Aro Eroak Gida Didaktikoa

Ikasplay, S.L.

Aro Eroak

2

Aurkibidea

Datu teknikoak eta softwarea abiarazteko argibideak ................................................................. 3

Sarrera ........................................................................................................................................... 4

Helburuak eta Oinarrizko Curriculum Diseinuarekiko erlazioak ................................................... 6

Noiz eta nola erabili. Alderdi metodologikoak. ........................................................................... 10

Egitura eta edukiak ...................................................................................................................... 11

Atalen iraupena ........................................................................................................................... 13

Glosategia .................................................................................................................................... 14

Bibliografia .................................................................................................................................. 25

Egileen eta parte hartu duten pertsonen zerrenda .................................................................... 26

Aro Eroak

3

Datu teknikoak eta softwarea

abiarazteko argibideak

Atal honek datu teknikoak eta aplikazioa abiarazteko argibideak biltzen ditu.

Ordenagailuaren ezaugarriak:

• Pentium IV 1,5 Ghz ordenagailua edo baliokidea

• RAM memoria 512 Mb

• Gutxieneko bereizmena: 1024 x 768

Aplikazioa abiarazteko argibideak:

Gogoratu, Java 1.6 bertsioa behar dela.

Aro Eroak

4

Sarrera

Baliabide didaktiko hau Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako ikasleei

zuzenduta dago, eta Historia lantzea du xede, joko baten bidez. Edukiek

gizadiaren aro guztiak hartzen dituzte, Historiaurretik XX. menderaino. Beraz,

aplikazio honek erabiltzaileari historian zehar bidaia bat egiteko aukera

ematen dio.

“Aro Eroak” jokoan aritzeko bi modu eskaintzen ditu. Lehenengoan, jokalari

bakar bat aritzen da, eta bere ezagutzak bakarka lantzen ditu. Bigarren

aukeran, 2-5 jokalarik parte har dezakete.

“Aro Eroak” jokoa Antzara eta Trivial joko ezagunen arteko nahaste bat da.

Taula Antzara jokoan erabiltzen denaren antzekoa da, eta gelaxkatan zatiturik

dago. Gelaxka bakoitzak historiari buruzko galdera bat proposatzen du eta

gelaxkak kronologikoki lerrokaturik daude; hau da, hasierako gelaxkek

antzinako eduki historikoak lantzen dituzte, eta helmugatik hurbilen daudenek,

eduki historiko modernoagoak. Beraz, erabiltzaileak historian zehar bidaiatxo

bat egiteko aukera du.

Aro Eroak

5

“Aro Eroak” jokoak 500 galderaz osatutako galdera fitxategi bat

eskaintzen du. Hala eta guztiz ere, galdera horiek aldatzeko, ezabatzeko

edo berriak sortzeko aukera ematen duen “HistoDat” aplikazioa

eskaintzen denez, irakasleak nahierara osa ditzake galdera sortak.

Aro Eroak

6

Helburuak eta Oinarrizko Curriculum

Diseinuarekiko erlazioak

Ondorengo tauletan, proiektuaren helburuak eta edukiak eta Derrigorrezko Bigarren

Hezkuntzako (DBH) Oinarrizko Curriculum Diseinuarekiko (OCD) erlazioak zehazten

dira.

OCDaren edukiak Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloan

(1) GIZADIA ETA INGURUNE FISIKOA

(2) ESPAZIOAREN OKUPAZIOA: DEMOGRAFIA, HABITATA ETA HIRIGINTZA

(3) BALIABIDEAK ETA USTIAPENA

(4) ANTOLAKUNTZA EKONOMIKOA ETA LAN MUNDUA

(5) HISTORIARI BURUZKO EZAGUTZEN HASTAPENAK. ALDAKETAK ETA

JARRAIKORTASUNA

(6) INDUSTRIALIZAZIO AURREKO GIZARTE HISTORIKOAK

(7) GURE GARAIKO GIZARTE HISTORIKOAK

(8) ESPAZIO ETA BOTERE POLITIKOA

(9) GATAZKAK ETA HERRITARREN PARTAIDETZA

(10) KULTURA SISTEMA ETA KULTURAK

(11) KULTURA HIZKUNTZAK ETA KOMUNIKAZIOA

Aro Eroak

Edukiak Proiektuaren helburuak OCDaren edukiak

1. Historiaurrea eta Antzinaroa:

a. Historiaurrea

b. Historiako lehenengo zibilizazioak

c. Greziar zibilizazioa

d. Erromatar zibilizazioa

e. Iberiar penintsula Antzinaroan

2. Industrializazio aurreko zibilizazioak:

a. Europa feudala

b. Europa, XII. mendetik XV. mendera

c. Al-Andalus

d. Erdi Aroa

e. Errenazimentua

f. Barrokoa

3. Industrializazioa:

a. Industria Iraultza eta haren ondorioak

b. Antzinako Erregimenaren krisia

• Historiaurreak eta Antzinaroak Iberiar

penintsulan zer ezaugarri izan zituzten

jakitea.

• Historiaurreak eta Antzinaroak Euskal

Herrian zer ezaugarri izan zituzten jakitea.

• Antzinako zibilizazio handien sorrera eta

garapena aztertzea: greziar eta erromatar

zibilizazioak.

• Industrializazioaren aurreko zibilizazioak

aztertzea.

• Industrializazioa iritsi arte, Europa,

Espainia eta Euskal Herria zer egoeratan

zeuden jakitea.

• Industrializazioaren sorrera nondik

datorren jakitea.

• Industrializazioak zer aldaketa eragin

zituen jakitea.

• Industrializazioaren ondorengo Espainia

• Historiaurrea Euskal Herrian.

• Historiaurrearen ezaugarri nagusiak

Iberiar penintsulan.

• Gizarte esklabistak.

• Greziako hiri-estatuak. Erromatar

Inperioa. Kristautasunaren hastapenak

eta garapena.

• Erromatarren eragina Euskal Herrian.

• Sistema esklabistatik sistema feudalera:

feudalismoaren hastapenak.

• Feudalismoa.

• Al-Andalus eta Espainiako erresuma

kristauak. Al-Andaluseko kultura. Erdi

Aroko Espainiako hiru tradizio

erlijiosoen arteko lotura: kristautasuna,

islama eta judaismoa.

• Nafarroako Erresuma eta Euskal

Herriaren egitura Erdi Aroan. Gizarte,

Aro Eroak

c. Espainia, XIX. mendean

d. Inperialismoa

4. XX. mendea

a. Espainia, XX. mendearen lehen

herenean

b. Espainia, frankismoan

eta Euskal Herria aztertzea.

• XX. mendea.

• Frankismoa eta haren ondorioak aztertzea.

politika eta ekonomia arloko ezaugarri

nagusiak.

• Erdi Aroko artea.

• Espainiako monarkia: kanpoko eta

barruko lorpenak eta garapena.

Ameriketako kolonizazioa eta batak

bestean izandako eragina.

• Euskal Foruen sorrera eta indartzea, eta

Aro Modernoan Espainiako

monarkiarekin izandako harremanak.

Euskal Foruen sistemaren garapena.

• XV.-XVIII. mendeetako Europako erlijio-

arazoak, artea eta kultura.

• Burgesiaren iraultza. Politikan,

ekonomian eta gizartean izandako

aldaketak: Industria Iraultza,

kapitalismoa eta inperialismoa.

Industria Iraultza Euskal Herrian.

Karlismoa eta liberalismoa.

• Foruen abolizioa eta nazionalismoa.

Aro Eroak

• Monarkia eta Euskal Herria XX.

mendean: monarkiaren krisia, Bigarren

Errepublika, Gerra Zibila, Diktadura,

demokraziarako bidea.

Aro Eroak

10

Noiz eta nola erabili. Alderdi

metodologikoak

Noiz erabili baliabide didaktiko hau

Baliabide didaktiko honen bidez, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako Historia

ikasgaiarekin erlazionatuta dauden gaiak landu daitezke.

Gai horiek aurreko atalean zerrendaturik daude.

Nola erabili baliabide didaktiko hau

Baliabide didaktiko hau hainbat modutan erabil daiteke:

Ikasgelan, ordenagailu eta proiektore baten bidez

Baliabide hau eduki teorikoen osagarri modura sortu da. Beraz, joko honen bidez,

irakasleak eskaintzen dituen eduki teorikoak modu praktiko, dibertigarri eta erraz

batean landu daitezke.

Irakasleak ikasleak ebalua ditzake, eta aldi berean, ikasleak bere burua ebalua

dezake.

Ikasgelan, banaka edo taldeka

Irakasleak baliabide didaktiko hau ordenagailu-gelan erabil dezake, ikasleak taldeka

(ikasle talde bat ordenagailu baten aurrean) edo bakarka banatuz (ikasle bakoitza

ordenagailu baten aurrean).

Ikasgelatik kanpo

Baliabide didaktiko honek eskaintzen dituen edukiak etxean ere landu daitezke.

Aplikazioarekin elkarrekintzan

Edukiak modulu eta gaika antolaturik daudenez, erabiltzaileak nahi dituen

moduluak aukera ditzake. Era praktikoan ikasi nahi dituen gaiak aukeratuko ditu

eta aplikazioak gai horiei buruzko galderak kargatuko dizkio.

Aro Eroak

11

Egitura eta edukiak

Egitura

Baliabide didaktiko honen egitura hauxe da:

Lehenengo atala jokalari bakar batentzat pentsatuta dago, eta erabiltzaileak nahi

dituen eduki historikoak landu ditzake, “Aro Eroak” jokoaren bidez.

Bigarren atalean jokalari bat baino gehiago aritu daitezke, eta nahi dituzten eduki

teorikoak landu ditzakete taldeka.

Edukien aurkibidea

1. Historiaurrea eta Antzinaroa:

a. Historiaurrea

b. Historiako lehenengo zibilizazioak

c. Greziar zibilizazioa

d. Erromatar zibilizazioa

e. Iberiar penintsula Antzinaroan

2. Industrializazio aurreko zibilizazioak:

a. Europa feudala

b. Europa, XII. mendetik XV. mendera

c. Al-Andalus

d. Erdi Aroa

e. Errenazimentua

Jokalari bat baino gehiago

Jokalari bakarra

2. ATALA

1. ATALA

Aro Eroak

12

f. Barrokoa

3. Industrializazioa:

a. Industria Iraultza eta haren ondorioak

b. Antzinako Erregimenaren krisia

c. Espainia, XIX. mendean

d. Inperialismoa

4. XX. mendea

a. Mundua, XX. mendean

b. Espainia eta Euskal Herria, XX. mendean

Aro Eroak

13

Atalen iraupena

� Iraupen minimoa: 5 minutu

� Batez besteko iraupena: 20 minutu

1. atala: Jokalari bakarra

� Iraupen minimoa: 5 minutu

� Batez besteko iraupena: 30 minutu

2. atala: Jokalari bat baino gehiago

Aro Eroak

14

Glosategia

Hona hemen jokoan erabiltzen diren oinarrizko hitz edo gaien definizioak:

1917ko krisialdia Euskadin: Lehenengo Mundu Gerrak aberasbide polita eskaini zien Euskal

Herriko ontziolei, siderurgiari eta meatzaritzari, gerran zeuden herrialdeek eskaera ugari egiten

zituztelako. Hala eta guztiz ere, hazkunde azkar hori erabat moteldu zen gerra amaitu ondoren,

ez baitzuen batere oinarri sendorik. Ondorioz, enpresa batzuek porrot egin eta itxi egin behar

izan zuten, eta horrek euskal gizartean zalantza-giroa sortu zuen.

Absolutismoa: XVII. mendean, Europako errege-erreginak sistema politiko berri bat ezartzen

ahalegindu ziren: absolutismoa, erregearen botere neurrigabea.

Al-Andalus: Islamaren arabera, yihad edo gudu santua beharrezkoa da fedea zabaltzeko. Oso

urte gutxian, arabiar armadek Sasaniar Persiar Inperioa suntsitu eta Bizantziar Inperioaren zati

handi bat okupatu zuten, India ekialdetik hartuz eta Espainia, mendebaldetik. Iberiar

penintsularen konkista Tarik Ibn ben Nusayr Ziyadek hasi zuen, Musza gobernadorearen

Afrikako iparraldeko ordezkariak. Tarikek Guadaleteko Guduan (711) On Rodrigo errege

bisigodoa garaitu zuen, eta ondoren, Muszak berak eta haren seme Abd- al- Azizek jarraitu

zuten konkista. Musulmanek penintsulari Al-Andalus deitu zioten, eta hiriburua Kordoban ezarri

zuten. Hiri horretan emirra bizi zen, Damaskoko kalifak izendatutako gobernadorea. 756. urtean

abasiek bere dinastia suntsitu zutenean alde egin ahal izan zuen omeya printze batek, Abd al-

Rahman I.ak (756-788), Kordobako emirerri independentea ezarri zuen, eta emirerri hori erlijio

arloan soilik zegoen Bagdaden mende. 929. urtean, Abd al-Rahman III.ak (912-961) Kordobako

kalifatza independentea sortu zuen. Garai horretan, Espainia musulmanak bere garairik

distiratsuena bizi izan zuen eta Kordoba Bagdadekin lehiatu ahal izan zen bere eskulangile,

jakitun eta artistei esker. Hixman II.aren erregealdian (976-1013), Almanzorren (939-1002)

talentu militarra nabarmendu zen.

Anarkismoa: XIX. mendearen bigarren zatian sortua, sozialismo erradikal mota bat izan zen, eta

kapitalismoaren eta estatuaren aurka borrokatu zen. Bultzatzaile nabarmenenen artean, William

Godwin, Max Stirner, Proudhon, Bakunin eta Kropotkin aipa daitezke. Anarkismoak estaturik

gabeko gizartea aldarrikatzen zuen, askatasunez federatutako komunek osatua, autogestio-

erregimenean, jabego kolektiboaren aldekoa.

Antzinako Erregimeneko gizartea: Antzinako Erregimena Erdi Aroan sortutako gizarte eredua

zen, eta hiru estamentutan banatzen zuen gizartea: noblezia, kleroa eta hirugarren estatua

(burgesiak, artisauek eta baserritarrek osatua). XVIII. mendean, talka egin zuten lege eta

politika pribilegioak ezaugarri zituen estamentu-gizarteak eta Ilustrazioaren ideia berriek eta

aldaketa ekonomikoek bultzaturiko gizarte burges eta kapitalista berriak. Intelektual ilustratuek

Aro Eroak

15

eta burgesek despotismo ilustratuarekiko zuten haserrea izan zen mende amaierako iraultzen

arrazoietariko bat.

Argien Mendea: Gutxiengo intelektual batek bultzatutako mugimendu ilustratuari esker, XVIII.

mendea Argien Mendea izan zen.

Autonomien Estatua: Demokraziaren ezaugarri aipagarrienetako bat autonomia-erkidegoen

bidez eratutako estatuaren antolamendu administratiboa da, eta horregatik deitzen zaio

Autonomien Estatua. Prozesu autonomikoak aurkari asko izan zituen hasieran, frankismotik

hurbil zeuden eragileek mehatxutzat hartzen zutelako Espainiaren batasunerako. Hala ere,

estatuko erkidego guztiak beren autonomia-estatutuak onartuz joan ziren 1979tik 1983ra

bitartean.

Barrokoa: Europan eta Latinoamerikan XVI. mendearen amaieratik XVIII. mendearen erdialdera

nagusitu zen arte-estiloa. Barrokoa Errenazimenduaren ondoko korronte artistiko zabala da, eta

arte-kritikariek klasizismoaren eta soiltasun linealaren aurkako erreakziotzat hartzen dute,

batzuetan bien arteko eboluzioa erakusten duten obrak garai barrokoaren barnean kokatzen

badira ere.

Basailutza: Harreman pertsonal mota bat zen, noblezia-mailak hierarkikoki lotzen zituena:

baroiak, kondeak, markesak, jaunak eta behe-noblezia. Jauna gotorleku baten jabe zen, eta lur

eta jopu asko zituen bere mende. Basailua gizon librea zen, maila txikiagoko noblea.

Belle Èpoque: Lehen Mundu Gerraren ondorengo baikortasun-aldia izan zen, «hogeigarren

hamarkadako urte zoroak» izenez ere ezaguna. 1929ko krisia eragin zuten kontraesan handiak

egon arren, garai horretan aldaketa handiak izan ziren gizartean: besteak beste, emakumea

bizitza publikoan parte hartzen hasi zen, eta sentimendu bizizaleago bat hedatu zen Lehen

Mundu Gerrako zorigaitzen ondoren.

Errenazimendua: XV. eta XVI. mendeetako aldaketek, pentsamenduan, ekonomian, artean eta

politikan, Erdi Aroaren amaiera eragin zuten. Errenazimenduak antzinako ideia grekolatindar

ugari berreskuratu zituen Europan zibilizazio berri bat eraikitzeko; hain zuzen, berrikuntza,

ikerkuntza eta munduko aurkikuntzei irekitako zibilizazioa. Errenazimendua Italian sortu zen,

XIV. mendean. Grezia eta Erromako ereduetan oinarritu bazen ere, Errenazimendua ez zen

klasizismoa berreskuratzeko ekintza soila izan: gizakiaren eta gizartearen eraldaketa sakona

eragin zuen.

Bigarren Gerra Karlista: 1847an hasi zen Kataluniako nekazarien matxinadarekin, gerrillatan

antolatuak Cabrera buruzagiaren gidaritzapean, eta 1849an amaitu zen, amnistiarekin, talde

karlista batzuek borrokan jarraitu bazuten ere 1860. urtera arte.

Aro Eroak

16

Bigarren Mundu Gerra: 1939tik 1945era bitartean inoizko gatazka beliko handi eta lazgarriena

izan zen. Bost kontinenteetako herrialdeek parte hartu zuten, alde batean nahiz bestean, eta

gatazka munduko bazter guztietaraino iritsi zen: Europa, Afrikako basamortua, Ozeano Barea...

Bizantzio: Germaniarren erasoaren ondorioz Erromatar Inperioa desagertu zenean, Bizantziok

grekolatindar eta kristau zibilizazioa beste mila urtez mantendu zuen Inperioaren ekialdean,

1453an turkiar otomandarrek hiriburua hartu zuten arte. 476. urtetik, Erroma erori zeneko data,

1453. urtera arte, Bizantziar Inperioak zibilizazio bikaina garatu zuen, greko-erromatar garai

zaharretatik zein mendebaldeko Europako Erdi Arotik desberdindua. Europako Erdi Aroko

mende ilunetan, Bizantzio Mediterraneoko gune ekonomiko eta politiko indartsua izan zen, eta

greziar eta erromatar kultura eraman zuen Mendebaldeko kristau-erresumetara. Ondoren,

kultura hori babesten eta islamari aurre egiten ahalegindu zen, arabiarren aurka lehenbizi eta

turkiarren aurka ondoren.

Boltxebikeak: 1905eko iraultzak porrot egin ondoren, tsarrak nazio-politika liberalizatu behar

izan zuen, parlamentu bat sortuz: Duma. Langileen mugimendua sobiet edo kontseiluen bidez

antolatu zen, eta Alderdi Sozialdemokrata izan zen garrantzitsuena. Alderdi horren bi adarrek

agintzen zuten politika arloan. Mentxebikeek, Alexander Kerenskyren gidaritzapean, gehiengoa

osatzen zuten Duman: moderatuak ziren eta sistema demokratiko burgesa aldarrikatzen zuten.

Boltxebikeek, aldiz, gutxiengoa parlamentuan, marxismoan oinarritutako ideologia iraultzailea

zuten, eta Errusian sistema sozialista ezartzen ahalegindu ziren. Vladimir Lenin eta Liev Trotsky

izan ziren mugimendu honen buruzagi nagusiak.

Cadizeko Gorteak eta 1812ko Konstituzioa: 1810ean Batzar Zentrala disolbatu zenean,

subiranotasun nazionala bere gain hartu zuten gorte ez-estamentalak bildu ziren Cadizen.

Liberalen eskutik, Cadizeko Gorteek jaurerriak eta Inkisizioa, torturak eta postu publikoak

lortzeko odolaren garbitasun-frogak baliogabetu zituzten. 1812ko Konstituzioa izan zen

Cadizeko Gorteen ekarpenik garrantzitsuena.

Desamortizazioa: Desamortizazioari esker, salgai jarri ahal izan ziren Antzinako Erregimeneko

legeen arabera jabeek saldu ezin zituzten ondasunak. Mendizabalen desamortizazioaren bidez

(1836-1837), Elizaren ondasunak jarri ziren salmentan; Madozen desamortizazioaren bidez

(1855), udalen jabegoak eta auzoetako kolektibitateak desamortizatu ziren.

Despotismo Ilustratua: XVIII. mendeko Europako erregeek absolutistak izaten jarraitu zuten,

Ingalaterrako errege konstituzionala izan ezik. Hala eta guztiz ere, gizarte- eta ekonomia-

eraldaketek eta Ilustrazioaren ideia berriek aldaketak egitera behartu zituzten errege-erregina

gehienak. Despota ilustratuek beren agintea indartu zuten, Elizaren kalterako, eta botere

militarra indartu, garapen ekonomikoa bultzatu eta kultura eta hezkuntza sustatu zituzten.

Aro Eroak

17

Egipto: Antzinako Egipto Nilo ibaiaren ibarrean sortu zen, K.a. IV. milurtekoan, eta

mazedoniar erregeen (K.a. IV. mendea) eta Erromako Inperioaren (K.a. I. mendea)

konkistarekin eta kristautasunaren eraginarekin desagertu zen pixkanaka. Egipton, boterea era

teokratikoan zegoen antolatuta. Faraoia jainkoa eta agintari gorena zen aldi berean. Maila

beheragoan, erregearen ingurukoak eta arkitekto onenak zeuden; ondoren, eskulangileak eta

nekazariak; eta azkenik, esklaboak.

Erreforma eta Kontrarreforma: Erdi Aroaren amaieraz geroztik, indartuz joan zen Europan

Elizaren ustelkeria eta jokabide desegokiak desagerraraziko zituen erlijio-erreforma sakon

baten nahia. Luther izan zen lehena ezarritako dogmak hausten, Alemanian hain zuzen, eta

mendebaldeko kristautasunaren batasunaren haustura eragin zuen horrek. Lutherrek Erreforma

bultzatu zuen; Elizak, aldiz, Kontrarreforma, guztiz kontrako norabidean.

Erreketeak: Erreketeen betebehar nagusiak autodefentsa, elizak babestea eta karlisten

egoitzak zaintzea ziren. Karlistek, hauteskundeetan izandako arrakastak bultzaturik, erakunde

militarra indartzeko lanari ekin eta taldeak berrantolatu eta armak erosi zituzten (1932).

Mussoliniren laguntza izan zuten horretarako, eta konpromiso batzuk hartu zituzten ordain

modura: errepublika suntsitzea, monarkia berrezartzea, Italiarekin adiskidantzazko ituna

izenpetzea eta, Mediterraneoan gerra piztuz gero, Frantziaren eta Espainiaren arteko

hitzarmena salatzea. Erreketeek antolakuntza eta indar handia izan zuten. Militar profesionalak

sartu zirenean, ordenantzak ezarri zituzten. Espainiako Gerra Zibilean matxinatuen alde

borrokatu ziren, konpainia edo tertzio berezietan, unitate militar erregular handiagoetan.

Erromanizazioa: Erromatarrak Iberiar penintsulara iritsi zirenean, beren hizkuntza, ohitura eta

erakundeak ezarri eta penintsulako herrien bizimodua aldatu zuten goitik behera. Hizkuntzei

dagokienez, latina nagusitu zen eta hizkuntza erromanikoak sortu ziren: galegoa, portugesa,

gaztelania eta katalana. Erromatar zuzenbidea lege- eta zuzenbide-antolamenduaren iturri

bihurtu zen, eta gaur egungo lege-antolamendura iritsi da haren eragina. Erromatarrek sortu

zituzten gune militar eta hiriekin batera, galtzadek eta beste hainbat herrilanek ere (ubideek eta

zubiek, esaterako) kolonizazioa erraztu zuten. Legionarioek eragin handia izan zuten

erromanizazioan, estatuak ematen zien lurretan finkatzen zirelako. Bertako askok ere

legioetan eman zuten izena, eta erromatarren ohitura eta usadioak bereganatu zituzten.

Erromantizismoa: XIX. mendearen bigarren laurdenean sortu zen mugimendu artistiko eta

literarioa. Garai hartako Europako gazteriaren izaera asaldaria zabaltzen lagundu zuen, eta

isilpeko erakundeetara eta talde nazionalistetara hedatu zen haren eragina.

Erromatar zibilizazioa: Antzinako Erroma izen bereko hiriaren inguruan sortu zen. Hamabi

mendetan zehar, erromatar zibilizazioak hiru sistema politiko izan zituen: monarkia, oligarkian

oinarritutako errepublika eta inperioa. Mediterranear eskualdea menderatu zuen armadaren eta

Aro Eroak

18

asimilazio kulturalaren bidez. Hala ere, hainbat arrazoiren ondorioz, erromatar zibilizazioak

gainbehera izan zuen, eta azkenean, mendebaldeko zatia V. mendean desagertu egin zen.

Ekialdeko zatia, aldiz, Bizantziar Inperioa bihurtu zen, hiriburua Konstantinopla zuela.

Errusiako Iraultza: 1917ko urriak Errusiako historia aldarazi zuen eta eragin handia izan zuen

munduaren bilakaeran XX. mendean. «Munduan zirrara eragin zuten hamar egunek» erregetza

absolutista desagerrarazi eta erregimen komunista ezarri zuten Errusian.

Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian: Espainiako Gerra Zibilak Hego Euskal Herria hartu

zuen bete-betean, eta baita zeharka Iparraldea ere, erbesteratuen eraginez. Gerrari lotutako

gatazketako bat Euskal Herriaren eta Kataluniaren aldarrikapen nazionalak izan ziren,

nazionalismo eta zentralismo espainola aldarrikapen horien aurkakoa baitzen. 1936ko Madrilgo

Gorteetarako hauteskundeetan, 15 ordezkaritatik 7 lortu zituen EAJk Bizkaian eta Gipuzkoan,

eta Autonomia Estatutua zen alderdi horren aldarrikapen nagusia.

Espainiako II. Errepublika: 1931ko apirilaren 14an, Espainiako historiako egiazko lehen saio

demokratikoa hasi zen. Dena dela, muturreko jarrerek eta gizarte-gatazka ugariek porrotera

eraman zuten saioa, eta Espainia atzeraldi politiko eta ekonomiko luze baten barnean murgildu

zen.

Espainiako Independentzia Gerra: Napoleonek, Parmako Maria Luisa emazteak eta Manuel

Godoy lehen ministroak menperaturiko Karlos IV.a erregearen (1788-1808) ahultasunaz

baliatuz, Espainia inbaditzea erabaki zuen, Portugalek uko egin ziolako Ingalaterraren aurka

dekretatu zuen blokeo kontinentala babesteari. Frantziarrek Portugal inbaditu zuten eta

Espainiako hiri ugaritan finkatu ziren. 1808ko apirilean, Baionako abdikazioak jazo ziren:

Napoleonek errege-familia espainiarra deitu zuen eta Fernando eta Karlos abdikatzera behartu

zituen. Maiatzaren 2an, Madrilgo hiria frantziar tropen aurka matxinatu zen. Errepresioaren

ondorioz, Mostoleseko alkateak gerra deklaratu zion Napoleoni, eta handik gutxira

erresistentzia antolatzeko gobernu-batzarrak osatu ziren herrialde osoan. Independentzia Gerra

piztu zen. 1812an, Espainiak, Wellington dukearen (1769-1852) tropa britainiarren

laguntzarekin, erasoaldi bortitza hasi zuen frantziarren aurka, eta Arapilesen (Salamanca)

garaitu zituen. 1813an, Wellingtonen agindupeko armada espainiar-britainiarrak Gasteiz

(uztailean) eta San Martzial (abuztuan) hartu zituen. Napoleonek frantziar tropak Espainiatik

atera zituen, eta tronua Fernando VII.ari itzuli zion, Valençayko Hitzarmenaren bidez.

Espainiako Ondorengotza Gerra: Karlos II.a oinordekorik gabe hiltzeak lehia handia piztu zuen

Europako erregeen artean. Ondorengotza Gerrak aurrez aurre jarri zituen Europako potentziak,

eta botereen arteko oreka-sistema berri bat izan zen ondorioetako bat. Ingalaterrak abantaila

lortu zuen Frantziaren kaltetan.

Aro Eroak

19

Estatu Modernoa: Estatu modernoaren ernamuina Italiako hiri-estatuetan dago: Florentzian,

Milanen, Venezian... Hala ere, estatu honen behin betiko ezaugarriak Errege-erregina

Katolikoen Espainia, Luis XI.aren Frantzian (1461-1483) eta Henrike VII.a Tudorren

Ingalaterran (1485-1509) egituratu ziren.

Europa karolingiar: Mendebaldeko Erromatar Inperioa desagertu eta hiru mende geroago,

errege franko bat, Karlomagno, enperadore berri koroatu zuten Erroman, eta agintea

mendebaldeko Europa ia osora hedatu zuen. Karlomagnoren erregealdian, kulturak eta arteak

karolingiar izenez ezagutzen den aro distiratsua bizi izan zuten. Erromatar Inperioa desagertu

ondoren, erresuma frankoa izan zen germaniar erresumetatik elkartuta eta bizirik irautea lortu

zuen bakarra.

Faxismoa: XX. mendearen lehen erdiko gertakizun politiko aipagarrienetako bat europar estatu

batzuetan faxismoa boterera iristea izan zen. Faxismoa Italian sortu zen, Benito Mussoliniren

eskutik. Buruzagi faxista italiarra 1922an iritsi zen boterera, eta eredu berari jarraitu nahi izan

zioten Alemanian, Adolf Hitlerrek Alemaniar Alderdi Nazionalsozialista (Alderdi Nazia) sortu

zuenean. Hitler 1933an iritsi zen boterera.

FET y de las JONS: Falange Española Tradicionalista y de las Juntas de Ofensiva Nacional

Sindicalista frankismoan legeztaturik egon zen alderdi politiko bakarra izan zen, Jose Antonio

Primo de Riverak sorturiko Espainiar Falangearen, karlismoaren eta altxamendua bultzatu

zuten alderdi eskuindarren arteko batasunetik jaioa. Alderdiaren ikurra uztarria eta geziak ziren,

Errege-erregina Katolikoen ikur zaharra. FET y de las JONS alderdiak ez zuen benetako egitura

ideologikorik eta Franco gurtzeko tresna soil bilakatu zen.

Feudalismoa: Inbasioek eragindako segurtasunik ezak eta estatu sendo eta zentralizaturik ez

egoteak biztanleriak hirietatik kanpo alde egitea eragin zuten, nobleen babesaren bila. Babes

horren truke, nekazariek jauntxoarentzat lan egiten zuten haren lurretan. Egoera horren

ondorioz, mendekotasun pertsonala lotura politikoen gainetik jartzen zuen ohitura germaniarra

sendotu zen. Lur gehienak lursail handietan biltzen ziren, eta noble baten edo Elizaren lurrak

ziren. Jaun eta jopuen arteko gizarte- eta ekonomia- harremanekin batera, basailutza izan zen

gizarte feudalaren beste ezaugarrietako bat, lotura politikoen ordez.

Francisco Franco (1892-1975): espainiar militar eta diktadore bat izan zen. Itsas Armadan

sartzen saiatu bazen ere, ez zuen lortu, eta Toledoko Infanteria Akademian sartu zen 1907an.

Marokoko kanpainan parte hartu zuen eta gora egin zuen azkar hierarkia militarrean gerra-

merituengatik. 1936. urtean, bat egin zuen II. Errepublikaren aurkako konspirazioarekin, eta

gudaroste matxinatuaren komandanteburu izendatu zuten, “Generalísimo” izendapenarekin.

Diktadura ezarri zuen Espainian 1939tik 1975era.

Aro Eroak

20

Frankismoa: Gerra Zibileko porrot errepublikarraren ondoren, Francisco Franco jeneralak

diktadura luze bat ezarri zuen Espainian (1939-1975). Francoren erregimen pertsonal eta

autoritarioak gizarte talde garrantzitsuen babesa izan zuen.

Frankismoaren amaiera: Franco jeneralaren heriotzak, 1975eko azaroan, Gerra Zibilaren

(1936-1939) ondoren Espainiako estatuan ezarri zen erregimen totalitarioaren amaiera eragin

zuen. Herri-mugimenduen eta nazioartearen presioak demokratizazio-prozesu bat jarri zuen

abian, diktaduraren jarraitzaile sutsuenak oztopatzen saiatu baziren ere. Testamentuan,

diktadoreak Juan Carlos Borboikoa printzea izendatu zuen ondorengo, 1931 arte Espainian

agindu zuen dinastia historikoaren oinordekoa. Juan Carlos I.a izenarekin errege izendatua,

sistema demokratiko parlamentarioa ezartzeko eragile garrantzitsuenetako bat izan zen.

Frantziako Iraultza: 1789an Frantzian piztu zen iraultzak XIX. mendean zehar Europa

eraldatuko zuten aldaketa sozial eta politiko ugari eragin zituen, eta sistema liberala ezarri zuen

Antzinako Erregimenaren ordez. Une horretatik aurrera, liberalismoa eta abertzaletasuna

borroka politikoko ideia nagusiak bihurtu ziren.

Germaniar herriak: Europako iparraldetik zetozen eta tribuetan antolatuta zeuden. Aginte

gorena gerlarien eta gizon askeen biltzarraren esku zegoen, eta biltzar horrek buruzagia

aukeratu eta gerra deklaratzeko ahalmena zuen. Erromatarrek “barbaroak” (kanpotarrak)

deitzen zieten, eta kultura maila apalagoa zutela uste zuten. Etengabeko tirabiren ondoren, IV.

mendearen bigarren zatian Asiako erdialdeko lautadetatik Atilaren gidaritzapean etorri ziren

huno beldurgarrien erasoak alano eta godoekin aliatzera behartu zituen erromatar

enperadoreak. Erromatarrek "federatu" gisa onartu zituzten alanoak eta godoak Inperioaren

barnean. Honako hauek izan ziren germaniar herri garrantzitsuenak: godoak, alanoak, sueboak,

bandaloak, frankoak, angloak eta saxoiak.

Gerra Hotza: Bigarren Mundu Gerraren amaierak eragindako baikortasuna eta Nazio Batuen

sorrera berehala ahaztu ziren mundua bi bloke antagonikotan zatitu zenean. Bi blokeek

armategi nuklearrak bete zituzten eta horrek tentsioa areagotu zuen. 1945etik aurrera, mundua

bi aliantza edo "bloke" antagoniko eta bateraezinetan zatitu zen. Alde batetik, Mendebaldeko

blokea, Estatu Batuek eta Europako mendebaldeko herrialdeek osatua, Latinoamerika,

Australia, Zeelanda Berria eta Afrikako eta Asiako hainbat herrialderen laguntzarekin. Bloke

horren sistema militarra NATOn oinarritzen zen (Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea, 1949an

sortua). Beste aldean, bloke komunistan, honako herrialde hauek zeuden: Sobietar Batasuna,

Txina, Mongolia, Ekialdeko Europa eta Afrika eta Asiako beste hainbat herrialde. Kubak ere bat

egin zuen bloke horrekin, iraultzaren ondoren. Bloke komunistaren erakunde militarra 1955ean

sortutako Varsoviako Hitzarmena zen.

Aro Eroak

21

Gerren arteko aldia: 1918tik 1939ra bitarteko aldia izan zen. 1918an Lehen Mundu Gerra

amaierako armistizioa izenpetu zen, eta 1939an Bigarren Mundu Gerra piztu zen.

Greziar zibilizazioa: Antzinako Greziak 900 urte inguruko aldia hartzen du, eta Mizenaseko

hondamenditik sortu eta erromatarren konkistarekin desagertu zen. Kultura, politika eta

artearen arabera, lau arotan bana daiteke: Aro Iluna (K.a. 1100-800), Aro Arkaikoa (K.a. 800-

500), Aro Klasikoa (K.a. 500-323) eta Aro Helenistikoa (K.a. 323-146). Antzinako Grezia

Mendebaldeko zibilizazioaren jatorrizko kulturatzat har daiteke. Greziako kulturak eragin handia

izan zuen Erromatar Inperioan, baita Errenazimentuan eta ondorengo beste aldi batzuetan ere,

batik bat hizkuntzan, politikan, hezkuntzan, filosofian, zientzian eta arteetan. Antzinako Grezia

Iberiar penintsulatik Itsaso Beltzeraino grezieraz mintzo ziren lurraldeek osatzen zuten.

Gurutzadak: 1095. urtean, Urbano II.a aita santuak (1088-1099) dei egin zien Mendebaldeko

kristau guztiei musulmanen esku zegoen Lurralde Santua berreskuratzera. Hala, espedizio

militar ugari abiatu ziren ekialderantz, eta musulmanen aurkako borrokek mende oso bat iraun

zuten.

Historiako lehenengo zibilizazioak: K.a. IV. milurtekoan sortu ziren Egipton eta Mesopotamian,

idazkera sortzearekin batera, eta Mendebaldeko Erromatar Inperioko azken enperadorearen

erorketa hartzen da normalean zibilizazio horien amaieratzat, K.o. 476. urtean. Dena dela,

hainbat historialari ez dator bat data horrekin, eta K.o. 300-600 tartea aipatzen dute.

Historiaurrea: Gizakiaren sorreratik lehenengo dokumentu idatziak agertu bitarteko aldia da;

gizadiaren historiaren lehen zatia, horrenbestez. Historiaurrea duela bi milioi urte hasi zen, gutxi

gorabehera, lehen gizakiak Lurrean agertu zirenean, eta K.a. 3000. urte inguruan amaitu zen,

Mesopotamian lehen dokumentu idatziak azaldu zirenean, hain zuzen.

Hogeita Hamar Urteetako Gerra: 1618an hasi eta 1648ra arte iraun zuen gerra honetan,

Europako potentziak nagusitasuna lortzen ahalegindu ziren.

Humanismoa: Errenazimentuko mugimendu intelektuala.

I. Errepublika: 1873ko otsailaren 11n, Amadeo I.ak abdikatu egin zuen Gorteen aurrean, eta

ondoren, Kongresuak eta Senatuak Errepublikaren aldarrikapena onartu zuten. Erregimen

berriak hamaika hilabete iraun zuen. Espainiaren iparraldean gerra karlista piztu zen berriro eta

Kuban matxinada zabaldu zen. Nolanahi ere, arazo larriena kantonalismoa izan zen,

federalismoaren joera erradikala.

Iberiarrak: Iberiar penintsulan erromatarrak iritsi aurretik bizi zen biztanle talde bietako bat

osatzen zuten. Penintsularen hegoaldean eta ekialdean bizi ziren. Nekazariak eta abeltzainak

Aro Eroak

22

ziren, eta burdinaren metalurgian eta tornuan zeramika lanak egiten espezializatu ziren. Herriak

leku garaietan eraikitzen zituzten, babes egokiaren bila.

Ilustrazioa: XVIII. mendean gailurrera iritsi zen Errenazimentuko korronte arrazionalista.

Ilustratu edo «filosofoek» fede osoa zuten arrazoian, eta gizakiaren aurrerapena eta

zoriontasuna berma zitzakeen gauza bakarra zela pentsatzen zuten. Ilustrazioaren ezaugarri

garrantzitsuenetako bat Antzinako Erregimeneko gizarteari eginiko kritika zen. Burgesia

iraultzaileak berehala onartu zituen filosofo frantziarren ideiak, esparru juridiko eta politiko berria

behar zuelako bere jarduera ekonomikoan askatasunez aritzeko.

Inperialismoa: XIX. mendearen amaieratik aurrera hedatu zen, garapen kapitalistak eta

potentzia handiek produktuak, ondasunak eta gizakiak esportatzeko zuten beharrari

erantzuteko.

Industria Iraultza: Industria Iraultza funtsezko gertakizuna izan zen mundu garaikidean eta

aldaketa ekonomiko handiak eragin zituen. Nekazaritza-gizartea gizarte industrial eta hiritar

bihurtu zuen, kapitalismoa eta burgesiaren boterea finkatu eta proletarioen sorrera eragin zuen.

Industria Iraultza Ingalaterran hasi zen, XVIII. mendearen azken herenean, eta XIX. mendean

zehar Europara, Estatu Batuetara eta Japoniara hedatu zen.

Izurri Beltza: 1348an heldu zen Europara, ekialdetik zetozen itsasontzietako arratoien

kutsaduraren bidez, eta erabateko hondamendia eragin zuen goseak ahulduta zegoen

biztanleriarengan. Izurritea berpiztu egin zen ondorengo urteetan, 1300. eta 1400. urteen

artean, eta hirurogeita hiru milioi biztanletik berrogeita bost milioira murriztu zuen Europako

biztanleria.

Kapitalismo handia: XIX. mendearen azken herenean hazkunde ekonomiko handia izan zen,

ekoizpen-teknika eta ekoizpen-prozesu berriei esker. Kapitalismo finantzarioak, enpresa

handien eta banku handien laguntzarekin, bere gain hartu zuen ekonomia, eta mundu mailako

izaera erantsi zion.

Karlomagno: Pepin Laburrak (751-768) tronutik kendu zuen azken errege merobingiarra eta

dinastia karolingiarra ezarri zuen. Haren seme Karlomagnok (768-814) Mendebaldeko

Erromatar Inperioaren batasuna berregin nahi izan zuen, kanpaina militar ugariren eta

administrazio antolaketa eraginkor baten bidez. 800. urteko Gabon egunean, Leon III.a aita

santuak Karlomagno "erromatarren enperadore" koroatu zuen, Erromako Done Petri elizan.

Inperio berriak Europako mendebaldeko herri kristau gehienak batu zituen enperadorearen

botere politikoaren eta Aita Santuaren erlijio agintearen pean. Inperioa herrialde edo konderritan

zatitu zen, comes edo kondeen agintepean. Mugetako herrialdeak edo markak, comes edo

Aro Eroak

23

markesak gidatzen zituen. Missi dominici edo enperadorearen ordezkariek subiranoak

emandako aginduak herrialdeetan betetzen zirela zaintzen zuten.

Kristobal Kolon: (1451-1506) Ameriketako aurkikuntza-prozesuaren zuzendari nagusi izan zen.

Lurra biribila zela sinesteak mendebaldetik Indietarantz zihoan ibilbidea aurkitzera eraman

zuen.

Langileen mugimendua: Industria Iraultzan sortutako lantegi berriek langile kopuru handiak

behar zituzten. Industria-jarduerari buruzko legedirik ez zegoenez, langileek zapalkuntza eta

bizi-baldintza kaskarrak nozitzen zituzten, eta sindikalismoa izan zen zapalkuntza horri

erantzuteko modua. Sindikatuak Ingalaterran sortu ziren. Hala, Trade Union sindikatuak

langileen eskubideen alde egin zuen, honako aldarrikapen hauen bitartez: soldatak igotzea,

lanorduak murriztea, lan-baldintzak hobetzea eta, batez ere, emakumeekin eta umeekin egiten

ziren abusuak legez kontrolatzea.

Lehen Gerra Karlista: 1833an piztu zen eta liberalak eta karlistak jarri zituen aurrez aurre.

Karlistak Fernando VII.aren Karlos Maria Isidro (1788-1855) anaiaren aldekoak ziren, Euskal

Herrian, Aragoin, Katalunian eta Valentzian zuten indar handien, eta foruak, erlijio katolikoa eta

absolutismoa defendatzen zituzten. Liberalak (“isabelinoak” edo “kristinoak”) Maria Kristina

erregeordearen inguruan bildu ziren, lurralde eta administrazio batasunaren eta erregimen

liberalaren defentsan. Lehen Gerra Karlista (1833-1839) oso odoltsua izan zen, eta Tomas

Zumalakarregi (1788-1835) jeneral karlista nabarmendu zen. 1837an, Karlos Jaunaren "errege-

espedizioa" Madril inguruetara iritsi eta Andaluziarantz jarraitu zuen, emaitza aipagarririk lortu

ez bazuen ere.

Lehen Mundu Gerra: Gerra Handia edo Europako Gerra izenez ere ezagutzen dena, 1914tik

1918ra Europak bizi izan zuen gatazka beliko lazgarri eta oso bortitza izan zen, ordura arte

parekorik izan ez zuena. Nolanahi ere, 1939an piztuko zen Bigarren Mundu Gerra are

suntsitzaileagoa izango zen.

Manuel Azaña (1880-1940): Politikari eta idazle espainiarra. Errepublikaren aldeko ekintzaile

sutsua, II. Errepublikako lehen behin-behineko Gobernuari lekukoa eman zion 1930eko Biltzar

Iraultzaileko partaide izan zen. Gerra ministro zela, gudarostea sakon erreformatzen ahalegindu

zen, eta lehen ministro kargua ere izan zuen. 1936ko hauteskundeetan, erakunde aurrerakoien

koalizioaren (“Frente Popular”) zerrendan aurkeztu eta Errepublikako Buruzagitza lortu zuen.

Jarrera zalantzatia izan zuen Gerra Zibilean, eta gatazka amaitzean, Frantziara erbesteratu eta

herrialde horretan hil zen.

Aro Eroak

24

Marxismoa: Karl Marx (1818-1883) izan zen, Friedrich Engelsekin batera (1820-1895), doktrina

marxista edo komunistaren egilea, Engelsek, idealistatzat zuen sozialismo utopikotik

desberdintzeko, sozialismo zientifiko deitu zuena. 1848an, Marxek eta Engelsek Manifestu

Komunista izenekoa argitaratu zuten, eta beren funtsezko ideiak laburbildu zituzten lan

horretan. Marxen lan garrantzitsuena “Kapitala” izan zen. Marxismoa Hegelen filosofian

inspiratutako analisi-metodo batetik abiatzen da: dialektika. Horren arabera, tesi eta antitesiaren

kontraesanetik abiatuz, sintesia edo kontraesan horren garaipena lortzen da.

Mesopotamia: Tigris eta Eufrates ibaien arteko lur emankorrean, nekazaritzak garapen handia

izan zuen eta hiri-estatu independenteak sortu ziren, elkarren arteko lehian: Ur, Uruk, Lagash

eta Eridu, adibidez. K.a. XXIII. mendetik aurrera, zibilizazio aberatsa sortu zen Mesopotamian:

sumertarrak, akadiarrak, babiloniarrak eta asiriarrak.

NATO: Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Europako mendebaldean beldur ziren sobietarrek

inbadituko ote zituzten, eta estatubatuarrekin batera aliantza militar bat sortzea erabaki zuten,

1945ean hitzartutako eraginguneak babesteko. Berlingo krisia, 1948an, erakunde militar

berriaren abiapuntu izan zen. Urtebete eskas geroago, 1949an, Ipar Atlantikoko Itunaren

Erakundea (NATO) sortu zen, herrialde hauen partaidetzarekin: Estatu Batuak, Frantzia,

Erresuma Batua, Italia eta Mendebaldeko Alemania, besteak beste.

NBE: 1945. urtean aliatuek eginiko «lau askatasunen» aldarrikapena (adierazpen askatasuna,

erlijio-askatasuna, beldurraren aurka eta miseriaren aurka) abiapuntu izan zen estatuen arteko

lankidetzarako nazioz gaindiko erakunde bat sortzeko. Nazio Batuen Erakundea 1945eko

ekainaren 26an sortu zen ofizialki, Ardatzaren aurka bildutako berrogeita hamar herrialdek

sinatutako aktaren bidez. Gerraosteko urteetan, munduko ia estatu guztiak NBEn sartu ziren.

“Onddo Hiria”: Hirietaranzko emigrazio handiak urte gutxian hiri baten biztanleria bikoizten

dueneko egoerari deitzeko erabiltzen den terminoa. Chicago, adibidez, 1830ean herri txiki

izatetik 1850ean ehun mila biztanle baino gehiago izatera pasa zen.

Otomandar Inperioa: XVI. mendeko inperio handienetako bat izan zen, eta ekialdeko Europa

eta Ekialde Hurbileko zati handi bat hartzen zituen. Goieneko unea Soliman Bikainarekin (1520-

1566) bizi izan zuen. Karlos V.a kristautasuna arriskuan jartzen zuen inperio musulmanaren

aurka borrokatu zen. 1529an, Hungaria menpean hartu ondoren, sultana Vienarantz abiatu zen,

Austriako Etxeari zuzen-zuzenean erasotzeko asmoarekin. 1531. urtean beste setio bat izan

zen, eta Karlos V.ak Viena babestu eta turkiarrei aurre egitea lortu zuen.

Sindikatuak: Marx, Engels, Bakunin eta beste pentsalari batzuen ideietan oinarritutako

mugimendu sindikalak garrantzi handia izan zuen XX. mendeko lehen urteetako Espainian,

garai hartako lan-baldintza gogorren eraginagatik: hamasei orduko lanegunak, astean atsedenik

Aro Eroak

25

ez, oso soldata txikiak eta haurren esplotazioa. CNT izan zen sindikatu garrantzitsuena

Espainian (Lanaren Konfederazio Nazionala), eta ideologia anarkista zuen.

Sozialismoa Euskal Herrian: Euskal Herriko industria-garapenak aldaketa handiak eragin zituen

demografian eta gizartean. Lan-eskaintza handia zenez, langile askok industriaguneetara jo

zuten: batzuk Euskal Herriko nekazaritza-eskualdeetatik iritsi baziren ere, gehienak Espainiako

hainbat eskualdetatik etorri ziren. 1890eko hamarralditik aurrera, sozialismoak indar handia

hartu zuen langileen artean, klase-ideologia modura.

Taifa erresumak: 1031. urtetik aurrera, Kordobako kalifatza taifa-erresumetan zatitu zen, eta

erresuma horietan ere, politikoki ezegonkorrak izanagatik, kulturak loratzen jarraitu zuen. Garai

horretan, almorabideak (1086-1145) eta almohadeak (1145-1223) iritsi ziren penintsulara

Afrikatik, erresuma kristauen aurka borrokatzera.

Urriko Iraultza: 1917ko urrian, boltxebikeak (Guardia Gorria) matxinatu egin ziren Errusiako

hainbat hiritan: Petrogradon, besteak beste, eta tsarren Neguko Jauregia indarrez hartu zuten

hiri horretan. Errusia oso ahul zegoen Alemaniaren aurkako gerraren ondorioz, eta iraultza

berehala zabaldu zen herrialde osora.

Vienako Kongresua: Vienako Kongresua 1814ko maiatzetik 1815eko ekainera bitartean bildu

zen. Napoleon garaituta, Europako potentziak Frantziako Iraultzaren eragin guztiak

deuseztatzen eta absolutismoa berrezartzen saiatu ziren. Vienako Kongresuak monarkien

arteko lankidetzan oinarritutako oreka ezarri zuen Europan, eta aurka egin zien iraultza

saiakera liberalei.

Zeltak: Erromatarrak iritsi aurretik Iberiar penintsulan bizi zen biztanle talde bietako bat. Goi-

lautadan eta itsasertz atlantikoan bizi ziren, beste leinu batzuekin batera: kantabriarrekin

eta baskoiekin, adibidez. Nekazariak eta abeltzainak ziren batik bat, eta merkatariak neurri

txikiagoan. Metalak lantzen zituzten, burdina eta beruna, besteak beste. Harresiz babestutako

kastroetan bizi ziren.

Bibliografia

Baliabide didaktikoa garatzeko erabili den dokumentazioa:

http://www.hiru.com

http://eu.wikipedia.org

Aro Eroak

26

http://www1.euskadi.net/harluxet/indice_e.htm

http://www.donostia.org/euskara/entziklopedia.nsf

Egileen eta parte hartu duten

pertsonen zerrenda

� IKASPLAY, S.L.: proiektuaren diseinua eta garapena: edukiak eta jokoak.

� HITZURUN hit SL: hizkuntza-zuzenketa.

� La Pecera: diseinu grafikoa.