ELIKADURA ETA OSASUNA

2. ELIKADURA ETA DIGESTIOA. MANTENUGAIAK

Zer behar dugu gizakiok bizitzeko?

Baina zer dira materia eta energia?

Masa duen eta espazioan lekua okupatzen duen edozer da materia.

Energia magnitude fisiko bat da; lana egiteko materiaren ahalmena da, beroa sortzea, argi egitea eta mugimendua eragitea ahalbidetzen duena.

Nola lor ditzakegu materia eta energia?

Zenbait prozesuren bidez Nutrizioa

Mantenugaiak: substantzia kimikoak, energia lortzeko eta gure materia sortzeko baliatzen ditugunak.

Elikagaiak: elikagaietatik lortzen ditugu mantenugaiak.

Mantenugaiak Ura Ez-organikoak Gatz mineralak

Mantenugaiak Gluzidoak Organikoak LipidoakProteinakBitaminak

MANTENUGAI EZ-ORGANIKOAK

1. URAIzaki bizidunen osagairik ugariena: gizakia %60-75

Erreakzio metabolikoen inguruneaFuntzio ugari Substantzien garraioa

Gorputzeko tenperatura erregulatu

Edanda eta elikagaietatik eskuratuGaldu (izerdia, gernua…)

MANTENUGAI EZ-ORGANIKOAK

2. GATZ MINERALAKGizakiaren pisuaren %4Funtzioak:- Erregulatzailea (giharren mugimenduan, nerbio-bulkadaren transmisioan)- Egiturazkoa. Adibidez hezur eta hortzen eraketan. Zelula-mintzak eta proteinak eratzen ere bai. Hartzen ditugu edateko uretan, jakietan…Galdu uraren berdin.

Mantenugai organikoakJatorri organikoko elikagaietan dauden biomolekulak

Gluzido edo karbohidratoakHurrengoak dira Lipidoak

ProteinakBitaminak

Mantenugai organikoaka) GLUZIDOAK

- Energia eman berehala- Motak: monosakarido, disakarido, polisakaridoak… (glukosa) (sakarosa) (glukogenoa)

- Landare jatorriko elikagaietatik (fruitu, zereal, patata, azukre, irina…)

Mantenugai organikoak

b) LIPIDOAK- Ezin uretan dislbatu- Energia lortu eta gantzak sortu, adipozitoetako

erreserbetan metatuz. - Gorputzari formaAdipozito zelula horiek - Organoak babestu(gantz-ehuna)

- Landare-jatorriko elikagaietatik (olio, fruitu lehor, margarina)

- Animalia-jatorrikoak (gurina, urdaila)

Mantenugai organikoak

c) PROTEINAK- Aminoazidoz eratuta- Egitura (ehun eta organoak osatuz), babesa eta odolean oxigenoa garraiatzea. - Animalia jatorriko elikagaietan: arraina, haragia, esnea, arrautzak- Landare jatorriko elikagaietan: lekaleak eta zerealak

Mantenugai organikoak

d) BITAMINAK- Ezinbestekoak gure dietan- Konposizioagatik, lipidoak eta proteinak- Hazteko, prozesu organikoek funtzionatzeko- Gaixotasunak: bitamina gehiegi edo gutxiegi- Fruitu eta barazkietan, esnean, arrautzetan,

fruitu-lehorretan, arrain olioan eta zerealetan

INFO GEHIAGO

http://www.profesorenlinea.cl/Ciencias/AlimentosyNutrientes.htm

ON ZAUDE?

2. ELIKAGAIAK

- Bizimodu osasungarria - Elikadura orekaturako elikagaien ezaugarriak

ezagutu - funtzioa - dituen mantenugaiak - zer kopuru egunean

2. ELIKAGAIAK

Adibidez TOMATEA… http://alimentos.org.es/tomate http://vitaminas.org.es/tomate

1. Batez ere erregulatzailea2. Bitaminak (A, B, C, E eta K) eta gatz mineralak 3. Egunero behar dugun C bitaminaren %26 du, onura ugari

Mantenugaiak 100 g tomateko

Calorías 22,17 kcal.

Grasa 0,21 g.

Colesterol 0 mg.

Sodio 9 mg.

Carbohidratos 3,50 g.

Fibra 1,40 g.

Azúcares 3,39 g.

Proteínas 0,88 g.

Vitamina A 217 ug. Vitamina C 26,60 mg.

Vitamina B12 0 ug. Calcio 10,60 mg.

Hierro 0,70 mg. Vitamina B3 0,90 mg.

Elikagaien funtzioak

Elikagaien gurpila

I eta II: funtzio energetikoa

III eta IV: funtzio plastikoaV eta VI: funtzio

erregulatzailea

3. ELIKAGAIEN BALIO ENERGETIKOAArnasketa zelularra

- Mitokondrioetan- Mantenugaiak oxidatu energia lortzeko. - Lortzen den energia lortzeko unitatea:

a) cal edo kcalb) J edo kJ

3. ELIKAGAIEN BALIO ENERGETIKOA

Mantenugaia (gramo bakoitzeko) Balio energetikoa (kcal)

Gluzidoa 4

Proteina 4

Lipidoa 9

4. PERTSONEN ENERGIA-BEHARRAKEnergia kontsumitzen dugu aktibitate guztiak

egiteko. Metabolismo basalaren tasa (MBT): gorputzeko

tenperaturari eusteko, arnasteko eta zenbait organo martxan edukitzeko behar dugun gutxieneko energia, cal/egun.

Desberdina banakoetan(adina, sexua, pisua, neurria), inguruneko tenperatura…

5. Dieta osasungarria eta orekatua

Dieta zer da? Elikagai kopurua eta motak

Dieta gure energia beharretara egokitu behar! Orekatua: kaloria ekarpenak

Proteinak %15Gluzidoak %55-60

Lipidoak %30

Dieta mediterraneoa

6. Transgenikoak

7. ELIKADURAREKIN LOTURIKO OSASUN ARAZOAK

Osasun-arazoa Zer da? (definizioa) Zerk sortzen du? Eraginak

Salmonelosia (intoxikazioa)

Salmonella bakterioak kutsatutako arrautza jatean

Elikagaietako mikroorga-nismoek eta toxinek

Hesteetako infekzioa

Alergiak Elikagai batzuen elementuak onartzen ez dituzten pertsonetan ematen diren erreakzioak

Alergenoek Erreakzio alergikoak

Gizentasuna Gorputzean gantz gehiegi izatea Elikagai energetiko gehiegi (koipe eta goxokiak) kontsumitzea

Beste gaixotasun batzuk, esaterako diabetesa eta hipertentsioa

Desnutrizioa Mantenugai gabezia Dieta desegokiak Energia gutxiegi hazteko eta bizi-funtzioak betetzeko

Anorexia Norberaren irudi distortsionatua (gizena) ikustea

Jateari uztea / Psikologikoa

Gorputz-masaren galera, desnutrizioa…

Bulimia Pisu eta gorputz irudiari buruzko neurriz gaineko kezka

Gehiegi jateak eta oka egiteak / Psikologikoa

Aldaketa fisiko eta emozionalak (masa galera…)