9Objetivos

La representacin de la Tierra

Esquema de la unidadUNIDAD 9. LA REPRESENTACIN DE LA TIERRA

La Tierra y los mapas

El planisferio fsico

El planisferio poltico

Programacin Conocer las distintas formas de representacin de la Tierra y sus diferentes caractersticas: el globo terrqueo y el planisferio. Saber qu es la escala y distinguir entre la escala grfica y la escala numrica. Comprender qu son los paralelos y los meridianos. Saber qu es un planisferio fsico y localizar en l los continentes y ocanos. Saber qu es un planisferio poltico y localizar en l los distintos pases del mundo. Localizar puntos en un mapa. Valorar el papel de organizaciones internacionales como la ONU. Lectura e interpretacin de la escala en un mapa. Lectura de un planisferio fsico. Lectura de un planisferio poltico. Identificacin y lectura de los elementos de un mapa.

Contenidos La Tierra y los mapas. El planisferio fsico. El planisferio poltico.

Aprende a hacer La localizacin de puntos en un mapa

El mundo que queremos Un mundo unido

Repasa

Eres capaz de Identificar los elementos de un mapa

Recursos digitalesContenidosPgina inicial

Criterios de evaluacin Conoce las distintas representaciones de la Tierra, as como las caractersticas del globo terrqueo y del planisferio. Sabe interpretar la escala grfica y numrica de un mapa. Conoce el planisferio fsico y localiza en l los continentes y los ocanos. Conoce el planisferio poltico y localiza en l los distintos pases de la Tierra. Sabe localizar puntos de la Tierra empleando los paralelos y los meridianos. Comprende el significado de los diferentes elementos de un mapa.

Recursos01. Animacin 02. Actividad interactiva 03. Esquema

PropsitosEmpezar el tema Recordar conocimientos Presentar la unidad Evaluar Explicar Explicar Repasar Explicar Ampliar informacin Evaluar Explicar Evaluar

Inters por aprender a interpretar diferentes tipos de representaciones de la Tierra. Curiosidad por localizar puntos de la Tierra en el planisferio. Comprensin de la necesidad de que los pases se renan para llegar a acuerdos y evitar conflictos.

Recuerda lo que sabes

La Tierra y los mapas

04. Actividad interactiva 05. Animacin

El planisferio fsico

06. Animacin 07. Actividad interactiva

El planisferio poltico

08. Actividad interactiva 09. Presentacin

Competencias bsicasAdems de la competencia en el Conocimiento e interaccin con el mundo fsico, en esta unidad se contribuye al desarrollo de las competencias Matemtica, Tratamiento de la informacin, Aprender a aprender, Social y ciudadana y Lingstica.

Actividades

10, 11, 12 y 13. Actividades interactivas 14. Presentacin

Repasa

15. Actividad interactiva

A A 116

116 B

-

Para empezar

9

Lurraren adierazpena

GOGORATU IKASITAKOAR01

UNIDAD

9

Munduko bolaMunduko bola Lur planeta zehaztasunez adierazten duen esfera da. Bertan, elementu hauek ikus ditzakegu:

R02

Para recordar conocimientos

Ample la ilustracin del globo terrestre y pregunte qu representa. Pregunte a los alumnos qu elementos identifican; por ejemplo, continentes, ocanos, la Pennsula Ibrica Pregunte si pueden distinguir en la fotografa qu zonas son ms altas y qu zonas son ms bajas. Caern en que la altura no se puede deducir a partir de una fotografa de satlite. (Aunque, en realidad, esta imagen recoge la informacin de un gran nmero de imgenes de satlite.)Gaia, Lur jainkosa

Poloak. Poloak bi dira: Ipar poloa eta Hego poloa. Ekuatorea. Ekuatorea bola bi hemisferiotan banatzen duen lerroa da: Ipar hemisferioa eta Hego hemisferioa banatzen ditu.

R02 actividad interactiva El globo terrqueo Utilice esta actividad para recordar los elementos principales del globo terrqueo: el ecuador, los hemisferios Norte y Sur y los polos Norte y Sur.

1. Zergatik adierazten du zehaztasunez Lur planeta munduko bolak?

MapakLurraren gainazala edo haren zati bat adierazteko marrazkiak dira mapak. Mapa batek Lur osoa adierazten duenean, planisferio esaten zaio. Planisferioetan, elementu hauek ageri dira:

EskalaMapetan, zatitan banatutako erregela bat ageri da: eskala grafikoa. Eskalak maparen tamainaren eta errealitatearen arteko erlazioaren berri ematen digu. Esaterako, mapa honetako eskalak adierazten digu mapako cm bakoitza errealitateko 500 metrori dagokiola. 3. Zer distantzia dago Mota menditik Azabatxera mapan? Eta errealitatean?Mota mendia Azabatxe

Lur jainkosaren erliebea.

Kontinenteak. Lur zati handiak dira. Sei kontinente daude: Amerika, Europa, Asia, Afrika, Ozeania eta Antartika. Ozeanoak. Bost dira: Ozeano Atlantikoa, Indiako ozeanoa, Ozeano Barea, Artikoa eta Antartikoa.

R01 animacin La representacin del relieve de la Tierra Esta animacin muestra los principales elementos de un mapa fsico y recuerda el concepto de curva de nivel. Explique cmo las curvas de nivel permiten representar de un modo muy ajustado el relieve del terreno sobre un plano.

Antzinako greziarrek jainko eta jainkosa askorengan sinesten zuten. Azalpenik gabeko galderei erantzuteko, jainkoetara jotzen zuten. Horrela sortu zen Gaia, Lur jainkosa. Esaten denez, lehenik eta behin Kaosa izan zen, eta gero, Lurra, Gaia, magal zabaleko jainkosa; hark sortu zituen, bere kabuz, zeru izartsua, mendiak eta itsaso ekaiztsua. Gaia, Lurra, gurtu egiten zuten antzinako Greziako jatorrizko biztanleek. Hura gurtzean, jainkosa bera baino gehiago, haren indar ugaltzailea gurtzen zuten, soroei bizia ematen dien indarra; horregatik, gauza guztien jatorritzat jotzen zuten Gaia.Constantino Falcn eta beste batzuk Mitologia klasikoari buruzko hiztegia Moldatua

ibai A rgi a

2. Zer-nolako antzekotasunak daude munduko bolaren eta planisferioaren artean? Eta zer-nolako aldeak?

etro

Ample el dibujo que acompaa a la actividad 2 para comprobar si recuerdan los continentes y los ocanos, que estudiaron en cursos anteriores.

HAU IKASIKO DUZU

R03

Zure ustez, zer dela-eta jotzen zuten Gaia gauza guztien jatorritzat antzinako greziarrek? Deskribatu nolakoa den Lurra espaziotik ikusita.

Nola adierazten den Lurra. Zer den mapa baten eskala. Zer diren paraleloak eta meridianoak. Nolakoak diren Lurreko erliebe mota batzuk. Nola adierazi mapa bateko puntu jakin batzuen kokapena.

Para presentar la unidad

R03 esquema Contenidos de la unidad Utilice este esquema para que los alumnos se hagan una idea clara y organizada de los contenidos que estudiarn en la unidad.

116133235 _ 0116-0127.indd 116 25/5/09 133235 _ 0116-0127.indd 12:06:08 117

11725/5/09 12:06:09

Ms informacin en la redNuevo viaje a la criosfera: la Tierra helada http://www.youtube.com/watch?v=s4omdmp2HcUEste vdeo, que se puede descargar tambin de la pgina de la NASA, realiza un recorrido por las regiones heladas de la Tierra. El idioma es el ingls y ofrece hermosas imgenes de satlite.

Ideas TICWindows Virtual PC SP1 http://www.microsoft.com/downloads/details.aspx?FamilyID=28c97d 22-6eb8-4a09-a7f7-f6c7a1f000b5&DisplayLang=esCon Virtual PC se pueden ejecutar a la vez dos o ms sistemas operativos en su equipo. Una vez que Virtual PC est instalado en un sistema, puede crear una o ms mquinas virtuales e instalar y configurar un sistema operativo invitado sobre cada mquina virtual.

116

117

9

Lurra eta mapakPara explicarAntzinatik, pertsonek bizitoki duten lurraldea marraztu izan dute. Horrela sortu ziren mapak. Ordutik gaur egun arte, asko aldatu dira.

UNIDADA Aa de tu30o I 60o M 60o I 90o I

9

B

180o 150o M 150o E 120o M 120o E 90o E 90o M

C

Para explicar60o E

I pa r la ti

Greenwicheko meridianoa

Z

0o

ekuatorea

Ample la ilustracin 1 para mostrar la dificultad que entraa representar una forma esfrica en una superficie plana, pues siempre va a existir una distorsin. En la proyeccin que se utiliza en B las zonas que corresponden a latitudes ms altas parecen tener una mayor superficie.

1. Lurraldearen adierazpenaGure planetak, Lurrak, esfera forma du. Horregatik, hura adierazteko modurik zehatzena munduko bola da. Munduko bolan, distortsiorik gabe adierazten dira ozeanoen nahiz kontinenteen distantziak, formak, tamaina eta banaketa. q Hala ere, munduko bolan ezin daiteke Lurraren gainazal osoa aldi berean ikusi, eta bidaian eramateko ere ez da batere erosoa. Horregatik erabiltzen dira mapak. Mapak Lurraren edo haren zati baten adierazpen lauak dira. Mapak Lurraren gainazal osoa adierazten badu, planisferio edo munduko mapa esaten zaio. Behatu q marrazkiari. Lurrak esfera forma duenez, mapan gainazal lau baten bidez adieraztean, distortsionatu egiten da; hau da, ez dira zehaztasunez adierazten formak, distantziak eta proportzioak.Bg He30o H

30o M

30o E

at

60 H itu dea

o

90o H

eb al de lon

git ud e

0o

a

Eki

e ald

l

e A. Paraleloak. B. Meridianoak.

3. Paraleloak eta meridianoakq Lurraren adierazpena. A. Munduko bola.Lurreko edozein leku kokatzeko, irudizko lerroen sistema bat asmatu dute pertsonek: lerro horiek paraleloak eta meridianoak dira. e

C. Paraleloen eta meridianoen sarea. Paralelo batzuek izen berezia dute; hala nola, ekuatoreak. Zer esan nahi du Z puntua 40 Ipar eta 10 Mendebalde kokagunean egoteak?

Ample la imagen 3 para explicar los conceptos que se ilustran: paralelos, meridianos, latitud y longitud. Puede indicar algn punto en el dibujo, adems del punto Z, que ya aparece indicado, para que los alumnos averigen su latitud y su longitud.

B. Planisferioa; esferaren puntuak zilindro batean proiektatuz marrazten da.

on g

itu dea

nd Me

A

BIZKAIKO GOLKOA

Ample la ilustracin 2 para que comprueben el efecto de la escala. Hgales notar que la proporcin entre las dos escalas es de 1 : 5. Es decir, las distancias en A son cinco veces mayores que en B. Lo pueden comprobar midiendo aproximadamente, por ejemplo, el tamao de la baha de Santander en ambos mapas. Tenga en cuenta que, al proyectar la ilustracin, las escalas cambian, aunque la proporcin entre ambas se mantiene.

2. Eskala

R04

Paraleloak Lurra inguratzen duten irudizko lerroak dira, ekuatorearekiko paraleloak; hori da paralelo nagusia. Paraleloak ekuatoretik poloetara bitartean zenbatzen dira, 0-tik 90-ra. Paraleloen bidez, latitudea neurtzen da; hau da, Lurreko edozein punturen eta ekuatoreko lerroaren arteko distantzia. Behatu nola adierazten den marrazkiko Z puntuaren latitudea: eZer paralelotan 40 dagoen. I

o

l

R05

R05Galderak1. Azaldu zer-nolako abantailak eta desabantailak dituen Lurra munduko bola batean edo planisferio batean adierazteak. 2. Esan errealitateko zenbat kilometro adierazten dituen 1 cm-ek eskala hauetan: a. 1 : 600.000 b.0 50 km 100 km

animacin La esfera terrestre Puede mostrar esta animacin, en la que se explican los elementos de la esfera terrestre, como refuerzo tras la explicacin de los conceptos de esta pgina.

Zer hemisferiotandagoen.

Mapetan, errealitatearen tamaina murriztuta adierazten da. Errealitatea mapan zenbateraino murriztu den jakiteko, eskala erabiltzen da. Eskalak adierazten digu zer-nolako erlazioa dagoen errealitateko distantzien eta mapan adierazitako distantzien artean. Mapetan, bi modutan adieraz daiteke eskala: w

B

Eskala grafikoa. Segmentutan banatutako zuzena da. Zifrek adierazten digute zenbateko neurria duen segmentu bakoitzak errealitatean.Eskala:0 1 km 2 km

Meridianoak poloak elkartzen dituzten irudizko lerroak dira. Greenwich meridianoa edo zero meridianoa da nagusia. Meridianoak 0-tik 180-ra zenbatzen dira, bai Ekialdera, bai Mendebaldera. Meridianoen bidez, longitudea jakin dezakegu; hau da, Lurreko edozein puntutatik Greenwicheko meridianora dagoen distantzia. Behatu nola adierazten den Z puntuaren longitudea: eZer meridianotan 10 dagoen. M Zer hemisferiotan dagoen

Mapako zentimetro bakoitzak errealitateko 1 km adierazten du.

Zenbakizko eskala. Zatiketa baten bidez adierazten da. Zatikizunak mapako distantzia zentimetrotan adierazten du, eta zatitzaileak, distantzia hori errealitatean zenbatekoa den.Eskala 1 : 200.000Mapako zentimetro bakoitzak errealitateko 200.000 cm adierazten du.

w A. 1 : 1.000.000 eskalako mapa. B. 1 : 200.000

eskalako mapa. A mapan, errealitatea milioi bat aldiz murriztu da; B mapan, berriz, 200.000 aldiz. Zure ustez, zer dela-eta ematen dute informazio desberdina, bi mapek lurralde bera adierazten badute?

Lurraren tamaina murriztuta adierazten da munduko boletan, planisferioetan eta mapetan. Eskalak adierazten du zenbat murriztu den. Paraleloen eta meridianoen bidez, Lurreko puntuen kokapena adieraz daiteke.

Bi mapetako zeinek izango du xehetasun gehien? Zergatik? 3. Esan zer-nolako antzekotasunak eta aldeak dauden hitz hauen artean: a. Paraleloak eta meridianoak. b. Latitudea eta longitudea.

Para repasar

118133235 _ 0116-0127.indd 118 25/5/09 133235 _ 0116-0127.indd 12:06:12 119

11925/5/09 12:06:12

R04 actividad interactiva Calcular distancias con la escala Esta actividad requiere trabajar con el concepto de escala numrica. Utilcela para reforzar este concepto.

Ms informacin en la redTrabajo con el plano http://www.ieslasllamas.com/orientacion/plano.htmEn esta pgina se ofrecen varios recursos interesantes para trabajar diversos conceptos relacionados con los mapas.

Ideas TICMicrosoft Virtual PC: un manual paso a paso http://www.infonegocio.com/luzylar/virtualpc.htmPara crear una mquina y un disco duro virtual en Virtual PC, puede serle de ayuda descargar el manual paso a paso que se encuentra en esta pgina.

118

119

9

Planisferio fisikoaPara explicarE U R O PA ASIAEstre B cho Estre ering itde B e sa rin cho de B sarteag erin g

UNIDAD80 80 80 150 150 150 120 120 120 120 9090 90 9060 30 0

9

OZEANO ARTIKOAIpar lurmuturra

30

60

90

120

150

180 80

60 60 60

Ample la imagen 2 para que los alumnos se concentren en el planisferio siempre que sea preciso. En primer lugar, muestre el encuadre que muestra los continentes en distinto color, arriba y a la izquierda. Llame su atencin sobre la altimetra, abajo a la izquierda, y la escala grfica, abajo a la derecha. Aproveche para comentar los lmites naturales que dividen Europa y Asia. Este planisferio se reproduce a mayor tamao en las pginas 226 y 227 del libro.

1. Planisferio fisikoa zer den

R0640 40 40

McKinley McKinley 6.194 6.194 mm Montes McKinley Alaska 6.194 m Montes Golfo Alaskako de Alaska golkoa Alaska Golfo de Alaska

Eskand in

Espaziotik Lurra ikusi duten astronautek diotenez, planeta urdina da, baina pintzelkada marroiak eta berdeak ditu.

AF R I K A OZEANIA

GROENLANDIA

Para repasar60

M Mississippi ibaia AON T M RoPMississipp i ibaia Missis ON A AL ES sippi P TE A ATXAP L S AA E AL PTXE MEAC AL M H AC ENDI ES H ND A K IA K

AM ER IK A

A N TA R T I K A

Alaskako MedikateaBaha Hudson de Hudson badia badia Hudson Baha de La Labrador HudsonPenn

Islandia

Alpeak iako av

BRITAINIAR UHARTEAK

Ipar itsasoa

M M Roiss issRo

Astronautek ikusten dutena gure planeta da: ur gaziaren masa handiak ditu ozeano eta itsaso esaten diegu, bai eta lur bloke handiak ere kontinenteak eta uharteak. Urdin ikustearen arrazoia da Lurreko zati handiena, % 71, ozeanoetako ura dela; kontinenteak % 29 soilik dira. q Planisferio fisikoan, ozeanoen eta kontinenteen hedadura adierazten da. Ozeanoak adierazteko, kolore urdina erabiltzen da. Kontinenteak adierazteko, berriz, zenbait kolore erabiltzen dira; kolore bakoitzak altitude jakin bat adierazten du; legendan adierazten da zer altitude dagokion kolore bakoitzari. Planisferio fisikoak Lurraren aniztasun geografikoaren berri ematen du: kontinenteen neurria eta forma, eremu altuak eta baxuak, eta non zehar igarotzen diren planetako ibaiak.ALT I TU DE A(metrotan)

penintsula pen del La P de

Ternua (uhartea)

E U R O P A

E

ko pa uroDa nu

ki do Or

ia nd HaVolga iba ia

Mendebaldeko Siberiako ordokia Erdialdeko Siberiako goi-ordokiaOb ii ba ia

n Le a ib a

ENDIAK URAL M

ia

n e Ha r k u K ierra adrM nLla S a e rd oki Has diaas UAKSAS Mraa u S Ord nde n ITSUAOS ierra iM i la dr k SOS S Goa s L RITROCA Sierr Ornde Gra RRS C R AA O I TA DNH S NOAA N MEM T MOKaliforniako ko Pennsula de penintsula la California Pennsula de California

Baikal aintzira

A S I AAral itsasoa

Kamtxatka penintsula

Ro Mississipp i

s iba

KANARIAR UHARTEAK

20 20 20

0 Ecuador 0 Ekuatorea 0 Ecuador

O CZ A N O O E A N O O C A N O P ABC A R I C O F E A P A C F I C O

A T L A N TPalmas lurmuturra IKOA A M E E I I I A R K A A M M R RC K A A M R I C A Maci Guyanetako Guyamendigunea men las Gu M las aia ia as ib k RA Am az on ko ordo nia Mato lan LAmAmazo Grossoko L goi-ordokia

Golfo Pennsula Floridako Floridako Mexikoko Mexikoko de de Florida penintsula Golfopenintsula Mxico golkoa golkoa PennsulaAN ANTILLAK de de Florida A Mxico

Nilo iba ia

Indu

OZEANO

Teide 3.718 m

A Iberiar K penintsula Mediterr A aneo it saso ATE a NDIK ME AS ATL SAHARAKO BASAM ORTUA

Elbrus Mont Blanc b 5.642 m 4.807 m ALPEAK io ib PIR aia itsaso INIO BeltzaEu f

Altai mendiakGOBI BASAMORTUAK2 8.616 m Japoniako itsasoa

KAUKASOra te s

iba

ia

Zardkuh 4.457 m Irango goi-ordokia

Tbet

JAPONIAKO UHARTEAKFujiyama 3.776 m

40

R07 actividad interactiva20

K OA AT RP KA

ia

ibaia

Kon go

ia i ba ri ri a u ou i baiis s o M ri u ri ou s o Mis

k ndia ras

ar Kaspi oa itsas

HIM ALA IA

A F R I K AChad aintzirar ge Ni ib ai a

Arabiako penintsula

ang zi a /Y din Everest Ur 8.850 m Ib a i Gan ge s ibai a

Taiwan (Formosa)

OZEANO BAREA

Darfurreko goi-ordokia

Etiopiako mendigunea Kenia 5.199 m Kilimanjaro 5.895 m

Gineako golkoa

Victoria aintzira

Filipina Hindustango penintsula Indotxinako uharteak Bengalako penintsula Arabiako (edo Filipinak) golkoa itsasoa Zeilan (uhartea) Borneo Papua Ginea (uhartea) Sumatra Berria (uhartea)Puncak Jaya 5.030 m Java (uhartea)

0

Greenwicheko meridianoa

an

20 20 20

e zi Za mb ibaia

ib

KALAHARI BASAMORTUAThabana 3.482 m Esperantza Onaren lurmuturra

aia

MADAGASKAR

O Z E A N I AME N D

INDIAKO

IK

Koral itsasoa

20

AUSTRALIAVICTORIA BASAMORTU HANDIA

Identificar el continente En esta actividad deben relacionar los diversos continentes con algunas de sus caractersticas. Pida a los alumnos que razonen sus respuestas.

G so Its a

Patagonia Patagonia Patagonia

2.000 1.000 500 200 0 SAKONUNEA

40 40 40

Aconcagua Aconcagua Aconcagua 6.960 6.960 6.960 mm m Aconcagua 6.960 m

Pa r

dre e Ma re adr

orr ia

DIAK EN S M ND E MEALOS A N DE E A N D L ED E R C OR D IDR A NL C OR D IA L E L

EB AT

ANAT ZA IL E H AN DIA

OZEANOA

Zeelanda BerriaCook 3.764 m

Tasmania (uhartea)

40

Hornos lurmuturra

Eskala 0 1.170 Kilometroak

2. KontinenteakUrgaineratutako lurrek kontinenteak eta uharteak eratzen dituzte. Sei kontinente daude: w

60 60 60

O Z EA NO A N TA RT I KOA150 150 150 120 120 0 120 90 9090 90 60 30 0

60

A N T A R T I K A

w Planisferio fisikoa. Planisferio horretan,Asia (% 8,5) Ozeano Barea (% 32) Amerika (% 8) Afrika (% 6) Antartika (% 3) Europa (% 2) Ozeania (% 1,5) (% 3)

Ample la imagen 1 para que los alumnos visualicen claramente las diferencias en extensin de los ocanos y los continentes. Resulta especialmente llamativo el tamao del ocano Pacfico, que cubre un tercio de la superficie terrestre y es ms extenso que la suma de todas las tierras emergidas.

Amerika. Kontinenterik luzeena da. Mendebaldean, mendikateak ditu: iparraldean, Mendi Harritsuak, eta hegoaldean, Andeak. Badira ordokiak ere; esaterako, Amazoniako ordokia. Asia. Kontinenterik handiena da. Han dago Himalaia, munduko mendikaterik altuena. Europa. Asiaren ekialdean dago; kontinente horretatik bereizten dute Ural mendiek eta Kaukasok. Afrika. Europaren hegoaldean dago. Saharako basamortu handia nabarmentzen da. Ozeania. Kontinenterik txikiena da. Australiak eta ehunka uhartek osatzen dute. Antartika. Kontinente jendeztatu gabea da, eta izotzez estalita dago.

3. Ozeanoak Mundo fsico 133235Lurreko ur gaziaren masa handiek ozeanoak eta itsasoak eratzen dituzte. Bost ozeano daude. Ozeano Artikoa Ipar hemisferioko latituderik altuenetan dago. Ozeano Atlantikoa iparretik hegora bitartean dago, Amerikaren, Europaren eta Afrikaren artean. Indiako ozeanoa, ia osorik, Hego hemisferioan dago. Ozeano Barea da handiena, eta bi hemisferioetan zehar dago. Ozeano Antartikoa Hego hemisferioko latitude altuenetan dago, eta Antartika inguratzen du. q Planisferio fisikoaren bidez, kontinenteen eta ozeanoen hedadura eta forma adierazten da. Sei kontinente eta bost ozeano daude.

kontinenteetako lurren altitudea adierazten da.

Ample la tabla de la actividad 2 con objeto de realizar la actividad en comn. Pida a los alumnos que copien la solucin en su cuaderno, para poderla consultar a modo de resumen.

Galderak

R07

124614Leyenda_Fsico Ozeano ArtikoaOzeano Antartikoa (% 6) Ozeano Atlantikoa (% 16) Indiako ozeanoa (% 14 )

1. Zer da planisferio fisikoa? 2. Osatu hau bezalako taula bat kontinente bakoitzeko:ASIA Hemisferioa Ipar eta Hego hemisferioak Mugak I: H: E: M: Mendikateak

Himalaia

q Lurreko kontinenteek eta ozeanoek betetzen

duten azaleraren banaketa. Zein da ozeanorik handiena? Eta kontinenterik txikiena?

120

121120 25/5/09 12:06:19 133235 _ 0116-0127.indd 121 25/5/09 12:06:22

R06 animacin Los ocanos y los continentes Este recurso muestra, en primer lugar, la ubicacin de los continentes y los ocanos. Luego propone dos actividades interactivas: arrastrar cada continente a su lugar y colocar la rotulacin que corresponde. Tanto la animacin como las actividades permitirn reforzar los contenidos de la pgina.

133235 _ 0116-0127.indd

Ms informacin en la redGoogle maps http://maps.google.es/mapsGoogle presenta este mapa, con diversas opciones para explorarlo y recorrerlo. Si emplea la opcin de relieve a la escala adecuada, dispondr de un planisferio fsico. Adems, puede compararlo con la fotografa de satlite.

Ideas TICParental ControlBar http://www.parentalcontrolbar.org/Si descarga esta aplicacin gratuita, le aparecer una barra entre las barras de herramientas que usar para bloquear todos los sitios con contenidos no adecuados para los nios, para lo cual deber activar el Modo Nio cuando ellos estn navegando.

120

121

9

Planisferio politikoaPara explicarMunduan, gaur egun, 190 herrialde baino gehiago daude. Batzuk beste batzuk baino handiagoak dira, baina guztiek dituzte lurralde bat, mugak, gobernua eta zenbait ikur; esaterako, bandera.

UNIDADR08150 150 80 150 80 80 120 120 120 120 90 90 90 90

9

60

30

0

30

60

90

120

150

180 80

Groenlandia (Danimarka)

Para repasar60

60 60 60

(E E (A E E . UU 80 (EB)k.UU ..)) Ala s a (E E . UU . )

Ala Ala s k a Al ask as k a

ISLANDIA

NO RVE G SUE IA DIA

FINL AND IA

150

120

90

ERRUSIAR FEDERAKUNDEA

ESTONIA

C AN AD C AN AD K ANA DA K ANA DA

Ample la ilustracin 2 para mostrar cmo es el planisferio poltico. Recuerde que tambin puede ampliar el planisferio que aparece en el anexo, en las pginas 228 y 229.

1. Planisferio politikoa zer denPlanisferio politikoa Lurreko herrialdeen hedadura, kokapena eta mugak adierazten dituen mapa da. Horretarako, herrialde bakoitza kolore jakin batez margotzen da, eta herrialdeen arteko mugak lerro baten bidez adierazten dira. w Mugak ez dira aldagaitzak; historian zehar, aldatuz joan dira. Batzuetan, bi herrialdek beren lurraldeak batzea adostu izan dute. Beste batzuetan, gerra baten ostean, herrialde batek bere mugak hedatu ditu, galtzaile izan den herrialdeari lurraldeak kenduz. Beste batzuetan, herrialde jakin bat banatu eta zenbait herrialde sortu dira. Europan, esate baterako, Sobietar Batasuna desegituratu ostean, hamar herrialde baino gehiago sortu dira, azkeneko hogei urteetan.40 40 60 40

150Ala 80 s k a (E E . UU . )

C AN AD 120 E S TADOS AME S ER I K E TA KO ER I K E TA AM TADOSKO UN DOS ES TAT UII DOB AT U AK SUN U AT U AK TAT B S E S TADOS UN I DO S C AN AD

90

IRLANDA

ERRESUMA BATUA

FRANTZIA

KAZAKHASTANBE GEORGIA KIS TA N ARMENIA AZERBAIJAN UZ

MONGOLIAKIRGIZISTANIPAR KOREA HEGO KOREA

PORTUGAL

ESPAINIA TUNISIA

40JAPONIA

TURK IASIRIA ZIPRE ISRAEL IRAK JORDANIA

T URKMENISTA

NNI

TADJIKISTANIST ANST AN

R09 actividad interactiva Pases del mundo20

T X I N APA L

20 20 2040 60

Ala s k a (E E . UU . )

NG

0 0 Ecuador EkuadorESTONIADANIMARKA

0 Ecuador 20 40

BAHAMAK BAHA B CUBA CUBA KUBA KUBA HAITI HAIT BA DOMINIKAR D M XIC O CUBA ERREP . BELICE BELICE BELIZE BELIZE HA JA JA JAMAIKA JAMAIK EALA GUATEMALA GUATEMALA GUATEMALA S TADOS NICARAGU NICARAGUA NIKARAGUA NIKARAGUA BELICE UN I DO HONDURAS HONDURAS ONDURAS HONDURAS S COS TA JAMA VENEZUELA COS TA RICA COSTA RICA COSTA RICARICA VEN GUATEMALA EL S ALVADOR EL S ALVADOR EL SALVADOR EL SALVADOR C AN AD NICARAGUA PANAM PANAM PANAM PANAM GUYANA HONDURAS COS TA RICA SURINAM EL S ALVADOR KOLONBIA KOLONBIA COLOM COLOM Guyana PANAM Frantsesa (FRANTZIA) ECUADOR ECUADOR EKUADOR BAH M X I C O EKUADOR COLOMB CUBA HA

M X M X C O M E XI X IIIK O M E K OC O

AN

CABO MAURITANIA VERDEKO ERREP SENEGAL .

ek ld ba de ara en ah M S

PA K

o

ALJERIA

LIBIA

EGIPTO

OM

ARABIA SAUDITA MALIGHANA TOGO BENIN

KUWAIT ARABIAR BAHRAIN EMIRERRI QATAR BATUAK (edo AEB)

AF

MAROKO

GA

IRAN

NE

INDIA

BHUTAN BANGLADESH MYANMAR LAOS THAILANDIA KANBODIA

TAIWN Mariana uharteak (AEB)

NIGER

TXAD SUDAN O GAMBIA FAS GINEA BISSAU INA RK GINEA BU NIGERIA AFRIKA SIERRA LEONA ERDIKO ERREPUBLIKA LIBERIA BOLI KOSTAEKUATORE GINEA SAO TOME GABN ETA PRINCIPE K O

ERITREA

YE M

EN

FILIPINAK

DJIBUTI

VIETNAMPALAU BRUNEI

ETIOPIASO M I AL A

SRI LANKAMALDIVAK

KAMERUN

UGANDARUANDA

O

KENYA

MA L AY S I ASINGAPUR

MIKRONESIA

0EKIALDEKO TIMOR PAPUA GINEA BERRIA

E S TADOS

ECUADOR

UN GUATEMALA I DO SHONDURAS EL S ALVADOR

T X I L E T X I L E

BELGIKA LUXENBURGO TXEKIAR ERREPUBLIKA

Greenwicheko meridianoa

HA

A R G E N T I N A

HERBEHEREAK

20 20 20 0 Ecuador 20UKRAINAESLOVAKIA

MO Z AM

BELICE JAMA PE PERU PERU NICARAGUAPE COS TA RICA PERV BOLIVIA PANAM CUBA

BRASIL

KONGOKO ERREPUBLIKA DEMOKRATIKOA

TANZANIAMA LAWI

BURUNDI

SEYCHELLEAK

I N D O N E S I A

BIK

ANGOLA ZAMBIAZIMBAWE NAMIBIA BOTSWANA

M XIC OGUATEMALAHONDURAS EL S ALVADOR

COLOMBI BAH

PARAGUAI

MADAGASKAR

MAURIZIO

20AUSTRALIA

Los alumnos deben colocar varios pases en los continentes que corresponda. Aproveche esta actividad para que los alumnos manejen el planisferio poltico.

ECUADORBELICE

SWAZILANDIA LESOTHO

Muestre el grfico de la ilustracin 1 para los alumnos se den cuenta de lo desigualmente que est repartida la poblacin de los continentes. Aclare que no se incluye la Antrtida, pues no est habitada, salvo por cientficos y personal de apoyo en bases instaladas por varios pases del mundo.

FRANTZIA

SUITZA LIECHTESTEIN HUNGARIAKROAZIA BOSNIAHERZEGOVINA

ERRUMANIA

40 40 40 20 0 Ecuador

JAMA NICARAGUA COS TA RICAPER V PANAM

URUGUAI

HEGOAFRIKAKO ERREP .

E

40ZEELANDA BERRIA

COLOMBI ECUADOR

Malvina uharteak (edo Malvinak)

VATIKANO HIRIA

MAZEDONIA

TXILE

2. Munduko herrialdeakMunduan 7.000 milioi pertsona baino gehiago bizi dira, kontinente jendeztatuetan. q Planisferioari behatuz gero, herrialde batzuk oso handiak direla jabetuko gara, hala nola: Errusia, Europako nahiz Asiako lurraldeetan; Kanada, Amerikan; Aljeria, Afrikan; Txina, Asian; eta Australia, Ozeanian. Beste herrialde batzuk oso txikiak dira; esate baterako: Luxenburgo, Europan; Bahamak, Amerikan; Cabo Verde, Afrikan; eta Bahrain, Asian. Beste herrialde batzuk uhartez soilik osatuta daude; adibidez: Kuba, Amerikan; Erresuma Batua, Europan; Madagaskar, Afrikan; Japonia, Asian; eta Zeelanda Berria, Ozeanian. Beste batzuek ez dute kostalderik; esaterako: Paraguai, Amerikan; Suitza, Europan; Txad, Afrikan; eta Nepal, Asian. Planisferio politikoa munduko herrialdeen kokapena, hedadura eta mugak adierazten dituen mapa da.TUNISIA

Eskala 0 1.170 Kilometroak

Para repasar60

GREZIA

60 60 40 20 60

150 150 150

1200 120 120

90 90 90 90C

C

PER

60

30

0

30

60

90

120

150

180

w Planisferio politikoa. Planisferio horretan,40 60

herrialdeak koloreen arabera bereiz daitezke.

Milioika pertsona

150

120

90

133235 P oltico mundo

4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Asia Amerika Afrika Europa Ozeania60 150 120 90

Galderak

R09

1. Behatu planisferioari eta osatu taula, zutabe bakoitzean hiru herrialde jarrita. Gero, egin beste taula batzuk Amerikako, Asiako eta Afrikako datuak adierazteko.EUROPAKO HERRIALDEAK Hedadura Herrialde handiak Herrialde txikiak Kokapena Kostako herrialdeak Barneko herrialdeak

LORTU NAHI DUGUN MUNDUAMundu batuaGure planeta 190 herrialdetan baino gehiagotan dago banatuta. Herrialdeen arteko batasuna eta adostasuna sustatzeko, NBE (Nazio Batuen Erakundea) sortu zen. Haren helburu nagusia munduan bakeari eustea da.

Ample el planisferio para resolver en comn la actividad 1. De este modo, los alumnos podrn expresar sus opiniones.

Para ampliar informacin

R08 presentacin Descubrir los continentes Esta presentacin muestra algunos de los paisajes ms representativos de cada continente y algunas caractersticas generales de su poblacin, todo ello acompaado de fotografas y mapas. Puede ser interesante mostrarla al iniciar la parte de teora de esta leccin. Puede aprovechar, si en la clase hay alumnos de origen extranjero, para que hablen sobre sus zonas de origen.

q Munduko biztanleriaren banaketa,kontinente jendeztatuetan.

2. Zer kontinentetan daude uhartez osatutako herrialde gehienak?

Zure ustez, zergatik da beharrezkoa Nazio Batuen Erakundea?

122133235 _ 0116-0127.indd 122 25/5/09 12:06:36 133235 _ 0116-0127.indd 123

12325/5/09 12:06:38

Ms informacin en la redViajar y conocer el mundo http://www.educapeques.com/index.php?secc=viajary-conocer-el-mundoEsta pgina da acceso a un gran nmero de recursos para aprender y repasar la geografa poltica del mundo con un interfaz muy agradable. Incluye contenidos conceptuales y actividades de refuerzo y evaluacin.

Ideas TICCmo convertir un CD de audio a MP3 con Nero StartSmart Una vez que tenga abierto Nero, siga estos pasos: 1. Haga clic sobre el men Copia de audio de la derecha. 2. Inserte el nuevo CD y pulse el botn OK. 3. Seleccione la unidad de disco en la que est el CD. Se desplegar un listado con los ficheros que contiene. 4. En el men desplegable del recuadro Formato salida, seleccione MP3 Audio (*.mp3). 5. Pulse sobre el botn Examinar y elija la carpeta de destino. 6. Haga clic sobre el botn Copiar y, cuando haya finalizado el proceso de copiado, pulse el botn OK.

122

123

JarduerakPara evaluarUlertu

9R10 R11 R12 R13

UNIDAD

9

Aplikatu 7. Irakurri eta azaldu zergatik den beharrezkoaa. Esan zeri dagozkien planisferio horretako lerro laranjak eta berdeak.A

Eman iritzia 8. GPSak orientatzeko tresnak dira, Lurrekoedozein lekutan zer latitude eta longitudetan gauden adierazten baitigute. Demagun mendira txango bat egiteko asmoa duzula. Zer eramango zenuke, mapa ala GPSa? Zergatik?

Para explicar

1. Kalkatu planisferio hau eta erantzun galderei:

istripuren bat gertatzean itsas salbamendurako estazioari latitudea eta longitudea jakinaraztea.

R10 actividad interactiva

R11 actividad interactivaEskala 0 2.200

b. Identifikatu, planisferioan, elementu hauek: ekuatorea, Ipar hemisferioa, Hego hemisferioa eta Greenwicheko meridianoa.B

SOS! Matxura txalupan!

Mesedez, esan zer latitudetan eta longitudetan zauden.

R14 presentacin La localizacin de puntos en un mapa Esta presentacin le ayudar a explicar el procedimiento del Aprende a hacer. Adems, en ella se plantea y se resuelve la actividad 9.

IKASI EGITEN

R14

Mapa bateko lekuen kokapena adierazteaArrazoitu 5. Paraleloak eta meridianoak, planisferiobatzuetan, lerro zuzenen bidez adierazten dira; munduko bolan, aldiz, lerro kurbatuen bidez. Zergatik?80 180

R12 actividad interactiva

Kilometroak

133235U9p4 2. Aurkitu eta idatzi, planisferio horretan,

Mapa bateko lekuak kokatzeko prozedura itsasontzien jokoaren antzekoa da, baina kokaguneak adierazteko hizkiak eta zenbakiak erabili ordez, mapako latitude- eta longitude-graduak erabiltzen dira; behatu nola irakurtzen diren:150 120 90 60 30 30 60 90 120 150 180 80

ozeanoen eta kontinenteen izenak. Gero, aipatu kontinente bakoitzeko bi herrialde.

R13 actividad interactiva Ponte a prueba Utilice estas actividades para llevar a cabo una evaluacin colectiva de la unidad.El recurso 10 plantea preguntas sobre temas de toda la unidad. Puede pedir a los alumnos que contesten individualmente o en comn. En el recurso 11 deben escribir los nombres de los ocanos y los continentes. En el recurso 12 deben identificar los elementos principales del globo terrqueo. El recurso 13 es un crucigrama con conceptos de toda la unidad. Puede pedir que cada palabra la indique un alumno diferente, o puede resolverlo en comn.

3. Neurtu, 1. jarduerako planisferioan, zerdistantzia dagoen A eta B puntuen artean. Zer distantzia dago bi puntu horien artean errealitatean? Nola jakin duzu?

60

60

6. Behatu nola adierazten den eremu beraairetiko argazkian eta mapan. Pentsatu zer adierazpen aukeratuko zenukeen kasu bakoitzean eta azaldu zergatik: a. Parke bat aurkitzeko. c. Distantziak neurtzeko. b. Eraikin bat identifikatzeko.A B

40

D

A

40

1. A puntua 30o-ko meridianoaren gainean dago. Greenwicheko meridianotik ekialdera dagoenez, puntu horren longitudea 30o E da.

4. Behatu plano honi. Zer neurri izango duteerrealitatean mahaitxoak eta armairuak?

20

20

0 Ekuatorea

0

20

0 Greenwicheko meridianoa

C

20

40 0

Eskala 2.100

B

40

60 180

Kilometroak

60 30 60 90 120 150 180

2. A puntua 40o-ko paraleloaren gainean dago. Ekuatoretik iparraldera dagoenez, latitudea 40o I da.

150

120

90

60

30

0

0,5 m

1m

Behatu lerro gorriei: A puntutik ekuatorera eta Greenwicheko meridianora dagoen distantzia adierazten dute; hau da, latitudea eta longitudea. Puntu baten longitudearen eta latitudearen balioak puntu horren koordenatu geografikoak dira. A puntuaren koordenatu geografikoak 40 I, 30 E dira.

133235 U9 p5 Poltico mundo mudo 9. Bilatu mapako gainerako puntuen koordenatu geografikoak eta idatzi taula batean.

124133235 _ 0116-0127.indd 124 25/5/09 12:06:41 133235 _ 0116-0127.indd 125

12525/5/09 12:06:43

Ms informacin en la redCoordenadas geogrficas http://www.educaplus.org/play-140-Coordenadas-geogrficas. html?PHPSESSID=596fdc7b232c49e06b2530a25317a9d5Esta actividad permite practicar los conceptos de latitud y longitud. Las coordenadas se deben arrastrar hasta su lugar correspondiente en el planisferio.

Ideas TICCmo usar Google para hacer bsquedas especiales http://www.google.es/options/specialsearches.htmlEntre las opciones del buscador Google se encuentra esta seccin en ingls que permite efectuar consultas especficas sobre Linux, Microsoft, Apple Macintosh, free BSD, y tambin realizar bsquedas en instituciones educativas.

124

125

BerrikusiPara evaluar1. Irakurri laburpena.R15

9GAI NAIZ Mapa bateko elementuak identifikatzekoAlbiste batzuetan pertsona ugarik jartzen dute arreta handia; esate baterako, eguraldiaren iragarpenetan. Telebistan, satelite bidezko irudietan oinarrituta egindako mapak erakusten dituzte. Gehienetan, herrialde bakar bati buruzko irudiak ematen dituzte; baina, batzuetan, baita planeta osoarenak ere. Behatu eguraldiari buruzko planisferio honi:

UNIDAD

9

Para explicar

Lurra eta mapak

R15 actividad interactiva Resumen de la unidad Este recurso presenta el resumen de la actividad 1 del libro del alumno, con algunos huecos para completar. Puede solicitar que elijan entre las palabras que aparecen en el recuadro o que digan la respuesta correcta sin ver las opciones. Si le parece conveniente, puede pedir que aprendan de memoria este resumen.

Lurrak esfera forma du. Munduko bolen eta mapen bidez adierazten da. Mapek Lur osoa adierazten dutenean, planisferio esaten zaie. Munduko bolek kontinenteen eta ozeanoen distantzien, formen, banaketaren eta tamainaren proportzioari eusten diete, baina ezin dira gainazal lauen bidez adierazi. Mapek gainazal lau baten bidez adierazten dute Lurra, baina formak, distantziak eta proportzioak distortsionatzen dituzte. Maparen eskalak adierazten du zenbat murriztu den mapan errealitateko tamaina. Koordenatu geografikoak lerroen paraleloak eta meridianoak sistema bat dira, eta haien bidez mapa bateko leku jakinen kokapena adieraz daiteke.

Planisferio fisikoa eta planisferio politikoaPlanisferio fisikoak Lurreko ozeanoen eta kontinenteen hedadura eta forma adierazten du. Planisferio politikoak Lurreko herrialdeen hedadura eta mugak adierazten ditu. Lurraren gainazala ozeanoz eta kontinentez osatuta dago. Ozeanoak ur gaziaren masa handiak dira. Bost ozeano daude: Ozeano Artikoa, Ozeano Atlantikoa, Indiako ozeanoa, Ozeano Barea eta Ozeano Antartikoa. Kontinenteak urgaineratutako lurren eremu zabalak dira. Sei kontinente daude: Europa, Asia, Afrika, Amerika, Ozeania eta Antartika.Martxoak 24, asteartea. Aurreikuspena.

Ample la ilustracin de la pgina, a fin de realizar ms fcilmente la explicacin y, posteriormente, corregir las actividades. Pida que, cuando respondan la actividad 1, presten atencin a emplear los nombres de los continentes correctamente.

Maparen edukia ulertzeko, beharrezkoa da bertako elementuak irakurtzea:

2.

IKASTEN IKASTEKO. Osatu Lurraren adierazpenei buruzko eskema hau, aurreko laburpena

Maparen izenburua: Martxoak 24, asteartea. Aurreikuspena. Mapa zer gairi buruzkoa den adierazten digu; adibide horretan, egun horretarako eguraldiaren iragarpena. Zer lurralde adierazten duen; adibide horretan, Lurraren gainazala. Ikonoak: zona bakoitzerako eguraldiaren iragarpenaren berri ematen digute.

oinarritzat hartuta.

Ample el esquema para realizar la actividad 2 en comn. Pida a los alumnos que completen los huecos.

LURRAREN ADIERAZPENAK hauek dira: munduko bola ezaugarriak ......... ezaugarriak

Mapa hori irakurrita, egun horretarako zer eguraldi iragarri duten jakin dezakegu.

1. Behatu planisferioari eta identifikatu kontinenteak. Legenda hau oinarritzat hartuta, idatzizure koadernoan zer eguraldi egingo duen martxoaren 24an kontinente bakoitzean.

abantailak .........

......... .........

......... .........

desabantailak .........

Eguzkia Hodeiak eta ostarteak Hodeitsu Euri-langarra Euria

Ekaitza

Elurra

2. Mapetan erabili ohi diren elementu hauen artean, aukeratu zein erants daitezkeen mapahorretan, eta azaldu zergatik: a. Eskala. b. Paraleloak eta meridianoak. c. Orientazioa.

3.

IKASTEN IKASTEKO. Irakurri berriro 119. orrialdeko testua. Egin laburpena, kontuan hartuta letra

lodiz idatzitako hitz guztiak erabili behar dituzula. Gero, kokatu bakoitza planisferio batean.

126133235 _ 0116-0127.indd 126 25/5/09 12:06:44 _ 0116-0127.indd 133235 127

12725/5/09 12:06:45

Ms informacin en la redAtlas mundial http://go.hrw.com/atlas/span_htm/world.htmAqu encontrar numerosos mapas, tanto de los continentes como de los fondos ocenicos. Disponen de diversas escalas, de modo que abarcan continentes, regiones o pases.

Ideas TICRecopilatorio de complementos de Mozilla Firefox https://addons.mozilla.org/es-ES/firefox/collection/referenceEn esta pgina encontrar una recopilacin de complementos para el navegador Firefox. Con ellos podr aadir numerosas funcionalidades a este navegador y personalizarlo a su gusto.

126

127