Suplemento - Letras Galegas 2007

8/8/2019 Suplemento - Letras Galegas 2007

1/16

artigos_de: Patricia Arias / Helena Gonzlez / Mara do Cebreiro / Brbera M. Olivercoordinacin: Eduard del Castillo Velasco / maquetacin_e_deseo:Manrique Fernndez


2/16

2 2 QUINCENA DE MAIO DE 2007mara_mario: unha_caracola_no_courel

1907. 8 de xuo. Nace en Noia co nome deMara Mario Carou, no seo dunha fa-milia humilde. a cuarta de cinco ir-mns. Vive nesta vila at 1926, sufrin-do durante este tempo situacins dif-ciles como os motns de 1910 e de1916, as como a epidemia de gripeespaola de 1918.

1926. Trasldase coa sa familia a Escara-bote (Boiro, A Corua), por mor daspenurias econmicas da familia.

1936-37. Estada en Berango (Euscadi),na casa da sa irm. Anda en Euscad isofre o ataque a Berango, e vive deperto episodios tan tristes como o cer-co a Bilbao de 1937, ou a destrucin deGernica. Durante este tempo aparecenos seus primeiros actos de rebelda eas primeiras mostras do seu carcter

forte ao agochar na casa a un rapazpara evitar que fose reclutado poloexrcito porque, dica, anda era un ne-no.

1937. Rematadas as campaas blicas naFronte do Norte, regresa a Escarabote.As duras experiencias vividas na saestada en Euscadi serviranlle anos

mis tarde de fonte de inspiracin deLos aos pobres. Memoria de guerra y

posguerra.1938. Durante esta nova estada en Esca-

rabote monta un parvulario para ensi-nar a ler aos nenos. Al coece ao quese convertir no seu marido, o mestrecomposteln e msico da banda muni-cipal da cidade (tocaba o clarinete bai-xo), Roberto Posse Carballido.

1939. Casa con Roberto Posse na vila o 31

de maio.1943. O mestre destinado escola de

Currs, en Dodro. O matrimonio trasla-da a sa residencia a Arza, onde fica-rn durante dous cursos escolares.

1945. O seu marido trasladado de novo,esta vez vila de Elantxove (Biscaia),a onde marcha o matrimonio.

1946. Rematado o curso escolar regresa aNoia. Al nace o seu primeiro fillo (6 de

setembro), que morre ao mes de nacer(10 de outubro) a causa dun colapsocardaco presuntamente provocadopola inxesta dunha bebida contamina-da. O matrimonio trasladado, no co-mezo do novo curso, pequena aldeade Romeor do Courel, onde vive coanai.

1947. Morre a nai o 29 de marzo de 1947.Morte dos seus irmns varns. MaraMario sofre unha crise nerviosa eapenas sae da casa mis que para visi-tar o cemiterio de Esperante e mais aomdico Xos Baltar, que o que ll e re-comenda o traslado a Parada do Cou-rel, onde o matrimonio se instala en ou-

tubro.1953. Coece e inicia unha gran amizade

co poeta do Courel Uxo Novoneyra e asa familia. Estadas vacacionais nacidade da Corua. Viaxes a Lugo,Monforte, Compostela e Noia.

1957. Segundo confesin de Novoneyra,Mara Mario comeza a escribir osseus primeiros textos.

1958. Comeza a escribir a narracin Losaos pobres. Memoria de guerra y pos-tguerra, o poemario Ms all del tiem-

po e o poema galego AGalicia.

1960. Ramn Otero Pedrayo escribe o Li-miarpara Palabra no tempo, que serpublicado tres anos despois. Duranteese tempo, Mara Mario fai numero-sas xestins para intentar publicalo endiversas editoriais sen resultado.

1961. O 16 de maio, Raimundo Garca(Borob) publica un artigo sobre a es-critora titulado Mara Mario. Inven-cin de Novoneyra, no xornal La No-che.

1963. A editorial Celta publica o primeiro li-bro de Mara Mario, Palabra no tem-

Cronobiografa de Mara Mario(Noia, 1907 - Parada do Courel, 1967)

Ra de Muros-Noia

Mara Mario.


3/16

po. A edicin da obra servu para inau-gurar a coleccin Tesos Cumes, dirixi-da por Uxo Novoneyra, que nuncachegou a continuar. O 30 de decem-bro, nxel Fole publica un artigo sobreMara Mario na Hoja del Lunes deLugo titulado Grave silencio enchido.

1964. Arcadio Lpez Casanova publica oartigo A palabra alcendida de MaraMariono nmero 3 da revista Grial.

1965. Xos Luis Mndez Ferrn publica noxornal La Noche dous artigos sobre a

escritora: o 2 de febreiro aparece Apoesa de Mara Mario. Un idioma no-vo; e o 3 de marzo A poesa de MaraMario. Un camio novo. O 4 de outu-bro, nxel Fole refrese poetisa no ar-tigo Grata visita, publicado na Hojadel Lunes de Lugo.

1966 . Mara Mario sofre unha grave en-fermidade que pouco a pouco lle vaimurchando a vida: a leucemia . No mesde marzo inicia a escritura de Verbaque comenza, no que se proxectan as

diferentes facianas da autora cara morte nunha coleccin de 33 poemas.

1967. 18 de maio. Morre en Parada. en-terrada en Seoane do Courel. O 11 de

xuo, Uxo Novoneyra publica en LaVoz de Galicia o artigo Mara Marioha muerto.

1970. Victoria Armesto publica en La Vozde Galicia o artigo Maruja, referido autora. O 16 de agosto, no mesmo xor-nal, Miguel Gonzlez Garcs publica oartigo La poesa de Mara Mario.

1976. O recompilatorio Poesa gallega deposguerra. 1939-1935,de Miguel Gon-zlez Garcs, recolle poemas de MaraMario.

1982. A Asociacin de escritores en linguagalega dedica a semana das letras ga-legas a Mara Mario. Aparecen novos

artigos sobre a autora no Especial Le-tras Galegas do xornalANosa Terra. Arevista Dorna adcalle tamn unha se-parata a Mara Mario.

1983. Homenaxe a Mara Mario en Cara-bela de Xiada (Noia) por parte da Aso-

ciacin cultural Catavento. Colocanunha placa na casa de Mara Mario enNoia.

1984. Acto de desagravio a Mara Marioorganizado pola Asociacin CulturalCatavento. Csar Antonio Molina pu-blica aAntologa de la poesa gallegacontempornea que recolle varios po-emas da autora.

1990. O Concello de Noia edita Verba quecomenza. Na revista A trabe de ouroaparecen cinco poemas inditos deMara Mario.

1994. Xerais publica a sa Obra completaen galego.

2006. A Real Academia Galega decide de-dicarlle o Da das Letras Galegas do

ano 2007 a Mara Mario Carou.2007. A editorial Alvarellos recupera e pu-

blica o libro Ms all del tiempo, escritopor Mara Mario en 1965 e que seconsideraba perdido.

32 QUINCENA DE MAIO DE 2007 mara_mario: unha_caracola_no_courel

OBRA DE MARA MARIO

Palabra no Tempo. Editorial Celta, (1963)

Verba que comeza. Concello de Noia (1990)

Obra Completa. Edicions Xerais (1994)

Ms all del tiempo. Alvarellos editora (2007)

Los aos pobres. Memoria de guerra y postguerra, (indito)

Uxo Novoneyra.

Placa colocada pola Asociacin Cultural

Catavento na casa de Mara Mario.

Mara Mario.

Nesta casa vivu Mara Mario co seu home no Courel.

Imaxe do sepelio da autora.


4/16


5/16



6/16


Recuncan as Letras Galegas coassas liturxias: recuperacin, revi-sin, divulgacin e homenaxe fi-

gura elixida. Recunca o interese polo novosanto que se suma procesin, convertidoen obxecto de homenaxe e do tira e afrou-xa sobre a eleccin e a celebracin de seu.Porque nas Letras son tan clsicas as figu-ras homenaxeadas coma as conversas decaf que cuestionan o sentido deste da. Aeleccin de Mara Mario cadrou fra de

guin e demostrou a decidida vontade daAcademia por participar nos debates nosque anda mergullada a cultura galega ac-tual: a aportacin das escritoras nica li-teratura -que coezamos- que ten por pri-meira figura inaugural e cannica precisa-mente unha literata. A partir destas Letrasa noiesa do Courel deixa de ser unha au-sencia, un tab ou un nome con moitos as-teriscos e pouca reflexin crtica.

Desde este ano sabemos moitas miscousas da sa vida, malia a tentacin folle-tinesca na que tropezan algunhas biograf-as de Mara Mario. Porque no seu caso,como nas da pintora Tamara de Lempickaou a escritora catal Caterina Albert, aca-

ban por ocupar mis atencin os morbosbiogrficos cs sas aportacins literatu-ra e a arte. Por fin podemos ler a sa obraen voz alta. De tan deixadia que estaba,ler agora os seus poemas pode converter-se nunha experiencia semellante de mer-gullarse en selva incgnita. Versos fra derego e marxe de tendencias, con pega-das da lrica popular, da mstica e da escri-ta confesional feminina, pero tamn da vi-vencia da guerra e da desolacin. Imaxespoderosas que emerxen entre as palabrase os ritmos e que nos abre unha nova di-

mensin da paisaxe, a existencia, a forzada palabra tensionada que crea imaxesvangardistas que, como dixeron Novoney-ra e Ferrn, dinamita a fala cun estourido.

Desde esa intuicin verbal rupturista,especialmente no pstumo Verba que co-meza (1990), Mara Mario inaugura unhanova maneira de escribir poesa fronte aodiscurso feminino autorizado. Ser escritoragalega pasaba por unha lei non escri ta quedictaba cmo deba ser as fillas de Rosa-

la, e que non cadra en absoluto coa Rosa-la escritora rexa que hoxe coecemos.Esa autorizacin feminina basebase nunxogo de apariencias autoriais que consis-ta en interpoer entre a poeta e as nosaslecturas unha mscara, a mscara de es-critora popular, case de fistora. Conside-rando a Rosala de Castro e a Mara Mari-o comopoet(is)as populares querase di-cir que eran a voz do pobo, a voz emerxidada terra, a afirmacin do carcter lrico de

Galicia, pero tamn ventureiras, dicir,alleas tcnica literaria. Unha sorte de lite-ratas subalternas, de clase (literaria) bai-xa. Como se a sa escrita xurdise da natu-reza e fose allea sa vontade. Tamn aescritora Mara Mario foi autorizada comopoeta, e non poetisa, coa publicacin dePalabra no tempo en 1963, un ano tan sig-nificativo para o rexurdimento cultural, an-tepoendo a mscara de escritora-ventu-reira e popular. Prolongouse as o binomio

que antepn masculinidade a feminidade,razn a emocin, coecemento a ignoran-cia. A escritora como intermediaria do sen-tir sado da terra e do pobo, non como ver-dadeiro suxeito creador.

Agora a sa potica fra de norma fi-senos cada vez mis lexible grazas re-cente publicacin do indito Ms all deltiempo, datado en 1965, un libro que seme-lla o seu obradoiro literario porque nos per-mite coecer a narradora, a poeta infantil eas sas memorias dos anos pobres daguerra e a posguerra. Porque Ms all deltiempo unha sorte de autobiografa escri-ta pola propia Mara Mario.

S resta que collan a sa obra, en ga-

lego e espaol, e que lean nela ao seu gus-to, procura da sa Noia, do seu Courel,da infancia, do outono, do paso do tempoou dese sorprendente relato de ciencia fic-cin fondamente existencial.

As Letras fixeron os deberes rescatan-do a Mara Mario de detrs da mscara.Agora s preciso ler nela, como mis llepreste.

* Helena Gonzlez licenciada en Filolo-xa Galega e profesora do Centre Dona i

Literatura da Universitat de Barcelona.

Mara Mario, ventureira dinamiteiraHelena Gonzlez Fernndez *

Mara Mario entre Uxo Novoneyra e Manuel Mara, no Courel.


7/16


Cunha mensaxe que convida reflexin e cunhapoesa feita desde a subxectividade de muller,cunha linguaxe coti mais moi enriquecedora e

suxestiva, Mara Mario presntase como poeta moder-na e actual que fala do eu intimista e, s veces, metafsi-co.

Estar diante de Mario estar diante dunha mullerconsciente de estar no seu tempo, consciente en tantoque suxeito-suxeita sa condicin de muller e suxeitatamn ao seu corpo -doente nos derradeiros anos da savida. Neste sentido, consciente da situacin que viva, asreferencias aos "hoxes" e "ontes", presente e pasado

existentes ao longo da sa obra, fannos ver as reflexinssobre a importancia do paso do tempo e a impotencia denon poder permanecer nel, de non poder quedar nel senon en esencia de palabra.

En referencia condicin de mul ler, hai un verso queconvida a falar da constucin de identidade do eu poti-co. o que di "Son o que se lle antoxa"do primeiro librode poemas Palabra no tempo. O eu que se define non suxeito pensante, senn que son os outros os que lle danidentidade. Dalgunha maneira Mario pon de manifesto oque Simone de Beauvoir dixo sobre as mulleres: que unamuller non nace sendo tal, senn que se fai, o mesmo queescribiu Blai Bonet, mais en clave masculina, "Ai de tu,

per, si comportes / que els altres et facin home!". Marioten que ser consciente, xa que logo, que na sociedade naque viva eran sobre todo as persoas as que a conducan

a ser un tipo de muller determinado, seguramente anxeli-cal e protector do lar -propio dunha sociedade patriarcalcomo a nosa. Mais a poeta dedicarase, nunha parte dasa obra, a repensar e reconstrur outra subxectividadefeminina.

Quizais por iso fala de ser aquela no primeiro poemade Palabra no tempo. Falo agora de alteridade. Pomosnfase no recoecemento da poeta na outra, coma se fo-se outra muller nela mesma que se rebela contra aquelaque a sociedade construu -a construcin de xnero quecomporta a asimilacin de roles masculinos e femininosque perduran anda hoxe en da.

Deste xeito Mario afirma que "Son aquela"en dife-rentes situacins onde o eu potico se encontra perdidoe inmerso en pensamentos e crises de identidade. So-

mos suxeitos pensantes e Mario pnsase moitsimo. Apoeta identifcase na soidade cando a palabra se fai pre-sente. Identifcase na sa poesa e case se metamorfo-sea en palabras e trata a poesa como un vehculo a tra-vs do que se reencontra nela mesma. A outra, aquelaque tamn a habita, a irm do eu po tico, a estranxei-ra que a habita -o seu pensamento en clave potica.

Con este fondo intimista e mis metafsico, Marioaparece como unha poeta moderna. Non s lembra a

Clementina Arderiu -poeta catal mis propia sa po-ca-, senn que para as cuestins de alteridade que for-mula nalgns poemas e polo tratamento da poesa e dapalabra -a importancia da palabra supervivente no tem-po- lembra tamn poetas actuais como a uruguaianaCristina Peri Rossi ou a catal Maria Merc Maral, quenten un libro de poesa sobre a simboloxa deAirm. Aes-

tranxeira. Tema, o da alteridade, presente na poesa ac-tual mais tratado por Mario e pola mesma Rosala deCastro no poema "Estranxeira na sa patria", onde a alte-ridade aqu non est nunha mesma senn na propia te-rra.

De todo isto que dicimos, a similitude entre Mara Ma-rio e Clementina Arderiu evidente entre os poemas on-de a galega reivindica "Son aquela"e "El nom" (O no-me) da catal. En ambos os dous poemas as das poe-tas fan o mesmo e teen a vontade de recoecerse nelasmesmas, tendo en conta os outros -o mundo exterior quetamn as define- e a outra nelas mesmas -o mundo inte-rior en contradicins-. Os dous casos, identidades simb-licas reencontradas.

A poesa de Mario pdese concibir como un divagar

na dbida do ser e mantn a reflexin e mais o uso daspalabras. un exercicio de autocoecemento. Poeta ob-servadora que non s escribe senn que se escoita e seescribe a travs da sa poesa.

* Brbera M. Oliver i Vicen, licenciada en Filo loxaCatal pola Universitat de les Illes Balears e profesorade lingua catal no Centro de Linguas Modernas da Uni-

versidade de Vigo.

Mario: poeta que se escribePor Brbera M. Oliver i Vicen *

El nom

Clementina em dic,

Clementina em deia.

Altre temps jo fuiun xic temorega;

el nom m'era llarg

igual que una queixa

i em punyia el cor

quan les amiguetes,

per fer-me enutjar,

molts cops me'l retreien:

"Quin nom ms bonic!

-deia alguna d'elles-,

per no t'escau:

s nom de princesa."

"Ai, quin nom estrany!"

moltes altres feien;

i jo al fons de tot

sentia l'enveja

dels seus noms tan clars

de Maria o Pepa.

Clementina em dic,

Clementina em deia.

Per quin any s'enfuig

i un altre any governa.

Aquell nom que abans

fu ma timidesa

i es torn desprsuna dola fressa

sobre el llavi un

-jo mateixa el deia-

ara m's honor

i m's meravella.

Cap nom no s tan belldamunt de la terra

com el que l'amat

em canta a l'orella,

i entra en els recers

de l'nima meva

i em puja al cervell

i em clou les parpelles.

Del cel de l'amor

tombava una estrellaAra el nom em lluu

damunt de la testa.

Clementina em dic,

Clementina em deia.

Clementina Arderiu

Inda vou na misma menia

aquela que fogueaba sin leito!

Son aquela!

Son aquela que no boscoescuitaba o himno dela!

Son aquela maancia,

entre orballo das rosas,

enre area de sendeiros,

onde atopaba a campana.

Caladia eu chamaba

en berros que hoxe esquezo,

cando o navo de lonxe

o meu mar cheo atracaba.

Son aquela!

Son aquela tarde queda

que no sern se chamaba

mia aurora sin coores

chea dun farto rebusco

que en un xordo a min chegaba.

Son aquela!

Son aquela pena nubra

que de mofo entrenzaba

a lonxe voz do poeta,

cando anda non sabaque era pra ela

o que aquela voz narraba.

Son aquela!

Son aquela sempre soia

que paseaba a ribeiraa ver si nela atopaba,

a ver si nela afogaba.

Eu non sei,

eu non sei son sinceira.

Eu senta un lonxe triste,

eu senta nel ledicia,

eu quera quedar soia,

eu quera compaa,aquela que eu non saba!

Hoxe o sol enxuga a nboa.

Os dous tecen amores.

Han de saber algo dela!

Mara Mario


8/16


ADeputacin de Pontevedra

publicou o ano pasado 50 li-

bros en galego a travs do seu

Servizo de Patrimonio Documental e

Bibliogrfico. No que vai de ano pre-

sentou outros sete e tn pendentes de

dar a conocer 15, entre eles Cobin,

Gonzlez Besada e Bugallal: tres mi-nistros galegos na crise da Restaura-

cin, de Rafael Vallejo,Rajoy Leloup,

un protagonista do autonomismo gale-

go, de Baldomero Cores ou outros de

Romn Raa Lama, Carlos Oroza ou

Xos Manuel Malheiro.

O presidente da institucin, Rafael

Louzn, destacou o compromiso da

Deputacin en relacin coa cultura ga-

lega as como varios aspectos da acti-

vidade que, neste eido, est a desenvol-

ver. Suliou como a grande novidade

deste ano a creacin do Arquivo Musi-

cal para recuperar o patrimonio musi-

cal de Galicia. O arquivo xa tn catalo-

gadas 3.000 pezas.

No eido audiovisual, resaltou a re-

cuperacin de tarxetas postais (2.100

unidades) e de mis de 8.000 fotos an-

tiguas da provincia. A Deputacin pre-

para un convenio coa Escola de Imaxe

e Son de A Corua para catalogar as

obras dos xoves creadores galegos. Na

actualidade, este arquivo recolleu a

obra de 200 artistas.

No captulo de Patrimonio Biblio-

grfico, a Deputacin incrementou a

sa Hemeroteca co valeirado dos arti-

gos das 250 revistas mis importantes

de Galicia, catalogou e informatizou

mis de 10.000 imaxes da provincia e

adquireu o orixinal do mapa de Do-

mingo Fontn Carta geomtrica de

Galicia, o traballo cartogrfico mis

importante do sculo XIX, e a xoia car-

togrfica gravada cobre en 1640 e

que recolle o Reino de Galicia.

En canto produccin en video, a

institucin provincial elaborou un

DVD sobre a Camelia, un documental

sobre a naturaleza galega e prepara un

video sobre os petroglifos de Galicia.

No resume da actividade cultural

da Deputacin, Louzn destacou a par-

ticipacin de 782 asociacins, forma-

das por 19.857 personas, no Plan Cul-

tural e o convenio coa Asociacin de

Editores Galegos polo que o organis-

mo provincial adquire 318 libros a edi-

toriais como ANosa Terra, do Cumio,

Xerais, Nigra Tea, Ir Indo, Galaxia ou

Nova Galicia. O Servicio de Cultura da

institucin provincial conta cun presu-

posto de cinco millns de euros.

PUBLIRREPORTAXE

A institucin publica 50 libros ao ano e ten arquivadas 8.000 fotos antiguas

A Deputacin de Pontevedra xa ten tres mil

pezas catalogadas no seu arquivo musical

A Deputacin recolle todos aqueles documentos susceptibles de serescoitados.

a Deputacin adquireu o orixinal do mapa de Domingo FontnCarta geomtrica de Galicia, o traballo cartogrfico misimportante do sculo XIX, e a xoia cartogrfica gravada cobre en

1640 e que recolle o Reino de Galicia.

Fomento da lectura

Un dos moitos cometidos da De-

putacin de Pontevedra, desde os

seus inicios, foi o decidido apoio

edicin e fomento da lectura. As,

subvencionou libros xa histricos,

como o traballo de Hiplito Padull

Opsculo sobre el azufrado de las

vias aparecido en 1862; posibilitou

a sada mercado de obras de Mur-

gua ou Valle-Incln; comprou obras

no seu tempo consideradas de inte-

rese patrio comoEl apstol Santia-

go, Ro LrezouFlor de Santidad;

subscribiuse a varias coleccins;

axudou economicamente a variosescritores, e ata mercou pequenas

coleccins.

A partir de 1940, a Deputacin

asumiu a produccin propia de ttu-

los e en 1986 creou o actual Servicio

de Publicacins cunha estructura

ben definida, fronte da que figura o

arquiveiro-bibliotecario, cun Comi-

t de Lectura constitudo por dez li-

cenciados e cunha asesora nas uni-

versidades de Santiago de Compos-

tela e Vigo, ademais doutras institu-

cins do mundo da cultura.

Ademais, o Servizo de Publica-

cins vn desenvolver unha poltica

de diversificacin nas sas publica-

cins, que se fai patente nas numero-

sas coleccins que integran o seu

fondo editorial. O decidido apoio

mundo da investigacin e o notable

incremento de estudos neste campo

motivou a creacin da coleccinPu-

blicacins peridicas, unha nova

fonte de informacin peridica e ac-

tualizada. Na citada serie insrense

tres revistas, e varias publicacins

seriadas.


9/16



10/16


Mara Mario Carou (1907-1967)demostra para ns, lectoras dehoxe, que a vida das poetas

pouco inocente. Afectada por algns ma-lentendidos, Mario foise debuxando co-mo unha autora incmoda para os crticos.Estudosas como Victoria Sanjurjo (1994:17) ou Carmen Blanco (2007: 17) teen fa-lado da conversin da escritora en mito,para se referir escuridade da sa figura eda sa obra. Ao mesmo tempo, non sonpoucas as poetas galegas contemporne-as (Ana Roman, Chus Pato, Helena deCarlos, Olga Novo, Yolanda Castao ouEmma Couceiro, entre outras) que teenmanifestada a sa grande estima por Mari-o. Achegas recentes confirman, en cal-quera caso, a necesidade de desterrar al-gns dos prexuzos que afectaron recep-

cin literaria dunha das voces mis singu-lares da poesa europea do sculo XX. Nintan sequera a innegbel dimensin institu-cional do Da das Letras Galegas, que nes-te 2007 pretende homenaxear a Mara Ma-rio, consegue minimizar o impacto dunhapotica insubmisa e pouco suxeita aos in-tereses dominantes no campo literario.

Filla de Xos Mario Pais, zapateiro, ede Filomena Carou Lado, costureira, MaraMario naceu o 8 de xuo de 1907 na RaCega de Noia. Era a cuarta de cinco irmnse dende moi nova exerceu polas casas aprofesin da sa nai. A autora podera fa-cer seu aquel Tecn soia a mia tea, deRosala de Castro. Chegado o tempo, elatamn dir, honrando devanceira: Dase das tecn na tea do meu tear. A poetasempre foi sensbel, igual que o fora Rosa-la, s condicins da clase traballadora. Acrtica ten explorado o intimismo radical de

Mario, mais debe dar conta anda do sig-nificado de versos coma este:

Como zoa o vento, como zoa o vento[chamndome probe!(1)

Contra 1927, despois de retornar o paida Arxentina, a familia trasladouse a Esca-

rabote, no concello de Boiro. Segundo asinvestigacins histricas do denominadogrupo de Noia, durante a sa estancia nes-te peirao da Arousa, a poeta tera ocasinde visitar o Pazo de Goins, onde vivanuns parentes de seu. De ser certa a exis-tencia dunha biblioteca no Pazo(2), MaraMario daralle certa continuidade aqu formacin iniciada nos seus anos de esco-larizacin primaria.

Despois do alzamento fascista de1936, a autora tomou a decisin de viaxarat Berango, en Euskadi. Al vivan a sairm Concha Mario e mais o seu cuadoJuan Barrenechea. A sa estancia coinci-diu co cerco de Bilbao, e as experiencias

vividas durante a ofensiva dos nacionaiscallaran mis adiante nun libro parcial-mente indito que se titula Los aos po-bres. Memorias de guerra y posguerra(3).Este texto anda non viu a luz como volumeunitario, feito que informa das numerosaszonas de sombra que anda pairan na bi-bliografa da autora.

Mara Mario voltou aGalicia antes do remate daguerra civil, e en 1939 ca-sou en Boiro co mestre Ro-berto Pose Carballido.Despois de catro anos enEscarabote, a parella viviu

dous anos en Arza. O se-guinte destino do mestrefoi Elantxobe, vila mariei-

ra de Euskadi. Durante o curso 1945/1946ter lugar, logo, o segundo perodo vascode Mara Mario.

Xa de regreso, a poeta foi nai dun ne-no, bautizado como Roberto Pose Mario,que morreu ao pouco tempo de nacer. Osuceso tivo lugar nas Casas Baratas da ex-plotacin mineira de San Finx, onde vivaun dos irmns da escritora. A perda do seufillo, quizais debido auga contaminada devolframio, constite para algns crticos(Vzquez, 2005) un dos feitos biogrficosdecisivos no entendemento da sa escrita.

A esta perda hanse sumar, poucos mesesdespois, a morte do seu irmn, traballadordas minas, e a da sa nai, insistentementecantada logo na sa obra:

Atopeiche, mia nai!

Atopeiche!

Volvo de novo en min,volvo de novo a olvidar!(4)

Naquela altura Mara Mario viva xa

no Caurel, terra montesa onde pasar osltimos vinte anos da sa vida. Destinadoprimeiro o mestre ao lugar de Romeor, axi-a ir traballar escola de Parada. Pareceque este cambio de destino obedeceu ao

Quen entender

este mar vello?Unha porta de entrada a Mara Mario

Mara do Cebreiro *

Achegas recentes confirman,en calquera caso, anecesidade de desterrar algns dosprexuzos que afectaron recepcinliteraria dunha das voces mis singulares

da poesa europea do sculo XX.

Mara Mario.


11/16


consello dun mdico amigo da parella, quepretenda paliar os efectos dunha depre-sin nerviosa no nimo da escritora(5).

A longa estancia de Mario na monta-a luguesa fixo callar a sa vontade de es-

crita. Neste proceso foi importante a saamizade co poeta caurelao Uxo Novoney-ra, na medida en que exerceu de mediadorentre Mario, afastada dos crculos litera-rios, e o mundo editorial galego. Novoney-ra datou en 1957 o momento no que a au-tora comeza a escribir, anda que algnsestudosos (Alonso, 2007; Gonzlez, 2007)apuntan a posibilidade de que haxa que re-trotraerse algns anos mis. En calqueracaso, o certo que o poeta xestionou per-soalmente a edicin da primeira obra deMari en lingua galega, titulada Palabrano tempo (1963), publicada na coleccinTesos Cumes da editorial Celta e precedi-

da dun limiar de Ramn Otero Pedrayo.As palabras de Otero nesta obra debu-xan por primeira vez unha imaxe interpre-tativa que logo se repetir adoito a propsi-to de Mario, a da noiesa do Caurel, quevn da maria e sube cara montaa nun-ha viaxe inicitica(6). Ao tempo, cando faladunha intimidade impresionante do egoda escritora cas cousas, o prtico oterianoaprofunda nesa mstica materialista que,dende Uxo Novoneyra, tamn foi sinaladacomo un dos carimbos da sa potica.

A esta luz superadora do solipsismoleu, por exemplo, Xos Lus Mndez Ferrn(1965) poeta nas das reseas que llededicou no xornal composteln La Noche.

Na primeira delas, Ferrn falaba da ruptu-ra interior do idioma en consoancia conese epteto, agora clebre, de dinamiteirada fala que lle dedicara Novoneyra , e ex-plica nos seguintes termos a diverxenciada poeta con respecto norma gramatical:

Esta confusin das categoras do idio-

ma sentida pola autora coma unhanecesidade que se produz cando achama a voz de quen ela (xa veremoso siificado de isa misteriosa voz pose-edora, unha das claves da sua poesa).

O significado ltimo desa misteriosavoz poseedora segue a ser unha das con-tas pendentes da crtica coa autora incg-nita que, quizais para fortuna dos lectores,non pode saldarse nunca por comple to, domesmo xeito que resultara absurdo tentardarlles respostas s preguntas que abriraRainer Maria Rilke nas Elexas de Duino.

Con todo, a filoloxa aprndenos que o tra-ballo de fixacin textual un dos requisitospara a lectura cabal dos textos. Trece anosdespois daquela primeira obra (in)comple-ta de Mara Mario, acometida daquelacon notbel eficacia por Victoria Sanjurjo

(1994), hoxe faise preciso traballar nunhaedicin crtica que deixe vista as varian-

tes, os borradores, todo o que foi quedan-do fra e dado s mans alleas.

Pois o certo que, como imos vendo,malia o relativo illamento de Mara Marioao longo da etapa caureli, Otero Pedrayo,

Mndez Ferrn e Novoneyra tres escrito-res claves na rearticulacin da literaturagalega ao longo da posguerra foron apun-tando guieiros interpretativos que andahoxe seguen, en boa medida, sen debullar.Diriamos que as reticencias crticas ante olibro Palabra no tempo, e mesmo as atribu-cins implcitas de autora a Uxo Novo-neyra, non impediron que as melloresmentes da xeracin de Mario, e das ante-riores, reparasen na singularidade do seuproxecto potico.

Sabemos que a autora escribiu Verbaque comeza, o seu segundo libro en linguagalega, pouco antes de morrer de leuce-

mia no ano 1967. Outra volta, Uxo Novo-neyra deixa testemuo da morte presenti-da de Mara Mario, con palabras que TedHughes podera terlle aplicado SylviaPlath que escribiu febrilmenteAriel: Nun-ca vin tal arranque de canto. Pero esearranque de canto final non ver a luz at1990, cando o Concello de Noia patrocineunha edicin pstuma de Verba que come-za. Nese mesmo ano, Novoneyra d a co-ecer na Trabe de ouro catro poemas quenon foran includos naquel libro de home-naxe. Verba que comeza supn o grao detensin mxima desa voz que, ao mododun Paul Celan, quere chegar ao lmitemesmo do dicbel:

Est caendo a folla i en min nace[primaveira.

Quen entender este mar vello?Como digo onte sendo hoxe?Como farto a mia verba do nacer que

[xa pasou!Como reino nas migallas onde medrei

[un bon da!Como piso forte sendo branda?Como digo si si o non est

[escoitando?Quen entender este mar vello?Medro, medro e non sei onde parar.Presa xa e ceguia no cume

lvame,lvame chan a verba.

Hai pouco vn de sar do prelo o volu-me Ms all del tiempo, libro indito encasteln que a autora lle fixera chegar anxel Fole en 1965, espera dun limiar

que nunca chegou a escribirse . Na sa edi-cin de Ms all del tiempo, Helena Gon-zlez (2007) tenta deconstrur a lectura pa-triarcal tecida arredor de Mara Mario, de-fendendo a sa conciencia autor ial e a saindependencia con respecto ao criterioeditorial de Novoneyra.

O que resulta innegbel que ao longodaqueles anos no Caurel, dos que sabe-mos tantas e tan poucas cousas, Mario foitecendo unha potica da soidade compar-tida, unha escrita xenesaca (Chus Pato,2007) que callou en poemas dela e en de-dicatorias de outros, en versos a catromans e en silencios que seguen facendo

da obra e da vida da autora unha pxina enbranco:

Anos poucos. Ouh!

* Mara do Cebreiro escritora

REFERENCIAS:

Agrafoxo, Xerardo (2007): Biografa de Ma-

ra Mario, Vigo: Editorial Galaxia.

Alonso, Fran (2007):Avida secreta de Mara

Mario, Vigo: Xerais.

Blanco, Carmen (2007): Mara Mario. Vida

e obra, Vigo: Xerais.

Gonzlez, Helena ed. (2007): A peza que

recompn o puzzle. Limiar a Mara Mari-o, Ms all del tiempo. O libro indito de

1965, ACorua: Editorial Alvarellos, 2007,

pp. 9-67

Mndez Ferrn, Xos Lus (1965a): Apoesa

de Mara Mario: un camio novo (1), La

Noche, 25 de febreiro de 1965. Accesbel

no enderezo electrnico http://www.cultu-

ragalega.org/album/docs/7_marino_lano-

che.pdf

Mndez Ferrn, Xos Lus (1965b): Apoesa

de Mara Mario: un camio novo (2), La

Noche, 2 de marzo de 1965. Accesbel en

http://www.culturagalega.org/album/docs/

7_marino_lanoche2.pdf

Otero Pedrayo, Ramn (1963): Prlogo aMara Mario, Palabra no tempo, Lugo:

Celta, pp. 7-10.

Pato, Chus (1997): Verba que comenza: un-

ha escrita xenesaca. Festa da palabra

silenciada, 13. Reproducido no nmero 21

da Festa da palabra silenciada, dedicado

a Mara Mario (2006, pp. 50-53).

Roman, Ana: Biobibliografa de Mara Mari-

o, lbum de Mulleres. Comisin de

Igualdade do Consello da Cultura Galega.

Accesbel no enderezo electrnico

http://www.culturagalega.org/album/deta-

lle.php?id=7

Sanjurjo Fernndez, Victoria ed. (1994): In-

troduccin. Limiar a Mara Mario, Obra

completa. (Palabra no tempo. Verba que

comeza), Vigo: Xerais, pp. 11-145.

Vzquez, Paulino (2005): Mara Mario. A

rede no vaco, Barbantia. Anuario de Es-

tudos do Barbanza 1, pp. 182-191.

NOTAS:

1.- Do libro Verba que comenza (1963). En Victoria Sanjurjo ed. (1994:

200).

2.- Esta a hiptese defendida por Xerardo Agrafoxo (2007: 39).

3.- Con todo, no seu limiar ao mecanoscrito Ms all del tiempo, a crtica

Helena Gonzlez (2007) considera que Mara Mario reuniu nel mate-

riais extrados daquel primeiro libro indito.

4.- Versos do poema Mia nai, includos no libro Palabra no tempo. En Vic-

toria Sanjurjo ed. (1994: 66).

5.- Aeste respecto pode verse, por exemplo, o coidadoso relato biogrfico

de Ana Roman, accesbel en rede (http://www.culturagalega.org/al-

bum/detalle.php?id=7). Roman, autora clave na recuperacin contem-

pornea da figura de Mario, acomete a biografa da autora cunha capa-

cidade para integrar vida, obra e recepcin crtica que non sempre foi

norma nos estudos marianos.

6.- Foi Mara Mario Carou boa e entranabre alumna dos ares da sua ri-

beira noiesa. Flor de faria dos rodicios do mar suas areas, xustillo se-

dn de mocia de moito porqu suas terras, un doce rendimento da re-

xa montana s gracias e mimos da maria suas formas dondas e grave-

mente armoosas, como feitas de encadeados ecos... Despoixa xa vai

pra moitas agromadas rubiu Caurel... Semella seu rubir unha anaba-

sis da primaveira ou no propio esprito a pelerinaxe s fontes. Todos os

homes timano algunha vez comprir. I comprida en moitos. Na eis-

prencia de Mara Mario Carou siifica millor a volta ptrea e fogar.

Non ser cada verdadeira poesa un nostos, unha volta...? E niste viei-

ro de pensamento chegaremos cecais si somos bos e calados l eentes

revelacin de unha intimidade impresionante do ego da escritora cas

cousas, de un desvelamento e senso trx ico do ser e do tempo na serra

(Otero Pedrayo, 1963: 7-8).

Uxo Novoneyra datou en 1957 o momento no que aautora comeza a escribir, anda que algnsestudosos (Alonso, 2007; Gonzlez, 2007) apuntan aposibilidade de que haxa que retrotraerse algns anos mis.

Portada da edicin das Obras Completas.


12/16


Real Academia

Ofrenda floral: o da 17 s 11:30 horas noCemiterio de San Xon de Seoane.Sesin plenaria: na antiga escola de Seo-

ane s 12:30 horas. Interveen: Daro Xo-hn Cabana, Rosario lvarez Blanco, Xo-s Lus Mndez Ferrn e o presidente daAcademia, Xos Ramn Barreiro.

Consellera de Cultura

Portugalizando. Semana da cultura ga-lega en Lisboa. O 17 de maio o eventofundamental o recital Reflexos, con ChusPato, Helena de Carlos e Mara do Cebrei-ro. Actuar tamn Uxa Senlle acompaa-da ao piano por Paulo Borges. O da 18Xan Leira presenta o seu proxecto multi-media Historias dunha emigracin difusa,

os galegos en Lisboa, no Centro GalegoJuventude de Lisboa e, pola noite , a actua-cin de Candido Paz, que presenta O es-

pectculo da palabra. O da 19 GabrielaCarvalho diserta arredor da Lisboa dosaguadeiros, para o que vai estar acompa-ada dos gaiteiros Anaquios da Terra doCentro Galego Juventude de Lisboa, cosque tocarn tamn a Escola de Gaitas docentro e o Grupo de Gaita de Fo le de CasaPa, de Lisboa. Tanxarina leva at al os

seus tteres coa peza Os narigudos e pe-cha a Semana da Cultura Galega en Lis-boa a formacin Os Carunchos.

A cantiga da costureira poeta: At o 30 demaio o Coliseo Noela de Noia acolle unhamostra sobre a vida e a obra de Mara Ma-rio. Exposicin composta por textos deXos Agrelo e ilustrada polo pintor AlfonsoCosta.

Outras entidades

Facultade de Ciencias do Deporte eEducacin Fsica, Oleiros: Mostra de

banda deseada do Libro de Bastiagueiron 8, Humor e deporte, de Xaqun Marn,at o 18 de maio.Asociacin O Facho: Ofrenda floral, o da17, diante do monumento a Curros Enr-quez na Corua, e recoecemento a MaraMario. s 20:00 horas, no local de Pai-deia (praza de Mara Pita), Dores Valcrcelfar un percorrido pola vida e obra da noie-sa.Biblioteca lvaro Cunqueiro, en Da-

masco (Siria): dedcalle a semana do 12ao 19 de maio cultura galega, con activi-dades como a presentacin do Premio deNarrativa Torrente Ballester, unha mesaredonda centrada na edicin e a traducin,a actuacin de Xos Manuel Budio no Pa-zo da pera, ou a charla de lvaro Pino so-bre literatura e deporte.Lingu@ccin 2007: Organizado porDina-mo Xestin de Actividades Socioculturais,de Sada. O 17 de maio celbrase de 12:00a 14:00 horas o Pasarras das Letras. s19:00 horas, a Asociacin de Vecios OsRueirios de Ns convida a Pedro Branda-

riz a realizar un monlogo. O 19 de maio,Pasarras das Letras s 15:00 horas, ani-macin teatral no Feirn e o roteiro teatralpola vila de Sada, at as 19:30 horas.V Mes de Lingua. AAsociacin Cultural Al-to Minho celebra uns festexos que van ato 9 de xuo, sempre s 20:00 horas e noLocal Social Alto Mio. O 19 de maio Car-los Solha, profesor de Lingua, escritor emembro da Asociacin Verbo Xido, disertaarredor da Mitoloxa popular galega: amu-

letos, talismns e obxectos de poder. O 22,Carlos Garrido, profesor e membro da co-misin cientfica de AGAL, fala sobre O em-

perador nu ou a premente necesidade derexerarmos o lxico galego. O 29 de maioCarlos Barros, director de Novas da Gali-za, trata sobre Facer xornalismo en gale-go-portugus. O 1 de xuo, Vtor Louren-o, ex-director do Portal Galego da Lngua,e Fernando Vsquez da Asociacin Cultu-ral Alto Minho, debaten arredor do Move-mento reintegracionista hoxe. O 2 de xuoXico Paradelo, de BD Banda, introduce oauditorio na Historia da banda deseada: a

banda deseada en Galicia. O 6 de xuoXulio Lpez presenta o I Congreso de Edu-cadores Ambientais de Pases Lusfonose Galicia, que se celebrar entre o 24 e o27 de setembro. O 9 de xuo pchase oevento coa Festa V Aniversario Alto Minho.Asociacin Vecial San Xon-Bertn:Manifestacin para o da 17 s 12:00 horasna praza de Rosala de Castro baixo o le-ma Na Galiza Sempre em Galego !! Nssempre em Galego Ti?

Actividades


13/16



14/16


Inda vou na misma meniaaquela que fogueaba sin leito!

Son aquela!Son aquela que no boscoescuitaba o himno dela!

Son aquela maancia,entre orballo das rosas,entre area de sendeiros,onde atopaba a campana.

Caladia eu chamabaen berros que hoxe esquezo,

cando o navo de lonxeo meu mar cheo atracaba.

Son aquela!Son aquela tarde quedaque no sern se chamabamia aurora sin cooreschea dun farto rebuscoque en un xordo a min chegaba.

Son aquela!Son aquela pena nubraque de mofo entrenzabaa lonxe voz do poeta,cando anda non sabaque era para ela

o que aquela voz narraba.

Son aquela!Son aquela sempre soiaque paseaba a ribeiraa ver si nela atopaba,a ver si nela afogaba.

Eu non sei,eu non sei son sinceiraEu senta un lonxe triste,eu senta nel ledicia,eu quera quedar soia,eu quera compaa,aquela que eu non saba!

Hoxe o sol enxuga a nboa.Os dous tecen amores.Han de saber algo dela!

(De Palabra no Tempo. 1963)

Est caendo a folla i en min nace a primaveira .Quen entender este mar vello?Como digo onte sendo hoxe?Como farto a mia verba do nacer que xa pasou !Como reino nas migallas onde medrei un bon da!Como piso forte sendo branda?Como digo si si non est escoitando?Quen entender este mar vello?Medro, medro e non sei onde parar.Presa xa e ceguia no cumelvame,lvame chan a verba.

Queda hoxe o chan soio

muxindo a pegada do tempo.Mesturadas terras penetran, peneiran faria,faria que non fai masa.Reblanse as ondas s mares,os ros afogan a pradeira seca,os camios non se atopan.Quen entender este mar vello? outono i en min nace primaveira.Quen o entender?

(De Verba que Comeza. 1990)

Aqu che deixo, meu peito canso, aquche deixo,

aqu che deixo nestes branco papel trillado, nestepercuro as horas.Quen eres -perguntaranche-, quen eres?Son a nboa que anda soia, son o solque quenta as queixas, dos camiosson o farto,son o sono que rixemundo que verte tempo,son o berro caladio entre arranque-bro de sono morto.Das cousas que non se atopantamn son,das ondas que soio van, van e van,delas son,de cando veen e vein vindodelas son. Son o ledo daquel sono -terra de sin pisadas,

soio remaxe das cousas-.Papel branco,trillado,papel,berra,berra entre os fortesdesde onde as mias verbas che magoan.


Linme hoxe toda por dentro.Linme!Como me est chegando!Como me apaa!Eu non sei,non sei si me chega ou vou por ela.Non o sei.Ouh, pra que me trouxeches si hoxe me levas?Hoxe,hoxe, da de todos en un.Infind do tempo. Hoxe!Hoxe de quen todos somos na marea sin ondas,sin velas,sin barcos en coor vello.

Hoxe, de quen?Hoxe: dirn uns.Hoxe: dirn outros mentras...mentras reparan no que non hai.En hoxe todos,todos damos do fin o paso del.

Meu amigo, onte!Ti vas quedando,quedas pregn que enmarca nas as do tempo a vozque ti mismo diches sinxela e pulida, aquela.Ti quedas como queda o aireentre as cousas que soncomo queda a loita,como queda a terra,como queda a Forza

aquela en que ti vas hasta a derradeira,derradeira,vas calado.Calas mentras contas as presadas que de ns vancaendo,vas na verba,verba que rixe,verba enteira que .Vas e dis anque calas e non cinguesxeito novo.Pro si:de ns levas.


Escolma de poemas


15/16


Tiven medo de bogar,tiven medo de auga crara.Anque fora cuns bos remosanque fora na mar calma,non bogaba!, non bogaba!

O medo xa non sei del.Xa secou aquel mar longo.E sin saber donde veu,si doutro ou meu,navego nun mar de fondo.


A morte

De forte ollar, amiga,e fro que non se quenta.

Amiga, que eres de todose por ningun esquecida.Soia con teu silenciona forza do teu poder,un por un de cada serlevas do fin comenzo,descansar ta fonte....................................................E logo de al cansios,amiga, dinos pra onde?Deixa, amiga, s nosos ps,fros polo teu ver,algo do noso sentir,do sn que ti fas fuxi r,amiga, por aquil nacer...


Son a suma totaldaquel que foi medindoa pegada aquela que non digo,pegada que soia se puxo o seu nome.Son resta da esperanza -diferencia quedou-

Multiplicada xa nacn,pra qu dividirme agora?

San, enteira voume indo,san, enteira vou quedando,o paso xa me cederon,inda que o camio se vira,vaise virando en duro,as pegadas ben se venvense volcar nas penas,liman os picos dos montes,raxan a cume i o mar,raxan as alturas todas,raxan a neboa,raxan o sol,

rxanse todas nunha,sta cingesevaise cinguindo.

Terra, alma donaPegada que soiase puxo o seu nome.


Haba que chegar, haba que chegar pra ser.Haba que deixar o que nacera,o que iba medrando.Haba que deixalo.Haba que chegar.

Haba que deixar a cume,cume de quenturas,cume que vive baixo a ponte das loitas,baixo remos que viven no olvido do ben ,baixo a cruz que nos desina o tempo,baixo a terra que apresada nos vai decindo,nos di:

Haba que chegarDe cando en cando a mia cume fala soia,volve seu e logra del,logra a resposta do vecn-peito enfermo,peito que se espaia recio pra aquel outro que non ten cura,peito feito dela que chega a ns,peito que volve a cume seu,sa infancia tecedeira,

sa primeira mirada que veu luz,seu man en onte xa feito,seu da craro:toda a verdade das cousas.

Anos poucos. Ouh!(De Verba que Comeza. 1990)


16/16


Suplemento - Letras Galegas 2007

Documents

Transcript of Suplemento - Letras Galegas 2007