2. gaia Gizarte aurreindustrialen egitura ekonomikoa eta ... · PDF fileEuropa – Asia...

2. gaiaGizarte aurreindustrialen egitura ekonomikoa

eta hazkunde modernoaren oinarriak (X – XVIII mendeak)

Ekonomia Liz. / Enpresen Administrazio eta Zuzendaritzako Liz. (2. maila)Enpresen Zuzendaritza eta Ikasketa Juridikoak Liz. (3. maila)

2010 - 2011

Irakaslea: Fernando Mendiola

1. Ekoizpena eta merkataritza industriaurreko mundu ekonomian: ikuspegi orokorra.

2. Biztanleria / baliabideen arteko erlazioa eta egitura ekonomikoa nekazal oinarriko zerga ekonomietan.

3. Fluktuazioak eta zikloak industriaurreko ekonomietan.

1. Ekoizpena eta merkataritza industriaurreko mundu ekonomian: ikuspegi orokorra.

1.1. Sarrera

1.2. Ekoizpena eta biztanleria munduan

1.3. Merkataritza bideak

1.4. Amankomuneko arazoak eta dibergentziaren oinarriak

1.1. Sarrera

- Mundu mailako ikuspegiaren beharra lehenengo gaiko galdera erantzuteko: Nola jarri ziren hazkunde modernoaren oinarriak?

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

1500-1600 1600-1700 1700-1820 1820-1913 1913-1950 1950-1973 1973-2008

Munduko BPG pc: urteko hazkunde tasa (%)(Iturria: http://www.ggdc.net/maddison)

1.1. Sarrera

- Mundu mailako ikuspegiaren beharra lehenengo gaiko galdera erantzuteko: Nola sortu dira mundu mailako ezberdintasunak (Dibergentzia Handia, Pomeranzen esanetan)?

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

1500 1600 1700 1820

Erresuma Batua

Europa (EB gabe)

SESB ohia

EE.BB.

Kanada, Australia, Zelanda Berria

Amerika Latinoa

Japonia

Txina

India

Asiako besteak

Africa

Mundua

1.2. Ekoizpena eta biztanleriaren banaketa munduan

a. Mundu mailako botere guneak: Amerikako konkistaren ostean, XVI. mendean bi botere gune nagusiak nabarmentzen dira munduan, politikoki zein ekonomikoki:

- Europako monarkiak (Ekonomia atlantikoa menperatzen dutenak)

- Asiako hego eta ekialdeko inperioak (Otomandarra, Persiarra Indiako Mogol inperioa, Txinako inperioa eta Japonia).


b. Eurasiaren ezaugarri amankomunak:

- Laboreetan oinarrituriko nekazaritza - Garia zein arroza, azken hau askoz errendimendu altuagoekin

- Animalien erabilera ezberdina (gehiago Europan, gutxiago arrozaren eremuetan)

- Zerga sistemak (feudalak edo estatalak) langileen lanaren gainbalioa erabiltzeko

- Auzo antolaketaren garrantzia

- Nekazaritza eta abeltzaintza, oihalgintzarako lehengaien hornitzaile (askoz gaitasun altuago Asia aldeko zenbait eremuetan)



- Erregimen demografiko aurreindustriala

- Heriotza zein jaiotze tasa altuak - barneko ezberdintasunekin- Familia eredu ezberdinekin uztartuak

- Bizitza itxaropen mugatua, haurtzaroko arazoek markaturik (Pomeranz, 2000: 36-40)

- Europa: 26 – 35- Japonia: 35 – 50- Txina: 35 - 40


b. Eurasiaren ezaugarri amankomunak:- Hiritartze prozesua martxan. Munduko Hiri populatuenak

1000 1500 1820

Córdoba - Califato Omeya - 450.000 Beijing - China - 672.000 Beijing, China, 1.100.000

Kaifeng - China - 400.000 Vijayanagar, India, 500.000 London, United Kingdom, 861.000

Constantinople - Bizanzio - 300.000 Cairo, Egyp, 400.000 Guangzhou, China, 800.000

Angkor - Cambodia - 200.000 Hangzhou, China, 250.000 Tokyo, Japan, 685.000

Kyoto - Japan- 175.000 Tabriz, Iran, 250.000 Istanbul, I. Otomano, 570.000

Cairo - Egypt - 135.000 Istanbul, I. Otomano, 200.000 Paris, France, 547.000

Baghdad - Iraq - 125.000 Gaur, India, 200.000 Napoli, Napoli, 430.000

Neyshabur - Iran - 125.000 Paris, France, 185.000 Hangzhou, China, 387.000

Al-Hasa - Saudi Arabia - 110.000 Guangzhou, China, 150.000 Osaka, Japan, 383.000

Anhilwara - India - 100.000 Nanjing, China, 147. 000 Kyoto, Japan, 377.000

Iturria: Chandler, T. (1987) Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census, Lewiston, St. Gavid’s.



- Hazkunderako joera- Ekoizpena zein biztanleriaren aldetik

- Nekazal munduko industriaren gorakada (protoindustria)

- Ekonomiaren merkantilizaziorako joera

- Kontsumoaren gorakada (“industrious revolution”. - De Vries)

- Alde handia, Afrika eta Amerikarekin konparaturik

c. Bigarren sektorea: Asia (India eta Txinako zonalde batzuk), munduko tailer nagusiak:

- Kotoingintza eta setagintzaren garrantzia

- Nekazaritzarekin txertaturik (Azalera: akretan neurturik).

Iturria: Pomerantz, K., 2000, The great Divergence. China, Europe and the

making of modern world economy,

Princeton, Princeton University Press.

(329. orr.)


a. Munduko zilarraren nondik norakoak

Frank, A. G., 2008, Re-Orientar. La economía global en la era del predominio asiático. Valencia. PUV (180. orr.).


a. Munduko diruaren nondik norakoak


a. Munduko diruaren nondik norakoak

- Potosí (gaurko Bolivia): Indigenen bortxazko lanak (mita: zerga moduan egin beharreko lana)

The Potosi Mines. Engraving by Theodor de Bry. In: Girolamo Benzoni, Historia Americae Sive Novi Orbis, pars sesta, 1596.


b. Asiako merkataritza sare trinkoa



b. Asiako merkataritza sare trinkoa (Frank, 2008: 126 - 127)



b. Asiako merkataritza sare trinkoa

- Asia, mundu mailako merkatal gune garrantzitsuena (produktuak)

- Europarren sarrera merkatal gune honetan: - potentzia nagusiak: Portugal (XVI. Mendea), Herbeherak, (XVII. Mendea) eta Britainia Haundia (XVIII. Mendea)

- Europarren sarrera Asia Asia merkataritzan Bertako trafikoan txertatu, egoera minoritario batean Opioa: India – Txina (Ekialdeko Indietako Britainiar

Konpainia)


c. Europa – Asia merkataritza

- Bide ezberdinak

- Diruaren norabidea azpimarratu, bide ezberdinetatik

- Merkatal tresnen garapena - Konpainiak eta akzioen bidezko parte hartzea: Ekialdeko Indietako Britainiar Konpainia (1600) Ekialdeko Indietako Herbeheretako Konpainia - VOC

(1602) - Burtsak, Bankuak eta akzioen bidezko parte hartzea Londongo Burtsa (1570) Amsterdamgo Brutsa (VOCek sortua, 1602) Amsterdamgo Bankua (1609)


d. Atlantiar Merkataritza



d. Atlantiar merkataritza

- Hainbat egileen arabera (Wallerstein), mundu ekonomia baten sorrera suposatzen du honek, zentro eta periferiaren arteko harremanak bultzatuz

- Sorrera gatazkatsua - Europar estatuen artean- Erresistentzia eta pirateria

- Zer ematen dio honek europar ekonomiari?

- Kontsumorako produktu berriak, plantazioetatik (azukrea, kafea, tabakoa ...)

- Lehengai preziatu bat landatzeko aukera: kotoia (XVIII. Mendearen bukaeratik aurrera)- Langileak Amerikako jarduerak burutzeko

- Asiako merkataritzarentzat ezinbestekoa zen zilarra



- Zer ematen dio honek Amerikari?

- Aldaketa demografikoak: Biztanleria berria (Afrikar esklaboak, Europar etorkin libre eta bortxazkoak ...)

- Eredu agroesportatzaile (latifundioak / meategiak / plantazioak ...

- Hainbat zonaldeen bazterketa (Hego Kona, Amazonia, Ipar Amerikako lautadak ...)



- Afrikarako ondorioak

Esklaboen galera

Estatu berrien agerpena

1.4. Komuneko galgak industriaurreko ekonomietan

a. Galga ekologikoak- Lurraren eskuragarritasuna lehengaiak lortzeko

- Energia organikoen muga: Desforestaziorako joera etengabea

Iturria: Pomerantz, K., 2000,

The great Divergence. China, Europe and the making of modern world economy, Princeton, Princeton University Press. (233. orr.)

- Lignaneko eskualdeko egur eskaintza -Txinako Hegoaldea- -


a. Galga ekologikoak

- Periferien ereduen mugak:

- Ekialdea: Txina barnealdeek protoindustriarako joera hartu zuten, lehengaien horniduraren hazkundea galaraziz (merkatu arrazoiak eta estatuaren estrategia ekonomikoa)

- Europako ekialdea: eredu agroesportatzailea finkatu zen, bigarren feudalizazioarekin, XVII. Mendean, eta horrek lehengaien hornidura merkea ahalbideratu zuen. Hala ere, bi arazo konpondu gabe gelditzen ziren epe ertainean: inportazioak (gari zein egurra) areagotzeko zailtasun instituzionalak eta produktu eraldatuen eskari ahula (XIX. Mendea aurrera joan ahal askatuko ziren “arazo” horiek.


b. Europaren abantailak periferia erabilgarriaren ondorioz

- Dirua (Metal preziatuak)

- Lurralde eskuragarriak lehengaiak bilatzeko (azukrea, kotoia eta garia)

- Ikatzaren eskuragarritasuna B.H.an

- Barneko aldaketetarako bidea ireki zien (Asian ez bezala)

2. 2. Biztanleria / baliabideen arteko erlazioa eta egitura ekonomikoa nekazal oinarriko zerga ekonomietan

2.1. Energia organikoen nagusitasuna

2.2 Erregimen demografiko zaharra

2.3. Nekazaritzaren marko instituzionala: Feudalismoa

2.4. Artisautzaren antolaketa: gremioak eta protoindustria

2.5. Marko instituzionala: estatu absolutistaren hazkundea

Pieter Brueghel. Uzta 1565.

2.1. Ekonomia organikoa

- Energi iturriak: biomasa, izaki bizidunak, haizea, eguzkia eta ura

- Nekazaritza: etengabeko tentsioa pertsona eta animalien elikaduraren artean (horregatik haragi gutxi ...)

- Errotak (ura, haizea ...): eraldaketarako makineriarik garrantzitsuena

- Garraioa ere, energi iturri hauetan oinarriturik

2.1. Ekonomia organikoa

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A.

(2003). Materiales para la historia de las

relaciones laborales. Madrid, Tecnos. (pág. 34)

2.2. Erregimen demografiko aurre-industriala

- Tasa altuak, berezko hazkunde ahula, eta mortalitate krisiak

Fuente: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003). Materiales para la historia de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos. (pág. 19)


- Aniztasuna:

- Klase sozialen arabera

- ingurugiroaren arabera (eredu ezberdinak: goi eta behe presiokoak)

- Hirien berezitasuna

- Berezko hazkunde negatiboa- Etorkinen beharra


- Heriotza eta bere baldintzatzaileak: haurtzaroa



- Heriotza eta bere baldintzatzaileak: urtaroak

Fuente: García-Sanz Marcotegui, 1985. Demografía y Sociedad en la Barranca de Navarra (1760 – 1860). Iruñea – Pamplona, Gobierno de Navarra.


- Heriotza eta bere baldintzatzaileak: ingurugiroa eta ura


- Ezkontzak, erregulatzaile nagusia

Iturria: Comín, F., Hernández, M. y

Llopis, E. (2005)Historia Económica Mundial.

Barcelona, Crítica. (73. orr.)


- Ezkontzak, erregulatzaile nagusia

Iturria: Mikelarena, F. (1995). Demografía y familia en la Navarra tradicional. Iruñea – Pamplona, Gobierno de Navarra. (172. orr.)


- Eskualde arteko ezberdintasunak: presio altuko eta baxuko erregimenak

Iturria: De Vittorio, A. (2003)

Historia Económica de Europa.

Barcelona, Crítica. (211. orr.)

Fuente: Reher, D. (1996)

La familia en España. Pasado y

presente. Madrid, Alianza

Editorial. (pg. 173)



Iturria: Mikelarena, F. (1995). Demografía y familia en la Navarra tradicional.

Iruñea – Pamplona, Gobierno de Navarra. (130. orr.)



2.3. Nekazaritzaren antolaketa

- Familia ustiategiak: gehiengoa Mendebaldeko Europan

- Familia egiturak:

- nuklearrak, Europa erdialde eta mendebaldean

- Hainbat zonaldetako salbuespena: Pirinioak eta Alpeak (tronkalitatea eta familia hedatua)

- Morroien presentzia (klase sozialen arabera)


- Lanaren antolaketa: Familia osoa lanean


- Lanaren antolaketa: emakume eta haurren lanaren garrantzia

Iturria:Uxueko Santa María elizaren kapitela(Nafarroa) Iturria: Abaitua, A. 1990, Gure aurreko andrak. Bilbao,

Museo Etnografikoa. (XX mende hasierako irudia, Bizkaia)


- Latifundioen presentzia

- Iberiar eta italiar penintsulen erdi eta hegoaldean, soldatapeko lana, hirietarako ekoizpena

- Europako ekialdea: morrontza eta menpekotasun feudala: mendebalderako ekoizpena

Komunitatearen garrantzia:

- Eremu komunalen kudeaketa (mendiak eta larreak: egurra, fruituak, ehiza, iratzeak, abereendako belarra …)

- Openfield sistema

Egitura feudala

- Diruan edota espeziean oinarrituriko zerga feudalak

- Lan zerga (ekialdeko Europan)


2.4. Arisautza eta bigarren sektorea

- Artisautza mota ezberdinak

Iturria: Valdaliso, J.M. y López, S ,

2000Historia económica

de la empresaBarcelona, Crítica

2.4. Arisautza eta bigarren sektorea

- Gremioetako antolaketa hirietan


2.5. Marko instituzionala: estatu absolutistaren garapena

-Erdi Aroa bukaturik, absolutismorako joera duten monarkiak indartzen dira mendebaldeko Europan (XV – XVIII. Mendeak)

- Koroaren indartzen hori nobleziaren arteko tirabiretatik sortzen da.

- Neurri handi batean, Estatu mota berria gizarte feudalean uztartuta dago.

- Noblezia eta estatuaren arteko harreman berriak

- Ez dago batasun legalik, ezta ekonomikorik ere.


- Ez dago batasun legalik, ezta ekonomikorik ere.


- Ejertzitoa eta gerra: gastu publikoaren ardatza

Iturria: Fernández de Pinedo, E., (1984)


- Ejertzitoa eta gerra: estatuaren ardatza:

- Tresna eraginkorra nobleziarentzako aberastasun berriak eskuratzeko, gerraren zein estatuko burokraziako karguen bidez

- Berrikuntza: armada profesional iraunkorrak

- Ondorio ekonomikoak: Eskari agregatuaren hazkundea vs. diruaren desbiderakuntza

- Hazkundearen oinarrietako bat Europako Ipar-mendebaldean- Atzerapen eragilea zenbait kasutan: Iberiar Penintsulan


- Estatuaren finantzak: arazo iraunkorra

- Gastu hazkorrak

- Diru sarrera mugatuak

- Zerga sistema desiguala (lurralde eta pertsonen estatusen arabera) - Karguen salerosketa Hegoaldeko Europan

3. Hazkundea eta dinamika ziklikoa Europan

3.1. Hazkundearen mugak eta zikloak

3.2 Europako Iparmendebaldeko salbuespena


- Ekonomia ahula eta hauskorra: epe motzeko zikloak

Iturria: Kriedte, P. (1982)

Feudalismo tardío y capital mercantil. Barcelona, Crítica.


Hazkunde estentsiboaren oinarrizko funtzionamendua

Iturria: Kriedte, P. (1982 Feudalismo tardío y capital mercantil. Barcelona, Crítica.(Itzulpena: Iban Zaldua)

3.1. Hazkundearen mugak eta zikloak: Aro Modernokoikuspegia

Iturria:P. Malanima: 2003, “Measuring the Italian Economy. 1300-1861” Rivista di Storia Economica, a. XIX, n. 3.


- Hazkunde estensiboaren mugak

Iturria: Allen, R. (2004)Revolución en los campos. La reinterpretación de la revolucióna agrícola inglesa

Zaragoza, Prensas Universitarias de Zaragoza


- Hazkunde estensiboaren mugak: Errendimendu beherakorrak

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y

Galán, A. (2003). Materiales para la historia de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos. (pág. 53)

(Itzulpena: Iban Zaldua)


- Hazkunde estentsiboaren mugak

- Errendimendu beherakorrak

- Lur beharrak

- Aberastasunaren banaketa eta eskari txikia

3.2. Ipar – mendebaldeko salbuespena

- Aldaketak nekazaritzan Openfield sistemaren barrenean (R. Allen)

- Landaren nitrogenatzaileak: ilarrak eta indabak

- Animaliak bazkatzeko landarek: Arbiak, hirustak eta astorkia. Ondorioz, animali gehiago eta ongarri gehiago

- Hazien hautapena


- Hirietako hazkundea: (ariketa praktikoaren datuak)


- Eskariaren gorakada (Industrious revolution: Jan de Vries). Klase ertainen kontsumorako grinaren gorakada

Iturria: D. Hume, (1752, “Of commerce”), en De Vries, J. (2009), La revolución industriosa. Consumo y economía doméstica desde 1650 hasta el presente. Barcelona, Crítica. (pg. 64)

Iturria: Inglaterrako bidaiari batek, Peter Mundyk, 1640an Holandari buruz eginiko deskripzioa , De Vries, J. (2009), La revolución industriosa. Consumo y economía doméstica desde 1650 hasta el presente. Barcelona, Crítica. (pg. 74)


- Protoindustriaren gorakada

Iturria: Daniel Defoe, 1726., en De Vries, J. (2009), La revolución industriosa. Consumo y economía doméstica desde 1650 hasta el presente. Barcelona, Crítica. (pg. 135)

V. Van Gogh, 1884, El tejedor


- Nazioarteko merkataritzaren ekarpenak

Iturria:De Vries, J. (2009),

La revolución industriosa. Consumo y economía doméstica desde 1650

hasta el presente. Barcelona,

Crítica. (135. orr.)


- Aldaketa instituzionala:

- Parlamentarismoaren gorakada: merkatarientzako sarbidea politika erabakietan:

- Britainia Handia:- Epekako iraultza (1648 – 1688). Guillermo de Orange. Erregetza parlamentarioaren garaipena- Irlandako kanpaina (Cronwell, 1649 - 50)- Langilegoaren iraultzen zapalketa (levellers eta diggers)

- Holanda- Espainiar inperiorengandiko independentzia, ofizialki 1648an- Monarkia parlamentarioa



- enclosures acts Britaina Handian



- Babes politikak artisautzarako, bereziki Britainia Handiko kasuan:

- Merkantilismoa, pentsamolde ekonomiko nagusia

- Navigation Acts (1651 – 1849)

- Artilearen legea (1699) Debekua ezartzen zaie koloniei artilezko produktuak esportatzeko (hau arazo larria izan zen Irlandako artisauentzat)

5. Bibliografia osagarria

Kriedte, P., 1982, “Sarrera” (Introducción), Feudalismo tardío y capital mercantil. Barcelona, Crítica. (Iban Zalduaren itzulpena)

Adda, J., 2004, “Merkataritza kapitalismoaren nazioarteko jatorria” eta “Merkantilismoa edo merkataritza boterearen zerbitzura”, Ekonomiaren Globalizazioa, Sorrera eta Arazoak. Bilbo, Euskal Herriko Unibertsitatea

De Vries, J., 2009, “La revolución industriosa: La demanda de consumo”, en La revolución industriosa, Barcelona, Crítica.

Reinert, E.S., 2007, “Emulación: cómo se hicieron ricos los países ricos”. La Globalización de la pobreza. Cómo se enriquecieron los países ricos ... y por qué los países pobres siguen siendo pobres. Barcelona, Crítica.

Pomerantz, K., 2000, “Europe before Asia? Population, capital acumulation and technology in explanations of European Development”, The great Divergence. China, Europe and the making of modern world economy, Princeton, Princeton University Press.

Linebaugh, P. Rediker, M., 2005, “Hidrarquía, marineros, piratas y el estado marítimo”, en La hidra de la revolución. Barcelona, Crítica

2. gaia Gizarte aurreindustrialen egitura ekonomikoa eta ... · PDF fileEuropa – Asia...

Documents

Transcript of 2. gaia Gizarte aurreindustrialen egitura ekonomikoa eta ... · PDF fileEuropa – Asia...