FLEXIÓN PRONOMINAL LATINA

Versión 1.3

Álvaro P. Vilariño v.1.2 (novembro 2009)

1

INDEX

n Introdución

nPronomes persoais

nPronomes-adxectivos anafóricos

nPronome relativo

nPronomes-adxectivos demostrativos

nPronomes-adxectivos interrogativos

nPronomes adxectivos indefinidos

☝

2

INTRODUCIÓN

nPraenomen: “en lugar do nome”

nCategoría funcional heteroxénea na súa morfoloxía e funcionalidade.ncertos pronomes son tamén adxectivos

nFlexión pronominal = mesmas categorías ca flexión nominal.nagás pronomes persoais, que teñen persoa (verbo)

e carecen de xénero.

☜

☝

3

PRONOMES PERSOAIS

4

Pronomes persoais

n Latín: pronomes persoais de 1ª e 2ª persoa.

n 3ª persoa: a no-persoa, excluída do diálogo locutor-interlocutor.

n Posúe un pronome reflexivo para a 3ª.

n Persoais de 1ª e 2ª: diferentes temas:

n ego-me-nos / tu-te-vos

n Xen. plural partitivo: pars nostrum / vestrum

n Prep. cum + ablativo enclítica: nobiscum, tecum, etc.

n Uso nominativo enfático (verbo xa indica suxeito): ego dico ...

n Función reflexiva representa suxeito frase: puer se lavat, ego me lavo.

n Pronomes anafóricos (is-ea) ou demostrativos (ille-illa) suplen a carencia do pronome de 3ª persoa.

☜ ☞

☝

5

Morfoloxía dos pronomes persoais

1ª PERSOA1ª PERSOA 2ª PERSOA2ª PERSOA REFLEXIVO 3ª

Singular Plural Singular Plural Sing/Plur.

NOM

AC.

XEN.

DAT.

ABL.

Ego

Me

Mei

Mihi

Me / mecum

Nos

Nos

Nostri/Nostrum

Nobis

Nobis / Nobiscum

Tu

Te

Tui

Tibi

Te / Tecum

Vos

vos

Vestri/Vestrum

Vobis

Vobis / Vobiscum

---

se

Sui

Sibi

Se / Secum

☜ ☞

☝

6

Evolución pronomes persoaisn Ego

n eu / yon Me, te

n me, te (átonas)n cántame, lávate

n Mihi, tibi n min-ti (gal) / mí-ti (cast), si (gal) / sí (cast)n empregadas tras preposición (a, para, de)

n Cum mecum, tecum, secumn conmigo, contigo, consigo (gal-cast)

n Nos, vosn nós-nosoutros, vós-vosoutros / nosotros-vosotros (enfáticas

galego e castelán para o suxeito)n nos-vos (átonas galego) / nos-os (átonas castelán)

n dixéronnos, dixéronvos / nos dijeron, os dijeron☜

☝

7

PRONOMES-ADXECTIVOS ANAFÓRICOSis-ea-ididem-eadem-idemipse-ipsa-ipsum

8

Pronomes-Adxectivos anafóricos

n Poden funcionar como adxectivos ou pronomes.

n Non establecen localización espacial (como os demostrativos)

n Refírense a unha persoa ou cousa nomeada anteriormente.

n Anafóricos: do grego ἀναφἐρω, “levar de novo, repetir”

n Pronomes-adxectivos anafóricos latinos:

nis-ea-id (anafórico gramatical)

nidem-eadem-idem (anafórico de identidade)

nipse-ipsa-ipsum (anafórico enfático)

☜ ☞

☝

9

Pronomes-Adxectivos anafóricosis-ea-id

nPosibilidades de traducción:nComo pronome-adxectivo demostrativo ("este, esta,

isto; aquel, aquela, aquilo")n Erotion serva est. Ea magnum laborem facit

nComo pronome persoal de 3ª persoa, xa que o latín carece de esta forma.n Is venitn Eam vidit

nComo pronome posesivo (en xenitivo)n Cognoscis Ciceronem ex eius operibus

☜ ☞

☝

10

Singular do anafórico is-ea-id

is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”

SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM is ea id

AC eum eam id

XEN eiuseiuseius

DAT eieiei

ABL eo ea eo

☜ ☞

☝

11

Plural do anafórico is-ea-id

is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”is-ea-id: “este, esta, isto”

PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM ei eae ea

AC eos eas ea

XEN eorum earum eorum

DAT eis eis eis

ABL eis eis eis

☜ ☞

☝

12

Anafórico de identidadeidem-eadem-idem

n Anafórico de identidade.n Tradución: “o mesmo, a mesma”n Composto de is-ea-id + dem (partícula invariable)

n *is-dem > idem; n *id-dem > idem; n *eum-dem > eundem; *eam-dem > eandem; n *eorum-dem > eorundem; *earum-dem > earundem

n N.plur.masc: eidem (iidem, idem)n D.Abl.plur: eisdem (iisdem, isdem)n Emprégase para identificar algo xa mencionado:

n Prima legio acriter pugnavit; post pugnam eadem in castra se recepit.

☜ ☞

☝

13

Singular do anafórico de identidade idem-eadem-idem

idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”

SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM idem eadem idem

AC eundem eandem idem

XEN eiusdemeiusdemeiusdem

DAT eidemeidemeidem

ABL eodem eadem eodem

☜ ☞

☝

14

Plural do anafórico de identidadeidem-eadem-idem

idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”

PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM eidem eaedem eadem

AC eosdem easdem eadem

XEN eorundem earundem eorundem

DAT eisdemeisdemeisdem

ABL eisdem eisdem eisdem

☜ ☞

☝

15

Anafórico enfáticoipse-ipsa-ipsum

n Anafórico enfático: pon de relevo o nome ou pronome ao que se refire.

n Tradución: “eu mesmo, ti mesmo, el mesmo, ela mesma, en persoa”n In ipsa porta eos invenin Ipse dux in eo proelio ceciditn Ipse vidin Ipse dixisti

n Pode ter tamén un valor adversativo, como pronome persoal de 3ª persoa (El, pola súa parte...)n Caesar Labienum in continenti cum tribus legionibus reliquit ut

portus defenderet. Ipse navis solvit.

☜ ☞

☝

16

Singular do anafórico enfáticoipse-ipsa-ipsum

ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”

SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM ipse ipsa ipsum

AC ipsum ipsam ipsum

XEN ipsiusipsiusipsius

DAT ipsiipsiipsi

ABL ipso ipsa ipso

☜ ☞

☝

17

Plural do anafórico enfáticoipse-ipsa-ipsum

ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”

PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM ipsi ipsae ipsa

AC ipsos ipsas ipsa

XEN ipsorum ipsarum ipsorum

DAT ipsisipsisipsis

ABL ipsisipsisipsis

☜

☝

18

O PRONOME RELATIVO

19

O pronome relativoqui-quae-quod

n Como os pronomes anteriores: n xen_sing:-ius; n dat_sing: -i

n Cum + ablativo enclítica: quocum, quibuscum, etc.n Tradución: “que, cal, quen”n Compostos relativos-indefinidos:

n quicumque, quaecumque, quodcumque: “calquera que, calquera cousa que, todo o que”

n Quisquis, quidquid (quicquid): “calquera que, calquera cousa que, todo o que”. Formas: Só existen estes nominativos e o ablativo sing. quoquo.

n Evolución:n N.sing.masc. qui > que (sen distinción de xénero e número)n Ac.sing.masc quem > quen, quien (sen distinción de xénero e número)

n Xen.sign. cuius > cuxo, a, os, as / cuyo, a, os, as

☜ ☞

☝

20

Singular do pronome relativoqui-quae-quod

qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”

SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM qui quae quod

AC quem quam quod

XEN cuiuscuiuscuius

DAT cuicuicui

ABL quo qua quo

☜ ☞

☝

21

Plural do pronome relativoqui-quae-quod

qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”qui-quae-quod: “que, cal, quen”

PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM qui quae quae

AC quos quas quae

XEN quorum quarum quorum

DAT quibusquibusquibus

ABL quibusquibusquibus

☜

☝

22

PRONOMES-ADXECTIVOSDEMOSTRATIVOS

23

Pronomes-adxectivos demostrativos

nFunción deíctica: sinalan no espazo ou no tempo.nTriple gradación tendo en conta a maior ou menor

proximidade do elemento sinalado con respecto ao falante.nhic-haec-hoc: este, esta, isto (cerca do falante)n iste-ista-istud: ese, esa, iso (máis lonxe do falante)n ille-illa-illud: aquel, aquela, aquilo (moito máis lonxe do

falante)nFuncionan como adxectivo cando acompañan a un

substantivo, senón son pronomes.ndelirant isti romani “Están tolos eses romanos”ndelirant isti: “Están tolos eses”☜ ☞

☝

24

Pronomes-adxectivos demostrativos

n Adverbios derivados:

☜ ☞

☝

Expresión do lugarExpresión do lugarExpresión do lugarExpresión do lugar

onde a onde de onde por onde

hic “aquí” huc “aquí” hinc “de aquí” hac “por aquí”

istic “aí” istuc “aí” istinc “de aí” istac “por aí”

illic “alí” illuc “alí” illinc “de alí” illac “por alí”

n iste-ista-istud pode ás veces ter un matiz peiorativo: “ese” (na tradición forense era a parte contraria nun xuizo)

n ille-illa-illud presenta ás veces un valor enfático: ille vir “aquel célebre varón...” n Presentan

n xen_sing: -iusn dat_sing: -i

25

Singular do demostrativohic-haec-hoc

hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”

SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM hic haec hoc

AC hunc hanc hoc

XEN huiushuiushuius

DAT huichuichuic

ABL hoc hac hoc

☜ ☞

☝

26

Plural do demostrativohic-haec-hoc

hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”hic-haec-hoc: “este, esta, isto”

PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM hi hae haec

AC hos has haec

XEN horum harum horum

DAT hishishis

ABL hishishis

☜ ☞

☝

27

Singular do demostrativoiste-ista-istud

iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”

SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM iste ista istud

AC istum istam istud

XEN istiusistiusistius

DAT istiistiisti

ABL isto ista isto

☜ ☞

☝

28

Plural do demostrativoiste-ista-istud

iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”iste-ista-istud: “ese, esa, iso”

PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM isti istae ista

AC istos istas ista

XEN istorum istarum istorum

DAT istisistisistis

ABL istisistisistis

☜ ☞

☝

29

Singular do demostrativoille-illa-illud

ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”

SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM ille illa illud

AC illum illam illud

XEN illiusilliusillius

DAT illiilliilli

ABL illo illa illo

☜ ☞

☝

30

Plural do demostrativoille-illa-illud

ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”

PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM illi illae illa

AC illos illas illa

XEN illorum illarum illorum

DAT illisillisillis

ABL illisillisillis

☜

☝

☞31

Evolución Pronomes-adxectivos demostrativos

☜

☝

hic-haec-hoc

iste-ista-istud

ipse-ipsa-ipsum ese-esa-iso

ille-illa-illud(deíctico)

hanc horamhoc diead hic

el-ela (persoal)

ille-illa-illudeccu + aquel-aquela-aquilo

agorahoxe

aí

este-esta-istohic-haec-hoc

32

PRONOMES-ADXECTIVOSINTERROGATIVOS

33

Pronomes-adxectivos interrogativos

nquis (qui), quae, quid (quod) : quen?, cal?, que?n quis legit? quid dixisti?n As formas qui e quod úsanse como adxetivos

n qui discipulus legit? quod verbum dixisti?nuter, utra, utrum: quen,cal dos dous / das dúas?

n Xenitivo -ius, dativo -i: utrius, utrin uter vicit? n uter exercitus vicit?

nquot: cantos? n adverbio indeclinablen quot templa in urbe erant?

☜ ☞

☝

34

Singular interrogativouter-utra-utrum

uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”

PLUR. MASCULINOMASCULINO FEMENINOFEMENINO NEUTRO

NOM uteruter utrautra utrum

AC utrumutrum utramutram utrum

XEN utriusutriusutriusutriusutrius

DAT utriutriutriutriutri

ABL utro utrautra utroutro

☜

☝

☞35

Plural interrogativouter-utra-utrum

☜

☝

uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”

PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM utri utrae utra

AC utros utras utra

XEN utrorum utrarum utrorum

DAT utrisutrisutris

ABL utrisutrisutris

☞36

Complementos Adverbios Exemplos

Lugar

ubi (onde?)quo (a onde?)

unde (de onde?)qua (por onde?)

ubi sunt?quo vadis?

unde venis?qua irrumpunt?

Tempo quando (cando?) quando venies?

Causa cur / quid (por que?) cur taces?

Modo quomodo (como?) quomodo vincet?

Adverbios interrogativos(lugar, tempo, causa, modo)

☜

☝

37

PRONOMES-ADXECTIVOSINDEFINIDOS

38

☜ ☞

Pronome Exemplos

quis (qui), qua, quid (quod) “alguén, algún, algunha, algo”

* qua (nom.sin.f e n/ac. pl.neut.)si quis venit libenter eum accipiam

aliquis, aliqua, aliquid (aliquod) “alguén, algún, algunha, algo”

*ali- (elemento invariable)aliquis clamat ...

quisque, quaeque, quidque (quodque)

“cada un, cada unha, cada cousa”*-que (elemento invariable)

suum cuique

Declinación = relativo qui, quae, quodFormas entre paréntese > función como adxetivos☝

aliquis aliqua aliquod

quequis quequa quequid

39

☜ ☞

Pronome Exemplos

uterque, utraque, utrumque “un e outro/a, os dous/as dúas”

= uter, utra, utrum (-que invariable)

uterque execitus victoriam cupiebat

neuter, neutra, neutrum “nin un nin outro/a, ningún dos

dous/das dúas”

= uter, utra, utrum (ne + uter)

neuter consul in urbe permansit

ullus, ulla, ullum “alguén, algún/algunha, algo”

Xen. sing: -ius / Dat. sing: -i

ulli milites fugerunt

nullus, nulla, nullum “ninguén, ningún/ningunha”

= ullus, ulla, ullum (ne + ullus)Só funciona como adxectivo.

Caesar nullum consilium accepit

☝

40

☜ ☞

Pronome Exemplos

nemo“ninguén”

Ac. neminem, dat. nemini (xen. nullius, abl. nullo)ne + homo. Só funciona como pronome

nemo aenigma solvit

nihil“nada”

Nom. e Acus. nihil. Xen. e dat. nullius / nulli reiSó funciona como pronome

neuter consul in urbe permansit

☝

41

☜ ☞

Pronome Exemplos

alter, altera, alterum“un/unha, o outro/a outra”

Xen. sing: -ius / Dat. sing: -iSecuencias de dous elementos:

alter scelus admittebat, alter negabat

alius, alia, aliud“un/unha, outro/outra”

Xen. sing: -ius / Dat. sing: -iSecuencias de + de dous elementos:

alii legebant, alii scribebant, alii tacebant

☝

42

☞☜

Pronome Exemplos

solus, sola, solum“só/soa”

Xen. sing: -ius / Dat. sing: -i

sola fides sufficit

totus, tota, totum“todo/a, enteiro/a”

Xen. sing: -ius / Dat. sing: -iRefírese á totalidade dun elemento (≠omnis “cantidade”)

Totae urbes Graecae Quinctium Flaminium acclamaverunt

Omnes urbes Graecae Quinctium Flaminium acclamaverunt

☝

43

A negación e os indefinidos

nEn latín unha frase con dúas negacións é afirmativa!n non nemo venitn non nihil scion Tribunus secum non nullos milites duxit

☜ ☞

☝

44

Evolución Pronomes-adxectivos indefinidos

☜

☝

aliquemaliquod algo

aliquis unus

rem natamnati

nec unumnec quem

algún

alterum outro

nadanadie

ningúnninguén

alguén

nullum

solum

totum

ningún

só

todo

45