12 ZEINU-LENGOAIA ESKULIBURUA LEHEN HEZKUNTZA …...Curriculum-proposamena bere esparruan kokatzeari...

12

ZEINU-LENGOAIA ESKULIBURUA

LEHEN HEZKUNTZA LEHEN ZIKLOA

2

1.- TALDEAREN BERAREN JUSTIFIKAZIOA ETA HAUSNARKETA TEORIKOA: Funtsezkoa, oinarrizkoa eta, nolabait esateko, nahitaez betetzekoa da entzumen-urritasun handia edo sakona duten haurrak eskolatuta dituen ikastetxeak bere IIPn (Ikastetxearen Ikasketa Proiektua) gortasunaren gaia sartuta izatea. Gai hau IIPn derrigorrez sartu behar izateak honako helburu hauek ditu: 1.- Gortasunaren munduarekiko "ulermena sortzea". 2.- Gorrak diren haurren eta entzuten dutenenen arteko komunikazioa eta elkarreragina erraztea. Honek hala izan behar luke edozein ikastetxetan, baina batez ere ikasleen artean gorrak dituzten haietan. Gaur egun, eskolan gai hau lantzen hastea ahalbidetuko duten hainbat materiali buruzko bibliografia lor daiteke, "gorra izatea zer den azaltzen duten eskuliburu praktiko" gisa. Guztiz beharrezkoa da irakasleak, ikasleak eta, hedaduraz, ikastetxeko gainerako pertsonak gortasuna denaz eta honek berekin dakartzan ondorioez gehiago kontzientziatzea.

Kontzientziazio hori lortzen da soilik oinarrizko irakaskuntza osoan zehar, Haur Hezkuntzako mailak barne, planteamendu teoriko bat badago eta honi unitate didaktiko osoen bitartez planteamendu horiek praktikan jartzeak jarraitzen badio. Hala egiten ez bada, esperientziak erakutsi duenaren arabera, gortasuna ikusezina denez eta gorrak biztanleriaren zati txiki bat direnez, beren arazoa ezagutu gabe geratzen da. Ikastetxe batean, entzuten duten ikasle gehienak ez daude prestatuta ikaskide gorrak izateko. Eta are larriago dena, irakasle eta zuzendaritza-talde gehienek ez dute ezer edo ia ezer ulertzen gortasunaren gaiari buruz.

Egoera horretan gerta daiteke ikasle gorrak bere eskolatze-aldi osoa orokorrean irakasle eta ikasleentzat erabat ezezagun izanik burutzea. Ez ezagutze horrek maila desberdinak ditu: "entzuten duen ala ez", "nola hitz egin behar zaion", "gizarajoa", etab. bezalakoetatik hasi eta hizkuntza erabiltzen hasteko duen arazo historiko eta espezifikora arte. Horrela, normalean gertatu ohi denez, pertsona gehienek badakite gorrek komunikatzeko eskuak erabiltzen dituztela, baina agian horixe bakarrik jakingo dute gortasunaren eta komunikazioaren arazo garrantzitsuaz. Unitate didaktikoen bitartez gortasunaren arazoarentzako tratamendu espezifiko bat jasotzean sor daitezkeen egoerak oso aberasgarriak izan daitezke, zalantzarik gabe, eskola-elkarte osoarentzat. Gauza bera gertatu da gutxiengoan dauden beste talde batzuekin; izan ere, halako talde batzuetako pertsonei buruz, beren historiari eta beren kulturari buruz ikasteko aukera izatean, haiek gehiago eta hobeto ulertzea lortu da. Modu horretan saihestu egingo lirateke hain kaltegarriak eta isolagarriak diren egoerak, eta pertsona gorrak besteak baino gutxiago sentiarazten dituztenak eta beren gaitasunak gutxiestea eragiten dutenak.

Nabarmena da eta egiaztatuta dago gortasunaren errealitatea ezagutzen ez duten pertsonak gorrak direnen aurrean urduri eta desgogara sentitu ohi direla; hau lehen urratsa da eta ondoren bigarrena dakar, hau da, pertsona gor horiekin ez komunikatzea edo oso gutxi komunikatzea. Horren ondorioz, pertsona gorrak guztiz bakartuta geratzen dira, gizaki guztiak bezala izatez gizartekoia den arren.

3

Beraz, oso garrantzitsua da gortasunaren gaia ezagutzearen "asmoa" azpimarratzea, gorago aipatutako helburuak lortzeaz gain, entzuten duten pertsonek eta entzumen-urritasuna dutenek ere gortasunari eta gorrei buruz dituzten kontzeptu okerrak baztertzeko baliagarria izango litzatekeelako.

Curriculum-proposamena bere esparruan kokatzeari dagokion atalean ideia hori bera azpimarratuko dugu eta, zentzu horretan, zenbait jarduera-ildo emango ditugu.

Orain, landutako materiala modu honetan planteatzera eraman gaituzten arrazoiak azalduko ditugu hemen. Gure taldea, "hipoakustikoen geletan eta gela arruntetan aplikatzeko komunikazio-sistema desberdinen azterketei" buruzko mintegian lanean aritu zen 91-92 ikasturtean. Mintegi hartan atera genituen ondorioek kontzientziarazi gintuzten haur gorrek jaiotzetik duten zeinuen bidez komunikatzeko aurretiko jarrera errespetatzeak duen garrantziaz. Orduan sortu zitzaigun zeinuen hizkuntza ezagutzeko beharra eta hizkuntza hori ikastea erraztuko zuen eskuliburu ulergarri eta erabilgarri bat lantzen hasteko beharra; eskuliburua, batez ere, gortasun sakona duten haurrei eta entzuten duten beren familiakoei zuzenduta dago, azken hauek ere ez baitute komunikazio-sistema hau batere ezagutzen. Bestalde, haur hauek eskolatzen diren ikastetxe arruntetako irakasleak ere egoera berberean daude eta, ondorioz, haur gor hauen eskolatzea desegokia da.

Duela bi urte Bilboko Gorren Elkartearekin harremanetan jarri ginen, zehazki Juanjo Abascalekin (gorren hizkuntzako irakaslea) eta Amaia Gordobilekin (pedagogoa) eta harreman hori funtsezkoa izan da lan hau burutzeko.

Argitaletxe desberdinek ziklo honetarako argitaratu dituzten testu-liburuak kontsultatu ondoren hiztegia aukeratu genuen eta, gero, gor-talde batek hitz bakoitza edo hitz-talde bakoitza bere testuinguruan kokatzeko lanari ekin zion, azkenean bideoz grabatzeko. Lan hau burutzea ezinezkoa izango zen, pertsona horien laguntzarik gabe; izan ere, lexiko-mota akademikoa denez, behin baino gehiagotan zeinu bat "asmatu" behar izan dute. Honela frogatu digute zeinuen hizkuntzak, kontrakoa uste bada ere, bere izaera zehazten duten ezaugarriak erakusten dituela, hau da: - Arauak dituen eta gramatikalki unitate minimoetan egituratuta dagoen sistema izatea. - Morfologia eta sintaxia edukitzea. - Produktiboa izatea, berehalakoak ez diren egoerak adieraztea eta eboluzionatzea. HIZTEGIARI BURUZKO HAINBAT KONTSIDERAZIO

Hiztegia aukeratzeko orduan, gure autonomia-erkidegoko Oinarrizko Ikasketa Planak Lehen Hezkuntzako Lehen Ziklorako eman dituen arloei jarraitu diegu.

Atentzioa eman dezakete bertan agertzen diren hitzetako batzuek, adin honetako (6-7 urte) ikasleen artean oso arruntak ez direlako, baina gure asmoa hizkuntza- eta ezagutza-gaitasuna garatzeko baliagarria izango den materiala lantzea izan da, bera baita irakatsi eta ikasteko prozesu ororen oinarri.

Zenbait argitaletxe kontsultatu ondoren, hiztegi-mota hau aukeratu dugu, hizkuntza idatziaren mailan, adin hauetan erabiltzen diren liburu edo material desberdinetan argitaletxe guztiek erabiltzen dutena delako. Berriz ere azpimarratu behar dugu ahozko hizkuntza menperatzeak idatzizkoa menperatzeko aldez aurreko baldintza gisa duen garrantzia. Gortasun sakona duten ikasleek ahozko hizkuntza menperatu ordez zeinuen hizkuntza menpera dezakete.

4

Etapa honetan, aurreko etapan, alegia Haur Hezkuntzaren etapan, gertatu zen bezala, ez ditugu baztertu nahi izan kontzeptualizazio-mailan nolabaiteko zailtasunak dituzten hitzak testuen lan sistematikoa bultzatzeko xedez; horrela testu horiek ikasleei beren ezagutzaren osaeran aurrera egiten lagunduko diete.

Dena den, edozein erako kritikak eta iradokizunak jasotzeko prest gaude. Oraindik ere lan garrantzitsu bat geratu da burutzeko: bi eskuliburuak orraztu eta zeinuen hizkuntzako hiztegi osoa eskuliburu bakar batean laburbiltzea. Eskuliburu honek benetan oinarrizkoa eta esanguratsua izan behar luke, hizkuntzaz kanpoko errealitatearen eta testuaren arteko erlazioa ahalbidetuko duten hiru eragiketa psikolinguistikoak ezartzeko: testuinguruan kokatzea, egituratzea eta testualizatzea, alegia.

5

2. CURRICULUM-PROPOSAMENA BERE ESPARRUAN KOKATZEA

"Lehen Hezkuntzan hizkuntzaren tratamendu egoki bat lortzeko, ikastetxearen hizkuntza-ereduak/aukerak eta Haur Hezkuntzan jarraitutako eskola-ibilbidea oinarritzat hartuz, irakasle-taldeak etapan zehar jarraitu beharreko prozesuari buruzko erabakiak hartu behar ditu: hizkuntza bakoitzaren agerpena eta aurrerapena, hizkuntza hori zabaltzeko arloak, lehentasunezko ildo metodologikoa, sustatuko diren funtsezko erabilera-moduak, etab. Garrantzi berezia dute irakurketa eta idazketa ikasiko diren hizkuntzari buruzko, hizkuntza honetatik besterako transferentzia egiteko moduari eta uneari buruzko eta etapa honetan hirugarren hizkuntza bat sartzeari buruzko erabakiek. Ahozko hizkuntzaren eta idatzizko hizkuntzaren arteko lotura estua kontuan hartuta, irakurketaren eta idazketaren ikaskuntza euskaraz eta gaztelaniaz has daiteke, betiere haurrak aldez aurretik dituen hizkuntza bakoitzari buruzko ezagutzek ahalbidetzen badute". (Lehen Hezkuntzarako OIP. Etaparako Orientabide Orokorrak).

Lehenago adierazitakoa Euskal Autonomia Erkidegoko bi hizkuntza ofizialei badagokie ere, gortasun handia edo sakona duten ikasleak eskolatuta dauden ikastetxeen kasuan, zeinuen hizkuntzara estrapolatu beharko litzateke.

Horrela bada, zeinuen hizkuntza ere hizkuntza bat dela eta gortasuna duten haurrei gorren komunitatearen berezko hizkuntza erabiltzeko eskubidea ukatu ezin zaiela kontuan hartuta, gure ustez, irakasleen klaustroak ondokoei buruzko erabakiak hartu behar ditu, besteak beste:

* Zeinuen hizkuntzaren presentzia ikastetxean:

-sail desberdinen errotuluak euskaraz eta gaztelaniaz, ondoan zeinuen hizkuntzako dagokien marrazkia dutela, -liburutegian zeinuen hizkuntzan idatzitako kontsultarako eta irakurketarako materiala izatea, -ikastetxeko langile guztiek eta gortasuna duen haurraren gelako ikaskideek zeinuen hizkuntzako testu labur batzuk ikasi eta erabiltzea (agurrak, galderak, agindu errazak, behar-beharrezko hiztegia, etab.),

* Irakasleen nahiz irakasle ez diren langileen eta gortasun sakona duten ikasleen

arteko eta azken hauen eta beren ikaskideen arteko elkarreragina erraztera, entzumenik ez izatea zer den "bizitzera", urritasun honi buruzko informazioa ematera, pertsonen mugekiko jarrera ireki eta ulerkorra izaten hastera, etab. bideratutako jarduerak planifikatzea. Horretarako, gortasunari buruzko unitate didaktiko osoak ezarri behar dira maila guztietan (zeharkako linea).

* Jarduera jakin batzuetarako, gorren komunitateko giza baliabideen beharra

izatea.

* Gortasunarentzako baliabide material handigarriak edo orekatzaileak erabiltzea (SUVAG direlako aparatuez hornitutako lan logopedikorako gela, FMko emisorez hornitutako gela arruntak, laguntza bisuala duten ordenadoreko irudi eta programak, zeinuen hizkuntza-euskarako fitxak eta hiztegia, zeinuen hizkuntza-gaztelaniako fitxak eta hiztegia, etab.).

6

* Ahozko hizkuntzetako batean (euskara edo gaztelania) eta zeinuen hizkuntzan

izan beharreko ikaskuntza-aurrerapena (gortasuna duen haur bakoitzaren ezaugarrien arabera: ama-hizkuntza, inguruko ahozko hizkuntza, entzumen-hondarren aprobetxamendua, adina, etab.).

* Bigarren hizkuntza eta irakurtzen eta idazten ikasteko oinarri gisa, ahozko

hizkuntzetako bat (euskara edo gaztelania) aukeratzeko irizpideak.

Erabaki hauek guztiek eta batzuetan irakasleen klaustroak beharrezkotzat har ditzakeen beste batzuek, ikastetxearen IHPn (Ikastetxearen Hezkuntza Proiektua) agertu behar dute eta eskola-elkarte osoak bere egin behar ditu.

IIP (Ikastetxearen Ikasketa Proiektua) ere ikuspegi berri batetik planteatu behar da, dagokion eskola-testuinguruari egokitu beharra duenez, entzumen-urritasun handia edo sakona duten ikasleek adierazten dituzten hezkuntza-premiei ere erantzun behar dielako. Beraz, irakasle-taldeak sakonki aztertu behar ditu Euskal Autonomia Erkidegoko Lehen Hezkuntzarako Curriculum Garapenari buruzko Dekretuak lehen hezkuntzaren etapako gaztelaniaren eta euskararen irakaskuntzari dagokionez adierazten dituen helburuak.

Horien guztien artetik, agian, ondokoak izango dira egokitzapen-maila handiena

behar dutenak: 3. Gizarteko, Espainiako estatuko eta euskararen eragin-zonako

hizkuntza-aniztasuna onartu eta aintzat hartzea, kultura-gertakari aberasgarri gisa baloratuz.

Helburu hau berriz formula daiteke gure autonomia-erkidegoan, ofizialki

onartuta dauden ahozko bi hizkuntzez gain, pertsona gorrek berezko duten zeinuen hizkuntza izeneko keinu-hizkuntza baten existentzia aipatuz.

4. Ahozko hizkuntza ideiak, esperientziak eta sentimenduak elkar trukatzeko erabiltzea, besteen ekarpenen aurrean errespetuzko jarrera hartuz eta komunikazio-trukearen berezko arauak kontuan hartuz.

Entzumen-urritasun handia edo sakona duten ikasleen kasuan, komunikazioa,

orokorrean, zeinuen hizkuntzako keinua eta ahoskatutako hitza aldi berean emanez burutuko da, kasu bakoitzean bigarren hizkuntza gisa aukeratutako ahozko hizkuntza edozein izanik ere.

10. Hizkuntza ahoz eta idatziz erabiltzea, jardueraren ikaskuntza- eta plangintza-tresna gisa, ekintza-alternatibak lantzea eta aurreratzea, informazioak memorizatzea eta jarraitu den prozesua laburbildu eta berraztertzea ahalbidetzen duten prozeduren (eztabaida, eskema, gidoia, laburpena, oharrak) baliabidea erabiltzea.

Prozedurak ikastea ikasle guztientzat garrantzitsua bada ere, gortasuna duten

ikasleen kasuan funtsezkoa da beren pentsamendua eta ekintza egituratzeko. Goiko mailetan eskolatuta duden haurrek, orokorrean, edozein gai gelako taldean azaldu

7

aurretik hiztegia ulertzeko (ideia nagusia eta bigarren mailako ideiak, hitz gakoak, eskema, laburpena, etab.) eta barneratzeko beraiekin lan bat egitea behar dute.

"Irakaskuntza muinbakarreko planteamendu batean ikasleen aniztasunarekiko

arretak berebiziko garrantzia hartzen du; gelan praktikan jartzen den curriculumak egokitua izan behar du eta taldearen eta hau osatzen dutenen errealitateari erantzun behar dio.

Egokitzapenak gelako programazio orokorra lantzean planteatu behar dira. Taldean pentsatzean honen errealitate osoa aintzat hartu eta bere kide guztiengan pentsatuz programatu behar da, programazio horren alderdi batzuk lortu nahi diren helburuak erdiesteko laguntza pertsonala behar duten haiei egokitu behar zaizkiela kontuan hartuz. Kasu hauetan egokitzapen horiek garrantzi gutxien duten alderdiei eragin diezaieten saiatu behar da: gelako antolamendua aldatuz, ikasleak taldeetan banatuz, alderdi metodologikoen bidez; baliabideak edo jarduerak dibertsifikatuz, irakaslearen arreta zuzena areagotuz, etab". (Lehen Hezkuntzarako OIP. Etaparako Orientabide Orokorrak).

Zikloko irakasleek zikloko/gelako programazioan egin beharreko egokitzapen egokiak planteatu behar dituzte, horrela, eskolatutako ikasleen aniztasunari erantzun ahal izateko. Gure ustez komenigarria litzateke programazioaren osagai bakoitzarentzat ondoko orientabideak kontuan hartzea: * Zer irakatsi: a) Helburuak: • Helburu batzuen gainetik beste batzuei lehentasuna emateko orduan, honako alderdi

hauek hartuko dira kontuan:

• Giro anitzetan erabil daitezkeen helburuak aukeratzea (orokortzea). • Beren eboluzioaren garapen-mailari dagozkion eta, aldi berean, beren

egungo eta etorkizuneko adinarekiko kontsekuenteak diren (funtzionaltasuna) helburuak aukeratzea.

• Entzumen-urritasuna duten ikasleen segurtasuna (nork bere burua zaintzea) eta autonomia bultzatzen dituzten helburuak aukeratzea.

• Lortuz gero ikasleen gizarte-onarpena eta beste pertsonekiko elkarreraginak areagotuko dituzten helburuak aukeratzea.

• Entzumen-urritasuna duten ikasleek ikaskuntza espezifiko batzuk behar dituzte

beren egoera pertsonalaren ondorioz:

• Ahozko hizkuntzaren, ezpainen irakurketaren eta testuen irakurketaren ikaskuntza eta garapena bultzatuko dira, bai eta ikasle hauentzako zailagoak diren zenbait eduki ere.

• Hizkuntza-trukeak zuzentzen dituzten arauak azpimarratuko dira (arreta, tonua, gizabidea, ahotsaren kontrola, etab.).

8

• Hizkuntzari (euskara, gaztelania) dagozkion arloetan curriculum-egokitzapenak egiteaz gain, aldaketak egin beharko dira musikaren arloan ere. Hemen soinu-mota desberdinen esperimentazioari, gorputz-adierazpenari eta erritmoari dagozkien helburuek izango dute lehentasuna eta musika-harrerako eta –adierazpeneko jarduerak ahozko hizkuntza lantzeko jarduerekin koordinatuko dira (Hitz eta tonuaren metodoari dagokion musika-erritmoa).

b) Edukiak:

• Gortasun sakona duten haurren kasuan, prozedurazko eta jarrerazko edukiei (baloreak, arauak, estrategiak, laneko metodoak, etab.) lehentasuna emango zaie, akademikoegiak diren edukien transmisiora mugatu ordez.

* Nola irakatsi:

a) Espazioa:

• Komenigarria litzateke gortasuna duen haurra irakaslearengandik hurbil dagoen toki batean jartzea, jarduerak burutzeko jarraibideak eta ahozko azalpenak bere entzumen-hondarren eta kanal bisualaren bidez antzeman ahal izan ditzan.

• Entzumen-urritasunaren ezaugarriek ahalbidetzen duten kasuetan, gela FMko emisore batez hornitu beharko litzateke; honek, haur gorraren audiofonoari erantsitako hargailu baten bidez, igorlearen (pintzazko mikrofonoa duen tutorea) informazioa transmitituko luke egoera guztietan, adibidez, arbelean idazteko ikasleei bizkarra ematen dienean.

• Gelako espazio fisikoa U forman antolatuko da, horrela haur gorrak bere ikaskideen aurpegiak ikusi ahal izan ditzan.

b) Denbora:

• Entzumen-urritasuna duen haurrak laguntza jasoko du gelatik kanpora; laguntza-saioak bere premien araberakoak izango dira, baina gutxienez saio bat izango du egunero.

c) Taldekatzeak:

• Talde handian antolatuko dira ahozko adierazpeneko jardueretarako, antzezpenetarako, jolasetarako, bideo-jardueretarako, kalkulu mentaleko jardueretarako, horma-irudiak egiteko, irteeretarako, etab.

• Talde txikian egindako lana egokiena, aberatsena eta suspergarriena izan ohi da entzumen-urritasuna duten ikasleentzat, gizarte-ingurune murritzago

9

batean espresatzea eta beraiek bezalakoak direnekin elkarreragina izatea ahalbidetzen dielako.

• Tutore diren irakasleek funtzio aktibo bat bete behar dute, entzumen-urritasuna duten ikasleak baztertuta geratu ahal izatea edo taldearen laguntza gehiegi behar izatea saihesteko.

• Ordutegiaren barruan une batzuk gorde daitezke ikaslearekin tutoretza-irakaskuntza aplikatzeko edo lana bikoteka burutzeko.

• Bakarkako lana oso baliagarria da kontzeptuak finkatzeko eta entzumen-urritasuna duen ikasle bakoitzaren prozesuaren jarraipen zehatzagoa egiteko, lortutako ulermen-maila egiaztatuz eta zailtasunak non dauden antzemanez.

d) Elkarreraginak:

• Ikasleak elkarren artean hurbiltzea, desberdintasunak ulertzea sustatuz -guztiak desberdinak gara eta gure talentuarengatik gara onartuak- eta lankidetza-giroa sortuz:

* lehiakortasun-sinboloak ezabatzea, * hizkuntza barne hartzailea erabiltzea, * taldeari lotura emango dioten guztion artean burutzeko jarduerak

proposatzea. • Eredu on bat izatea: tratuaren bidez, taldeari bertako kide bakoitzak balioa

duela transmititzea (tratu normalizatua). • Irakasle guztiak inplikatzea, ikasle guztiekin elkarreragin positiboak izan

ditzaten, eta entzumen-galera duen haurrarekin lan egiten dutenekin koordinatzea.

• Entzumen-urritasuna duten ikasleei benetako gizarteratzea ahalbidetuko dieten gizarte-gaitasunak erakustea: laguntza eskatzen jakitea, “atsegina” izatea, gatazkak konpontzea, etab.

• Haurrarengan, adierazpen-zailtasunak dituen arren eta komunikatzeko erabiltzen duen modua edozein izanik ere, entzun egingo zaiolako konfiantza finkatzea.

• Adierazpen-jardueren aurrean konfiantzazko, bat-batekotasuneko, elkarrenganako errespetuzko eta gogobetetasunezko giroa bultzatzea.

• Gehiegi babesteko eta permisiboegiak izateko jarrerak saihestea, bai eta aginte-estiloak edo gutxi arrazoituak ere, gizarteari eta afektibitateari dagokien heldutasun-gabeziako egoerak denbora luzez irautea eragiten baitute.

• Haren premiei aurrea hartuz, berari dagozkion ekimenak ez hartzea. • Gizarte-esperientziak modu aktiboan egituratu behar dira, pertsona gorren

eta entzuten dutenen artean sortzen diren komunikazio- eta harreman-oztopoak ezabatzeko.

• Entzuten duten beren ikaskideekiko elkarreragin honetaz gain, beste haur gor batzuekiko eta entzumen-urritasuna duten helduekiko elkarreraginak ere sustatu behar dira.

• Elkarreraginetan honako oinarrizko komunikazio-arau hauek jarraitu behar dira:

10

* hitz egiten diogunean, berak guri aurpegira begiratu behar digu (gorputz- eta aurpegi- adierazpena), * gure aurpegiak haurraren aurpegiaren parean egon behar du, bere begien altueran, albo baterantz edo pixka bat makurtuta egon gabe, * ez zaio azkarregi edo motelegi hitz egin behar, * hitzak argi eta garbi ahoskatu behar dira, baina exageraziorik gabe, eta ahots-intentsitate normalarekin hitz egin behar zaio, * esaldi sinpleak baina osoak erabili behar dira, esaldi isolatuak, galdera solteak eta laguntzarik gabe ulertzen zailak diren mezuak saihestuz, * ahal diren komunikazio-baliabide guztiak erabili behar dira (espresibitatea).

e) Metodologia - jarduerak:

• Espazioa aztertzera, mugitzera eta norberaren gorputzak dituen aukerak esperimentatzera gonbidatzen duen giro aberats bat sortu behar da, haren inguruan.

• Erabiltzen den metodologiak barne hartu behar ditu manipulazio aktiboa, esperimentazioa, jolasa, sentimen anitzeko estimulazioa, entzumenaren eta bibrazio-ukimenaren entrenamendua, etab.

• Entzumen-hondarren estimulazioa hitz eta tonuen metodo bidez burutuko da: haurrak soinua hezur-bibrazio bidez sentitzen du tresnen bitartez, soinuak sortzen ditu nahita, fonema desberdinak ahoskatzen ditu anplifikadoreak erabiliz eta entzute-mailan antzematen du protesiarekin.

• Ikasle gorrei eskura ditugun komunikazio-modu guztiak eskaini behar dizkiegu, beren hizkuntza-gaitasuna garatzeko (komunikazio osoa): keinuak, ahozko hizkuntza, zeinuen hizkuntza, modu biko sistema, hitz osatua, daktilologia, ezpainen irakurketa, irakurketa, idazketa, etab.), beren premiei pentsamendurako eta elkarreraginerako baliabide gisa baliagarriak izango zaizkion metodo egokienen bidez erantzunez.

• Zeregin desberdinetan (lan ortofonikoa, gelako jarduerak, gizarte-elkarreragineko jarraibideak, etab.) proposatzen zaion ereduaren (ikaskide gorra/entzuten duena, heldu gorra/entzuten duena) imitazio zuzena sustatu behar da.

• Berarentzat esanguratsuak eta motibagarriak diren komunikazio-egoeretan teknika ortofonikoak erabiliko dira.

• Adierazpen-moduan espresatzeaz gain, galdetzen, eskatzen, sentimenduak adierazten edo agintzen jakitea eskatzen dioten hizkuntza-jarduerak burutu behar dira.

• Gortasuna duen haurrarekin komunikatzean lehentasuna izan behar dute bat-bateko trukeek, jolas-egoerek, bere interesek, ezagunak eta guztionak diren testuinguruei dagokien hizkuntza-adierazpenak eta bakoitzaren ahalmenetan oinarritutako elkarrizketak.

11

* Noiz irakatsi:

• Komeni da Hasierako Hezkuntzaren programari urritasuna antzeman bezain laster ekitea. Funtsezkoa da orduan haurrei eskuzko komunikazio-sistema bat zeinuen hizkuntza) irakasten hastea. Horrekin batera, komunikazio-programa paraleloa landu behar da, bi hizkuntzak bereiziz (elebiduna).

• Denboraren banaketa malgua izango da, entzumen-urritasuna duten ikasleen premien arabera.

• Haurra ziklo batetik bestera pasatzea edo ez ez du zehaztuko ikastetxeak ezarritako helburuen lorpenak bakarrik, aitzitik, beste alderdi batzuk ere kontuan hartuko dira: besteak beste, adin kronologikoa, bere gelako taldean zenbateraino integratuta dagoen, irakasle-tutoreen jarrerak, etab.

• Entzumen-urritasuna duen haurrarentzat esanguratsuak diren eskola-bizitzako une guztiak aprobetxatu beharko dira: gela barruan eta gelatik kanpo, jantokian, jolasgaraietan, eskolaz kanpoko jardueretan, etab., betiere familiaren laguntzarekin.

* Ebaluazioa:

• Entzumen-urritasuna izanik, Lehen Hezkuntzako lehen mailan hasten diren ikasleen hasierako ebaluazioa, Haur Hezkuntzako etapan jaso duten azken txostena izango da.

• Etengabeko ebaluazioari dagokionez, ebaluazio-estrategiak entzumen-urritasuna duen haurraren ezaugarriei egokitu beharko zaie (aurrerapenak erregistratzeko moduak, erregistroen denboralizazioa, prozesuaren garapenari buruzko informazioa eskaintzen diguten kanal desberdinak, etab.).

• Jadanik jakina denez, programatutako helburuei oro har erantzun diezaien, beharrezkoa izango da hezkuntza-errefortzuko neurriak hartzea eta, hala dagokionean, curriculum-egokitzapeneko neurriak hartzea.

• Lehen Hezkuntzako lehen ziklo honen azken ebaluazioa neurri horien esparruan egingo da.

* Baliabide materialak:

• Gortasuna duen haurrak erritmoa ikusmenaren bidez antzematea ahalbidetzeko, inguruneko materialak aprobetxatzea (bozgorailuak, ehogailua, eustoina, metronomoa, perkusiozko tresnak, etab.).

• Hiztegia ulertu eta erabiltzeko, objektu errealak edo hauen kopiak erabiltzea

(txokoak: sukaldea, sendagilea, denda, etab.; animaliak, garraiabideak, hiria, etab.).

• Transmititzen duen informazioa (ahozkoa edo keinu bidezkoa) ikus-

baliabideekin laguntzea: arbela, gardenkiak, diapositibak, marrazkiak, irudiak, kartelak, ordenadorea, bideoa, etab.

12

* Baliabide pertsonalak:

• Ikastetxean, gela balioanitzean logopediako lan espezifikoa burutzeko, Entzumenean eta Hizkuntzan espezializatutako pertsona bat izatea.

• Zeinuen hizkuntzaren interpretaria. • Laguntzaile heldu gorrak.

13

3. GELAN IKASLEEKIN ERABILTZEKO MATERIALA

Gelan eskuliburua erabiltzeak Lehen Hezkuntzako lehen zikloko haur gorren hezkuntza-premia bereziei erantzutea du helburu. Komenigarria izango da gelan bi eskuliburuak izatea, lehenengoan Lehen Hezkuntzako ziklo honi dagokion hiztegia jasota dagoelako eta, ondorioz, hitzen errepikapena saihesteko hiztegi hori honetan sartu ez delako.

Aurreko etaparako fitxategi bat egitea gomendatzen genuen; honek

esperientzia-eremuetan banatuta egon behar zuen haur txikienei bere erabilera errazteko. Lehen Hezkuntzako lehen ziklo honetan irakurketa eta idazketako prozesua izango da jarduera ia guztien ardatz eta, beraz, eskuliburuarekin batera eduki-multzoetan banatuta egon daitekeen fitxategi hori izatea berebiziko laguntza izango da. Horrela ikasle gorrei eta entzuten dutenei etapa honi dagozkion konplexutasun handiagoko mailetan komunikatu ahal izateko materiala ematen diegu.

Material honek haur gorren desabantailak ezabatzen lagun dezake; izan ere, adin

hauetan desfase handia dago ulermen-mailaren eta ahozko adierazpen-mailaren artean. Azpimarratu nahi dugu, Lehen Hezkuntzako lehen ziklo honetan (6-7 urte), kasurik onenean ere, ahozko adierazpenari dagokionez oraindik ez direla iritsi subjektua, aditza eta predikatua erabili ohi diren hizkuntzaren egituraketa-mailara; ekintzaren adierazleak ere ez dituzte erraz erabiliko; era berean ezingo dituzte erraz adierazi aditz-denborak, baina aurrerapena, denboraren ñabardurak eta kausa-efektuzko erlazioa uler ditzakete eta, praktikan, esaten zaienaren esanahi orokorra ulertu izana erakusten dute.

Komunikatzeko zeinuen hizkuntza erabiltzeak entzumen-galera handia edo sakona duten ikasleei beren hizkuntza-maila gehiago garatzea ahalbidetuko die eta honek, zalantzarik gabe, irakurketaren ikaskuntza erraztuko du, aldi berean hau ikaskuntza-berrien iturri izatera pasatuko delarik. Nabarmena denez, ikasleek autonomia-maila handiagoa lortuko dute, gelan lan-tresna gisa material hau erabiltzen bada.

Haur gor batek idatzizko hizkuntzaren aurrean zein arazo topatzen dituen ulertzeko, entzumen urriko haurrek irakurtzen ikasteko prozesuari ekiten diotenean beren baitan martxan jartzen diren oinarrizko prozesuei buruz autore desberdinek egin dituzten azterketak jaso ditugu hemen.

Jakin badakigu irakurketa prozesu konplexua dela eta lorpen-maila jakin bat eskatzen duela, sistemak funtziona dezan, hau da, ezagutza instrumental gisa alferreko prozesu aspergarri eta nahasi, bilaka ez dadin.

Agerian dago haur gorrak prozesu horri ekiten dionean entzuten duenaren aldean duen desabantaila garbia: gorago ere adierazi dugunez, adin hauetan ahozko hizkuntzaren komunikazio-sistema oso urria da. Entzuten duten haurren kasuan, idatzizko hizkuntzarekin topo egiten dutenean, aurrean duten testua ahozko bertsioan arazorik gabe uler dezaketela suposatzen da. Ez da gauza bera gertatzen gortasun sakonarekin. Beraz, hona hemen irakurtzen ikasteko lehen oztopoa; honen bidez lehen ondorio pedagogikoa atera dezakegu: "gorren irakurketa hobetzeko, hiztegia eta sintaxia lantzea da garrantzitsuena". (ALEGRIA eta LEYBAERT,1987).

14

Zeinuen hizkuntza irakurtzen ikasten hasi aurretik ezagutu eta komunikatzeko

erabiltzeak, ziur aski, irakurketa barneratzea erraztuko du. Honi buruz egin diren lan gutxiek, zeinuen hizkuntzaren testuinguruan burutu den hizkuntza-garapena ahozko hizkuntzan, orokorrean, eta irakurketan, bereziki, izan duen eboluzioarekin erlazionatzen dute. Lan horiek datu interesgarriak jasotzen dituzte eta datu horiek erakusten dutenaren arabera, irakurle hobeak dira gorren seme-alaba diren gorrak, entzuten dutenen seme-alaba izanik gurasoekin batez ere ahoz komunikatzen diren gorrek baino. Bestalde, ikerketa hauek era berean erakusten dute gorrek nahiz entzuten dutenek hitzak automatikoki eta zuzenean identifikatzeko mekanismoak dituztela.

ALEGRIA eta LEYBAERTek haur gorraren irakurketa-lorpenari buruz egindako azterketarekin jarraituz, beraz, haur gorrak erabiltzen dituen irakurketa-mekanismoei dagokienez izan daitekeen urritasunaren arazoaz hitz egin behar dugu.

Haur gorraren lexikoa ezagutzeko sisteman sartzeko modu bat aurkitzeak, alegia funtzionalki entzuten dutenen sartzeko kode fonologikoaren baliokide dena aurkitzeak irakurketa-prozesuaren ikaskuntza erraztuko luke.

Sistema honek bi baldintza bete beharko lituzke haur gorrari entzuten duenaren antzeko baldintzetan irakurtzen ikasteko aukera emateko.

Lehen baldintza: Haur gorrari hizkuntza-mezu bat irakurketaren testuingurutik kanpo ulertzea ahalbidetzea (entzuten duenak ahozko mezu bat ulertzen duen bezala). Zeinuen hizkuntzak benetako oinarrizko hizkuntza-gaitasun bat garatzen du gorrarengan, baina eragozpen bat du: ez ditu erlazionatzen zeinua eta dagokion hitzaren bertsio idatziak hartzen duen forma. Beraz, zeinuen hizkuntza ezagutzeak ezin dio lagundu lehen aldiz aurkitzen duen idatzitako hitz bat identifikatzen eta beraz, ezin du idatzitako hitzaren eta bere esanahiaren arteko lotura-funtzioa bete, entzuten duenaren kode fonologikoek betetzen duten funtzioa, alegia.

Hala eta guztiz ere, haur gorrei ahozko komunikazio-bide egokiak emateko egin

diren ahaleginek haiengan zalantzarik gabe izaera fonologikoa duten barne-egiturak sortzen laguntzen dute. Horrek guztiak arazoa ikuspegi optimistagoarekin aztertzea ahalbidetzen du, horrela hurrengo baldintza bete baitaiteke.

Bigarren baldintza: Ortografiarekiko erlazioak arbitrarioak izan ez daitezen,

egitura egokia duen sistema bat aurkitzea (entzuten duenaren fonologiak, jakina, baldintza hau betetzen du, ortografia hitzaren irudikapena baita bere dimentsio fonologikoan). Ezpainen irakurketaren bidez eta entzumen-hondarrak aprobetxatuz, bigarren baldintza hau betetzea lor daiteke. Dena den, ezpainen irakurketak fonema batzuekin –plano fonologikoan silaba desberdinak- planteatzen dituen ikusmenaren bidez bereizteko arazoek daktilologiaren edo Cued Speech delakoaren laguntza behar dute, zailtasun horiek gainditzeko.

BROUARD eta CARRETERO (1990) bezalako beste autore batzuek horrela adierazten dute: haur gorren kasuan irakurketa-maila ona bermatuko duena da estrategia alfabetiko baten ikaskuntza egokia, gero estrategia ortografiko bat ahalbidetzeko bezainbeste automatizatu ahal izan beharko duena; gainera, hobekuntza horrek derrigorrez prozesaketa sublexikalari dagozkion oinarrizko bi mekanismoen

15

inplementaziotik pasatu behar du: transformazio-arau grafemo-fonemikoen sistema eta segmentazio-gaitasunen sistema.

MARCHESIk(1987) adierazitakoaren arabera, zailtasunak hiztegia eta sintaxia oso gutxi ezagutzeak eta laneko memorian kode fonemikoa modu eskasean erabili izanak eragin dituzte.

Aurrekoa ezagutu ondoren atera dezakegun bigarren ondorio pedagogikoa ondokoa da: fonologiari funtzio nagusi bat emango dion irakurtzen ikasteko eredu bat aukeratu behar da, horrek haur gorrari idatzitako hitzak laguntzarik gabe identifikatzea ahalbidetuko diolako eta, horrela, hitz-kopuru gero eta handiagoa zuzenean identifikatzea eragingo duten kode ortografikoak sortzeko prozesuan aurrera egingo duelako.

Material hau, beraz, baliagarria izango da irakurketa eta idazketaren errefortzu gisa eta etapa honetan arian-arian agertuko diren hitz eta kontzeptu abstraktuagoak barneratzeko. Idatzita dagoena ulertu eta sortzeko laguntza bat da, ziklo honetan garrantzi handia duten prozedurazko edukiak baitira biak. Gainera, kontsultarako lan-materialak erabiltzeko ohitura ezartzen laguntzen du. Horrez gain, fitxak eta kartelak ere egin daitezke marrazkiekin, diapositibekin eta horma-irudiekin.

16

BIBLIOGRAFIA

• ALEGRIA, J., LEYBAERT, J. “Adquisición de la lectura en el niño sordo”. MEC. Edit. Popular, S.A. 1988.

• ASENSIO BROUARD, M., CARRETERO, M. “Los procesos de lectura de los niños sordos”. Anuario de Investigación en Educación Especial. 1990.

• CNREE. “Adquisición de la lectura en el niño sordo”. Serie Documentos. –N-5. Madrid, septiembre 1987.

• CNREE. “Aprendiendo cosas sorbre la sordera”. Actividades para el aula. MEC. 1992.

• “Diseño Curricular Base. Educación Primaria”. Gobierno Vasco. Dpto. de Educación, Universidades e Investigación. Vitoria. 1992.

• “Diccionario de euskera en imágenes. Hitzak irudiz ikasiz”. Servicio editorial de la U.P.V. Bilbao. 1989.

• FIAPAS. “El niño sordo. Su diagnóstico precoz, rehabilitación y educación. Padres y Maestros. 1990.

• “Hiztegia 80” Ekiten Taldea. Ed. Elkar. Bilbo. • MARCHESI, A. “Desarrollo cognitivo y lingüístico de los niños sordos.

Perspectivas educativas”. Ed. Alianza. Madrid. 1987. • MARCHESI, A., COLL, C., PALACIOS, J. “Desarrollo psicológico y

educación III. Necesidades educativas especiales y aprendizaje escolar”. Ed. Alianza Psicológica.

• PINEDO, A. “Nuevo diccionario gestual español”. C.N.S.E. 1989. • PITA, E. “Estructuras básicas de la Comunicación Oral”. Ed. CEPE. Madrid.

1986. • SENSAT, R. “Vocabulario básico infantil”. Compendio de Divulgación

Filológica. Bar. KONTSULTATUTAKO ARGITALETXEAK

• Anaya. • Bruño. • Edebé. • Erein. • Edelvives. • Magisterio Casals. • Santillana.

17

LEHEN HEZKUNTZA LEHEN ZIKLORAKO ZEINU-LENGOAIA ESKULIBURUA

ABARASKA................................................................. ABELTZAIN................................................................. ABENDUA................................................................... ABESTU...................................................................... ABIADURA.................................................................. ABUZTUA................................................................... ADIERAZI.................................................................... ADIERAZI.................................................................... ADIN............................................................................ ADI.............................................................................. AHALEGINDU............................................................. AHARRANTZA EGIN.................................................. AHOPETIK KANTATU................................................ AI AMA! ...................................................................... AINGERU.................................................................... AIRERATU.................................................................. AKTIBITATE ............................................................... ALANBRE................................................................... ALBO........................................................................... ALDI BEREAN............................................................ ALFABETO................................................................. ALKATE...................................................................... ALMENDRA................................................................ ALTZARI..................................................................... AMAIERA.................................................................... AMORRU/GORROTO................................................. AMURRAIN................................................................. ANGELU..................................................................... ANTZEKO................................................................... APAINDURA............................................................... APAINDU.................................................................... APAL........................................................................... APARKALEKU............................................................ APIRILA...................................................................... ARABERA................................................................... ARDURA..................................................................... ARGIZARI................................................................... ARGI........................................................................... ARKAITZ..................................................................... ARRAINONTZI............................................................ ARRANTZ-KAINA/KAINABERA.................................. ARRAPALA/ALDAPA.................................................. ARRAZA...................................................................... ARRETAZ BEGIRATU MARRAZKIA.......................... ARROPAZ ALDATU.................................................... ARTEGI....................................................................... ARTIFIZIAL................................................................. ARTZAIN..................................................................... AR............................................................................... ASANBLADA............................................................... ASKA........................................................................... ASMAKETA................................................................. ASMATU..................................................................... ASTE SANTU.............................................................. ASTO.......................................................................... ASTRONAUTA........................................................... ATALBANATU............................................................ ATASKO......................................................................

2 54 43 97

107 42 81 113 21 28 29 10 97 120 31 23 29 76 130 96 118 54 6

50 64 90 35 132 123 30 32 95 18 42 121 29 1 74 58 1 35 45 21 119 83

2 3

53 4

84 32 15

118 44 78 90

136 18

18

ATEZAIN..................................................................... ATEZATU/TEINKATU................................................. ATSEGIN.................................................................... ATSOTITZ /ESAERAK ZAHARRAK........................... ATZERANTZ............................................................... AUKERATU................................................................. AUKERATU................................................................. AURKAKOAK BILATU................................................ AURKEZTAILE/AURKEZLE........................................ AURKEZTU................................................................. AURKITU.................................................................... AURRERANTZ............................................................ AURRESKU................................................................ AURREZKI.................................................................. AZAL /AZALERA......................................................... AZALDU ZER IZANGO ZAREN HANDITAN .............. AZALORE................................................................... AZAROA..................................................................... AZKENAURREKO...................................................... AZOKA........................................................................ BABESTU................................................................... BADARIK ERE /HORREGATIO/HORREGATIK......... BAGOI......................................................................... BAI ALA EZ IDATZEZAZU.......................................... BAKARKA................................................................... BAKETA...................................................................... BALDOSA/ARLOSA.................................................... BALE........................................................................... BANAKETA................................................................. BANDERA................................................................... BAPATEAN................................................................. BARRABIL.................................................................. BARRAKAK................................................................. BASERRI.................................................................... BASURDE................................................................... BAT ERE EZ / INOR................................................... BAT GEHIAGO........................................................... BAT GUTXIAGO......................................................... BATERIA..................................................................... BATUKETA................................................................. BATZUTAN................................................................. BEE EGIN................................................................... BEGIZTA..................................................................... BEHAR DIRA.............................................................. BEHAR UKAN............................................................. BEHATU ETA BIRPASATU........................................ BEHERAPENAK......................................................... BEHIN BATEAN.......................................................... BEIRATEA.................................................................. BEIRA......................................................................... BEISBOL ZELAIA....................................................... BEKAITZ..................................................................... BELAUNIKATURK...................................................... BELEN........................................................................ BENETAKO................................................................. BERA.......................................................................... BERENJENA............................................................... BEREZKO................................................................... BERRI......................................................................... BERTIKAL...................................................................

48 109

84 121

36 84

113 120

19 66

134 36 92 56

131 119

6 43

124 60 60

122 25

120 83 98 69 34

140 17

84 -122 27 60

1 5

124 136 136 100 139 124

12 75

137 133 113

37 111

73 70 50 82

108 31

127 123

6 86 20

128

19

BESAULKI................................................................... BESOAK KURUTZATURIK......................................... BETETA...................................................................... BETE........................................................................... BETE........................................................................... BEZAIN....................................................................... BI GEHIAGO............................................................... BI GUTXIAGO............................................................. BIDAIATU.................................................................... BIDARTE..................................................................... BIDE EGIN.................................................................. BIDERKETA................................................................ BIDERTZE.................................................................. BIHOTZ....................................................................... BIHURKIN................................................................... BILTZEKO TRESNA................................................... BINAKA....................................................................... BINETAK ORDENEAN JARRI.................................... BINETA....................................................................... BIRAGUNE................................................................. BIRA........................................................................... BIRPASATU ETA OSATU.......................................... BIRPASATU................................................................ BIRPASATU................................................................ BITARTEAN................................................................ BITXITEGI................................................................... BLOKE........................................................................ BOLANTE................................................................... BOLEIBOL ZELAIA..................................................... BONBA/ZISTERNA..................................................... BOTE EGIN................................................................. BROTXE..................................................................... BULEGARI.................................................................. BURRUKATU.............................................................. BURRUNBATU/ BURRUNBA EGIN............................ BURUHANDI............................................................... BURUZ IKASI ETA ESAN........................................... DAGOKIO................................................................... DANTZARI.................................................................. DANTZA...................................................................... DATU.......................................................................... DEBEKATUTA............................................................ DENDARI.................................................................... DENDA................ ....................................................... DESATSEGIN............................................................. DIAMETRO................................................................. DIAPOSITIBA.............................................................. DEKORATUA.............................................................. DIKTAKETA................................................................ DO ALTUA.................................................................. DO............................................................................... DRAGOI...................................................................... DRAKULA................................................................... DULTZAINA................................................................ DUNBA........................................................................ EBAKI.......................................................................... EDOSKI....................................................................... EGITARAU.................................................................. EGOERA ADIERAZTEN DUEN HITZAK.................... EGOKIERAZLE/ EGOKITZAILE.................................

92 107 125 126 135 118 136 136

22 17

107 140

17 26 14 51 83

119 138 129

80 112 112

67 109

38 94 55 50 45

106 69 52

106 11 59

114 134

92 90

140 18 52 52 84 13

131 85 97

103 51 89 90

100 99 67 10 19

120 92

20

EGUERDIZ.................................................................. EGUNSENTI............................................................... EGUTEGI.................................................................... EHIZA(TU).............. ................................................... EHUNDEGI................................................................. EHUNEKO........ ......................................................... EKAINA....................................................................... EKINTZAK IDATZI...................................................... ELASTIKO GOMA....................................................... ELBARRITU................................................................ ELEBERRI.................................................................. ELEKTRATRESNAK/ETXETRESNA ELEKTRIKA..... ELIKATU..................................................................... ELKARRENGANDIK ALDENDU................................. ELKARRIZKETA......................................................... ELKARTU ETA IDATZI............................................... ELKARTU / BILDU...................................................... ELKARTU.................................................................... ELURREZKO BOLA.................................................... EMAN DEZAGUN....................................................... EME............................................................................ ENERGIA.................................................................... ENPARANTZA............................................................ EPEL........................................................................... EPOTXA...................................................................... ERABAKI /BURUTU.................................................... ERABILI...................................................................... ERAITSI...................................................................... ERAITSI...................................................................... ERAKUSKETA............................................................ ERAMANA.................................................................. ERDI / ERDIGUNE..................................................... EREDU....................................................................... EREIN......................................................................... ERLAJAPEN/ ERLAXAZIO......................................... ERLAUNTZA............................................................... ERLAZIONATU........................................................... ERPIN......................................................................... ERRALDOI.................................................................. ERRAZTO................................................................... ERRAZ........................................................................ ERREGE GAUA.......................................................... ERREGE..................................................................... ERREGINA................................................................. ERREGIO.................................................................... ERREGULAR.............................................................. ERREPIKATU............................................................. ERRESPETATU.......................................................... ERRETRATU.............................................................. ERROTA..................................................................... ERRU.......................................................................... ESALDI HAU BERREGIN........................................... ESALDIAK OSATU..................................................... ESAN EGIA ALA GEZURRA DEN.............................. ESFERA...................................................................... ESKIATU..................................................................... ESKULANGINTZA...................................................... ESKULTURA............................................................... ESKULTURA............................................................... ESPATADANTZA........................................................

39 40 41

9 77

138 42

118 71 44 21 14

9 102

86 113 133 102

32 121

4 16 17 49 87

133 56 10

109 74

137 128 126

8 81

1 135 132

87 46

110 30 89 89

133 128 134

29 72 57

127 115 115 115 131

62 65 73 53 93

21

ESTANPATU............................................................... ESTATUA.................................................................... ESZENATOKI............................................................. ETENKARI/ ETENGAILU............................................ EZARRI....................................................................... EZBERDIN.................................................................. EZKURRAK................................................................. EZPATARRAIN........................................................... FABRIKATU................................................................ FALTSU...................................................................... FARO.......................................................................... FA................................................................................ FIGURA....................................................................... FLUORO..................................................................... FOKA/ ITXAS TXAKUR.............................................. FOLIO......................................................................... FORMAL..................................................................... FORMATU.................................................................. FORRATU................................................................... FORTE........................................................................ FRESKO..................................................................... FROGAKETA.............................................................. FUTBOL ZELAIA......................................................... GABON GAUA............................................................ GABON KANTA.......................................................... GABON ZAHAR.......................................................... GABONETAKO TARJETA.......................................... GAILETAK................................................................... GALDERA MARKA-IKURRA....................................... GALGA........................................................................ GALTZADA................................................................. GARABI....................................................................... GARAGAR.................................................................. GARBITZAILE............................................................. GARESTI.................................................................... GARRAIO.................................................................... GARRATZ................................................................... GASOLINA GORDELEKU.......................................... GAUEZ........................................................................ GAZTELU........................ ........................................... GELTOKI..................................................................... GERO.......................................................................... GIHAR......................................................................... GOGORATU............................................................... GOIZALDEAN............................................................. GOIZEZ....................................................................... GOLDATU................................................................... GONBARA ETA IDATZI/KONPARATU ETA............... GORROTO.................................................................. GOZOKI...................................................................... GRABATU................................................................... GRABEA (soinua)....................................................... GRANITO.................................................................... GREKA........................................................................ GURDI......................................................................... GURIN......................................................................... GURUTZE................................................................... GUTUNA..................................................................... HAGIN......................................................................... HAMARREKO / DEZENA............................................

66 90 85 15

105 123

3 33 10

127 55

103 31 27 34 76 28

135 66 06 13

140 49 30 32 30 33

8 121

55 16 16

7 48 37 16 26 56 40 57 24 39 26

116 40 39

8 117

82 8

19 95 59 73 22

3 129 116

27 138

22

HARI............................................................................ HARRI......................................................................... HASIERAN MAIUSKULA IPINTZEN DA..................... HASIERA.................................................................... HATZ/ AZTARNA/ ARRASTRO.................................. HEGAL........................................................................ HEGAZTI..................................................................... HEGAZ........................................................................ HELDU........................................................................ HEREN /HIRUGARREN PARTEA.............................. HERRIALDE................................................................ HERRI......................................................................... HESTEBETE............................................................... HEZI............................................................................ HIRU ORDU LAURDEN.............................................. HIRUILABETEKO....................................................... HIRUKOITZ................................................................. HIRUKOTE.................................................................. HONDAKIN................................................................. HONDO/ AZPI............................................................. HORIZONTAL............................................................. HORMAIRUDI............................................................. HORREXEGAITIK....................................................... HORZDURA/ HORTZERIA/ HORTZAGINAK............. HUNKIPEN.................................................................. HURBILAGO............................................................... HURBILDU.................................................................. HUSTU........................................................................ HUTSIK....................................................................... HUTSUNEK OSATU................................................... HUTS.......................................................................... IBILBIDE..................................................................... ICTUS (¡ ¡)..................................................... IDATZI EGIA DENA.................................................... IDAZKARI.................................................................... IDAZTERA GOAZ....................................................... IGARPEN /AZERTU.................................................... IGITATU...................................................................... IHAUTERIAK............................................................... IJITO........................................................................... IKASLE........................................................................ IKUILU/ UKUILU......................................................... IKUSENTZUNEZKO GELA......................................... IKUSENTZUTEKO KOMUNIKABIDE.......................... ILAR............................................................................ ILUNABAR.................................................................. ILUN............................................................................ INDABA....................................................................... INDIAR........................................................................ INDIOLAR................................................................... INFORMAZIOA........................................................... INPRIMATEGI............................................................. INPROBISATU............................................................ INTERPRETATU......................................................... INTSEKTU.................................................................. IPUIN.......................................................................... IRAGALEAK................................................................ IRAGARKI TAULA...................................................... IRAGARKI................................................................... IRAILA.........................................................................

51 71

116 64 63 33

4 22 12

139 22 17

8 8

41 44

139 139

69 64

128 72

115 27 81 36 36

126 125 118

63 106

95 120

45 112 127

9 91 89 44

1 46 20

6 40 74

6 87

5 20 70 86 86

4 21 25 45 20 43

23

IRAKASLE................................................................... IRAKURTZERA GOAZ................................................ IRATXO....................................................................... IRAULI......................................................................... IRAUNDU.................................................................... IRRINTZI EGIN........................................................... IRRISTATU................................................................. IRTEERA..................................................................... IRUDIMEN.................................................................. IRUDI.......................................................................... IRUDI.......................................................................... ISTILU......................................................................... ISTORIO..................................................................... ISTRIPU...................................................................... ITODURA.................................................................... ITO.............................................................................. ITXURA....................................................................... ITZULI......................................................................... IXILTASUN.................................................................. IZAKI........................................................................... IZENBURU.................................................................. IZEN............................................................................ IZOKIN........................................................................ IZOTZATIK IRRISTATU.............................................. IZOZKIDENDA.................... ....................................... IZURDE....................................................................... JAI............................................................................... JANTZI-ERANTZI........................................................ JARLEKU.................................................................... JARRAITU AZALPENAK............................................. JARRERA................................................................... JAURTI........................................................................ JELOSIA..................................................................... JIRATU....................................................................... JOAN ETORRIA.......................................................... JOLAS PARKEA......................................................... JOSTORRATZ..................... ...................................... JOSTURA................................................................... KABITU....................................................................... KABLE........................................................................ KAKARA EGIN............................................................ KAKARRALDO/ KAKALARDO.................................... KALABAZIN................................................................ KALKULATU............................................................... KALTEGARRI............................................................. KAMIONETA............................................................... KANPAI....................................................................... KANTALDI.................................................................. KARABANA................................................................ KARGATU................................................................... KARTEL...................................................................... KARTOI....................................................................... KASETA...................................................................... KASETA...................................................................... KASKABELAK............................................................. KATARRO................................................................... KATENTXU(kate txikiak lotuta)................................... KATE........................................................................... KAXA TXINOA............................................................ KAXA...........................................................................

53 112

87 107

98 10 62

129 83

130 78 28 70 12 13 13 64 37 95

3 121 115

33 62 38 33 90 49 55

119 80

105 82

109 108

60 51 65

137 15 11 34

7 134

13 23

101 101

23 56 72 76

102 20

100 14 32 45 99 71

24

KAZETARI................................................................... KEINU......................................................................... KENKETA................................................................... KERAMIKA.................................................................. KIOSKO...................................................................... KIPULA....................................................................... KLABEAK.................................................................... KLIP............................................................................ KLORO....................................................................... KOADERNATZAILE................................................... KOADRO.................................................................... KOBRATZAILE........................................................... KOBRE....................................................................... KOLAIA/ COLLAGE.................................................... KOLOREZTATU.......................................................... KOLORE..................................................................... KOLPATU/ JO............................................................. KOLPELEUNGAILU.................................................... KOMIKI........................................................................ KOMIKI........................................................................ KOMUNIKATU............................................................ KONBINATU............................................................... KONO.......................................................................... KONPACK DISK......................................................... KONPARATU.............................................................. KONPARTITU/ BANATU............................................. KONPASEAN MUGITU............................................... KONPOSAKETA......................................................... KONSUMITZAILE....................................................... KONTZERBATU......................................................... KONTZERTU.............................................................. KOPURU..................................................................... KORAPILO.................................................................. KORTXO..................................................................... KOSTATU................................................................... KOTOI......................................................................... KROTALOAK.............................................................. KUBO.......................................................................... KULTUR ARETOA...................................................... KURRINKATU............................................................. KUTSAPEN................................................................. KUTSATU................................................................... KUXIN......................................................................... LAGUNTZA GELA...................................................... LAGUNTZAILE........................................................... LAMIA......................................................................... LANBIDE.................................................................... LANDARETZA............................................................ LANDARE................................................................... LANDATU................................................................... LARRU........................................................................ LASTERKETA............................................................. LASTOTXO................................................................. LAUKI.......................................................................... LAUN /PLANO............................................................ LAURDEN................................................................... LAZTAN...................................................................... LAZTAN...................................................................... LA................................................................................ LEGAMIA....................................................................

53 81

139 65 38

7 100

76 48 75 85 25 58 70 66 74

105 56 69 85 19 68

130 102 134

28 98 66 37 61

102 137

75 79 37

7 99

130 38 11 14 61 94 47 54 89 52 71 35 27 77

109 76

130 133 139

83 82

103 2

25

LEHEN........................................................................ LEHORTE................................................................... LEHIATIL..................................................................... LEHIATIL..................................................................... LEPOKO/ HORMA-BARRA......................................... LEUN........................................................................... LINEA.......................................................................... LODI............................................................................ LOGOPEDA................................................................ LOIA............................................................................ LORAZAIN.................................................................. LUMA.......................................................................... LUR GLOBOA............................................................. LURRERATU.............................................................. LURRIN....................................................................... MAGIA......................................................................... MAGNETOFOIA.......................................................... MAGO......................................................................... MAHUKERDI/ MAHUKA-ERDI ................................... MAIATZA..................................................................... MAILARTE/ ESKAILBURU.......................................... MAILU......................................................................... MAITAGARRI.............................................................. MAITASUN.................................................................. MAKIL......................................................................... MAKINISTA................................................................. MAKRAME.................................................................. MAKURTU.................................................................. MALETEGI.................................................................. MANGERA/ TUTU MALGU......................................... MANTENDU................................................................ MAPA.......................................................................... MARGOTU.................................................................. MARKOGINTZA/ MARKETERIA................................. MARKO....................................................................... MARMOL......................... .......................................... MARRATU.................................................................. MARRAZO.................................................................. MARRUBI.................................................................... MARTXOA.................................................................. MEATEGI.................................................................... MEATZARI.................................................................. MEDIKUNTZA............................................................. MEHE.......................................................................... MELODIA.................................................................... MENDI......................................................................... MERKATARI............................................................... MERKE....................................................................... MERTXERIA............................................................... METALOFONO........................................................... METRO (metropolitano).............................................. MIAO EGIN................................................................. MIHISE........................................................................ MIMIKA....................................................................... MINDU........................................................................ MINERALE.................................................................. MINGOTS................................................................... MINUTU...................................................................... MISTO /NAHASITAKO................................................ MI................................................................................

39 61 55 24 94 74 24 63 54 52 53

4 47 23 75 90 20 90 48 42 44 15 88 82 71 25 65

110 54 15 15 47

111 65 70 59 67 34

5 42 58 52 14 63 98 58 89 37 38 98 23 11 78 86 12 58 26 41

129 103

26

MONITORE................................................................. MOSKETARI............................................................... MOTORE.................................................................... MOTORISTA............................................................... MOZORRO................................................................. MOZORRO................................................................. MOZTU (Ardien ilea)................................................... MOZTU (Artaziaz)....................................................... MUGA......................................................................... MUGIMENDU............................................................. MUGITZEN NAIZ.......BEZALA .................................. MUNDU....................................................................... MUSIKARI................................................................... MUZTIO...................................................................... NABIGATU.................................................................. NAGIAK ATERA.......................................................... NAHIZ ETA................................................................. NASA/ANDEN............................................................ NATURA..................................................................... NEKATU...................................................................... NEKAZARI.................................................................. NOLA DEN ADIERAZTEN DUTEN HITZAK .............. NOLAKOA ZEN ?........................................................ NON DAGO GEHIAGO ?............................................ NON DAGO GUTXIAGO ?.......................................... NOR ZEN ?... ............................................................. NORAINO ?................................................................ NORI DAGO ZUZENDATUTA.................................... NORIA......................................................................... NORTZUK BIZI ZIRAN ?............................................. NORTZUK AGERTZEN DIRA IPUINEAN................... OGIBIDE..................................................................... OGRO......................................................................... OHOL.......................................................................... OIHARTZUN............................................................... OILOTEGI................................................................... OIN PUNTAN.............................................................. OI/ HORTZOI.............................................................. OLENTZARO.............................................................. ONDO......................................................................... ONTZIAK (Edozertarako)............................................ ONTZI/ MORKO.......................................................... ONURAGARRI............................................................ ORAIN......................................................................... ORDENAGAILU GELA............................................... ORDENAGAILU.......................................................... ORDU ERDI................................................................ ORDU LAURDEN........................................................ ORDU PUNTUAN....................................................... ORDUAN..................................................................... ORDUTEGI................................................................. OREIN......................................................................... OREKA........................................................................ ORE............................................................................ ORKESTA ZUZENDARI.............................................. ORRATZ..................................................................... OSASUN..................................................................... OSKAL........................................................................ OSO............................................................................ OSTADAR...................................................................

48 90 55 18

59 - 91 68 67 10

132 80 80 22 92

2 23

109 122

24 57

9 54

120 114 124 124 114 126 116

60 114 111 121

88 77 97

2 107

27 31

127 50 77 14 39 46 47 40 40 41

119 44 34 81 79

101 71 26 33

137 73

27

OTSAILA..................................................................... OTSO.......................................................................... OTZARAGINTZA........................................................ OZENA........................................................................ PAISAIA...................................................................... PANDERETA.............................................................. PANTAILA................................................................... PAPA NOEL................................................................ PARE /BINAKA........................................................... PAREGABEKO /EZPARE........................................... PAREKATU................................................................. PARTITURA................................................................ PASATU...................................................................... PEGATINA.................................................................. PELIKULA................................................................... PENTSU...................................................................... PEPINO....................................................................... PERTSONAI............................................................... PIANO......................................................................... PIKATU....................................................................... PIKA............................................................................ PILOTU (hegazkin pilotu)............................................ PINOTXO PAPER....................................................... PINTATU..................................................................... PINUA EGIN............................................................... PIRAMIDE................................................................... PISU............................................................................ PITXADURA................................................................ PLANU/ KROKIS......................................................... PLASTIKO................................................................... PLATER AZALA.......................................................... PLATER SAKONA...................................................... POLEN........................................................................ POLIEDRO.................................................................. POLIGONO................................................................. PORRU....................................................................... POSTAKUTXA............................................................ POSTALE.................................................................... PRESTATU................................................................. PREZIO....................................................................... PRINTZESA................................................................ PRINTZE..................................................................... PRISMA...................................................................... PROBLEMA /BURUKETA........................................... PROJEKTAGAILU...................................................... PROPAGANDA........................................................... PROTAGONISTA........................................................ PULSACION (¡ ¡ ¡ ¡).................................................... PUNTAN..................................................................... PUNTA........................................................................ PUNTEATU (Musika).................................................. PUNTUA AZKENEAN IPINTZEN DA.......................... PUNTZOI.................................................................... PUSKATU................................................................... PUTZU........................................................................ PUZTU........................................................................ RE............................................................................... ROCK.......................................................................... SALSA......................................................................... SANTA KLAUS...........................................................

42 88 65 95 56 99 46 31

138 138 134 101

18 69 92

2 5

85 96

61 - 68 94 53 79 91

109 131

21 73 24 79 51 51

1 130 129

7 19 77 29 36 88 88

130 140

46 70 85 96 80

132 67

116 77 67 35

108 103

93 93 31

28

SARDINA.................................................................... SASKIBALOI ZELAIA.................................................. SASKI.......................................................................... SEBILLANA................................................................. SEGITU....................................................................... SEGUNDU.................................................................. SEILU......................................................................... SEINALATU................................................................ SEINALERA HURBILDU............................................. SEINALE..................................................................... SENTITU..................................................................... SEXU.......................................................................... SILABAK ORDENEAN JARRI..................................... SIMETRIKO................................................................ SI................................................................................. SOBERATU................................................................ SOILIK......................................................................... SOINU EGIN............................................................... SOLUZIO.................................................................... SOL............................................................................. SORGIN...................................................................... SUGE.......................................................................... SUNTSITU.................................................................. TALDEKA.................................................................... TAMAINU.................................................................... TANGO....................................................................... TANPOI...................................................................... TAPIZ (alfonbra txikia)................................................ TARTE LABUR........................................................... TARTE LUZE.............................................................. TELEBISTAKO KATEA............................................... TENPERATURA......................................................... TENPERA................................................................... TENTSIO..................................................................... TINTA.......................................................................... TIRA............................................................................ TOKI............................................................................ TOLESTU.................................................................... TONBOLA................................................................... TOXIKAPEN................................................................ TRAFIKO..................................................................... TRENBIDE.................................................................. TRONPETA................................................................. TUNEL........................................................................TUTU........................................................................... TXALO........................................................................ TXANDAL.................................................................... TXANGO..... ............................................................... TXANKLETAK............................................................. TXANO........................................................................ TXANTXAR................................................................. TXARTEL.................................................................... TXARTO /GAIZKI........................................................ TXERRIKORTA........................................................... TXINGORRA EGIN..................................................... TXINTAK..................................................................... TXINTXARRI/ TXINTXIRRIN/ SOINALUAK................ TXINTXETA................................................................ TXIO EGIN.................................................................. TXIRRISTA.................................................................

35 49 50 93

106 41 19

113 105

16 82 21

114 132 104 137 135

97 140 103

87 5

61 84

107 93 69 76 39 38 63 62 78 81 72 75

17 - 28 68 60 13 16 24

101 94 15

102 49 - 110

22 49 48 27 91

127 2

62 99

100 75 11 50

29

TXISTU....................................................................... TXONTXONGILO........................................................ TXUKUNTASUN......................................................... UGALDU..................................................................... UGAZAMA.................................................................. UGAZTUN.................................................................. UHOLDE..................................................................... UNAI............................................................................ UNITATE..................................................................... URREZKO................................................................... URRE.......................................................................... URRIA......................................................................... URRUNAGO............................................................... URRUNDU.................................................................. URRUNERA................................................................ URTARRILA................................................................ URTE.......................................................................... URTXINTXA................................................................ USTE UKAN................................................................ USTEL......................................................................... UZTAILA..................................................................... VALS........................................................................... XILOFONO.................................................................. ZAHARTU................................................................... ZAIL............................................................................. ZAINZURI.................................................................... ZALDI (kirolekoa)........................................................ ZANBONBA................................................................ ZANGARTE................................................................ ZAPALDU.................................................................... ZAPI BATEKIN ESTALI.............................................. ZAPORE..................................................................... ZATI............................................................................ ZAUNKA EGIN............................................................ ZEHARKATU (gurutzatu)............................................ ZEHARKATU ............................................................. ZEIHAR....................................................................... ZEIN HERRITAN?....................................................... ZEIN KALETAN BIZI DA ?.......................................... ZEIN PISUTAN ?........................................................ ZEIN ZENBAKITAN ?................................................. ZELAI.......................................................................... ZELOFANEZKO PAPER............................................. ZELO........................................................................... ZENBAKI..................................................................... ZENTIMETRO............................................................. ZENTSUAK................................................................. ZER EGITEN DUTE ?................................................. ZER GERTATU ZEN LEHENAGO ?........................... ZER GERTATU ZEN ?................................................ ZER GERTATUKO ZAIO ?......................................... ZER IKUSTEN DUZU ?............................................... ZERBAIT / NORBAIT.................................................. ZERBA........................................................................ ZEREKIN ?.................................................................. ZERO.......................................................................... ZERRENDA................................................................ ZERTAN ?................................................................... ZETAZKO PAPERA.................................................... ZIKOIN........................................................................

97 86 28

9 88

4 61 87

138 72 59 43 36 35 35 42 41

5 30 13 43 93 99

9 100

6 107

32 83 68

105 25 72 11 18

106 128 117 116 117 117

57 74 47

135 141

25 111 112 112 118 119 124

7 126 135

63 126

78 34

30

ZILARREZKO PAPER................................................ ZILARREZKO.............................................................. ZILINDRO................................................................... ZILUETA..................................................................... ZIMURTSU.................................................................. ZINTA.......................................................................... ZINTZARRI................................................................. ZIRKUNFERENTZIA................................................... ZIRRIBORRO.............................................................. ZIURTASUN................................................................ ZORRI......................................................................... ZORROTZ................................................................... ZOTZA........................................................................ ZUHAISKA.................................................................. ZUHAIZTI.................................................................... ZULAGAILU................................................................ ZULO........................................................................... ZUZENA...................................................................... ZUZENDU (joan-abiatu).............................................. ZUZENDU................................................................... -ARREN...................................................................... -REKIN LAN EGIN...................................................... -REN ONDOAN EZARRI............................................. ... BAINO GEHIAGO................................................... ... BAINO HANDIAGOA.............................................. ... BAINO LEHEN........................................................ ... BAINO TXIKIAGOA................................................. ... BESTE.................................................................... ... BEZAIN................................................................... ... BIDER GEHIAGO................................................... ... BIDER GUTXIAGO................................................. ... GEHIAGO DAGO.................................................... ... GUTXIAGO DAGO.................................................. ... ONDOREN.............................................................. ...BAINO GUTXIAGO.................................................. "... " HIZKlA DUTEN HITZAK IDATZI.......................... ... ORDUAN............................................................

79 73

130 64 74 68

101 130

66 12 26 95 71 58 57 47 64

129 105 115 122

29 106 123 114

96 117 123 118 123 123 125 125

96 -122 123 113 119

Inguru natural,

sozial eta

kulturalaren

ezagupena OHARRA: Fitxak eskuratzeko jar zaitezte harremanetan honako hauekin:

Hezkuntza Berezia 945-018352 [email protected] Azterlanak eta Zabalkundea 945-018426 [email protected]

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

12 ZEINU-LENGOAIA ESKULIBURUA LEHEN HEZKUNTZA …...Curriculum-proposamena bere esparruan kokatzeari...

Documents

Transcript of 12 ZEINU-LENGOAIA ESKULIBURUA LEHEN HEZKUNTZA …...Curriculum-proposamena bere esparruan kokatzeari...