Nireizena - erein.eus · 1.gaia. Izaki bizidunak: gizakia GAIA HELBURUAK GERTAERAK, KONTZEPTUAK ETA...
26
Transcript of Nireizena - erein.eus · 1.gaia. Izaki bizidunak: gizakia GAIA HELBURUAK GERTAERAK, KONTZEPTUAK ETA...
Nire izena ....................................................................................... da
eta ..........................................................................................................
.................................................................................... an ikasten dut.
Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitateeta Ikerketa sailak onetsia (2001-6-19)
Diseinua:Erein
Maketazioa:Erein
Ilustrazioak:Ivan Landa - Juan Luis Landa
© Testua:Iñaki Begiristain - Koldo Zubeldia
© Erein 2001. Tolosa Etorbidea 107 - 20018 Donostia
ISBN:84-7568-953-1
L.G.:
Inprimategia:Grafman S.A. Gallarta (Bizkaia)
INGURUNEA
Iñaki BegiristainKoldo Zubeldia
123456
AURKITZENAURKITZENPROIEKTUAPROIEKTUA
LEHEN HEZKUNTZA
LEHEN ZIKLOA BIGARREN ZIKLOA HIRUGARREN ZIKLOA
1. gaia: Izaki bizidunak: gizakia .................................................................................... 14Zer dakigu gai honetaz? ............................................................................................ 15Izaki bizidunak ............................................................................................................ 16Izaki bizidun guztiak ez dira berdinak .................................................................. 17Animaliak eta gizakiak ez gara berdinak .............................................................. 18Asmakari harrigarriak ................................................................................................ 19Nola piztu bonbilla bat .............................................................................................. 20Korronte elektrikoaren ibilbidea ............................................................................ 21Ekilibristaren jokoa .................................................................................................... 22Arrapalak eraikitzen .................................................................................................. 23Asmatzaileen elkartea .............................................................................................. 24Zer ikasi dugu? ............................................................................................................ 25
2. gaia: Giza zentzumenak .................................................................................................. 26Zer dakigu gai honetaz? ............................................................................................ 27Gure zentzumenak arakatzen .................................................................................. 28Ikusmena ...................................................................................................................... 28Entzumena .................................................................................................................... 31Dastamena .................................................................................................................... 32Usaimena ........................................................................................................................ 33Ukimena .......................................................................................................................... 34Zentzumenen higienea ................................................................................................ 37Zer ikasi dugu? ............................................................................................................ 39
3. gaia: Hezurrak eta giharrak ...................................................................................... 40Zer dakigu gai honetaz? ............................................................................................ 41Nire historia ................................................................................................................ 42Gauzak neurtzen eta pisatzen .................................................................................. 44Gure hezurrak .............................................................................................................. 46Giharrak ........................................................................................................................ 48Nola mugitzen gara? .................................................................................................. 49Zain itzazu hezurrak eta giharrak .......................................................................... 51Zer ikasi dugu?.............................................................................................................. 53
4. gaia: Herri batean bizi naiz ........................................................................................ 54Zer dakigu gai honetaz? ............................................................................................ 55Planoa .............................................................................................................................. 56Gelaren planoa .............................................................................................................. 58Ikastetxearen planoa ................................................................................................ 59Herriaren planoa .......................................................................................................... 60Goazen kalera .............................................................................................................. 63Beste bizitoki batzuk ................................................................................................ 65Populazioa ...................................................................................................................... 66Populazioa aldatu egiten da ...................................................................................... 69Biztanleen eskubideak ................................................................................................ 70Zer ikasi dugu? ............................................................................................................ 71
5. gaia: Zertan egiten dugu lan? .................................................................................... 72Zer dakigu gai honetaz? ............................................................................................ 73Lanbideak ...................................................................................................................... 74Inkesta .......................................................................................................................... 77Udala .............................................................................................................................. 78Herriko festak ............................................................................................................ 81Udal zerbitzuak .......................................................................................................... 84Udalbatzarra ................................................................................................................ 86Zer ikasi dugu?.............................................................................................................. 87
Aurkibidea
6. gaia: Bidaia bat unibertsora ........................................................................................ 88Zer dakigu gai honetaz? ............................................................................................ 89Nolakoa da unibertsoa? .............................................................................................. 90Eguzki sistema .............................................................................................................. 91Lurraren mugimenduak .............................................................................................. 92Orientazioa .................................................................................................................. 94Zer ikasi dugu? ............................................................................................................ 99
7. gaia: Landareak .................................................................................................................. 100Zer dakigu gai honetaz? ............................................................................................ 101Haziak ereiten .............................................................................................................. 102Landareak hurbiletik aztertzen .............................................................................. 104Landareen atalak ........................................................................................................ 105Zertarako behar ditugu landareak? ........................................................................ 109Irteera prestatzen .................................................................................................... 110Inguruko landareak zaintzen .................................................................................... 112Zer ikasi dugu? ............................................................................................................ 113
8. gaia: Animaliak .................................................................................................................... 114Animalia mota asko dago ............................................................................................ 115Animalia guztiak ez dira berdinak .......................................................................... 118Animaliak sailkatzen .................................................................................................. 120Animalia ornodunak .................................................................................................... 121Marrazki ezkutua ........................................................................................................ 125Animaliak elkarren artean komunikatzen dira ...................................................... 126Animalien beharra dugu ............................................................................................ 127Zain ditzagun animaliak .............................................................................................. 130Zer ikasi dugu? ............................................................................................................ 131
9. gaia: Urarekin jolasean .................................................................................................. 132Zer dakigu gai honetaz? ............................................................................................ 133Uraren egoerak ............................................................................................................ 134Nola sortzen dira lainoak eta euria? ...................................................................... 137Termometroa ................................................................................................................ 139Ura eta gorputzak ...................................................................................................... 141Nola iristen da ura etxeetara? ................................................................................ 143Zain dezagun ura ........................................................................................................ 144Ur makina ...................................................................................................................... 146Zer ikasi dugu? ............................................................................................................ 147
10. gaia: Airearekin jolasean .............................................................................................. 148Zer dakigu gai honetaz? ............................................................................................ 149Lekurik hartzen al du aireak? .................................................................................. 150Zertarako behar dugu airea? .................................................................................. 152Zerk kutsatzen du airea? .......................................................................................... 153Azter dezagun eguraldia .......................................................................................... 155Haizea energi iturri .................................................................................................... 158Haizea eta musika ...................................................................................................... 159Zer ikasi dugu? ............................................................................................................ 161
1. gaia.Izaki
bizidunak:gizakia
GAIA HELBURUAK GERTAERAK, KONTZEPTUAK ETA PRINTZIPIOAK
– Ikasleen aurreiritzietatik abiatuta, bizidun eta biziga-been arteko ezaugarri eta desberdintasunez jabetzea.
– Gizakia bizidun berezia izanik, historian zehar egindituen aurrerapenez ohartzea.
– Joko eta eraikuntzen bidez, ikaslea teknologia mun-dura hurbiltzea.
– Teknologiarekin zerikusia duten problema sinpleakplanteatu eta burutzeko estrategia batzuetan treba-tzea.
– Izaki bizidunen ezaugarriak.
– Izaki bizidun eta bizigabeen arteko desberdintasunak.
– Gizakia bizidun berezia.
– Teknologiaren aurrerapena historian zehar.
– Elektrizitatea: pila, bonbilla, zirkuitu sinpleak.
– Eroapena.
– Eraikuntza motak.
2. gaia.Giza
zentzumenak
– Zentzumenez ohartzea eta beraien eginkizun etagarrantziaz jabetzea.
– Zentzumenak erabiliz, inguruko errealitatea arakatueta ezagutzea.
– Ikaslea eskolako partaide aktiboa izatera bultzatuznorberaren gustuak, berezitasunak eta izakera ezagu-tzea.
– Norberaren ahalmenez eta mugez jabetuz, onarpeneta errespetuzko jarrerak garatzea.
– Zentzumenak zaintzeak duen garrantziaz jabetzea.
– Jokoak. Arauak.
– Ikusmena, entzumena, dastamena, usaimena etaukimenaren lokalizazioa eta eginkizunak.
– Zentzumenen higienerako ohiturak.
3. gaia.Hezurrak etagiharrak
– Norberaren historia pertsonala arakatu eta ezagu-tzea.
– Gorputzaren hazkunde eta aldaketez jabetzea.
– Mugimendu aparatuaren osaeraz eta eginkizunezjabetzea.
– Gorputzaren ahalmen, muga eta desberdintasunakezagutzen saiatzea, eta besteenez jabetzea eta errespe-tatzea.
– Gorputza zaintzeak duen garrantziaz jabetzea.
– Norberaren historia (tarte historikoa).
– Denbora historikoaren oinarrizko aspektuak: oraina,lehena, geroa, aldi berekoa, ondorengoa...
– Denborazko neurri unitateak: hilabete, urte, hamar-kada.
– Mugimendu aparatuaren osaera eta eginkizunak:giharrak, hezurrak, hezur giltzadurak.
– Gure gorputzaren higienea: atsedena, aisia, ariketafisikoak...
4. gaia.Herri bateanbizi naiz
– Herri bat ezagutzeko baliabideak lantzea.
– Plano errazak ulertzeko, erabiltzeko eta egiteko tre-betasunak garatzea.
– Herri edo hiri batean segurtasun arauek dutengarrantziaz jabetzea.
– Galdeketak eta datu bilketak eginez, populazioarenazterketak egiten hastea.
– Herriko paisaia: kaleak, mendiak, ibaiak....
– Planoak.
– Segurtasun arauak.
– Gure herriko biztanleria.
5. gaia.Zertan
egiten dugulan?
– Gurasoen langintzak ezagutzea eta hauen ezaugarrinagusiak aztertzea.
– Ikasleak bere ingurune soziala aztertzeko egitendituen behaketa, esplorazio eta ikerketa lanek dutengarrantziaz ohartzea.
– Funtzionamendu demokratikoaren oinarrizko prin-tzipioak errespetatuz, elkartasunez eta erantzukizu-nez jardutea.
– Langintzak: hiru sektoreak.
– Udala: partaideak, antolaketa eta betebeharrak.
– Herriko festak.
PROZEDURAK JARRERA, BALIO ETA ARAUAK
– Izaki bizidun eta bizigabeen ezaugarriak kontuan izanik,konparatzea eta sailkatzea.
– Eguneroko bizitzaren oinarrizko alderdiren baten bilakaera-ren faseen azterketa (lanabesak, garraioak, argia).
– Zirkuitu elektriko sinpleen azterketa eta eraikuntza.
– Eraikuntza sinpleak osatzea, fase hauek jarraituz: plantea-mendua, diseinua, eraikuntza, ebaluazioa eta aplikazioa.
– Izaki bizidunen ikerketa eta behaketarekiko interesa etajakin-mina.
– Gizakiaren lana errazteko makinek eta garapen teknologiko-ak egin dituzten ekarpenez jabetzea.
– Tresna soilen ebaluazioa, eraikuntza eta planifikazioarekikointeresa eta gustua.
– Esperimentu eta esperientziak elkarrekin planifikatzearenbalorazio positiboa.
– Zentzumen bakoitzaren behaketa eta esplorazioa egoera des-berdinetan.
– Emandako arauei jarraituz, taldeka jokoak antolatzea.
– Taldeka joko berriak sortzea eta arauak jartzea.
– Ikusmena aztertzeko proba egitea.
– Zentzumenak erabiliz, zenbait sailkatze lan egitea.
– Talde funtzionamendurako arauak eztabaidatu eta hartutakoerabakiak errespetatzea.
– Zentzumen arazoak dituztenekiko errespetua eta elkarta-suna.
– Pertsona guztiekiko errespetua, arrazari garrantzirik emangabe.
– Beste herri batzuen bizitzeko erarekiko errespetua eta elkar-tasuna.
– Zentzumenen zainketa eta higienearen balorazioa.
– Norberaren gertaera interesgarrienak denboraren hariankokatzea.
– Norberaren eta ikaskideen garaieraren eta pisuaren datuakjaso ondoren datuen arteko konparaketak egitea.
– Datuen konparaketetan erabil ahal izateko tresna bat eraiki-tzea.
– Hezurren, giharren, hezur giltzaduren eta mugimendu apa-ratu osoaren esplorazioa eta behaketa, hainbat egoeratan.
– Norberaren ahalmen eta muga fisikoez ohartzea eta bestee-kiko desberdintasunak errespetatzea.
– Partaidetza arduratsua taldean erabakiak hartzerakoan etaelkarri lagunduz taldean lan egitea.
– Gorputza zaintzeko ohiturak finkatzea.
– Planoen interpretazioa eta erabilera.
– Gelako planoa egitea.
– Piktogramen erabilera.
– Gelako eta herriko biztanleriari buruzko datuen bilketa.
– Herria aztertzeko interesa.– Planoak interpretatzeko interesa eta jakinmina.– Segurtasun arauekiko errespetua.– Kanpo eta talde lanak burutzeko zaletasuna eta interesa.– Beste herri batzuen bizitzeko erarekiko errespetua eta solida-ritatea.
– Gizakien arteko berdintasuna bultzatzea, kultura, erlijio...desberdinak onartuz.
– Euskal Herriko ohitura eta folklorea.
– Ezaugarri jakinen arabera, langintzak identifikatzea eta sail-katzea.
– Zenbait ekintza planifikatzea eta aurrera eramatea: inkesta,herriko festetako egitaraua.
– Inkestetan bildutako datuak sailkatzea eta ondorioak atera-tzea.
– Joko sinboliko bat: osoko bilkura.
– Helburu komun baten inguruan norberaren eta besteen par-taidetza eta ekarpenak estimatzea.
– Sexuarengatiko bazterketa saihestea.
– Iritzi desberdinak errespetatu eta baloratzea.
– Arazoak eztabaidatu ondoren, hartutako erabakiak errespe-tatzea.
– Euskal Herriko ohitura, tradizio eta folklorearekiko interesa.
6. gaia.Bidaia batunibertsora
GAIA HELBURUAK GERTAERAK, KONTZEPTUAK ETA PRINTZIPIOAK
– Ikaslearen aurreiritzietatik abiatuta, unibertsoa azter-tzen hastea.
– Esperientzien bidez lurraren mugimenduez jabetzea.
– Ingurune fisikoko elementuez baliaturik orientazioa-ren ikasketan abiatzea.
– Zerua gauez: planetak, izarrak.
– Eguzki sistema.
– Zerua egunez: Eguzkiaren ibilbidea.
– Eguna, gauaren segida.
– Urtaroak.
– Orientazioa eta puntu kardinalak.
7. gaia.Landareak
– Behaketa eta esperientziaren bidez, bizidun-bizigabenozioa finkatzea.
– Ikasleak inguruan dituen landareak, beraien atalaketa zati batzuen eginkizun nagusiak ezagutzea.
– Landareek gure elikaduran duten garrantziaz jabe-tzea.
– Landareek eta ingurune naturalak merezi dutenerrespetuaz jabetzea eta kontserbazio ohiturak gara-tzea.
– Bizidun-bizigabeak.
– Landareen sustrai, zurtoin eta hostoen eginkizunnagusiak.
– Landareen sailkapena.
– Inguruko landareak.
– Landareak eta ingurumena.
8. gaia.Animaliak
– Ikasleak inguruan dituen animalietatik abiatuta,beste animalia batzuk ezagutzera eta sailkatzera iris-tea behaketaren bidez.
– Animaliek ingurunearekin duten erlazioa eta giza-kiok dugun animalien beharra ezagutzea.
– Inguruan ditugun animaliekiko sentsibilitate, erres-petu eta babes jarrerak garatzea.
– Animalien sailkapena: ornodunak (ugaztunak,hegaztiak, arrainak, narrastiak) eta ornogabeak.
– Animalien arteko komunikazioa.
– Animalien garrantzia gizakiarentzat.
9. gaia.Urarekinjolasean
– Ikasleen aurreiritziak kontuan izanik, uraren egoeraaldaketez eta propietateez jabetzea.
– Esperientzien bidez ingurune fisikoko fenomenoakaztertzea.
– Ingurune fisikoa aztertzeko zenbait tresna erabiltzea.– Gorputzak urarekiko duten portaerez jabetzea.– Eguneroko bizitzan urak duen garrantziaz jabetzea.– Ura energi iturri garrantzitsua dela ohartzea.– Lankidetzak eta komunikazioak duen garrantziazjabetzeko taldean lan egiten ikastea.
– Uraren egoera aldaketak.
– Uraren propietate fisiko batzuk: gotortzea, urtzea,lurruntzea, kondentsazioa.
– Uraren zikloa.
– Termometro motak.
– Gorputzen portaera urarekiko: disolbagarritasuna,flotabilitatea.
– Uraren erabilerak: instalazioak, ur neurgailuak, urmakinak.
– Ura, bizitzaren iturri.
10. gaia.Airearekinjolasean
– Ikasleen aurreiritzietatik abiatuz eta esperientzienbidez, airearen propietate batzuk aztertzea.
– Gizakiaren ekintzak ingurune naturalean sortzendituen ondorioez jabetzea.
– Eguraldia aztertzeko datuak biltzen eta tresnak era-biltzen ikastea.
– Haizea energi iturri garrantzitsua dela ohartzea.
– Euskal Herriko folklorea ezagutzea.
– Airea.
– Airea kutsatzen duten giza jarduerak.
– Eguraldia, neurketa tresnak, datuen erregistroak.
– Haizea energi iturri.
– Haizezko musika tresnak.
PROZEDURAK JARRERA, BALIO ETA ARAUAK
– Zeruaren behaketa.
– Planetak identifikatzea marrazkien bidez.
– Lurraren mugimenduak aztertzea esperientzia sinpleenbidez.
– Orientazio teknikak erabiltzea ingurune fisikoko elementuakbehatuz: eguzkia.
– Ingurune fisikoa ezagutzeko interesa eta jakin-mina.
– Iritzi desberdintasunarekiko begirunea.
– Orientazioaren balioaz ohartzea.
– Esperientziaren bidez landareen garapenaren behaketa siste-matikoa egitea, datuak jasotzea eta ondorioak ateratzea.
– Landareen zatiak identifikatzea.
– Landareetatik baliatzen duguna identifikatzea.
– Landare mota desberdinen txosten sinpleak egitea.
– Landareak bere ingurunearekin erlazionatzea.
– Irteera planifikatu, prestatu, burutu, datuak jaso, ondorioakatera eta azalpena egitea.
– Izaki bizidunak aztertzeko interesa.
– Gure inguruan dauden landareak ezagutzeko jakin-mina.
– Landareen behaketa sistematikoa ongi egiten ikastea.
– Inguruko landareak, parkeak eta lorategiak zaintzeko etaerrespetatzeko ohitura lantzea.
– Animaliak behatu, izendatu, konparatu eta ezaugarri jakinbatzuen arabera sailkatzea.
– Animalia desberdinen txosten sinplea egitea.
– Animaliak eta bizi diren ingurua erlazionatzea.
– Irteera planifikatu, prestatu, burutu, datuak jaso, ondorioakatera eta azalpena egitea.
– Animalien behaketa sistematikoa ongi egiteko trebakuntza.
– Animaliak behatzeko eta aztertzeko interesa.
– Inguruko animaliekiko errespetua.
– Uraren egoera aldaketak egiaztatzeko esperientziak.
– Uraren zikloa aztertzeko esperientzien plangintza prestatzeaeta aurrera eramatea.
– Termometroaren erabilera.
– Gorputzek urarekiko duten portaera esperimentu bidezaztertzea.
– Urezko makina eraiki eta esperimentatzea.
– Erantzukizunez eta arretaz erabiltzea neurketa tresnak.
– Uraren garrantziaz jabetzea eta ura zentzuz erabiltzeko ohi-turak lantzea.
– Jarrera baikorra esperientziekiko.
– Talde jardueretan partaidetza arduratsua eta lankidetza izpi-ritua.
– Airearen ezaugarriak aztertzeko esperientziak lantzea etaburutzea.
– Airearen kutsadura murrizteko proposamenak lantzea.
– Gailu eta tresna sinpleak eraikitzea eguraldia neurtzeko.
– Kantak ikastea.
– Iritzi aniztasunarekiko begirunea eta tolerantzia.
– Ingurune naturalean ematen diren aldaketez ohartzea.
– Ingurune naturala kontserbatzeko sentiberatasuna eta begi-runea.
– Erantzukizunez eta arretaz erabiltzea atmosferako gertaerakneurtzeko tresnak.
– Euskal Herriko folklorearekiko sentsibilizazioa.
10
Kaixo, lagunak!Amaitu dira oporrak eta berriro ere lanean hasi beharra dago.Ez gehiegi larritu, oso ondo pasako baitugu, eta gauza ugari ikasiko ditugu elkarrekin.
1. Gelako guztiok elkar ezagutzeko, bete ezazu azpiko laukia.
Nire datuak
Ni ......................................................................... naiz, eta ................. urte ditut.
19 ..............ko ..................................ren .......................................an jaio nintzen.
................................................................................... bizi naiz eta nire kale edo auzoa
.......................................................................... da. Telefonoa .....................................da.
Nire ikastetxea .................................................................................................... da eta
.............................................................kale edo auzoan dago.
Nire irakaslea .................................................................. da.
Lehen Hezkuntzako ................................... zikloan hasi behar dut, eta ikasgelako
lagunen izenak hauek dira: ...........................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
11
Egutegia2. Egutegi bat eginez ekingo diogu lanari. Taldeetan jarri eta bana ezazue lana honelako egu-tegi bat egiteko.
IRAILA
U
A
URTARRILA
M A
APIRILA
MAIATZA
EKAINA
UZTAILA
0
1
2
3
2
5
6
7
8
9
ASTELEHENA
ASTEARTEA
OSTEGUNA
RUNBATA
IGANDEA
Behar duzuen materiala– Kartulinak (kolore desberdinetakoak) – Margoak– Guraizeak – Kola
Lana nola banatu– Talde batek kartulina marraztu eta margotuko du.– Bigarren taldeak hilabete eta asteko egunen tirak egin ditzake.– Hirugarrenak arrain handiak egin ditzake, eta laugarrenak txikiak.
Kontuan izan tiren zabalera eta arrainen zuloa osatzeko, ebaketa berdina izan behar dutela.
Egutegia antolatu aurretik Egutegia antolatu ondoren
ASTELEHENA
ASTEARTEA
ASTEAZKENA
OSTEGUNA
OSTIRALA
LARUNBATA
IGANDEA
ASTELEHENA
ASTEARTEA
OSTEGUNA
RUNBATA
IGANDEA
Tira Arraina Aurretik Atzetik
12
3. Orrialde honetan ikasturte honetako egunak eta hilabeteak dituzue. Aurtengo egutegi batibegiratuz, margo itzazue gorriz igandeak eta jaiegunak, eta urdinez lanegunak.
Hilak
EgunakIraila Urria Azaroa Abendua Urtarrila Otsaila Martxoa Apirila Maiatza Ekaina
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
13
Nire ordutegia
4. Urdinez margotu duzun egun baten banaketa:
Goizeko ................(e)tan jaikitzen naiz.
Gaueko ................(e)tan oheratzen naiz.
– Eskolan .................................. ikastordu ditut.
– Otorduetarako .................................. ordu behar ditut.
– Beste zenbait ekintzatarako .................................. ordu behar ditut.
(solfeoa, etxeko lanak…)
– Ohean .................................. ordu egiten dut lo.BATURA ..................................
5. Zenbat denbora libre geratzen zaizun kontuak atera:
Egunak dituen 24 orduetatik ken itzazu eskolan,lotan, jaten eta beste zenbait ekintzetan (musika,etxeko lanak, dantza,…) igarotzen dituzunak.
24
.............
Egunean libre geratzen zaizkizun orduak:
6. Zer egiten duzu ordu libre horietan? ......................................................................................................
...........................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................
...................
14
1. gaiaIzaki bizidunak: gizakia
Txomin! Jertsea etagaltzak txikiegiak dituzu!Ja, ja, ja! Arrantzara alzoaz eskolara joan ordez?
Ez dit baterebarregurarik ematen,Miren! Iaz erosi nitueneta aurten jantzi ezinik
ibili naiz.
Bai. Bizidun guztienberezitasun bat dahori. Bizidun guztiakhazi egiten dira.
15
ZER DAKIGU GAI HONETAZ?
1. Izaki bizidunak al dira zuhaitzak? ............................................................................................................
Zergatik? .........................................................................................................................................................
Bizirik ba al dute ibaiek? ............................................................................................................................
Zergatik? .........................................................................................................................................................
Izaki biziduna al da sua? .............................................................................................................................
Zergatik? .........................................................................................................................................................
Higitzen ari den auto bat izaki biziduna al da? .....................................................................................
Zergatik? .........................................................................................................................................................
2. Idatzi bost izaki bizidunen izenak. ..........................................................................................................
............................................................................................................................................................................
3. Orain bete ezazu azpiko lauki hau, dagokion lekuan bai edo ez jarriz. ..........................................
Zuhaitzak erehazten dira eta ezdaude bizirik.
Ibaiak erehazten dira.
4. Gizakiak ere bizidunak gara. Zertan desberdintzen gara beste bizidunetatik? ..........................
............................................................................................................................................................................
Jaiotzen al da?
Hazten al da?
Elikatzen al da?
Ugaltzen al da?
Hiltzen al da?
Arnasa hartzen al du?
Mugitzen al da?
Animalia bat Landare bat Harri bat
IZAKI BIZIDUNAK
16
Izaki bizidunak jaio, elikatu, hazi, ugaldu eta hilegiten dira. Bizigabeek, aldiz, ez dituzte ahalmenhoriek.5. Hori kontuan izanik, sailka itzazue eskuinekotaula honetan 14. orrialdeko marrazkianazaltzen diren elementu guztiak.
Bizidunak Bizigabeak
......................... ..........................
......................... ..........................
......................... ..........................
......................... ..........................
6. Idatzi beste bost izaki bizidunen eta bizigaberen izenak.
– Bizidunak: .....................................................................................................................................................
– Bizigabeak: ..................................................................................................................................................
Honezkero konturatuko zineten animaliak eta landareak direla izaki bizidunak eta beste gauzaguztiak bizigabeak direla.
7. Ea aurkitzen dituzuen hizki-zopa honetan zazpi izaki bizidunen izenak.
8. Idatzi animalien eta landareen artean dauden desberdintasun batzuk:
............................................................................................................................................................................
Berdintasun batzuk: .....................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................
E G U Z K I A Z Z R
R P P T M D F A I H
B S R K K T B K A A
I H P A G O A U A R
A A I R E A L R T T
L N N S X P D R A Z
N R U Z O Z O A M A
K S A M P O E E I A
I O T L I Z A R R A
IZAKI BIZIDUN GUZTIAK EZ DIRA BERDINAK
17
Ikusi dugun bezala animaliak eta landareak izaki bizidunak dira. Jaio, elikatuz hazi, ugaldu etahil egiten dira. Baina hori guztia ez dute denek berdin egiten.
9. Ordena itzazu azpiko lauki hauek, zenbakiak jarriz.
Landareak Animaliak
Jaio
Elikatuz hazi
Ugaldu
Hil
ANIMALIAK ETA GIZAKIAK EZ GARA BERDINAK
18
Gizakiok ere izaki bizidunak gara, baina ez gara gure inguruan bizi diren beste izakien berdi-nak. Pertsonak hitz egin, irakurri, idatzi, pentsatu, imajinatu eta gauza berriak asmatzeko gaigara.
Gizakiak gauza berriak asmatu ditu historian zehar
10. Ordena itzazu azpiko marrazki hauek, gizakiak asmatu dituen ordenari jarraituz:
Gizonak eta emakumeak, adimena erabiliz, landareek eta animaliek ezin egin ditzaketen gauzaugari egiteko gai gara.
ASMAKARI HARRIGARRIAK
19
Gaueko iluntasuna argitzeko moduak bilatzen saiatu da gizakia antzina-antzinatik.
Kobazuloetan bizi ziren garaietan,egurrezko makila bati muturrean koipea edo
lastoa jarri eta hari su emandalortzen zuten argia.
Kandela eta petrolio lanpara asmatu zirenaurrerago. Oraindik ere gure etxeetan,elektrizitatea joaten denean, kandelak
erabiltzen ditugu.
Duela 100 urte EDISON amerikarjakintsuak bonbilla asmatu zuen.ASMAKARI IKUSGARRIA!!!
Geroago olio lanpara asmatu zuten. Bainasugar txikia zutenez, argi gutxi egiten zuten
haiek ere.
NOLA PIZTU BONBILLA BAT
20
Behar duzun materiala
– Pila
– Bonbilla txikia
Marrazki hauei arretaz begiratu ondoren, erantzun galdera.
11. Zein kontakturen ondorioz piztuko da bonbilla?..................................................................................
Egiaztatu zure erantzuna pila eta bonbilla erabiliz. ..........................................................................
Kontaktuak ongi egiten badira, pilan dagoen indar elektrikoa bonbillara iritsiko da etabonbilla piztu egingo da.
12. Bonbillaren zein parte argitzen da? .......................................................................................................
Bonbilla pizturik dagoenean, hoztu ala berotu egiten da? ................................................................
Batzuetan, seigarren eta zortzigarren irudietan bezala, kontaktuak ongi egin arren,bonbilla ez da pizten. Zergatik ote da?
...........................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................
1 2 3 4
5 6 7 8
KORRONTE ELEKTRIKOAREN IBILBIDEA
21
Behar duzun materiala
– Pila – Puntu egiteko haria– Bonbilla – Plastikozko haria– Alanbrea – Kobrezko haria– Josteko haria – Soka
Badakizu bonbilla pizteko nola egin behar dituzun kontaktuak. Baina pilak bonbilla ukitzen ezbadu, elkarrengandik urrundu ditugulako, nola lor daiteke bonbilla piztea?
13. Marrazki honetako 1. eta 2. marrak luzatuz, adieraz ezazu non egin behar direnbonbillaren kontaktuak.
Marrazkian lapitzez egin dituzun marren ordez, jar itzazu alanbrea, josteko haria, puntuegiteko haria, plastikozko haria eta kobrezko haria. Egin ezazu froga pila eta bonbilla materialhorien bidez elkartuz eta ea zer gertatzen den.
KONTUZ!!!Etxean erabiltzen duzuen elektrizitatea, piletan sortzen den elektrizitatearen antzera,kabletan zehar etortzen da. Baina kable horietan zehar korronte elektriko handia igarotzenda eta oso arriskutsua da. Ez jolasean ibili inoiz kable horiekin! Ez ukitu inoiz entxuferik!Zure eraikuntzak eta jokoak egiteko, pilak erabili behar dituzu beti.
Materialak Pizten da
1 2 Bai Ez
Josteko haria Josteko haria
Plastikozko haria Kobrezko haria
Kobrezko haria Josteko haria
Kobrezko haria Alanbrea
Kobrezko haria Kobrezko haria
Alanbrea Alanbrea
EKILIBRISTAREN JOKOA
22
Osatu ondoko eraikuntza hau, eta ondoren jolastu ekilibristaren jokoan.
Behar duzun materiala
– Kortxoa (botilarena) – Dadoa– Bi sardexka – Edariak zurrupatzeko txotxak– Josteko haria – Klipak
Harian klipak jarri eta txotxak tartekatu. Hariaren muturrak mahai banatanlotu eta tenkatu.
Kortxoa apaindu eta beheko muturrarenondoan sartu sardexka bana alboetan.
Jarri ekilibrista hariaren gainean eta hasi jola-sean.
Jokoaren arauak
– Nahi hainbat jokalarik parte har dezake.– Dadoa txandaka bota, eta ateratzen den zenbakia adina pauso eman behar dituekilibristak.– Oreka galdu eta erortzen bada, hasierara itzuli behar du.– Helmugara lehen iristen den ekilibristak irabazten du jokoa.
ARRAPALAK ERAIKITZEN
23
Arrapalak eraiki eta irudimenez erabiliz gero, hainbat jolas egin ahal izango dituzu.
Behar duzun materiala– Kartoi puska batzuk– Guraizeak– Tamaina desberdinetako kanikak
Hona hemen jolas batzuk:
Zein urrutirago? Oztopoak gainditzen
Misilak kentzen Mendian behera
Ea asmatzen duzun beste jolasen bat!
ASMATZAILEEN ELKARTEA
24
Asmatzaileen elkarteko partaide izateko, baldintza bakarra bete behar duzu: zerbait asmatubehar duzu, funtzionatzen duen edozer gauzak balio du. Marraz ezazu azpian asmatu duzuntresna. Ezer bururatzen ez bazaizu, guk lagunduko dizugu:
– Zein eraikuntza egingo zenuke, pila eta bonbilla ukitu gabe, argia piztu eta itzal dadin?
– Zein eraikuntza egingo zenuke, biradera bati eraginez zerbait gora jasotzeko?
– Lehen egin dituzun arrapalak erabiliz, zer eraikuntza egingo zenuke bola handiak aldebatera eta txikiak beste aldera joan daitezen; hau da, bola handiak eta txikiakbereizten dituen makina eraikitzeko?
Asmakaria eraikitzerakoan, kontuan hartu ondoren azaltzen diren pauso hauek:
– Taldeak egin.
– Pentsatu duzun asmakariaz taldean hitz egin, informazioa aurkitu, etab.
– Eraiki nahi duzuna marraztu.
– Behar dituzun materialak aukeratu eta lortu.
– Asmakaria eraiki.
– Funtzionatzen duen ala ez ikusteko probak egin.
– Gelakoen aurrean azaldu eta nola funtzionatzen duen esplikatu.
Idatzi zure izen-abizenak: ....................................................................................................................................................
Data: .............................................................. Ikastetxeko zigilua Irakaslearen sinadura
Asmatzaileen Elkarteko partaide izendatzen zaitugu
ZER IKASI DUGU?
25
1. Osa ezazu eskema hau hitz bakoitza dagokion tokian kokatuz: landarea, izaki biziduna, ani-malia, elefantea, bitxilorea, haritza, armiarma.
2. Adieraz ezazu egia ala gezurra den.
– Ura izaki biziduna da.
– Izaki bizidunak jaio, hazi, ugaldu eta hil egiten dira.
– Gizakia ez da izaki biziduna.
– Bonbilla eta pila elkarrekin plastikozko hari batezkonektatzen baditugu, bonbilla piztu egingo da.
– Bonbilla eta pila elkarrekin josteko hari batezkonektatzen baditugu, bonbilla ez da piztuko.
3. Adieraz itzazu izaki bizidun baten eta izaki bizigabe baten arteko desberdintasunak.
4. Adieraz ezazu nola konektatuko zenituzkeen pila eta bonbilla.
5. Zertarako erabiltzen da argi elektrikoa? Presta ezazu zerrenda bat.
Egia Gezurra
