1

IZAKI BIZIDUNEN ANTOLAKUNTZAZELULABAKARRAK: Zelula batez osatuak berak

betetzen ditu bizi funtzio guztiak. Adb: bakterioaKOLONIAK: Organismo zelulabakarren taldeak,

zelula horietako bakoitzak bizi funtzio guztiak betetzen ditu, baina elkarrekin bizi dira. Adb: alga batzuk

PLURIZELULARRAK: Zelula askoz osatuta, zelula guztiek koordinaturik funtzionatzen dute, organismoak bere osotasunean jardun dezan. Adb: animaliak

2

NUTRIZIOAMateria eta Energia lortzeko izaki bizidunek

burutzen dituzten prozesu guztiak:

Elikagaiak sortu edo hartu (fotosintesia edota jatekoa hartu= digestioa)

Gasak kanpoaldearekin trukatu (O2 hartu eta CO2 kanporatu)

Substantziak erabili: materia berria sortzeko edo energia lortzeko erre.

Elikagaiak organismo osoan banatu. Hondakin substantziak kanporatu .

3

NUTRIZIOAAutotrofoa edo heterotrofoa izan daiteke.

AUTOTROFOA HETEROTROA

ZER DA? MATERIA INORGANIKOTIK (ura eta gatz mineralak) MATERIA ORGANIKOA SORTU. FOTOSINTESI BIDEZ

BESTE IZAKI BIZIDUNEK SORTUTAKO MATERIA ORGANIKOA HARTU ZUZENEAN, BERAIEK EZIN BAITUTE SORTU.

NORTZUK ? LANDAREEK ANIMALIEK

4

NUTRIZIOAZELULABAKARRENA

ZELULANITZENA LANDAREENA ANIMALIENA

ORNOGABEENA ORNODUNENA

5

ORGANISMO ZELULABAKARREN NUTRIZIOA

Zuzenean, azalaren bidez hartzen dituzte elikagaiak eta gasak ingurunetik.

Autotrofo edota heterotrofoak izan daitezke.

pseu

6

LANDAREEN NUTRIZIOA: FOTOSINTESIA

7

LANDAREEN NUTRIZIOA: FOTOSINTESIASustraietako ile xurgatzaileek URA eta GATZ

MINERALAK hartzen dituzte, nahaste honi IZERDI

LANDUGABEA deritzo.

Izerdi landugabea XILEMAN (hodi konduktoreak)

zehar igarotzen da HOSTOETARAINO.

HOSTOETAko zelulek KLOROFILA DUTE, eta honi

esker FOTOSINTESIA burutzen da.

Fotosintesia, izerdi landugabea eta hostoen

estometan zehar igaro den CO 2 a, IZERDI

LANDUA( materia organikoa= glukosa) bilakatzen da,

argi energiari esker

8

FOTOSINTESIAFOTOSINTESIA

Eguzki Energia

H2O + CO2 MATERIA ORGANIKOA + O2

IZERDI LANDUA, landare osoan zehar banatzen da FLOEMAREN (hodi eroaleak) bidez.

Landareak, izerdi landua energia lortzeko erabiliko du, horretarako ARNASKETA burutzen duelarik. Arnasketarako O2 behar du eta hori estomen eta ile xurgatzaileen bidez lortzen dute.

ARNASKETAIZERDI LANDUA + O2 ENERGIA+ CO2

9

FOTOSINTESIA ETA ARNASKETAFOTOSINTESIA ARNASKETA

LEHENGAIAK IZERDI LANDUGABEA (Materia inorganikoa) eta CO2

IZERDI LANDUA (materia organikoa)+ O2

PRODUKTUAK MATERIA ORGANIKOA ETA O2

ENERGIA ETA CO2 (hondakin substantzia) eta hondakin substantziak.

ZERTARAKO? MATERIA ORGANIKOA (elikagaiak) lortzeko.

ENERGIA LORTZEKO

NON? Batez ere hostoetan (atal berdeetan), KLOROPLASTOETAN klorofila dutelako

Landarearen atal guztietan, MITOKONDRIOETAN.

10

ANIMALIEN NUTRIZIOAHETEROTROFOAK dira: belarjale,

haragijale edo orojale izan daitezke.

DIGESTIOA egin behar dute, hartu duten ELIKAGAIETATIK NUTRIENTEAK lortzeko, hau da erabilgarria den (materia eta energia lortzeko) materia lortzeko.

11

ANIMALI ORNOGABEEN NUTRIZIOADIGESTIO ZELULARRA: ez dute digestio aparaturik,

inguruko elikagaiak zelulara barneratzen dituzte eta zelula espezializatu hauek burutzen dute digestioa. Adb: belakiek,

DIGESTIO BARRUNBEA: Zulo bakar bat dauka digestio aparatuak. Zulo horretan zehar sartzen dira elikagaiak, bertan partzialki digeritu eta inguruko zeluletan bukatzen da digeritzen, ondoren hondakinak zulo beretik kanporatzen dira. Adb: knidarioak (marmokak eta koralak)● DIGESTIO HODIA: Ornogabe gehienek zulo biko

hodia dute. Ahotik janaria sartzen da eta uzkitik hondakinak atera 12

Digestio barrunbea(Anemonak)

13

ORNODUNEN DIGESTIOADigestio hodia ( ahoa, esofagoa, urdaila eta

hestea) eta disgestio guruinak (substantziak jariatzen dituzte digestioa aurrera eramateko. Listu guruinak, pankrea eta gibela dira.)

Ornodun talde batetik bestera aldaketak daude:Ahoa: batzuk mokoak dituzte (hegaztiek), beste

batzuk bizarrak (baleak), arrainek ez dute listu guruinik.

Urdaila: hegazti eta hausnarkarietan barrunbeetan banatuta.

Hestea: belarjaleek oso luzea eta heste itsua oso handia; haragijaleek txikiagoa eta heste itsurik ez batzutan. Uzkian bukatzen da ugaztunetan, gainerako ornodunetan kloakan. 14

ORNODUNEN DIGESTIO APARATUAHEGAZTIEN URDAILA: Bi barrunbe ditu.

Probentrikulua (digestioa) eta errota ( xehatu). Esofagoan paparoa (“buche”) izeneko dilatazioa dute, janaria biltzeko.

15

Hegaztien digestio aparatua

16

HAUSNARKARIEN DIGESTIO APARATUA

17

Urdaila lau ganbaretan: zaku handia (panza) bertara heltzen da lehenengo janaria eta digestioa hasten da, erdi digeritu den janari masa hau ahoratu egiten da berriz eta hortik zaku txikira (redecilla) doa, hortik omasora doa eta bertan elikagai batzuk xurgatzen dira (ura eta gatz mineralak batez ere), azkenik gatzagian digestioa burutzen da.

HAUSNARKARIEN DIGESTIO APARATUA

18

GASEN TRUKEAGasen trukea errazteko, arnas organoek eta

aparatuek berezitasun bat dute: oso azalera mehea izaten dute, hezea eta zirkulazio aparatuko odol hodiz inguratuta.

O2 arnas aparatutik zirkulazio aparatura igarotzen da eta CO2-a berriz zirkulazio aparatutik arnas aparatura kanporatua izateko.

19

GASEN TRUKEA

1) Azalean zeharreko gas trukea: belaki eta knidarioek. Lurreko anelido eta anfibio askok ere bai, baina hauek birikak dituzte laguntzeko.

2) Zakatzen bidezkoa: arrainek. Zakatzak urarekin kontaktuan dauden eta odol baso ugari dituzten lamina meheak dira.

3) Trakea bidezkoa: intsektuek. Gorputz osoan zehar zabaltzen diren hodi finak dira.

4) Birika bidezkoa: lurreko ornodunek. Zaku formako barrunbeak

20

Azalean zeharreko arnasketa eta trakea bidezkoa

21

Zakatzen bidezko arnasketa eta biriken bidezkoa

22

IRAIZPENA: hondakin substantzien kanporaketa1) Gorputzeko barrunbera sartzen den uretara

isuriz: belaki eta knidarioek.2) Iraitz hodien bidez: anelidoek nefridioen bidez eta

krustazeoek antena guruinen bidez. 3) Giltzurrunen bidez: ornodunek

23

Iraitz hodiak eta giltzurrunak

24

ZIRKULAZIOA: elikagaiak eta hondakinak garraiatzea Elikagaiak zeluletara eta hondakin substantziak,

zeluletatik gorputzetik kanpora.Zirkulazio aparatuak 3 osagai ditu:

- Zirkulazio likidoa: odola ornodunetan hemolinfa ornogabeetan.

- Ponpa eragilea: odolak zirkula dezan berau bultzatzen du, uzkurdura eta dilatazio mugimenduen bidez. Bihotza edo baso uzkurkorrak.

- Odol hodiak: zirkulazio likidoak hodi hauetan zehar zirkulatzen du. Arteriak, zainak eta kapilarrak dira. 25

ZIRKULAZIOA:Zirkulazio aparatu desberdinak1) Gorputz barrunbera sartzen zaien uraren bidez:

belaki eta knidarioek.2) Zirkulazio aparatu irekia: basoak gorputzeko

barrunbeetara irekitzen dira eta hemolinfa basoetatik ateratzen da organoetara. Ornogabe batzuk: artropodo eta molusku batzuk.

3) Zirkulazio aparatu itxia: basoetako zirkulazio likidoa (odola edo hemolinfa) kapilarretako pareta mehetan zehar igarotzen da organoetara iristeko. Ornogabe batzuk(anelido eta zefalopodoek) eta ornodunak.

26

ORNODUNEN ZIRKULAZIO APARATUA: Zirkulazio aparatu itxiaBakunak edo bikoitzak izan daitezke, zenbat

zirkulazio zirkuitu daudenaren arabera.Zirkulazio bakuna: Odol zirkuitu bakarra. Bihotzak

bi ganbera ditu: aurikulua eta bentrikulua. Arrainak.

Zirkulazio bikoitza: Bi odol zirkuitu( zirkulazio orokorra eta biriketako zirkulazioa) bihotzak 3-4 ganbera dituelako. Ornodun guztiek arrainek ezik.

- Zirkulazio osoa: oxigenodun odola ez da nahasten oxigeno urridun odolarekin.- Zirkulazio ez osoa: oxigenodun odola eta

oxigeno urriko nahastu egiten dira.27

Zirkulazio aparatu itxia: ZIRKULAZIO BAKUNA

Odolak zirkuitu bakarra burutzen du: bihotzetik zakatzetara. Hemen odola oxigenoz hornitzen da eta berak dakarren CO2 kanporatzen da. Zakatzetan oxigenoz hornitu den odola gorputz guztian zehar banatu ondoren bihotzera, aurikulara, iristen da, ondoren bentrikulura igarotzen du hemendik zakatzetara joatekoBihotzak bi ganbera ditu: aurikula eta bentrikulua.

28

Zirkulazio aparatu itxia: ZIRKULAZIO BIKOITZA

29

Bihotza 3-4 ganberatan banatuta.Bi zirkulazio zirkuitu bereizten dira:

Zirkulazio orokorra: Bihotza eta gorputz guztiaren artean ematen dena.

Birika zirkulazioa: Bihotza eta biriken artean ematen dena.

Zirkulazioa osoa edo ez osoa izan daiteke:Osoa: odol oxigenatua eta oxigeno gutxikoa ez dira

nahasten.Ez osoa: odol oxigenatua eta oxigeno urriko nahasten

direnean.

Zirkulazio aparatu itxia: ZIRKULAZIO BIKOITZA

30