia desberdinak erabiltzea; hiztegiak eta baliabide bibliografiko, informatiko eta digitalak gero eta autonomia handiagoarekin erabiltzea; forma gramatikalen erabilera eta esanahia aztertu eta haiei buruz gogoeta egitea, ezagutzen dituen beste hizkuntza batzuekin konparatuz eta alderatuz; ikasteko aukerez kontzienteki baliatzea ikasgelan eta ikasgelatik kanpo, edo autozuzenketarako mekanismoak erabiltzea.13. Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak gero eta autonomia handiagorekin erabiltzea, informazioa bilatzeko, ereduetatik abiatuz testuak sortzeko, posta elektronikoko mezuak bidali eta jasotzeko, eta ahozko eta idatzizko harreman pertsonalak ezartzeko, tecnología horien erabilera dela-eta interesa erakutsiz.Irizpide honekin baloratu nahi da informazioaren eta komunikazioaren teknologiak komunikaziorako eta ikaskuntzarako tresna gisa erabiltzeko gaitasuna, betiere gelako ohiko jardueretan eta ahozko eta idatzizko harreman pertsonalak ezartzeko. Ezartzen diren komunikazioak lehendik landutako lan ezagunei buruzkoak izanen dira. Kontuan hartuko da, halaber, ikasleek aniztasun linguistikoa baloratzen ote duten elementu aberasgarri gisa, eta hizkuntza dela-eta daukaten jarrera.

121




1. Nolabaiteko luzera duten aurkezpenen edo hitzaldi ez oso luzeen ideia nagusiak eta datu garrantzitsuak ateratzea, eta komunikabideetako edo eskola esparruko deklarazio edo eztabaida publikoetako helburuak, tesiak eta argudioak identifikatzea.Irizpide honekin jakin nahi da ikasleak gai diren ahozko aurkezpenen eskema eta laburpenak egiteko, pertsuasio erako deklarazio publikoetako edo eztabaida publikoetako nahiz eskola esparruko eztabaidetako helburuak, tesiak eta argudioak jasoz.

2. Helburua identifikatu eta kontrastatzea esparru publikoko eta komunikabideetako idazkietan; gizarteko bizitza eta ikasketa prozesu konplexuak erregulatzen dituzten jarraibideak ulertzea;gai nagusiaeta bigarren mailako gaiak inferitzea; informazioa nola antolatzen den bereiztea; azalpenak eta argudioak alderatzea, eta erabilitako hizkuntza prozeduren eraginkortasuna epaitzea.Irizpide honek balio du ebaluatzeko ikasleek, gizarteko kide gisa eta komunikabideetan jarduteko testu erabilienetan, (zuzendariarentzako gutuna, iritzi- zutabeak, publizitatea) hitz egiteko ekintza (protesta, ohartarazpena, gonbita ...) eta komunikazio helburua identifikatzen dituzten; beren giza esperientziatik hurbil dauden esparru publikoetan eta ikasteko egoeretan, nolabaiteko konplexutasuna duten prozesuak badaude, jarduerak egiteko jarraibideak betetzen dituzten; testu bateko gai nagusia eta bigarren mailako gaiak inferitzenDituzten testuan errepikatzen diren informazioetatik eta beren ezagutzetatik abiatuta; azalpen baten eta argudiozko testu baten atalen arteko erlazioa ezartzen duten, ideiak antolatzeko teknikak aplikatuz; egitate batenazalpenen arteko eta aurkako argudioen arteko desberdintasunak identifikatzen dituzten, eta gai ote diren hizkuntza prozedura batzuek (erregistroa, testuaren antolaketa, figura erretorikoak) testu baten eraginkortasunean (argitasuna, zehaztasuna, pertsuasio ahalmena) duten eragina epaitzeko.

3. Aurkeztea, azaltzea, argudiatzea, laburtzea eta komentatzea paperean nahiz euskarri digitalean, erregistro egokia erabiliz, ideiak argitasunez antolatuz, esakuneak sekuentzia ineal kohesionatuetan lotuz, arau gramatikal eta ortografikoak errespetatuz eta testua planifikatzeko eta errebisatzeko garrantzia baloratuz.Irizpide honekin ebaluatu nahi da ikasleek testuak antolaketa argi batekin idazten dituzten eta perpausak sekuentzia lineal kohesionatu batean kateatzen dituzten; interesa duten testuak planifikatzeko eta berrikusteko,ondoz ondoko bertsioak eginez formatuagatik eta erregistroagatik egokia izanen den behin betiko testu bat osatu arte. Ikasturte honetan ebaluatuko da ikasleek esparru publikoko testuak osatzen ba ote dakiten -esate baterako, foroak, eskariak eta

122


eskabideak, erreklamazioak, curriculum vitaea eta informazio eta publizitate liburuxkakgenero horien konbentzioen arabera; iritzia emateko kazetaritza testuak idaztea, adierazpen eta pertsuasio baliabideak eraginkortasunez erabiliz; aurkezpenak, azalpenak eta argudioak laburtzea, jatorrizkotestuaren oinarrizko elementuak birsortuz; aurkezpenak, azalpenak eta argudioak osatzea iturri desberdinak erabiliz eta irakurketa arina bermatuz; lanerako proiektuak azaltzea eta ondorioen berri ematea. Halaber, baloratuko da testu idatzien aurkezpen txukunak egitea, paperean nahiz euskarri digitalean, arau ortografikoak eta tipografikoak

4. Ahozko aurkezpen argiak eta ongi egituratuak egitea jarduera akademikoarekin edo gaurkotasun sozial, politiko edo kulturalarekin zerikusia duten eta ikuspuntu eta jarrera desberdinak sorrarazten dituzten gaiei buruz, ikus-entzunezko bitartekoen eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien laguntzarekin.Irizpide honekin behatu nahi da ea ikasleak gai diren gai bati buruzko aurkezpen bat egiteko, idatzizkooharren laguntzarekin eta, agian, beste baliabide batzuen laguntzarekin –horma-irudiak edo diapositibak–,haren aurrean ikuspuntu desberdinak seinalatuz eta aldeko eta aurkako arrazoiak emanez, halako moduan non entzuleei datu garrantzitsuak eta irizpideak emanen zaizkien jarrera propio bat izan dezaten. Bereziki baloratuko da ikus-entzunezkoez eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiez baliatzea ahozko aurkezpenak laguntzeko.

3. multzoa. Literatur hezkuntza DBH 4

5. Euskal idazleen kontaera luze samarren eta eleberrien irakurketa pertsonala egin eta hari buruzko iritzi ongi argudiatua ematea; obraren egitura eta generoaren elementuak ebaluatzea; hizkuntzarenerabilera eta egilearen ikuspuntua eta ofizioa ebaluatzea; obraren esanahia kokatzea haren edukiaren eta norberaren esperientziaren arabera.Irizpide honekin ebaluatu nahi da literatur esparruan ikasleak irakurtzeko duen gaitasuna, euskal idazleen lanak irakurriz. Ikasleek testua modu kritikoan hartuko dute; haren edukia, egitura orokorra, generoaren bereizgarrien erabilera ebaluatuko dituzte, arreta berezia eskainiz hurrenkera kronologikoari eta narratzailearen ahotsariedo ahotsei, hizkuntzaren erabilerari (erregistroa eta estiloa), eta egilearen ikuspuntuari eta ofizioari. Obran gehien eta gutxien gustatu zaizkien alderdiei buruzko eta edukien eta haien bizipenen arteko erlazioari buruzko iritzi pertsonal ongi argudiatua eman beharko dute.

6. Ezagutza literarioak erabiltzea testu laburrak edo testu-zatiak ulertu eta baloratzeko, arreta berezia eskainiz literatura garaikidean generoetan eta formetan eginiko berrikuntzei (bertsogintzan eta hizkuntzan).Irizpide honekin ebaluatu nahi da literaturaren inguruko ezagutzak noraino barneratu diren, gelan komentaturiko liburuak irakurriz, baloratuz eta haiekin

123


gozatuz; edukia, antolaketa, hizkuntzaren erabileraeta egilearen ofizioa ebaluatze aldera testu literariotik aldentzeko gaitasuna begiratuko da. Kontuan hartuko da gaiak eta motiboak ulertzen diren eta ikasleak konturatzen diren gai batzuk behin eta berriz agertzen direla, eta gai berriak ere agertzen direla; literatura garaikideko generoak eta haien ezaugarri eta berritasunak ezagutzendituzten, oro har; halaber, sinbolismoak eta abangoardiek hizkuntza poetikorako egin dituzten ekarpenak ezagutzen dituzten

7. Irakurritako eta komentatutako obren, haiek agertzen diren testuinguru historiko eta literarioaren eta lehenengo euskal idazle garrantzitsuenen eta olerkari garaikideen arteko erlazioak azaltzea,informazio eta sintesi lan bat eginez, balorazio pertsonala eginez edo imitazio eta birsortze lan bat eginez, paperean nahiz euskarri digitalean.Irizpide honekin egiaztatu nahi da ulertzen duten literaturaren fenomenoa testuinguru historiko jakin batean izaten den jarduera komunikatibo eta estetiko bat dela; horretarako lan pertsonala eginen dute, paperean nahiz euskarri digitalean, non laburbilduko baita egile edo obra bati buruz lortutako informazioa; halaber, proposa daiteke testu bat osatzea eta hartan gelan erabilitako ereduetako bat imitatzea edo birsortzea. Horrela, egiaztatzen ahalko da ikasleek lehenengo euskal idazleen, olerkari garaikideen eta haien lanen ezagutza barneratudutela.

8. Hizkuntzari eta erabilera linguistikoaren arauei buruzko ezagutzak aplikatzea ahozko eta idatzizkotestuen ulermen arazoak konpontzeko eta testuen osatze eta berrikuspen lanak modu autonomoan egiteko.Irizpide honekin jakin nahi da ikasleek hizkuntzari eta erabilera arauei buruzko ezagutzak erabiltzendituzten testuak ulertu eta osatzeari dagokionez, eta testuak berrikusterakoan autonomiaz erabiltzen diren.Egokitasunaren eta kohesioaren alderdi guztiak baloratuko dira, eta bereziki honakoak: subjektibotasunaren adierazpena (iritzia, balorazioa, ziurtasuna, zitak sartzea) eta deixiaren aldaera espresiboak (konfiantzaetakortesia-formulak); perpaus bakun eta konplexuak erabiltzea eskema semantiko eta sintaktiko desberdinekin; lotura prozedurak eta, zehazki, kausa, ondorioa, baldintza eta hipotesia adierazteko lokailuak; barne erreferentziako mekanismoak; estilo kohesionatuko esakuneak osatzeko prozedura desberdinak (perpaus-eraiketen eta izen-eraiketen arteko alternatiba; justaposizioaren, koordinazioaren eta mendeko perpausen artekoa - mendeko perpaus kausazkoa, ondoriozkoa, baldintzazkoa, kontzesiboa eta helburuzkoa-). Ebaluatuko da, halaber, ondokoak ezagutzen diren: subjuntibozko aditz laguntzailea, hitanoa eta deklinabidea. Aurreko mailetan ebaluatu diren arauez gainera, honakoak hartuko dira aintzat: ortografia; puntuazioak perpausaren eta testuaren antolaketa kohesionaturako egiten duen ekarpena; marratxoaren eta parentesiaren erabilera tartekietan, eta komatxoen erabilera adierazkorrak. Halaber, ebaluatuko da kalko oker batzuk zuzentzea eta Euskaltzaindiarenarau batzuk ezagutzea.

124


Ebaluazio irizpideak. 4. multzoa. Hizkuntzaren ezaguera DBH 4

9. Terminologia linguistiko egokia ezagutu eta erabiltzea jardueretan.Irizpide honekin egiaztatu nahi da gelako ezagutza gramatikalak eta jarduerak aipatzeko behar den terminologia egokia ezagutu eta erabiltzen den. Egiaztatuko da ikasleek aurreko mailetan barneratutako terminologia eta maila honetan sartutakoa noraino ezagutzen duten. Egiaztatuko da, halaber, hitzenforma eta funtzioa bereizten diren, eta kategoriaz aldatzeko prozedura lexikoak (hizkiak) eta sintaktikoak ezagutzen diren. Hiztegietan eta bestelako kontsulta lanetan mota guztietako informazio linguistikoak lortzeko autonomia gero eta handiagoa izatea baloratuko da.

10. Euskara estandarra sortu zen arteko euskararen historia ezagutzea. Hizkuntzen arteko harremanetatik heldu diren fenomenoak ezagutzea: elebitasuna eta diglosia.Irizpide honekin ebaluatzen da ikasleek euskara estandarra sortu arteko euskararen historia ezagutzenduten, eta hizkuntzen harremanetatik heldu diren fenomenoak ezagutzen ditzuten: elebitasuna, diglosiaeta abar.

125


5. multzoa. Hizkuntzaren ikaskuntzari buruzko gogoeta DBH 4

11. Komunikazio testuinguru desberdinetan, modu kontzientean, hizkuntzaren sistema linguistikoari buruz barneratutako ezagutzak erabiltzea, autozuzenketarako eta autoebaluaziorako tresna gisa norberaren ahozko eta idatzizko produkzioetan, eta gainerakoen produkzioak ulertzeko.Irizpide honekin ebaluatu nahi da ikasleek gaitasuna duten sistema linguistikoari buruz dituzten ezagutzak gero eta autonomia handiagoarekin aplikatzeko eta beren produkzioak eta besteenak ulertzea ahalbidetzen duen zuzentasun formalaren beharrari buruz gogoeta egiteko.

12. Ikasteko erabili diren estrategiak identifikatu, erabili eta azaltzea; erabil daitezkeen beste batzuen adibideak jartzea eta ikasteko helbururako egokienak zein diren erabakitzea.Irizpide honek ebaluatu nahi du ikasleek ikasteko prozesua errazten duten estrategiak erabiltzendituzten, lexikoa bildu, buruz ikasi eta berrikusteko modu desberdinen aplikazio autonomoa eginez; hiztegiak eta baliabide bibliografiko, informatiko eta digitalak gero eta autonomia handiagoarekin erabiltzea; forma gramatikalen erabilera eta esanahia aztertu eta haiei buruz gogoeta egitea, ezagutzendituen beste hizkuntza batzuekin konparatuz eta alderatuz; ikasteko aukerez kontzienteki baliatzeaikasgelan eta ikasgelatik kanpo; norberaren ikaskuntza ebaluatzen parte hartzea; edo autozuzenketarako mekanismoak erabiltzea.

13. Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak gero eta autonomia handiagorekin erabiltzea, informazioa bilatzeko, ereduetatik abiatuz testuak sortzeko, posta elektronikoko mezuak bidali eta jasotzeko, eta ahozko eta idatzizko harreman pertsonalak ezartzeko, tecnología horien erabilera dela-eta interesa erakutsiz.Irizpide honekin baloratu nahi da informazioaren eta komunikazioaren teknologiak komunikaziorako eta ikaskuntzarako tresna gisa erabiltzeko gaitasuna, betiere gelako ohiko jardueretan eta ahozko eta idatzizko harreman pertsonalak ezartzeko. Ezartzen diren komunikazioak lehendik landutako lan ezagunei buruzkoak izanen dira. Kontuan hartuko da, halaber, ikasleek aniztasun linguistikoa baloratzen ote duten elementu aberasgarri gisa, eta hizkuntza dela-eta daukaten jarrera.

126


-AUKERATUTAKO LANABESAK

IKASKUNTZA PROZESUAREN EBALUAZIOAEUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURA.

Ebaluazio lanabesak Kontzeptuak

Prozedurak

Jarrerak Zein mo-mentutan?

Behaketa sistematikoa

Gelako egunerokoa

Ikasleek egindako lanak

LaburpenakGelako koadernoaAriketa ebazpenakAhozko jarduerakIkerkuntzak

Berariazko frogak

Azterketak

Oso egokia

Oso egokiaOso egokia

Oso egokiaOso egokia

Oso egokia

Oso egokia

Oso egokia

Oso egokia

Oso egokia

Oso egokia

Oso egokia

Oso egokia

Oso egokia

Oso egokia

Oso egokia

Egunero

TartekaNoizbehinka

TartekaEgunero batekIkasturteko bat

Behar adina

127


Oso egokia

128


KALIFIKAZIO IRIZPIDEAK

Ikasleak kalifikatzerakoan honako arlo ezberdin hauek hartuko dira kontuan:

Lana:.-Idatzia/Ahozkoa.-Talde-lanak: informazio iturrien erabilpena,ikerketa lana..-Liburu-irakurketa.

.-Sormen-lana.-Hausnartze-lana: eskemak , laburpenak, mapa kontzeptualak, e.a..-Ikasleari, ikasgelan eta etxerako bidalitako guztia hartuko zaio

kontuan, derrigorrezkoa delarik lanen aurkezpena.

Jarrera:.-Lan egiteko prestatasuna.-Kritika irekia

.-Irakasle nahiz ikaskideekiko jarrera.-Lagunak errespetatzea.Besteen iritzia errespetatzea..-Euskal kulturarekiko jakin nahia

Txukuntasuna:.-Aurkezpenak (Ahozkoak nahiz idatzizkoak)

Kalifikazioa:-Eguneroko lanketaz gain kurtsoan zehar, idazlanak, irakurketa

liburuak, azterketak, etxerako lanak ,jarrera eta portaera izango dira ebaluazioko nota erabakiko dutenak. .

-Liburu irakurketak ** ebaluaketaero nahitaezkoak dira, beraz, ez irakurtzeak edo honen inguruko lana ez egiteak ebaluaketa hori ez gainditzea suposatuko du.

-Lanik ez egiteak ere badu eragina ebaluaketako notan, horrela, lanik egin gabeko hiru egunengatik puntu 1 kenduko da.

-Azterketei dagokienean, ebaluaketa bakoitzean egiten diren azterketeta guztietan media egin ahal izateko atera beharreko gutxieneko nota 3 izango da..

Euskal hizkuntza eta literaturaDBH1 DBH2 DBH3 DBH4

Azterketek % 40 % 40 % 60 % 60

129


Agindutako lanek eta jarrera

% 40 % 40 % 30 % 30

Irakurketa liburuek** % 20 % 20 % 10 % 10

-Ebaluazio bakoitzean, eskola orduen %33 hutseginez gero, ebaluatzeko eskubidea galduko da. Halaber, eskola etortzeak justifikatu arren, ezinbestekoa izanen da egun horietako lanketa egitea eta aurkeztea, bestela lan ez egiteari dagion portzenataia aplikatuko da.

-Bestalde, ikastetxeko Barne Araudian agertzen den moduan, ikasleren batek azterketa egunean klasera etortzerik ez dadu izaten, mediku justifikantea ekarri beharko du.

Errekuperaketak

TALDEA ERREKUPERAKETAK EKAINA IRAILADBH 1 -Ebaluaketero Suspendit

uaDena

DBH 2 -Ebaluaketero Suspenditua

Dena

DBH 3 -Ebaluaketaero Suspenditua

Dena

DBH 4 -Ebaluaketaero Suspenditua

Dena

Aitzineko mailetako gainditu gabeak

130


Egoera honetan agertzen diren ikasleei zehatz-mehatz jakinaraziko zaie, noiz eta nola eginen duten ikasgaia gainditzeko lanketa (bi zatitan, gabonen ondorenerako eta aste santu ondorenerako). Horrez gain, tutorearen laguntzarekin, egin beharrekoaren jarraipne zehatza eginen dugu, alferkeria kontuak alde batera utzi eta dagokiona egin eta gainera, ongi egin dezaten.

7-DBHko ZEHAR-LERROAK

Zehar gaien helburua gure ikasleak autonomoak eta jarrera kritikodunak izatea da, beren buruarekiko, ondokoekiko eta ingurunearekiko errespetua izatea elkarbizitza hobea lortzeko. Horretarako, etapako eta arloko helburu nagusietan aipatu den bezala, taldearen aniztasuna aprobetxatuta gure curriculumean eduki espezifikoak garatuko ditugu. Irakaskuntza-ikaskuntza jarduerak antolatuko ditugu ondorengoak bezalako gaien inguruan: Kontsumorako heziketa, bide-hezkuntza, bakerako heziketa, heziketa ez diskriminatzailea, osasunerako hezkuntza, ingurugiro-hezkuntza, afektibitatea eta sexualitate hezkuntza.

Aipatutako gaiak era desberdinetan lan daitezkeenez, ditugun helburu eta baliabideen arabera aukeratuko ditugu.

Zehar gaiak lantzeko orientabideak:

a) Liburuak: euskara departamenduan erabiliko ditugun testu liburuek eta irakurketa liburuek kontuan hartuko dituzte zehar gaiak. b) Liburuetatik abiatuta egiten ditugun komentario edo adierazpenetan ere gogoan izango ditugu zehar gaiak. c) Sormenezko ekintzak agintzerakoan kontutan hartuko ditugu, adibidez, bakeari buruzko idazlana edota inguruneari buruzko olerkia bidaliko diegu. d) Zehar gai baten inguruan unitate didaktikoak antola ditzakegu. Adibidez: kontsumoaren inguruan publizitatea lan dezakegu, bide-hezkuntzari buruz zeinu linguistikoaren

131


ezaugarriak edota generoen erreflexioa egiteko une aproposa izan daiteke zenbait hitzen arabera (aiton-amonak, gurasoak, e. a.) eta gramatika lantzeko momentua. e) Zehar gai bat hautatu ondoren, horri buruzko astea antola daiteke Institutu mailan eta ekintzei disziplina arteko enfokea emanez. f) Egun jakinak hartu (emakumearen eguna, liburuaren eguna, bakearen eguna, ... ) ekintza zehatzak burutzeko (lehiaketak, hitzaldiak, hormirudiak, mahai inguruak, ... ) edo egunok lantzen ari den zehar gaiaren programa zabalagoaren barnean kokatu (abiapuntua, helmuga, ... ) g) Kanpo, ekintzak antolatzeko unean, kontutan hartu landuko ditugun gai horiei buruz kanpoan dauden gauzak gelan landutakoaren osagarri izan daitezen.

-ZEHAR LERROAK Igo. ZIKLOA UNITATEZ UNITATE

DBH 11 Elkarbizitza . Irakurgaia: Ekaitza

Ikastunitate honetan agertzen den irakurgaiak, pertsonen arteko desberdintasun edo haserrealdiak gaindituz, elkartasunaren balioa erakusten digu.

Kulturarteko hezkuntza . Hiztegia: ltsasoko belarra Itsasoko belarra deja eta, gureaz besteko zenbait kulturek

egiten duten erabilera jasotzen du irakurgai labur honek.

2 Elkarbizitza . Irakurgaia: Eskuargia Nikolas Txikiren aldrebeskeriek irakaspen argi bat dute

ikastunitate honetan proposaturiko irakurgaian, hots, gure alboan bizi direnekiko errespetua azaldu beharra.

3 Gure ondarea . Irakurgaia: Bertsotan hastea Euskal Herriak eman duen bertsolari iaioenetako baten

bizipenak direla media, euskal kul- turaren ondare den bertsolaritzaren berri izateko aukera ematen digu irakurgai honek.

Kulturarteko hezkuntza. Hiztegia: Oinak airean

132


Irakurgai labur hau dantzak euskal kulturan eta geure kulturaz besteko gizarte batzuetan duen esanahiaz mintzatzen da.

4 Bakerako hezkuntza . Irakurgaia: lhesaldia Euskal Herriko historiaren gatazka armatu baten berri

ematen digun irakurgai honetan, gerrak eragindako ankerkeriak bazterrean utzi eta ideologia aldetik etsaiak diren bi pertsonen arteko adiskidetasuna ageri da.

Hezkuntza ez-sexista . Hiztegia: Emakume langileak Irakurgai labur honetan emakumeek antzina burutzen

zituzten egiteko batzuen berri dator. Bereizkeria ora baztertuz. Ian alorrean ere emakumeen eta gizonen arteko berdintasuna lortu beharra erakusten digu.

5 Elkarbizitza . Irakurgaia: Denboraren sorterria Irakurgaiko bi pertsonaien arteko adin desberdinfasuna

oztopo izan gabe, nagusiekiko harremanak maitasunezkoak eta errespetuzkoak izan behar direla aldarrika daiteke testu honen bitartez.

6 Elkarbizitza . Irakurgaia: Etxetik kanpora Hiru mutilen okerreko jarrerak (Iapurretan ibiltzea) eta

azken orduan egindakoaz da- mutzeak irakaspen on bat ematen digu. Komunikazioa: Oharrak nonahi

Aurkeztatuko egoera komunikazio elkartrukearen adierazgarria da.

7 Ingurugiroa . Irakurgaia: Auritzeko zelaia Hiztegia: Elurra ate joka

Bai hasierako irakurgai literarioan eta baita hiztegi atalekoan ere, naturarekiko maitasuna islatzen da.

Gure ondarea . Irakurgaia: Auritzeko zelaia Idazleak Euskara gorde beharreko altxor gisa baloratzeko

deja egiten digu bertan.

8 Osasunerako hezkuntza . Irakurgaia: Estetoskopioa Irakurgaian medikuntzarekin zerikusia duten zenbait gauza

azaltzen dira eta aproposa da osasunari buruz gogoeta egiteko.

9 Elkarbizitza . lrakurgaia: Arianeren gogoetak Neska gazte baten gogoeten bidez adiskidetasunaren

inguruan hausnartzeko bidea ematen digu irakurgai honek. Hiztegia: Kaixo,laguntxo!

Pertsonen arteko harremanak lantzen dira hiztegiaren atal osoan zehar.

133


10 Bakerako hezkuntza . Irakurgaia: Erasoa Indarkeriaren eta bidegabekeriaren aurrean, elkarrizketa

eta eskubide pertsonalak errespetatu behar direla ondoriozta daiteke irakurgaitik eta eleberri osotik ere.

11 Kontsumorako hezkuntza . Hiztegia: Saltzen, saltzen Neurriz kanpoko kontsumismoaren aurrean, jarrera

kritikoa sustatzen du

12 Kulturarteko hezkuntza . Irakurgaia: Maroko aldean Marokoarren bizimoduari buruzko testu honek beste

kultura batzuetako giza taldeei eta beren ohiturei buruzko interesa pizteko balio du

Ingurugiroa . Hiztegia: Ondo ibili Atal honetan aurkezten den dekalogo gisakoak geure

ingurunea eta natura zaintzeko aholkuak ematen dizkigu.

DBH 2

1 Ingurugiroa . Irakurgaia: Mintzaldia Abereek, eta baita gainerako animalia guztiek ere, otzan zein basati, gizakien bizitzan duten garrantzia baloratu beharra azpimarratzen da hemen.

Kulturarteko hezkuntza . Hiztegia: Munduko etxeak Munduko hainbat kulturatan eta historian zehar etxebizitzak egiteko eta bizitzeko modu desberdinak egon direla eta egon daudela baloratu eta errespetatu.

134


2 Osasunerako hezkuntza . Hiztegia: Osasuna, munduko ondasuna

Osasunaren dekalogo honetan osasun eta higiene aztura egokien berri ageri da.

3 Elkarbizitza . Irakurgaia: Gure sukaldea Baliatu auzo bateko bizitzaren berri dakarren irakurgai hau norberaren etxean auzoki- deekiko hartu beharreko jarrera eta ohitura egokiak lantzeko.

Osasunerako hezkuntza . Hiztegia: Aizu, adi! Baliatu belarriei buruzko irakurgaia osasun eta higiene aztura egokiak indartzeko. 4 Elkarbizitza . Irakurgaia: Eztabaida

Irakurgaian azaltzen denez, itxura fisikoa ez da inor baztertzeko arrazoia. Mintzatu ikasleekin gai horri buruz, egun itxurari ematen zaion garrantzia eztabaidagai jarriz.

Kulturarteko hezkuntza . Hiztegia: Munduaren serrera Testuak erakusten digunez. gizaki guzti-guztion kezkak berdintsuak dira, kezka horiei emandako erantzunak dira desberdintzen gaituztenak. Nolanahi izanik ere, munduko kultura eta zibilizazio guztien sinesmen eta ohiturak errespetatu behar dira.

5 Gure ondasuna . Irakurgaia: Apustua Testuan harri jasotzea aipatzen denez. mintzatu euskal herri kirolei buruz. Bide batez, hitz egin kirolek apustuarekin duten loturaz eta eztabaidatu arazoa.

6 Elkarbizitza . Irakurgaia: Eskua Itsasoko bizimodu latza agertzen duen irakurgai honek lanbide guztiak berdin baloratu behar direla azpimarratzeko bidea ematen duo

Ingurugiroa . Hiztegia: Itsasoko tigrea Bai testu honek eta baita unitatean zehar Jantzen den gai orokorrak ere, itsasoa eta bertako izaki bizidun guztiak zaindu beharra ekartzen digute gogora.

135


7 Elkarbizitza eta bakerako hezkuntza . Irakurgaia: Erronka Lagunen arteko harremanen berri ematen digun irakurgai honen bidez. eztabaida antzuak eta indarkeria gaitzesteko aukera dugu. Arazoak modu baketsuan konpondu beharra nabarmendu.

8 Kontsumorako hezkuntza . Hiztegia: Marrazki bizidunak Baliatu hiztegiaren atalean lantzen dena telebistaren aurrean ematen ditugun orduei buruz hausnartzeko. Egungo gizarte kontsumistaren ohiturei buruz mintzatu.

9 Osasunerako hezkuntza . Hiztegia: Loa eta ametsa Lo egiteak osasunerako ekartzen dituen mesedeak aipatu eta 10 aztura egokiak izatearen garrantzia azpimarratu.

10 Ingurugiroa . Irakurgaia: Bizia 10: otsail erdi . Hiztegia: Lagun urtetsuak

Bi irakurgaietan natura eta bertako elementuak, hala nola, zuhaitzak, zaintzeko eta errespetatzeko hainbat arrazoi datoz. Ingurugiroa babestearen garrantzia azpimarratzeko bidea ematen dute biek.

11 Hezkuntza ez-sexista . Irakurgaia: Frantses euskaldun bat Bertso hauetan ironiaz konpontzen diren auziak aitzakia gisa hartuz. emakumeen kon- trako erasoak, bai hitzezkoak eta baita indarkeria fisikoa ere, gaitzestu. Azpimarratu emakumezkoen eta gizonezkoen berdintasuna gizarteko alar guztietan.

Kontsumorako eta osasunerako hezkuntza . Hiztegia: Modaren giltzarria

Mintzatu modak egungo gizartean duen eraginari buruz. Bultzatu kontsumo ohitura orekatuak, modak ekarri chi duen kontsumismotik aldenduak, eta kanpoko itxurak kanon batzuei jarraitzeak batzuetan osasunean eragiten dituen kafteak azpimarratu.

12 Elkarbizitza . Irakurgaia: Somorrostroko zazpi kontzeju. Baliatu irakurgaia Ian bide guztiak baloratu eta errespetatu beharra azpimarratzeko.

Kontsumorako hezkuntza . Komunikazioa: Publizitatea

136


Publizitateak gure kontsumo azturetan duen eraginari buruz hausnartu eta bultzatu kontsumo ohitura orekatuak.

8- DBHko ANIZTASUNAREN TRATAERA

-IRIZPIDE OROKORRAK: ANIZTASUNAREN TRATAERA HIRU MAILATAKO ERANTZUNA

Aniztasunaren trataera Hizkuntza eta Literatura arloan ondoko hiru maila hauetan lantzen da: programazioan, metodologian eta materialetan.

1. Aniztasunaren trataera programazioan Bat baino gehiago dira ikasleen aniztasuna kontuan hartu

behar duten programazio irizpideak. Horien artean honako hauek azpimarratuko ditugu:

Mailaketa, gero eta zailtasun eta espezializazio maila handiagoarekin. Euskara zuzen erabiltzeko gomendioen zerrenda, esate baterako, ikasleek jada ongi ezagutzen duten puntu batetik abiatzen da (letra larrien eta xehen erabilera) eta apurka-apurka konplikatuz joaten da, arau arrotzak edota ezezagunak proposatzen zaizkien heinean. Gauza bera gertatzen da gramatikaren programarekin ere. Horrela, oinarri-oinarrizkoa indartu egin daiteke eta ikasle bakoitza prozesuko zein unetan dagoen jakin daiteke.

Edukien programazioa, metodoez, teknikez eta estrategiez jabetzeko asmoz. Ikastunitate hauek irakurketarako, idazketarako, ulermenerako, interpretaziorako eta informazioaren adierazpen grafikorako trebetasunak pausoz pauso hobetzea dute helburu. Trebezia horiek oinarrizkoak dira edozein ikasgairen ikasketa prozesuan, eta material hauetan trataera monografikoa jasotzen dute, ikasle bakoitzak bere erritmoan aurrera egiten lagunduko dion Ian autonomoa gara dezan.

137


Finkatze eta zabaltze jardueren programazioa. Ikastunitate bakoitzaren azken orrialdean ikasleengan ezagutzak jasotzeko orduan nabari ohi diren erritmo desberdinak doitzeko ariketak datoz, batzuk ikusitakoa berrikusteko eta beste batzuk osatzeko baitira.

2. Aniztasunaren trataera metodologian Aniztasunaren trataera metodologian eta ikasgelan erabiliko

diren irakaskuntzako estrategia zehatzetan ere lantzen da. Hona hemen zen bait adibide:

Ikasle bakoitzaren hizkuntza pertsonalaren garrantzia ikaskuntza prozesuaren ardatz gisa. Ikasmaterialak prestatzeko orduan, kontuan izan da irakasleari hizkuntzaren erabilera pertsonaletik abiatzeko aukera ematea. Izan ere, ahozko eta idatzizko adierazpen gaitasuna lantzeko modu bakarra ikasle bakoitzaren abiapuntua, zailta- sunak eta garapen gunea kontuan izango dituen metodo indibidualizatua da. Alabai- na, horrek ez du esan nahi ikasleak bere lana isolaturik egin behar duenik; alderantziz, liburuan dauden jarduerek eta ematen diren iradokizunek hizkuntzaren komunikazio funtzioarekin bat datorren sozializazio giroa sortzen eta elkarlanerako mekanismoak sartzen laguntzen dute: talde janak, eztabaidak...

Jardueren antolakuntza sekuentziatu eta mailakatua. Programa batean baino gehiagotan, jarduera bakoitza prozedura jakin bat eskuratzeko pausoa da.

3. Aniztasunaren trataera erabilitako materialetan Aniztasunaren trataera proiektua osatzen duten materialetan

ere hartzen da kontuan. Horrela, ikaslearen liburuaz gain, premien eta ezaugarri berezien arabera erabil daitezkeen beste material batzuk ere ematen dira gidaliburu honekin batera.

138


NEURRI KURRIKULARRAK

1- Gradu ezberdineko egokitzapen kurrikularrak eginen dira:-Esanguratsua:

-Txosten psikopedagogikoa.- Irakasle taldeak erabakita.-Orientazio Departamentuaren aholkua.-Talde barnean edo-eta kanpoan berariazko laguntzaz.

-Ez esanguratsua

2- Aukerako gaiak-lkastetxeek ikasleen interes, ahalmen eta ezagutzen

aniztasuna suspertukodituzten aukerakoak eskainiko dituzte.

3.-Tutore-Lana- Tutoreak ikasle taldearen eta ikasle bakoitzaren jarraipena

eginen du.- Tutoreak irakasle bilkurak eginen ditu ikasleak ebaluatzeko

etaamankomuneko erabakiak hartzeko.- Tutorea gurasoekin harremanetan egonen da informatzeko

etaprebentziozko neurriak hartzeko.

4.-ANTOLAMENDUKO NEURRIAK

Aurten honakoak dira bikoizketa orduak:

DBH1: 2 ordu.DBH2: ordu 1.DBH3: ordu 1.Aipagarria da euskararekin behar berezia duten DBH1eko lau ikasleren egoera. Ikasle horiek elkarrekin egoten dira bikoizketa orduetan, eta hirugarren saioan gelatik ateratzen dira PTarekin.

139


5.-Kurtsoa errepikatzea: Zikloko helburuak erdiesten ez dituztenek errepikatuko dute. Irakasleek neurriak hartuko dituzte helburuak erdiesteko.

6.-Hezkuntza behar bereziak: Kurrikuluan egokitzapen esanguratsuak behar dituzte. Pedagogia Terapeutikoko irakaslearekin talde arruntean.

140


9- MATERIAL ETA BALIABIDE DIDAKTIKOAK

TESTU LIBURUAK

Euskal Hizkuntza eta Literatura1.go mailan:-EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURA. DBH 1 Elkarlanen.2.mailan-EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURA. DBH 2 Elkarlanen.3 mailan:-EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURA. DBH 3 Elkarlanen.4.mailan-EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURA. DBH 4 Elkarlanen.

Esparru soziolinguistikoa 3.DBH -Ez dute testu libururik erabiltzen

Sorkuntza literarioa DBH 1-Ez dute testu libururik erabiltzen.

Oinarrizko gaitasun kinguistikoak 2. DBH-Ez dute testu libururik erabiltzen.

Literatura unibertsala 4.DBH-Ez dute testu libururik erabiltzen.

-GELAKO MATERIALA: TRESNERIA, EKIPOAK

DBHko mailatan testu liburua euskarri nagusia izango bada ere, bestelako materialek funtzio esanguratsua beteko dute irakaste jardueran. Materialok, fotokopiak, Cdak, aldizkariak,

141


entziklopediak, apunteak, interneta, DVDak etab izanen dira. Ikasgela ez da eskenatoki bakarra izango, liburutegian, informatika gelan edota ikusentzunezko gelan ere klaseak eman ahal izango dira.

-IKASLEEK ERAMAN BEHARREKOA

Testu liburua, kuadernoa edo orriak, idazteko beharrezko gauzak (arkatza, boligrafoak...) irakur liburua (agindutakoan), banatzen zaizkien fotokopiak...

-LIBURUTEGIA ERABILTZEKO PROPOSAMENA

Liburutegiaren erabilera talde guztietan landuko dugu jarraian zehaztutako moduan:

-Helburuak:-Liburutegia ezagutzea-Funtzionamendua ezagutzea-Zer dagoen ezagutzea-Erabiltzen jakitea

-Edukiak:-Arauak-Antolamendua-Erabilera-Literaturaren lanketa (klasekoa, irakurketa liburua...)-Interneten liburutegi ezberdinetatik beharrezko informazioa lortzen jakitea (BATX)

142


-Prozedura:-Taldeka edo banaka informazioa aurkitzea-Taldeka edo banaka informazioa aukeratzea.

143


10- JARDUERA OSAGARRIAK eta ESKOLAZ KANPOKOAK

Euskal hizkuntza eta literaturaKANPO-EKINTZAK

2009-2010

Noiz? Ekintza Nortzuk?

Iraupena

Helburua

1.go ebaluazioan

Laguanrteko hizkeraren lanketa

2. DBH 10 ordu Lagunarteko hizkera lantzea

3. ebaluaketan Liburuaren nazioarteko eguna

Denentzat Apirilaren 23an

Egun osoa

Irakurketaz gozatzeko aukeraren aldarrikapena

Leitzako kultur astean parte hartu

Denek Dagokigunean

Herriaren zati kulturala garela aldarrikatu

Hitzaldiak: Idazleak eskoletara kanpaina

Idazlearen arabera

Goizeko orduren bat

Idazleak eta beren lanak hurbiletik ezagutzea

Urte osoan zehar

Nafarroako Gobernuak eskaintzen dituen kanpo-ekintzetan parte hartzea

Denek Behar adina

Zinea euskaraz

Denek 2 ordu Zinea euskaraz ikusteko aukera eskeintzea

Literatur Denek Ikasleen sormena

144


lehiaketetan parte hartu

lantzea

145


11-EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURA DEPARTAMENTUAREN URTEKO PLANGINTZA

Ikasturteak eskatzen dituen lanak burutu ahal izateko bi aukera ditugu: astero dugun departamentu bilera eta urtean zehar diren asteazkenen erdiak, beste erdiak formakuntzarako baitira. Formakuntzari dagokionez, hiru departamentukideok dugu ikastaroren bat egiteko asmoa ( ikus fomakuntza plana).

Departamentu bileretan honako gai hauek landuko ditugu:

LEHENENGO EBALUAZIOA:-Programazioak baloratu-Aurrebaluazioa, aniztasunaren trataera (egokitzapen ez-esanguratsuak)-Departamentu barneko lanak: kanpo-ekintzak, emaitzen balorazioak, material eskaerak.-Testu-liburuen inguruko hausnarketa-Landutakoa baloratu-Irakurketa lana baloratu-Programazioa berritzen joan (2-KPBren berri eman

BIGARREN EBALUAZIOA:-Programazioak baloratu.-Aniztasunaren trataera baloratu.-Departamentu barneko lanak: kanpo-ekintzak, emaitzen balorazioak, material eskaerak.-Testu-liburuen inguruko hausnarketa-Landutakoa baloratu-Irakurketa lana baloratu-Programazioa berritzen joan (2. Batxilergoa eta 3. eta 4. egokituko esparru soziolinguistikoa)-KPBren berri eman-Beste ikastetxeekiko koordinazioa

HIRUGARREN EBALUAZIOA-Programazioak baloratu

146


-Anistasunaren tratera landu-Departamentu barneko lanak: kanpo-ekintzak, emaitzen balorazioak, material eskaerak.-Testu-liburuen inguruko hausnarketa-Landutakoa baloratu-Irakurketa lana baloratu--Programazioa berritzen joan (2. Batxilergoa eta 3. eta 4. egokituko esparru soziolinguistikoa)-KPBren berri eman-Beste ikastetxeekiko koordinazioa

Asteazken arratsaldeetan honako gai hauek landuko ditugu: urtean zehar 17 asteazken besterik ez dira. Beraz, ez du aukera gehiegirik ematen gai gehiegi lantzeko.

LEHENENGO EBALUAZIOA:-Aurrebaluaziorako materiala prestatu.-Irakurketa lanketa landu-Programazioa berria (2. eta 4. DBH) baloratu eta hobekuntzak proposatu.-Programazioa berritu (2 Batxilergoa eta 3. eta 4. .egokituko esparru soziolinguistikoa )

BIGARREN EBALUAZIOA:-Egokitzapen ez-esanguratsuak- Programazioa berria (2. eta 4. DBH ) baloratu eta hobekuntzak proposatu.-Programazioa berritu (2 Batxilergoa eta 3. eta 4. .egokituko esparru soziolinguistikoa )-Irakurketa lanketa landu

HIRUGARREN EBALUAZIOA:-Programazioa berria (2. eta 4. DBH ) baloratu eta hobekuntzak proposatu-Programazioa berritu (2 Batxilergoa eta 3. eta 4. .egokituko esparru soziolinguistikoa ) -Arloko oinarrizko hiztegia prestatu-Irakurketa lanketa landu

147


148


-EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURA DEPARTAMENTUA FORMAKUNTZA PLANA

1-Joxean Azpiroz Erabakitzeko.

2-Imanol Arratibel: Webquest: una estrategía para investigar con internet.

3-Ana Agirre: Estrategias didáticas para la mejora de capacidades en las

diferentes etapas educativas.

149


BATXILERGOA

SARRERA

Hizkuntza eta Literatura irakasgaiak zentzu osoa du Batxilergoko curriculumean, etapa honetako helburu orokorrak lortzen laguntzen duelako. Bi irakasgai ezberdinen edukiak biltzen ditu, Hizkuntza eta Literatura, nahiz eta tradizioz banaturik ikasi diren. Alabaina, bien esparruan alde batzuk partzialki bat datozenez eta elkarren arteko menpekotasuna dagoenez, biak batera lantzea justifikatuta dago.

Irakasgai honen helburuak Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan ezarritako helburu berbera izaten segitzen du: ikasleek beren komunikazio gaitasuna sendotu eta handitzea, ez bailitzateke osoa izanen literatur testuak ulertzeko gaitasuna jasoko ez balu.

Diskurtso-trebetasunen -prozedura edukien- garapenak irakasteko eta ikasteko jardueren ardatza izaten segitzen du. Hala ere, kontzeptu-jakintza antolatu eta oinarrizko batzuk lortzea ere planteatzen da, honako hauen inguruan beti: komunikazioa eta horretan eragina duten aldagaiak, diskurtso mota nagusiak, hizkuntz sistemaren funtzionamendua eta literatur historiaren bilakaera eta une nagusiak, inguru historiko-kulturalekin lotuak.

Batxilergoko ikasleentzat oinarrizkoa da diskurtso teorikoei lotutako gaitasuna hobetzeko lana. Izan ere, diskurtso horiek dira ikasleek ikasketetan eta, gero, bizitza profesionalean gehien erabili behar dituztenak.

Irakasgai honen berariazko helburua ikasleen literatur gaitasuna handitzea da: literatur testuak irakurri eta interpretatzeko gaitasuna. Literaturak izan daitezkeen testu mota guztiak hartzen ditu eta, horri esker, nerabeak harremanetan jartzen ahal dira hainbat genero, erregistro eta estilorekin, komunikazio egoeren ondorio baitira. Literatur testuaren ezaugarri berezi hori dela eta, gogoeta egin daiteke inguru sozial ezberdinetan pentsamendu eta bizipenak komunikatzeko gizakiek erabili dituzten testu ereduei eta komunikazio estrategiei buruz.

Gainera, literatura ikasteak Batxilergoko beste heziketa helburu batzuk lortzen laguntzen du. Literaturak, gizadiaren oroimen unibertsala baita,

150


gazteei laguntzen die adimenez eta gizaki bezala heltzen eta beraien kultur tradizioan txertatzen. Halaber, literaturari esker irakurlearen ikuspegi mugatu eta lokala gaindi daiteke, eta horrek aukera ematen du ikasleak beste garai eta pentsamolde batzuetako kultur esperientziarekin harremanetan jartzeko. Horrela, literatura ikasteak nork bere burua hobeki ezagutzen laguntzen du, giza jokabidea ulertzen, kulturaz gehiago hornitzen, literatura ezagutzarako bide ezin hobea baita eta horren mugak irakurlearen dedikazioak edo jakin-nahiak ezarritakoak baino ez. Ildo horretan, Batxilergoa une egokia da irakurtzeko ohitura sendotu eta literatur produkzioen aurrean zentzu kritikoa garatzeko.

Azken batean, hizkuntz eta literatur hezkuntza pertsonaren komunikazio gaitasuna garatzera bideratuta dago. Gaitasun hori diskurtso mota ezberdinen erabileran eragina duten prozedurak menperatzeari buruzkoa da.

Euskarari dagokionez, beharrezkoa da ikasleak hizkuntza honen euskalkien egoera ezagutzea eta euskalki nagusien oinarrizko ezaugarriak zein diren jakitea.

Azkenik, beharrezkoa da gako historiko, kultural, sozial eta politiko batzuk ezagutzea, euskararen egungo egoera soziolinguistikoa ulertu ahal izateko.

151


-BATXILERGOKO HELBURU OROKORRAK

Batxilergoak ondoko helburuak lortu ahal izateko gaitasunak garatzen lagunduko die ikasleei:

a) Herritartasun demokratikoa gauzatzea, ikuspegi orokorretik hartuta, eta kontzientzia zibiko arduratsua berenganatzea, Espainiako Konstituzioaren balioetan eta giza eskubideetan oinarrituta, horrela gizarte zuzen eta bidezkoa eraikitzeko zereginean erantzunkidetasuna bultzatzeko eta iraunkortasunean laguntzeko.

b) Heldutasun pertsonal eta soziala sendotzea, espiritu kritikoa garatu ahal izateko eta modu arduratsu eta autonomoan jokatzeko, hala gizartearen esparruan nola pribatuan. Gatazka pertsonalak, familiakoak eta sozialak aurreikustea eta modu baketsuan konpontzea.

c) Gizonen eta emakumeen arteko eskubide eta aukeren benetako berdintasuna bultzatzea, dauden desberdintasunak aztertu eta modu kritikoan baloratzea eta pertsonak ezgaitasunagatik, arrazagatik, sexuagatik edo erlijioagatik ez baztertzea eta denen benetako berdintasuna bultzatzea.

d) Irakurtzeko, ikasteko eta diziplina izateko ohiturak sendotzea, ikaskuntza ongi aprobetxatzeko beharrezkoak baitira, eta garapen pertsonalerako bide.

e) Gaztelania eta, hala denean, euskara menderatzea bai ahoz bai idatziz.

f) Atzerriko hizkuntza batean edo gehiagotan erraz eta zuzen adieraztea.

g) Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak trebetasunez eta arduraz erabiltzea.

152


h) Gaur egungo munduko egoerak, horien aurrekari historikoak eta horien eboluzioaren faktore nagusiak ezagutu eta modu kritikoan baloratzea. Ikasleek beren gizarte ingurunea garatzen eta hobetzen elkartasunez parte hartzea.

i) Funtsezko ezagutza zientifiko eta teknologikoen berri izatea eta aukeratutako modalitateko oinarrizko trebetasunak menderatzea.

j) Ikerketa eta metodo zientifikoen funtsezko alderdi eta prozedurak ulertzea. Zientziak eta teknologiak bizi baldintzen aldaketan izan duten ekarpena ezagutu eta modu kritikoan baloratzea, eta ingurumenarekiko sentsibilitatea eta errespetua sendotzea.

k) Espiritu ekintzailea sendotzea, zenbait jarrera landuz: sormena, malgutasuna, ekimena, jarraikitasuna, talde lana, nork bere buruan konfiantza izatea eta zentzu kritikoa.

l) Artearekiko eta literaturarekiko sentsibilitatea garatzea, baita irizpide estetikoa ere, prestakuntza eta aberastasun kulturalerako bide diren aldetik.

m) Gorputz hezkuntza eta kirola garapen pertsonal eta soziala garatzeko erabiltzea.

n) Bide segurtasunaren arloan errespetuzko eta prebentziozko jarrerak sendotzea.

ñ) Nafarroako ondare natural, historiko, artistiko eta kultura ezagutu, baloratu eta errespetatzea, bai eta gizonek eta emakumeek ondare horri egin dizkioten ekarpenak ere.

-BATXILERGOKO HELBURUAK EUSKAL HIZKUNTZA ETA LITERATURAN

Batxilergoan hizkuntza eta literatura arloko prestakuntza, batetik, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan dagoeneko hizkuntzaren bidezko komunikaziorako lortu den gaitasunaren garapenaren

153


jarraipena da, eta bestetik berariazko helburu batzuk ditu etapa honetarako, zeinetan prestakuntza zientifikoaren hasierak garrantzi berezia hartzen baitu, eta ikasleek adimen eta giza heldutasuna eta ezagutza eta trebetasun egokiak lortu behar baitituzte, bizitza aktiboan erantzukizunez eta gaitasunez hasteko eta goi mailako ikasketak egin ahal izateko.

Irakasgai honen helburua, beraz, ezer baino lehen, hizkuntzaren bidezko komunikaziorako gaitasuna behar adina garatzea da, gizarteko esparru guztietako hizkuntza bidezko interakzioan modu egoki eta zuzenean esku hartu ahal izateko. Hauek dira jakintzagaiak: trukeetarako printzipio eta arau sozialak, genero testual desberdinek gure kulturan dituzten forma konbentzionalak, testuaren zatiak osotasunean elkartzen eta egituratzen dituzten prozedurak, zentzua duten eta gramatikaren aldetik onargarriak diren enuntziatuak osatzea ahalbidetzen duten arau lexiko-sintaktikoak, arau ortografikoak, eta genero diskurtsibo eta testualek izan behar duten aberastasun linguistikoa.

Batxilergoan komunikaziorako gaitasuna garatu behar da diskurtso mota guztietan, baina arreta berezia eman behar zaie diskurtso zientifiko eta teknikoei eta kultural eta literarioei. Horregatik, lehentasunez landu behar diren diskurtso-esparruak hauek dira: akademikoa, komunikabideena eta literarioa.

Europako Kontseilua azken hamarkadetan ikerketa lana egiten aritu da, estatu kideetako hizkuntzalari eta pedagogoekin elkarlanean. Lan horri esker orain badugu guztiontzako oinarria, hizkuntzen irakaskuntzaren eta ikasketaren helburuak eta metodologia, programak prestatzeko arauak eta hizkuntza horietako ebaluazio irizpideak definitzen dituena.

Europako Erreferentzia Marko Bateratuak eta Hizkuntzen Portfolio Europarrak gidalerroak ezartzen dituzte hizkuntzak ikasteko eta hiztunaren gaitasuna baloratzeko. Marko horrek definitzen ditu hizkuntza jakin batean komunikatzeko gaitasunaren garapen mailak, ikasleak komunikazio xede jakineko lan multzo bat egiteko duen gaitasunaren arabera, berariazko esparru baten barnean. Agiri hori gako-erreferentea da hizkuntzako curriculumetan.

154


Hizkuntzen Portfolio Europarrak (HPE) ikaskuntza-irakaskuntza prozesuari laguntzeko tresna da. Agiri pertsonala da, ikasleari bere ikaskuntza, horren aurrerapena eta ebaluazioa aztertzen laguntzen diona.

Koordenatu horien barnean hauxe ezartzen da: edozein hizkuntzatan komunikaziorako gaitasuna pixkanaka garatzeko, ikasleek komunikazio ekintza batzuk burutzeko gauza izan behar dute. Ekintza horiek komunikazio xede zehatza dute esparru berezi batean. Komunikaziorako gaitasuna erabili behar da haiek burutzeko. Komunikaziorako gaitasuna garatzeak esan nahi du gaitasuna hartu behar dela ulertzeko (diskurtsoan maiz modu inplizituan komunikatzen diren elementuak atzeman eta interpretatzeko) eta diskurtsoak sortzeko. Horretarako ulertze prozedurak sendotu behar dira, eta ahozko nahiz idatzizko produkziorako estrategiak gauzatu.

Komunikaziorako gaitasuna pentsamenduak, sentimenak eta gertaerak adierazi eta interpretatzeko trebetasuna izatea da, hala ahoz nola idatziz, askotariko inguru sozial eta kulturaletan -eskolan, lanean, etxean eta aisian-. Lehenbiziko hizkuntzan (H1) ondoko ezagutza, trebetasun edo abilezia eta jarrera hauek behar dira:

Ezagutzak

-Oinarrizko hiztegia, gramatika funtzionala eta estiloa eta hizkuntzaren funtzioak ongi ezagutzea.

-Ahozko interakzio motak (solasaldiak, eztabaidak, elkarrizketak, etab.) eta ahozko hizkuntzaren estilo eta erregistro guztien oinarrizko ezaugarriak ezagutzea.

-Komunikazioaren alderdi paralinguistikoak (ahotsaren ezaugarriak, aurpegierak, keinu eta jarrera sistemak) ulertzea.

-Literatura testuen motak (olerkiak, poesia lirikoa, antzerkia, ipuin laburrak, eleberriak) eta horien ezaugarri nagusiak ezagutzea, bai eta testu ez-literarioen motak (curriculum vitae-a, formularioak,

155


txostenak, editorialak, saiakerak, hitzaldiak, etab.) eta horien ezaugarri nagusiak ere.

-Idatzizko hizkuntzaren bereizgarriak (formala, informala, zientifikoa, kazetaritzakoa, lagunartekoa, etab.) ulertzea.

-Hizkuntza eta komunikazio motak denboran zehar eta esparru geografiko eta sozial batetik bestera eta komunikazio esparru batetik bestera aldatu egiten direla jabetzea.

Trebetasun edo abileziak

-Egoera desberdinetan eta asmo desberdinekin, askotariko mezuak ahoz edo idatziz emateko eta ulertzeko edo ulertarazteko trebetasuna.

-Komunikazioak barnean hartzen du askotariko komunikazio egoeretan ahozko mezu desberdinak entzun eta ulertzeko eta argi eta zehatz mintzatzeko trebetasuna. Hauek ere hartzen ditu barnean: mezua ulertaraztea lortzen den ala ez kontrolatzeko trebetasuna, eta komunikazio ingurune desberdinetan elkarrizketa bati ekiteko, eusteko eta amaiera emateko trebetasuna.

-Askotariko testuak irakurri eta ulertzeko trebetasuna; horretarako estrategia egokiak erabili behar dira, irakurketaren helburua (informazioa, ikasketa edo gozamena) eta testu mota kontuan izanik.

-Xede desberdinekin testu mota desberdinak idazteko eta idazketa prozesua (zirriborrotik zuzenketara) kontrolatzeko trebetasuna.

-Informazio idatzia, datuak eta kontzeptuak bilatu, bildu eta lantzeko trebetasuna, horiek ikasketetan erabili ahal izateko eta ezagutzak modu sistematikoan antolatzeko. - Entzuten, hitz egiten, irakurtzen edo idazten ari denean informazio garrantzitsua eta garrantzirik gabekoa bereizteko trebetasuna.

-Norberaren argudioak, ahoz edo idatziz, modu sinesgarrian azaltzeko trebetasuna, eta beste ikuspuntu batzuk kontuan hartzekoa, ahoz nahiz idatziz adieraziak izan.

156


-Baliabideak (oharrak, eskemak, mapak, etab.) erabiltzeko eta testu konplexuak (hitzaldiak, solasaldiak, jarraibideak, elkarrizketak, eztabaidak) idatziz edo ahoz sortu, aurkeztu eta ulertzeko behar diren trebetasunak.

157


Jarrerak

-Hizkuntzarekiko jarrera positiboa garatzea, eta hizkuntza aberastasun pertsonal eta kulturalaren iturri izan daitekeela onartzea.

-Besteen iritzi eta argudioak aurreiritzirik gabe jasotzeko eta elkarrizketa kritiko eta eraikitzailean aritzeko jarrera.

-Jendaurrean hitz egiteko konfiantza.

-Hitz edo esaldi baten zuzentasun teknikotik harantzago adierazpenaren kualitate estetikoa lortzen ahalegintzeko prestasuna.

-Literatura baloratzea.

-Kulturen arteko komunikazioari buruzko jarrera positiboa garatzea.

Azken batean, Batxilergoan areagotu egin behar da hizkuntzaren bidezko komunikaziorako aurreko etapan hartutako gaitasuna, eta, ahal den neurrian, hizkuntza ezagupenen nolabaiteko lanketa eta sistematizazio pertsonala lortu behar da, besteren testuak ulertzeko eta norberarenak sortzeko azaltzen diren arazoak konpontze aldera. Beste hitz batzuetan esanda, alfabetatze kulturalaren prozesua osatu behar da, terminoaren adierarik sakonenean, gazteak ikasketen etapa bat amaitzear daudela. Etapa horren ondoren batzuk zuzenean pasatuko dira helduen bizitza sozialera eta besteek goi mailako ikasketak eginen dituzte; nolanahi ere hizkuntza eta literatura arloko prestakuntza sendoa beharko dute bizitza osoan ikasten jarraitzeko.

Edukiak multzotan banaturik egoteak ez du esan nahi sekuentzia edo hierarkia baten arabera antolaturik daudenik, baizik eta hizkuntzen irakaskuntzan erabili ohi den banaketa aukeratu dela, komunikaziorako gaitasunekin zuzeneko lotura duena.

Hizkuntzaren erabilerari eman behar zaio lehentasuna, edukiak ikasi eta bereganatzeko. Komunikazioaren eta didaktikaren

158


arloetako irizpideei jarraituz aukeratu behar dira gelako jarduerak. Testuak sortuko dira gidaritzapean, hala ahozkoak nola idatziak; horretarako, ereduak aurkeztu eta aztertuko dira eta haien imitazio sortzailea eginen da, edo ereduok eraldatu eginen dira asmo eta egoera desberdinetara egokituz. Ariketa hori lagungarria izanen da trebetasunak (ulermena, mintzamena eta idazmena) batera lantzeko eta hizkuntzen tratamendu integratua egiteko.

Testu mota desberdinak landuko dira bai ahoz bai idatziz, lehentasunez testu akademikoak, komunikabideetakoak eta literaturakoak.

Eduki multzo bakoitzean "Trebetasunak eta estrategiak" atala sartu da, aurretik dituen eduki aukeratuak garatzen dituena. Atal horren bidez gelako jardueren planifikazioa erraztu eta zehaztu nahi da. Estrategiak irakatsi eta ikasi egiten direnez, ikasleek hizkuntza anitzetan askotariko egoeretara transferitu ahal izanen dituzten prozedura orokorren garapena eta erabilera lehenetsi behar dira. Estrategiak ez daude kronologikoki antolaturik, ez eta garrantziaren araberako hurrenkeran ere.

Helburuak

Batxilergoan Euskal hizkuntza eta literaturako ikasketen bidez hurrengo gaitasunak garatu nahi dira:

1. Hizkuntzaren bidezko komunikaziorako gaitasuna garatzea, hau da, ezagutza (edukiak, prozedurak eta jarrera eta balioak) aplikatzea, benetako egoera ezagunak edo berriak eraginkortasunez ebazteko prozesu egokiak aplikatuz, hainbat esparrutan: pertsonalak, akademikoak, lanekoak edo gizartekoak.

2. Ahozko eta idatzizko diskurtso luze eta konplexuak ulertzea bizitza sozial eta kulturaleko ingurune desberdinetan, bereziki esparru akademikoan eta komunikabideetan.

3. Ahoz eta idatziz adierazpenak egitea hizkuntza oparoa erabiliz, diskurtso koherenteak eginez, zuzenak, ongi egituratuak,

159


komunikazio egoera eta xede desberdinetarako egokituak, bereziki esparru akademikoan.

4. Ahozko eta idatzizko hizkuntza erabili eta baloratzea, pertsonen arteko komunikaziorako, gauza berriak ikasteko, errealitatea ulertu eta aztertzeko eta ekintza zein pentsamendua modu arrazionalean antolatzeko baliabide eraginkorra den aldetik.

5. Errespetuzko jarrerarekin, mota eta iritzi desberdinetako informazioak lortu, interpretatu eta baloratzea, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak autonomiaz eta kritikarako senez erabiliz.

6. Ezagutza gramatikalak, soziolinguistikoak eta diskurtsiboak eskuratzea, testuak ulertu, aztertu eta iruzkintzeko eta nork bere lanak planifikatu, sortu eta zuzentzeko.

7. Nafarroako hizkuntza anitzeko errealitatea eta euskararen aldaerak ezagutzea eta aniztasun hori aberastasun kultural gisa baloratzea.

8. Hizkuntzen erabilera sozial desberdinak aztertzea eta aurreiritziak sortzen dituzten hizkuntza-estereotipoak saihestea.

9. Euskarazko literaturako obra eta pasarte adierazgarriak irakurri eta baloratzea, ingurune historiko eta sozial desberdinen adierazpen gisa eta aberastasun pertsonalerako bide gisa.

10. Euskarazko literaturaren garaien ezaugarri nagusiak ezagutzea, baita egile eta lanik aipagarrienak ere. Halaber, haiek aztertzeko iturri bibliografiko egokiak era kritikoan erabiltzea.

11. Irakurketa baliatzea, bere esparru guztietan (literarioa, zientifikoa, soziala ...), aberastasun pertsonalaren eta gozamenaren iturri gisa, eta testua aintzat hartzea mundua adierazten eta interpretatzen duen aldetik.

12. Ikasteko prozesuei buruz hausnartzea eta komunikaziorako eta ikaskuntzarako ezagutzak eta estrategiak beste hizkuntza batzuetara pasatzea.

160


-EDUKIAK

Edukiak lau multzotan banatu dira:

1. multzoa. Entzun eta ulertu, hitz egin eta solasean aritu.

2. multzoa. Irakurri eta idatzi. 3. multzoa. Hezkuntza literarioa. 4. multzoa. Hizkuntzaren ezagutza. Hizkuntzaren

ikasketaren gaineko gogoeta.

Hizkuntza trebetasunak lantzeko dira 1. eta 2. eduki multzoak -Ulertu eta hitz egin, eta Irakurri eta idatzi-, eta curriculumean bereiz agertzen dira, diskurtso mota bakoitzaren funtsezko alderdiei berariaz ekiteko. Hala ere, ahozko erabilera formalak eta idatzizko erabilerak osagai asko dituzte berdinak (aurrez finkatutako gaia, edukiaren planifikazioa, sintaxia eta lexikoa, arau estandarrari lotzea ...) eta komunikazio egoera ugaritan zenbait erabilera konbinatzen dira eta ikaskuntza guztiek bat egin eta elkar indartzen dute.

Hizkuntzarako trebetasun horiek hizkuntzaren erabilera-esparru desberdinetan landuko dira: esparru akademikoan, pertsonen arteko eta erakundeekiko harremanen esparruan eta komunikabideen eta informazioaren teknologien esparruan.

Esparru akademikoan, baditugu ikasteko testuak, bai eremu zientifiko eta teknikoan eta bai humanistikoan, eta ikasleek beren eskola lanetan sortu behar dituzten testuak. Horiek bide ematen diete adierazpenaren erabileran trebatzeko, zorroztasuna eta zehaztasuna ere eskatzen dituzten testuinguru formaletan.

Komunikabideek gaur egungo munduko errealitateak ezagutu eta baloratzen eta kultura orokorra lortzen laguntzen duten testuak eskaintzen dituzte. Nerabeei horrelako diskurtsoak erakustea lagungarria izanen da jarrera kritikoak garatzeko, eta helduaroan modu autonomoan erabili ahal izanen dute inguruko munduari buruzko ezagupenen iturri garrantzitsu bat.

161


Batez ere diskurtsorako trebetasun eta abileziak landuko dira; hau da, prozeduren gaineko lanak ikaskuntza eta irakaskuntza prozesu osoaren ardatza egituratu behar du. Erabilera-esparruei buruzko gogoetak aurreko etapetan ikasitakoak sendotzeko bidea emanen du. Bestalde, ahoz eta idatziz ulertzeko eta adierazteko jardueretan eta jarduera horien gaineko gogoetan zorroztasun eta sakontasun nahikoa lortu behar da, ikasleek autonomia lor dezaten beren adierazpenak kontrolatzeko eta jasotzen dituzten diskurtsoen interpretazio kritikoa egiteko.

Hezkuntza literarioa izeneko 3. multzoak modu oso berezian laguntzen du komunikaziorako gaitasuna handitzen. Izan ere, askotariko testuinguru, eduki, genero eta erregistroak eskaintzen ditu; baina, gainera, literatura lanak gizateriaren oroimen unibertsalaren funtsezko atal dira, gizakien zirraren, ideien eta fantasien artxiboa, eta horregatik oso eginkizun garrantzitsua betetzen dute gazteen adimena eta nortasuna heltzeko, banakako eta taldeko esperientziak objektibo bihurturik erakusten dizkietelako, gizarteratzeko eta errealitatera irekitzeko behar nabarmena duten une batean.

4. multzoak, Hizkuntzaren ezagutza izenekoak, eduki linguistikoak eta kontzeptu batzuen eta terminologia gramatikal baten ikasketa biltzen ditu. Etapa honetan eduki horiek beharrezkoak dira, zeren hizkuntzarako eta komunikaziorako trebetasunak eskuratu ahal izateko, hizkuntza erabiltzeaz gain hizkuntzaren alderdi askori buruz hausnartu behar baita: aldakuntza linguistikoa eta hura azaltzen duten faktoreak, erregistro eta erabilera sozialen egokitasuna, diskurtso zientifikoen eskakizunak terminologien erabileran, testuinguruaren faktoreen presentzia adierazten duten forma linguistikoak, testuari batasuna ematen laguntzen duten prozedurak, eduki bera adierazteko erabiltzen ahal diren baliabide lexiko eta sintaktiko desberdinak, hainbat proposizio enuntziatu kohesionatu batean sartzeko prozedura gramatikalak, hitzak eratzeko mekanismoak, hots eta grafien arteko loturen ezagutza, aldakortasunarekin eta ahozko eta idatzizko erabileretarako arau sozialei lotuta. Hizkuntza edukien irakaskuntza ingurune batean kokatu behar da, egin beharreko lan motaren eta komunikazio egoeraren arabera, hots, praktikoa izan behar du, ikasleen trebetasunak eta lanak hobetzea delako helburua. Bistan denez,

162


Hizkuntzaren ezagutza ataleko edukiek zuzeneko lotura dute gainerako edukiekin, bereziki ulertze eta adierazpen jarduerekin eta testuak aztertu eta iruzkintzearekin. Hori kontuan hartu behar da edukiak banatzerakoan, programazioak egiterakoan eta, batez ere, jardueren sekuentziak gelara eramaterakoan.

Ikasketaren gaineko gogoeta izeneko atalean, ikasleek ikasteko eta lan egiteko estilo pertsonal eta eraginkorra gara dezaten lortu nahi da, beren estrategiak etengabe hobetu ahal izateko. Nola eta noiz ikasten duten gehien eta lan egiten duten ongien, horretaz jakitunago izan daitezen lortu nahi da. Nola lan egiten den eta nola ikasten den hausnartzea ere ingurune batean kokatu beharreko ekintza da, gainerako eduki multzoetan aipatutako zeregin eta jarduerekin estu lotuta.

Edukiak

1. multzoa.-Entzun eta ulertu, hitz egin eta solasean aritu.

.Entzun eta ulertu

-Komunikazio egoerako faktoreek diskurtsoen askotarikotasunari dagokionez betetzen duten funtzioa ezagutzea.

-Ahozko testuen generoak sailkatu eta deskribatzea, egoerako faktoreen arabera, haien erregistroa aztertzea eta haien ezaugarri linguistikoak erabilera horiek azaltzen dituzten testuinguruko faktoreekin lotzea.

-Esparru akademikotik ateratako azalpen testuen, deskripzioen, argudioen eta narrazioen gaia, antolaketaren egitura eta erregistroa aztertzea.

-Informazioa lortu, landu eta ebaluatzeko prozedurak erabiltzea, baliabide tradizionaletatik eta teknologia digitaletatik ateratako dokumentuetan oinarriturik, testuak ulertu eta sortzeari lotuta.

.Hitz egin eta solasean aritu.

-Hainbat motatako testuak sortzea (akademikoak, kazetaritzakoak: azalpenak, elkarrizketak, albisteak, eztabaidak, etab.),

163


komunikazio egoerari egokituak, koherentzia eta batasuna ematen dizkieten mekanismoak erabiliz eta haien egitura formal desberdinak kontuan harturik.

-Ahozko testuak ongi egituratzeko interesa izatea eta gramatikaren eta komunikazioaren arauei lotzeko betebehar soziala estimatzea.

.Trebetasunak eta estrategiak:

-Entzun eta ulertu:

Informazioa bildu, aukeratu eta lantzea, baliabide tradizionalak eta teknologia digitalak (CD-ROMak, datu baseak, etab.) erabiliz.

Ohar argi eta ordenatuak hartzea eta eskemak, mapa kontzeptualak edo laburpenak egitea informazioa aztertzeko.

Informazioa eta iritzia bereiztea, eta ongi justifikatutako argudioak besteetatik bereiztea.

Gai berri bat gai ezagun batekin lotzea.

Elementu inplizituak, aurreiritziak, azpiulertuak, adiera bikoitzak, anbiguotasunak, elipsiak, igorlearen jarrera (intonazioa, bolumena), diskurtsoaren tonua (oldarkortasuna, ironia, umorea, sarkasmoa), ahoskatzen ez diren elementuak eta abarrekoak identifikatzea.

Tolerantea eta kritikoa izatea hartzen diren mezuekin, eta autokritikoa igortzen direnekin.

Komunikazio egoera bakoitzeko arauak betetzea, hartan parte hartu behar denean.

Norberaren ulermena baloratzea.

-Hitz egin eta solasean aritu:

Informazioa bildu eta antolatzea, xedearen eta entzuleen arabera, eta gidoia prestatzea.

164


Ahozko azalpena prestatzea, ongi argudiatua eta egituratua, ikuspuntu desberdinak eta horiei buruzko jarrera desberdinak onartzen dituena.

Azalpenaren saioak egitea.

Hitz egiteko txandak eta adeitasunezko formulak eraginkortasunez erabiltzea. Hitz egiteko une egokia aukeratzea eta ongi aprobetxatzea. Diskurtsoa zaintzea: erritmoa, abiadura, isiluneak, intonazioa, etab. Hitzik gabeko elementuak: begirada, keinuak, mugimenduak, etab.

Argi mintzatzea, diskurtsoaren hariari eutsiz, gidoia, ikus-entzunezko baliabideak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak lagungarri gisa erabiliz.

Entzuleen arreta erakarri eta mantentzea estrategia desberdinen bidez (bolumena, tonu aldaketak, umorea, adibideak).

Alferrikako errepikapenak saihestea, okerreko informazioa eta ideia eta informazio ezegokiak identifikatzea.

Taldeko eztabaida eta elkarrizketetan rol desberdinak hartzea.

Bizikidetzaren arauak eta besteen iritziak errespetatzea.

Norberaren azalpena eta besteenak objektibotasunez baloratzea.

Irakasleen laguntzaz, forma eta edukia hobetzeko moduak bilatzea.

2. multzoa.-Irakurri eta idatzi.

.Idatzizko testuak ulertzea.


-Idatzizko testuen generoak sailkatu eta deskribatzea, egoerako faktoreen arabera, haien erregistroa aztertzea eta haien ezaugarri

165


linguistikoak erabilera horiek azaltzen dituzten testuinguruko faktoreekin lotzea.

-Esparru akademikotik ateratako argudio testuen, deskripzioen, azalpenen eta narrazioen gaia, antolaketaren egitura eta erregistroa aztertzea.

-Testua aztertzea zentzu unitatea den aldetik. Testuingurua, egilea eta hartzailea, egilearen asmoa, edukia eta forma, egitura, barne batasuna, koherentzia eta egokitasuna lortzeko prozedurak.

-Kazetaritza eta publizitateko testuen gaia, antolaketaren egitura eta erregistroa aztertzea.

-Informazioa lortu, landu eta ebaluatzeko prozedurak erabiltzea, iturri inprimatuetatik eta digitaletatik ateratako dokumentuetan oinarriturik, testuak ulertu eta sortzeari lotuta.

-Berariazko testu idatziak (humanistikoak, kazetaritzakoak, zientifikoak, literarioak, etab.) interpretatu eta baloratzea, eta horien barne eraikuntza eta autoreak testuarekin eta obrarekin dituen erlazioak aztertzea.

-Idatzizko testuak sortzea:

Hainbat motatako testuak sortzea (akademikoak, kazetaritzakoak, azalpenak, etab.), komunikazio egoerari egokituak, koherentzia eta batasuna ematen dizkieten mekanismoak erabiliz eta haien egitura formal desberdinak kontuan harturik.

Idatzizko testuak, hala paperezko euskarrian nola digitalean, ongi aurkezteko ardura izatea, eta arau gramatikal, ortografiko eta tipografikoei lotzeko betebehar soziala estimatzea.

Aipamenak egiteko prozedurak (orri oineko oharrak, komatxoak, etab.) ongi erabiltzea eta kontsultaturiko bibliografia ongi jasotzea.


-Idatzizko testuak ulertzea:

166


Irakurtzeko estrategia egokiak aplikatzea: irakurri baino lehen, aurre-irakurketa (aurretiazko ezagutzak aktibatu, iragarpenak egin), analisia (irakurri, azpimarratu, oharrak egin, apunteak hartu) eta sintesia (eskemak, laburpenak eta mapa kontzeptualak).

Hainbat generotako testuak, horien ezaugarriak eta antolaketa identifikatzea.

Testuan ageri diren zenbait faktore atzematea: gaia eta gizarte ingurua, asmoa, igorlearen eta hartzailearen arteko lotura, erabilitako bidea, testuaren eskema eta erregistroa.

Testuak laburtzea, ideia nagusiak eta bigarren mailakoak eta komunikazio asmoa nabarmenduz. Testuan errepikatzen diren informazioetatik eta norberaren ezagupenetatik ondorioak ateratzea.

Diskurtsoaren adierazgailuen eta lokailuen laguntzaz, azalpen edo argudio testu baten zatiak bereiztea, lotura horiek grafikoki adieraztea eskema edo mapa kontzeptualetan, eta testua laburtzea aldez aurretik egindako eskemari jarraituz.

Irakurketa adierazkorra egitea, tonua identifikatuz, puntuazio zeinuak interpretatuz intonazioari loturik, baliabide prosodikoak eta keinuak erabiliz.

Ezagutza morfosintaktiko eta lexikoak aplikatzea.

Inkoherentzia edo anbiguotasunak atzematea, halakorik bada, eta iritzi pertsonala ematea.


Testua egiteko prozesua planifikatzea, testua antolatu, egituratu eta batasuna emateko mekanismoak erabiliz: ideiak sortu eta paragrafo kohesiodunetan antolatzea, hurrenez hurreneko bertsioak egitea azken bertsiora iritsi arte, eta arau ortografiko eta tipografikoak betetzea.

Aztertutako testuak eredutzat hartzea.

167


Informazio iturriak modu autonomoan erabiltzea, komunikazio xede jakin baterako behar diren datuak aukeratzeko, informazio hori fitxa, laburpen edo eskemetan antolatzeko eta azalpen edo argudioak egiterakoan berriz erabiltzeko.

Iturri desberdinak kontsultatzea eta horiek emandako informazioa sintesi testuetan txertatzea; testu horietan datu nagusiak eta ikuspegi desberdinak, beren arteko erlazioak eta norberaren ikuspuntua agertuko dira.

Norberaren baliabideak edo kontsultarako baliabideak erabiltzea norberaren akatsak zuzentzeko.

Testua berrikusi eta planifikatzearen garrantzia baloratzea.

Sortutako testuetan ondokoak baloratzea: datuen adierazgarritasuna, testuaren helburuaren arabera; edukien antolaketa koherentea; testuaren hurrenez hurreneko enuntziatuen batasuna; argudioen sendotasuna, eta erregistro egokiaren erabilera.

Norberaren lanak eta besteenak objektibotasunez baloratzea. Nork bere kabuz eta irakasleen laguntzaz, forma eta edukia hobetzeko moduak bilatzea.

3. multzoa.-Hezkuntza literarioa.

-Diskurtso literarioa ulertzea, komunikazio ekintza estetikoa, kultura sortu eta transmititzeko bidea eta errealitate historiko eta sozialaren agerpena den aldetik.

-Ahozko eta idatzizko euskal literatura bere inguru historiko, linguistiko eta soziokulturalean kokatzea.

-Hainbat garai, genero eta mugimendutako obra laburrak eta pasarteak irakurri eta iruzkintzea, literatura forma nagusiak bereizteko (generoak, figura eta tropo ohikoenak, hitz neurtuak) eta konturatzeko nola zenbait gai etengabe agertzen diren eta haiek lantzeko modua nola aldatu den.

168


-XVI., XVII. eta XVIII. mendeetako prosa. Hasiera eta garapena: Joannes Leizarraga, Axular, Etxeberri Ziburukoa, Manuel Larramendiren jarraitzaileak (Kardaberaz, Mendiburu).

-Poesia: Erdi Aroko ahozko herri lirikatik (baladak eta koplak) XVI.-XVII. mendeetako poesiara: Bernard Etxepare, Joan Pérez de Lazarraga, Arnaud Oihenart.

-Ahozko euskal poesia: bertsolaritza. Generoaren jatorria, ezaugarriak eta bilakaera, XIX. mendeko bertsolari erromantikoengandik gaur egun arte. Etapa bakoitzeko bertsolari aipagarrienetako batzuen lanak ezagutzea: Xenpelar, Iparragirre, Etxahun Barkoxekoa, Bilintx, Txirrita, Lazkao Txiki, Xalbador, Xabier Amuriza, Andoni Egaña, Sebastian Lizaso, Maialen Lujanbio, besteak beste.

-XX. mendeko poesia: 1936 aurreko poesia: Lizardi, Lauaxeta, Orixe, Tapia-Perurena, etab. Poesiaren bilakaera XX. mendearen bigarren erditik XXI. mendera arte. Hainbat egileren poemak iruzkintzea: Jon Mirande, Gabriel Aresti, Juan Mari Lekuona, Bitoriano Gandiaga, Bernardo Atxaga, Koldo Izagirre, Arantxa Urretabizkaia, Amaia Lasa, Xabier Lete, Joxean Artze Hartzabal, Jose Angel Irigarai, Joseba Sarrionandia, Patxi Ezkiaga, Eduardo Gil Bera, Tere Irastortza, Marijane Minaberri, Itxaro Borda, Miren Agur Meabe, Kirmen Uribe, Juanjo Olasagarre, Anjel Erro, Jose Luis Otamendi, etab.

-Narrazioak historian zehar: ipuina eta eleberria. XIX. mendeko ipuinetatik XX. mende hasierako eleberrigintzara: Joan Antonio Mogel, Jean Barbier, Joan Batista Elizanburu, Azkue, Barandiaran, Kirikiño, Manezaundi, Txomin Agirre, etab.

-Narrazioen bilakaera eta tipologia XX. mendearen bigarren erditik XXI. mendearen hasierara arte. Azpigenero eta gaien eklektizismoa (historia, polizia generoa, existentzialista, psikologikoa, errealista, errealista-fantasiazkoa, errealista-subjektiboa, soziala, bidaiak, umorea, gazteentzako narrazioak, etab.). Egile aipagarrien obra eta pasarteak iruzkintzea: Jon Mirande, Gabriel Aresti, Jon Etxaide, Gotzon Garate, Ramon Saizarbitoria, Anjel Lertxundi, Joseba Sarrionandia, Bernardo

169


Atxaga, Koldo Izagirre, Jose Mari Iturralde, Pello Lizarralde, Arantxa Urretabizkaia, Joan Mari Irigoien, Itxaro Borda, Aingeru Epaltza, Jon Alonso, Xabier Mendiguren Elizegi, Inazio Mugika Iraola, Jokin Muñoz, Arantxa Iturbe, Iban Zaldua, Aitor Arana, Patxi Zubizarreta, Mª Asun Landa, Juan Kruz Igerabide, Jesus Mari Olaizola Txiliku, etab.

-Antzerkia eta haren bilakaera: herri antzerkitik gaur egungo antzerki modernora. Herri antzerkia: maskaradak eta pastoralak (jatorria, bilakaera eta oraingo egoera). Antzerkiaren hastapenak XVIII. mendean: Pedro Ignacio Barrutia. Antzerki modernoaren hastapenak XIX. mendean: Martzelino Soroa, Toribio Altzaga. XX. mendeko antzerkiaren etapak, eta egile aipagarrien zenbait obra: Pierre Larzabal, Antonio Labaien, Gabriel Aresti, Xabier Mendiguren, Aitzpea Goenaga, Pantxo Irigarai, Yolanda Arrieta, etab.

-Saiakera: euskarazko kazetaritzaren eta saiakeraren sorrera XIX. eta XX. mendeetan. Saiakeraren bilakaera XX. mendean. Zenbait egile aipagarri: Jean Etxepare, Fermin Irigarai Larreko, Salbatore Mitxelena, Nikolas Ormaetxea Orixe, Jon Mirande, Koldo Mitxelena, Ricardo Arregi, Joseba Zulaika, Joxe Azurmendi, Jose Angel Irigarai, Joseba Sarrionandia, Patziku Perurena, Eduardo Gil Bera, Jose Manuel Odriozola, Xipri Alberbide, Patri Urkizu, Jon Alonso, Jon Kortazar, Mari Jose Olaziregi, etab.

-Irakurtzeko autonomia sendotzea eta literatura estimatzea gozamen iturria eta beste mundu, garai eta kultura batzuk ezagutzeko bidea den aldetik.

-Testu literarioak edo xede literarioko testuak egitea, irakurri eta iruzkindu diren ereduetatik abiatuta.

-Garai desberdinetako lan aipagarriak irakurri, aztertu eta modu kritikoan baloratzea: narrazioak, olerkiak, antzerkiak eta saiakerak.

-Ikastetxeko liburutegia, inguruko liburutegiak eta liburutegi birtualak modu autonomoan erabiltzea.

170



-Ulermena:

Lehenagoko ezagutzak aktibatzea: iragartzea (izenburua, garaia, egilea, generoa, etab. ikusirik).

Norberaren ulermena kontrolatzea.

Interpretazioa, inferentzia.

Testuak konparatzea eta generoaren arabera bereiztea.

Testuetako baliabide estilistikoak aztertzea.

Literatura testuetan hizkuntza aldaerak identifikatzea.

-Irakurketa adierazkorra:


-Ahozko eta idatzizko balorazioa:

Literaturaren inguruko esperientziei buruz hizketan aritzea eta esperientzia horiek konparatzea: testuak gogora ekarritako irudiak, oroitzapenak, ezusteak, aurkikuntzak, gogoetak, esperientziarekiko edo bizitzarekiko konparazioak, kulturen artekoak ...

Testuaren balio inplizituak edo agerikoak aztertzea.

Balorazio kritikoa: nork bere iritziei buruzko arrazoibide egokia egitea.

Nork bere testuak idaztea, literatura genero desberdinetako testuak irakurri eta gero: balorazioa, gutunak pertsona ospetsuei, iritzi arrazoitua, etab.

171


Ahozko eta idatzizko literatura baloratzea kultura ondarea den aldetik; haren alde desberdinak, adierazpen ahalbideak eta beste garai batzuk ezagutarazteko ahalmena identifikatzea.

-Literatura testuak sortzea:

Literatura testuak sortzea, erreferente literarioak imitatuz eta eraldatuz.

Literatura testu berriak sortzea. Horretarako, norberaren produkzioa planifikatzea, testuak egin eta berrikustea, egitura, kontzeptuak, narrazio mekanismoak eta estiloa aztertzea, eta ereduak bereganatzea.

Literatura lehiaketetan parte hartzea.

4. multzoa.-Hizkuntzaren ezagutza. Hizkuntzaren ikasketaren gaineko gogoeta.

-Perpausaren modalitatearen eta hizketaren arteko lotura ezagutzea eta perpausaren modalitateen esanahi kontestuala interpretatzea.

-Subjektibotasuna eta objektibotasuna adierazteko forma linguistikoak eta testuetan haiek adierazteko formak ezagutu eta erabiltzea.

-Lokailuak, adierazgailuak (juntagailuak, adberbioak, lokuzio konjuntiboak, postpositiboak edo adberbialak eta adberbio-funtzioko esamoldeak) eta testuari batasuna ematen laguntzen duten prozedura anaforikoak ezagutu eta erabiltzea. Ordena markatua eta ez-markatua (galdegaia eta mintzagaia).

-Aditz formen arteko erlazioak ezagutzea, testuari barne batasuna emateko prozedurak diren aldetik, eta arreta berezia ematea aditzen balorazioari eta erabilera zuzen eta egokiari, aditzaren forma jokatuetan, jokatu gabeetan eta trinkoetan.

-Lotura lexiko formalak (hitz elkarketa eta eratorpena) ezagutu eta aztertzea, hitzak sortzeko bideak diren aldetik.

172


-Hitzen arteko lotura semantikoak ezagutu eta aztertzea, testuen barne batasunari eta ingurunerako egokitasunari dagokienez, eta arreta berezia jartzea ingurune akademiko eta sozialetan.

-Hitzen erabilera objektiboa (denotazioa) eta subjektiboa (konnotazioa) bereiztea.

-Jakintza arlo guztietako terminologiek eta Euskaltzaindiak lexikoaren batasunerako ezarritako arauek duten garrantzia baloratzea.

-Perpausaren egitura semantikoari (hitzen esanahiak eta argumentuak) eta sintaktikoari (subjektua, predikatua eta osagarriak) eta perpausak enuntziatu konplexuetan elkartzeari dagozkien kontzeptuak sistematizatzea, aukera desberdinak ezagutzeko eta hizkuntza eta komunikazio ingurune desberdinetan erabili ahal izateko.

-Gramatika, ortografia eta tipografia arauak ezagutzea eta gogoeta eginez erabiltzea, beren balio soziala aintzat hartuz.

-Besteren diskurtsoa norberaren diskurtsoan sartzeko prozedura linguistiko eta paralinguistikoak (aipamena, diskurtso aipatua) ezagutu eta erabiltzea.

-Euskararen sistema fonologikoa egituratzen duten ezaugarriak ezagutzea, hizkuntzen arteko kontrastearekin, aldakuntza sinkronikoekin eta konbentzio ortografikoekin loturik.

-Erregistro eta erabilera sozial desberdinak daudela jakitea eta arau baten beharra baloratzea. Hika, zuka, xuka eta berorika tratamenduak.

-Euskararen ezaugarri nagusiak eta euskalkiak ezagutzea eta balorazio positiboa egitea aniztasun horri buruz eta arau estandarraren beharrari buruz. Hizkuntza estandarra eratzeko prozesua.

-Nafarroako hizkuntza aniztasuna ezagutzea, bai eta haren kausa historikoak eta elebitasun eta diglosia egoerak ere; jarrera positiboa garatzea hizkuntzen eta aldaera dialektalen

173


aniztasunaren eta bizikidetzaren aurrean, eta hizkeren aniztasun hori zaintzeko jarrera sustatzea.

-Nork bere burua zuzendu eta ebaluatzeko estrategiak erabiltzea, gogoeta eginez, hizkuntza nork bere kabuz ikasteko.


-Hizkuntzaren ezagutza:

Hizkuntza unitateei buruzko ezagutza teorikoak eta funtzionamendu arauak aplikatzea, ulermena eta adierazteko gaitasuna lantzeko.

a) Oraindik ez dakizkiten egiturak aurkeztea ikasleei. Haien funtzionamendua aztertzea eta haiek lantzea, lehendabizi ulermenaren bidez eta gero sormenaren bidez.

b) Ikasleek dagoeneko erabiltzen dituzten forma eta egitura gramatikalak aztertzea eta linguistikoki lantzea, hau da, haiei izena ematea eta haien erabilera findu eta errentagarri bihurtzea.

c) Ikasleak trebatzea forma linguistikoen eta fenomeno sintaktikoen erabilera praktikoan. Ikasleek esaldiko hitzak konbinatzen, sailkatzen, ordezten, aldatzen, modalizatzen, ordenatzen eta errepikatzen jakin behar dute.

Testuetan adibideak bilatzea. Aztergai diren elementuak identifikatzea. Identifikaturiko elementuak konparatu eta erlazionatzea.

Eskola hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea, bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia, antonimia ...) eta arauei buruzkoak.

Nork bere ezagupenak (printzipio edo arau linguistikoen indukzioa) edo kontsulta iturriak (hiztegiak, gramatikak, erabilerak ...) erabiltzea, arazoak konpontzeko edo eskatutako lana egiteko: osatu, eraldatu, laburtu, zuzendu, ondorioztatu, interpretatu, etab.

174


-Hizkuntzaren ikasketaren gaineko gogoeta:

Modu autonomoan erabiltzea ikasteko baliabide guztiak: informatikoak, digitalak edo bibliografikoak, hala nola hiztegi elebidunak eta elebakarrak edo kontsulta liburuak.

Lexikoa eta hizkuntzaren egiturak berrikusi, zabaldu eta sendotzeko estrategiak erabiltzea.

Egitura gramatikalen erabilera eta esanahia aztertzea eta curriculumeko beste hizkuntzekin konparatu eta alderatzea.

Nork bere burua zuzendu eta ebaluatzeko estrategiak erabiltzea, hizkuntza autonomiaz ikasteko.

Gelan nahiz gelatik kanpo ikasteko aukerak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien onurak baliatzeko interesa.

Sormena, konfiantza, ekimena eta lankidetza baloratzea hizkuntzen ikasketan.

Akatsa ikasteko prozesuaren osagai dela onartzea, haren arrazoiak identifikatzea eta zuzentzeko estrategiak aplikatzea.

-GUTXIENEKO EDUKIAK

Gutxieneko edukiak lau multzotan banatu dira:

1. multzoa. Entzun eta ulertu, hitz egin eta solasean aritu.

2. multzoa. Irakurri eta idatzi. 3. multzoa. Hezkuntza literarioa. 4. multzoa. Hizkuntzaren ezagutza. Hizkuntzaren

ikasketaren gaineko gogoeta.

Hizkuntza trebetasunak lantzeko dira 1. eta 2. eduki multzoak -Ulertu eta hitz egin, eta Irakurri eta idatzi-, eta curriculumean bereiz agertzen dira, diskurtso mota bakoitzaren funtsezko alderdiei berariaz ekiteko. Hala ere, ahozko erabilera formalak eta idatzizko erabilerak osagai asko dituzte berdinak (aurrez finkatutako gaia, edukiaren planifikazioa, sintaxia eta lexikoa, arau

175


estandarrari lotzea ...) eta komunikazio egoera ugaritan zenbait erabilera konbinatzen dira eta ikaskuntza guztiek bat egin eta elkar indartzen dute.

Hizkuntzarako trebetasun horiek hizkuntzaren erabilera-esparru desberdinetan landuko dira: esparru akademikoan, pertsonen arteko eta erakundeekiko harremanen esparruan eta komunikabideen eta informazioaren teknologien esparruan.

Esparru akademikoan, baditugu ikasteko testuak, bai eremu zientifiko eta teknikoan eta bai humanistikoan, eta ikasleek beren eskola lanetan sortu behar dituzten testuak. Horiek bide ematen diete adierazpenaren erabileran trebatzeko, zorroztasuna eta zehaztasuna ere eskatzen dituzten testuinguru formaletan.

Komunikabideek gaur egungo munduko errealitateak ezagutu eta baloratzen eta kultura orokorra lortzen laguntzen duten testuak eskaintzen dituzte. Nerabeei horrelako diskurtsoak erakustea lagungarria izanen da jarrera kritikoak garatzeko, eta helduaroan modu autonomoan erabili ahal izanen dute inguruko munduari buruzko ezagupenen iturri garrantzitsu bat.

Batez ere diskurtsorako trebetasun eta abileziak landuko dira; hau da, prozeduren gaineko lanak ikaskuntza eta irakaskuntza prozesu osoaren ardatza egituratu behar du. Erabilera-esparruei buruzko gogoetak aurreko etapetan ikasitakoak sendotzeko bidea emanen du. Bestalde, ahoz eta idatziz ulertzeko eta adierazteko jardueretan eta jarduera horien gaineko gogoetan zorroztasun eta sakontasun nahikoa lortu behar da, ikasleek autonomia lor dezaten beren adierazpenak kontrolatzeko eta jasotzen dituzten diskurtsoen interpretazio kritikoa egiteko.

Hezkuntza literarioa izeneko 3. multzoak modu oso berezian laguntzen du komunikaziorako gaitasuna handitzen. Izan ere, askotariko testuinguru, eduki, genero eta erregistroak eskaintzen ditu; baina, gainera, literatura lanak gizateriaren oroimen unibertsalaren funtsezko atal dira, gizakien zirraren, ideien eta fantasien artxiboa, eta horregatik oso eginkizun garrantzitsua betetzen dute gazteen adimena eta nortasuna heltzeko, banakako eta taldeko esperientziak objektibo bihurturik erakusten

176


dizkietelako, gizarteratzeko eta errealitatera irekitzeko behar nabarmena duten une batean.

4. multzoak, Hizkuntzaren ezagutza izenekoak, eduki linguistikoak eta kontzeptu batzuen eta terminologia gramatikal baten ikasketa biltzen ditu. Etapa honetan eduki horiek beharrezkoak dira, zeren hizkuntzarako eta komunikaziorako trebetasunak eskuratu ahal izateko, hizkuntza erabiltzeaz gain hizkuntzaren alderdi askori buruz hausnartu behar baita: aldakuntza linguistikoa eta hura azaltzen duten faktoreak, erregistro eta erabilera sozialen egokitasuna, diskurtso zientifikoen eskakizunak terminologien erabileran, testuinguruaren faktoreen presentzia adierazten duten forma linguistikoak, testuari batasuna ematen laguntzen duten prozedurak, eduki bera adierazteko erabiltzen ahal diren baliabide lexiko eta sintaktiko desberdinak, hainbat proposizio enuntziatu kohesionatu batean sartzeko prozedura gramatikalak, hitzak eratzeko mekanismoak, hots eta grafien arteko loturen ezagutza, aldakortasunarekin eta ahozko eta idatzizko erabileretarako arau sozialei lotuta. Hizkuntza edukien irakaskuntza ingurune batean kokatu behar da, egin beharreko lan motaren eta komunikazio egoeraren arabera, hots, praktikoa izan behar du, ikasleen trebetasunak eta lanak hobetzea delako helburua. Bistan denez, Hizkuntzaren ezagutza ataleko edukiek zuzeneko lotura dute gainerako edukiekin, bereziki ulertze eta adierazpen jarduerekin eta testuak aztertu eta iruzkintzearekin. Hori kontuan hartu behar da edukiak banatzerakoan, programazioak egiterakoan eta, batez ere, jardueren sekuentziak gelara eramaterakoan.

Ikasketaren gaineko gogoeta izeneko atalean, ikasleek ikasteko eta lan egiteko estilo pertsonal eta eraginkorra gara dezaten lortu nahi da, beren estrategiak etengabe hobetu ahal izateko. Nola eta noiz ikasten duten gehien eta lan egiten duten ongien, horretaz jakitunago izan daitezen lortu nahi da. Nola lan egiten den eta nola ikasten den hausnartzea ere ingurune batean kokatu beharreko ekintza da, gainerako eduki multzoetan aipatutako zeregin eta jarduerekin estu lotuta.

Edukiak

1. multzoa.-Entzun eta ulertu, hitz egin eta solasean aritu.

177


.Entzun eta ulertu


-Ahozko testuen generoak sailkatu eta deskribatzea, egoerako faktoreen arabera, haien erregistroa aztertzea eta haien ezaugarri linguistikoak erabilera horiek azaltzen dituzten testuinguruko faktoreekin lotzea.

-Esparru akademikotik ateratako azalpen testuen, deskripzioen, argudioen eta narrazioen gaia, antolaketaren egitura eta erregistroa aztertzea.

-Informazioa lortu, landu eta ebaluatzeko prozedurak erabiltzea, baliabide tradizionaletatik eta teknologia digitaletatik ateratako dokumentuetan oinarriturik, testuak ulertu eta sortzeari lotuta.

.Hitz egin eta solasean aritu.

-Hainbat motatako testuak sortzea (akademikoak, kazetaritzakoak: azalpenak, elkarrizketak, albisteak, eztabaidak, etab.), komunikazio egoerari egokituak, koherentzia eta batasuna ematen dizkieten mekanismoak erabiliz eta haien egitura formal desberdinak kontuan harturik.

-Ahozko testuak ongi egituratzeko interesa izatea eta gramatikaren eta komunikazioaren arauei lotzeko betebehar soziala estimatzea.


-Entzun eta ulertu:

Informazioa bildu, aukeratu eta lantzea, baliabide tradizionalak eta teknologia digitalak (CD-ROMak, datu baseak, etab.) erabiliz.

Ohar argi eta ordenatuak hartzea eta eskemak, mapa kontzeptualak edo laburpenak egitea informazioa aztertzeko.

178


Informazioa eta iritzia bereiztea, eta ongi justifikatutako argudioak besteetatik bereiztea.

Gai berri bat gai ezagun batekin lotzea.

Elementu inplizituak, aurreiritziak, azpiulertuak, adiera bikoitzak, anbiguotasunak, elipsiak, igorlearen jarrera (intonazioa, bolumena), diskurtsoaren tonua (oldarkortasuna, ironia, umorea, sarkasmoa), ahoskatzen ez diren elementuak eta abarrekoak identifikatzea.

Tolerantea eta kritikoa izatea hartzen diren mezuekin, eta autokritikoa igortzen direnekin.

Komunikazio egoera bakoitzeko arauak betetzea, hartan parte hartu behar denean.

Norberaren ulermena baloratzea.

-Hitz egin eta solasean aritu:

Informazioa bildu eta antolatzea, xedearen eta entzuleen arabera, eta gidoia prestatzea.

Ahozko azalpena prestatzea, ongi argudiatua eta egituratua, ikuspuntu desberdinak eta horiei buruzko jarrera desberdinak onartzen dituena.

Azalpenaren saioak egitea.

Hitz egiteko txandak eta adeitasunezko formulak eraginkortasunez erabiltzea. Hitz egiteko une egokia aukeratzea eta ongi aprobetxatzea. Diskurtsoa zaintzea: erritmoa, abiadura, isiluneak, intonazioa, etab. Hitzik gabeko elementuak: begirada, keinuak, mugimenduak, etab.

Argi mintzatzea, diskurtsoaren hariari eutsiz, gidoia, ikus-entzunezko baliabideak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak lagungarri gisa erabiliz.

179


Entzuleen arreta erakarri eta mantentzea estrategia desberdinen bidez (bolumena, tonu aldaketak, umorea, adibideak).

Alferrikako errepikapenak saihestea, okerreko informazioa eta ideia eta informazio ezegokiak identifikatzea.

Taldeko eztabaida eta elkarrizketetan rol desberdinak hartzea.

Bizikidetzaren arauak eta besteen iritziak errespetatzea.

Norberaren azalpena eta besteenak objektibotasunez baloratzea.

Irakasleen laguntzaz, forma eta edukia hobetzeko moduak bilatzea.

2. multzoa.-Irakurri eta idatzi.

.Idatzizko testuak ulertzea.


-Idatzizko testuen generoak sailkatu eta deskribatzea, egoerako faktoreen arabera, haien erregistroa aztertzea eta haien ezaugarri linguistikoak erabilera horiek azaltzen dituzten testuinguruko faktoreekin lotzea.

-Esparru akademikotik ateratako argudio testuen, deskripzioen, azalpenen eta narrazioen gaia, antolaketaren egitura eta erregistroa aztertzea.

-Testua aztertzea zentzu unitatea den aldetik. Testuingurua, egilea eta hartzailea, egilearen asmoa, edukia eta forma, egitura, barne batasuna, koherentzia eta egokitasuna lortzeko prozedurak.

-Kazetaritza eta publizitateko testuen gaia, antolaketaren egitura eta erregistroa aztertzea.

-Informazioa lortu, landu eta ebaluatzeko prozedurak erabiltzea, iturri inprimatuetatik eta digitaletatik ateratako dokumentuetan oinarriturik, testuak ulertu eta sortzeari lotuta.

180


-Berariazko testu idatziak (humanistikoak, kazetaritzakoak, zientifikoak, literarioak, etab.) interpretatu eta baloratzea, eta horien barne eraikuntza eta autoreak testuarekin eta obrarekin dituen erlazioak aztertzea.


Hainbat motatako testuak sortzea (akademikoak, kazetaritzakoak, azalpenak, etab.), komunikazio egoerari egokituak, koherentzia eta batasuna ematen dizkieten mekanismoak erabiliz eta haien egitura formal desberdinak kontuan harturik.

Idatzizko testuak, hala paperezko euskarrian nola digitalean, ongi aurkezteko ardura izatea, eta arau gramatikal, ortografiko eta tipografikoei lotzeko betebehar soziala estimatzea.

Aipamenak egiteko prozedurak (orri oineko oharrak, komatxoak, etab.) ongi erabiltzea eta kontsultaturiko bibliografia ongi jasotzea.


-Idatzizko testuak ulertzea:

Irakurtzeko estrategia egokiak aplikatzea: irakurri baino lehen, aurre-irakurketa (aurretiazko ezagutzak aktibatu, iragarpenak egin), analisia (irakurri, azpimarratu, oharrak egin, apunteak hartu) eta sintesia (eskemak, laburpenak eta mapa kontzeptualak).

Hainbat generotako testuak, horien ezaugarriak eta antolaketa identifikatzea.

Testuan ageri diren zenbait faktore atzematea: gaia eta gizarte ingurua, asmoa, igorlearen eta hartzailearen arteko lotura, erabilitako bidea, testuaren eskema eta erregistroa.

Testuak laburtzea, ideia nagusiak eta bigarren mailakoak eta komunikazio asmoa nabarmenduz. Testuan errepikatzen diren informazioetatik eta norberaren ezagupenetatik ondorioak ateratzea.

181


Diskurtsoaren adierazgailuen eta lokailuen laguntzaz, azalpen edo argudio testu baten zatiak bereiztea, lotura horiek grafikoki adieraztea eskema edo mapa kontzeptualetan, eta testua laburtzea aldez aurretik egindako eskemari jarraituz.


Ezagutza morfosintaktiko eta lexikoak aplikatzea.

Inkoherentzia edo anbiguotasunak atzematea, halakorik bada, eta iritzi pertsonala ematea.


Testua egiteko prozesua planifikatzea, testua antolatu, egituratu eta batasuna emateko mekanismoak erabiliz: ideiak sortu eta paragrafo kohesiodunetan antolatzea, hurrenez hurreneko bertsioak egitea azken bertsiora iritsi arte, eta arau ortografiko eta tipografikoak betetzea.

Aztertutako testuak eredutzat hartzea.

Informazio iturriak modu autonomoan erabiltzea, komunikazio xede jakin baterako behar diren datuak aukeratzeko, informazio hori fitxa, laburpen edo eskemetan antolatzeko eta azalpen edo argudioak egiterakoan berriz erabiltzeko.

Iturri desberdinak kontsultatzea eta horiek emandako informazioa sintesi testuetan txertatzea; testu horietan datu nagusiak eta ikuspegi desberdinak, beren arteko erlazioak eta norberaren ikuspuntua agertuko dira.

Norberaren baliabideak edo kontsultarako baliabideak erabiltzea norberaren akatsak zuzentzeko.

Testua berrikusi eta planifikatzearen garrantzia baloratzea.

Sortutako testuetan ondokoak baloratzea: datuen adierazgarritasuna, testuaren helburuaren arabera; edukien

182


antolaketa koherentea; testuaren hurrenez hurreneko enuntziatuen batasuna; argudioen sendotasuna, eta erregistro egokiaren erabilera.

Norberaren lanak eta besteenak objektibotasunez baloratzea. Nork bere kabuz eta irakasleen laguntzaz, forma eta edukia hobetzeko moduak bilatzea.


-Diskurtso literarioa ulertzea, komunikazio ekintza estetikoa, kultura sortu eta transmititzeko bidea eta errealitate historiko eta sozialaren agerpena den aldetik.

-Ahozko eta idatzizko euskal literatura bere inguru historiko, linguistiko eta soziokulturalean kokatzea.

-Hainbat garai, genero eta mugimendutako obra laburrak eta pasarteak irakurri eta iruzkintzea, literatura forma nagusiak bereizteko (generoak, figura eta tropo ohikoenak, hitz neurtuak) eta konturatzeko nola zenbait gai etengabe agertzen diren eta haiek lantzeko modua nola aldatu den.

-XVI., XVII. eta XVIII. mendeetako prosa. Hasiera eta garapena: Joannes Leizarraga, Axular, Etxeberri Ziburukoa, Manuel Larramendiren jarraitzaileak (Kardaberaz, Mendiburu).

-Poesia: Erdi Aroko ahozko herri lirikatik (baladak eta koplak) XVI.-XVII. mendeetako poesiara: Bernard Etxepare, Joan Pérez de Lazarraga, Arnaud Oihenart.

-Ahozko euskal poesia: bertsolaritza. Generoaren jatorria, ezaugarriak eta bilakaera, XIX. mendeko bertsolari erromantikoengandik gaur egun arte. Etapa bakoitzeko bertsolari aipagarrienetako batzuen lanak ezagutzea: Xenpelar, Iparragirre, Etxahun Barkoxekoa, Bilintx, Txirrita, Lazkao Txiki, Xalbador, Xabier Amuriza, Andoni Egaña, Sebastian Lizaso, Maialen Lujanbio, besteak beste.

-XX. mendeko poesia: 1936 aurreko poesia: Lizardi, Lauaxeta, Orixe, Tapia-Perurena, etab. Poesiaren bilakaera XX. mendearen

183


bigarren erditik XXI. mendera arte. Hainbat egileren poemak iruzkintzea: Jon Mirande, Gabriel Aresti, Juan Mari Lekuona, Bitoriano Gandiaga, Bernardo Atxaga, Koldo Izagirre, Arantxa Urretabizkaia, Amaia Lasa, Xabier Lete, Joxean Artze Hartzabal, Jose Angel Irigarai, Joseba Sarrionandia, Patxi Ezkiaga, Eduardo Gil Bera, Tere Irastortza, Marijane Minaberri, Itxaro Borda, Miren Agur Meabe, Kirmen Uribe, Juanjo Olasagarre, Anjel Erro, Jose Luis Otamendi, etab.

-Narrazioak historian zehar: ipuina eta eleberria. XIX. mendeko ipuinetatik XX. mende hasierako eleberrigintzara: Joan Antonio Mogel, Jean Barbier, Joan Batista Elizanburu, Azkue, Barandiaran, Kirikiño, Manezaundi, Txomin Agirre, etab.

-Narrazioen bilakaera eta tipologia XX. mendearen bigarren erditik XXI. mendearen hasierara arte. Azpigenero eta gaien eklektizismoa (historia, polizia generoa, existentzialista, psikologikoa, errealista, errealista-fantasiazkoa, errealista-subjektiboa, soziala, bidaiak, umorea, gazteentzako narrazioak, etab.). Egile aipagarrien obra eta pasarteak iruzkintzea: Jon Mirande, Gabriel Aresti, Jon Etxaide, Gotzon Garate, Ramon Saizarbitoria, Anjel Lertxundi, Joseba Sarrionandia, Bernardo Atxaga, Koldo Izagirre, Jose Mari Iturralde, Pello Lizarralde, Arantxa Urretabizkaia, Joan Mari Irigoien, Itxaro Borda, Aingeru Epaltza, Jon Alonso, Xabier Mendiguren Elizegi, Inazio Mugika Iraola, Jokin Muñoz, Arantxa Iturbe, Iban Zaldua, Aitor Arana, Patxi Zubizarreta, Mª Asun Landa, Juan Kruz Igerabide, Jesus Mari Olaizola Txiliku, etab.

-Antzerkia eta haren bilakaera: herri antzerkitik gaur egungo antzerki modernora. Herri antzerkia: maskaradak eta pastoralak (jatorria, bilakaera eta oraingo egoera). Antzerkiaren hastapenak XVIII. mendean: Pedro Ignacio Barrutia. Antzerki modernoaren hastapenak XIX. mendean: Martzelino Soroa, Toribio Altzaga. XX. mendeko antzerkiaren etapak, eta egile aipagarrien zenbait obra: Pierre Larzabal, Antonio Labaien, Gabriel Aresti, Xabier Mendiguren, Aitzpea Goenaga, Pantxo Irigarai, Yolanda Arrieta, etab.

184


-Saiakera: euskarazko kazetaritzaren eta saiakeraren sorrera XIX. eta XX. mendeetan. Saiakeraren bilakaera XX. mendean. Zenbait egile aipagarri: Jean Etxepare, Fermin Irigarai Larreko, Salbatore Mitxelena, Nikolas Ormaetxea Orixe, Jon Mirande, Koldo Mitxelena, Ricardo Arregi, Joseba Zulaika, Joxe Azurmendi, Jose Angel Irigarai, Joseba Sarrionandia, Patziku Perurena, Eduardo Gil Bera, Jose Manuel Odriozola, Xipri Alberbide, Patri Urkizu, Jon Alonso, Jon Kortazar, Mari Jose Olaziregi, etab.

-Irakurtzeko autonomia sendotzea eta literatura estimatzea gozamen iturria eta beste mundu, garai eta kultura batzuk ezagutzeko bidea den aldetik.

-Testu literarioak edo xede literarioko testuak egitea, irakurri eta iruzkindu diren ereduetatik abiatuta.

-Garai desberdinetako lan aipagarriak irakurri, aztertu eta modu kritikoan baloratzea: narrazioak, olerkiak, antzerkiak eta saiakerak.

-Ikastetxeko liburutegia, inguruko liburutegiak eta liburutegi birtualak modu autonomoan erabiltzea.


-Ulermena:

Lehenagoko ezagutzak aktibatzea: iragartzea (izenburua, garaia, egilea, generoa, etab. ikusirik).

Norberaren ulermena kontrolatzea.

Interpretazioa, inferentzia.

Testuak konparatzea eta generoaren arabera bereiztea.

Testuetako baliabide estilistikoak aztertzea.

Literatura testuetan hizkuntza aldaerak identifikatzea.

-Irakurketa adierazkorra:

185



-Ahozko eta idatzizko balorazioa:

Literaturaren inguruko esperientziei buruz hizketan aritzea eta esperientzia horiek konparatzea: testuak gogora ekarritako irudiak, oroitzapenak, ezusteak, aurkikuntzak, gogoetak, esperientziarekiko edo bizitzarekiko konparazioak, kulturen artekoak ...

Testuaren balio inplizituak edo agerikoak aztertzea.

Balorazio kritikoa: nork bere iritziei buruzko arrazoibide egokia egitea.

Nork bere testuak idaztea, literatura genero desberdinetako testuak irakurri eta gero: balorazioa, gutunak pertsona ospetsuei, iritzi arrazoitua, etab.

Ahozko eta idatzizko literatura baloratzea kultura ondarea den aldetik; haren alde desberdinak, adierazpen ahalbideak eta beste garai batzuk ezagutarazteko ahalmena identifikatzea.

-Literatura testuak sortzea:

Literatura testuak sortzea, erreferente literarioak imitatuz eta eraldatuz.

Literatura testu berriak sortzea. Horretarako, norberaren produkzioa planifikatzea, testuak egin eta berrikustea, egitura, kontzeptuak, narrazio mekanismoak eta estiloa aztertzea, eta ereduak bereganatzea.

Literatura lehiaketetan parte hartzea.


186


-Perpausaren modalitatearen eta hizketaren arteko lotura ezagutzea eta perpausaren modalitateen esanahi kontestuala interpretatzea.

-Subjektibotasuna eta objektibotasuna adierazteko forma linguistikoak eta testuetan haiek adierazteko formak ezagutu eta erabiltzea.

-Lokailuak, adierazgailuak (juntagailuak, adberbioak, lokuzio konjuntiboak, postpositiboak edo adberbialak eta adberbio-funtzioko esamoldeak) eta testuari batasuna ematen laguntzen duten prozedura anaforikoak ezagutu eta erabiltzea. Ordena markatua eta ez-markatua (galdegaia eta mintzagaia).

-Aditz formen arteko erlazioak ezagutzea, testuari barne batasuna emateko prozedurak diren aldetik, eta arreta berezia ematea aditzen balorazioari eta erabilera zuzen eta egokiari, aditzaren forma jokatuetan, jokatu gabeetan eta trinkoetan.

-Lotura lexiko formalak (hitz elkarketa eta eratorpena) ezagutu eta aztertzea, hitzak sortzeko bideak diren aldetik.

-Hitzen arteko lotura semantikoak ezagutu eta aztertzea, testuen barne batasunari eta ingurunerako egokitasunari dagokienez, eta arreta berezia jartzea ingurune akademiko eta sozialetan.

-Hitzen erabilera objektiboa (denotazioa) eta subjektiboa (konnotazioa) bereiztea.

-Jakintza arlo guztietako terminologiek eta Euskaltzaindiak lexikoaren batasunerako ezarritako arauek duten garrantzia baloratzea.

-Perpausaren egitura semantikoari (hitzen esanahiak eta argumentuak) eta sintaktikoari (subjektua, predikatua eta osagarriak) eta perpausak enuntziatu konplexuetan elkartzeari dagozkien kontzeptuak sistematizatzea, aukera desberdinak ezagutzeko eta hizkuntza eta komunikazio ingurune desberdinetan erabili ahal izateko.

187


-Gramatika, ortografia eta tipografia arauak ezagutzea eta gogoeta eginez erabiltzea, beren balio soziala aintzat hartuz.

-Besteren diskurtsoa norberaren diskurtsoan sartzeko prozedura linguistiko eta paralinguistikoak (aipamena, diskurtso aipatua) ezagutu eta erabiltzea.

-Euskararen sistema fonologikoa egituratzen duten ezaugarriak ezagutzea, hizkuntzen arteko kontrastearekin, aldakuntza sinkronikoekin eta konbentzio ortografikoekin loturik.

-Erregistro eta erabilera sozial desberdinak daudela jakitea eta arau baten beharra baloratzea. Hika, zuka, xuka eta berorika tratamenduak.

-Euskararen ezaugarri nagusiak eta euskalkiak ezagutzea eta balorazio positiboa egitea aniztasun horri buruz eta arau estandarraren beharrari buruz. Hizkuntza estandarra eratzeko prozesua.

-Nafarroako hizkuntza aniztasuna ezagutzea, bai eta haren kausa historikoak eta elebitasun eta diglosia egoerak ere; jarrera positiboa garatzea hizkuntzen eta aldaera dialektalen aniztasunaren eta bizikidetzaren aurrean, eta hizkeren aniztasun hori zaintzeko jarrera sustatzea.

-Nork bere burua zuzendu eta ebaluatzeko estrategiak erabiltzea, gogoeta eginez, hizkuntza nork bere kabuz ikasteko.


-Hizkuntzaren ezagutza:

Hizkuntza unitateei buruzko ezagutza teorikoak eta funtzionamendu arauak aplikatzea, ulermena eta adierazteko gaitasuna lantzeko.

a) Oraindik ez dakizkiten egiturak aurkeztea ikasleei. Haien funtzionamendua aztertzea eta haiek lantzea, lehendabizi ulermenaren bidez eta gero sormenaren bidez.

188


b) Ikasleek dagoeneko erabiltzen dituzten forma eta egitura gramatikalak aztertzea eta linguistikoki lantzea, hau da, haiei izena ematea eta haien erabilera findu eta errentagarri bihurtzea.

c) Ikasleak trebatzea forma linguistikoen eta fenomeno sintaktikoen erabilera praktikoan. Ikasleek esaldiko hitzak konbinatzen, sailkatzen, ordezten, aldatzen, modalizatzen, ordenatzen eta errepikatzen jakin behar dute.

Testuetan adibideak bilatzea. Aztergai diren elementuak identifikatzea. Identifikaturiko elementuak konparatu eta erlazionatzea.

Eskola hiztegiek ematen dituzten informazio linguistikoak interpretatzea, bereziki hitz motei buruzkoak, lexikoaren erlazio semantikoei buruzkoak (sinonimia, antonimia ...) eta arauei buruzkoak.

Nork bere ezagupenak (printzipio edo arau linguistikoen indukzioa) edo kontsulta iturriak (hiztegiak, gramatikak, erabilerak ...) erabiltzea, arazoak konpontzeko edo eskatutako lana egiteko: osatu, eraldatu, laburtu, zuzendu, ondorioztatu, interpretatu, etab.

-Hizkuntzaren ikasketaren gaineko gogoeta:

Modu autonomoan erabiltzea ikasteko baliabide guztiak: informatikoak, digitalak edo bibliografikoak, hala nola hiztegi elebidunak eta elebakarrak edo kontsulta liburuak.

Lexikoa eta hizkuntzaren egiturak berrikusi, zabaldu eta sendotzeko estrategiak erabiltzea.

Egitura gramatikalen erabilera eta esanahia aztertzea eta curriculumeko beste hizkuntzekin konparatu eta alderatzea.

Nork bere burua zuzendu eta ebaluatzeko estrategiak erabiltzea, hizkuntza autonomiaz ikasteko.

Gelan nahiz gelatik kanpo ikasteko aukerak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologien onurak baliatzeko interesa.

189


Sormena, konfiantza, ekimena eta lankidetza baloratzea hizkuntzen ikasketan.

Akatsa ikasteko prozesuaren osagai dela onartzea, haren arrazoiak identifikatzea eta zuzentzeko estrategiak aplikatzea.

190


Euskal hizkuntza eta literatura -----------1.go BATXILERGOA-------SEKUENTZIALIZAZIOA

ENTZUTEA eta ULERTZEA


HEZKUNTZA LITERARIOA HIZKUNTZAREN EZAGUERA

1.goebaluak

-NARRAZIO T.:

-Hizkuntza eskola/ EGA prestaketa

-NARRAZIO T:

-Irakurketa liburua: Ipuin batean bezala(JM Irigoien)


-AHOZKO LITERATURA eta IDATZIA

-BERTSOLARITZA: Jatorria, ezaugarraik eta bilakera. XIX. Mendetik gaur arte.

-NARRAZIOA: Historian zehar: ipuina eta eleberria. XIX-XX eleberrigintzara: Mogel, Barbier, Elizanburu, Azkue, Barandiaran..

-DEKLINABIDEA:e3rrepasatu-Aditza: INDIKATIBOA-TESTU ANTOLATZAILEAK-LEXIKO:unitateko oinarrzkoa. Sinonimoak

-EUSAKLTZAINDIAREN ARAUAK

2. ebaluak

-AZALPEN T


-AZALPEN T: kazetaritza, zientifikoak, humanistikoak

-Irakurketa liburua:-Orient expresseko hilketa/ -Pijama marradun utikoa-Hizkuntza eskola/ EGA prestaketa

..POESIA: Herri lirika baladak/koplak).XVI-XVII: Etxepare, Lazarraga, Oihenart

-XVI, XVII eta XVIII mendeko PROSA: Leizarraga, Axular, Etxeberrio Ziburukoa, Larramendi , Kardaberaz, Mendiburu

- Aditza: BALDINTZA / AHALERA-MODALIZAZIOA-TESTU ANTOLATZAILEAK-LEXIKO:unitateko oinarrzkoa. Sinonimoak-EUSKALKIAK-SINTAXIA

-EUSAKLTZAINDIAREN ARAUAK

3. ebaluak

-ARGUDIO T


-AZALPEN T. Kazetaritza

-Irakurketa liburua:.Obabakoak


-ANTZERKIA: Bilakaera.:Barrutia, Soroa, Altzaga...

-SAIAKERA: Kazetaritza eta saiakeraren sorrera XIX-XX. Bilakaera XX

-Aditza: SUBJUNTIBERA-MODALIZAZIOA-TESTU ANTOLATZAILEAK-SINTAXIA-LEXIKO:unitateko oinarrzkoa. Sinonimoak-Lexikoa: ELKARK eta ERATORPE--EUSAKLTZAINDIAREN ARAUAK

191


-SEKUENTZIALIZAZIOA 2. BATXILERGOAEDUKIAK1go. EBALUAZIOAIRAKURKETA LIBURUA: Garoa , T. Agirre

TESTUGINTZA GRAMATIKA LITERATURA

-EGOKITZAPENA

-AZALPEN eta ARGUDIO TE$STUAK

-BALORAZIO KRITIKOA

-Lexikoa:ERATORPENA- HITZ ELKARKETA. SINONIMOAK-Hitanoa: (nor, eta trinkoak)-Deklinabidea: -Sintaxia: P. ELKARTUAK -EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK-Ortografia.

-T. AGIRRE-LIZARDI

2. EBALUAZIOAIRAKURKETA LIBURUA: Hamaseigarrenean aidanez, Lertxundi


-KOHERENTZIA

-KOHESIOA

-Lexikoa. SINONIMOAK-Aditzak:ERROA, PARTIZIPIOA, ADITZOINA eta ADITZ:IZENA- Aditzak:ASPEKTUA, ALDIA, MODUA eta PERTSONA. -Hitanoa: (nori, nor-nori-nork, eta trinkoak)-Sintaxia: MENPEKOAK: denborazkoak, kontsekutiboak, moduzkoak, konparaketak... erlatboak,konpletiboak, zehar galderak, kausalak, kontzesiboak eta helburuzkoak.

-EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK-Ortografia.

-G. ARESTI-R. SAIZARBITORIA-LERTXUNDI

3. EBALUAZIOAIRAKURKETA LIBURUA: Ni ez naiz hemengoa, Sarrionaindia


-Testu IRUZKINAK

-DESKRIBAPEN TESTUAK

-Berridazketak-Sinonimoak. Eratorpena /Elkark-Galdegaia-ORTOGRAFIA-EUSKALTZAINDIAREN ARAUAK

-B. ATXAGA-SARRIONAINDIA

192


EBALUAZIOA BATXILERGOAN

Ebaluazio irizpideak

1. eta 2. multzoak.-Entzun eta ulertu, hitz egin eta solasean aritu. Irakurri eta idatzi.

1. Hainbat motatako testuak deskribatzea, ahozkoak zein idatzizkoak, erabilera esparru desberdinetakoak, komunikazio egoerako faktoreei lotuta; testu bakoitzaren generoaren ezaugarri nagusiak nabarmentzea, haren erregistroaren ezaugarriak aztertzea eta testuingururako egokitasuna baloratzea.

Irizpide honen bitartez ebaluatu nahi da ea ikasleak gai diren genero desberdinetako testuak identifikatzeko erabilera esparru nagusien barnean, testuen sorreran esku hartzen duten zenbait faktore (gaia eta gizarte ingurua, asmoa, igorlearen eta hartzailearen arteko lotura, erabilitako bidea, eskema testuala eta erregistroa) bereizteko, ezaugarri linguistiko nagusiak komunikazio egoerako faktore horiekin lotzeko eta testuinguru bakoitzean erabilitako erregistroaren egokitasuna eta eraginkortasuna baloratzeko.

2. Informazioa identifikatzea, testua bere osoan ulertzea, inferentziak egitea eta erabilera-esparru desberdinetakoak diren ahozko nahiz idatzizko testuen edukiaz eta formaz gogoeta egitea. Arreta berezia emanen zaie kazetaritzako eta esparru akademikoko azalpen eta argudio testuei.

Honakoak ebaluatuko dira: testuaren informazioa identifikatu eta berreskuratzeko gaitasuna; ulermen globala (gai nagusia eta bigarren mailako gaiak atera, testuaren zatien arteko lotura aztertu, eskema edo mapa kontzeptualak egin, testua laburtu, asmoa identifikatu, etab.); inferentziak egitea (informazioa aztertu, lotura eta inferentziak ondorioztatu, ziurtasunak bilatu, etab.); edukiari buruzko gogoeta egitea (ikuspegi pertsonal eta kritikotik baloratu, irizpide eta arau estetiko edo moralekin alderatu, egiazko gertaerak eta alegiazkoak bereizi, etab.) eta

193


formari buruzko gogoeta egitea (lokailuak eta adierazgailuak bezalako alderdi formalak aztertu, perpausaren elementuak, puntuazio zeinuak eta bestelakoak erabili, gaiari buruzko ikuspegia eta estiloa aztertu, etab.) genero testual eta diskurtsibo desberdinetan, arreta berezia emanez zientzia zabalkundeko ahozko testuei eta idatzizko azalpen eta argudio testuei (akademikoak nahiz kazetaritzakoak izan) eta kazetaritzako iritzi testuei.

3. Ahozko diskurtso desberdinak egitea, hala nola solasaldiak, elkarrizketak, alokuzioak, etab., curriculumeko edukiren batekin edo gaurko gairen batekin zerikusia dutenak, aurrez prestatutako eskemari jarraituz eta ikus-entzunezko baliabideak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiliz.

Esparru akademikoan ahozko diskurtsoak planifikatu eta egiteko gaitasuna egiaztatuko da irizpide honen bitartez. Ondokoak baloratuko dira, besteak beste: iturri egokiak kontsultatzea, informazio garrantzitsua aukeratzea, edukia egituratzea, erregistro egokia hautatzea, eta entzuleak gidatu eta haien arretari eusteko baliabideak erabiltzea.

4. Azalpen eta argudio testuak sortzea, hizkuntzarekin, literaturarekin edo gaurko gizartearekin eta kulturarekin zerikusia duten gaiei buruz, dokumentazioko eta informazioaren tratamenduko prozedurak erabiliz.

Irizpide honen bitartez baloratu nahi da zenbateko gaitasuna duten ikasleek informazio iturrietara beren kabuz jotzeko, haietan datu egokiak hautatzeko komunikazio xede jakin baterako, informazio hori fitxa, laburpen, eskema eta abarretan antolatzeko, eta informazioa berriz erabiltzeko azalpen edo argudio testu batean (azalpen akademikoa, saiakera laburra edo iritzi artikulua). Sortutako testuen balorazioan kontuan hartuko dira datuen adierazgarritasuna, testuaren helburuaren arabera; edukien antolaketa koherentea; testuaren hurrenez hurreneko enuntziatuen batasuna; argudioen sendotasuna, eta erregistro egokiaren erabilera. Aipamenak egiteko prozedurak (orri oineko oharrak, komatxoak, etab.) ongi erabiltzea eta kontsultaturiko bibliografia ongi jasotzea ere aintzat hartuko dira.

194



5. Literaturaren garai desberdinetako literatura lan laburren eta pasarte aipagarrien edukia interpretatzea, forma literarioei buruz (generoak, figura eta tropo ohikoenak, bertsifikazioa) eta garai, mugimendu eta egileei buruz ikasitakoa erabiliz.

Baloratu nahi da ea ikasleak gai diren garai desberdinetako eta egile handien literatura lanak beren inguru historiko, sozial eta kulturalean interpretatzeko, garai bereko edo egile beraren beste lan batzuekin lotuz. Zenbait gai eta motiboren presentzia eta horiek lantzeko moduaren bilakaera nabarmendu behar dituzte, eta ezagutu behar dituzte lan bakoitzaren generoaren ezaugarriak, tropo eta prozedura erretoriko ohikoenak eta, kasua bada, formetan (generoak, prozedura erretorikoak eta bertsifikazioa) izandako berrikuntzak.

6. Lan kritikoak egitea garai edo mugimendu desberdinetako obra garrantzitsuen irakurketari buruz, obra horiek beren inguru historiko eta literarioari loturik interpretatzea, behar den informazio bibliografikoa lortzea eta balorazio pertsonala egitea.

Ebaluatu nahi da zenbateko gaitasuna duten ikasleek literaturaren garai edo mugimendu desberdinetako obra garrantzitsu batzuk osorik irakurri ondoren haiek interpretatu eta baloratzeko lan pertsonala egiteko, bai edukiaren aldetik bai forma literarioen erabileraren aldetik, eta beren inguru historiko, sozial eta literarioarekin lotzeko, bai eta, kasua bada, egileen ospe eta garrantziarekin ere. Informazio bibliografikoaren iturriak eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak hautatu eta erabiltzea ere aintzat hartuko da.

7. Testu literarioak sortzea, irakurri eta iruzkindu diren literatura lan laburrak eta pasarteak erreferentzia eta eredutzat harturik, mekanismo testual egokiak erabiliz -koherentzia, barne batasuna eta egokitasuna-, bai eta genero bakoitzeko baliabide erretoriko eta estilistikoak ere.

Irizpide honen bitartez egiaztatu nahi da ea ikasleek literatura genero eta azpigeneroen berezitasuna ulertzen duten eta ea gai

195


diren haietako bakoitzak bereak dituen prozedura eta baliabideak berriz erabiltzeko, gelan erabilitako ereduren bat imitatuz edo birsortuz, eta hizkuntzaren erabilera literarioaren alderdi ludikoari ere erreparatuz. Horrela egiaztatu ahal izanen da ea ikasleak ezagutza praktikoak eskuratzen ari diren beren sormena garatzeko, egile, obra eta garaiei buruzko ezagupen teorikoez gain.


8. Hizkuntzari eta haren erabilerari buruzko ezagutzak modu sistematikoan erabiltzea hainbat esparru sozialetako testuak ulertu eta aztertzeko eta nork bere testuak sortu eta berrikusteko, terminologia egokia erabiliz.

Irizpide honen bidez egiaztatu nahi da ea ikasleek hizkuntzaren gaineko zenbait ezagupen bereganatu dituzten eta modu sistematikoan eta gogoeta eginez erabiltzen dituzten testuak ulertu, aztertu, sortu eta berrikusteko. Kontuan hartuko dira komunikazio egoerako faktoreak, erregistroa, eta perpausaren modalitateak hizketari loturik; subjektibotasuna eta objektibotasuna adierazteko moduak, konexio prozedurak eta testu bakoitzaren lokailu eta adierazgailuak; prozedura anaforikoak, erlazio lexiko formal eta semantikoak eta terminologien eginkizuna esparru akademikoan; aditzen eginkizuna barne batasunerako prozedura gisa eta aditz denbora eta moduen eta perifrasien erabilera; besteren diskurtsoak txertatzeko prozedura linguistiko eta paralinguistikoak. Ikasleek ezagutu beharko dituzte perpausaren egitura semantiko eta sintaktikoa eta perpausak enuntziatu konplexuetan elkartzeko aukerak, testuinguruaren eta igorlearen asmoen arabera. Konbentzio ortografikoen erabilera zuzena ebaluatuko da.

9. Nafarroan euskararen aldaera eta euskalki desberdinak izatearen arrazoi historikoak jakitea, eta ahozko zein idatzizko adierazpenetan haien ezaugarriak bereizi eta deskribatzea.

Ikasleek Nafarroako euskararen aniztasuna, hura eragin duten faktore historikoak eta aldaera dialektalak ezagutzen ote dituzten

196


ebaluatu nahi da. Haien ezaugarri nagusiak azaldu behar dituzte ahozko eta idatzizko adierazpenetan. Gainera, egiaztatuko da ea ikasleek elebitasun eta diglosia egoerak ezagutzen dituzten, jarrera positiboa hartu duten hizkuntzen aniztasunaren eta bizikidetzaren aurrean, eta erabilera formaletarako aldaera estandarren (edo arauzkoen) beharraz jabetu diren.

10. Euskararen ezaugarri orokorrak eta euskalkiak ezagutzea, eta arauen arteko berdintasunak eta desberdintasunak atzematea ahozko eta idatzizko adierazpen literarioetan eta komunikabideetan.

Irizpide honen bitartez ebaluatu nahi da ea ikasleek ezagutzen dituzten euskararen egoera, haren ezaugarri orokorrak eta haren aldaeretako batzuk, ahozko eta idatzizko adierazpen literarioen eta komunikabideen bitartez. Euskalkien aniztasuna begi onez ikusten duten eta erabilera formaletarako arau baten beharraz jabetu diren ere egiaztatuko da.

11. Ikasteko eskuratutako estrategiak eta hizkuntzarako trebetasunak identifikatu, erabili eta ebaluatzeko bitarteko guztiak, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak barne, identifikatzea, adibideak ematea eta estrategia horiek bat-batean eta modu autonomoan erabiltzea.

Irizpide honen bitartez, ikasitako eta landutako estrategiak eta trebetasunak egoera berrietan aplikatzeko gaitasuna ebaluatu nahi da. Hau ere ebaluatu nahi da: ea ikasleak gai diren beren ikaskuntza prozesuaz hausnartzeko, ikaskuntzan dagozkien eginkizunak baloratuz: erabakiak hartzea, behatzea, hipotesiak egin eta doitzea eta beren aurrerapenak ebaluatzea ahalik eta autonomia handienaz. Halaber, ebaluatu nahi da ea gai diren informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiltzeko nazioarteko komunikaziorako eta ikaskuntza autonomorako tresna moduan, eta gelan nahiz gelatik kanpo ikasteko aukerez baliatzen diren. Bestalde, hizkuntzarekin egiten dakitena identifikatu behar dute, hau da, beren hizkuntza trebetasunak identifikatu behar dituzte.

197


198


EBALUAZIORAKO PROZEDURAK

Ikaslea prozedura hauen bidez ebaluatuko dugu:-Testuei buruzko ariketa praktikoak. Ariketa horiek egoera komunikatibo desberdinak agertuko dituzte, diskurtso mota desberdinak erakutsiz (zientziazkoak, Iiteraturakoak, lagunartekoak, etab.) eta ondorioz baita hizkuntz estilo desberdinak ere.

-Gai praktikoak eta teorikoak, biak tartekatuko dituzten ariketak, ikasgelan banaka burutzeko.

-Aurrez planifikaturiko banakako lanak: lan monografikoa, entsaioak idaztea, ahozko azalpenak,eskolako egunkariaren prestakuntzan parte hartzeak...

-Testu bateko ideien laburpenak eta eskemak.-Edukin desberdineko testuen inguruan komentario kritikoak. -Narrazio, antzerki eta poesi lanen literatur komentarioak.

-Hainbat gairi buruzko ahozko azalpenak (ez dira nahitanahiez arloarekin zer ikusi duten gaiak izango).

-Eztabaidak, batzuetan aurrez prestatuak eta besteetan bat-batekoak. -Taldeka gai bati buruzko lana burutzea (dokumentazioa, informazio bilketaren antolaketa, idazketa, berrikusketa, ebaluazioa...).

199


KALIFIKAZIO IRIZPIDEAK: 1. BATX

Ikasleak ebaluatzerakoan honako arlo ezberdin hauek hartuko dira kontutan:Lana:

.-Idazlanak/Ahozkotasuna.

.-Talde-lanak: informazio iturrien erabilpena,ikerketa lana.

.-Liburu-irakurketa

.-Sormen-lana

.-Hausnartze-lana: eskemak , laburpenak, mapa konzeptualak egin, e.a.

Ikasleari, ikasgelan eta etxerako bidalitako guztia hartuko zaio kontutan, derrigorrezkoa delarik lanen aurkezpena.

Jarrera:.-Lan egiteko prestatasuna.-Kritika irekia.-Lagunak errespetatzea.Besteen iritzia errespetatzea..-Euskal kulturarekiko jakin nahia


Kalifikazioa:Eguneroko ariketez gain, ikasturtean zehar, idazlanak gehi irakurketa

liburuak gehi azterketak izango dira ebaluazioko nota erabakiko dutenak.

1. BATXILERGOA

-AZTERKETAK % 90

-IRAKURKETAK** Gainditzeko ezinbesteko lanketa ebaluaketero

-LANAK (etxerakoak, gelakoak)

% 10

200


-Liburu irakurketak ** ebaluaketaero nahitaezkoak dira, beraz, ez irakurtzeak edo honen inguruko lana ez egiteak ebaluaketa hori ez gainditzea suposatuko du.

-Lanik ez egiteak ere badu eragina ebaluaketako notan, horrela, lanik egin gabeko hiru egunengatik puntu 1 kenduko da.


-Bestalde, ikastetxeko Barne Araudian agertzen den moduan, ikasleren batek azterketa egunean klasera etortzerik ez dadu izaten, mediku justifikantea ekarri beharko du. -Ebaluaketero egienen da errekuperaketa.

Nahikotasun frogak eta azken emaitza:

Nahikotasun frogan, ekainekoan, ikasleak, soilik, gainditu ez duen ebaluazioa izango du aztergai. Irailean,berriz, urte osokoa egin baharko du.

Azken emaitza ebaluazioetan ateratako notaren batez bestekoa izanen da.

201


KALIFIKAZIO IRIZPIDEAK: 2. BATX

Ikasleak ebaluatzerakoan honako arlo ezberdin hauek hartuko dira kontutan:

Lana:.-Idazlanak/Ahozkotasuna..-Talde-lanak: informazio iturrien erabilpena,ikerketa lana..-Liburu-irakurketa.-Sormen-lana.-Hausnartze-lana: eskemak , laburpenak, mapa konzeptualak egin, e.a.

Ikasleari, ikasgelan eta etxerako bidalitako guztia hartuko zaio kontutan, derrigorrezkoa delarik lanen aurkezpena.

Jarrera:.-Lan egiteko prestatasuna.-Kritika irekia.-Lagunak errespetatzea.Besteen iritzia errespetatzea..-Euskal kulturarekiko jakin nahia


Kalifikazioa:Batxilergoko 2. mailako ebaluazio azterketetan, ebaluazioa

bakoitzean ikusitakoa beste guztietan ere sartu eginen da, hau da dena pilatzen joanen da eta bukaaeran dena sartuko da.. Honela nota jartzeko ebaluaketa bakoitzean bi azterketa eginen dira, lehenak %40 balioko du eta bigarrenak %60.

2. BATXILERGOA

-AZTERKETEK % 75

-IRAKURKETEK *** Gainditzeko ezinbesteko lanketa ebaluaketero

202


-LANA *** (Etxerakoa, nahiz gelakoa)

% 253 aldiz lana egin gabe

etortzeagatik ebaluaketako nota puntu

1 jaitsiko da.

-Liburu irakurketak ** ebaluaketaero nahitaezkoak dira, beraz, ez irakurtzeak ebaluaketa hori ez gainditzea suposatuko du.


-Bestalde, ikastetxeko Barne Araudian agertzen den moduan, ikasleren batek azterketa egunean klasera etortzerik ez dadu izaten, mediku justifikantea ekarri beharko du.

Nahikotasun frogak eta azken emaitza:

Ebaluaketa bakoitzean errekuperazioa ere egien da lanketa errazteko.Nahikotasun frogan, ekainekoan nahiz irailekoan, ikasleak, urte osokoa

izanen du gainditzeko, izan ere, ebaluazio guztiak ebaluazio jarraiak dira.

203


-ZEHAR LERROAK: BATXILERGOAN

Zehar Lerroek (Ingurugiroaren hezkuntza, Kontsumitzailearen hezkuntza, Sexu-berdintasunerako hezkuntza, Hezkuntza zibikoa eta morala, Bakerako hezkuntza, Osasunerako hezkuntza eta Bide hezkuntza) jarraipenezko tratamendua dute arlo honetan eta liburuan zehar egingo diren ariketetan modu natural eta integratzailean landuz joango gara. Hautatuko diren testuetan eta berauen interpretazio eta trataeran zehar lerroekin zerikusia duten arazoak aztertuko dira eta testu honetan oinarrituz ikasleek hausnarketa egitera bultzatuko dira.

204


-ANIZTASUNAREN TRATAERA: BATXILERGOAN

Aukeratu dudan testuliburuak, gaitasun linguistikoa eta literatur kulturari dagokionez, maila honetako ikasle gehientsuenen beharrak beteko ditu. Badakigu irakaskuntza erritmo eta asimilazio gaitasuna asko aldatzen dela ikasle batzuetatik besteetara, eta, jakina, irakaslegoak bere ikaslegoari egokituko zaion material didaktikoa behar du.

Alde horretatik, liburuak landuko diren edukinekin loturiko ariketa multzo zabala eskainiko du. Ariketa hauek zailtasun maila desberdinak izango dituzte, eta horrela, irakasleak bere ikasleei egokien datozkienak aukeratu ahal izango ditu (ikasle aurreratuenek edukin sakonagoekin lan egiteko aukera izango dute eta atzeratuenek, aldiz, oinarrizkoenekin).

Bestalde, gai bakoitzean bertako edukinekin loturiko ariketak eskaintzeaz gain beste gaietan landurikoak gogoratzeko ariketak ere proposatuko dira.

205


-MATERIAL eta BALIABIDE DIDAKTIKOAK: BATXILERGOA

-1.go BATXILERGOA-TESTU LIBURUA:

-Ez dugu testu libururik erabiliko. Ikasleei klasean unitateen fotokopiak banatuko zaizkie.

2. BATXILERGOA

TESTU LIBURUA:

-Ez dugu testu libururik erabiliko. Ikasleei klasean unitateen fotokopiak banatuko zaizkie.

206206


ELKARBIZITZA PLANAEskolan elkarbizitza egokia lortzeko, honako irizpide hauek

kontuan hartuko ditugu:

1- Eskola komunitateko partaide guztien (ikasle, familia, ez dozente, irakas-le...) arteko harremanak errespetuan oinarrituko dira.

2- Eskola komunitateko partaide guztien iritziak errespetagarriak eta balio-garriak direla kontuan hartu behar dugu.

3- Irakasleek espazio eta denbora bat sortzea, non konpartitu dezaketen, modu naturalean, haien esperientziak, kezkak, lorpenak... gatazkari bu-ruz hausnartzeko eta hitz egiteko.

4- Denbora bat izatea lehenbailehen hitz egiteko eta konponketaren bat aurkitzeko, inplikatuen artean, gerorako utzi gabe. Hori bai, beharrezkoa balitz, emozioak baretzeko denbora ematea, bi baldintzen artean oreka bilatuz.

5- Ikasleen garapenerako (morala, emozionala...) baliogarriak izateko, ga-tazkak bideratzeko prozedura egokiak bilatu.

6- Elkarrizketaren garrantzia azpimarratu, gure jokabidean eredu bihurtuz. Ondorioz, era sistematiko batean, ikasleekin oinarrizko trebetasunak eta komunikaziorako teknikak landu behar ditugu: entzute aktiboa, ni me-zuak...

7- Eskola komunitateko partaide guztiek ikastetxeko funtzionamendua (an-tolaketa, funtzioak, ardurak, arauak...) ezagutu behar dituzte. Eta, ondo-rioz, guztiok errespetatu behar ditugu.

8- Ikastetxeko esparru guztietan (jangela, autobusa...), gatazkak ekidi-tzeko, estrategiak landu behar dira.

9- Gaiari dagokionez, irakasleek era koherente batean jokatzea eta gure in-plikazioa hobetu.

10- Besteek esaten dutena (eskolako partaide guztiak), aurreiritzirik gabe eta era egoki batean, entzungo dugu.ENTZUTE AKTIBOA

11- Besteen egoera ulertu ahal izateko, besteen tokian jartzen ikasi, teknika ezberdinak erabiliz. ENPATIA.

12- Norbera eta besteen emozioak identifikatzea, ulertzea, adieraztea eta horien kontrola landu.

13- Ikastetxeko esparru guztietarako elkarbizitzararako arauak eta on-dorio logikoak ikasleekin adostea. Batzutan egindakoa erreparatzea beharrezkoa izango da. Adostutakoa ikasgeletan eta esparru guztietan ere egon behar da.

207207


14- Irakasle guztiok amankomuneko irizpideak zehaztu, onartu eta au-rrera eraman behar ditugu, berdin jokatzeko umeen konfliktoen aurrean nahiz eta irizpide guztiak zure gustukoak ez izan.

15- Koerenteak izateko, familiak ere, inplikatuta egon behar dira. Gai honi dagokionez, beraien jarrerak hobetzeko prestakuntza bideratu daiteke.

208208


209

2010-11 programazioa

Documents

Transcript of 2010-11 programazioa