UNIDADE I.- A TRANSICIÓN DO ANTIGO …2Bach.pdf2.- caracterÍsticas do antigo rÉxime. 2 3.- ......

Historia de Espaa ndice I

UNIDADE I.- A TRANSICIN DO ANTIGO RXIME ESPAA CONTEMPORNEA. 1 1.- O CENTRALISMO BORBNICO. 1 2.- CARACTERSTICAS DO ANTIGO RXIME. 2 3.- O REFORMISMO ILUSTRADO . 4 4.- O DESPOTISMO ILUSTRADO E AS SAS LIMITACINS. 5 5.- O IMPACTO DA REVOLUCIN FRANCESA. A GUERRA DA INDEPENDENCIA. A CONSTITUCIN

DE 1812. 6 6.- A REVOLUCIN LIBERAL E AS REACCINS ABSOLUTISTAS NO 1 TERCIO DO S. XX. 11

6.1.- Sexenio Absolutista. (1814-1820). 11 6.2.- O Trienio Liberal (1820-1823). 12 6.3.- A Dcada Ominosa. (1823-1833). 12 6.4.- A Independencia das Colonias Espaolas en Amrica. 13

UNIDADE II.- A CONSTRUCIN DO ESTADO LIBERAL E AS SAS DIFICULTADES. 14 1.- A ESPAA SABELINA. O CARLISMO E AS OPCINS LIBERAIS. O ESTADO DOS MODERADOS E O

SEU LABOR. 14 2.- O SEXENIO DEMOCRTICO (1868-1874). 20

2.1.- Factores ou causas que explican a Revolucin do ano 1868. 20 2.2.- A Constitucin de 1869. 20 2.3.- A Monarqua Constitucional de Amadeo de Savoia (1871-1873). 21 2.4.-A I Repblica (1873-74). 22

3.- A RESTAURACIN (1875-1923) 23 3.1.-A estabilidade desta etapa 24 3.2.-A Constitucin de 1876. 24 3.3.- O Funcionamento do sistema Canovista. 25

4.- A CRISE DA RESTAURACIN. 26 4.1.- O Desastre de 1898. 26 4.2.- O Rexeneracionismo e a Xeracin do 98. 27 4.3.-Serie de reformas 27 4.4.- Fronte a estes intentos, unha serie de factores van minado o sistema progresivamente. 28

5.- OS COMEZOS DA CUESTIN NACIONAL EN ESPAA: REXIONALISMO E NACIONALISMO EN

GALICIA, PAS VASCO E CATALUA. 31 5.1.- O NACIONALISMO ESPAOL. 31 5.2.- Os Nacionalismos Perifricos. 32

UNIDADE III.- AS TRANSFORMACINS SOCIOECONMICAS DENDE COMEZOS DO

SCULO XIX ATA A GUERRA CIVIL. 37 1.- A REVOLUCIN LIBERAL E O CAMBIO AGRARIO. AS DESAMORTIZACINS. 37

1.1.- A PROPIEDADE DA TERRA NO ANTIGO RXIME. 37 1.2.- A DESVINCULACIN DOS BENS DA NOBREZA. 37 1.3.- AS DESAMORTIZACINS. 38 1.4.- EVOLUCIN DIVERXENTE DAS AGRICULTURAS EN ESPAA. 40

2.- INDUSTRIALIZACIN E DESINDUSTRIALIZACIN NA ESPAA DO S. XIX: PAUTAS REXIONAIS.41 2.1.- INTRODUCCIN. EXISTIU EN ESPAA UNHA VERDADEIRA REVOLUCIN INDUSTRIAL? 41 2.2.- CARACTERSTICAS DO PROCESO DE INDUSTRIALIZACIN ESPAOL. 42 2.3.- PRINCIPAIS ZONAS INDUSTRIALIZADAS. 43 2.4.- ZONAS DE MENOR DESENVOLVEMENTO INDUSTRIAL. 45 2.5.- OUTROS SECTORES IMPORTANTES NO PROCESO DE MODERNIZACIN. 46

3.- OS CARACTERES DA MODERNIZACIN DEMOGRFICA DA ESPAA CONTEMPORNEA. 48 3.1.- PERVIVENCIAS DO MODELO DEMOGRFICO ANTIGO. 48 3.2.- ELEMENTOS DO CAMBIO DEMOGRFICO. 49 3.3.- DIFERENCIAS REXIONAIS E PROCESO DE URBANIZACIN. 49 3.4.- OS MOVEMENTOS MIGRATORIOS. 50

4.- OS NOVOS GRUPOS SOCIAIS. O NACEMENTO DO MOVEMENTO OBREIRO E DO AGRARISMO. 51 4.1.- A NOVA SOCIEDADE DE CLASES. 51 4.2.- OS GRUPOS TRADICIONAIS. 51 4.3.- OS NOVOS GRUPOS. 52 4.4.-CONFLICITIVIDADE SOCIAL E MOVEMENTO OBREIRO. 53 4.5.- O SISTEMA EDUCATIVO. 58

II ndice Historia de Espaa

UNIDADE IV.- ESPAA NO PERODO DE ENTREGUERRAS. 60 1.- DICTADURA DE PRIMO DE RIVERA E FIN DA MONARQUA (1923-31). 60

1.1.- O GOLPE DE ESTADO. 60 1.2.- APOIOS E OPOSICIN DICTADURA. 60 1.3.- O DIRECTORIO MILITAR (1923-1925). 61 1.4.- O DIRECTORIO CIVIL (1925-1930). 62 1.5.- CADA DA MONARQUA. (1930-31). 64

2.-A II REPBLICA. 65 2.1.- O BIENIO PROGRESISTA (ABRIL 1931-NOVEMBRO 1933). 65 2.2.- BIENIO DE DEREITAS (Novembro 1933-Febreiro 1936). 69 2.3.- A FRONTE POPULAR (FEBREIRO-XULLO 1936). 71

3.- A GUERRA CIVIL. 72 3.1..- O GOLPE DE ESTADO. 72 3.2.- A GUERRA CIVIL (ESQUEMA). Ler px. 416-421. 74 3.3.- A INTERNACIONALIZACIN DO CONFLICTO. 76 3.4.- AS DAS ESPAAS DURANTE O CONFLICTO. 78

UNIDADE V.- O RXIME DE FRANCO. 81 1.- FUNDAMENTOS IDEOLXICOS DO RXIME FRANQUISTA. 81 2.- APOIOS INSTITUCIONAIS E SOCIAIS DO RXIME. 81

2.1.- A Falanxe. 81 2.2.- O Exrcito. 82 2.3.- A Igrexa. 82 2.4.- Apoios sociais. 82

3.- INSTITUCIONALIZACIN DO RXIME. AS LEIS FUNDAMENTAIS. 83 4.- A ECONOMA NOS ANOS 40 E 50. AUTARQUA E ESTANCAMENTO. 84 5.- O PLANO DE ESTABILIZACIN DE 1959 E OS PLANOS DE DESENVOLVEMENTO (1960-73). 85 6.- POLTICA INTERNACIONAL. 87

6.1.-Etapa da II Guerra Mundial. 87 6.2.-Illamento Internacional (1945-1953) 88 6.3.-Recoecemento internacional. 1953-1959. 88

7.- O EXILIO. AS FORZAS DE OPOSICIN FRANQUISMO. 89 7.1.- O Exilio. 89 7.2.-A Oposicin Sistema. 90

8.- POLTICA CULTURAL. CONTROL E CENSURA. 93

UNIDADE VI.- A ESPAA ACTUAL. 94 1.-A TRANSICIN DEMOCRTICA. 94

1.1.- A Lei Para a Reforma Poltica. A Ruptura Pactada. 95 1.2.- As Eleccins Xerais de 1977. 96 1.3.- A Constitucin de 1978. 96 1.4.- O intento de Golpe de Estado do 23 F (1981). O Triunfo Socialista. 98

2.- O ESTADO DAS AUTONOMAS. O ESTATUTO GALEGO. 99 2.1.-O caso galego. O Estatuto de Autonoma. 100

3.- A EVOLUCIN SOCIOECONMICA ATA OS ANOS 90. 101 3.1.- A crise de 1973. Os pactos da Moncloa. 101 3.2.-A Poltica econmica dos Gobernos Socialistas. 102 3.3.- O avance do Estado do Benestar. 103

Os gobernos conservadores de Jos Mara Aznar. 1996-2004 103 Os gobernos socialistas de Jos Lus Rodrguez Zapatero. 2004- 104 A Galicia actual 104

Unidade I Historia de Espaa 1

UNIDADE I.- A TRANSICIN DO ANTIGO RXIME

ESPAA CONTEMPORNEA.

1.- O CENTRALISMO BORBNICO.

No ano 1700, o derradeiro monarca da Casa de Austria, Carlos II, morreu sen descendencia directa. Os

candidatos a ocupar o trono, polos seus vnculos familiares, eran Filipe dAnjou, neto de Lus XIV de Francia e

o Arquiduque Carlos de Habsburgo, fillo do emperador de Austria. O testamento do rei Carlos II designaba

como sucesor candidato Borbn, que foi proclamado rei no ano 1701, baixo o ttulo de Filipe V.

O nomeamento do novo monarca provocou un conflito grave para o equilibrio entre as potencias

europeas. O seu acceso trono espaol fortaleca o poder dos Borbns en Europa, xa que aumentaba a

preponderancia de Lus XIV, rei de Francia, co control que podera exercer sobre as posesins espaolas e

incluso caba a posibilidade dunha unin futura entre as coroas de Espaa e Francia. De contado, G. Bretaa,

Holanda e Portugal declararon o seu apoio candidato austraco e entraron en guerra contra Francia e Espaa;

a denominada Guerra de Sucesin.

No interior de Espaa a cuestin sucesoria tamn dividiu s territorios peninsulares. Os da Coroa de

Castela (includas as provincias vascas e o Reino de Navarra) amosronse fieis a Filipe V, mentres que os

territorios da antiga Coroa de Aragn (Catalua, Aragn, Valencia e Baleares) apoiaron candidato austraco.

Este apoio obedeca a diferentes motivos, anda que o mis significativo era o temor a que a sas institucins

perderan poder diante das medidas centralizadoras e uniformizadoras da nova monarqua.

O conflito blico tivo diversas alternativas ata que en 1711 un feito mudou o curso dos acontecementos:

en abril morra o emperador de Austria Xos I e ocupaba o trono o Arquiduque Carlos. Agora o perigo para

o equilibrio europeo constituao un Habsburgo no trono dos dous reinos.

Ante esta circunstancia, os pases contendentes firmaron o Tratado de Utrech (1713) mediante o que se

poa fin contenda e se recoeca a Filipe V como monarca espaol a cambio da renuncia expresa s seus

dereitos Coroa de Francia e cesin de determinadas posesins a Austria e a G. Bretaa; concretamente este

ltimo pas facase co control de Xibraltar, Menorca e beneficibase de determinados privilexios comerciais coa

Amrica espaola.

A nova dinasta dos Borbns impuxo en Espaa, coas lxicas diferenzas, o modelo de Absolutismo

Monrquico implantado en Francia no sculo XVII por Lus XIV. O Monarca absoluto constite agora a

encarnacin mesma do Estado, o Estado son eu, que dixera Lus XIV, de tal forma que o seu poder case

ilimitado: fonte de lei, autoridade mxima do Goberno e cabeza da Xustiza. Avnzase as no proceso de

concentracin do poder que xa iniciaran os Austrias, representantes da Monarqua Autoritaria, nos sculos

anteriores en Castela.

O establecemento do Absolutismo vai parello proceso de centralizacin e uniformizacin da

Administracin. Aproveitando o feito de que os territorios da antiga Coroa de Aragn (Aragn, Catalua,

Valencia e Mallorca) apoiaran Arquiduque Carlos durante a Guerra de Sucesin, Filipe V impxolles mediante

os Decretos de Nova Planta a organizacin poltico-administrativa de Castela. Desta maneira, quedan abolidas a

sas Cortes, integradas agora nas de Castela que, de feito, se converten nas Cortes de Espaa. Consideradas

incompatibles coa autoridade do monarca s se reunirn a peticin do Rei e para xura-lo herdeiro. mesmo

tempo, o Consello de Aragn foi abolido e s subsiste o Consello de Castela con funcins meramente

consultivas. Como colofn, o casteln substite o cataln como lingua oficial na Administracin.

Outra serie de reformas intentan modernizar e racionaliza-la Administracin e completan o

proceso centralizador. En lias xerais, estenden as institucins de Castela resto do Estado.

2 Historia de Espaa Unidade I

-Potncianse as Secretaras, similares s actuais ministerios, que se sitan por enriba do Consello de

Castela e das propias Cortes. Destacan a de Estado, de Asuntos Estranxeiros, de Guerra e Maria fronte de

cada unha estn os Secretarios, que son nomeados e destitudos polo Rei, do que dependen e que lle renden

contas. Como se ve, no cume do poder poltico e das institucins est o Monarca que intervn directa ou

indirectamente en tdolos asuntos do Estado.

-Divdese do territorio en provincias (ver mapa pax. 169). Trtase de que se axilice a Administracin e

se supere o anquilosamento e o caos anterior. fronte de cada unha sitase un Capitn Xeral, nomeado polo

Rei, que ten funcins militares e administrativas.

-Establcense as Reais Audiencias, que presididas polos Capitns Xerais, teen competencias xudiciais.

-Establcese a nova figura do Intendentes, de orixe francesa. Dependen directamente do Rei e gozan de

amplos poderes: recadacin de impostos, confeccin de mapas, realizacin de censos, dinamizacin da

economa,

Este Centralismo e Unifrmesmo, de todas formas, non total xa que non se leva a cabo nalgn

aspecto importante:

-Perviven os Foros Vascos e de Navarra.

-Subsiste o dereito civil cataln.

-Moitas terras e persoas seguen baixo a autoridade de seores particulares (rxime seorial).

-A complexidade e irracionalidade administrativa seguiu sendo moi forte (con provincias, intendencias e

alcaldas de todos os tamaos e tipoloxas).

2.- CARACTERSTICAS DO ANTIGO RXIME.

Antigo Rxime: termo utilizado por primeira vez polos revolucionarios franceses para referirse

modelo poltico e social de Francia anterior a 1789. Hoxe, os historiadores empregan esta denominacin

para referirse sociedade europea dos s. XVI, XVII e XVIII.

Sistema econmico predominantemente agrario.

-A agricultura e a gandera son a base econmica nesta poca (90% poboacin activa).

-Fundamentalmente de subsistencia (para cubrir as necesidades dos campesios e pago das rendas).

-As tcnicas e instrumentos agrcolas son rudimentarios. Utilzase como mtodo fundamental para

rexenera-la terra o barbeito (deixar de cultivar a terra cada certo tempo). As rotacins mis frecuentes son a

bienal e a trienal.

-Rendementos baixos. Frecuentes crises de subsistencias.

Propiedade da terra.

Permanecen vixentes os modelos medievais. A inmensa maiora de terras eran propiedade de nobres,

eclesisticos e dos concellos e estaban suxeitas a algn tipo de vinculacin que impeda que se puideran vender

(terras vinculadas e de mans mortas). Concretamente dentro da nobreza era moi frecuente a institucin do

morgado (obrigacin de deixar en herdanza as terras fillo maior sen poder dividilas, hipotecalas), que tia a

finalidade de asegurar de cara futuro a relevancia econmica da familia. As terras da Igrexa ( de mans

mortas) estaban suxeitas s mesmas restricins. En moitos casos estas terras estaban infrautilizadas, mal

cultivadas e non haba posibilidade de que outros propietarios con esprito empresarial aportasen capital e

aumentasen a sa produtividade. En definitiva, este tipo de propiedade fomentaba os estancamento econmico.


Os propietarios adoitaban arrendar as terras s cultivadores mediante contratos de curta duracin (Castela

e Andaluca) ou de longa duracin ( foros en Galicia).

Escaso desenvolvemento da industria e comercio.

-A producin era fundamentalmente de tipo artesanal. Estaba controlada polos Gremios (asociacins

de artesns do mesmo oficio). Controlan os prezos, a calidade, o volume da producin e limitan, cando non

impiden, a liberdade de empresa (ningun que non pertencese a un gremio poda desenvolver a sa actividade

nunha cidade).

-A producin era escasa e destinbase fundamentalmente para o consumo local.

-Desenvolvemento tecnolxico moi limitado. s veces incluso os produtores eran os propios

campesios aproveitando os seus ratos libres (o sistema beneficibase coa reducin de prezos, pero resentase a

calidade).

-O comercio interior era escaso: subconsumo, autosuficiencia dos campesios, dificultades das

comunicacins, aduanas interiores

-O comercio exterior estaba orientado s intercambios coas colonias americanas. De todas formas, os

beneficios desta actividade eran menores do que cabera supoer. Dada a escasa producin espaola era

necesario importar moitos artigos de G. Bretaa, Francia, Holanda para logo transportalos a Amrica (os

espaois eran meros intermediarios); as se explica que parte dos beneficios repercutiran neses pases.

-O Estado tia un importante papel no mbito econmico: controlaba os prezos, os mercados,

fomentaba a producin de determinados produtos (manufacturas)

Rxime demogrfico antigo.

Altas taxas de natalidade (en torno 40% ) e tamn altas taxas de mortalidade (35% ). Como

consecuencia, o crecemento demogrfico nos anos normais era reducido. Periodicamente asistase a

significativos descensos da poboacin causados pola chamada mortalidade catastrfica (anos de fame,

pestes).

Sociedade Estamental.

- Dividida en Estamentos, dous privilexiados (Nobreza e Clero) e un non privilexiado (Terceiro Estado).

-Caractersticas da Sociedade Estamental. A Nobreza e o Clero posuan privilexios legais e polticos

(non haba igualdade ante a lei). Estes privilexios sintetizbanse na exencin de tributos, na reserva de cargos

pblicos Era unha sociedade pechada, pouco dinmica, dado que era moi difcil cambiar de estamento,

progresar socialmente (era fundamental o estamento do que se formaba parte no momento de nacer).

-Os valores aristocrticos constituan o modelo de prestixio social, exemplificado no nobre ocioso que

non traballaba e viva das sas rendas. En amplas capas da poboacin estaba moi estendida a valoracin

negativa de determinados oficios artesanais (ferreiros, curtidores) que transmitan a quen os realizaba unha

carga infamante. Este trazo da sociedade espaola estaba moita mis remarcado que noutros pases europeos e

contribua ralentizacin do crecemento econmico.

-Clara presenza na sociedade da intolerancia relixiosa e do racismo como se demostra pola existencia

do chamado estatuto de limpeza de sangue. Era necesario para ter unha alta consideracin social e para o acceso

a determinados cargos de importancia ser capaz de demostrar que non se tian antepasados xudeus, mouros ou

herexes, dado que conferan un estigma negativo a toda a sa descendencia.

Analfabetismo e Relixiosidade.

-A maior parte da poboacin espaola era analfabeta.


-A sociedade estaba moi marcada pola relixin. Tanto a alta sociedade como as masas populares

aceptaban e practicaban a doutrina catlica e as sas cerimonias, anda que no ltimo grupo estaban mesturadas

frecuentemente con variadas supersticins.

-Predominaba a intolerancia relixiosa. Patentzase na existencia do Tribunal do Santo Oficio da

Inquisicin. Era un tribunal relixioso anda que foi creado polas autoridades civs, concretamente polos Reis

Catlicos, no ano 1478. Tia a finalidade de vixiar e defender a pureza do dogma e da moral catlicos, polo

que persegua as manifestacins e doutrinas relixiosas heterodoxas (falsos conversos, xudaizantes, herexes), as

como a difusin e lectura de publicacins consideradas perigosas para a fe (recollidas nos ndices de Libros

Prohibidos). As mesmo, encargbase de vixia-las desviacins na conduta moral (homosexualidade,

bruxera). Conforme pasou o tempo foi actuando cada vez mis como aparato de control ideolxico da

Monarqua Absoluta, de maneira que persegua tamn toda idea que atacase o sistema poltico e social vixente

(aspecto de gran relevancia no s. XVIII). Aprciase, por tanto, unha comunidade de intereses entre Estado e

Igrexa, entre poltica e relixin.

As condenas, que se facan pblicas nunha cerimonia denominada Auto de Fe, eran moi variadas: dende o

encarceramento, azotes pblicos, sambenito ata a chamada relaxacin, dicir, morte do reo na fogueira, xa

fose en persoa ou e efixie.

A rigorosidade das penas as como o sistema de tortura utilizado para obte-la verdade causaba un grande

temor entre a poboacin.

indiscutible a influencia negativa deste Tribunal no avance cientfico e cultural da sociedade espaola

xa que perseguiu a innovacin e o progreso.

Estivo vixente ata 1834. O triunfo do liberalismo supuxo a sa disolucin.

Pervivencia do Rxime Seorial.

Mantense o rxime seorial de orixe medieval. Gran parte das terras, pobos e persoas estaban sometidas

autoridade directa dun seor, nobre ou eclesistico. Dentro dos lmites do seu seoro exercan xustiza,

nomeaban s autoridades, impoan penas e castigos, esixan todo tipo de taxas e corveas (traballos gratutos) e

gozaban de numerosos privilexios e monopolios (caza, pesca, muos)

Monarqua Absoluta e Soberana Real.

O poder supremo e soberana resida no rei (soberana real). Este poder deba ser exercido, segundo os

defensores dos dereitos reais, de forma absoluta e sen limitacin dado que o reciba directamente de Deus; o

que se coece como xustificacin ou orixe divina do poder. No s. XVIII a dinasta dos Borbns leva

prctica estas ideas polticas concentrando na persoa do monarca os poderes bsicos do Estado: lexislativo

(promulga leis), executivo (goberna) e xudicial (mximo representante da xustiza).

A pesar desta tendencia centralista e absolutista na prctica non se consegue na sa totalidade. Tal as

que segue pervivindo un alto grao de diversidade xurdica e administrativa (ver px. 2).

3.- O REFORMISMO ILUSTRADO .

Durante o s. XVIII cobra importancia un movemento europeo de mbito cultural e ideolxico que se

coece co nome de Ilustracin. Preconiza a capacidade da razn humana para descubri-la verdade e as leis da

natureza, a necesidade de propoer e realizar reformas co obxectivo de incrementa-lo benestar do pas, mellora-

la sociedade e alcanza-la felicidade persoal. Gran confianza no progreso.

Integrantes: Maioritariamente burgueses (comerciantes, banqueiros, industriais, intelectuais, avogados,

oficiais do Exrcito,), xunto con algns nobres e eclesisticos.

No terreo da teora econmica seguen as ideas la Fisiocracia e do Liberalismo. A Fisiocracia era unha

doutrina que consideraba a terra e a agricultura a principal riqueza dun pas e poa a sa nfase na


modernizacin deste sector como paso fundamental para o desenvolvemento de toda a economa. O Liberalismo

econmico incida na liberdade no terreo econmico, no fomento da iniciativa privada e na limitacin da

intervencin do Estado na economa.

-Defenden a racionalizacin da Administracin. Simplificacin e uniformizacin para consegui-la eficacia

da mesma.

-No mbito agrario. Introducin de novas tcnicas e mellora do rxime de propiedade. Neste senso

critican a situacin das terras vinculadas e de mans mortas. Propoen a desvinculacin dos morgados e a

transformacin das terras en mans mortas e comunais en propiedade particular. Estas medidas estn claramente

recollidas no Informe sobre la ley agraria de Jovellanos (ano 1795).

-No mbito artesanal e comercial. Potenciacin destes sectores, reforma da lexislacin gremial para que

permitira un maior grao de liberdade empresarial. Mellora das comunicacins martimas e terrestres.

Liberalizacin do comercio con Amrica eliminando o monopolio que tia ata entn o porto de Cdiz.

-No mbito social. Critican os privilexios de nobreza e clero, preconizan unha maior igualdade. Defenden

o traballo e a vala persoal como criterio de ascenso social.

-Fomento da educacin e da renovacin cientfica.

-Reforzamento do poder absoluto dos monarcas. Os ilustrados consideran que a debilidade da propia

burguesa e a ignorancia das clases populares facan necesario un poder poltico forte para levar a cabo as

medidas.

4.- O DESPOTISMO ILUSTRADO E AS SAS LIMITACINS.

En Espaa como noutros pases europeos durante a segunda metade do s. XVIII estivo vixente un sistema

poltico posto en prctica polos propios monarcas que aplicou algunhas medidas que tian como obxectivo

favorece-lo progreso e a racionalizacin (postulados ilustrados) sempre que non atentasen contra o seu poder

absoluto. Cocese co nome de Despotismo Ilustrado. En Espaa o seu mximo representante foi Carlos III

(1759-1788).

Se ben no seu conxunto pdese dicir que presenta un balance positivo, as transformacins

efectivamente levadas a cabo quedaron moi por debaixo das medidas propostas. Un somero repaso dalgns

apartados deixa ben s claras a disparidade entre teora e prctica.

No mbito da agricultura e da propiedade da terra certo que se fomentou a introducin de novas

tcnicas, ampliouse o regado, repartronse algunhas terras comunais, pero s se levaron a cabo de forma illada

e tiveron escasa transcendencia; o rxime seorial seguiu practicamente inalterado. O propio Jovellanos foi

xulgado pola Inquisicin e condenado a desterro e prisin na illa da Maiorca.

No mbito da producin artesanal e industrial, as autoridades concederon axudas para a ampliacin

dos vellos talleres e creacin de fbricas propiamente ditas, aplicaron medidas proteccionistas, potenciaron as

actividades artesanais que podan ser desenvolvidas polos campesios (co obxectivo de que aumentase o seu

nivel de vida) Sen embargo, seguiu en vigor a lexislacin gremial, que lastrou en gran medida as reformas, a

tecnoloxa non mellorou de maneira substancial

En canto comercio, hai que salientar como positivo o acondicionamento dos portos, a mellora das

comunicacins, a liberalizacin do comercio con Amrica permitindo a diversos portos espaois a realizacin

deses intercambios De todas formas, o incremento do comercio foi limitado e non serviu para dinamizar a

producin interna mantndose a dependencia espaola con respecto s produtos estranxeiros.

No mbito social, pense en vigor novas leis que defenden o valor do traballo artesanal e eliminan a

compoente infamante que tian anteriormente facendo compatible o seu desenvolvemento coa pertenza

nobreza ou o acceso s funcins pblicas. Desta maneira, tempo que se potencia a economa, dse un primeiro


paso cara unha maior igualdade de oportunidades. Sen embargo, non se ataca sistema estamental e, por tanto,

mantense intacta a base do desequilibrio da sociedade.

Varios son os factores que explican estas limitacins:

-A oposicin da aristocracia s reformas que implicasen perda dos seus privilexios. Desta maneira franse

as reformas agrarias e os intentos de modernizacin da Facenda (supora o pago de impostos).

-A oposicin da Igrexa e da Inquisicin. Oponse a sa perda de privilexios a liberdade de pensamento

que preconiza a Ilustracin.

-A propia debilidade da burguesa e incluso o moderantismo da maiora dos ilustrados que teen medo de

que as transformacins cheguen a ser demasiado radicais.

-A ignorancia das clases populares, en moitos casos manipuladas polos poderosos.

-A propia Monarqua, que non quere ver cuestionado o seu poder absoluto.

As dificultades das reformas pola oposicin dos poderosos quedan patentes en moitos

acontecementos da poca. Baste resear dous deles como exemplo:

-Motn de Esquilache (1766). Foi un tumulto popular acontecido en Madrid, anda que logo estendido a

outras cidades, ocasionado por un decreto promulgado polo ministro de Carlos III, Esquilache, que prohiba o

uso de sombreiros de aba ancha e capa longa (para tratar de limita-la inseguridade cidad).

As razns profundas da protesta son mis complexas: descontento social pola suba do prezo do pan,

xenofobia orixinada pola abundancia de ministros italianos Esta situacin explosiva, e este aspecto o que

mis nos interesa neste momento, foi aproveitada pola nobreza e a Igrexa para estimular as protestas

populares dado o seu descontento coas medias reformistas de carcter ilustrado que estaba levado o Goberno.

O Rei viuse obrigado a prescindir de Esquilache, aumenta-lo nmero de ministros espaois e paralizar,

anda que s momentaneamente, as reformas.

- Proceso a Olavide. Intendente en Andaluca, crtico co rxime abusivo de tenencia da terra por parte

dos seores, fomentou a creacin de novas colonias agrcolas en Serra Morena. Denunciado pola nobreza e

Igrexa, foi condenado pola Inquisicin debido s sas ideas avanzadas.

As insuficiencias reseadas contriben radicalizacin ideolxica da sociedade.

Por unha banda, o descontento dos reformistas ante a limitacin dos resultados impulsounos a separarse

do Despotismo Ilustrado e a defender un novo concepto de poder e de goberno: limitacin do poder real,

separacin de poderes, abolicin dos privilexios estamentais, proclamacin dunha Constitucin ideas que estn

na base do incipiente liberalismo espaol.

Por outra, entre os eclesisticos e nobres, asustados ante a posible perda dos seus privilexios, foi xurdindo

un pensamento conservador e reaccionario contrario a todo tipo de cambio e innovacin.

A confrontacin entre partidarios do Antigo Rxime e os liberais vai presidir o primeiro terzo do s.

XIX.

5.- O IMPACTO DA REVOLUCIN FRANCESA. A GUERRA DA INDEPENDENCIA. A CONSTITUCIN DE 1812.

A Revolucin Francesa (1789) supn un radical cambio poltico e social: proclama a soberana nacional, a

limitacin do poder do rei, a perda de privilexios da nobreza e da Igrexa lxico que supoa un forte impacto

en Espaa. O goberno de Carlos IV ten medo contaxio revolucionario e decreta o peche de fronteiras s

novas ideas, valndose fundamentalmente da Inquisicin, tempo que frea o proceso reformista. A pesares do


empeo, as medidas mostrronse ineficaces e a propaganda seguiu chegando de forma clandestina provocando o

primeiro gran enfrontamento ideolxico citado anteriormente: para os reformistas radicais o proceso francs

debera ser un modelo a imitar mentres que para outros (nobreza e Igrexa, sobre todo), basendose nos valores

tradicionais da Monarqua Absoluta e da relixin, debera ser rexeitado na sa totalidade.

Espaa, a finais do s. XVIII atravesaba unha profunda crise poltica. O home forte do momento,

Secretario de Estado, Manuel Godoy. De extraccin social relativamente modesta (fidalgo), alcanzou en moi

pouco tempo, grazas proteccin dos reis, o mximo poder. Acumula ttulos, riquezas, acta de maneira

desptica e arrogante, esixe obediencia persoal a tdalas autoridades A sa actuacin provoca a oposicin da

maior parte do pas: Igrexa, nobreza, ilustrados, do pobo. As crticas, cada vez mis cidas, afectan incluso s

propios reis provocando o progresivo descrdito da institucin monrquica.

A situacin internacional complica mis anda o panorama. Despois de formar parte da coalicin

europea contra a Francia revolucionaria, Espaa aliouse con Napolen (no poder dende 1799) na sa loita contra

G. Bretaa, pas que supoa unha clara ameaza contra os intereses econmicos espaois en Amrica.

Desta maneira, Espaa entra a formar parte da estratexia global que Napolen segue contra G. Bretaa.

Dado que resulta inviable a invasin da illa (dominio naval ingls), opta por provocarlle o maior dano econmico

posible establecendo o denominado bloqueo continental para que os barcos britnicos non puidesen comerciar

co resto de Europa. O incumprimento do boicot por parte de Portugal, tradicional aliado dos ingleses, levou a

Napolen a planificar a sa conquista contando co apoio espaol. O Tratado de Fontainebleau (1807) permita

o paso por Espaa das tropas francesas e acordaba o futuro reparto do pas vecio (inclua a creacin do reino

dos Algarves para Godoy).

A oposicin a Godoy non fai mis que crecer e incluso o herdeiro trono, Fernando, temeroso de ver

limitadas s sas posibilidades de gobernar, foi creando dentro da Corte, en torno sa persoa, un grupo opositor

formado fundamentalmente por aristcratas. Este grupo trata de desprestixiar valido e s reis, recurrindo

incluso a varias conspiracins, que fracasan, para desprazalo do goberno.

En 1808 o malestar agrvase coa entrada das tropas francesas en Espaa en virtude do Tratado de

Fontainebleau e prodcese o Motn de Aranjuez. Grupos de alborotadores, co apoio dos gardas e nobres

partidarios de Fernando, asaltan a pazo real e atemorizan s Reis. Os amotinados dan un golpe de Estado e

obrigan a Carlos IV a abdicar no seu fillo Fernando, que recoecido como Rei de Espaa. Todos estes

acontecementos non fan mis que aumenta-lo desprestixio da monarqua espaola.

Napolen ve agora a profunda decadencia na que est sumida Espaa e concibe a idea de remprazar no

trono dinasta dos Borbns por un membro da sa propia familia.

Coa escusa de mediar nas sas disputas, logrou reunir en Baiona (Francia) s membros da familia real

espaola. Al, Fernando foi obrigado a devolver a coroa seu pai Carlos quen, sa vez, cedeu os seus dereitos a

Napolen; a cambio ambos foron recompensados con cuantiosas rendas e privilexios en Francia. Este episodio

cocese coa denominacin das Abdicacins de Baiona. Napolen nomeou entn seu irmn Xos, daquela

Rei de Npoles, como Rei de Espaa.

Na mesma Baiona unha Asemblea de deputados espaois convocada polo propio Napolen, despois de

xurar fidelidade novo monarca Xos I, aproba a denominada Constitucin de Baiona (1808). A pesar do seu

nome, non se pode considerar unha verdadeira Constitucin senn propiamente unha Carta Outorgada. Est

claro que non emana da vontade popular, dado que os deputados non son elixidos polo pobo, nin tampouco

redactan propiamente a Carta, senn que se limitan a aprobala; , en definitiva, unha concesin que outorga o

soberano porque cre conveniente limitar o seu poder.

Se ben na nova monarqua o rei segue tendo un papel clave -ten un carcter conservador-, Xos I intentou

poer en prctica unha va reformista que pretenda rematar co Antigo Rxime e que consideraba moito mis

favorable para o pobo espaol que o caduco sistema borbnico. Desta maneira, a Constitucin de Baiona

recoeca a igualdade dos espaois ante a lei, os impostos e o acceso a cargos pblicos; abola a Inquisicin,

iniciaba a reforma da Administracin e, por ltimo, estableca a desamortizacin de parte das terras do clero, a

desvinculacin dos morgados e a fin do rxime seorial.


Guerra da Independencia. (1808-1814)

Mentres se desenvolvan estes feitos en Baiona, en Espaa, ante as noticias mis ou menos falsas de que

Fernando VII fora secuestrado por Napolen e tratando de evitar a sada cara a Francia dos ltimos membros de

familia real, o 2 de Maio de 1808 o pobo de Madrid alzouse de xeito espontneo contra o exrcito francs.

Anda que o levantamento foi duramente reprimido polas tropas mandadas polo xeneral Murat, o seu

exemplo espallouse por todo o pas e a poboacin levantouse de contado contra o invasor.

Ante o baleiro de poder creado pola abdicacin dos monarcas en Baiona e o desconcerto ou pasividade

das autoridades, incapaces de dirixir o pas, os sublevados organzanse en Xuntas de Armamento e Defensa

espalladas por todo o territorio: Galicia, Asturias, Andaluca, Aragn... Nun principio tian un mbito local, pero

pronto se constituron a nivel provincial e terminaron conflundo nunha Xunta Suprema Central. Asumen o

poder en nome do pobo, que por primeira vez se converte en protagonista da accin poltica, negan a

lexitimidade das abdicacins de Baiona e coordinan as accins contra os franceses.

A resistencia contra a ocupacin adopta con frecuencia a forma de guerrillas, xa que pronto se pon de

manifesto a clara inferioridade do exrcito espaol incapaz de enfrontarse con xito s tropas imperiais.

Basebase na formacin de pequenos grupos ou partidas (guerrillas) que atacaban s tropas francesas en accins

limitadas (ataques a convois de suministros, a pequenos destacamentos de soldados, interrupcin das vas de

comunicacin), sen presentar nunca unha batalla frontal. Nas sas intervencins era clave o coecemento do

terreo e o apoio da poboacin (axuda s feridos, informacin, ocultamento dos guerrilleiros); este ltimo

aspecto leva a moitos historiadores a cualificala como guerra total, de todo un pobo contra un exrcito ocupante.

Nalgns casos os xefes das partidas (O Empecinado, Espoz y Mina) pasaron a converterse en heroes

populares e as sas fazaas foron recollidas pola literatura e a tradicin oral.

As accins da guerrilla tiveron un papel moi importante na derrota de Napolen pois, parte de causar un

elevado nmero de baixas, obrigaron s franceses a distraer grandes forzas no mantemento do territorio ocupado

e na seguridade das vas de comunicacin, debilitando significativamente a sa posicin estratxica.

Outra forma de loita constiturona os sitios, que consistan na resistencia das cidades espaolas (Zaragoza,

Xirona..) avance inimigo. As cidades sitiadas resistan os bombardeos, a falta de alimentos e ata de auga a que

as someta o exrcito francs, con tal de desgastalo e frear o seu avance para dar tempo organizacin da

resistencia no resto do pas.

Se ben a maior parte da poboacin espaola opxose presenza francesa, os seus intereses e

obxectivos eran moi diversos.

A maior parte do clero e a nobreza, que en moitos casos dirixa a resistencia, buscaba a volta situacin

absolutista anterior baixo a monarqua de Fernando VII. Defendan a tradicin e a relixin catlica e rexeitaban

frontalmente as medidas reformistas do novo monarca: igualdade ante a lei, desaparicin de privilexios,

abolicin do Antigo Rxime...

Pola contra, os ilustrados van na guerra unha oportunidade de realizar unha serie de reformas

longamente desexadas. Os moderados, facan unha crtica das lacras das administracins anteriores e desexaban

que a derrota dos franceses permitise a volta de Fernando VII do que esperaban un programa de reformas que

modernizasen o pas. Os sectores claramente liberais eran mis radicais e van a ocasin de transformar a

Espaa do Antigo Rxime nun sistema liberal parlamentario sintetizado na soberana nacional, a divisin de

poderes, a promulgacin dunha constitucin e o establecemento dunha sociedade de clases que permitise o

desenvolvemento do capitalismo.

A maior parte da poboacin, marxe de posicins ideolxicas claras, afronta a guerra como un

movemento de defensa contra un invasor estranxeiro. Expresa o seu desexo de que regrese o monarca Fernando

VII e defende sen cortapisas o volta do absolutismo e as prerrogativas e o poder da Igrexa catlica, anda

que na prctica a sa actitude de rebelda contra a que considera ilextima monarqua de Xos Bonaparte

claramente revolucionaria.


Por ltimo, unha pequena parte dos espaois, os coecidos como afrancesados, e entre os que se atopan

numerosos intelectuais, altos funcionarios e unha parte da alta nobreza, aceptaron novo monarca Xos

Bonaparte e participaron no seu goberno. Sentanse vencellados co programa reformista da nova monarqua e

mesmo tempo cran que era a mellor garanta para evitar os excesos revolucionarios. As, pensaban que un

poder forte podera realizar as reformas necesarias para a modernizacin do pas. O seu nmero relativamente

escaso e a derrota final do exrcito napolenico, obrigaron a unha grande parte a exiliarse rematar a guerra,

cando non foron detidos ou axustizados polos patriotas antifranceses.

No conflito blico pdense distinguir claramente tres fases:

1 Fase (maio-novembro de 1808). Caracterzase polo intento de ocupacin francesa e o levantamento

popular que logrou rexeitala. O proxecto de Napolen preva realizar unha rpida ocupacin do pas dominando

Madrid, Zaragoza, Valencia e Sevilla, non esperando encontrar grandes resistencias; pero a estratexia francesa

fracasa pola frrea oposicin dos espaois e pola debilidade estratxica francesa que estirou moito as sas lias

deixando a os seus exrcitos illados e extensas zonas sen ocupar. Entre as vitorias espaolas destaca a de Bailn,

onde foi derrotado o exrcito francs de Andaluca e obrigou a Xos I e s sas tropas a retirarse cara Vitoria.

2 Fase (novembro de 1808-xaneiro 1812). Foi de claro dominio francs. Consciente das dificultades,

Napolen entrou en Espaa fronte dun numeroso corpo de exrcito e foi conquistando progresivamente a

pennsula. Os franceses volven a ocupar Madrid e as principais cidades van capitulando tras sufrir heroicos e

prolongados sitios. (Zaragoza, Xirona...)

As tropas inglesas enviadas en axuda das espaolas foron perseguidas ata a Corua onde embarcaron

despois de perder seu xefe, sir John Moore, na batalla de Elvia. Unicamente Cdiz e Lisboa resistiron a

ocupacin amparadas nas sas defensas e na axuda britnica.

A pesar do seu predominio, Napolen non conseguiu a capitulacin dos espaois, que nesta etapa resisten

fundamentalmente a travs da utilizacin das guerrillas.

3 Fase (xaneiro de 1812-marzo 1814). Estivo marcada polo repregue francs e a ofensiva

hispanoinglesa. A campaa de Rusia obriga a Napolen a desprazar al parte das tropas instaladas en Espaa e

as forzas espaolas apoiadas polas inglesas (Wellington) fan retroceder s franceses. Incapaz de manter as das

frontes, Napolen decidiu poer fin conflito e a finais de 1813 asinou o Tratado de Valenay polo que

recoeca a Fernando VII como monarca lextimo, permita sa volta a Espaa e retiraba as sas tropas da

pennsula. En 1814 os ltimos soldados franceses abandonan Catalua e remata definitivamente a guerra.

As Cortes de Cdiz e a Constitucin de 1812.

Paralelamente guerra desenvolveuse unha revolucin poltica que tentou asentar as bases do

liberalismo e que tivo a sa mellor plasmacin na obra das Cortes de Cdiz.

Como xa se indicou anteriormente, a reaccin popular contra os franceses, o desprestixio das autoridades

e o non recoecemento da renuncia de Fernando VII nin da lexitimidade de Xos I, deu lugar toma do poder

por parte do pobo organizndose en Xuntas. A necesidade de coordinar as actuacins fixo que se formase a

Xunta Suprema Central, transformada en 1810 no Supremo Consello de Rexencia co cometido de gobernar

Espaa ata que fosen constitudas as Cortes. Estas deberan servir para coecer a vontade do pas e para impoer

as medidas necesarias. A pesar de que para os grupos dominantes tratbase simplemente de restablecer o sistema

poltico tradicional (absolutismo e relixin), acabou levando a cabo unha transformacin verdadeiramente

revolucionaria.

Despois de moitas dificultades as Cortes reunronse en Cdiz en 1810.

Ideoloxicamente podemos agrupar s deputados en das tendencias claramente definidas: os liberais

(partidarios dos cambios) e os realistas, absolutistas ou servs (partidarios da soberana real).


En canto sa extraccin social, predominaban os burgueses: profesins liberais (avogados, mdicos,

arquitectos), comerciantes, funcionarios, intelectuais anda que tamn era significativa a presenza de nobres

e eclesisticos.

Obra Lexislativa:

A).- Decretos que significan o desmantelamento econmico e social do Antigo Rxime:

-Abolicin dos privilexios da nobreza e do clero de orixe feudal: imparticin de xustiza, monopolios

feudais...

-Establecemento da propiedade privada, baseada na idea de que tia que ser libre e plena. Isto significaba

a supresin das propiedades vinculadas e amortizadas.

-Establecemento da liberdade de comercio, industria e de contratacin de traballadores. Supuxo a

supresin dos gremios.

-Supresin do Tribunal da Inquisicin.

B).- Constitucin de 1812.

coecida popularmente como a Pepa por ter sido aprobada o 19 de marzo de 1812. Recolle as ideas

liberais aceptadas pola maiora dos deputados presentes en Cdiz.

-Soberana Nacional. Corresponde a tdolos espaois, peninsulares e americanos. O pobo , por tanto, o

posuidor do poder o exerce por delegacin mediante os seus representantes. Queda abolida a teora da orixe

divina do poder.

-Sufraxio. Os representantes polticos (deputados a Cortes, alcaldes) son elixidos polos cidadns por

medio do voto. Neste caso establcese a sufraxio universal masculino de tipo indirecto.

-Monarqua. Segue sendo a forma de goberno, pero xa non de tipo absoluto; o Rei ten limitados os seus

poderes pola Constitucin. (Monarqua Constitucional).

-Separacin de poderes. O poder executivo (Goberno) exercido polo Rei, dado que ten a facultade de

elixir s ministros. O lexislativo exrceno as Cortes e o xudicial reside nos Tribunais de Xustiza. En conxunto,

establcese a preeminencia das Cortes sobre o Rei.

-Defensa dos dereitos e liberdades dos cidadns. Non aparecen nun captulo nico, senn espallados

por toda a Constitucin. Destacan: recoecemento da liberdade (de opinin, de imprenta, econmica), a

igualdade ante a lei (igualdade de oportunidades, pago de impostos proporcional riqueza, servizo militar

obrigatorio). As mesmo, recocese a propiedade privada individual como un dereito bsico e garantido polo

Estado. Para asegurar a orde pblica e a defensa das liberdades e da Constitucin crebanse as Milicias

Nacionais.

-Declrase a Relixin Catlica como oficial e nica autorizada.

-Centralismo poltico. Os liberais impoen unha nica lexislacin para todo o Reino e eliminan os

particularismos dos antigos reinos.

En sntese, trtase dunha Constitucin revolucionaria dado que cambia radicalmente as bases sobre as que

se asenta o sistema poltico e a sociedade. Est na mesma lia da Constitucin dos EE.UU. de 1787 e das

francesas de finais do s. XVIII que tian como obxectivo a abolicin do absolutismo monrquico e o

establecemento dun rxime constitucional.

A sa eficacia prctica foi limitada debido frontal oposicin dos privilexiados e a que non conseguiu o

apoio popular (gran influencia da Igrexa). De todas formas, ten unha importancia capital, non s por ser a


primeira Constitucin espaola, senn tamn por ser un punto de referencia poltica durante todo o s. XIX; uns

aludirn a ela para rexeitala, outros para tratar de implantar os seus principios.

6.- A REVOLUCIN LIBERAL E AS REACCINS ABSOLUTISTAS NO 1 TERCIO DO S. XX.

unha etapa de crise permanente e definitiva do Antigo Rxime, modelo inviable fronte a un

liberalismo que sa vez sofre avances e retrocesos ata a morte do monarca.

6.1.- Sexenio Absolutista. (1814-1820).

A volta de Fernando VII a Espaa en 1814 supn un grave problema poltico:

- os liberais consideran necesario que acate a Constitucin e acepte os importantes cambios que

se produciran na sa ausencia.

- os absolutistas sosteen a idea de que debe recupera-lo seu poder absoluto.

As forzas absolutistas (Igrexa, Nobreza, parte da cpula do Exrcito) mobilzanse eficazmente e fan

chegar Rei un documento manifestndolle o seu apoio para que rexeite a lexislacin de Cdiz e goberne de

maneira absoluta. o denominado Manifesto dos Persas (1814). necesaria unha breve explicacin da do

porqu desta denominacin ( documento da px. 215).

Ante esta circunstancia, Fernando VII d un golpe de Estado e Decreta a anulacin da Constitucin de

Cdiz e dos decretos elaborados polas Cortes en 1812.

Pouca oposicin a esta medida: escasa forza dos liberais, forzas populares indiferentes ou entusiasmadas

(infludas polo clero) ante a volta do Rei (cocese co nome de O Desexado)

Restablecemento do Antigo Rxime: volta da Inquisicin, seoros, supresin das liberdades, Est en

consonancia co que ocorre neste momento en Europa: despois da derrota de Napolen, nos pases europeos

establcese un rxime absolutista. Acrdase no Congreso de Viena e asnase a Santa Alianza (entre Austria,

Prusia, Rusia e Francia) co compromiso de intervir militarmente no caso dun futuro estalido revolucionario.

A persecucin dos liberais obriga a moitos exilio.

A incapacidade de goberno para resolver os graves problemas plantexados (econmicos, sociais,)

provoca un aumento do descontento popular e a mobilizacin dos liberais.

Debido persecucin absolutista (non liberdade de expresin,) os liberais recorren formacin de

sociedades secretas, en moitos casos vencelladas masonera, para estende-las sas ideas. Ademais, para

obrigar Rei a acepta-la Constitucin instauran os Pronunciamentos. Consistan en insurreccins de oficiais, en

conexin con determinadas forzas polticas (neste caso de ideoloxa liberal), que se sublevaban coas sas tropas

(se pronunciaban) co obxectivo de cambia-la orientacin do rxime poltico (neste caso substitu-la Monarqua

Absoluta por unha Liberal).

A existencia desta oficialidade de orientacin liberal (no Antigo Rxime era de extraccin nobiliar e

estaba identificada coa Monarqua Absoluta) explcase polas circunstancias histricas dos anos

inmediatamente anteriores. Os xefes das partidas de guerrilleiros, que tiveran unha participacin destacada na

Guerra de Independencia e contriburan de maneira importante derrota napolenica, en recoecemento s seus

mritos, foron incorporados, finaliza-la contenda, oficialidade do Exrcito. Ademais, para acadar unha maior

eficacia da institucin, mantense en vigor un decreto aprobado en Cdiz que abola a obrigatoriedade da pertenza

estamento nobiliar para ascender cpula do Exrcito, valorndose en primeiro lugar a preparacin e as

calidades profesionais. Deste modo, fronse incorporando oficialidade individuos de extraccin social non

privilexiada e de ideoloxa liberal.


Varios foron os pronunciamentos entre 1814 e 1820 (Porlier, Lacy,). Todos eles fracasaron e a

maiora dos seus lderes detidos e executados. A transcendencia foi escasa de momento, pero evidenciaban a

debilidade da Monarqua Absoluta que era incapaz de ser aceptada por toda a sociedade espaola.

6.2.- O Trienio Liberal (1820-1823).

Comeza co pronunciamento do coronel Rafael Riego en Sevilla en 1820. Cando este levantamento

estaba case controlado, o apoio do rexemento da Corua impulsa doutras cidades espaolas e conduce triunfo

final.

O exemplo espaol foi imitado noutros pases (Portugal, reinos italianos, Francia), anda que o seu xito

foi moi limitado no tempo. Cocese como a onda revolucionaria de 1820.

Vlvese a poer en vigor a lexislacin aprobada polas Cortes de Cdiz: Constitucin, separacin de

poderes, eleccins por sufraxio universal masculino, liberdade de imprenta, venda dos bens da Inquisicin,

abolicin dos gremios, supresin dos seoros

As diferenzas entre os liberais sobre a aplicacin prctica das medidas (maior ou menor poder do Rei,

maior ou menor participacin poltica do pobo) produciron unha divisin entre das tendencias: moderados

e exaltados. Esta divisin provocou unha grande inestabilidade poltica que favoreceu os intentos absolutistas de

voltar Antigo Rxime.

Os absolutistas, encabezados por Fernando VII, que s acatara a Constitucin por obrigacin e non por

convencemento, intentan acabar coa revolucin a travs de diversos medios: sublevacin militar, creacin de

guerrillas

O fracaso destes intentos e o perigo dunha nova extensin por Europa levan a reunin en Verona das

potencias absolutistas (Santa Alianza) e decisin de intervencin en Espaa para instalar de novo a

Fernando VII fronte da Monarqua Absoluta. Fano en 1823 a travs da intervencin dos Cen Mil Fillos de S.

Lus (denomnanse as porque na sa maiora son de procedencia francesa), mando do Duque de Angulema.

Atoparon escasa resistencia. Explicacin: descontento e indiferenza do pobo (non se concretaran as

expectativas de mellora), a pasividade dos moderados (consideran moi radical o sistema, pretenden restrinxir a

participacin popular) e a ineficacia dos exaltados.

6.3.- A Dcada Ominosa. (1823-1833).

A volta absolutismo foi seguida, como xa ocorrera no ano 1814, dunha feroz represin contra os

liberais. Bastantes dos seus lderes e simpatizantes foron executados e outros moitos tiveron que marchar cara

exilio.

A partir do ano 1825 modrase a situacin debido fundamentalmente s problemas econmicos.

Contina o escaso crecemento e as dificultades da Facenda (perviven os privilexios fiscais da nobreza e clero)

agudzanse agora coa perda definitiva das colonias americanas. Ante esta situacin, o Rei adopta posicins mis

abertas e acepta a colaboracin do sector moderado da burguesa financeira e industrial de Madrid e

Barcelona. Un exemplo deste proceso o nomeamento de Lpez Ballesteros, prximo s intereses dos

industriais, como ministro de Facenda.

Esta actitude do Rei foi mal vista polo sector tradicionalista da Corte (parte da nobreza e clero), que

reclama un maior rigor contra os liberais, a volta s costumes tradicionais e unha maior influencia poltica.

Este sector denomnase Ultrarrealista ou Ultraconservador e vaise agrupando redor de Carlos Mara

Isidro, irmn do Rei e o seu previsible sucesor, dado que Fernando VII non tia descendencia.

En 1830, o nacemento dunha filla do Rei, Sabela, d lugar a un grave conflito sucesorio. En Espaa

estaba vixente a Lei Slica, de orixe francesa, implantada por Filipe V, que impeda o acceso das mulleres


trono. Sen embargo, ante a nova conxuntura, Fernando VII promulgou a Pragmtica Sancin (1830) que abola

a anterior e abra o camio trono sa filla e herdeira.

Os partidarios de D. Carlos (carlistas) negronse a aceptar a nova situacin e en 1833, cando

Fernando VII morreu reafirmando no seu testamento sa filla como sucesora, apoirono na reclamacin da

Coroa de Espaa.

Sen embargo, non contou coa aceptacin de gran parte da sociedade espaola e o enfrontamento que

deu lugar -guerra civil, guerra carlista- abre as portas triunfo definitivo da revolucin liberal.

6.4.- A Independencia das Colonias Espaolas en Amrica.

As colonias espaolas en Amrica estaban formadas por territorios que se estendan dende Mxico

Patagonia.

Comercio con Espaa: as colonias exportaban materias primas, metais preciosos e importaban produtos

manufacturados levados obrigatoriamente da metrpole.

Nas colonias convivan: peninsulares, que ocupaban case tdolos cargos pblicos, crioulos, descendentes

de espaois, con forte poder econmico e ampla formacin cultural, pero marxinados da vida poltica, e un

amplo grupo de mestizos, mulatos, negros, indios, suxeito traballo nas terras e minas.

O proceso de independencia estivo moi infludo pola Independencia dos EE.UU., pola Revolucin

Francesa e pola Revolucin Liberal Espaola.

Os seus lderes, Bolvar, San Martn, Sucre, tian unha ampla formacin ilustrada e contactos con

Europa.

A independencia estivo dirixida pola minora crioula. Considranse capacitados para detenta-lo poder.

En contra das medidas centralizadoras dos Borbns (incluan subida de impostos). Aproveitan o momento de

debilidade da metrpole nos anos posteriores a 1808.

A intervencin europea para restablecer a Fernando VII como monarca absoluto non se produce,

sen embargo, en Amrica para evita-la perda do imperio. Intereses econmicos, fundamentalmente de Gran

Bretaa (interesados na liberdade de comercio con Amrica) o explican.

Gran Bretaa e EE.UU. axudan s sublevados (intereses econmicos xa mencionados).

O proceso de independencia, que comeza en 1808, dse por concludo en 1822 (derrota de

Aiacucho). S Cuba, Porto Rico e as Filipinas permanecen en posesin da Coroa.

O soo dos libertadores, especialmente de Bolvar, dunha Amrica unida, solidaria e poderosa,

amosouse imposible. Innumerables guerras e fraccionamento en mltiples repblicas.

O domino espaol foi substitudo polo de Gran Bretaa e EE.UU. (dominio econmico).

A independencia provocou unha grave perda econmica para Espaa:

-Deixan de chegar metais preciosos coa conseguinte escaseza de moeda.

-Carencia de produtos ultramarinos (caf, tabaco, azucre,)

-Perda e mercados para os produtos manufacturados.

-Perda importante para a Facenda (metais, impostos). Agudzase as o endebedamento do Estado

(Dbeda Pblica), que absorbe gran parte dos recursos.

Unidade II Historia de Espaa 14

UNIDADE II.- A CONSTRUCIN DO ESTADO LIBERAL E

AS SAS DIFICULTADES.

1.- A ESPAA SABELINA. O CARLISMO E AS OPCINS LIBERAIS. O ESTADO DOS MODERADOS E O SEU LABOR.

Nesta poca, 1833-1868, o Liberalismo asntase no poder de xeito irreversible diferencindose, por

tanto, claramente, do perodo posterior a 1808 no que se produciran varios intentos frustrados. Para que isto se

produza, sen embargo, debe solventarse o problema que representa o Carlismo.

Despois da morte de Fernando VII (1833) prodcese un enfrontamento armado entre os partidarios de que

reine a sa filla Sabela II e os defensores dos dereitos trono do seu irmn Carlos. Este enfrontamento dura

dende 1833 ata 1840 e cocese como I Guerra Carlista. O conflito a ms al dun mero problema dinstico,

dado que se dirima tamn o sistema poltico liberalismo ou absolutismo- e a organizacin territorial -

centralismo ou foralismo- que deban prevalecer.

Os carlistas caracterzanse pola defensa do Lexitmesmo, dicir, dos dereitos trono de Espaa do

infante Carlos de Borbn e os seus descendentes; do Tradicionalismo, tanto poltico, relixioso como social; e do

Foralismo, sendo partidarios do mantemento da organizacin administrativa tradicional, que implicaba o respecto

s privilexios forais das provincias vascas e Navarra. Estes principios quedaban recollidos no seu lema Deus, rei

e foros, que para eles estaban ameazados pola ideoloxa liberal: separacin Igrexa-Estado, abolicin dos foros

tradicionais, implantacin da igualdade xurdica...

Entre os seguidores do carlismo encntranse unha gran parte da nobreza rural (fidalgua), do clero e

unha gran masa de campesios do Pas Vasco e de Navarra, prexudicados pola abolicin dos privilexios que

defenda o liberalismo (exencin de impostos, restricin do servizo militar...). En menor medida, en Catalua,

Aragn e Valencia.

A Rexente Mara Cristina de Borbn conta coa axuda do liberalismo, fundamentalmente

moderado, representado polo exrcito, parte da aristocracia, (mantivranse fieis a Fernando VII e agora

respaldan sa filla), burguesa e a maior parte da poboacin urbana.

Despois de anos de enfrontamento, en 1939 prodcese o Convenio de Vergara onde gran parte dos

carlistas asinan a paz co exrcito gobernamental a cambio de certas concesins: recomendbase Goberno que

propuxera s Cortes o mantemento dos foros e recoecanse os empregos e grados militares do exrcito carlista.

Sen embargo, Don Carlos non recoeceu o acordo, feito que explica a pervivencia de varios focos de resistencia

en Aragn e Catalua. En 1840 foron sufocados. De todas formas, o conflito rebrotar posteriormente.

Moi relacionada coa Guerra Carlista est a Desamortizacin levada a cabo polos liberais progresistas

(estudrase con mis detemento nun captulo posterior).

Supuxo a incautacin por parte do Estado dos bens da Igrexa (convrtense en bens nacionais) e a sa

posterior venda en subasta pblica. A primeira finalidade era transformar as terras de mans mortas en

propiedade privada para que estivesen mellor aproveitadas e contribusen crecemento do conxunto da

economa espaola. Pero tamn, e estes son os aspectos que mis nos interesan agora, buscbase amplia-lo

apoio social do liberalismo e a financiamento da guerra carlista. Os compradores de terras, nobres e

burguesa fundamentalmente, pero tamn campesios, van ter un interese especial en defender o novo rxime;

unha volta atrs no mbito poltico podera supoer tamn un retroceso nas leis desamortizadoras. O outro

aspecto salientable que significou un importante aporte de dieiro s arcas do Estado nun momento de

precariedade orzamentaria especial dado que acababa de producirse a independencia das colonias americanas.

En definitiva, as medidas desamortizadoras contriburon de maneira importante derrota do

carlismo e establecemento do liberalismo.


No enfrontamento Estado Liberal-Igrexa que se produce nesta poca, a institucin eclesistica sae

claramente prexudicada dende o punto de vista econmico, feito que repercute na sa perda de capacidade de

amparo social. Ante esta situacin, o Estado Liberal comeza a asumir funcins sociais de beneficencia:

atencin s nenos orfos, abandonados, s indixentes; anda que debe quedar claro que esta non foi unha das

sas prioridades e que os orzamentos destinados a tal fin nunca foron moi cuantiosos.

mesmo tempo, promlganse os primeiros planos de educacin, actividade ata agora desenvolvida

unicamente pola Igrexa, dado que se entende como un servizo social que debe prestar o Estado. de destacar,

neste mbito, a denominada Lei Moyano de 1857: estrutura os centros en pblicos e privados, centraliza o

ensino (unifica ttulos, libros de texto, requisitos para os docentes), regulamenta os niveis educativos (primeira

ensinanza, segunda ensinanza, ensino superior) A pesar desta asuncin de competencias educativas por parte

do Estado, a Igrexa segue mantendo unha importante influencia ideolxica porque, ademais de encargarse do

ensino relixioso, leva a cabo un estrito control sobre as diferentes materias impartidas para que non se difundan

ideas anticatlicas.

A inestabilidade o elemento clave que caracteriza rxime poltico nesta etapa. A elaboracin de

4 Cartas Magnas a proba palpable da mesma.

A sublevacin carlista obrigou rexente Mara Cristina a apoiar medidas liberais se quera conservar o

trono para a sa filla Sabela. Con este cometido encarga o goberno a Martnez de la Rosa.

O Estatuto Real, elaborado en 1834, pretenda ser o texto legal da Monarqua. En realidade non era unha

verdadeira Constitucin, dado que o poder de facer as leis non emanaba da vontade da Nacin senn da Coroa

(principio absolutista). Esta era a que outorgaba o Estatuto cedendo algns dos seus dereitos. O Estatuto

definase as como Carta Outorgada. Os seus principios, parte do xa citado, extremadamente moderados: a

soberana segua sendo do rei, a separacin de poderes non se menciona, os dereitos cidadns non aparecen

recollidos

Este Estatuto rexeitado pola maiora dos liberais, que obrigan Rexente a aceptar unha verdadeira

Constitucin. De todas formas, pronto se perfilan dous grupos antagnicos dentro do liberalismo, moderados e

progresistas, que se mostran incapaces de consensuar uns principios polticos bsicos aceptados por todos, e que

se irn sucedendo no poder e aprobando unha Constitucin propia en cada momento. Se a este feito

engadimos o dato de que o ascenso poder prodcese na maiora das veces por medio de pronunciamentos,

corrobrase definitivamente o cualificativo de inestable referido a este perodo histrico.

Constitucin de 1837.

unha Constitucin impulsada polos progresistas, procedentes dos chamados exaltados durante o

Trienio Liberal, anda que na dcada dos 30 van moderando as sas posicins. Socialmente un grupo

heteroxneo: incle mediana e pequena burguesa industrial e financeira, artesns, oficialidade media ou

inferior do Exrcito, profesins liberais (profesores, xornalistas, avogados). Establece os seguintes principios:

-Soberana Nacional. Non aparece claramente recollida no articulado, pero dedcese do prembulo.

-Divisin de poderes.

-O Executivo. No Rei.

-O Lexislativo. Nas Cortes co Rei. As Cortes manteen importantes facultades a pesar de que agora se

dividen en das Cmaras, Congreso e Senado, e que parte desta ltima designada polo Rei.

-O Xudicial. Nos Tribunais.

-Sufraxio Censatario (ou censatario) amplo. Significa que s poden votar os varns que posan unha

determinada riqueza. Neste caso, a cantidade estipulada menor c reseada nas Constitucins moderadas, polo

que poden exercer o seu dereito un maior nmero de votantes.

16 Historia de Espaa Unidade II

-Declaracin de Dereitos e Liberdades. Claramente estipuladas na Constitucin. Destacan a igualdade

ante a lei e a liberdade de imprenta sen censura previa.

-Certa descentralizacin administrativa. Estipula a eleccin por medio do voto dos concellos.

-Certa tolerancia relixiosa. O Estado non se declara explicitamente confesional anda que se

compromete mantemento do culto catlico.

Constitucin de 1845. (a que mis tempo estivo en vigor).

Impulsada polos moderados. Grupo tamn heteroxneo formado por terratenentes, alta burguesa

(grandes comerciantes, industriais, banqueiros), intelectuais conservadores, xunto coa nobreza, alto clero e altos

mandos militares. Establece os seguintes principios:

-Soberana compartida entre o Rei e as Cortes. Ambas institucins son depositarias da soberana, de tal

xeito que o Monarca non s se lexitima por ser representante da Nacin, senn tamn por intervencin da

providencia divina (Rei pola graza de Deus e da Constitucin).

-Divisin de Poderes.

- O Executivo. No Rei.

- O Lexislativo. Compartido pola Cortes e o Rei. Agora o Rei ten amplos poderes que garantan a

sa supremaca sobre as Cortes (entre outros, designa a tdolos membros do Senado).

- O xudicial. Nos Tribunais.

-Sufraxio Censatario. Moi restrinxido. S pode participar en torno 1% da poboacin.

-Declaracin de Dereitos e Liberdades. Recollidas de maneira moi restritiva. Imponse a censura

previa.

-Maior centralismo na estrutura do Estado. Os alcaldes das principais cidades son nomeados polo Rei

e o resto polos Gobernadores Civs.

- Confesionalidade do Estado. Estiplase claramente que a relixin da nacin a catlica, o que non d

p tolerancia relixiosa.

Constitucin de 1856 (progresista)

a denominada non nata porque non estivo propiamente en vigor. progresista, semellante de 1837.

conveniente ter clara a periodizacin das diferentes etapas do reinado de Sabela II e a sa relacin coas

Constitucins citadas. (Ver Eixes Cronolxicos das px. 197 //15 e 109).

O papel do Exrcito na vida poltica. Os Pronunciamentos.

Unha das caractersticas do Exrcito espaol durante o sculo XIX foi a sa constante presenza na

vida poltica.

No Antigo Rxime a oficialidade do Exrcito era de extraccin nobiliar (sociedade estamental, cargos

reservados) e estaba identificada coa Monarqua Absoluta.

A partir da Guerra da Independencia prodcese un cambio significativo que explica a intervencin do

Exrcito na poltica por medio dos Pronunciamentos (Repaso px. 9).


Despois de varios intentos fallidos, trinfa o liderado polo coronel Riego en 1820 (Repaso px. 9). A

sa importancia de tal magnitude que obriga Rei a deixar de ser un monarca absoluto e a aceptar a

Constitucin.

Cando se produce o problema sucesorio morte de Fernando VII e comeza a I Guerra Carlista, o

Exrcito convrtese na nica garanta de permanencia no trono de Sabela II.

Durante o seu reinado a alternancia no goberno de moderados e progresistas ten lugar, con

frecuencia, a travs de pronunciamentos. Xenerais (os chamados espadns) como Espartero, Narvez, Prim,

Serrano convrtense en rbitros da situacin poltica e incluso en xefes polticos das diferentes familias

liberais, chegando a ocupar a Xefatura do Goberno.

A Raa tia un importante papel poltico recoecido pola Constitucin, que entre outras prerrogativas

patentizbase na libre eleccin dos ministros. Cando haba enfrontamento entre Goberno e Parlamento tia a

opcin de cambiar s ministros ou disolver as Cortes e convocar novas eleccins que, debido frecuente

manipulacin do sufraxio, gaaba invariablemente o Goberno. Por tanto, era moi importante contar coa

confianza rexia para acceder e conservar o poder.

Sabela II, durante o seu reinado, mantivo un invariable apoio s moderados e dificultou todo o que

puido a chegada dos progresistas poder. As se explica que a gran maiora dos pronunciamentos fosen

desta orientacin poltica.

No caso de obter un amplo apoio (militar, social), a Coroa, atemorizada ante unha posible radicalizacin,

chamaba Goberno s lderes progresistas, que unha vez no poder, tranquilizaban a situacin, integraban s seus

membros en Concellos e Deputacins e convocaban novas eleccins; en definitiva, conseguase a volta

normalidade. Pasado o perigo, desilusionado o pobo ante os cambios prometidos e non realizados polas novas

autoridades, a Coroa restableca de novo, e normalmente despois dun curto perodo de tempo, o dominio

moderado.

Esta intervencin do Exrcito evidencia a debilidade do propio sistema de partidos, con pouca

influencia social e temerosos de outorgarlle forza electoral pobo. Evidencia tamn a febleza da burguesa para

implantar solidamente o liberalismo, polo que a mido recorre Exrcito para acceder poder, para controlar s

que combaten o liberalismo (carlistas) ou para dominar s grupos populares que desexan reformas mis

profundas.

Dentro deste apartado obrigado prestarlle atencin sistema de recrutamento dos soldados. Seguindo

o principio liberal de que tdolos cidadns eran iguais ante a lei, a defensa da nacin deba ser un honroso

dereito de todos e o servizo militar, por tanto, obrigatorio. Esta maneira de pensar e de organizar o exrcito

puxrase en prctica na Francia revolucionaria e o mesmo esprito recollrase na Constitucin de Cdiz de 1812.

Plsmase a partir de entn no repartimento de quintos: sorteo anual entre os mozos de 20 anos de acordo co

cupo que lle corresponda a cada provincia e concello. Sen embargo, o sistema permita a substitucin e a

redencin de quintas; polo primeiro, pagbase a outro home para que fixese o servizo militar en lugar dun; polo

segundo, pagbase Estado unha cantidade previamente fixada en concepto de compensacin por non facer o

servizo militar. O sistema foi as claramente discriminatorio para a maiora das clases humildes,

acentuando a sa falta de integracin no rxime liberal.

No mbito administrativo, avnzase na centralizacin e unificacin da Administracin do Estado.

Este proceso iniciado no s. XVIII por influencia dos ilustrados (e que chocara coa resistencia dos estamentos

privilexiados, que defendan as prerrogativas xurdicas dos seus seoros), adquire agora un avance significativo

da man dos liberais.

Avnzase na uniformizacin xurdica, dado que a particularidade legal considrase incompatible co

principio de igualdade de tdalas persoas ante a lei. Neste mbito aprbase o Cdigo Penal de 1851 e elabrase

un proxecto de Cdigo Civil que recompila e racionaliza o conxunto de leis anteriores.

Reorganzase a Administracin establecendo unha nova divisin provincial da man do ministro de

Fomento, Javier de Burgos, no ano 1833 (ver mapa na px. 222; comparacin coa divisin actual). Pretndese


que sexa mis racional e funcional c anterior, que presentaba importantes diferenzas entre unhas provincias e

outras. fronte de cada unha, o Gobernador Civil, nomeado polo Goberno Central, constite un elemento clave

na centralizacin.

Ponse tamn especial atencin no control do poder municipal por parte do Goberno. A Lei de

Administracin Local de 1845 (etapa moderada) establece que os alcaldes das capitais de provincia e dos

maiores concellos sexan nomeados pola Coroa e os demais polos Gobernadores Civs. Crase, por tanto, unha

estrutura xerarquizada e piramidal.

S o Pas Vasco e Navarra conservan, por temor a que unha maior centralizacin dese lugar a un

rebrote do levantamento carlista, os seus antigos dereitos forais, anda que privados das atribucins lexislativas

e xudiciais anteriores.

Substitucin da Milicia Nacional pola moderada Garda Civil.

As Cortes de Cdiz acordaron crear unha Milicia Nacional en cada provincia. Era un corpo armado,

independente do Exrcito, que tia o cometido de garantir a orde pblica e o sistema constitucional.

Caracterizbase pola igualdade dos seus membros, pola sa extraccin popular e porque os cargos de xefes e

oficiais eran electivos; a autoridade mxima dependa do alcalde do concello correspondente. Dada a

procedencia dos seus integrantes, estivo sempre inclinada a defender os valores progresistas e con frecuencia foi

mobilizada por estes para reforzar os seus pronunciamentos e forzar Coroa a chamalos poder. Por esta razn

os moderados trataron de suprimila nas etapas nas que desempearon os labores de goberno e foi

potenciada nas pocas nas que os progresistas estiveron no poder (1820-23, 1854-56). Concretamente no

reinado de Sabela II, dominado claramente polo moderantismo, deuse un paso decisivo neste mbito: a

supresin da Milicia Nacional e a sa substitucin por un novo corpo denominado Garda Civil creado polo

Duque de Ahumada en 1844.

Xustificouse este paso aludindo ineficacia e escasa preparacin do corpo extinguido mentres que se

valoraba a maior profesionalizacin e eficacia da Garda Civil, dado que tia estrutura militar, as como a maior

coordinacin, porque era o primeiro corpo de mbito estatal. De todas formas, a razn fundamental debase a que

estaba baixo as ordes directas do goberno (dependa do Ministerio da Gobernacin), co que se acentuaba a

centralizacin, sempre defendida polos moderados, vez que se desactivaba como instrumento dos progresistas

para facerse co poder.

O seu cometido era a proteccin das persoas e das propiedades dentro e fra das poboacins,

centrndose fundamentalmente na propiedade rural (especialmente ameazada polas persoas carentes de recursos

despois das desamortizacin dos bens comunais e municipais) e evitar as alteracins da orde pblica.

As relacins coa Igrexa. O Concordato de 1851.

Durante o Antigo Rxime as relacins entre a Igrexa e o Estado eran moi estreitas e poden quedar

resumidas na coecida frase alianza Altar-Trono. Efectivamente, a Igrexa contribua a sustentar o rxime

establecido xa que defenda a orixe divina do poder e polo tanto o absolutismo do monarca, a sociedade

estamental A cambio, gozaba dunha situacin preponderante na sociedade: os seus membros pertencan a un

estamento privilexiado, contaban co Tribunal da Inquisicin que lles permita controlar as conciencias, eran

propietarios de gran cantidade de terras que ademais dispoan dun estatuto especial (amortizacin), etc.

As medidas establecidas polas Cortes de Cdiz en 1812 prexudicaron notablemente institucin

eclesistica (repaso das medidas no tema anterior e px. 79). Non estrao, por tanto, a seu apoio Manifesto

dos Persas e volta absolutismo protagonizada por Fernando VII.

Dado que as medidas de Cdiz case non estiveron en vigor, a situacin da Igrexa voltou sa posicin

privilexiada anterior ata a dcada dos 30.

Coa chegada de Sabela II poder e coa instauracin definitiva do liberalismo, a posicin da Igrexa

sofre un menoscabo significativo. A oposicin desta institucin s medidas liberais foi unha das constantes da


poca. As relacins, sempre tensas, non foron sen embargo uniformes e flutuaron dependendo da orientacin

poltica (mis moderada ou mis progresista) dos gobernantes.

Concretamente nesta poca que nos ocupa, houbo un claro distanciamento entre o poder e a Igrexa na

etapa progresista, no ano 1836 e seguintes, cando Mendizbal acomete a Desamortizacin (a este aspecto

prestarselle unha atencin pormenorizada noutro captulo).

Sen embargo, nas etapas de goberno moderado, mis prolongadas cronoloxicamente, as relacins entre

Igrexa e Estado recondcense dado que os moderados nunca quixeron separarse drasticamente da institucin

eclesistica. O primeiro paso significativo nesta direccin foi a Constitucin de 1845 e o Concordato de 1851, o

colofn.

O Concordato fai unha declaracin categrica da confesionalidade do Estado (a nica relixin do

Estado a Catlica), na lia da Constitucin de 1845 e en contraste coa de 1837.

As principais consecuencias desta afirmacin sintetzanse na intervencin que o Estado conceda s

bispos no ensino para que estivese conforme coa doutrina catlica, no apoio que lle prestaba na represin das

chamadas doutrinas herticas e na limitacin da liberdade de imprenta concederlle institucin eclesistica a

capacidade de censura das obras que se referan relixin e moral. Por ltimo, de destacar o

recoecemento Igrexa do dereito o posur bens materiais.

Pola contra, os gobernos moderados tamn conseguen importantes logros. Por unha parte, a

aceptacin de Roma de que os bens desamortizados quedaran en mans dos seus propietarios, o que

implicaba acabar coa persecucin dos compradores, moitos deles membros do partido moderado; e doutra, o

recoecemento do dereito de presentacin de bispos, que implicaba que cando quedaba vacante algunha

diocese, o goberno gozaba do dereito de propoer tres nomes para que Roma elixira de entre eles novo bispo,

feito que significaba que, en adiante, os gobernos propoeran a persoas adictas sa ideoloxa.

Por ltimo, hai que facer mencin s forzas polticas que o Liberalismo Doutrinario deixa fra do

sistema.

O Liberalismo que trinfa no reinado de Sabela II o denominado Doutrinario, caracterizado polo

significativo poder do monarca, polas restricins participacin poltica (sufraxio restrinxido), pola limitacin

dos dereitos individuais, polo importante papel da Igrexa... Os moderados identificronse e defenderon

plenamente estes principios e foron os que estiveron mis tempo no poder. Os progresistas aceptronos en

gran parte e participaron no sistema alternndose no poder cos moderados. Anda as, loitaron pola

primaca das Cortes, pola ampliacin do sufraxio, das liberdades individuais.

Tamn participou no sistema a Unin Liberal, partido xurdido en 1856 e que pode ser cualificado de

centro, a medio camio entre moderados e progresistas. Participou directamente no goberno aliado s moderados

entre 1856 e 1866 (Dcada Moderado-Unionista).

As demais forzas polticas quedaron fra do sistema. Por unha banda, cabe destacar s carlistas, dos

que xa quedaron reseadas a sa ideoloxa e composicin social. A pesar da derrota de 1840, seguirn

cuestionando o sistema e voltarn confrontacin armada en das ocasins posteriores (2 e 3 Guerras

Carlistas). Sen embargo, irn perdendo apoio social e anda que contriben a inestabilizar a situacin poltica,

non poen en serio perigo a continuidade do Estado Liberal.

Por outra banda, no extremo oposto, preciso mencionar s demcratas, republicanos e s primeiras

organizacins obreiras.

O Partido Demcrata orixinouse a partir dunha escisin do Partido Progresista e fundouse en 1849. Os

seus integrantes pertencan pequena e mediana burguesa, clases medias Defendan o sufraxio universal

masculino, a ampliacin das liberdades e a intervencin do Estado no ensino, na asistencia social e na fiscalidade

co obxecto de paliar as diferenzas sociais e garantir o dereito igualdade entre os cidadns. Tern un papel

relevante na Revolucin de 1868 e na posterior Constitucin (democrtica).


Entre os demcratas comezaron a aparecer as primeiras voces republicanas. Teen como caractersticas

diferenciadoras a reivindicacin da Repblica como forma de Estado e o seu carcter federal. Segundo eles,

Espaa non era unha unidade compacta e homoxnea, senn que estaba composta por entidades menores con

diferentes linguas, costumes e intereses, polo que fronte estrutura unitaria defendan a federacin de Estados.

Estas ideas cristalizarn, anda que brevemente, cando se estableza a I Repblica en 1873.

Por ltimo, cabe mencionar as primeiras manifestacins do proletariado. En Espaa, dado o limitado

crecemento econmico, o proletariado era escaso e s comezou a ter presenza na vida social a partir dos anos 20

e 30. Nun principio, falto de organizacin, as sas protestas patentizbanse en actos de violencia espordicos e

pouco planificados que tian como obxectivo a destrucin de mquinas das incipientes industrias s que facan

responsables do deterioro das sas condicins laborais (menor salario). A partir dos anos 40 apareceron as

primeiras asociacins propiamente ditas, denominadas de socorros mutuos (xerme dos sindicatos), que tian

como cometido non s a formacin de cooperativas de axuda para facer fronte a enfermidades, despidos... senn

tamn loitar pola regulamentacin do traballo e por conseguir melloras laborais. De momento, a sa

importancia limitada e incluso estiveron prohibidas polas autoridades en moitos momentos, especialmente

cando os moderados detentaron no poder.

2.- O SEXENIO DEMOCRTICO (1868-1874).

2.1.- Factores ou causas que explican a Revolucin do ano 1868.

Crise econmica. Foi, en primeiro lugar, unha crise de subsistencias debida s malas colleitas dos anos

1867-68 que provocaron caresta de alimentos, fame, aumento da mortalidade. Esta agravouse coa crise

financeira e industrial. En 1866 quebrouse a poca de bonanza econmica dos anos anteriores: a cada das

cotizacins da Bolsa e o parn do tendido ferroviario provocou a quebra de moitos bancos e empresas;

ademais, a industria txtil catalana viuse moi afectada pola suba dos prezos da materia prima (algodn),

motivada pola Guerra de Secesin norteamericana, e polo descenso do consumo interior.

Estes problemas econmicos agudizan a Crise Poltica que clave para explicar a revolucin. En

realidade, asistimos esgotamento do rxime poltico moderado tanto pola corrupcin como polo empeo dos

moderados de manterse no poder pola forza, desprezando o sistema parlamentario. Neste senso, o

comportamento poltico da rana Sabela II non fixo mis que complicar a situacin: non soubo ser un monarca

constitucional senn que usou os poderes que lle confera a Constitucin de 1845 para interferir de forma case

sempre arbitraria e pouco intelixente (e cada vez mis reaccionaria) no escenario poltico do pas.

Os partidos da oposicin -Progresista e Demcrata-, ante a imposibilidade de alcanzar o poder por vas

legais, uniron as sas forzas asinando o Pacto de Ostende (1866) que tia como obxectivo, non s cambiar o

rxime poltico, senn tamn o destronamento de Sabela II. A este pacto nese no ano seguinte a Unin Liberal.

A sa participacin asegurou un decisivo apoio militar insurreccin, xa que un gran nmero de xenerais eran

desta tendencia e, mesmo tempo, imprimiu un xiro menos radical revolucin.

A Revolucin de Setembro de 1868, tamn chamada a Gloriosa, levouse a cabo a travs do tpico

pronunciamento militar, liderado neste caso polos xenerais Prim e Serrano, co respaldo poltico xa

mencionado e cun amplo apoio popular a travs da formacin de Xuntas revolucionarias por todo o pas. O

triunfo da mesma, que provoca o exilio da raa en Francia, d paso formacin dun Goberno Provisional que

convoca eleccins a Cortes Constituntes. Estas elaboran a Constitucin de 1869.

2.2.- A Constitucin de 1869.

A revolucin liberal que comezara en 1812 e que pareca asentada no reinado de Sabela II fora unha

revolucin incompleta. A Constitucin de 1869 tia agora a posibilidade de completa-los anteriores cambios e

establecer un sistema democrtico. Non en vano, est considerada como a primeira Constitucin democrtica

espaola.


* Establece unha Monarqua baseada no principio da Soberana Nacional. Neste punto, sen

embargo, precsase agora que o poder deriva do conxunto de habitantes que vive no pas (en todos e

cada un) e establcese o que se denomina Soberana Popular.

* O sufraxio universal (masculino). Non se acepta que se restrinxa o dereito voto (en

relacin co explicado no apartado anterior).

* Establece unha clara divisin de poderes. O Executivo reside no Goberno. nomeado polo

monarca, pero os ministros son responsables ante o Parlamento. O Lexislativo reside no Parlamento.

bicameral, est dividido en Congreso e Senado. Ambas cmaras asumen en exclusiva o poder

lexislativo, controlan as accins do goberno e aproban os orzamentos. O Xudicial reside nos xuces e

tribunais. independente dos anteriores. Reglase a carreira xudicial polo sistema de oposicins e

introdcese a figura do xurado.

* Recolle unha ampla declaracin de dereitos e liberdades individuais. Igualdade ante a lei,

liberdade de pensamento, de prensa (sen censura previa), abolicin da pena de morte, da escravitude,

inviolabilidade da correspondencia e, por primeira vez, establcense dous dereitos de transcendental

importancia: o de reunin e de asociacin (facilitarn a organizacin e mobilizacin dos traballadores).

* A separacin entre a Igrexa e o Estado est nitidamente estipulada. A liberdade de cultos en

Espaa queda establecida por primeira vez. Sen embargo, o Estado obrgase a manter economicamente

o culto e clero, principio este ltimo que aparece en tdalas Constitucins a partir do ano 1837 como

resultado da Desamortizacin.

* Descentralizacin administrativa. Elimnase a rxida centralizacin imposta polos

moderados. Sern de eleccin popular tanto os Concellos coma as Deputacins.

2.3.- A Monarqua Constitucional de Amadeo de Savoia (1871-1873).

A Constitucin de 1869 estableca un rxime monrquico. Descartada a candidatura do prncipe Afonso

XII, fillo e herdeiro de Sabela II, o problema resida en quen ocupara o trono vacante. Os partidos polticos non

foron capaces de poerse de acordo e a cuestin pronto adquiriu dimensins internacionais, xa que algunhas

candidaturas provocaron tensins entre as grandes potencias. Finalmente, Prim, xeneral de gran prestixio e peso

poltico da poca, logrou que Amadeo de Savoia, fillo do rei de Italia, aceptase a Coroa. Despois da sa eleccin

polo Parlamento, paso previo obrigado, comeza o reinado co nome de Amadeo I.

A pesar de ser un monarca respectuoso coa Constitucin, a diferenza dos seus antecesores, a monarqua

de Amadeo I s durou dous anos; non foi capaz de superar os numerosos problemas s que foi sometida.

Quizais o mis importante foi a crise dos partidos polticos. Antes anda de que o novo rei desembarcase

en Espaa, o xeneral Prim, o seu mximo valedor, foi asasinado sen que puidesen ser detidos os culpables. Este

feito supn o detonante que divide o seu partido, o progresista, entre os partidarios de Ruiz Zorrilla e os de

Sagasta. Ademais, e debido fragmentacin dos partidos, estes necesitaban coligarse para ter unha maiora slida

no Parlamento. Foi o que ocorreu principio co acordo entre unionistas, progresistas e demcratas. Sen

embargo, esta unin, que funcionara tan ben nos preludios da Revolucin, trcase pronto en enfrontamentos e

discrepancias: os personalismos e as loitas polo poder estn orde do da. A debilidade dos partidos da poca,

sen unha estrutura slida e con unha deficiente organizacin, formados unicamente por un pequeno nmero de

dirixentes, sen implantacin popular, explica en gran medida a situacin. as como se suceden os procesos

electorais, falseados case sempre, e diferentes gobernos en un curto espazo de tempo. Non era a mellor maneira

de facerlle fronte s problemas do momento.

Influencia da Internacional. A Primeira Asociacin Internacional de Traballadores (AIT) fundouse en

Londres en 1864 como unha federacin de traballadores europeos. Os seus estatutos, moi infludos por Marx,

defendan que a liberacin do proletariado, explotado pola burguesa, debera ser obra dos propios obreiros, por

medio da revolucin, e abarcar un mbito internacional. Unha vez dado este paso, quedaba o camio libre para


lograr, por medio da Ditadura do Proletariado, o seu obxectivo final, o establecemento da sociedade

socialista: igualdade total, ausencia de opresin, completa harmona entre as persoas, abolicin da propiedade

privada

Estas ideas comezan a ser difundidas en Espaa e a influr no proletariado e nos xornaleiros do campo

como consecuencia do recoecemento do dereito de asociacin pola Constitucin de 1869 e pola accin

propagandstica dos medios internacionalistas do exterior: varios emisarios da Internacional visitan Espaa e en

1870 crase a Federacin Rexional Espaola da AIT.

Se ben non hai que esaxerar a influencia real desta ideoloxa en Espaa, est claro que ser tan

revolucionaria e atacar as bases do sistema econmico e poltico, non cabe dbida de que contribuu a

desestabilizar mis a situacin poltica e a infundir temor e medo entre a burguesa, sobre todo entre a

alta, que comeza a decantarse claramente por solucins polticas mis conservado

UNIDADE I.- A TRANSICIÓN DO ANTIGO …2Bach.pdf2.- caracterÍsticas do antigo rÉxime. 2 3.- ......

Documents

Transcript of UNIDADE I.- A TRANSICIÓN DO ANTIGO …2Bach.pdf2.- caracterÍsticas do antigo rÉxime. 2 3.- ......

A DEVOCIÓN POPULAR NO SANTUARIO DA VIRXE DA SAÚDE DE ... · Ao longo do Antigo Réxime as terras de . SANTUARIO DA VIRXE DA SAÚDE (FRAMEÁN) ESCALA 1:100.000 . AUTOR: José Cancio

A confiabilidade do texto do antigo testamento

Memoria - Consellería de Educación, Universidade e ... · 2.Colocación dunha batería de auga con chaves de paso para cada sección do cole-xio. 3.Eliminación da caseta do antigo

memoria da RPT 2005 - UDC · en substitución do antigo Centro de Documentación e Arquivo e do Rexistro Xeral e Información. c) Racionalización da estrutura de servizos dependentes

126320630 O Antigo Segredo Da Flor Da Vida II Drunvalo Melchizedek 2

O galego na historia: a fin do Antigo Réxime e os comezos do século XX

Tema 1: O século XVIII: a crise do antigo réxime

CONTEXTO INTERNACIONAL (1700-1902). · 2021. 1. 19. · A evolución do proceso político da crise do Antigo Réxime á crise da Restauración (1789-1900) Proceso político 26 CONTEXTO

Portugal Spa Hotels · Sete anjos, do cristianismo; Sete maravilhas do mundo antigo; cada uma das quatro fases da lua dura Sete dias; Sete dias da semana; Sete cores do arco-íris;

Tema 5: a crise do antigo réxime (1788-1833)

1. a Transición Do Antigo Réxime

O SÉCULO XVIII: A CRISE DO ANTIGO RÉXIME

A crise do antigo réxime. o reinado de Carlos IV

As barcas e as barcaxes da provincia de Ourense no Antigo Réxime

Mini-Curso de Astronomia do Museu do Eclipse · Uma Breve Historia da Astronomia • Antigo (antes de 500 AC) • Egipcios, Babilonicos, Maias, Incas, Chineses • Antiguidade Classica

CADERNO ORIENTACIÓN VOCACIONALRevolución Francesa, e a Idade Contemporanea. Contidos da materia: a Peninsula Ibérica na Prehistoria, Idade Media e Idade Moderna, crise do antigo

O ANTIGO RÉXIME NUNHA FAMILIA DO BAIXO MIÑOLuis... · vida, non tivo outro norte ... quen vemos tamén como familiar do Santo Oficio na vila da Guarda, ós setenta e dous ... afincaron

Curtas Vila do Conde - ORGANIZAÇÃO ALTO PATROCÍNIO ...curtas.pt/28CVC/Curtas2020-programa.pdfdo Festival que resulta da recuperação do antigo Cine-Teatro Neiva. O edifício tem

A quebra do Antigo Réxime

A fragmentación do Mundo Antigo