presentación -...

pres

enta

ció

n

�

�

pres

enta

ció

n

UNIDADE DE MULLER E CIENCIA DE GALICIA

Presidenta:Carmen Adán Villamarín

Vicepresidentes:Rogelio Conde-Pumpido TourónSalustiano Mato de la Iglesia

Edita:Vicepresidencia da Igualdade e do BenestarConsellería de Educación e Ordenación UniversitariaConsellería de Innovación e Industria

Diseño gráfico:marujas creativas

Imprime:Gráficas Garabal

Equipo de investigación:

Elena Vázquez Cendón (Facultade Matemáticas, USC)Isabel Diz Otero (Facultade de Ciencias Políticas e Sociais, USC)

Marta Lois González (Facultade de Ciencias Políticas e Sociais, USC)Alba Alonso Álvarez (Facultade de Ciencias Políticas e Sociais, USC)

Coordina:

Dirección Xeral de Promoción Científica e Tecnolóxica do Sistema Universitario de Galicia.

prólogo

Aínda a día de hoxe as irmás de Hipátia de Alexandría, célebre científica do século IV, deben reclamar o espazo que por dereito propio lles corresponde na historia da ciencia. O seu traballo foi silenciado e minimizado en reiteradas ocasións. As súas contribucións usurpadas ou esquecidas. Desde os ámbitos da igualdade é importante difundir e divulgar as contribucións das mulleres científicas, mais tamén propiciar que cada vez máis as mulleres investigadoras dispoñan dos espazos e recursos que lles corresponden.

A creación da Unidade de Muller e Ciencia de Galicia responde a esta necesidade. Constitúese no ano �006 a Unidade co obxectivo de introducir a perspectiva de xénero nos ámbitos social, científico, tecnolóxico e educativo desde unha área de traballo interdepartamental estable que dinamice e transforme a ciencia e a tecnoloxía galegas.

Tres son as liñas básicas de traballo que se establecen: incrementar a presenza das mulleres nos ámbitos científico e tecnolóxico de Galicia, promover actuacións dirixidas a eliminar os desequilibrios existentes no relativo á formación científica, así como no eido da investigación e innovación e no da xestión da I+D+i e, por último, situar nos estudos e actividades científicas a perspectiva de xénero nun primeiro plano.

A seguinte publicación inaugura unha colección que aspira a radiografar a realidade científica e tecnolóxica galega, mais tamén a ser expresión de propostas e actuacións que axuden a mudala.

A ciencia hoxe é unha parte significativa da cultura do século XXI, contribuír a que valores como a igualdade a enchoupen redundará nun beneficio para as mulleres, para toda a sociedade.

Carme AdánPresidenta da Unidade Muller e Ciencia de Galicia

A Consellería de Educación e Ordenación Universitaria participa activamente no deseño e desenvolvemento das accións da Unidade de Muller e Ciencia de Galicia. Coñecedores de que as vocacións se constrúen dende as primeiras etapas da formación quero comezar facendo dende este caderno un chamamento á implicación e á participación de toda a comunidade educativa pola responsabilidade e proxección que mestres/as, profesores/as e orientadores/as temos na elección de estudos e futuras profesións das mozas e os mozos de Galicia.

Esta publicación recolle datos que nos permiten presentar á sociedade galega a situación das mulleres no ámbito Científico e Tecnolóxico da nosa comunidade. O coñecemento das cifras actuais ten como obxectivo o compromiso de propoñer coas achegas de todas e todos, accións que contribúan a minorar as diferencias que hoxe existen.

Dende a comunidade científica temos tamén a responsabilidade de transmitir a valía das contribucións das mulleres á ciencia e á tecnoloxía. Trátase de facer visibles modelos existentes pero non coñecidos, e de cambiar a fugacidade do éxito das mulleres científicas.

Esta visibilidade anaílizase no caderno con indicadores de presenza e éxito das mulleres como alumnas, profesoras e científicas tanto nas diferentes etapas formativas como na carreira científica, e tamén atendendo á súa representación nos órganos de decisión e liderado. Temos que desenvolver políticas proactivas que promovan o papel da muller en calquera ámbito do saber e do poder.

Á vista dos datos, é importante facer fincapé en que non podemos estragar o capital potencial que posúen as mulleres galegas que traballan no campo da ciencia e a tecnoloxía na actualidade. A sociedade galega, as súas institucións e as súas empresas debemos saber da situación de desigualdade neste campo, e abrir as portas á calidade que representan as mulleres profesionais e científicas galegas.

Laura Sánchez PiñonConselleira de Educación e Ordenación Universitaria

índice

introdución 1. Campo de estudo2. Metodoloxía

capítulo 1. a presenza das mulleres no ensino obrigatorio e postobrigatorio

1.1. As mulleres na educación infantil e primaria 1.2. As mulleres na educación secundaria obrigatoria 1.3. As mulleres no bacharelato 1.4. As mulleres nos ciclos formativos de grao medio 1.5. As mulleres nos ciclos formativos de grao superior 1.6. A ponte cara á universidade

capítulo 2. as mulleres na educación universitaria

2.1. A presenza das mulleres nas universidades 2.2. As mulleres nos estudos de primeiro e segundo ciclo por áreas de estudo 2.3. As mulleres por titulacións nos ámbitos científicos e tecnolóxicos 2.3.1. As mulleres nas titulacións de humanidades 2.3.2. As mulleres nas titulacións de ciencias xurídicas e sociais 2.3.3. As mulleres nas titulacións de ciencias experimentais 2.3.4. As mulleres nas titulacións de ciencias da saúde 2.3.5. As mulleres nas titulacións de arquitectura e enxeñería 2.4. Cualificacións de mulleres e homes nos estudos universitarios do SUG 2.5. As mulleres nos estudos de terceiro ciclo

capítulo 3. as mulleres no profesorado no ensino obrigatorio e

postobrigatorio

3.1. Presenza das mulleres no profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio 3.2. Presenza das mulleres no profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio por categoría de profesorado 3.3. Presenza das mulleres no profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio por tipo de ensinanza 3.4. Presenza das mulleres no profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio por idade

016018018

0�00�10�40�50�70�10�6041

04804905005�05705706006�06606907�077

085085

086

086

088

090

capítulo 4.as mulleres no profesorado das universidades galegas

4.1. As mulleres no profesorado das universidades galegas 4.2. As mulleres no profesorado por áreas de coñecemento 4.3. As mulleres no profesorado segundo a súa dedicación laboral 4.4. As mulleres no profesorado segundo a súa categoría profesional 4.5. As mulleres no profesorado dos departamentos das tres universidades galegas 4.5.1. As mulleres nos departamentos da UDC 4.5.2. As mulleres nos departamentos da USC 4.5.3. As mulleres nos departamentos da UV 4.6. As mulleres na coordinación do terceiro ciclo 4.6.1. As mulleres na coordinación dos programas de doutoramento 4.6.2. As mulleres na coordinación dos programas oficiais de posgrao 4.7. As mulleres no goberno e na xestión das universidades galegas

capítulo 5. as mulleres na investigación

5.1. A presenza da muller na ciencia e tecnoloxía en Galicia 5.2. A presenza das mulleres nos programas de I+D de financiamento público galego 5.2.1. A presenza das mulleres no Programa de promoción xeral da investigación 5.2.2. A presenza das mulleres nos programas sectoriais 5.2.3. A presenza das mulleres nos programas horizontais: os recursos humanos 5.3. A presenza das mulleres nos programas de I+D de financiamento público estatal 5.4. A actividade investigadora das mulleres nas universidades galegas. Sexenios e grupos de investigación

capítulo 6. as mulleres e a ciencia no sistema educativo de galicia en

perspectiva comparada

6.1. Alumnado de educación obrigatoria e postobrigatoria 6.2. O alumnado universitario 6.3. As mulleres no profesorado 6.4. O persoal investigador 6.5. Conclusións

capítulo 7. conclusións

Índice de táboas e gráficos Bibliografía

09�09�09409509709710510510811�115115117118

1�61�71�71�91�01��1�61�71�8

14�14�

14�14815015115�

156157167178

introdución

intr

od

uc

ión Dende finais do século XX, existe unha clara preocupación por realizar estudos sobre

a situación das mulleres na ciencia e na tecnoloxía. O obxectivo fundamental destes estudos é dobre: ofrecer un diagnóstico de necesidades sobre o que xustificar unha intervención pública, á vez que permita deseñar estratexias axeitadas de actuación. Como consecuencia, tanto a UE como o Goberno español realizaron informes sobre muller e ciencia e están a desenvolver políticas públicas na materia.

Neste contexto nace este estudo, que ten como obxectivo xeral o de proporcionar e conectar os datos estatísticos máis recentes da situación das mulleres no ámbito da ciencia e da tecnoloxía en Galicia. A partir dos datos e a situación que estes describan, poderase avanzar cara á mellora da realidade propoñendo políticas e medidas que garantan a igualdade de oportunidades na ciencia e na tecnoloxía.

Os obxectivos específicos deseñados son o estudo da participación e presenza das mulleres en áreas vinculadas á ciencia e á tecnoloxía, no ámbito da educación non universitaria, a educación universitaria, así como a súa presenza na investigación.

A investigación, xunto co desenvolvemento tecnolóxico e a innovación (I+D), constitúe uns dos principais motores de desenvolvemento social e económico dun país. É por este motivo que Galicia require de boas/bos científicas/os e técnicos/as, mulleres e homes que contribúan ao aumento do coñecemento da nosa sociedade, que estean capacitados para aplicar eses coñecementos ao servizo do avance de novas técnicas e xestión nos procesos produtivos. Con todo, Galicia non é allea a outras experiencias que mostran que a masiva incorporación das mulleres aos niveis educativos máis elevados non se está vendo acompañada dunha presenza feminina equilibrada en todas as áreas. Pola contra, tanto os ámbitos educativos como os profesionais relacionados coa ciencia e a tecnoloxía sofren unha alarmante falta de mulleres.

Na medida en que se asume a necesidade da igualdade de oportunidades na educación e no mundo laboral, é preciso espertar o interese nas mulleres novas para a realización de estudos científicos e tecnolóxicos, para que no futuro sexan profesionais neses ámbitos. A situación actual das mulleres novas en Galicia está a constatar que unha gran maioría de mulleres de estudos secundarios cuns expedientes académicos brillantes acaba escollendo carreiras que, con independencia do seu compoñente tradicional dende o punto de vista do xénero, teñen menos saídas profesionais e, polo tanto, son carreiras que traen consigo maiores dificultades para incorporarse no mercado de traballo. Son formacións que

17

intr

od

uc

ióncorresponden, fundamentalmente, a sectores e categorías de traballos cun nivel

máis baixo de retribución económica.

Fai falta dispoñer de datos estatísticos recentes que permitan levar a cabo un diagnóstico de cal é a situación en Galicia para poder coñecer en detalle a problemática das mulleres no mundo da ciencia e da tecnoloxía. Este estudo pretende mostrar as cifras, as proporcións de mulleres e homes co obxectivo de sacar á luz os desequilibrios, facer un diagnóstico dos problemas e propoñer solucións e actuacións específicas que garantan a igualdade entre homes e mulleres no campo da ciencia e da tecnoloxía.

Campodeestudo

Este informe contén os datos máis recentes posibles sobre a situación das mulleres de Galicia no mundo da ciencia e da tecnoloxía, tanto na educación non universitaria como na universitaria. O estudo comprende a situación das mulleres como alumnas e como profesoras, así como a situación das científicas nos distintos ámbitos de investigación.

Analízase o ámbito científico nas diferentes áreas: humanidades, ciencias experimentais, ciencias da saúde, ciencias xurídicas e sociais e ensinanzas técnicas.

Metodoloxía

O primeiro obxectivo do informe foi coñecer que institucións e organismos galegos dispoñen de datos estatísticos desagregados por sexo necesarios para este estudo. Ao mesmo tempo, resultaba necesario revisar os diferentes estudos realizados tanto en España como na Unión Europea para coñecer cal é a situación da muller no eido da ciencia e tecnoloxía nestes contextos, ademais dos indicadores e datos que xa se utilizaron para informar sobre esta situación.

O seguinte paso foi poñerse en contacto coas distintas institucións e organismos que se pensaba que poderían facilitarnos os datos necesarios. A busca foi infrutuosa en moitos casos e puxo de manifesto dous aspectos que se presentan como susceptibles de mellora por parte da Administración nos próximos anos: a dispersión de datos, por un lado, e a falta de datos que inclúan a variable sexo de forma sistemática, por outro. Neste sentido, chama poderosamente a atención que o IGE non empregue a variable sexo en todas as estatísticas que oferta.

18

intr

od

uc

ión Como consecuencia desta dispersión de datos, foi preciso o emprego de distintas

fontes estatísticas. Resumindo por capítulos, as fontes utilizadas son:xPara o estudo da ensinanza non universitaria, os datos foron proporcionados pola Consellería de Educación e Ordenación Universitaria.xPara o estudo da ensinanza universitaria, as fontes foron as tres universidades. Na Universidade da Coruña, os datos foron proporcionados polo Servizo de Información e Estatística. Na Universidade de Santiago de Compostela, foi a Vicerreitoría de Calidade e Planificación quen posibilitou a utilización dos seus datos. E na Universidade de Vigo, os datos foron proporcionados polo Servizo Informático de Xestión.

Por último, podemos dicir que os datos de máis difícil obtención foron os relativos á actividade investigadora, tanto dentro como fóra da universidade. Os datos incluídos neste informe teñen así orixe en fontes ben distintas: x Secretaría Xeral de Investigación, Desenvolvemento e Innovación (I+D+I)x INE (estatísticas sobre actividades I+D) x Observatorio de Ciencia e Tecnoloxía Universitaria de Galicia, posto en marcha pola ACSUG.

Una vez recollidos os datos, a terceira fase supuxo o seu tratamento e análise. A maioría dos datos sobre presenza feminina que presenta o informe resúmense en porcentaxes. Sempre que foi posible introduciuse a variable temporal, aínda que a maioría dos datos analizados se refire ao ano �005. Para a elaboración do informe que se presenta, procedemos á estruturación da análise dos datos en diversos capítulos: dous referidos á presenza das mulleres como alumnas da ensinanza obrigatoria e postobrigatoria e universitarias en Galicia; outros dous capítulos están dedicados á análise da presenza e participación das mulleres como profesoras na ensinanza universitaria e non universitaria; o rol da muller galega como investigadora preséntase no capítulo 5, que examina a presenza das mulleres en todas as actividades de I+D e as características da participación das mulleres na investigación que se realiza no Sistema Universitario de Galicia; por último, pensamos que sería de grande utilidade analizar os nosos datos en perspectiva comparada, para o que incluímos un capítulo final.

19

a presenza das mulleres no ensino obrigatorio e postobrigatoriocapítulo 1.

Co obxecto de explicar a situación das mulleres no sistema galego de ciencia e tecnoloxía, comezaremos por analizar a presenza das mulleres no sistema educativo obrigatorio e postobrigatorio. Este primeiro ámbito educativo comprenderá os datos relativos á educación infantil, primaria, secundaria obrigatoria e secundaria postobrigatoria. O achegamento a ditos niveis escolares permitiranos observar os itinerarios formativos que seguen as mulleres e, polo tanto, comprender en maior grao a súa situación posterior.

A fonte de datos empregada para a realización deste capítulo é a Consellería de Educación e Ordenación Universitaria. O período temporal estudado comprende dende o ano 199� ata o pasado curso, correspondente ao ano �006. A perspectiva diacrónica permitiranos advertir unha posible evolución da situación das mulleres no ensino obrigatorio e postobrigatorio.

Co fin de facilitar a lectura das táboas, ofrécese unha pequena descrición do sistema educativo actual e unha breve referencia aos sistemas anteriores. O actual sistema educativo non universitario consta dos seguintes niveis diferenciados:

x A educación infantil é unha etapa educativa voluntaria que comprende ata os seis anos de idade. Consta de dúas etapas, unha primeira que abrangue ata os tres anos e unha segunda que comprende o período dos tres aos seis anos.

x A educación primaria constitúe o primeiro nivel da ensinanza obrigatoria. Consta de seis cursos académicos que comprenden dende os seis ata os doce anos de idade. O dito período divídese en tres ciclos de dous anos cada un.

x A educación secundaria obrigatoria consta de catro cursos divididos en dous ciclos de dous anos. Comprende ata os 16 anos de idade e ten unha organización segundo áreas de coñecemento. A superación dos catro cursos dá lugar á obtención do título de graduado en educación secundaria, grao educativo mínimo e obrigatorio na actualidade.

x O bacharelato é un tipo de formación secundaria postobrigatoria que consta de dous cursos académicos. Normalmente comprende o período que vai dende os 16 aos 18 anos e ten carácter voluntario. Está dividido en catro grandes modalidades: artes, ciencias da natureza e da saúde, humanidades e ciencias sociais e tecnoloxía. A superación das diferentes materias dá acceso ao título de bacharelato, que faculta para acceder á universidade e á formación profesional de grao superior.

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio�1

x A formación profesional comprende o conxunto de ensinanzas que, dentro do sistema educativo regulado, capacitan para o emprego cualificado nas diferentes profesións. Ten como fin principal capacitar o alumnado para o exercicio profesional. A formación profesional específica comprende un conxunto de ciclos formativos cunha organización modular de duración variable, constituídos por áreas de coñecementos teórico-prácticos en función dos diversos campos profesionais. Este tipo de ensinanza divídese en formación profesional de grao medio e de grao superior, que se diferencian no número de horas, na formación que lle dá acceso e no título que se obtén. A formación de grao superior comprende máis horas de estudo, unha maior formación para acceder e dá lugar á obtención do título de técnico superior.

x Os programas de garantía social son sistemas de formación para mozos entre 16 e �1 anos que non acadaron os obxectivos da ESO e que carecen de cualificación profesional. Están destinados a mellorar a súa formación xeral e a capacitalos profesionalmente. A súa duración é variable, pero sitúase entre as 7�0 e as 1.800 horas.

Malia na actualidade ser esta a estrutura do sistema educativo, deberemos ter en conta que parte dos datos analizados nos sitúan ante tipos de formación anteriores. O seguinte cadro ofrécenos unha aproximación ao sistema educativo anterior mediante a realización das equivalencias co actual.

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio ��

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio Táboa.1.1.Equivalenciasdosplansdeestudos

Sistema anterior Sistema novo IDADE

Educación preescolar Educación infantil 0-6

1.º EXB 1.º ed. primaria 6-7

�.º EXB �.º ed. primaria 7-8

�.º EXB �.º ed. primaria 8-9



6.º EXB 6.º ed. primaria 11-1�

7.º EXB 1.º ESO 1�-1�

8.º EXB �.º ESO 1�-14

1.º BUP �.º ESO 14-15

1.º FPI

�.º BUP 4.º ESO 15-16

�.º FPI

�.º BUP 1.º bacharelato 16-17

FP II

COU �.º bacharelato 17-18

Os datos que analizaremos neste capítulo son os seguintes:

1. Presenza das mulleres no alumnado de educación infantil e primaria. Evolución (anos 199�, �00� e �005).2. Alumnado de ensinanza secundaria obrigatoria. Evolución (anos �00� e �005).3. Titulados/as en ESO e PGS. Evolución (anos �00�, �005).4. Alumnado de bacharelato por especialidades (anos 199�, �00� e �005).5. Titulados/as en bacharelato (anos 199�, �00� e �005).6. Procedencia do alumnado de bacharelato (anos �004 e �005).7. Alumnado de formación profesional de grao medio por familias formativas

(anos 199�, �00� e �005).8. Procedencia do alumnado de formación profesional de grao medio (anos �004

e �005).9. A alumnado de formación profesional de grao superior por familias formativas

(anos 199�, �00� e �005).10. Procedencia do alumnado de formación profesional de grao superior (anos

�004 e �005).

��

11. Preferencias formativas do alumnado de ensino medio. O programa A Ponte entre o Ensino Medio e a USC.

1.1.Asmulleresnaeducacióninfantileprimaria

O primeiro chanzo que debemos analizar é o correspondente á educación infantil e primaria, para o cal debemos contemplar a evolución temporal tendo en conta os cambios dentro do sistema educativo.

Se observamos os gráficos 1.1.1 e 1.1.�, correspondentes ao derradeiro curso, poderemos comprobar que en ambas as etapas formativas a distribución dos dous sexos é practicamente igualitaria, aínda que a porcentaxe de alumnas é lixeiramente menor ca a de alumnos.

Se analizamos a evolución temporal do alumnado, salvando as diferenzas entre o sistema educativo de cada época, poderemos entrever unha situación similar (táboas 1.1.1 e 1.1.�). Tanto na ensinanza privada como na pública, as porcentaxes de alumnado masculino son maiores ca as de alumnado feminino, e sitúanse arredor do 5�% do total. As variacións temporais, ao igual que entre tipo de centro ou de curso, son practicamente inexistentes.

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio

Gráfico.1.1.1.Alumnadodeeducacióninfantilporsexo.Curso2005-2006

Gráfico.1.1.2.Alumnadodeeducaciónprimariaporsexo.Curso2005-2006

�4

Táboa1.1.1.Porcentaxedealumnadodeed.primariaeinfantilportipodecentroesexo.Curso1993-1994

1993/1994

Público Privado

H M H M

Educación preescolar 51,1 48,� 50,� 49,7

1.º ciclo EXB 5�,6 47,4 50,5 49,5

�.º ciclo EXB 5�,7 47,� 50,4 49,6

Ciclo medio EXB 5�,� 46,8 50,� 49,7

Ciclo superior EXB 5�,� 46,8 51,� 48,8

Táboa1.1.2Porcentaxedealumnadodeed. infantileprimariapor tipodecentroesexo.Cursos2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006

Público Privado Público Privado

H M H M H M H M

Educación infantil 51,5 48,5 50,6 49,4 51,4 48,6 51 49

1.º ed. primaria 51,� 48,7 51 49 51,1 48,9 50,8 49,�

�.º ed. primaria 5� 48 49,9 50,1 5�,6 47,4 51,� 48,7

�.º ed. primaria 51,� 48,8 51,7 48,� 51,� 48,8 51,� 48,8

4.º ed. primaria 5�,1 47,9 5�,1 47,9 51,8 48,� 50,1 49,9

5.º ed. primaria 51,6 48,4 50,4 49,6 51,� 48,7 5�,1 47,9

6.º ed. primaria 5�,6 47,4 50,8 49,� 5�,6 47,4 5�,5 47,5

1.2.Asmulleresnaeducaciónsecundariaobrigatoria

A ESO constitúe o seguinte chanzo educativo que hai que analizar. Debido á súa recente creación, recolleremos os datos pertencentes aos cursos �00�-�004 e �005-�006.

Ao observar os datos de alumnado para o último curso, decatámonos de que as cifras de ambos os sexos son practicamente equivalentes, e a porcentaxe de homes é un punto superior ao das mulleres (gráfico 1.�.1).

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio�5

Os datos desagregados segundo curso académico amósannos que esta prevalencia do alumnado masculino é común a todos os anos analizados e a ambos os tipos de centros. A superior porcentaxe de alumnos non se reproduce para todos os casos achegados, pero na maior parte dos datos recollidos superan entre 1 e 4 puntos os obtidos para as alumnas (táboa 1.�.1).

Táboa1.2.1.PorcentaxedealumnadodeESOportipodecentroesexo.Cursos2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006


H M H M H M H M

1.º de ESO 50,9 49,1 5�,� 47,8 5�,� 46,7 5�,9 47,1

�.º de ESO 54,1 45,9 54,1 45,9 51,4 48,6 5�,1 47,9

�.º de ESO 49,8 50,� 51,� 48,8 50,4 49,6 5� 47

4.º de ESO 48,� 51,8 50,6 49,4 45,9 54,1 51,8 48,�

Se o que analizamos é o alumnado que acada a titulación en educación secundaria, os datos son claramente positivos. As mulleres constitúen a maioría do alumnado titulado en ESO e acadan porcentaxes de ata un 56% do total (táboa 1.�.�). No tocante aos programas de garantía social, debemos establecer diferenzas entre os centros públicos e os privados. Estes últimos presentan unha porcentaxe de alumnas tituladas en PGS moito maior ca os centros públicos, onde non superan un terzo do total.

Gráfico1.2.1.AlumnadodeESOporsexo.Curso2005-2006

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio �6

Táboa1.2.2.Porcentaxedetitulados/asenensinanzasecundariaobrigatoriasegundotipodecentroesexo.Cursos2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006


H M H M H M H M

Graduado ESO 45,1 54,9 48,9 51,1 4�,7 56,� 49,5 50,5

Certificado PGS 68,8 �1,� 45,1 58,9 70,4 �9,6 5�,7 46,�

1.3.Asmulleresnobacharelato

Ao igual ca no caso da ensinanza secundaria, a evolución do sistema educativo determina que o curso 199�-1994 teña un tipo de titulacións totalmente diferentes, que obrigan a que sexan estudadas de xeito individual. Igualmente, ao tratarse dun ano de transición entre modelos educativos, constitúe un curso no que conviven ata catro tipos de formación en bacharelato.

Ao seguir a táboa 1.�.1, podemos ver a distribución do alumnado existente no bacharelato LOXSE. No caso dos centros privados, a porcentaxe de alumnos é do 100% en todas as especialidades. Nos centros públicos, podemos observar a diferenza de itinerarios segundo sexo: son maioritarias as mulleres no bacharelato de humanidades e ciencias sociais e representan un �0% do alumnado no caso do itinerario de tecnoloxía.

Táboa1.3.1.PorcentaxedealumnadodebacharelatoLOXSEportipodecentroesexo.Curso1993-1994

1993/1994

Público Privado

H M H M

CC. da natureza e da saúde 55,5 44,5 100

Humanidades e ciencias sociais 100 100

Tecnoloxía 80 �0 100

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio�7

O seguinte tipo de formación que cómpre analizar será o bacharelato BUP. Neste caso tamén se manteñen certas diferenzas entre os centros privados e os públicos (táboa 1.�.�). Mentres estes últimos teñen unha porcentaxe de mulleres que vai do 5� ao 6�%, dependendo do curso, os centros privados presentan porcentaxes moi achegadas ao 50%.

1993/1994

Público Privado

H M H M

1.º curso 4�,5 56,5 5�,4 47,6

�.º curso 4�,9 56,1 49,7 50,�

�.º curso A �7,7 6�,� 48,1 51,9

�.º curso B 46,� 5�,7 51,4 48,6

O alumnado de bacharelato experimental soamente se pode atopar no caso dos centros públicos. Neste caso, atopamos a mesma diferenciación de itinerarios segundo sexo existente no bacharelato LOXSE (táboa 1.�.�). Así, malia as mulleres seren unha gran maioría nas opcións de bacharelato lingüístico ou de administración e xestión, non chegan a un 45% no caso do itinerario de técnico industrial.

1993/1994

Público Privado

H M H M

CC. da natureza 4�,9 56,1

Lingüístico 18 8�

Técnico adm. e xestión �0 80

Técnico industrial 55,5 44,5

1993/1994

Público Privado

H M H M

Opción A (cient.-tecn.) 4�,5 56,5 5�,4 47,6

Opción B (biosanitaria) 4�,9 56,1 49,7 50,�

Opción C (cc. sociais) �7,7 6�,� 48,1 51,9

Opción D (hum.-lingúística)

46,� 5�,7 51,4 48,6

Táboa1.3.2.PorcentaxedealumnadodeBUPportipodecentroesexo.Curso1993-1994

Táboa1.3.4.PorcentaxedealumnadodeCOUsegundotipodecentroesexo.Curso1993-1994

Táboa1.3.3.Porcentaxedealumnadodebacharelatoexperimentalsegundotipodecentroesexo.Curso1993-1994

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio �8

Os dous cursos restantes corresponden a unha única modalidade, a de bacharelato. O seguinte gráfico amósanos o alumnado total segundo sexo no último curso (gráfico 1.�.1). Como vemos, as mulleres son clara maioría, xa que representan un 58% do alumnado total.

Se o que observamos é a súa distribución segundo o itinerario, atopamos as mesmas evidencias ca en casos anteriores. As mulleres son maioría en todas as opcións formativas con excepción da rama tecnolóxica e, neste caso, tamén na de música e danza (gráfico 1.�.�).

Se ampliamos a análise a cursos anteriores e incluímos os centros privados, as conclusións son similares. As mulleres están menos representadas nos bacharelatos tecnolóxicos e nas restantes opcións mantense a superioridade numérica, aínda que atenuada no caso dos centros privados (táboa 1.�.5)

Gráfico1.3.1.Alumnadodebacharelatodoscentrospúblicosporsexo.Curso2005-2006

Gráfico1.3.2.Porcentaxedealumnadosegundotipodebacharelatoesexo.Curso2005-2006

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio�9

Táboa1.3.5.Porcentaxedealumnadodebacharelatosegundotipodecentroesexo.Cursos2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006


H M H M H M H M

Bacharelato artes �7,6 7�,4 ��,� 66,7 �7,� 7�,8 51,� 48,7

Bacharelato cc. da natureza e da saúde

44,6 55,4 56,1 4�,9 45,7 54,� 5�,6 46,4

Bacharelato en humanidades e cc. sociais

�9,6 70,4 4� 57 �1,8 68,� 45,8 54,�

Bacharelato en música ou danza

64 �6 100 55,6 44,4

Bacharelato en tecnoloxía 77,7 ��,� 79,5 �0,5 76,5 ��,5 78,4 �1,6

Total 41,� 58,7 5�,� 47,8 41,8 58,� 5� 48

Na análise do alumnado que logra a titulación, as mulleres acadan porcentaxes diverxentes segundo o tipo de centro. Como podemos observar na seguinte táboa, os centros públicos presentan unha porcentaxe superior ao 60% de alumnado feminino titulado (táboa 1.�.6). Pola contra, a situación nos centros privados é igualitaria entre ambos os sexos, con porcentaxes que varían entre un 47 e un 50% do alumnado titulado.

Táboa 1.3.6. Porcentaxe de alumnado titulado en ensinanza secundariapostobrigatoriasegundotipodecentroesexo.Cursos2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006


H M H M H M H M

Rematan 1.º bach. LOXSE �7,5 6�,5 5�,8 47,�

Rematan �.º bach. LOXSE �7,1 6�,9 49,6 50,4

Rematan 1.º bacharelato �9,8 60,� 49,� 50,7

Rematan �.º bacharelato �8,5 61,5 50,� 49,7

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio �0

Se analizamos a evolución temporal das tituladas, salvando as diferenzas entre o tipo de formación, poderemos comprobar que a porcentaxe de tituladas en educación secundaria postobrigatoria se mantén ao longo dos últimos trece anos (gráfico 1.�.�). Deste xeito, nos titulados deste nivel educativo as mulleres supoñen arredor dun 60%.

O seguinte dato de relevancia é o da procedencia do alumnado que cursa o bacharelato. Aínda que os datos poden parecer dispares, o groso do alumnado atópase na categoría ESO, a cal é elixida maioritariamente polas alumnas como medio de acceder ao bacharelato (táboa 1.�.7).

Táboa1.3.7.Porcentaxedealumnadodebacharelatosegundoprocedenciaesexo.Cursos2004-2005e2005-2006

2004/2005 2005/2006

H M H M

ESO 4�,� 56,8 4�,4 56,6

FP I 100

�.º BUP 76,� ��,7 8,7 91,�

Ciclo medio FP 60,5 �9,5 54,5 45,5

1.4.Asmulleresnosciclosformativosdegraomedio

A formación profesional de grao medio constitúe o seguinte tipo de educación secundaria postobrigatoria para analizar. A súa relevancia estriba en que constitúe

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio

Gráfico1.3.3.Evolucióndaporcentaxedetitulados/asenbacharelatosegundoosexo.Cursos1993-1994,2003-2004e2005-2006

�1

unha formación encamiñada a facilitar a entrada do alumnado no mercado laboral e, polo tanto, é determinante para a futura situación das mulleres como traballadoras.

Ao igual ca no caso dos niveis formativos anteriores, existen cambios no sistema de formación profesional que impiden comparar entre si os tres cursos escollidos de forma plena.

Polo tocante ao alumnado total segundo sexo, os homes constitúen unha clara maioría, cunha porcentaxe dun 57% no último curso (gráfico 1.4.1).

Se diferenciamos segundo curso, tipo de centro e sexo, as porcentaxes do alumnado xa ofrecen variacións. Mentres que os centros públicos contan cun alumnado maioritariamente masculino nos tres anos analizados, os centros privados teñen unha porcentaxe de matriculadas que rolda o 65% (táboa 1.4.1).

Táboa1.4.1.PorcentaxedealumnadodeFPdegraomediosegundotipodecentroesexo.Cursos1993-1994,2003-2004e2005-2006

199�/1994 �004/�005 �005/�006

H M H M H M

Público 56,6 4�,4 6� �8 64,5 �5,5

Privado ��,� 66,7 �1,5 68,5 40 60

Para analizar a presenza feminina segundo cada familia formativa, deberemos ter en conta que este tipo de información non está dispoñible para o curso 199�-1994. Non obstante, os dous cursos seguintes si poden ser analizados na súa totalidade. Un primeiro achegamento indícanos que non existen grandes variacións de datos entre cursos nin entre tipo de centro. En ambas as categorías se mantén unha

Gráfico1.4.1.Alumnadodeformaciónprofesionaldegraomediosegundosexo.Curso2005-2006

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio ��

segregación horizontal das familias formativas en función do sexo do alumnado (táboa 1.4.�, táboa 1.4.�). Así, os homes son unha gran maioría nas familias tecnolóxicas, como amosan as porcentaxes achegadas ao 100% de ramas como electricidade e electrónica ou mantemento de vehículos autopropulsados. As mulleres sitúanse maioritariamente naquelas titulacións pertencentes ao ámbito dos servizos ou o coidado. Sirvan como exemplo as elevadas porcentaxes de ramas como a sanitaria ou a de imaxe persoal.

Táboa1.4.2.PorcentaxedealumnadodeFPdegraomedioencentrospúblicossegundofamiliaformativaesexo.Curso2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006

H M H M

Actividades agrarias 79,9 �0,1 8�,6 16,4

Act. físicas e deportivas 55,8 44,� 5�,7 46,�

Act. marítimo-pesqueiras 91 9 9�,� 7,8

Administración �5,6 74,4 19,6 80,4

Artes gráficas 5� 48 51,� 48,7

Comercio e márketing �1,4 78,6 ��,1 77,9

Comunicación, imaxe e son 47,7 5�,� 4�,4 56,6

Edificación e obra civil 85,7 14,�

Electricidade e electrónica 96,4 �,6 97,1 �,9

Fabricación mecánica 97,7 �,� 98,� 1,8

Hostalería e turismo 46,7 5�,� 48,4 51,6

Imaxe persoal 1,7 98,� 1,9 98,1

Industrias alimentarias 48,9 51,1 49,� 50,7

Informática 75,8 �4,�

Madeira e moble 95,6 7,4 94,5 5,5

Mantemento de vehículos autopropulsados 97 � 98,7 �,6

Mantemento e servizos 97 � 97,4 �,6

Química ��,9 76,1 16,5 8�,5

Sanidade 6,8 9�,� 6 94

Servizos socioculturais e á comunidade 1�,� 87,7

Téxtil, confección e pel 1,7 98,� �,� 97,8

Vidro e cerámica 67,7 ��,� 16,7 8�,�

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio��

Táboa1.4.3.PorcentaxedealumnadodeFPdegraomedioencentrosprivadossegundofamiliaformativaesexo.Curso2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006

H M H M

Actividades agrarias 100 100

Act. físicas e deportivas 6�,6 �6,4

Act. marítimo-pesqueiras

Administración ��,5 77,5 19 91

Artes gráficas 59 41 56,8 4�,�

Comercio e márketing �8 7� �5,7 74,�

Comunicación, imaxe e son 50 50 4�,9 56,1

Edificación e obra civil

Electricidade e electrónica 97,5 �,5 97,7 �,�

Fabricación mecánica 99,8 0,� 98 �

Hostalería e turismo 40,� 59,8 �0,� 69,7

Imaxe persoal 1,8 98,� �,9 97,1

Industrias alimentarias 1,5 98,5 100

Informática 85,6 14,4

Madeira e moble

Mantemento de vehículos autopropulsados 100 100

Mantemento e servizos

Química

Sanidade 5,7 94,� 7,4 9�,6

Servizos socioculturais e á comunidade 9,5 90,5

Téxtil, confección e pel

Vidro e cerámica

O resultado desta segregación horizontal é a feminización ou masculinización de determinadas familias formativas. O seguinte gráfico amosa unha comparativa entre ambos os tipos de ramas mediante a utilización da porcentaxe de alumnas e alumnos (gráfico 1.4.�).

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio �4

A procedencia do alumnado de FP de grao medio varía no tempo debido ao cambio do sistema educativo. No curso 199�-1994 as mulleres eran maioría no acceso mediante a obtención do graduado escolar ou a idade do alumno (táboa 1.4.4).

No curso posterior, as formas de acceso son diferentes e as mulleres acceden en maior medida pola posesión de titulacións de ensinanza secundaria postobrigatoria, mentres que os homes son maioría no grupo de alumnos que entra mediante proba de acceso. No curso �005-�006, as formas de entrada son aínda maiores e as mulleres seguen sendo maioría nos accesos mediante titulacións equivalentes ou superiores, inclusive universitarias. Pola contra, os alumnos seguen sendo máis naquelas categorías como a ESO ou as probas de acceso.

Gráfico1.4.2.AlumnadodeFPdegraomediodoscentrospúblicossegundofamiliaformativaesexo.Curso2005-2006

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio�5

Táboa1.4.4.PorcentaxedoalumnadodeFPdegraomediosegundoprocedenciaesexo.Cursos1994-1995,2004-2005e2005-2006

199�/1994 �004/�005 �005/�006

H M H M H M

Graduado escolar 4�,� 56,7

Certificado de escolaridade 56,5 4�,5

Maiores de 14 anos 4�,4 57,7

FP I ��,� 67,8 �6,7 7�,�

�.º de BUP �7,6 7�,4 �1,9 68,1

ESO 56,� 4�,7 5�,8 46,�

1.º ciclo de bacharelato exp. �7,8 77,� 57,1 4�,9

Proba de acceso 58,9 41,1 65,8 �4,�

ESO 59,� 40,8

�.º BUP �1,� 68,7

COU 15,9 84,1

Bacharelato 50,5 49,5

Técnico/a (CM) 49,5 50,5

Técnico/a superior (CS) �4,4 75,6

Diplomado univ. �9,5 60,5

Licenciado univ. ��,� 66,7

Outros estudos 45,5 54,5 �0,5 69,5

1.5.Asmulleresnosciclosformativosdegraosuperior

A formación profesional de grao superior constitúe o seguinte chanzo do nivel educativo e, ao igual ca a FP de grao medio, é determinante para explicar a situación das mulleres no mercado laboral. Se analizamos a porcentaxe total de alumnas, poderemos observar que é dun 51%, feito que diferencia este tipo de formación da de grao medio, onde os homes eran clara maioría (gráfico 1.5.1).

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio �6

Se analizamos a evolución temporal diferenciada por tipo de centro (os datos do curso 199�-1994 corresponden a FP II), observaremos que as cifras coinciden razoablemente en todos os cursos e tipos de centro (táboa 1.5.1). A excepción constitúea o curso 199�-1994 no cal os homes eran clara maioría nos centros públicos.

Táboa1.5.1.PorcentaxedealumnadodeFPdegraosuperiorsegundotipodecentroesexo.Cursos1993-1994,2003-2004e2005-2006

199�/1994 �004/�005 �005/�006

H M H M H M

Público 5�,7 46,� 46,� 5�,8 49,7 50,�

Privado 44,9 55,1 44,� 55,8 44,1 55,9

Se os datos de referencia son os do alumnado por familia formativa, comprobamos que a situación é similar á enunciada para o caso da formación de grao medio. Existe segregación horizontal segundo o sexo do alumnado, o cal determina que as mulleres estean infrarrepresentadas en certas titulacións, especialmente nas científico-tecnolóxicas.

A variación temporal máis relevante é a diminución da porcentaxe de mulleres en familias formativas masculinizadas (táboa 1.5.�). Así, entre ambos os cursos existe unha diminución da porcentaxe de alumnas en ramas como as actividades agrarias, actividades físico-deportivas ou edificación e obra civil.

Gráfico1.5.1.AlumnadodeFPdegraosuperiorporsexo.Curso2005-2006

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio�7

Táboa 1.5.2. Porcentaxe de alumnado de FP de grao superior dos centrospúblicossegundofamiliaformativaesexo.Curso2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006

H M H M

Actividades agrarias 66,� ��,8 71,9 �8,1

Act. físicas e deportivas 56,4 4�,6 60 40

Act. náutico-pesqueiras 87,7 1�,� 8�,5 17,5

Administración 19,4 80,6 �1,7 78,�

Artes gráficas �6,9 6�,1 �4,8 65,�

Comercio e márketing ��,� 67,8 ��,8 66,�

Comunicación, imaxe e son 56,5 4�,5 6�,5 �6,5

Edificación e obra civil 61,� �8,8 64,� �5,7

Electricidade e electrónica 89,9 10,1 9�,4 7,6

Fabricación mecánica 85,8 14,� 91,9 8,1

Hostalería e turismo �7,7 7�,� �� 67

Imaxe persoal �,8 97,� 1,6 98,4

Industrias alimentarias �9,9 60,1 �9,8 60,�

Informática 6�,7 �6,� 70 �0

Madeira e moble 87,� 1�,7 90,� 9,7

Mantemento de vehículos autopropulsados 97 � 97,� �,7

Mantemento e servizos 9�,5 7,5 84,� 15,7

Química �9,4 70,6 �4,� 65,8

Sanidade 1�,7 87,� 15,1 84,9

Servizos socioculturais e á comunidade 5,1 94,9 5,5 94,5

Téxtil, confección e pel 10 90 8,� 91,8

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio �8

Táboa 1.5.3. Porcentaxe de alumnado de FP de grao superior dos centrosprivadossegundofamiliaformativaesexo.Curso2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006

H M H M

Actividades agrarias

Act. físicas e deportivas 70,7 �9,� 88,9 11,1

Act. náutico-pesqueiras

Administración �1,9 78,1 �6,7 7�,�

Artes gráficas

Comercio e márketing 4� 57 4� 58

Comunicación, imaxe e son 6�,4 �7,6 61,7 �8,�

Edificación e obra civil 78,� �1,8 80,4 19,6

Electricidade e electrónica 94,7 5,� 96,6 �,4

Fabricación mecánica 97,� �,8 98,4 1,6

Hostalería e turismo 18 8� �4,8 75,�

Imaxe persoal 100 100

Industrias alimentarias

Informática 7�,8 �6,� 8�,9 17,1

Madeira e moble

Mantemento de vehículos autopropulsados

Mantemento e servizos

Química

Sanidade �1,8 78,� �1,4 78,6

Servizos socioculturais e á comunidade 8,6 91,4 7,1 9�,9

Téxtil, confección e pel

Se situamos as porcentaxes de mulleres das familias formativas máis masculinizadas e máis feminizadas, observaremos unha gráfica como a que segue (gráfico 1.5.�). Os ámbitos relacionados coa ciencia e a tecnoloxía –a excepción da química– aparecen como os de cifra máis baixa. Pola contra, as ramas relacionadas cos servizos e as industrias feminizadas aparecen con datos achegados ao 100%.

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio�9

O seguinte dato de relevancia é o da procedencia do alumnado que cursa este tipo de formación. No primeiro curso que se analiza, as mulleres son maioría nas categorías de procedencia FP I con curso complementario e BUP (táboa 1.5.4). No curso �004-�005, no cal os medios de acceso xa son diferentes, as mulleres superan o 55% en todas as categorías, excepto na correspondente á entrada mediante proba de acceso, dato que xa se producía no caso dos ciclos de grao medio. O último curso presenta unha situación similar. As mulleres representan unha porcentaxe entre o 48 e o 58% en todas as categorías, só no caso da entrada mediante a proba de acceso os homes chegan a acadar unha porcentaxe do 61,�%.

Gráfico1.5.2.AlumnadodeFPdegraosuperiordoscentrospúblicossegundofamiliaformativaesexo.Curso2005-2006

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio 40

Táboa 1.5.4. Porcentaxe do alumnado de FP de grao superior segundoprocedenciaesexo.Cursos1993-1994,2004-2005e2005-2006

199�/1994 �004/�005 �005/�006

H M H M H M

FP I con curso compl. �0,4 79,6

FP I sen curso compl. 54,5 45,5

FP II 54,� 45,8 4�,1 57,9 50,� 49,7

BUP 4�,4 57,6

1.º ciclo de bacharelato exp. 56,� 4�,7

�.º ciclo de bacharelato exp. 50 50

Proba de acceso 61,� �8,8 61,� �8,8

Bacharelato LOXSE 44,5 55,5

COU 44,� 55,7 4� 58

Bacharelato 45,8 54,�

Técnico/a (CM) 4�,8 56,�

Técnico/a superior (CS) 47,8 5�,�

Diplomado univ. �7,� 6�,7

Licenciado univ. 51,6 48,4

Outros estudos 4� 58 45,5 54,5

1.6.Apontecaraáuniversidade

Na actualidade, as universidades galegas poñen en práctica diferentes actividades para achegarse ao alumnado de educación secundaria e promover os seus servizos. No caso da Universidade de Santiago de Compostela, este tipo de actuacións englóbanse dentro do programa A Ponte entre o Ensino Medio e a USC. Iniciado en outubro de �00�, ten como obxectivo estreitar lazos entre o alumnado de ensino secundario e a USC. Con este fin realízanse actividades como información sobre a oferta académica, titorías, xornadas de acollida, sesións informativas para as ANPA, etc.

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio41

Outra das actividades que debe de levarse a cabo dentro do programa é a realización dunha enquisa que recolle a opinión do alumnado sobre diversos aspectos. A última enquisa corresponde ao ano �006 e constitúe unha boa fonte de información sobre os intereses académicos do alumnado de ensino secundario postobrigatorio, xa que inclúe a realización de 6.815 cuestionarios. Da realización destas enquisas podemos extraer unha fotografía do que será a posterior distribución do alumnado na universidade.

Se observamos a seguinte gráfica, poderemos constatar as preferencias de ambos os sexos polas diferentes áreas de coñecemento. Mentres que os homes son clara maioría na escolla de ensinanzas técnicas, cun 4�% de respostas, as mulleres prefiren sinalar as áreas de ciencias sociais e da saúde como as súas preferidas (gráfico 1.6.1).

Gráfico1.6.1.Porcentaxedealumnadosegundoáreadecoñecementoqueescollenesexo.2006

Se observamos a distribución total do alumnado segundo grande área, a conclusión é similar á anterior. As mulleres achéganse ao 70% nos ámbitos das ciencias sociais e das ciencias da saúde. Pola contra, só chegan a representar o �1% das persoas que escollen como preferente as ensinanzas técnicas (gráfico 1.6.�).

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio 4�

A análise da escolla de titulacións dentro de cada grande área permítenos observar a existencia de titulacións máis escollidas polas mulleres, o cal enuncia a súa posterior feminización. Na área das ciencias da saúde pódese observar que, en titulacións como a de Enfermería ou Farmacia, as mulleres son clara maioría (gráfico 1.6.�).

No caso das ciencias experimentais, as áreas feminizadas non son tan evidentes. A porcentaxe de mulleres é significativa en especialidades como a Óptica, onde acadan un 5,8%, ou a Bioloxía, que representa un 9,7% das escollas femininas. O

Gráfico1.6.2.Porcentaxedealumnos/assegundoáreadecoñecementoqueescollenesexo.2006

Gráfico1.6.3.Porcentaxedealumnos/asqueescollentitulaciónsenCC.daSaúdesegundoosexo.2006

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio4�

reverso desta situación vén representada por carreiras como Física ou Matemáticas, que só un �,� e un �%, respectivamente, das mulleres teñen seleccionado (gráfico 1.6.4).

No ámbito das ensinanzas técnicas, os datos reflicten a súa posterior masculinización. Así, son escasas as mulleres que as escollen como preferentes para realizar os seus estudos universitarios. A máxima porcentaxe acadada é o �,9% das persoas que escollen a titulación de Enxeñería Técnica Informática de Sistemas. As escollas dos varóns son claramente diverxentes, chegando a acadar porcentaxes dun �4,�% nesta mesma titulación.

Gráfico1.6.4.Porcentaxedealumnos/asqueescollentitulaciónsencienciasexperimentaissegundoosexo.2006

Gráfico1.6.5.Porcentaxedealumnos/asqueescollentitulaciónsenensinanzastécnicassegundoosexo.2006

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio 44

Gráfico1.6.6.Porcentaxedealumnos/asqueescollentitulaciónsencienciasxurídicasesociaissegundoosexo.2006

No ámbito das ciencias xurídicas e sociais, aínda que o repartimento é favorable ás mulleres, posúe unha distribución desigual entre as titulacións. Especialidades como a de Mestre en Educación Física ou Economía teñen unha porcentaxe significativa de eleccións por parte dos alumnos. No caso das titulacións feminizadas, a lista é moito máis ampla e inclúe carreiras como Mestre en Educación Infantil, Psicoloxía ou Traballo Social (gráfico 1.6.6).

Unha distribución similar podemos extraer dos datos referentes ás humanidades. Existen titulacións maioritariamente escollidas por mulleres, como se pode observar no 5,9% que representan en Filoloxía Inglesa ou o 4,8% en Historia da Arte. Esta preeminencia feminina contrasta cos datos favorables aos varóns en titulacións como Xeografía, Historia ou Filosofía (gráfico 1.6.7).

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio45

O último gráfico amósanos os datos para aquelas titulacións propias que ofrece a USC. Neste caso, as eleccións realizadas polo alumnado son bastante equilibradas, sen claras diferenzas segundo o sexo do alumno. Só no caso do título de graduado superior en Enxeñería Ambiental os homes teñen unha porcentaxe lixeiramente superior, representando 6,9% das escollas (gráfico 1.6.8).

Gráfico1.6.7Porcentaxedealumnos/asqueescollentitulaciónsenhumanidadessegundoosexo.2006

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio

Gráfico1.6.8.Porcentaxedealumnos/asqueescollentitulaciónspropiassegundoosexo.2006

46

Como podemos observar, as diferentes gráficas sitúannos ante a segregación horizontal que nace no ensino secundario e ten a súa continuidade na universidade. Así, as preferencias amosadas polo alumnado nas enquisas realizadas evidencian a existencia de itinerarios formativos feminizados e masculinizados, que limitan a escolla da titulación a aquelas máis acordes cos estereotipos de xénero existentes.

Finalmente, debemos sinalar a pertinencia de utilizar os cuestionarios realizados dentro do programa da USC par acadar un maior coñecemento sobre as expectativas e preferencias do alumnado galego de secundaria. Dado o gran número de enquisas realizadas, amósase pertinente modificar o seu deseño para extraer unha maior información. Esta ampliación podería incluír ámbitos como a determinación dos motivos que provocan a escolla académica realizada, a delimitación de variables socioeconómicas do alumnado, a avaliación do papel de actores clave como a familia e o profesorado etc.

A recompilación de información referente a estes e outros ámbitos pode representar unha boa oportunidade para coñecer máis a fondo os mecanismos que determinan a diferenciación de itinerarios en función do sexo.

cap

ítu

lo 1

. a

pres

enza

das

mu

ller

es n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio47

AS MULLERES NA EDUCACIÓN UNIVERSITARIAcapítulo 2.

Neste capítulo vaise analizar a presenza das mulleres como alumnas no mundo científico e tecnolóxico universitario.

As fontes de información para a elaboración deste capítulo foron facilitadas polo SEIX da Universidade de Vigo (UV), o SEINFE da Universidade da Coruña (UDC) e a Vicerreitoría de Calidade e Planificación da Universidade de Santiago de Compostela (USC) respectivamente.

Resulta importante destacar que a recollida, revisión e tratamento de datos diferenciados por sexo non resultou doada e completa debido a que as tres universidades galegas non teñen as mesmas titulacións dende o ano 1995, moitas delas fóronse engadindo ao longo dos anos. Ao non ter esta información dispoñible, non se puido realizar unha análise evolutiva de todas as titulacións. Os datos estudados neste capítulo son os seguintes:

x Número de alumnos/as de primeiro e segundo ciclo, desagregado por universidades e sexo (anos 1996, �000, �005).

x Número de alumnos/as de primeiro e segundo ciclo, desagregado por área de estudo e sexo (anos 1996, �000, �005).

x Número de alumnos/as de primeiro e segundo ciclo, desagregado por áreas, titulación e sexo (anos 1996, �000, �005).

x Cualificacións académicas de alumnos/as de primeiro e segundo ciclo (ano �005).

x Número de alumnos/as de terceiro ciclo, desagregado por área de estudo, titulación e sexo (anos 1996, �000, �005).

A continuación, e para facilitar a interpretación dos gráficos, indicamos as abreviaturas que se van empregar de aquí en diante:

SUG: Sistema Universitario GalegoUDC: Universidade da CoruñaUSC:Universidade de Santiago de CompostelaUV:Universidade de Vigo

Este capítulo soamente abarca as universidades públicas galegas e deixa fóra as universidades privadas. Isto é debido ao feito de que a maioría das universidades privadas no ámbito galego non son galegas, senón delegacións de universidades privadas españolas. Ademais, estas universidades son de moi recente creación e

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia49

con poucas titulacións en funcionamento, avantaxando con moito a porcentaxe de alumnado e profesorado das universidade públicas galegas ao das universidades privadas.

2.1Apresenzadasmulleresnasuniversidades

Como é sabido, as universidades son autónomas no sentido en que queda expresada a dita autonomía no artigo � da Lei orgánica de reforma universitaria (LRU) de 198�, e agora tamén de acordo coa Lei de ordenación universitaria (LOU), aprobada en decembro de �001, e comprende a elaboración dos seus estatutos e outras normas de funcionamento interno, isto é, a elección, designación e remoción dos seus órganos de goberno e administración. Así mesmo, comprende a elaboración, aprobación e xestión dos seus orzamentos, a administración dos seus bens, o establecemento e modificación do seu cadro de persoal, a selección, formación e promoción de persoal docente e investigador e de administración e servizos, a elaboración e aprobación dos plans de estudo e investigación, a admisión, réxime de permanencia e verificación de coñecementos do alumnado, a expedición de títulos, etc.

Polo tanto, as universidades públicas galegas establecen a súa propia oferta académica.

O número de alumnas e alumnos matriculados en primeiro e segundo ciclo universitario durante o curso �005-�006 foi de �1.7�0 na USC, ��.�74 na UV e ��.887 na Universidade da Coruña.

Táboa2.1.1.Alumnadomatriculadosegundouniversidadeesexo

UDC USC UV

H M H M H M

1996 50,7 49,� �7,6 49,� 46,5 5�,5

�000 48,9 51,1 48,9 6�,4 45,8 54,�

�005 49,7 50,� �5,4 64,6 45,8 54,1

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 50

Dende hai xa unha década, as mulleres son máis do 50% do alumnado. O máis significativo é o aumento progresivo da presenza das mulleres nas tres universidades galegas e é a USC a que máis mulleres acolle. Agora ben, estas porcentaxes elevadas de mulleres na USC, como veremos máis adiante, explícanse polo tipo de estudos e carreiras que oferta esta universidade.

Gráfico2.1.1AlumnadomatriculadoenprimeiroesegundociclonoSUG,2005

Gráfico2.1.2.Alumnadomatriculadonasuniversidadessegundosexo

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia51

Gráfico2.1.3.AlumnadomatriculadonaUDCsegundosexo

Gráfico2.1.4.AlumnadomatriculadonaUSCsegundosexo

Gráfico2.1.5.AlumnadomatriculadonaUVsegundosexo

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 5�

Gráfico2.2.1.Porcentaxedemulleresuniversitariasporáreasdeestudonosistemauniversitariogalego(SUG),2005

2.2. As mulleres nos estudos de primeiro e segundo ciclo por áreas decoñecemento

Pódense distinguir dous tipos de ensinanzas: dun só ciclo ou ciclo curto e as de ciclo longo. As primeiras teñen unha duración de tres anos e abranguen, ademais dos contidos básicos e de formación xeral, contidos orientados cara á preparación para o exercicio de actividades profesionais. Constan dun mínimo de 180 créditos e dan dereito ao título de diplomado/a, arquitecto/a técnico ou enxeñeiro/a técnico. En certos casos é posible acceder de forma directa a un segundo ciclo se as directrices xerais propias da titulación así o contemplan.

As ensinanzas de primeiro e segundo ciclo ou de ciclo longo constan de dous ciclos; o primeiro de dous anos de duración, como mínimo, no que se inclúen coñecementos básicos e xerais, e o segundo, tamén dunha duración mínima de dous anos, no que se orienta o alumno cara ao afondamento e especialización das ensinanzas correspondentes, preparándoo tamén para o exercicio de actividades profesionais. Constan dun mínimo de �00 créditos e dan dereito ao título de licenciado, arquitecto ou enxeñeiro. Rematados estes estudos, pódese acceder ao terceiro ciclo: os estudos de doutoramento.

Dentro das ensinanzas de primeiro e segundo ciclo é preciso distinguir entre dous grandes tipos de titulacións: licenciaturas e enxeñerías.

As áreas establecidas nas licenciaturas son humanidades, ciencias sociais e xurídicas, ciencias experimentais, ciencias da saúde e enxeñería e tecnoloxía.

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia5�

Como se pode comprobar, as mulleres universitarias son maioría en toda sas áreas, agás nas ensinanzas técnicas. Os datos mostran que, mentres que as mulleres superan o 75% en ciencias da saúde, son aproximadamente o 70% na área de humanidades, e acadan máis do 60% en ciencias xurídicas e sociais, en ciencias experimentais, tan só chegan ao ��% en ensinanzas técnicas.

Táboa2.2.1.AlumnadomatriculadonaUDCsegundoáreadeestudoesexo

1996 �000 �005

H M H M H M

Humanidades ��,1 77,9 �6,� 7�,8 ��,4 76,6

Ciencias xurídicas e sociais 41 59 �8,4 61,6 �7,7 6�,�

Ciencias experimentais ��,9 66,1 �5,8 64,� �7,� 6�,7

Ciencias da saúde 18,7 81,� 15,9 84,1 15,� 85,8

Ensinanzas técnicas 70,� �9,8 69,� �0,7 67,9 ��,1

Total 50,7 48,9 49,� 51,1 49,7 50,�

Gráfico2.2.2.Distribucióndoalumnadouniversitarioporáreaesexo,2005

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 54

Táboa2.2.2.AlumnadomatriculadonaUSCsegundoáreadeestudoesexo

1996 �000 �005

H M H M H M

Humanidades �4,8 65,� ��,9 67,1 �5,1 64,9

Ciencias xurídicas e sociais �0,5 69,5 �1 69 ��,1 66,9

Ciencias experimentais 41,7 58,� �9,7 60,� 40,7 59,�

Ciencias da saúde ��,7 67,� �6,8 7�,� �6,1 7�,9

Ensinanzas técnicas 58,5 41,5 5�,8 46,� 5�,5 46,5

Total �9,6 60,4 �6,8 6�,� �5,4 64,6

Táboa2.2.3.AlumnadomatriculadonaUVsegundoáreadeestudoesexo

1996 �000 �005

H M H M H M

Humanidades �7,� 7�,8 �7,� 7�,7 �4,1 75,9

Ciencias xurídicas e sociais �8,� 61,7 �7,5 6�,5 �7,7 64,�

Ciencias experimentais �8,4 61,6 �6,6 6�,4 ��,5 66,5

Ciencias da saúde 14,� 85,7 17,� 8�,8 16,1 8�,9

Ensinanzas técnicas 7�,9 �6,1 7�,� �7,8 71,6 �8,4

Total 46,5 5�,5 45,8 54,� 45,8 54,1

Ademais, hai que subliñar o pouco aumento experimentado polas mulleres matriculadas en enxeñerías e titulacións técnicas dende 1996, apenas � puntos porcentuais en dez anos.

Gráfico2.2.3.EvolucióndemulleresnasensinanzastécnicasdoSUG

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia55

Gráfico2.2.4.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdecienciasxurídicasesociaisnaUDC

Gráfico2.2.5.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdecienciasdasaúdenaUSC

Gráfico2.2.6EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdehumanidadesnaUV

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 56

2.3.Asmulleresportitulaciónsnosámbitoscientíficosetecnolóxicos

As táboas que figuran máis abaixo describen as porcentaxes de mulleres e homes por titulacións. A presenza das mulleres por titulacións nos ámbitos científicos e tecnolóxicos vén confirmar a segregación por sexos nas eleccións vocacionais de homes e mulleres. Os datos poñen de manifesto as titulacións que, a día de hoxe, continúan a estar “feminizadas” e as que permanecen “masculinizadas”.

2.3.1.Asmulleresnastitulaciónsdehumanidades

A porcentaxe de mulleres nas titulacións de humanidades é maioritaria nas tres universidades galegas, e Filoloxía Inglesa, Filoloxía Xermánica, Filoloxía Francesa e Tradución e Interpretación son titulacións que acadan valores en torno ao 80-85% de mulleres.

Táboa2.3.1.PorcentaxedehomesemulleresentitulaciónsdehumanidadesnaUDC

1996 �000 �005

H M H M H M

Licenciado en Filoloxía Galega �6,1 6�,9 �1,9 68,1

Licenciado en Filoloxía Hispánica �4 76,� �6,� 7�,7 �� 77

Licenciado en Filoloxía Inglesa 19 81,1 �0,8 79,� �1,8 78,�

Diplomado en Biblioteconomía e Documentación

��,5 76,5 �5,5 74,5

Licenciado en Documentación 9,8 90,�

Licenciado en Humanidades �8 71,9 �7 6� �4,1 65,9

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia57

Táboa2.3.2.PorcentaxedehomesemulleresentitulaciónsdehumanidadesnaUSC

1996 �000 �005

H M H M H M

Licenciatura en Filoloxía Xermánica �1,9 78,1 17,1 8�,9 17,1 8�,9

Licenciatura en Filoloxía Clásica 40,8 59,� 40,8 59,� �7 7�

Licenciatura en Filoloxía Francesa 15,5 84,5 19,9 80,1 16,1 8�,9

Licenciatura en Filoloxía Galega �4,7 65,� �� 68 �7,4 7�,6

Licenciatura en Filoloxía Hispánica �1,4 78,6 �1 79 �6 74

Licenciatura en Filoloxía Hispánica (Lugo)

18,6 81,4 19,� 80,7 �1,1 78,9

Licenciatura en Filoloxía Inglesa 18,� 81,7 �� 77 �0,7 79,�

Licenciatura en Filoloxía Italiana �0 80 19,7 80,� 10 90

Licenciatura en Filoloxía Portuguesa 44,5 55,5 44,5 55,5 �6,6 6�,4

Licenciatura en Filoloxía Románica 50 50 �7,� 7�,7 �8,8 71,�

Licenciatura en Filosofía 55,7 44,� 54,� 45,8 5�,1 47,9

Licenciatura en Historia 56,6 4�,4 58,5 41,5 56,9 4�,1

Licenciatura en Historia da Arte ��,7 67,� �8,� 71,7 �6,4 7�,6

Licenciatura en Humanidades ��,1 68,9 �1,� 68,8 �5,� 64,8

Licenciatura en Xeografía 59,8 40,� 58 4� 59 41

Gráfico2.3.1.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdehumanidadesnaUDC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 58

Táboa2.3.3.PorcentaxedehomesemulleresentitulaciónsdehumanidadesnaUV

1996 �000 �005

H M H M H M

Belas Artes �4,8 65,� �6,4 6�,6 �8,� 71,7

Licenciatura en Filoloxía Galega 41,7 58,� �� 67 41,8 58,�

Licenciatura en Filoloxía Hispánica �4,6 75,4 ��,4 76,6 ��,4 76,6

Licenciatura en Filoloxía Inglesa �0,5 79,5 19,4 80,6 �1,1 79,9

Licenciatura en Historia 51 49 45,� 54,7 55,� 44,7

Lic. en Tradución e Interpretación 15,6 84,4 17,� 8�,7 1�,4 87,6

Licenciatura en Xeografía e Historia 47,4 5�,6 55,5 44,5

Gráfico2.3.2.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdehumanidadesnaUSC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia59

2.3.2.Asmulleresnastitulaciónsdecienciasxurídicasesociais

Tamén a porcentaxe de mulleres nas titulacións de ciencias xurídicas e sociais é maioritaria nas tres universidades galegas. Nas titulacións de Maxisterio, na meirande parte das especialidades de mestre, agás Educación Física e Educación Musical, superan o 75%. En Socioloxía e Comunicación Audiovisual tamén a porcentaxe se sitúa por riba do 70%. Así mesmo, esta presenza feminina nas titulacións de ciencias xurídicas e sociais non varía notablemente dende 1996.

Táboa 2.3.4. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de cienciasxurídicasesociaisnaUDC

1996 �000 �005

H M H M H M

Diplomado en Ciencias Empresariais 40 60,5 �8,6 61,4 �8,6 61,4

Diplomado en Relacións Laborais (Ferrol) �5 65,5 ��,6 66,4 4�,� 56,7

Diplomado en Relacións Laborais (A Coruña) �6 64,5 �9,9 70,1 �1,4 68,6

Diplomado en Turismo �1,8 78,� 19,9 80,1

Lic. en Dereito e Lic. en Admón. e Dirección de Empresas

�9,9 60,1

Lic. en CC. Económicas e Empresariais (Sec. Ec.) 51 48,9 50 50 51,� 48,7

Gráfico2.3.3EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdehumanidadesnaUV

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 60

1996 �000 �005

H M H M H M

Lic. en CC. Económicas e Empresariais (Sec. Emp.)

4� 57,� �5 65 �5,� 64,7

Licenciado en Administración e Dirección de Empresas

4�,8 56,�

Licenciado en Economía 50,� 49,7

Licenciado en Comunicación Audiovisual �9,1 70,9

Diplomado en Educación Social 16 84,� 1�,6 87,4 10 90

Diplomado en Logopedia 1� 88,1 4,5 95,5 7,4 9�,6

Licenciado en Psicopedagoxía (�.º ciclo) 14 86 16,1 8�,9 14,8 85,�

Mestre: Especialidade Audición e Linguaxe 9,9 90,1 7,7 9�,� 9,4 90,6

Mestre, especialidade Educación Física 60 �9,9 60,4 �9,6 61,5 �8,4

Mestre, especialidade Educación Infantil 8,9 91,1 8,9 91,1 ��,6 77,4

Mestre, especialidade Educación Primaria 17 8� �1,4 78,6 �0,� 79,7

Diplomado en Terapia Ocupacional 17,� 8�,8 6,7 9�,�

Licenciado en Dereito �7 6�,5 �4,1 65,9 �6,6 6�,4

Licenciado en Socioloxía �9 61,� �5,9 64,1 �9,7 70,�

Lic. en CC. da Actividade Física e do Deporte 74 �5,6 75,6 �4,4 7�,9 �6,1

Gráfico2.3.4.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdecienciasxurídicasesociaisnaUDC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia61

Táboa 2.3.5. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de cienciasxurídicasesociaisnaUSC

1996 �000 �005

H M H M H M

Diploma de Criminoloxía ��,� 66,7

Diplomatura en Ciencias Empresariais 4�,� 56,8 41,5 58,5 4�,5 57,5

Diplomatura en Educación Social 17,1 8�,9 9,7 90,� 14 86

Diplomatura en Relacións Laborais ��,5 67,5 �4,1 65,9 �� 67

Diplomatura en Relacións Laborais (Lugo) �4,7 65,� ��,� 66,7 �1,� 68,7

Diplomatura en Traballo Social 11,� 88,7 7,9 9�,1 1�,8 86,�

Graduado en Ciencias Criminolóxicas e da Seguridade Pública (titulación propia)

56,1 4�,9

Licenciatura en Administración e Dirección de Empresas

46,1 5�,9 45,1 54,9 45,5 54,5

Licenciatura en Administración e Dirección de Empresas (Lugo)

�9,1 60,9 41,4 58,6 �5,7 64,�

Licenciatura en Ciencias Políticas e da Administración

�4,7 65,� �4,8 65,� 4� 57

Licenciatura en Comunicación Audiovisual �8,1 61,9

Licenciatura en Dereito ��,4 67,6 ��,8 67,� ��,4 67,6

Licenciatura en Economía 5� 48 50,� 49,7 48,6 51,4

Licenciatura en Pedagoxía �0,� 79,7 1�,8 86,� 14,� 85,8

Licenciatura en Psicoloxía �1,4 78,6 �0,4 79,6 17,8 8�,�

Licenciatura en Psicopedagoxía 1�,4 87,6 16,� 8�,8 10,8 89,�

Licenciatura en Xornalismo �1,5 68,5 �0 70 �4,8 75,�

Mestre, especialidade Educación Física 6�,9 �6,1 65,1 �4,9 6�,6 �6,4

Mestre, especialidade Educación Infantil 11 89 8,1 91,9 5,1 94,9

Mestre, especialidade Educación Infantil (Lugo)

15,1 84,9 15,6 84,4 10,5 89,5

Mestre, especialidade Educación Musical 60,9 �9,1 4�,4 57,6 48,5 51,5

Mestre, especialidade Educación Primaria �1,6 68,4 �8,� 71,7 �6,6 7�,4

Mestre, especialidade Educación Primaria (Lugo)

��,5 66,5 �7,7 7�,� �0,5 79,5

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 6�

1996 �000 �005

H M H M H M

Mestre, especialidade Lingua Estranxeira �0 70 �8,4 71,6 �0,5 79,5

Mestre, especialidade lingua estranxeira (Lugo)

�6,8 7�,� �5,� 74,8 19 81

2.3.3.Asmulleresnastitulaciónsdecienciasexperimentais

A distancia en porcentaxe de presenza de mulleres nestas titulacións é menor ca en anteriores titulacións, aínda que esta se mantén ao longo do tempo. As mulleres son arredor do 60% na maioría das titulacións e superan esta porcentaxe, ata acadar máis dun 75%, en Ciencia e Tecnoloxía dos Alimentos.

Táboa 2.3.6. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de cienciasexperimentaisnaUDC

1996 �000 �005

H M H M H M

Licenciado en Bioloxía �� 67 ��,7 67,� �5,8 64,�

Licenciado en Química �5 65 �9,7 60,� �9,1 60,9

Gráfico2.3.5.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdecienciasxurídicasesociaisnaUSC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia6�

Táboa 2.3.7. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de cienciasexperimentaisnaUSC

1996 �000 �005

H M H M H M

Diplomatura en Óptica e Optometría 41,6 58,4 4�,5 57,5 ��,� 67,8

Graduado superior en Enxeñería Ambiental (titulación propia)

50 50

Licenciatura en Bioloxía �7,4 6�,6 �5,8 64,� ��,4 66,6

Licenciatura en Ciencia e Tecnoloxía dos Alimentos

�8,4 71,6 ��,8 66,� 18,8 81,�

Licenciatura en Física 66,� ��,7 65,� �4,8 66,� ��,8

Licenciatura en Matemáticas �5 65 �9,� 60,8 4� 57

Licenciatura en Química 41,5 58,5 �7,5 6�,5 �9,4 60,6

Licenciatura en Química (Lugo) 41,7 58,� �4 76 47,1 5�,9

Gráfico2.3.6.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdecienciasexperimentaisnaUDC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 64

Táboa 2.3.8. Porcentaxes de homes e mulleres en titulacións de cienciasexperimentaisnaUV

1996 �000 �005

H M H M H M

Licenciatura en Bioloxía �5,8 64,� �4,7 65,� �0,� 69,7

Licenciatura en Ciencia e Tecnoloxía dos Alimentos

�5 75 �5,4 74,6 �4,� 75,8

Licenciatura en Ciencias do Mar �7,4 6�,6 �5 65 �1 69

Licenciatura en Física 65,� �4,7 5�,6 47,4 6�,6 �6,4

Licenciatura en Química 40 60 �7,� 6�,6 ��,8 67,�

Gráfico2.3.7.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdecienciasexperimentaisnaUSC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia65

2.3.4.Asmulleresnastitulaciónsdecienciasdasaúde

Nas titulacións de ciencias da saúde, como Enfermería e Medicina, as mulleres superan o 80% e 70%, respectivamente, e a porcentaxe mantense ao longo do tempo, agás na Universidade de Vigo, que baixa sete puntos porcentuais.

Táboa2.3.9. Porcentaxedehomes emulleres en titulacións de ciencias dasaúdenaUDC

1996 �000 �005

H M H M H M

Diplomado en Enfermería (Ferrol) �0 80 10,� 89,7 1�,4 86,6

Diplomado en Podoloxía �0,5 79,5 ��,5 76,5

Diplomado en Enfermería (A Coruña) 1� 87 9,1 90,9 9 91

Diplomado en Fisioterapia �7,5 7�,5 ��,� 76,8

Gráfico2.3.8.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdecienciasexperimentaisnaUV

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 66

Táboa2.3.10.PorcentaxedehomesemulleresentitulaciónsdecienciasdasaúdenaUSC

1996 �000 �005

H M H M H M

Diplomatura en Enfermería 17,6 8�,4 1� 88 14,� 85,8

Diplomatura en Enfermería (Lugo) 9,� 90,7 14,7 85,�

Graduado superior en Xerontoloxía (titulación propia)

16,7 8�,�

Licenciatura en Farmacia �9,8 70,� �9,1 70,1 �6,7 7�,�

Licenciatura en Medicina �5,7 64,� ��,1 67,9 �6,6 7�,4

Licenciatura en Odontoloxía �5,� 64,7 �7,� 6�,8 �0,4 69,6

Licenciatura en Veterinaria (Lugo) 45,� 54,8 41,1 58,9 �4 66

Gráfico2.3.9.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdecienciasdasaúdenaUDC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia67

Táboa2.3.11.PorcentaxedehomesemulleresentitulaciónsdecienciasdasaúdenaUV

1996 �000 �005

H M H M H M

Diplomatura en Enfermería (Meixoeiro) 10,7 89,� 9 91 11,5 88,5

Diplomatura en Enfermería (Ourense) 16 84 11,� 88,7 16,� 8�,8

Diplomatura en Enfermería (Pontevedra)

11,4 88,6 19,� 80,7 11,9 88,1

Diplomatura en Enfermería (POVISA) 10,5 89,5 14,7 85,� 17,8 8�,�

Fisioterapia �7,4 7�,6 �0,7 69,� 46,6 4�,4

Gráfico2.3.10.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdecienciasdasaúdenaUSC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 68

2.3.5.AsmulleresnastitulaciónsdeArquitecturaeEnxeñería

Esta sobrerrepresentación das mulleres nas anteriores titulacións contrasta coa infrarrepresentación feminina nas titulacións de Enxeñería. Os datos amosan a presenza de mulleres por debaixo do ��%, especialmente na UDC e na UV nas titulacións de ensinanzas técnicas. Dende 1996 tan só se experimentou un lixeiro ascenso porcentual no caso da Universidade de Vigo. Os datos correspondentes á porcentaxe media de mulleres en ensinanzas técnicas na USC, arredor do 46%, necesita dunha explicación particular: a porcentaxe media é comparativamente máis elevada ca nas outras universidades debido a titulacións como Enxeñería Química, Enxeñería Técnica Agrícola (especialidade en industrias agrarias e alimentarias) e Biotecnoloxía, onde as mulleres acadan o 6�,1%, 71,8% e 77,8% respectivamente para o ano �005. Estas especialidades considéranse, polo seu perfil, máis femininas, fronte á maioría das carreiras técnicas. Non obstante, en especialidades como Enxeñería Informática e Enxeñaría Industrial, as mulleres continúan sen superaren o �0%.

Gráfico2.3.11.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdecienciasdasaúdenaUV

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia69

Táboa2.3.12.PorcentaxedehomesemulleresentitulaciónsdeensinanzastécnicasnaUDC

1996 �000 �005

H M H M H M

Diplomado en Máquinas Navais 85,9 14,1 91 9

Diplomado en Navegación Marítima 75,5 �4,5 76,1 ��,9

Licenciado en Máquinas Navais 9�,7 6,� 89,7 10,�

Licenciado en Náutica e Transporte Marítimo

50 50 67,8 ��,�

Enxeñeiro de Camiños, Canais e Portos 66 �4,� 67,1 ��,9 65,� �4,7

Enxeñeiro Técnico Obras Públicas, esp. Construcións Civís

68,4 �1,6

Enxeñeiro Industrial 71 �9 71,9 �8,1 68,4 �1,6

Enxeñeiro Naval e Oceánico 79 �1 76,6 ��,4 71,� �8,8

Arquitecto 51 49 5�,� 47,7 51,� 48,8

Arquitecto técnico en Execución de Obras

65 �5 60,5 �9,5 59,6 40,4

Enxeñeiro técnico Deseño Industrial 61 �9 54,8 45,�

Enxeñeiro técnico Industrial, esp. Electricidade

81,� 18,7 80,� 19,7

Enxeñeiro técnico Industrial, esp. Electrónica Indust.

8�,6 17,4 8�,9 17,1

Enxeñeiro técnico Naval, esp. Estruturas Mariñas

67,5 ��,5 69,5 �0,5

Enxeñeiro en Informática 75 �5 78,6 �1,4 79,� �0,7

Enxeñeiro técnico en Informática de Sistemas

85 15 84,1 15,9 84,7 15,�

Enxeñeiro técnico en Informática de Xestión

71 �9 75 �5 71,1 �8,9

Enxeñeiro técnico Naval, esp. Propulsión e Servizos

8�,� 16,7 79,� �0,7

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 70

Táboa2.3.13.PorcentaxedehomesemulleresentitulaciónsdeensinanzastécnicasnaUSC

1996 �000 �005

H M H M H M

Enxeñería Agrónoma 61 �9 60,9 �9,1 55,� 44,8

Enxeñería de Montes 76,5 ��,5 64,4 �5,6 58,9 41,1

Enxeñería Química �9,5 60,5 �9,5 60,5 �7,9 6�,1

Enxeñería Técnica Agrícola 6�,� �6,7 56,7 4�,�

Enxeñería Técnica Agrícola, especialidade Explotacións Agropecuarias

66 �4 58,� 41,8 56,7 4�,�

Enxeñería Técnica Agrícola, especialidade Hortofruticultura e Xardinería

49,7 50,� 45,7 54,� 50,� 49,7

Enxeñería Técnica Agrícola, especialidade Industrias Agrarias e Alimentarias

4� 58 �7,8 6�,� �8,� 71,8

Enxeñería Técnica Agrícola, especialidade Mecanización e Construcións Rurais

76,� ��,7 69 �1 75,� �4,8

Enxeñería Técnica de Obras Públicas, especialidade Transportes e Servizos Urbanos

6�,5 �7,5

Enxeñería Técnica en Informática de Sistemas

80 �0

Gráfico2.3.12.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdeEnsinanzasTécnicasnaUDC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia71

1996 �000 �005

H M H M H M

Enxeñería Técnica en Topografía 67,� ��,8

Enxeñería Técnica Forestal, especialidade Explotacións Forestais

6�,1 �6,9 61,8 �8,� 59,9 40,1

Enxeñería Técnica Industrial, especialidade Química Industrial

48,4 51,6 47,1 5�,9 47,1 5�,9

Graduado superior en Biotecnoloxía (titulación propia)

��,� 77,8

Graduado superior en Tecnoloxías da Información e as Comunicacións (titulación propia)

50 50

Táboa2.3.14.PorcentaxedehomesemulleresentitulaciónsdeensinanzastécnicasnaUV

1996 �000 �005

H M H M H M

E.T. Agrícola 40,� 59,7 �9 61 4�,7 56,�

E.T. Forestal 59,5 40,5 58,9 41,1 56,4 44,6

Gráfico2.3.13.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdeensinanzastécnicasnaUSC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 7�

1996 �000 �005

H M H M H M

E.T. Industrial 80,9 19,1 80,7 19,� 84,9 15,1

E.T. Informática de Xestión 70,7 �9,� 69,9 �0,1 74,5 �5,5

E.T.S. Industrial 75,7 �4,� 74,6 �5,4 64,� �5,8

E.T.S. Minas 79,� �0,8 77,4 ��,6 70,9 �9,1

E.T.S. Telecomunicacións 7�,� �6,8 74 �6 75,9 �4,1

E.S. Informática 75 �5 61,9 �9,1

2.4.CualificaciónsdemulleresehomesnosestudosuniversitariosdoSUG

En canto as cualificacións académicas das mulleres nos estudos universitarios, os datos constatan que as mulleres suspenden en menor medida ca os homes. A partir da cualificación de aprobado, increméntase a distancia porcentual entre homes e mulleres: as mulleres obteñen máis notables, sobresalientes e matrículas de honra ca os homes. A porcentaxe de materias superadas sobre o total daquelas nas que se matricularon por parte das mulleres é dun 65%, fronte a un 5�% por parte dos homes, case nove puntos porcentuais separan ambos os sexos.

Gráfico2.3.14.EvolucióndehomesemulleresentitulaciónsdeensinanzastécnicasnaUV

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia7�

Táboa2.4.1.Comparativacualificaciónsnastresuniversidadesgalegas,2005

UDC USC UV

H M H M H M

Non presentado 48,5 �9,6 48,5 �8 46,1 �6,6

Suspenso 18,5 17,� 17,5 17,� �1,4 19,8

Aprobado �0,� ��,5 19,1 ��,6 �1,� �5,�

Notable 9,5 14,� 10,� 15,1 8,4 1�,�

Sobresaliente �,5 4,5 �,4 5,� �,4 4,5

Matrícula de honra 0,6 0,9 0,8 1,1 0,� 0,5

Sen cualificar 0,1 0,1 0,4 0,6 - -

Total 100 100 100 100 100 100

Gráfico2.4.1.Cualificaciónsdehomesemulleresnastresuniversidadesgalegas

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 74

Táboa2.4.2.PorcentaxedecualificaciónsaptasobtidasnaUSCenmateriasordinariasdastitulaciónsoficiaisporárea

Cien

cias

ex

perim

enta

is

Cien

cias

xu

rídic

as e

so

ciai

s

Ensi

nanz

as

técn

icas

Cien

cias

da

saúd

e

Hum

anid

ades

Glo

bal

% materias aptas sobre o total de matriculadas (mulleres)

59,5 65,1 55,1 71,5 66,8 65

% materias aptas sobre o total de matriculadas (homes)

51,7 5�,1 48,8 6�,9 59,� 5�,4

Táboa2.4.3.PorcentaxedecualificaciónsaptasobtidasnaUDCenmateriasordinariasdastitulaciónsoficiaisporárea

Cien

cias

ex

perim

enta

is

Cien

cias

xu

rídic

as e

so

ciai

s

Ensi

nanz

as

técn

icas

Cien

cias

da

saúd

e

Hum

anid

ades

Glo

bal


58 6�,7 51,� 8�,4 56,8 61,7


48,� 5�,5 44,4 79,8 51,� 48

Gráfico2.4.2.Comparativadeaptos/asnaUSC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia75

Táboa2.3.4. Porcentaxe de cualificacións aptas obtidas naUV enmateriasordinariasdastitulaciónsoficiaisporárea

Cien

cias

ex

perim

enta

is

Cien

cias

xu

rídic

as e

so

ciai

s

Ensi

nanz

as

técn

icas

Cien

cias

da

saúd

e

Hum

anid

ades

Glo

bal


41,� ��,8 79 5� 4�,6


�6,8 �� 9,5 69,1 47,� ��,4

Gráfico2.4.3.Comparativadeporcentaxesdeaptos/asnaUDC

Gráfico2.4.4.Comparativadeporcentaxesdeaptos/asnaUV

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 76

2.5.Asmulleresnosestudosdeterceirociclo

Os estudos de terceiro ciclo constitúen a porta de entrada á investigación e á carreira docente. No ano �005, a presenza de mulleres e homes nos estudos de terceiro ciclo é bastante equilibrada, aínda que cunha lixeira maior porcentaxe de mulleres nas tres universidades galegas. A USC é a que presenta unha maior porcentaxe de mulleres (57,7%), séguelle a UV (5�,8%) e, finalmente, a UDC ( 50,�%).

A evolución da presenza das mulleres neste tipo de estudos é bastante positiva en todas as universidades. No ano 1995, os homes matriculados en terceiro ciclo eran maioría na UDC (60,5%) e na UV (5�%), mentres que na USC, como consecuencia da xa comentada especialización de titulacións desta universidade, a porcentaxe de homes era de 45,6%.

Como vén sendo xa unha norma, a presenza equilibrada entre homes e mulleres que reflicten os datos globais non é tal cando analizamos as porcentaxes por áreas de coñecemento. Nas áreas de ciencias da saúde, humanidades e ciencias experimentais, a presenza das mulleres é maioritaria, e acadan nas tres universidades porcentaxes moi próximas ou superiores ao 60%. Na área de ciencias sociais e xurídicas, aínda que as mulleres, salvo na UDC, son maioría, as porcentaxes reflicten unha situación máis equilibrada. Por último, outra vez destaca a situación feminina no ámbito tecnolóxico, onde as mulleres seguen a representar como alumnas de terceiro ciclo unha minoría, con porcentaxes que case non chegan ao �0%.

Con respecto á evolución nestes últimos dez anos, aínda que atopamos diferenzas entre as distintas universidades, podemos identificar as seguintes tendencias. Dende os anos 90, as mulleres veñen sendo maioría na área de humanidades. Teñen logrado unha evolución moi positiva, nalgunhas ocasións con incrementos porcentuais bastante superiores ao 10%, especialmente nas áreas de ciencias experimentais e ciencias da saúde. A presenza equilibrada nas ciencias xurídicas e sociais vén sendo unha constante dende o ano 1995. Non se aprecia evolución na área de ensinanzas técnicas, na que o límite do �0% de presenza feminina parece imposible de romper.

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia77

Táboa2.5.1.Alumnos/asmatriculadosnoterceirociclonaUDC

1995/1996 1999/�000 �005/�006

Homes 60,5 5�,� 49,8

Mulleres �9,5 46,7 50,�

Táboa2.5.2.Alumnos/asmatriculados/asnoterceirociclonaUSC

1995/1996 1999/�000 �005/�006

Homes 45,5 46,7 4�,�

Mulleres 54,4 5�,� 57,7

Gráfico2.5.1.PorcentaxedehomesemulleresmatriculadosenterceirociclonaUDC

Gráfico2.5.2.PorcentaxedehomesemulleresmatriculadosenterceirociclonaUSC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 78

Táboa2.5.3.Alumnos/asmatriculadosnoterceirociclonaUV

1994/1995 1999/�000 �005/�006

Homes 5� 47,1 46,�

Mulleres 47 5�,9 5�,8

Táboa2.5.4.PorcentaxedehomesemulleresmatriculadosenterceirocicloporámbitodecoñecementoesexonaUDC

1995/1996 1999/�000 �005/�006

H M H M H M

Científico 65,7 �4,� 5�,6 46,4 40 60

Humanístico �9,6 70,4 ��,6 66,4 �0,7 69,�

Tecnolóxico 77,8 ��,� 77,� ��,8 7�,� �7,8

Xurídico-Social 58,4 41,6 51,� 48,7 57,1 4�,9

Gráfico2.5.3.PorcentaxedehomesemulleresmatriculadosenterceirociclonaUV

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia79

Táboa2.5.5.PorcentaxedehomesemulleresmatriculadosenterceirocicloporámbitodecoñecementoesexonaUSC

1995/1996 1999/�000 �005/�006

H M H M H M

Científico 50,9 49,1 5�,1 46,9 4�,9 57,1

Humanístico 4�,� 57,8 41,8 58,� �8,7 61,�

Tecnolóxico 67,8 ��,� 59,4 40,6

Xurídico-Social 40,5 59,5 48,� 51,8 4�,8 57,�

Ciencias da saúde 47,7 5�,� 41,6 58,4 40,4 59,6

Táboa2.5.6.PorcentaxedehomesemulleresmatriculadosenterceirocicloporámbitodecoñecementoesexonaUV

1995/1996 1999/�000 �005/�006

H M H M H M

Científico �5,4 74,6 4� 57 �0,8 69,�

Humanístico 48,1 51,9 �0,6 69,4 ��,5 67,5

Tecnolóxico 67,6 ��,� 7�,1 �7,9 70,6 �9,4

Xurídico-Social 5�,6 47,4 4�,� 56,7 46,6 5�,4

Por outra parte, os datos sobre as mulleres e homes que acadan o título de doutor/a teñen unha dobre lectura. A primeira refírese á porcentaxe de mulleres e homes que acadan o título cada ano. En relación con esta porcentaxe, os datos para o ano �005 reflicten que, salvo na UV cun 55,7 % de mulleres que acadan o título de doutora, os homes presentan, para A Coruña e Santiago, porcentaxes maiores. A Universidade de Vigo é a que presenta unhas porcentaxes de evolución máis positivas: pasa dun �4,8% de mulleres doutoras no ano 1995 ao xa comentado 55,7% do ano �005. Na USC mantéñense porcentaxes moi similares, cos dous sexos próximos ao 50%. Por último, na UDC a evolución xeral é case inexistente, con porcentaxes de mulleres doutoras que case non chegan ao 40 %.

A explicación a estas diferenzas e evolucións atopámola cando analizamos o número de títulos de doutor/a acadados por áreas de coñecemento. Así, na UDC son maioría

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 80

as mulleres que acadan o título na área humanística, representan case a metade dos/as doutores/as da área de ciencias experimentais, pero aínda son franca minoría nas áreas de ciencias sociais e xurídicas e ensinanzas técnicas, áreas que, por outro lado, son maioritarias nas titulacións que oferta esta universidade.

Táboa2.5.7.Porcentaxedehomesemulleresqueacadaronotítulodedoutor/anaUDC

1994/1995 1999/�000 �005/�006

Homes 6�,5 71,� 59,5

Mulleres �7,5 �8,8 40,5

Táboa2.5.8.Porcentaxedehomesemulleresqueacadaronotítulodedoutor/anaUSC

1995/1996 1999/�000 �005/�006

Homes 5�,� 46,8 50,�

Mulleres 47,8 5�,� 49,7

Gráfico2.5.3.Porcentaxedehomesemulleresqueacadaronotítulodedoutor/anaUDC

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia81

Táboa2.5.9.Porcentaxedehomesemulleresqueacadaronotítulodedoutor/anaUV

1995/1996 1999/�000 �005/�006

Homes 6�,� 5�,7 44,�

Mulleres �4,8 47,� 55,7

Gráfico2.5.4.Porcentaxedehomesemulleresqueacadaronotítulodedoutor/anaUSC

Gráfico2.5.5.Porcentaxedehomesemulleresqueacadaronotítulodedoutor/anaUV

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia 8�

Táboa 2.5.10. Porcentaxe de homes e mulleres que acadaron o título dedoutor/aporáreadecoñecementonaUDC

1995/1996 1999/�000 �005/�006

H M H M H M

Científico �7,5 6�,5 71,9 �8,1 51,5 48,5

Humanístico ��,� 66,7 �0,8 69,�

Tecnolóxico 100 100 9�,7 6,�

Xurídico-Social 66,7 ��,� 71,4 �8,6 66,7 ��,�

Táboa 2.5.11. Porcentaxe de homes e mulleres que acadaron o título dedoutor/aporáreadecoñecementonaUV

1994/1995 1999/�000 �005/�006

H M H M H M

Científico 100 �1,� 68,8 4�,� 56,75

Humanístico 66,6 ��,� 100 �7,5 6�,5

Tecnolóxico 45,4 54,6 69,8 �0,� 5�,4 47,6

Xurídico-Social 8�,� 16,7 50 50 40 60

cap

ítu

lo 2

. as

mu

ller

es n

a ed

uc

ació

n u

niv

ersi

tar

ia8�

capítulo 3.AS MULLERES NO PROFESORADO DO ENSINO OBRIGATORIO E POSTOBRIGATORIO

O seguinte capítulo ten como obxectivo observar a situación das mulleres no profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio.

Ao igual ca no caso do alumnado, todos os datos ofrecidos foron proporcionados pola Consellería de Educación e Ordenación Universitaria. O período temporal analizado non abrangue tantos anos coma no caso do alumnado, xa que non existen datos anteriores. Deste xeito, a análise comprenderá os anos 1998, �00� e �005. A utilización das ditas datas permitiranos determinar a existencia de posibles evolucións da situación das mulleres neste ámbito.

Co fin de facilitar a comprensión das táboas e gráficas presentadas, comezaremos por unha pequena referencia aos requisitos de formación que ten o profesorado segundo a etapa académica na que realice a súa docencia. No actual sistema educativo a distribución do tipo de profesorado é a que segue:

x Na educación infantil, o profesorado precisa contar coa titulación de mestre (L005) na especialidade de Educación Infantil. No caso do primeiro ciclo desta etapa, o cal comprende entre os 0 e os � anos, pode exercer a docencia aquel persoal que conte co título de formación profesional de Xardín de Infancia ou co de técnico especialista en Educación Infantil.

x Na etapa de educación primaria, é totalmente obrigatorio contar co título de mestre (L005) para poder impartir clase. Esta titulación debe ser especializada no caso da atención a alumnos con necesidades especiais (Educación Especial, Audición e Linguaxe) ou para impartir determinadas áreas (Lingua Estranxeira, Educación Física e Música).

x No caso da educación secundaria, tanto obrigatoria como postobrigatoria, é necesario contar co título de licenciado/a, arquitecto/a ou enxeñeiro/a e ter feito o Curso de Aptitude Pedagóxica ou título equivalente de especialización didáctica. A excepción a estes requisitos vén representada por determinadas áreas da formación profesional na cal se pode impartir clase cos títulos de diplomado/a, arquitecto/a técnico/a ou enxeñeiro/a técnico/a.

Os datos analizados a continuación son os que seguen:

1. Presenza das mulleres no profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio . Evolución (anos 1998, �00� e �005)

cap

ítu

lo 3

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio85

�. Presenza das mulleres no profesorado segundo a categoría. Evolución (anos 1998, �00� e �005)

�. Porcentaxe de profesorado segundo tipo de ensinanza e sexo. Evolución (anos 1998, �00� e �005)

4. Porcentaxe de profesorado en tarefas de dirección segundo o sexo. Evolución (anos �00� e �005)

5. Porcentaxe de profesorado en funcións de psicoloxía/orientación por sexo. Evolución (anos �00� e �005)

6. Porcentaxe de profesorado segundo idade e sexo. Evolución (anos �00� e �005)

3.1. Presenza das mulleres no profesorado do ensino obrigatorio epostobrigatorio

O primeiro dato que debemos analizar é a distribución total deste tipo de profesorado desagregado segundo o sexo. Como podemos ver no seguinte gráfico, as porcentaxes de profesorado non universitario son favorables ás mulleres, que no último curso representaban un 66% do profesorado (gráfico �.1.1).

3.2. Presenza das mulleres no profesorado de ensino obrigatorio epostobrigatorioporcategoríadeprofesorado

Se desagregamos o profesorado segundo a categoría, a fotografía obtida é a que podemos observar na gráfica seguinte. As mulleres son unha gran maioría na categoría de mestre, isto é, na ensinanza obrigatoria infantil e primaria (gráfico �.�.1). A súa porcentaxe baixa ata un 60% na categoría de ensino secundario, que non soamente incluiría o ensino obrigatorio, senón tamén o postobrigatorio. A categoría menos representada é a de formación profesional, onde as mulleres roldan o �5% do profesorado.

Gráfico3.1.1.Porcentaxedeprofesoradodeensinoobrigatorioepostobrigatoriosegundoosexo.Curso2005-2006

cap

ítu

lo 3

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio 86

A análise da evolución temporal destas categorías de profesorado permite que observemos que as porcentaxes xa comentadas non sofren variacións de relevancia. A categoría máis feminizada é sempre a de mestre e a máis masculinizada a de profesor de formación profesional.

Táboa3.2.1.Porcentaxedeprofesoradodeensinoobrigatorioepostobrigatoriodecentrospúblicossegundocategoríaesexo.Cursos1997-1998,2003-2004e2005-2006

1997/1998 �00�/�004 �005/�006

H M H M H M

Prof. ensino secundario 44,8 55,� 4�,4 57,6 4�,� 57,8

Prof. técnicos de FP 65,6 �4,4 68,4 �1,6 68 ��

Mestres �4,6 75,4 �4,4 75,6 ��,8 76,�

Prof. de Relixión 50,5 49,5 �4,4 66,6 �1,6 68,4

Outro profesorado 41,� 58,8 44,� 55,8 �5,8 64,�

Total �5,4 64,6 �4,8 65,� �4,4 65,6

Gráfico3.2.1.Porcentaxedeprofesoradodeensinoobrigatorioepostobrigatoriosegundocategoría.Curso2005-2006

cap

ítu

lo 3

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio87

3.3. Presenza das mulleres no profesorado de ensino obrigatorio epostobrigatorioportipodeensinanza

Observando o tipo de ensinanza ou tarefa do profesorado, podemos entrever unha situación similar á xa enunciada. As mulleres comezan sendo arredor do 95% na educación infantil e van diminuíndo as súas porcentaxes ata un mínimo dun �5% no profesorado de FP en centros públicos . Cómpre salientar que as diferenzas entre curso ou tipo de centro non son significativas. Como podemos ver nas seguintes táboas, soamente no caso do profesorado de formación profesional se poden observar diferenzas relevantes nos datos, e son máis favorables para as mulleres os correspondentes aos centros privados (táboa �.�.1 e táboa �.�.�).

Táboa3.3.1.Porcentaxedeprofesoradodoensinoobrigatorioepostobrigatoriode centros públicos segundo tipo de ensinanza e sexo. Cursos 1997-1998,2003-2004e2005-2006

1997/1998 �00�/�004 �005/�006

H M H M H M

Ed. infantil �,8 96,� 4,1 95,9 4,� 95,8

Ed. primaria �4,1 75,9 �6,� 7�,7 �6,� 7�,8

ESO 44,6 55,4 40 60 �9,� 60,7

Bacharelato 4�,� 56,7 5�,8 47,� 5�,� 47,8

Formación profesional 58,8 41,� 64,� �5,7 64,5 �5,5

Táboa3.3.2Porcentaxedeprofesoradodoensinoobrigatorioepostobrigatoriode centros privados segundo tipo de ensinanza e sexo. Cursos 1997-1998,2003-2004e2005-2006

1997/1998 �00�/�004 �005/�006

H M H M H M

Ed. infantil �,� 96,8 4,� 95,7 5,� 94,7

Ed. primaria �1,5 78,5 ��,9 77,1 ��,6 77,4

ESO 47,9 5�,1 45,4 54,6 4�,5 56,5

Bacharelato 54 46 60,9 �9,1 6� �7

Formación profesional 40,4 59,6 4�,8 57,� 41 59

cap

ítu

lo 3

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio 88

A seguinte táboa amósanos o sexo daqueles docentes que se dedican en exclusiva ás tarefas de dirección. As cifras indican que as mulleres son minoría na realización das ditas funcións (táboa 4.�.�). Tanto nos centros privados como nos públicos, as mulleres representan porcentaxes non superiores ao 4�,9%.

Táboa3.3.3.Porcentaxedeprofesoradoentarefasdedirecciónsenfunciónsdocentessegundotipodecentroesexo.Cursos2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006

H M H M

Público 61,1 �8,9 58,8 41,�

Privado 57,1 4�,9 100

No caso das funcións de psicólogo/a e orientador/a, as cifras son claramente favorables ás mulleres. A feminización deste ámbito educativo implica que as porcentaxes rolden o 70%, e non existen diferenzas destacables nin entre tipo de centro nin entre curso (táboa �.�.4). As funcións realizadas neste ámbito teñen especial relevancia, xa que inflúen de xeito importante na escolla formativa do alumnado e favorecen a masculinización e feminización dos diferentes itinerarios (Martínez Costa, �00�:��). Resultaría interesante profundar na análise neste ámbito e determinar as implicacións de que esta función apareza feminizada.

Táboa 3.3.4. Porcentaxe de profesorado en tarefas de psicólogo/orientadorsegundotipodecentroesexo.Cursos2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006

H M H M

Público �0,6 69,4 �9,6 70,4

Privado ��,7 67,� �9,5 70,5

O seguinte gráfico permítenos observar a presenza feminina nas diferentes tarefas desenvolvidas nas institucións educativas en ambos os tipos de centros con maior facilidade (gráfico �.�.1).

cap

ítu

lo 3

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio89

3.4. Presenza das mulleres no profesorado de ensino obrigatorio epostobrigatorioporidade

A recompilación das idades correspondentes ao profesorado non universitario amósanos que a porcentaxe de mulleres é maior canto posterior é o ano de nacemento. Así, podemos concluír que, sen diferenzas entre curso ou tipo de centro, a profesión tende a feminizarse, como mostran as porcentaxes superiores ao 75% correspondentes ás profesoras máis novas (táboa �.4.1, táboa �.4.�).

Táboa3.4.1.Porcentaxedeprofesoradodeensinoobrigatorioepostobrigatoriodecentrospúblicossegundoidadeesexo.Curso2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006

Ano de nacemento H M H M

19�0-19�9 �5,8 64,� �5 65

1940-1949 �0,1 61,9 40,4 59,6

1950-1959 �8,5 61,5 �7,5 6�,5

1960-1969 �1,6 68,4 �0,9 69,1

1970-1979 ��,8 67,� �9,� 70,8

1980-1985 �4,4 75,6 �0,5 79,5

Gráfico3.3.1.Profesoradodoensinoobrigatorioepostobrigatoriosegundotipodeensinanzaesexo.Curso2005-2006

cap

ítu

lo 3

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio 90

Táboa3.4.2.Porcentaxedeprofesoradodeensinoobrigatorioepostobrigatoriodecentrosprivadossegundoidadeesexo.Curso2003-2004e2005-2006

�00�/�004 �005/�006

Ano de nacemento H M H M

19�0-19�9 4�,4 56,6 ��,9 66,1

1940-1949 �1,8 68,� �8,5 71,5

1950-1959 �1,5 68,5 �1,� 68,8

1960-1969 �4,7 65,� ��,8 67,�

1970-1979 �4,� 65,8 ��,6 66,4

1980-1985 �5,8 74,� ��,6 77,4

cap

ítu

lo 3

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o n

o e

nsi

no

obr

igat

or

io e

po

sto

brig

ato

rio91

capítulo 4.A PRESENZA DAS MULLERES NO PROFESORADO DAS UNIVERSIDADES GALEGAS

Neste capítulo analízase a presenza e a situación da muller como profesora das tres universidades galegas. Nesta sección analizarase, así mesmo, a presenza das mulleres nos cargos unipersoais de dirección e nos órganos colectivos de goberno e representación das universidades galegas.As fontes de información utilizadas para a elaboración deste capítulo foron os datos proporcionados polo SEINFE e o SEIX da UDC e da UV respectivamente e polo Vicerreitorado de Calidade en Planificación da USC. A maioría dos datos que contemplen a variable xénero dispoñibles para as tres universidades sobre a situación das mulleres no profesorado corresponden ao ano �005. Non obstante, en canto á presenza feminina no profesorado, podemos trazar a súa evolución nos últimos 10 anos.

Agora ben, os datos dispoñibles permítennos descubrir os desequilibrios existentes entre a situación das mulleres e dos homes que traballan como profesores e profesoras nas universidades galegas.

A continuación, para facilitar a interpretación dos datos, táboas e gráficos, lístanse as universidades do Sistema Universitario Galego e as categorías de profesorado:

x Universidades do Sistema Universitario Galego (por orde alfabética):

UDC: Universidade da CoruñaUSC: Universidade de Santiago de Compostela UV: Universidade de Vigo

x Categorías de profesorado (por nivel decrecente)

x CU: Catedrático/a de Universidades

x TU: titular de universidade

x CEU: catedrático/a de escola universitaria

x TEU: titular de escola universitaria

x ASS: profesor/a asociado/a (inclúen tempo parcial e tempo completo. Na UV inclúen os profesores propios)

x AXD: axudantes (inclúen axudantes LRU, primeira e segunda etapa); axudantes LOU (axudantes e axudantes doutores/as)

x Outros: eméritos, visitantes, invitados, substitutos, bolseiros, investigadores etc. (os datos non están desagregados)

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas9�

Os datos analizados son os seguintes:

x Presenza de mulleres no profesorado universitario. Evolución (anos 1996, �000 e �005) nas tres universidades galegas.

x Distribución do profesorado por sexo e ámbito científico: ciencias da saúde, ciencias experimentais, humanidades, ciencias xurídicas e sociais e ensinanzas técnicas. Ano �005 nas tres universidades galegas

x Distribución de profesorado segundo sexo e dedicación laboral. Ano �005 nas tres universidades galegas.

x Distribución de profesorado segundo sexo e categoría. UDC e UV ano �005. USC ano �006.

x Distribución de profesorado por categoría, sexo e idade. UDC e UV ano �005. USC ano �006.

x Distribución de profesorado por departamento e sexo. Ano �005 nas tres universidades galegas.

x Presenza de mulleres na coordinación de programas de doutoramento. Tres universidades galegas. Bienios �005/�006 e �006/�0008

x Presenza de mulleres na coordinación de programas oficias de posgrao. Tres universidades galegas. Ano �006.

x Presenza de mulleres nos órganos de goberno unipersoais: Reitoría, vicerreitorías, Secretaria Xeral das tres universidades galegas. Ano �006.

x Presenza de mulleres nos órganos colectivos de goberno e representación das tres universidades galegas: Consello de Goberno e Claustro Universitario. Ano �006

x Presenza de mulleres na dirección dos centros das tres universidades galegas: decanatos e direccións, vicedecanatos e subdireccións. Ano �006

x Presenza de mulleres na dirección dos departamentos das tres universidades galegas: direccións de departamento e secretarías de departamento.

4.1.Apresenzadasmulleresnoprofesoradodasuniversidadesgalegas

A porcentaxe de mulleres no profesorado das universidades galegas non chega ao 40%. En canto á evolución desta porcentaxe nos últimos 10 anos, os datos mostran unha tendencia positiva, cun incremento de case 4 puntos porcentuais.

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 94

Táboa4.1.1.Evoluciónhistóricadoprofesoradouniversitarioporsexo

1996 �000* �005

UDCHomes 70,� 70,6 68,5

Mulleres �6,7 �9,4 �1,5

USCHomes 6�,� 6�

Mulleres �6,8 �7

UVHomes 67,7 6�,1 6�

Mulleres ��,� �6,9 �7

* Para a USC os datos corresponden ao ano �001

A USC e a UV presentan unha mesma porcentaxe de mulleres entre o seu profesorado, �7%. A UDC é a institución que conta cunha menor presenza de profesoras, �1,5%. Así e todo, é a que experimentou un incremento máis significativo na última década, xa que pasou dun �6,7% no 1996 ao �1,5% no �005.

Gráfico4.1.1.EvolucióndoprofesoradonaUDC

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas95

4.2.Apresenzademulleresnoprofesoradoporáreasdecoñecemento

A fotografía anterior varía un pouco cando observamos os datos por áreas de coñecemento. As mulleres só acadan a paridade entre o profesorado da área humanística. Chama poderosamente a atención a área de ciencias da saúde, xa que, aínda que pertencen a un campo que no ámbito de licenciatura e no mercado de traballo se atopa totalmente feminizado, a porcentaxe de mulleres profesoras non supera a dos homes. Outra vez o ámbito tecnolóxico é o que reflicte unhas porcentaxes máis baixas de mulleres. A presenza das mulleres nesta especialidade nas tres universidades galegas non chega ao �0 %.

Gráfico4.1.2.EvolucióndoprofesoradonaUSC

Gráfico4.1.3.EvolucióndoprofesoradonaUV c

apít

ulo

4. a

s m

ull

eres

no

pr

ofe

sor

ado

das

un

iver

sid

ades

gal

egas

1.- Non hai datos desagregados por sexo para o ano 1996

96

Táboa4.2.1.Distribucióndoprofesoradoporámbitocientíficoesexo.2005

UDC USC UV

H M H M H M

Ciencias da saúde 54,1 45,9 66,9 ��,1

Ciencias experimentais 59,� 40,8 61,8 �8,� 50,5 49,5

Humanidades 48,5 51,5 5�,4 46,6 49,8 50,�

Tecnolóxico 8�,9 17,1 79 �1 80,1 19,9

Xurídico-Social 70,� �9,8 6�,� �7,9 58,8 41,�

4.3. A presenza das mulleres no profesorado segundo a súa dedicaciónlaboral

Con respecto ao tipo de dedicación, tempo parcial ou tempo completo, os datos apuntan a unha menor presenza de mulleres dedicadas a tempo parcial á universidade. Isto pode deberse á característica principal deste tipo de contratos, que normalmente son desenvolvidos por persoas que teñen outra profesión fóra da universidade.

Táboa 4.3.1. Distribución do profesorado segundo a dedicación laboral esexo.

UDC USC* UV

H M H M H M

Tempo completo 65 �5 60,4 �9,6 6�,1 �7,9

Tempo parcial ( 6 horas) 85,� 14,8 74,7 �5,� 64,6 �5,4

Tempo parcial (� horas) 7�,9 �7,1

* UDC e UV no tempo parcial inclúen contratos de � e 6 horas

4.4. A presenza das mulleres no profesorado segundo a súa categoríaprofesional

Se a presenza da muller no profesorado en relación con outros sectores, estudantes de 1.º, �.º e �.º ciclo, significa unha corroboración da sentenza “a maior xerarquía,

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas97

menos mulleres”, cando analizamos a presenza feminina nas distintas categorías de profesorado, esta tendencia que atopamos noutros campos e sectores da sociedade maniféstase claramente na universidade.

Nas tres universidades galegas, na categoría máis alta de profesorado, isto é, a de catedrático/a de universidade, a presenza feminina é do �0,4% na UV, do 1�,6% na USC e do 11,1% na UDC.

Aínda que os datos melloran un pouco cando baixamos de categoría e nos centramos nos titulares de universidade e nos catedráticos de escola universitaria, a fotografía é moi similar. Salvo na USC, onde as titulares son o 44,1%, en ningunha universidade galega e para ningunha das dúas categorías que estamos a analizar as mulleres acadan o 40%.

Para finalizar co persoal funcionario/a, queda referirnos aos/ás titulares de escola. As porcentaxes de mulleres nesta categoría son do �4% na UDC; 47,�% na USC e �7,5% na UV.

Se pasamos agora á categoría de non funcionarios/as, a presenza feminina parece mellorar. É importante subliñar, en primeiro lugar, o equilibrio que presentan as porcentaxes de homes e mulleres na figura de contratado doutor. Esta é unha figura establecida coa LOU que ten un carácter contractual indefinido. A presenza paritaria de homes e mulleres podería estar indicando que o acceso aos postos de profesorado na actualidade se está a realizar sen diferenzas de xénero importantes. Este aspecto será analizado no seguinte punto.

Tamén atopamos números positivos na figura dos/as axudantes. Aínda que, debido ás distintas figuras de axudante que existen na actualidade e á variabilidade que estes datos presentan nas tres universidades galegas, non é posible establecer unha conclusión clara, a fotografía xeral parece indicar que as diferenzas de xénero nesta categoría desaparecen.

Outra vez atopamos diferenzas importantes entre homes e mulleres na figura do/a asociado/a. Ademais, os datos reflicten diferenzas entre as tres universidades. Así, a UDC só ten un ��,1% de profesoras asociadas, a USC un �0,7% e a UV un �4,8%.

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 98

Táboa4.4.1.Distribucióndoprofesoradoporcategoríaesexo.2005

UDC USC* UV

H M H M H M

Catedráticos/as de universidade 88,9 11,1 87,4 1�,6 79,6 �0,4

Titulares de universidade 6�,7 �7,� 55,9 44,1 6�,5 �7,5

Catedráticos/as de escola universitaria 64 �6 60,5 �9,5 6� �7

Titulares de escola universitaria 66 �4 5�,7 47,� 6�,1 �6,9

Contratados/as doutores/as 48,7 51,� 50,4 49,6

Axudantes LOU 58,8 41,� 60 40

Axudantes doutores/as 14,� 85,7 57,7 4�,� 5�,4 47,6

Axudantes LRU 75 �5 40 60 100

Asociados/as 77,9 ��,1 69,� �0,7 65,� �4,8

Colaborador/a 56,� 4�,8 75 �5

Outros 59,5 40,5 58,8 41,� �5,5 64,5

Total 68,5 �1,5 6�,8 �7,� 6� �7

*Os datos da USC corresponden ao ano �006

Gráfico4.4.1DistribucióndoprofesoradoporcategoríaesexonaUDC

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas99

Gráfico4.4.2.DistribucióndoprofesoradoporcategoríaesexonaUSC

Gráfico4.4.3.DistribucióndoprofesoradoporcategoríaesexonaUV

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 100

Se temos en consideración que as mulleres se incorporaron aos estudos universitarios moito máis tarde ca os homes, non parecen sorprendernos os datos anteriores. Unha análise da presenza das mulleres nas distintas categorías por idade do profesorado axudaríanos a comprender se esta distribución desigual por categorías responde unicamente á tardía incorporación da muller á universidade.

Pois ben, se analizamos a presenza da mulleres nas distintas categorías pola idade dos profesores e profesoras (táboa 4.4.�, táboa 4.4.� e táboa 4.4.4), as tendencias son as seguintes:

Se se atende á categoría de catedrático de universidade, non podemos dicir que nun futuro próximo a muller acade a igualdade na escala máis alta da xerarquía universitaria. Todo parece indicar que a progresión da presenza de mulleres nesta categoría non vai parella ao ritmo de incorporación e participación das mulleres na universidade.

Tampouco os datos referidos a titular de universidade reflicten o ritmo de incorporación esperado. Só as profesoras menores de 40 anos da USC presentan unhas porcentaxes similares ás dous seus compañeiros de categoría. Tanto na UV como na UDC, as diferenzas entre homes e mulleres neste nivel e para todas as idades resultan bastante significativas.

Por último, esta visión cambia por completo cando pasamos á parte máis baixa da xerarquía. Nesta categoría e conforme baixamos na idade do profesorado, o equilibrio entre xéneros, aínda que con datos moi variables por categoría e universidade, parece estar acadándose.c

apít

ulo

4. a

s m

ull

eres

no

pr

ofe

sor

ado

das

un

iver

sid

ades

gal

egas101

Táboa4.4.2.ProfesoradoUDC.Distribuciónporcategorías, idadeesexo.Enporcentaxes

Men

os d

e �0

an

os

�1 a

�5

anos

�6 a

40

anos

41 a

45

anos

46 a

51

anos

Mai

ores

de

51

anos

H M H M H M H M H M H M

Catedráticos/as universidade

100 80 �0 88,� 11,8 90,4 9,6

Titulares de universidade

100 70 �0 60 40 56,8 4�,� 66,6 ��,4 69,� �0,8

Catedráticos/as de escola universitaria

8�,� 16,7 �6,4 6�,6 58,8 41,� 7�,� �6,6

Titulares de escola universitaria

50 50 �6,8 6�,� 68,� �1,8 65,� �4,8 71,� �8,8 68,7 �1,�

Contratados/as doutores/as

45,4 54,5 58,8 41,� �7,5 6�,5 50 50

Axudantes LOU 6�,1 �6,9 5�,8 46,1 100

Axudantes doutores/as

�0 80 100 100

Axudantes LRU 100 50 50 100

Asociados/as* 6�,6 �6,4 67,9 ��,1 6�,1 �7,8 7�,8 �7,� 87,� 1�,7 89,8 10,1

Colaborador/a 60 40 6�,6 �6,4 ��,� 66,6 75 �5 50 50

TOTAL (N) �� 18 7� 54 116 7� 157 96 179 60 �10 85

Total (%) 64 �6 57,5 4�,5 61,7 �8,� 6�,1 �7,9 74,9 �5,1 78,5 �1,5

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 10�

Táboa4.4.3.ProfesoradoUSC.Distribuciónporcategorías, idadeesexo.Enporcentaxes

Men

os d

e �0

an

os

�1 a

�5

anos

�6 a

40

anos

41 a

45

anos

46 a

51

anos

Mai

ores

de

51

anos

H M H M H M H M H M H M


9�,� 6,7 80,4 19,6 88,7 11,�


50 50 5�,5 47,5 56,1 4�,9 5�,7 47,� 60,8 �9,�


100 66,7 ��,� 40 60 6�,1 �7,9


100 100 5�,� 46,7 5�,6 47,4 51,4 48,6 51,8 48,�


5�,� 46,6 44,� 55,7 59,� 40,7 4�,8 57,� 80 �0

Axudantes LOU


57,1 4�,9 66,6 ��,� 50 50 100 100

Axudantes LRU �5 75 6�,6 �6,4 100 100

Asociados/as* 40 60 5�,1 46,9 56,8 4�,1 65,6 �4,4 69,� �0,8 76,7 ��,�

Colaborador/a 50 50 100 100

TOTAL (N) 4 6 54 44 159 151 �� 16� �77 186 580 ��0

Total (%) 40 60 55,1 44,9 51,� 48,7 58,9 41,1 59,8 40,� 7�,5 �7,5

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas10�

Táboa 4.4.4. ProfesoradoUV. Distribución por categorías, idade e sexo. Enporcentaxes

Men

os d

e �0

an

os

�1 a

�5

anos

�6 a

40

anos

41 a

45

anos

46 a

51

anos

H M H M H M H M H M


87,5 1�,5 80 �0 78,6 �1,4


66,6 ��,� 6� �7 6�,4 �6,6 58,7 41,� 64,� �5,8


50 50 60 40 64,8 �5,1


40 60 5�,4 47,6 59,4 40,5 71,8 �8,� 65,� �4,7


Axudantes LOU �0 70 8�,� 16,6 50 50 100


100 50 50 100

Axudantes LRU 100

Asociados/as* 4�,5 56,4 51,6 48,4 65,9 �4,1 74,� �7,7 76,4 ��,6

Colaborador/a

TOTAL (N) �8 49 114 90 �59 146 194 101 �68 156

Total (%) 4�,7 56,� 55,8 44,� 64 �7 65,8 �4,� 70,� �9,8

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 104

4.5. A presenza das mulleres no profesorado dos departamentos das tresuniversidadesgalegas

Queda, para finalizar, o exame da presenza feminina por departamentos. En xeral, os datos reflicten moita variabilidade. Para a análise optamos por clasificar os departamentos como feminizados (aqueles en que a presenza de mulleres supera o 70%) ou masculinizados (aqueles en que a presenza de homes supera o 70%). Así mesmo, estamos ante un departamento paritario cando a presenza de cada un dos sexos non supera o 60% ou é inferior ao 40%. Atendendo a esta clasificación, os datos para cada universidade son os seguintes.

4.5.1.AsmulleresnosdepartamentosdaUDC

Dos 44 departamentos da UDC, �0 están masculinizados e só un (Química Analítica) está feminizado. Acádase a paridade en dous departamentos da área de ciencias da saúde (Departamento de Ciencias da Saúde e Departamento de Fisioterapia), noutros dous de ciencias experimentais (Departamento de Física e Departamento de Química, Física e Enxeñería Química), en tres departamentos de humanidades (Departamento de Filoloxía Española e Latina, Departamento de Galego-Portugués, Francés e Lingüística, Departamento de Humanidades) e en seis de ciencias sociais (Departamento de Economía Aplicada �, Departamento de Psicoloxía, Departamento de Psicoloxía Evolutiva e da Educación, Departamento de Didácticas Especiais, Departamento de Filosofía e Métodos de Investigación en Educación, Departamento de Socioloxía e Ciencia Política da Administración).

Táboa 4.5.1. Profesorado UDC. Distribución por departamentos da área decienciasdasaúde

DEPARTAMENTO % Homes % Mulleres

Ciencias da Saúde 45,� 54,8

Fisioterapia 4� 58

Medicina 7�,7 �6,�

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas105

Táboa 4.5.2. Profesorado UDC. Distribución por departamentos da área decienciasexperimentais


Bioloxía Animal, Bioloxía Vexetal e Ecoloxía 70 �0

Bioloxía Celular e Molecular �4,8 65,�

Física 55 45

Matemáticas 64,9 �5,1

Química Analítica �0 70

Química, Física e Enxeñería Química I 57,9 4�,1

Química Fundamental 65,4 �4,6

Táboa 4.5.3. Profesorado UDC. Distribución por departamentos da área dehumanidades


Filoloxía Española e Latina 56,7 4�,�

Filoloxía Inglesa �5,5 64,5

Galego-Portugués, Francés e Lingüística 51,6 48,4

Humanidades 57,1 4�,9

Táboa 4.5.4. Profesorado UDC. Distribución por departamentos da área decienciassociaisexurídicas


Análise Económica e Administración de Empresas 80,5 19,5

Dereito Privado 69 �1

Dereito Público 7� �7

Dereito Público Especial 7�,1 �7,9

Economía Aplicada 1 76,� ��,7

Economía Aplicada � 60 40

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 106


Economía Financeira e Contabilidade 64,� �5,7

Educación Física e Deportiva 7�,9 �6,1

Pedagoxía e Didáctica das Ciencias Experimentais �5,7 64,�

Psicoloxía 60 40

Psicoloxía Evolutiva e da Educación 44,5 55,5

Didácticas Especiais 4�,7 56,�

Filosofía e Métodos de Investigación en Educación 46,7 5�,�

Socioloxía e Ciencia Política da Administración 59,4 40,6

Táboa 4.5.5. Profesorado UDC. Distribución por departamentos da área deensinanzastécnicas


Ciencias da Navegación e da Terra 77,4 ��,6

Construcións Arquitectónicas 91 9

Construcións Navais 8�,6 17,4

Electrónica e Sistemas 79,� �0,8

Enerxía e Propulsión Mariña 80,9 19,1

Enxeñaría Industrial 91,5 8,5

Enxeñaría Industrial II 68,4 �1,6

Enxeñaría Naval e Oceánica 90,9 9,1

Representación e Teoría Arquitectónica 85,7 14,�

Tecnoloxía da Construción 88 1�

Tecnoloxía e Ciencia da Representación Gráfica 100

Tecnoloxía da Información e das Comunicacións 86,� 1�,8

Proxectos Arquitectónicos e Urbanismo 85,7 14,�

Composición 5�,9 47,1

Computación 78,8 �1,�

Métodos Matemáticos e de Representación 80,� 19,7

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas107

4.5.2.AsmulleresnosdepartamentosdaUSC

Dos 77 departamentos da USC, �6 están masculinizados e catro feminizados (Departamento de Enfermería, Departamento de Fisioloxía Vexetal, Departamento de Filoloxía Alemá e Departamento de Psicoloxía Clínica e Psicobioloxía).

A USC conta con �6 departamentos paritarios: oito na área de ciencias da saúde (Departamento de Anatomía e Produción Animal, Departamento de Anatomía Patolóxica e Ciencias Forenses, Departamento de Ciencias Clínicas Veterinarias, Departamento de Ciencias Morfolóxicas, Departamento de Dermatoloxía e Otorrinolaringoloxía, Departamento de Farmacia e Tecnoloxía Farmacéutica, Departamento de Farmacoloxía, Departamento de Patoloxía Animal); cinco na área de ciencias experimentais (Departamento de Botánica, Departamento de Edafoloxía e Química Agrícola, Departamento de Matemática Aplicada, Departamento de Métodos Cuantitativos para a Economía e a Empresa, Departamento de Química Inorgánica); oito na área de humanidades (Departamento de Didáctica da Lingua e da Literatura e das Ciencias Sociais, Departamento de Didáctica da Expresión Musical, Plástica e Corporal, Departamento de Didáctica das Ciencias Experimentais, Departamento de Filoloxía Galega, Departamento de Filoloxía Inglesa, Departamento de Historia Contemporánea e de América, Departamento de Historia I, Departamento de Literatura Española, Teoría da Literatura e Lingüística Xeral), e cinco na área de ciencias sociais e xurídicas (Departamento de Dereito Común, Departamento de Economía Financeira e Contabilidade, Departamento de Organización de Empresas e Comercialización, Departamento de Psicoloxía Evolutiva e da Educación, Departamento de Xeografía).

Táboa4.5.6.ProfesoradoUSC.Distribuciónpordepartamentosdaáreacienciasdasaúde


Anatomía e Produción Animal 50 50

Anatomía Patolóxica e Ciencias Forenses 57,9 4�,1

Ciencias Clínicas Veterinarias 47,1 5�,9

Ciencias Morfolóxicas 56,5 4�,5

Cirurxía 9�,� 7,7

Dermatoloxía e Otorrinolaringoloxía 46,� 5�,8

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 108


Enfermería �8,� 71,7

Estomatoloxía 8�,6 17,4

Farmacia e Tecnoloxía Farmacéutica 60 40

Farmacoloxía 5�,4 47,6

Medicina 89,5 10,5

Obstetricia e Xinecoloxía 81 19

Patoloxía Animal 55,6 44,4

Pediatría 8�,9 17,1

Psiquiatría, Radioloxía e Saúde Pública 7�,� �7,7

Táboa 4.5.7. Profesorado USC. Distribución por departamentos da área decienciasexperimentais


Álxebra 70,6 �9,4

Análise Matemática 78,9 �1,1

Bioloxía Animal 7�,9 �6,1

Bioloxía Celular e Ecoloxía 60,9 �9,1

Bioquímica e Bioloxía Molecular 66,7 ��,�

Botánica 50 50

Edafoloxía e Química Agrícola 50 50

Estatística e Investigación Operativa 61,9 �8,1

Física Aplicada 66,1 ��,9

Física da Materia Condensada 9�,8 6,�

Física de Partículas 94,4 5,6

Fisioloxía 70 �0

Fisioloxía Vexetal �5 75

Matemática Aplicada 55,� 44,8

Métodos Cuantitativos para a Economía e a Empresa

50 50

Microbioloxía e Parasitoloxía 61,� �8,7

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas109


Química Analítica, Nutrición e Bromatoloxía �9,1 60,9

Química Física 61,8 �8,�

Química Inorgánica 4�,4 57,6

Química Orgánica 70,� �9,7

Xenética 81,8 18,�

Xeometría e Topoloxía 81,� 18,8

Táboa 4.5.8. Profesorado USC. Distribución por departamentos da área dehumanidades


Didáctica da Lingua e a Literatura e das Ciencias Sociais

5�,� 50

Didáctica da Expresión Musical, Plástica e Corporal 47,8 5�,�

Didáctica das Ciencias Experimentais 4�,9 57,1

Didáctica e Organización Escolar 65,� �4,8

Filoloxía Alemá �8,6 71,4

Filoloxía Francesa e Italiana ��,� 66,7

Filoloxía Galega 54,9 45,1

Filoloxía Inglesa 4�,9 57,1

Filosofía e Antropoloxía Social 76,� ��,8

Historia Medieval e Moderna 69,6 �0,4

Historia Contemporánea e de América 60 40

Historia da Arte 64,7 �5,�

Historia I 60 40

Latín e Grego �9,1 60,9

Lingua Española �5,� 64,7

Literatura Española, Teoría da Literatura e Lingüística Xeral

5�,8 46,�

Xeografía 85,7 14,�

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 110

Táboa 4.5.9. Profesorado USC. Distribución por departamentos da área decienciassociaisexurídicas


Ciencia Política e da Administración 66,7 ��,�

Ciencias da Comunicación 7�,8 �6,�

Dereito Común 4�,9 57,1

Dereito Mercantil e do Traballo 76,9 ��,1

Dereito Público e Teoría do Estado 76 �4

Dereito Público Especial 6�,1 �7,9

Economía Aplicada 80 �0

Economía Financeira e Contabilidade 56,� 4�,8

Fundamentos da Análise Económica 86,4 1�,6

Historia e Institucións Económicas 76,9 ��,1

Lóxica e Filosofía Moral 61,5 �8,5

Métodos de Investigación e Diagnóstico en Educación

��,� 66,7

Organización de Empresas e Comercialización 48,4 51,6

Psicoloxía Social, Básica e Metodoloxía 61,5 �8,5

Psicoloxía Clínica e Psicobioloxía �0,� 69,7

Psicoloxía Evolutiva e da Educación 4�,1 57,9

Socioloxía 6�,5 �7,5

Teoría e Historia da Educación 68,� �1,8

Xeografía 57,1 4�,9

Táboa4.5.10.ProfesoradoUSC.Distribuciónpordepartamentosdaáreadeensinanzastécnicas


Electrónica e Computación 84,8 15,�

Enxeñería Agroforestal 8� 18

Enxeñería Química 7�,� �7,8

Produción Vexetal 68,6 �1,4

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas111

4.5.3.AsmulleresnosdepartamentosdaUV

Dos 49 departamentos da UV, 1� están masculinizados e tres feminizados (Química Analítica e Alimentaria, Química Orgánica, Filoloxía Inglesa, Francesa e Alemá). A presenza de mulleres e homes é paritaria en sete departamentos de ciencias experimentais (Departamento de Bioloxía Vexetal e Ciencias do Solo, Departamento de Ecoloxía e Bioloxía Animal, Departamento de Estatística e Investigación Operativa, Departamento de Química Inorgánica, Departamento de Xeociencias Mariñas e Ordenación do Territorio, Departamento de Bioloxía Funcional e Ciencias da Saúde, Departamento de Bioquímica, Xenética e Inmunoloxía); só nun departamento de ensinanzas técnicas (Departamento de Enxeñería Química); e en seis da área de ciencias sociais e xurídicas (Departamento de Análise e Intervención Psicoeducativa, Departamento de Didáctica, Organización Escolar e Métodos de Investigación, Departamento de Didácticas Especiais, Departamento de Economía Aplicada, Departamento de Psicoloxía Evolutiva e Comunicación, Departamento de Socioloxía, Ciencias Políticas e da Administración e Filosofía).

Táboa 4.5.11. Profesorado UV. Distribución por departamentos da área decienciasexperimentais


Bioloxía Vexetal e CC. do Solo 45,8 54,�

Ecoloxía e Bioloxía Animal 50 50

Estatística e Investigación Operativa 51,8 48,�

Matemáticas 68,� �1,8

Química Analítica e Alimentaria �0 70

Química Física 75 �5

Química Inorgánica 56,� 4�,8

Química Orgánica �8,6 71,4

Xeociencias Mariñas e Ordenación do Territorio

44,4 55,6

Bioloxía Funcional e Ciencias da Saúde 47,4 5�,6

Bioquímica, Xenética e Inmunoloxía Homes

44 56

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 11�

Táboa 4.5.12. Profesorado UV. Distribución por departamentos da área deenxeñeríaetecnoloxía


Deseño na Enxeñería 94,� 5,7

Enxeñería Eléctrica 88,9 11,1

Enx. Mecánica, Máquinas e Motores Térmicos e Fluídos

9�,8 7,�

Enxeñería Química 5�,6 46,4

Enx. de Sistemas e Automática 9�,6 7,4

Enx. dos Materiais, Mecánica Aplicada e Construción

76,7 ��,�

Enx. dos Recursos Naturais e Medio Ambiente 8�,8 17,�

Linguaxes e Sistemas Informáticos

Tecnoloxía e Electrónica 86,9 1�,1

Tecnoloxía das Comunicacións

Enxeñería Telemática 80,5 19,5

Física Aplicada 76,5 ��,5

Matemáticas I 88,� 11,8

Matemáticas II 64,7 �5,�

Teoría do Sinal e Comunicacións 75,5 �5,5

Táboa 4.5.13. Profesorado UV. Distribución por departamentos da área decienciassociais


Análise e Intervención Psicoeducativa 41,7 58,�

Dereito Privado 61 �9

Dereito Público 61 �9

Didáctica, Organización Escolar e Métodos de Investigación

4�,� 57,7

Didácticas Especiais 59,4 40,6

Economía Aplicada 59,6 40,4

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas11�


Economía Financeira e Contabilidade 66,7 ��,�

Fundamentos e Análise Económica e Historia e Institucións Económicas

6�,5 �7,5

Organización de Empresas e Márketing 58,1 41,9

Psicoloxía Evolutiva e Comunicación 60 40

Socioloxía, CC. Políticas e da Admón. e Filosofía 58,1 41,9

Dereito Público Especial, Comunicación Audiovisual e Publicidade

6�,5 �7,5

Táboa 4.5.14. Profesorado UV. Distribución por departamentos da área dehumanidades


Debuxo 5�,6 47,4

Escultura 6�,5 �7,5

Filoloxía Española

Filoloxía Galega e Latina 7�,� �6,7

Fil. Inglesa, Francesa e Alemá ��,5 76,5

Pintura 55,5 44,4

Tradución, Lingüística e Teoría da Literatura 6�,� �7,8

Historia, Arte e Xeografía 51,� 48,7

Lingua Española �8,5 61,5

Literatura Española e Teoría da Literatura 4�,7 56,�

4.6.Apresenzadasmulleresnacoordinacióndoterceirociclo

Se fixamos a vista agora na presenza de mulleres profesoras no terceiro ciclo (programas de doutoramento e programas oficias de posgrao), atopámonos ante unha situación caracterizada, nas tres universidades galegas, por unha baixa presenza feminina como coordinadoras deste tipo de programas. Así, en todas as universidades as mulleres dedicadas á coordinación non chegan ao �5%.

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 114

4.6.1. A presenza das mulleres na coordinación dos programas dedoutoramento

Os estudos de terceiro ciclo teñen por finalidade a especialización dos e das estudantes nun determinado campo científico, técnico ou artístico e a súa formación en técnicas de investigación. Estes estudos conducen á obtención da suficiencia como investigador, o diploma de estudos avanzados e o título de doutor. Son os departamentos os encargados de impartir programas de doutoramento correspondentes a estudos de terceiro ciclo. A planificación docente e a xestión académica de cada programa de doutoramento estará a cargo dun coordinador pertencente ao departamento responsable que imparte o programa.

As porcentaxes de mulleres coordinadoras para as distintas universidades galegas e nos distintos bienios que neste momento se están a desenvolver non varían significativamente. A porcentaxe máis alta de presenza feminina (�5,7%) atopámola na UDC na coordinación de programas pertencentes ao bienio �005/�006. Pola contra, tamén é esta universidade a que presenta no seguinte bienio a porcentaxe máis baixa, un ��,8%.

Táboa 4.6.1. Profesorado na coordinación de programas de doutoramentobienio2005/07.UDC

Cantidade Porcentaxe

Homes �7 64,�9

Mulleres 15 �5,71

Total 4� 100

Táboa 4.6.2. Profesorado na coordinación de programas de doutoramentobienio2006/08.UDC


Homes 44 77,19

Mulleres 1� ��,81

Total 57 100

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas115

Táboa 4.6.3. Profesorado na coordinación de programas de doutoramentobienio2005/06.USC


Homes 55 71,4�

Mulleres �� 8,58

Total 77 100

Táboa 4.6.4. Profesorado na coordinación de programas de doutoramentobienio2006/07.USC


Homes 5� 7�,60

Mulleres �0 �7,40

Total 7� 100

Táboa 4.6.5. Profesorado na coordinación de programas de doutoramentobienio2005/07.UV


Homes 91 70,54

Mulleres �8 �9,46

Total 1�9 100

Táboa 4.6.6. Profesorado na coordinación de programas de doutoramentobienio2006/08.UV


Homes 8� 67,�1

Mulleres 40 ��,79

Total 1�� 100

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 116

4.6.2. A presenza das mulleres na coordinación dos programas oficiais deposgrao

Os programas oficiais de posgrao (POP) son os estudos que, dentro do Espazo Europeo de Educación Superior (EEES), conducen á obtención dos títulos de máster e doutor.

Por universidades, é na USC onde atopamos unha maior presenza de mulleres na dirección deste tipo de estudos, cun ��,�4%. As directoras de POP na UDC e na UV non acadan o �0%.

Táboa4.6.7.ProfesoradonacoordinacióndeprogramasoficiaisdeposgraonaUDC


Homes �0 80

Mulleres 5 �0

Total �5 100

Táboa4.6.8.ProfesoradonacoordinacióndeprogramasoficiaisdeposgraonaUSC


Homes 6 6,66

Mulleres � ��,�4

Total 9 100

Táboa4.6.9.ProfesoradonacoordinacióndeprogramasoficiaisdeposgraonaUV


Homes 11 7�,��

Mulleres 4 �6,77

Total 15 100

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas117

4.7. A presenza das mulleres no goberno e na xestión das universidadesgalegas

Se temos que extraer unha conclusión xeral dos datos que imos presentar a continuación, poderiamos afirmar que a universidade galega aínda ten moito que avanzar na distribución de poder entre homes e mulleres.

As reitorías da universidade galega están ocupadas por tres homes. En relación coas vicerreitorías, a situación en xeral reflicte unha baixa participación feminina. Das tres secretarías xerais, dúas, a da USC e a de UV, están ocupadas por mulleres. Hai diferenzas entre as tres universidades que sería bo subliñar. A universidade que presenta unhas cifras máis positivas é a USC. A presenza feminina no equipo de goberno desta universidade chega ao �5,7%, fronte ao �5% da UV e ao �0% da UDC. A explicación destas diferenzas reside no apoio explícito que o nomeamento de mulleres tivo na formación deste equipo nas últimas eleccións universitarias. Non obstante, e contando con que existiu esta política activa de nomeamentos, a porcentaxe do �5% queda aínda lonxe de acadar as porcentaxes que representan a paridade (40%-60% de presenza de ambos os sexos).

Táboa4.7.1.ProfesoradonaReitoríaevicerreitoríasdaUDC


Homes 8 80

Mulleres � �0

Total 14 100

Táboa4.7.2.ProfesoradonaReitoríaevicerreitoríasdaUSC


Homes 9 64,�8

Mulleres 5 �5,7�

Total 14 100

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 118

Táboa4.7.3.ProfesoradonaReitoríaevicerreitoríasdaUV


Homes 9 75

Mulleres � �5

Total 1� 100

Táboa4.7.4.ProfesoradonaSecretaríaXeraldastresuniversidadesgalegas


Homes 1 ��,�

Mulleres � 66,7

Total � 100

A presenza de mulleres nos órganos representativos das universidades galegas, Consello de Goberno e Claustro, é moi baixa, incluso se pode afirmar que están infrarrepresentadas con respecto á súa presenza nos distintos sectores, estudantado e profesorado. Como podemos ver noutros capítulos deste informe, entre os estudantes as mulleres son máis da metade das matrículas nas tres universidades. Entre o profesorado da UDC, USC e UV, as mulleres son o �1,5%, o �7% e o �7% respectivamente. Pois ben, como podemos observar na táboa, as mulleres non acadan en ningún dos dous órganos as porcentaxes da presenza arriba sinalada.

Táboa4.7.5.MembrosdoConsellodeGobernodaUDC


Homes 4� 78,19

Mulleres 1� �1,81

Total 55 100

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas119

Táboa4.7.6.MembrosdoConsellodeGobernodaUSC


Homes 4� 75

Mulleres 14 �5

Total 56 100

Táboa4.7.7.MembrosdoConsellodeGobernodaUV


Homes �9 7�,��

Mulleres 15 �7,78

Total 54 100

Táboa4.7.8.MembrosdoClaustrodaUDC


Homes �17 7�,81

Mulleres 81 �7,19

Total �98 100

Táboa4.7.9.MembrosdoClaustrodaUSC


Homes �06 68,66

Mulleres 94 �1,�4

Total �00 100

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 1�0

Táboa4.7.10.MembrosdoClaustrodaUV


Homes 160 65,�0

Mulleres 85 �4,70

Total �45 100

A fotografía que mostran os datos para a dirección dos centros non é tampouco positiva: as mulleres que forman os equipos de dirección (decanas/directoras e vicedecanas/subdirectoras) das distintas facultades e escolas da universidade galega representan o �4,6% na UDC, o ��,�% na USC, e o �6,9% na UV. Estas porcentaxes son aínda máis baixas cando atendemos ás mulleres que ocupan postos de decanas ou directoras de centros. Estas só representan o 9,1% das direccións da UDC, o �4% das direccións da USC e 10,7% das direccións da UV.

As cifras melloran algo cando observamos a presenza feminina nos vicedecanatos. Neste tipo de cargo, as mulleres lograron a paridade cos homes na UV, xa que son case o 45 % das vicedecanas ou subdirectoras de centro, chegan arredor do 40% na USC, e representan un ��,5% na UDC.

Táboa4.7.11.ProfesoradonosdecanatosedirecciónsdecentrodaUDC


Homes �0 90,9

Mulleres � 9,1

Total �� 100

Táboa4.7.12.ProfesoradonosdecanatosedirecciónsdecentrodaUSC


Homes 19 76

Mulleres 6 �4

Total �5 100

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas1�1

Táboa4.7.13.ProfesoradonosdecanatosedirecciónsdecentrodaUV


Homes �5 89,�

Mulleres � 10,7

Total �8 100

Táboa 4.7.14. Profesorado nos vicedecanatos e subdireccións de centro daUDC


Homes �9 67,4

Mulleres 14 ��,5

Total 4� 100

Táboa 4.7.15. Profesorado nos vicedecanatos e subdireccións de centro daUSC


Homes �5 61

Mulleres 16 �9

Total 41 100

Táboa4.7.16.ProfesoradonosvicedecanatosesubdirecciónsdecentrodaUV


Homes �1 55,�

Mulleres �5 44,7

Total 56 100

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 1��

Queda, por último, referirnos ás direccións dos departamentos. As directoras de departamento son o 18,�% na UDC, o �5% na USC e o 1�% na UV. Estas baixas porcentaxes contrastan coa paridade acadada nas secretarías dos departamentos: 40,9% na UDC, 50% na USC e 44,4% na UV.

Táboa4.7.17.ProfesoradonasdirecciónsdedepartamentodaUDC


Homes �6 81,8�

Mulleres 8 18,18

Total 44 100

Táboa4.7.18.ProfesoradonasdirecciónsdedepartamentodaUSC


Homes 57 75

Mulleres 19 �5

Total 76 100

Táboa4.7.19.ProfesoradonasdirecciónsdedepartamentodaUV


Homes �4 7�,91

Mulleres 1� �6,09

Total 46 100

Táboa4.7.20.ProfesoradonassecretaríasdedepartamentodaUDC


Homes �6 59,10

Mulleres 18 40,90

Total 44 100

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas1��

Táboa4.7.21.ProfesoradonassecretaríasdedepartamentodaUSC


Homes �8 50

Mulleres �8 50

Total 76 100

Táboa4.7.22.ProfesoradonassecretaríasdedepartamentodaUV


Homes �5 55,55

Mulleres �0 44,45

Total 45 100

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas 1�4

1�6

cap

ítu

lo 4

. as

mu

ller

es n

o p

ro

feso

rad

o d

as

un

iver

sid

ades

gal

egas

capítulo 5.AS MULLERES NA INVESTIGACIÓN

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

n O capítulo que presentamos a continuación tentará dar unha visión da presenza das mulleres no ámbito da investigación en Galicia: universidade, Administración pública e empresa.

Os datos que presentamos pertencen a fontes distintas:

x Base de datos do Instituto Nacional de Estatística (INEbase). En concreto, unha das estatísticas que se inclúe na epígrafe Ciencia e Tecnoloxía: Estatística sobre actividades I+D correspondente ao ano �004, que utilizaremos para examinar a presenza das mulleres na ciencia e tecnoloxía.

x Datos da Dirección Xeral de Investigación, Desenvolvemento e Innovación (I+D+I) referidos á última convocatoria �005 do Plan galego de investigación, desenvolvemento e innovación tecnolóxica (PGIDTI), correspondente ao período �00�-�005.

x Tamén se empregan datos de investigación facilitados polo novo Observatorio de Ciencia e Tecnoloxía Universitario de Galicia (OCTUGA).

Os datos achegados son os seguintes:

1. Presenza de mulleres entre o persoal empregado en I+D en Galicia no ano �004 por sectores.

�. Presenza de mulleres como investigadoras en I+D galega no ano �004 por sectores.

�. A presenza de mulleres nos programas de I+D de financiamento público galego (ano �005) por tipo de programa, institución e especialidade.

4. Presenza de mulleres como investigadoras principais no Plan nacional. Ano �004-06.

5. Sexenios de mulleres investigadoras. Ano �004-06.6. Grupos de investigación liderados por mulleres no SUG. Ano �006

5.1.ApresenzadamullernacienciaetecnoloxíaenGalicia

Antes de pasar a analizar os datos, debemos realizar algunhas aclaracións metodolóxicas no que respecta aos datos referentes ao persoal en I+D en Galicia. Os termos utilizados defínense como segue:

1�7

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

nx Persoal I+D = Persoal empregado directamente en actividades de I+D.x Investigadores/as = Científicos/as e enxeñeiros/as implicados na concepción ou

creación de novos coñecementos, produtos, procesos, métodos e sistemas e na xestión dos diferentes proxectos.

x EXC = Persoal a xornada completa (dedican o 90% da xornada a I+D) máis equivalencia á dita dedicación do persoal a xornada parcial.

O persoal empregado en I+D en Galicia está distribuído en tres sectores: empresas e institucións privadas sen fins de lucro, Administración pública e ensinanza superior, que teñen un peso distinto na I+D galega. Así, o persoal no sector das empresas e nas IPSFL representa o ��,6% do total do persoal en I+D na nosa comunidade, o persoal empregado na Administración pública representa un 1�,7% , e, finalmente, é o ensino superior o que ten maior peso, cun 5�,7% do total de persoal na I+D.

Á luz dos datos da gráfica 1, podemos afirmar que a porcentaxe de mulleres (�7,5%) é inferior á dos homes se consideramos todo o persoal empregado en I+D en Galicia. Se diferenciamos en función do sector de referencia, os peores datos prodúcense nas empresas e IPSFL, onde as mulleres representan menos dun terzo do total. As porcentaxes máis favorables prodúcense no caso da Administración pública, onde chegan a representar un 50,8% na categoría de persoal I+D.

Gráfico5.1.1.PorcentaxedepersoalenI+DenEXCsegundotipodesectoresexo.2004

1�8

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

n Os/as investigadores/as representan o 70% do persoal empregado en I+D en Galicia. Coma no caso anterior, o peso de cada un dos sectores é diferente: o ensino superior emprega o 71,�% do persoal investigador galego, as empresas e IPSFL o 17,7% e a Administración pública o 11,1%. Se observamos o gráfico �, vemos que a presenza de mulleres nesta categoría, cun 40,4%, mellora algo as porcentaxes para o total do persoal que vimos máis arriba. Por sectores de actividade, as mulleres teñen maior presenza porcentual na Administración pública, 46,�%. No sector da ensinanza superior que, como vimos, é o que máis peso ten en I+D, as mulleres representan case un 4�%. E novamente é a empresa privada a que presenta unhas porcentaxes máis baixas, cun �0,9% de investigadoras.

Dos datos dos dous gráficos podemos concluír que a muller acadou, en termos de presenza, a paridade no sector público de I+D galego, mentres quedan aínda algúns pasos que dar na investigación que se fai no ámbito privado.

5.2.ApresenzadasmulleresnosprogramasdeI+Ddefinanciamentopúblicogalego

Tanto a Constitución española como o Estatuto de Galicia obrigan os poderes públicos a promover a ciencia e a investigación científica e técnica en beneficio do interese xeral. A Xunta de Galicia respondeu a esta obriga coa posta en marcha de diversos plans galegos de I+D+I. Os datos que aquí presentamos corresponden ao ultimo ano do segundo plan autonómico, denominado Plan galego de investigación, desenvolvemento e innovación tecnolóxica (PGIDIT) �00�-�005.

Gráfico5.1.2.Porcentaxeinvestigadores/asenEXCsegundotipodesectoresexo.2004

1�9

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

nO PGIDTI estrutúrase en tres tipos de programas: programa xeral, programas sectoriais e programas horizontais.

O plan recolle un único programa xeral, o Programa de promoción xeral da investigación (PXI). Trátase dun programa que ten como obxecto darlle soporte á I+D+I nos aspectos básicos e xerais que afecten o sistema público de I+D e os centros tecnolóxicos.

Os programas sectoriais oriéntanse fundamentalmente ao desenvolvemento dos sectores económicos e sociais de Galicia. Favorecen a investigación aplicada que poida ser transferible aos principais sectores da economía, así como as actividades de investigación e innovación tecnolóxica realizadas por empresas galegas.

Os programas horizontais tratan de contribuír á articulación do sistema galego de innovación incidindo na participación de todos os axentes a través da súa mobilización e activación. Con este obxectivo créanse catro programas: recursos humanos, apoio á innovación en empresas, cooperación internacional e sensibilización social.

5.2.1. A presenza das mulleres no Programa de promoción xeral dainvestigación

O Programa de promoción xeral da investigación ocupou no ano �005 a 1.8�6 investigadores e investigadoras. Como podemos ver na táboa 1, a porcentaxe de investigadoras que participaron nel foi do 4�,�6%, presenza que reflicte outra vez uns niveis que nos acercan á paridade no sector público. Ademais, a táboa amosa que non se produce unha perda de investigadoras cando atendemos aos proxectos presentados e os concedidos, o que pode estar a contribuír ao logro da igualdade.

Táboa5.2.1.Porcentaxede investigadorasenproxectosde investigacióndoPXIenuniversidadeseOPI

Total presentados Total concedidos

H M H M

PROXECTOS GRUPOS PXI 56,50 4�,50 56,64 4�,�6

GRUPOS SECTORIAIS 61,�8 �8,7� 55,89 44,11

1�0

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

n O PXI estrutúrase, entre outras, nas seguintes accións: a) Promoción xeral do coñecemento: proxectos de investigación básica de

grupos consolidados e grupos de excelencia de universidades e centros públicos de investigación.

b) Axudas para a formación de novos grupos de investigación.c) Incentivos para a participación noutros programas europeos ou estatais.

A presenza das mulleres nestas distintas accións do PXI acada as porcentaxes que viamos antes para o programa no seu conxunto. Non obstante, hai que salientar a menor presenza de investigadoras nos grupos en formación, chegan unicamente ao �5,6�%.

Táboa5.2.2.Porcentaxede investigadorasenproxectosde investigacióndoPXIportipodeacción


H M H M

Novos grupos 61,4� �8,58 64,�8 �5,6�

Proxectos 5�,�5 47,65 54,01 45,99

Incentivos 56,90 4�,10 56,�0 4�,70

Se atendemos ás institucións que participan con proxectos no PXI, vemos que é nos organismos públicos de investigación e nos centros tecnolóxicos onde a presenza das mulleres como investigadoras é maior (49,�4%). Por universidades, obsérvase que a USC é a que ten unha maior presenza de mulleres investigadoras nos proxectos financiados dentro do plan galego, mentres que a UDC e a UV aínda teñen que dar algúns pasos para acadar a paridade.

Táboa5.2.3.Porcentaxede investigadorasenproxectosde investigacióndoPXIporinstitución


H M H M

UDC 6�,95 �6,05 66,�� ,67

USC 5�,05 47,95 5�,0� 46,98

1�1

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

nTotal presentados Total concedidos

H M H M

UV 64,66 �5,�4 6�,9� �6,08

OUTROS 5�,�9 47,61 50,66 49,�4

5.2.2.Apresenzadasmulleresnosprogramassectoriais

No ano �005 os programas sectoriais do PGIDIT ocupaban a �.985 persoas como persoal investigador. A porcentaxe de mulleres que participan en proxectos destes programas non chega ao �0%, aínda que atopamos diferenzas en función do organismo no que desenvolven a súa actividade investigadora. Así, é nas universidades e nos organismos públicos de investigación onde é maior a presenza de mulleres (44,11%); mentres que nos centros tecnolóxicos a porcentaxe de investigadoras alcanza un �7,�%. As empresas, pola súa banda, presentan unha presenza de mulleres entre o seu persoal investigador moi baixa, xa que non superan o ��%.

Táboa 5.2.4. Porcentaxe de investigadoras en proxectos do programasectorialpresentadoseconcedidosenuniversidades,OPI,empresasecentrostecnolóxicos


H M H M

Universidade e OPI 61,�8 �8,7� 55,89 44,11

Empresas 78,17 �1,8� 78,46 �1,54

Centros tecnolóxicos 68,99 �1,01 7�,7� �7,�7

Total 70,9 �9,1 70,� �9,8

Tamén encontramos diferenzas reveladoras nas porcentaxes de mulleres investigadoras se atendemos ao tipo de programa sectorial.

Como viamos nos datos anteriores, a presenza das mulleres acada a súa porcentaxe máis elevada no ámbito da universidade. Por sectores, a participación da muller como

1��

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

n investigadora é maioritaria nas ciencias sociais e nas tecnoloxías da alimentación. Pola contra, aínda teñen algo que avanzar nas tecnoloxías da información e as comunicacións, onde representan o �5,�1%. Por último, cómpre dicir que son minoría no sector da tecnoloxía de deseño e produción industrial e no sector da sociedade da información.

Táboa5.2.5.PorcentaxedeinvestigadorasenproxectosdoprogramasectorialenuniversidadeseOPIportipodeprogramasectorial


H M H M

Recursos agropecuarios 61,79 �8,�1 5�,80 46,�0

Recursos mariños 50,�� 49,77 47,6� 5�,�8

Biodiversidade e recursos forestais 54,09 45,91 54,76 45,�4

Recursos enerxéticos e mineiros 86,�6 1�,64

Biotecnoloxía e tecnoloxías farmacéuticas e de ciencias da saúde

58,00 4�,00 57,�7 4�,7�

Tecnoloxías da alimentación 50,00 50,00 46,94 5�,06

Tecnoloxías ambientais 58,�8 41,7� 50,79 49,�1

Tecnoloxías dos materiais 69,14 �0,86 56,14 4�,86

Tecnoloxías da construción e de conservación do patrimonio

5�,�4 47,76 57,14 4�,86

Tecnoloxías da información e das comunicacións

77,16 ��,84 64,79 �5,�1

Tecnoloxías de deseño e produción industrial 95,�1 4,69 91,67 8,��

Ciencias sociais 5�,44 46,56 44,97 55,0�

Sociedade da información 76,96 ��,04 8�,56 16,44

Por outra banda, a variabilidade que reflicten as porcentaxes no ámbito da empresa é moi significativa. Lonxe do �1% que representan as investigadoras no total do programa, en sectores como o da biotecnoloxía e tecnoloxías farmacéuticas e da saúde, nas tecnoloxías de construción e conservación do patrimonio, nas ciencias sociais e nas tecnoloxías da alimentación as mulleres acadan a paridade. Pola contra, a súa presenza apenas supera o 15% en programas como o das tecnoloxías

1��

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

nde deseño e produción industrial e no estratéxico das tecnoloxías da información e comunicación.

Táboa5.2.6.Porcentaxedemulleresenproxectospresentadoseconcedidosenprogramassectoriaisenempresaselaboratorioseportipodeprograma


H M H M

Biotecnoloxía e tecnoloxías farmacéuticas e de ciencias da saúde

60,�8 �9,6� 5�,17 47,8�

Tecnoloxías da construción e de conservación do patrimonio

69,84 �0,16 5�,6� 47,�7

Ciencias sociais 5�,45 46,55 51,�� 48,78

Tecnoloxías de deseño e produción industrial 86,08 1�,9� 86,5� 1�,47

Recursos agropecuarios 70,59 �9,41 68,�9 �1,71

Recursos enerxéticos e mineiros 71,76 �8,�4 75,00 �5,00

Biodiversidade e recursos forestais 75,61 �4,�9 68,75 �1,�5

Recursos mariños 6�,89 �7,11 60,47 �9,5�

Sociedade da información 68,19 �1,81 69,9� �0,08

Tecnoloxías da alimentación 55,51 44,49 5�,88 47,1�

Tecnoloxías ambientais 79,�8 �0,7� 81,�� 18,67


85,64 14,�6 84,65 15,�5

Tecnoloxías dos materiais 78,�8 �1,6� 75,86 �4,14

A variabilidade amosada no ámbito empresarial tamén a atopamos nos centros tecnolóxicos e, ademais, con pautas similares. Neste sector, as mulleres son maioría no sector da biodiversidade e dos recursos forestais, mentres que outra vez non chegan ao 15% nos sectores da sociedade da información e tecnoloxías da información e das comunicacións.

1�4

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

n Táboa5.2.7.Porcentaxedemulleresenproxectospresentadoseconcedidosenprogramassectoriaisencentrostecnolóxicoseportipodeprograma


H M H M

Ciencias sociais 45,45 54,55 57,14 4�,86

Tecnoloxías de deseño e produción industrial 89,55 10,45 90,91 9,09

Biodiversidade e recursos forestais 45,45 54,55 45,45 54,55

Recursos mariños 54,88 45,1� 55,56 44,44

Sociedade da información 79,55 �0,45 86,49 1�,51

Tecnoloxías da alimentación 5�,45 46,55 54,�9 45,71

Tecnoloxías ambientais 5�,54 46,46 54,55 45,45


88,46 11,54 88,46 11,54

Tecnoloxías dos materiais 70,59 �9,41 70,4� �9,58

Antes de deixar esta sección e polo que respecta aos programas sectoriais, é importante analizar o que cremos que é un indicador significativo do avance real das mulleres na ciencia e tecnoloxía. Referímonos á presenza de investigadoras que lideran proxectos de investigación.

Se atendemos aos datos que contén a táboa 5.�.8, vemos que só un 16,�% dos proxectos son liderados por mulleres. Outra vez as diferenzas por ámbitos son significativas. Así, un �0,�% dos proxectos sectoriais en universidades e OPI contan cunha muller como investigadora principal, un 1�,7% dos proxectos das empresas son liderados por mulleres e un escaso 7,7% dos proxectos sectoriais que se desenvolven en centros tecnolóxicos son dirixidos por unha investigadora.

En relación con este indicador, resulta de grande interese subliñar as porcentaxes de éxito na convocatoria. Como se pode observar na táboa que estamos a analizar, o éxito no ámbito das universidades é claro: mentres que a presenza de mulleres entre os que se presentaron á convocatoria como investigadoras/es principais era dun 1�,6%, unha vez resolta, a presenza das mulleres entre os seleccionados increméntase ata un �0,�%. Isto non ocorre para os outros dous ámbitos, que reflicten unhas porcentaxes de éxito negativas.

1�5

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

nTáboa 5.2.8. Porcentaxe de proxectos do programa sectorial liderados pormullerespresentadoseconcedidosenuniversidades,OPI,empresasecentrostecnolóxicos


H M H M

Universidade e OPI 87,4 1�,6 69,8 �0,�

Empresas 84,80 15,� 87,�6 1�,74

Centros tecnolóxicos 85,�9 14,71 9�,�1 7,69

Total 86,1 1�,9 8�,7 1�,�

5.2.3. A presenza das mulleres nos programas horizontais: os recursoshumanos

O número de persoas que se beneficiaban no �005 dunha bolsa ou contrato de investigación era de 405. Entre elas, e tal como podemos observar na táboa 5.�.9, as mulleres son maioría. As bolsas predoutorais supoñen en case todos os casos o inicio dunha carreira investigadora, e neste nivel as mulleres acadan case o 60%. A porcentaxe de mulleres contratadas ao abeiro do Programa Isidro Parga Pondal da Xunta de Galicia resulta tamén moi significativa, un 57,8%. O programa naceu coa finalidade de “substituír o déficit de recursos humanos que caracteriza o sistema de I+D en Galicia’’ e de integrar investigadores cunha relevante experiencia posdoutoral en grupos de investigación galegos por un período de 4 anos. Podemos dicir, polo tanto, que, na base da investigación en Galicia, as mulleres son maioría, o que nos sitúa ante un presente moi esperanzador para a ciencia e tecnoloxías galegas.

Táboa5.2.9.PorcentaxedemulleresconbolsasecontratosdeinvestigacióndentrodoProgramaderecursoshumanosdeinvestigacióndaXunta


H M H M

Bolsas predoutorais �8,75 61,�5 41,14 58,86

Mabegondo ��,08 76,9� �6,�� 7�,68

I. Parga Pondal 50,00 50,00 4�,�� 57,78

Estadías de investigación 50,91 49,09 5�,46 47,54

1�6

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

n Gustaríanos concluír afirmando que a presenza das mulleres nos programas de financiamento público galego deixou de ser testemuñal. Aínda así, atopamos situacións ben distintas se atendemos a factores diversos. Polo que se refire ao ámbito onde desenvolven o seu labor, as mulleres acadan a paridade na universidade e nos OPI, pero seguen a ser poucas na empresa. Así mesmo, tamén existen diferenzas segundo a especialidade do sector: as mulleres son franca minoría en sectores estratéxicos como os da sociedade da información e as TIC. Por último, constatouse que queda moito por andar para acadar a paridade no liderado dos proxectos de investigación que se desenvolven en Galicia.

5.3.ApresenzadasmulleresnosprogramasdeI+Ddefinanciamentopúblicoestatal

O Plan nacional de I+D �004-�007 constitúe un eixe estratéxico da política española de I+D para o seu período de aplicación. A concesión de proxectos de investigación neste ámbito supón a obtención de financiamento a un nivel de máis ampla competitividade. Na Resolución de setembro de �006, a Secretaría de Estado de Universidades e Investigación fixo público que, na valoración dos proxectos “propostos” para financiamento pola Comisión de Selección, se terá en conta a participación de membros femininos nos equipos de investigación (como investigadoras principais ou como participantes no equipo).

A porcentaxe de investigadoras principais das tres universidades galegas nos proxectos do Plan nacional de I+D+I non supera en ningún momento a cota do trinta por cento e é a USC a que maior porcentaxe de investigadoras IP posúe. Dende �004, a cota descende progresivamente ata �006, onde se sitúa por debaixo do vinte por cento. Este descenso pode estar indicando que algúns dos proxectos liderados por mulleres galegas finalizaron con anterioridade a �006 ou ben un crecemento negativo da presenza de mulleres galegas como IP no Plan nacional. Haberá que esperar a ver cales son os efectos da aplicación do cociente de xénero polas comisións para as vindeiras avaliacións de proxectos do Plan nacional de I+D no �007.

1�7

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

nTáboa 5.3.1. Porcentaxe de investigadoras principais en proxectos do PlannacionaldeI+D+Isegundouniversidadeesexo.Anos2004-2006

UDC USC UV SUG

�004 �7,59 �8,57 �1,4� �6,87

�005 14,81 �4,�9 �0,69 �1,74

�006 16,67 18,06 14 16,45

Total 19,77 ��,81 17,76 �1,46

5.4. A actividade investigadora das mulleres nas universidades galegas.Sexeniosegruposdeinvestigación

Os chamados sexenios de investigación implantáronse en 1989 mediante os ditames da Comisión Nacional Avaliadora da Actividade Investigadora. Constitúen un indicador globalizador do conxunto de actividades de I+D do profesorado universitario funcionario (titulares e catedráticos/as). Con respecto á obtención de sexenios de investigación por parte das mulleres do SUG, constátase un crecemento sostido aínda que moderado dende o ano �000. Agás a UDC, no ano �006, as profesoras da USC e UV superan o trinta e cinco por cento. As diferenzas porcentuais entre homes e mulleres probablemente estean relacionadas co feito

Gráfico5.3.1.Porcentaxedeinvestigadorasprincipias(IP)enproxectosdoPlannacionaldeI+D+Isegundouniversidade

1�8

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

n de que o profesorado funcionario masculino é maioritario nas tres universidades, especialmente na UDC. Polo tanto, continúan a ser máis os homes en condicións de pedir os sexenios de investigación, aínda que esta tendencia, como observamos, está a mudar. Non obstante, sería interesante dispoñer da ratio de peticións e concesións de sexenios por sexos, dato que non foi posible conseguir.

Táboa5.4.1.PorcentaxedesexeniosdeinvestigaciónporsexosnaUSC

�000 �001 �00� �00� �004 �005 �006

Mulleres ��,� ��,� �4,9 �5,� �6,1 �6,� �6,�

Homes 66,7 66,8 65,1 64,7 6�,9 6�,7 6�,7

Táboa5.4.2.PorcentaxedesexeniosdeinvestigaciónporsexosnaUV

�000 �001 �00� �00� �004 �005 �006

Mulleres �0,7 �9,7 �1,8 �4,9 �6,� �6,9 �7,1

Homes 69,� 69,� 68,� 65,1 6�,8 6�,1 6�,9

Gráfico5.4.1.PorcentaxedesexeniosdeinvestigaciónporsexosnaUSC

1�9

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

n

Táboa5.4.3.PorcentaxedesexeniosdeinvestigaciónporsexosnaUDC

�000 �001 �00� �00� �004 �005 �006

Mulleres 19 ��,4 �6 �6,1 �6,6 �6,9 �6,�

Homes 81 76,6 74 7�,9 7�,4 7�,1 7�,8

Gráfico5.4.2.PorcentaxedesexeniosdeinvestigaciónporsexosnaUV

Gráfico5.4.3.PorcentaxedesexeniosdeinvestigaciónporsexosnaUDC

140

cap

ítu

lo 5

. as

mu

ller

es n

a in

ves

tig

ació

n En canto á coordinación de grupos de investigación por parte de mulleres das tres universidades galegas, as porcentaxes varían considerablemente, dende un quince por cento na UDC ata un trinta e cinco por cento na UV. O motivo destas asimetrías débese fundamentalmente aos diferentes requisitos esixidos para a creación de grupos de investigación por cada universidade, e a UV é a que presenta unhas condicións (número mínimo de profesoras/es, produción científica, IP etc.) menos restritivas. Non obstante, o límite do trinta por cento como media continúa a ser deficitario se temos sen conta que o liderado de grupos de investigación está directamente relacionado coa capacidade de obter recursos e financiamento para a investigación. Mentres as mulleres non lideren en igual medida ca os homes os grupos e os proxectos de investigación non se eliminarán as dificultades para o acceso feminino ás categorías e postos profesionais mais elevados.

Táboa5.4.4.Porcentaxedecoordinadorasdegruposdeinvestigaciónsegundouniversidade.Ano2006

Universidade �006 (%)

UDC 15 15,46

USC �1 �1,65

UV 115 �5,49

Total 151 �9,15

Gráfico5.4.4.Porcentaxedecoordinadorasdegruposdeinvestigaciónsegundouniversidade.Ano2006

141

capítulo 6.AS MULLERES E A CIENCIA NO SISTEMA EDUCATIVO DE GALICIA EN PERSPECTIVA COMPARADA

cap

ítu

lo 6

. as

mu

ller

es e

a c

ien

cia

no

sis

tem

a ed

uc

ativ

o d

e g

alic

ia e

n p

ersp

ecti

va c

om

par

ada Este capítulo ten como obxectivo realizar unha comparativa dos datos xa enuncia-

dos para Galicia cos existentes para o total de España. Este exercicio permitiranos observar a similitude das cifras de ambos os niveis no que se refire á presenza das mulleres no sistema educativo e á súa infrarrepresentación no ámbito científico-tecnolóxico.

A fonte de información para os datos correspondentes a España foi o Instituto Nacional de Estatística. Debemos mencionar que a comparativa se realizará para aqueles datos que, máis alá de seren relevantes, aparecen recollidos por este organismo. Deste xeito, moitas cifras non poden ser abordadas en perspectiva comparada debido á súa inexistencia na citada fonte.

Os datos comparados son os que seguen:

x Alumnado de educación infantil segundo tipo de centro e sexo.x Alumnado de educación primaria segundo tipo de centro e sexo. x Alumnado de ESO segundo tipo de centro e sexo.x Alumnado de bacharelato segundo especialidade e sexo.x Alumnado de FP de grao medio segundo especialidade e sexo.x Alumnado de FP de grao superior segundo especialidade e sexo.x Alumnado matriculado na universidade segundo área de coñecemento e

sexo.x Alumnado matriculado en terceiro ciclo segundo área de coñecemento e

sexo.x Alumnado que acada o grao de doutor/a segundo área de coñecemento e

sexo.x Profesorado de educación obrigatoria e postobrigatoria segundo categoría

e sexo.x Profesorado universitario segundo categoría e sexo.x Persoal investigador en EXC por tipo de sector e sexo.x Persoal en I+D en EXC por tipo de sector e sexo.

6.1.Alumnadodeeducaciónobrigatoriaepostobrigatoria

Esta sección permitiranos realizar unha breve comparativa do alumnado que cursa educación infantil, primaria, ESO, bacharelato, formación profesional de grao medio e de grao superior.

14�

cap

ítu

lo 6

. as

mu

ller

es e

a c

ien

cia

no

sis

tem

a ed

uc

ativ

o d

e g

alic

ia e

n p

ersp

ecti

va c

om

par

adaNo que respecta ao alumnado das primeiras etapas educativas, podemos observar

que, ao igual ca no caso galego, os datos referidos ao total español amosan unha paridade entre os sexos con cifras lixeiramente favorables aos varóns (táboas 6.1.1, 6.1.�, 6.1.�).

Táboa6.1.1.Porcentaxedealumnadodeeducacióninfantilsegundotipodecentroesexo

Galicia España

H M H M

Centros públicos 51,5 48,5 51,8 48,�

Centros privados 40,6 49,4 50,7 49,�

Fonte: elaboración propia a partir de datos do INE para o �005

Táboa6.1.2.Porcentaxedealumnadodeeducaciónprimariasegundotipodecentroesexo

Galicia España

H M H M

Centros públicos 51,8 48,� 5�,1 47,9

Centros privados 51,� 48,7 50,8 49,�


Táboa6.1.3.PorcentaxedealumnadodeESOsegundotipodecentroesexo

Galicia España

H M H M

Centros públicos 50,4 49,6 51,5 48,5

Centros privados 5�,5 47,5 50,9 49,1


144

cap

ítu

lo 6

. as

mu

ller

es e

a c

ien

cia

no

sis

tem

a ed

uc

ativ

o d

e g

alic

ia e

n p

ersp

ecti

va c

om

par

ada O alumnado de bacharelato de ambos os niveis tamén amosa comportamentos

análogos. As mulleres son clara maioría no alumnado dos centros públicos e achéganse á paridade nos privados (táboa 6.1.4). A segregación horizontal segundo a área temática é similar nos dous ámbitos, e a porcentaxe de mulleres na área tecnolóxica é maior no caso galego.

Táboa6.1.4.Porcentaxedealumnadodebacharelatosegundoespecialidadeesexo

Galicia España


H M H M H M H M

B. artes �7,� 7�,8 51,� 48,7 44 66 �5,4 64,6

B. ciencias da natureza e da saúde

45,7 54,� 5�,6 46,4 49,� 51,7 50,8 49,�

B. en humanidades e ciencias sociais

�1,8 68,� 45,8 54,� �5 65 40,� 59,8

B. en música ou danza 55,6 44,4

B. en tecnoloxía 76,5 ��,5 78,4 �1,6 80,� 19,7 78,1 �1,9

Total 41,8 58,2 52 48 44,5 56,5 49,1 50,9Fonte: elaboración propia a partir de datos do INE para o �005

Os datos referidos á formación profesional de grao superior e medio amósannos a similitude das cifras galegas e españolas. As mulleres sitúanse en maior medida na formación de grao superior e manteñen en ambos os niveis académicos a mesma preferencia por itinerarios formativos relacionados co coidado ou a administración (táboas 6.1.5 e 6.1.6). Neste tipo de formación podemos afirmar que os estereotipos de xénero teñen unha clara influencia na escolla de especialidades, o cal determina a presenza dunha segregación horizontal moi notable.

145

cap

ítu

lo 6

. as

mu

ller

es e

a c

ien

cia

no

sis

tem

a ed

uc

ativ

o d

e g

alic

ia e

n p

ersp

ecti

va c

om

par

adaTáboa6.1.5.PorcentaxedealumnadodeFPdegraomediosegundosexo

Galicia España


H M H M H M H M

Actividades agrarias 8�,6 16,4 100 76,1 ��,9 80,4 19,6

Act. físicas e deportivas 5�,7 46,� 64,7 �5,� 67,5 ��,5

Act. marítimo-pesqueiras 9�,� 7,8 89,7 11,� 100

Administración 19,6 80,4 19 91 �4,4 75,6 �9,5 70,5

Artes gráficas 51,� 48,7 56,8 4�,� 5�,8 48,� 60 40

Comercio e márketing ��,1 77,9 �5,7 74,� 4� 58 49,� 50,7

Comunicación, imaxe e son 4�,4 56,6 4�,9 56,1 59,� 40,8 65,9 �4,1

Edificación e obra civil 68 �� 7� �8

Electricidade e electrónica 97,1 �,9 97,7 �,� 9�,4 7,6 9�,4 6,6

Fabricación mecánica 98,� 1,8 98 � 90,7 9,� 90,7 9,�

Hostalería e turismo 48,4 51,6 �0,� 69,7 �9,5 70,5 �6,6 7�,4

Imaxe persoal 1,9 98,1 �,9 97,1 �,7 97,� �,7 96,�

Industrias alimentarias 49,� 50,7 100 47 5� 44 66

Informática 75,8 �4,� 85,6 14,4 77,4 ��,6 80 �0

Madeira e moble 94,5 5,5 89,8 11,� 8�,� 16,7


98,7 �,6 100 97,6 �,4 96,6 �,4

Mantemento e servizos 97,4 �,6 80,4 19,6 9�,4 7,6

Química 16,5 8�,5 �9,5 61,5 49,9 50,1

Sanidade 6 94 7,4 9�,6 19,� 80,7 �1,7 78,�

Servizos socioculturais e á comunidade

1�,� 87,7 9,5 90,5 9,8 90,� 7,1 9�,9

Téxtil, confección e pel �,� 97,8 ��,7 76,� 15,8 84,�

Vidro e cerámica 16,7 8�,� 60,� �9,8

Total 64,5 35,5 40 60 57,2 42,8 46 54Fonte: elaboración propia a partir de datos do INE para o �005

146

cap

ítu

lo 6

. as

mu

ller

es e

a c

ien

cia

no

sis

tem

a ed

uc

ativ

o d

e g

alic

ia e

n p

ersp

ecti

va c

om

par

ada Táboa.6.1.6.PorcentaxedealumnadodeFPgraosuperiorsegundosexo

Galicia España


H M H M H M H M

Actividades agrarias 71,9 �8,1 76,1 ��,9 80,6 19,4

Act. físicas e deportivas 60 40 88,9 11,1 64,7 �5,� 67,5 ��,5

Act. marítimo-pesqueiras 8�,5 17,5 88,7 11,� 100

Administración �1,7 78,� �6,7 7�,� �4,4 75,6 �9,5 70,5

Artes gráficas �4,8 65,� 51,8 48,� 60 40

Comercio e márketing ��,8 66,� 4� 58 4� 58 49,� 50,7

Comunicación, imaxe e son 6�,5 �6,5 61,7 �8,� 59,� 40,8 6�,9 �4,1

Edificación e obra civil 64,� �5,7 80,4 19,6 68 �� 7� �8

Electricidade e electrónica 9�,4 7,6 96,6 �,4 9�,4 7,6 9�,4 6,6

Fabricación mecánica 91,9 8,1 98,4 1,6 90,7 9,� 90,7 9,�

Hostalería e turismo �� 67 �4,8 75,� �9,5 70,5 �6,6 7�,4

Imaxe persoal 1,6 98,4 100 �,7 97,� �,7 96,�

Industrias alimentarias �9,8 60,� 47 5� 4,4 75,6

Informática 70 �0 8�,9 17,1 87,4 ��,6 81 19

Madeira e moble 90,� 9,7 98,8 11,� 8�,� 16,7


97,� �,7 97,6 �,4 98,4 1,6

Mantemento e servizos 84,� 15,7 80,4 19,6 9�,� 7,7

Química �4,� 65,8 �9,5 61,5 49,9 50,1

Sanidade 15,1 84,9 �1,4 78,6 19,� 80,7 �1,7 78,�

Servizos socioculturais e á comunidade

5,5 94,5 7,1 9�,9 9,8 90,� 7,1 9�,9

Téxtil, confección e pel 8,� 91,8 ��,7 76,� 1�,8 84,�

Vidro e cerámica 60,� �9,8

Total 49,7 50,3 44,1 55,9 49,6 50,4 51,3 48,7Fonte: elaboración propia a partir de datos do INE para o �005

147

cap

ítu

lo 6

. as

mu

ller

es e

a c

ien

cia

no

sis

tem

a ed

uc

ativ

o d

e g

alic

ia e

n p

ersp

ecti

va c

om

par

ada6.2.Oalumnadouniversitario

A xeneralización da educación primaria e secundaria nos anos oitenta determinou a masiva incorporación das mulleres ao ámbito universitario. Este cambio determina que na actualidade representen máis dun 50% do alumnado matriculado en licenciaturas universitarias, cifra que, no caso galego, chega ata un 57,4% (táboa. 6.�.1). Aínda que podería parecer un indicador de igualdade de xénero, a maior permanencia das mulleres no sistema educativo vén determinada pola percepción de que deben estar máis preparadas ca os homes para acceder ao mundo laboral (Martínez Costa, �00�:1�4; Emakunde, �00�:�1). Este fenómeno é denominado a supermeritocratización das mulleres (Alonso Sánchez, �001:16�).A idea da universidade feminizada québrase en canto comezamos a observar a distribución das alumnas por áreas de coñecemento. A análise dos datos devólvenos á segregación horizontal observada na educación secundaria e á escasa presenza na área tecnolóxica.

Táboa6.2.1.Porcentaxedealumnadomatriculadonauniversidadesegundoáreadecoñecementoesexo

Galicia España

H M H M

CC. da saúde �� 77 �5,8 74,�

Científico �7,7 6�,� 40,7 59,�

Humanístico �0,� 69,8 �7,4 6�,6

Tecnolóxico 76,8 ��,� 7�,7 �7,�

Xurídico-Social �7,7 6�,� �6,9 6�,1

Total 42,6 57,4 45,7 54,3


Os datos para o alumnado de terceiro ciclo sitúannos, tanto en España como en Galicia, ante a gráfica das tesoiras que determina unha perda de mulleres con respecto á etapa previa (táboas 6.�.� e 6.�.�). Esta variación determina o comezo da “fuga de canles” que sofre o sistema universitario, pola cal cada chanzo académico implica a perda de novas mulleres e o achegamento cara á inversión da situación previa ao doutoramento, onde as mulleres eran clara maioría (Emakunde, �00�:�1; ETAN, �001:1�).

148

cap

ítu

lo 6

. as

mu

ller

es e

a c

ien

cia

no

sis

tem

a ed

uc

ativ

o d

e g

alic

ia e

n p

ersp

ecti

va c

om

par

ada Debemos sinalar que a perda de alumnado feminino na etapa de doutoramento

é maior no caso de Galicia, aínda que nos datos para aqueles doutorandos que presentan a súa tese as mulleres recuperan a similitude coas cifras para o total de España.

Táboa6.2.2.Porcentaxedealumnadomatriculadoenterceirociclosegundoáreadecoñecementoesexo

Galicia España

H M H M

CC. experimentais e da saúde 4�,6 57,4 41,� 58,8

Humanístico �9,8 60,� 4�,� 56,7

Tecnolóxico 67,5 ��,5 7�,4 �7,6

Xurídico-Social 46,� 5�,7 49 51

Total 56,5 43,5 49 51 Fonte: elaboración propia a partir de datos do INE para o �005

Táboa6.2.3.Porcentaxedealumnadoqueacadaograodedoutor/asegundoáreadecoñecementoesexo

Galicia España

H M H M

CC. experimentais e da saúde 50 50 48,� 51,7

Humanístico 41,5 58,5 51,6 48,4

Tecnolóxico 7�,7 �7,� 74,1 �5,9

Xurídico-Social 45,9 54,1 5�,6 47,4

Total 51,2 48,8 53,2 46,8


149

cap

ítu

lo 6

. as

mu

ller

es e

a c

ien

cia

no

sis

tem

a ed

uc

ativ

o d

e g

alic

ia e

n p

ersp

ecti

va c

om

par

ada6.3.Asmulleresnoprofesorado

Nesta sección analizaremos a situación das profesoras tanto de educación obrigatoria e postobrigatoria como universitaria.

No que respecta ao profesorado non universitario, podemos ver que tanto os datos referidos a Galicia como ao total de España corroboran a diminución do número de mulleres canto maior é o nivel educativo (táboa 7.�.1). Así, son clara maioría nas etapas de infantil, primaria e ESO, e non chegan á paridade en bacharelato e formación profesional.

Táboa 6.3.1. Porcentaxe de profesorado de educación obrigatoria epostobrigatoriasegundocategoríaesexo

Galicia España

H M H M

Ed. infantil 4,� 95,8 ��,9 76,1

Ed. primaria �6,� 7�,8

ESO �9,� 60,7 46,1 5�,9

Bacharelato 5�,� 47,8

Formación profesional 64,5 �5,5


Se o que analizamos é o profesorado universitario, poderemos constatar a coincidencia naqueles datos que anuncia a presenza dunha segregación vertical resultante de observar os diferentes niveis xerárquicos existentes no profesorado universitario, dende os/as profesores/as axudantes ata os/as catedráticos/as. A revisión dos datos lévanos cara á constatación do “efecto pirámide”, cada chanzo que ascendemos o número de mulleres faise máis reducido, e acada o seu cumio nas cátedras onde non superan o 14% (táboa 6.�.�). Igualmente, esta progresiva perda de mulleres conforme maior é o rango e o poder dos postos lévanos a continuar o debuxo da “gráfica das tesoiras” antes mencionada para o alumnado de doutoramento.

150

cap

ítu

lo 6

. as

mu

ller

es e

a c

ien

cia

no

sis

tem

a ed

uc

ativ

o d

e g

alic

ia e

n p

ersp

ecti

va c

om

par

ada Táboa 6.3.2. Porcentaxe de profesorado universitario segundo categoría e

sexo

Galicia España

H M H M

Catedráticos/as universidade 86,� 1�,8 86 14

Titulares de universidade 59,� 40,8 6�,5 �6,5

Catedráticos/as de escola universitaria 60,1 �6,9 67,� ��,7

Titulares de escola universitaria 6�,8 �7,� 58,4 41,6

Contratados/as doutores 50,7 49,�

Axudantes LOU 47,1 5�,9 5�,� 46,8

Axudantes doutores/as 50,6 49,4

Axudantes LRU

Asociados/as 65,9 �4,1 65,9 �4,1

Colaborador/a 100 59,� 40,7

Outros 68,5 �5,1 6� �8

Total 64 36 74,7 35,3 Fonte: elaboración propia a partir de datos do INE para o �005

6.4.Opersoalinvestigador

Esta epígrafe fará referencia a aqueles datos que recollen a situación das mulleres no ámbito da investigación. Constitúe aquel aspecto para o que contamos con menos capacidade comparativa, xa que é o menos estudado e para o que o INE conta con menor información.

No que respecta á presenza de mulleres como persoal en I+D, podemos observar que, tanto no caso galego como no español, as mulleres se atopan infrarrepresentadas no ámbito das empresas (táboa 6.4.1). O dato preséntase máis positivo no caso galego, feito que se deberá con probabilidade a que inclúe as mulleres que traballan en IPSAL.

151

cap

ítu

lo 6

. as

mu

ller

es e

a c

ien

cia

no

sis

tem

a ed

uc

ativ

o d

e g

alic

ia e

n p

ersp

ecti

va c

om

par

adaTáboa6.4.1.PorcentaxedepersoalenI+DenEXCportipodesectoresexo

Galicia España

H M H M

Administración 49 51 50,4 49,6

Ensinanza superior 58 4� 57,4 4�,6

Empresas 76 �4 71,7 �8,�

IPSAL 41,6 58,4


Se o que observamos é o persoal investigador en equivalencia a xornada completa, poderemos ver que se produce unha situación similar á anterior (táboa 6.4.�). Tanto en España como en Galicia, as mulleres teñen unha presenza escasa no ámbito da empresa.

Táboa6.4.2.PorcentaxedepersoalinvestigadorenEXCportipodesectoresexo

Galicia España

H M H M

Administración 54 46 51,9 48,1

Ensinanza superior 58 4� 58,1 40,9

Empresas 69 �1 7�,8 �7,�

IPSAL 4� 58


6.5.Conclusións

A análise comparada entre os datos elaborados neste estudo e os recollidos polo INE para o total de España amósanos, en esencia, unha situación análoga (gráfica 6.5.1). Igualmente, recollen fenómenos xa enunciados por informes anteriores referidos a ámbitos tan variados como a Unión Europea (Comisión Europea, �006; ETAN, �001; Rees, �00�), España (Pérez Sedeño, �004; Grañeras et al., �001; FECYT, �005)

15�

cap

ítu

lo 6

. as

mu

ller

es e

a c

ien

cia

no

sis

tem

a ed

uc

ativ

o d

e g

alic

ia e

n p

ersp

ecti

va c

om

par

ada ou diversas comunidades autónomas (Emakunde, �00�; Izquierdo, �004; Martínez

Costa, �00�; Guil et al., �005).

Os puntos clave desta situación son a segregación horizontal que sitúa as mulleres en determinados itinerarios formativos afastados da área tecnolóxica e a presenza de segregación vertical que determina que, naqueles ámbitos onde existen escalas xerárquicas, as mulleres ocupen os postos máis baixos. Ambos os fenómenos determinan a pertinencia de realizar análises que, mediante datos desagregados, recollan a especial relación das mulleres co ámbito científico-tecnolóxico.

Gráfico6.5.1.GráficadastesoirasdeGaliciaeEspaña

15�

capítulo 7.conclusións

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s Como xa se indicou ao comezo deste estudo, as principais dificultades ás que houbo que enfrontarse foron, por un lado, a dispersióndedatos, e por outro, a falladeestatísticasqueincluísenavariablesexodeformasistemática.

Os datos avaliados relacionados coa presenza das mulleres como alumnas nas ensinanza obrigatoria, postobrigatoria e universitaria mostran un equilibriosostido entre varóns emulleres na educación infantil e primaria, tendencia que se mantén ata as etapas obrigatorias. Non obstante, apartirdobacharelatoeaformaciónprofesionaldegraosuperiorataosestudosuniversitarios,asmulleressonclaramaioría.

É probable que esta tendencia estea relacionada co feito de que os homes abandonan antes a formación para incorporarse ao mercado de traballo, mentres que as mulleres perciben a necesidade de estar máis preparadas e de acadar un maior nivel educativo que lles poida garantir un futuro no mercado laboral. De feito, son as mulleres as que mellores cualificacións académicas obteñen.

Agora ben, cando se analizan tanto as modalidades de bacharelato, como as familias (especialidades) de formación profesional ou as titulacións universitarias, constátase que asopciónselixidaspolasmullerescontinúansendoastradicionais (gráfico 7.1).

155

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s

Nota lenda: para as porcentaxes globais de presenza de mulleres e homes de cada nivel educativo empregáronse como indicadores o e respectivamente

Gráfico7.1Dsitribuciónhomesemulleresnosdistintosniveiseducativos 156

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s A porcentaxe de mulleres que estudan en centros públicos o bacharelato de humanidades é do 68%, e do 54% no de ciencias sociais.

Nos ciclos de formación profesional as mulleres escollen maioritariamente os estudos relacionados coa administración (78%), a sanidade (84%) e a imaxe persoal (98%).

Pola contra, tan só un ��% cursa o bacharelato tecnolóxico e menos dun 8% estudos de formación profesional relativos á tecnoloxía. Débese salientar que, das opcións tecnolóxicas, a química é a opción preferida polas estudantes.

As razóns que están detrás destas tendencias poden ser diversas e deben ser analizadas en profundidade. Con todo, cremos que a falla de referentes femininos no campo da ciencia e da tecnoloxía pode estar a condicionar que poucas estudantes se decanten por estudos deste tipo.

En canto á presenza das mulleres na educación universitaria, as conclusións que se extraen son claras:

Naquelas titulacións nas que a tecnoloxía xoga un papel primordial, en especial nas enxeñerías, os desequilibrios entre homes e mulleres son moi elevados: o número de alumnas non acada o �0% en especialidades como Enxeñería Informática e Enxeñería Industrial e esta infrarrepresentación mantense dende os últimos dez anos.

Polo contrario, nos estudos como Enfermería e Medicina, así como en titulacións como Maxisterio (agás a especialidade de Educación Física), Socioloxía ou Comunicación Audiovisual, a presenza das mulleres supera o 70%. É importante destacar que en boa parte destas titulacións se acadan as notas de corte máis altas no acceso á universidade.

Se atendemos aos estudos de terceiro ciclo, os desequilibrios entre homes e mulleres tenden a minimizarse. Así e todo, a presenza equilibrada de homes e mulleres que reflicten os datos globais non é tal cando analizamos as porcentaxes por áreas de coñecemento. Outra vez destaca a situación das mulleres no ámbito tecnolóxico, onde non chegan ao �0%.

157

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

sCon respecto á evolución nos últimos dez anos, aínda que hai diferenza entre as tres universidades, podemos identificar as seguintes tendencias:

A presenza equilibrada de homes e mulleres é constante nas ciencias xurídicas e sociais. Por outra parte, as mulleres son maioría na área de humanidades, onde superan o 60%.

Así mesmo, logrouse unha evolución moi positiva nas áreas de ciencias experimentais e ciencias da saúde, con algúns incrementos porcentuais superiores ao 10%. Con todo, o límite do �0% non se supera no global do SUG para as mulleres na área de ensinanzas técnicas.

A universidade constitúe a porta de entrada para a formación de especialistas do coñecemento e, aínda que as mulleres xa son maioría, mantense unha preponderancia destas en certas áreas e un crecemento lento noutras. É preciso seguir facendo un esforzo e poñer o problema da infrarrepresentación das mulleres nas áreas científicas e tecnolóxicas nun primeiro plano. Estes datos, en xeral, reflicten que o paso do tempo non chega para corrixir a situación das mulleres universitarias na ciencia e na tecnoloxía, esta convértese nunha cuestión importante que necesita un enfoque político e estratéxico a diversos niveis.

Os importantes contrastes entre opcións ás que maioritariamente optan as mulleres e opcións ás que maioritariamente optan os homes poden ter unha explicación en relación cos roles que a sociedade atribúe historicamente a homes e mulleres. Neste sentido, as diferenzas de elección estarían condicionadas polos patróns culturais dos xéneros. Os estereotipos femininos xiran en torno ás crenzas de que, en comparación co home, as mulleres se preocupan polo benestar dos demais, se interesan polas relacións interpersoais afectivas, buscan o equilibrio coas persoas que as rodean e son capaces de expresar abertamente emocións. Polo contra, o estereotipo dos homes preséntaos como unha persoa preocupada pola autoafirmación, orientada ao control e ao dominio e que antepón os aspectos relacionados co logro de obxectivos aos emocionais. De acordo cos estudos máis relevantes neste campo, mediante a socialización diferencial que trae consigo unha xerarquía de valores e uns intereses distintos en homes e mulleres, pódese explicar en parte por que existen diferenzas na elección vocacional de estudos de homes e mulleres. As mulleres concéntranse en opcións relacionadas co ámbito do benestar e a educación, e os homes optan por titulacións relacionadas coa xestión e a dirección, que deriven en profesións mellor consideradas e remuneradas.

158

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s Por conseguinte, as eleccións diferentes entre sexos no alumnado galego tanto nas etapas obrigatorias, postobrigatorias como universitarias non se poden explicar porque existan barreiras institucionais que impidan a libre elección das persoas, senón que máis ben haberá que ter en conta os factores sociais e tamén os psicolóxicos –os patróns culturais, as motivacións, os intereses e as expectativas de éxito entre homes e mulleres á hora de escoller unha formación ou titulación–.

Xa para finalizar coa análise do alumnado galego, debe ser destacado o éxito nos estudos acadado polas mulleres, feito que se constata en todos os niveis docentes:

As mulleres acadan porcentaxes maiores no remate dos estudos. Asemade, a porcentaxe de mulleres que acadan os premios extraordinarios de bacharelato é do 80% no curso �004-05.

No ámbito universitario este éxito tamén se reflicte nun maior número de mulleres que obteñen cualificacións de notable, sobresaliente, e premios extraordinarios de licenciaturas e diplomaturas.

Se atendemos agora aos datos referidos á presenza das mulleres no ámbito do profesorado, constátase que estas son clara maioría entre o profesorado na educación infantil e primaria. Non obstante, na formación profesional e no bacharelato adoitan presentarse porcentaxes favorables aos homes. Nos centros de ensinanza obrigatoria e postobrigatoria, o profesorado en tarefas de dirección sen funcións docentes son maioritariamente homes, mentres que nas áreas de psicoloxía/orientación as mulleres acadan case un 70%.

159

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

sGráfico7.2.DistribucióndoProfesoradonosdistintosniveis

No profesorado universitario, as mulleres non chegan ao 40%, aínda que os datos mostran unha tendencia positiva nos últimos dez anos de case 4 puntos porcentuais. A evolución, que resaltamos máis arriba, experimentada polas mulleres nos estudos de terceiro ciclo podería estar sinalando esta tendencia ao equilibrio que debería materializarse durante os próximos anos.

Con respecto ás áreas de coñecemento, constátase que as mulleres só acadan a paridade entre o profesorado en humanidades. Así mesmo, cando se analizan as distintas categorías de profesorado, os datos confirman a sentenza “a maior xerarquía, menos mulleres”. Nas tres universidades galegas a porcentaxe de catedráticas é moi baixa: o �0% na UV, o 1�% na USC e 11% na UDC (gráfico 7.�).

A proporción de mulleres nos diferentes cargos de representación e de goberno universitario é moi baixo. As reitorías das tres universidades galegas están ocupadas por homes. A presenza feminina nos equipos de goberno do SUG sitúase por debaixo do �6%, porcentaxe que queda aínda lonxe de acadar a paridade (40%-60% de ambos os dous sexos).

160

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s En canto ás direccións de centros, as mulleres só están presentes nun 9% na UDC, nun �4% na USC e nun 10% da UV. Se nos centramos nas direccións dos departamentos, a presenza feminina non supera o �5%. Na medida en que descendemos nos cargos (vicedecanatos, secretarías), a porcentaxe de mulleres aumenta.

Gráfico 7.3. Presenza de homes e mulleres nas distintas categorías deprofesorado

161

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

sXa por último, gustaríanos referirnos á presenza das mulleres na investigación. Os datos analizados relativos aos/ás investigadores/as que acadan financiamento en convocatorias públicas de I+D en Galicia reflicten que no eido da investigación aínda quedan pasos importantes que dar para acadar unha maior igualdade entre mulleres e homes.

Se observamos a distribución de investigadores/as en función do tipo de programa, xeral ou sectorial, podemos ver que as mulleres son minoría en ambas as categorías, aínda que acadan porcentaxes bastante significativas no Programa de promoción xeral da investigación.

Cando se avalía a presenza das mulleres como líderes de proxectos de investigación, esta diminúe substantivamente, aínda que as tendencias son similares ás anteriores: en empresas e centros tecnolóxicos as mulleres IP (investigadora principal) non acadan o 15%, mentres que nas universidades e OPI lixeiramente acadan o �0%.

No caso das investigadoras principais que obtiveron financiamento do Plan nacional de I+D, a situación é análoga á rexistrada para o plan autonómico. Así, as investigadoras principais que obtiveron este tipo de axudas non supera o �0%.

Se o que analizamos é a situación das profesoras universitarias, poderemos ver que o seu acceso aos sexenios de investigación é crecente, pero non chega á barreira do 40%. Un caso similar prodúcese na presenza de mulleres como coordinadoras de grupos de investigación. Aínda que se dan diferenzas segundo a universidade, a media do SUG sitúanos só ante un �9% de investigadoras ocupando este posto de liderado.

Valoraciónglobaleliñasdefuturo

No ano 1998 a Comisión Europea creou un grupo de expertas en muller e ciencia denominado ETAN (European Technology Assessment Networt). Como resultado de tres anos de traballo publicaron, en �001, un documento crucial neste ámbito de estudo, Política científica de la Unión Europea. Promover la excelencia mediante la integración de la igualdade de género, coñecido popularmente como o Informe ETAN (ETAN, �001). Os apuntamentos máis importantes deste informe foron os seguintes:

- Falta grave de estatísticas e indicadores.- Escaseza de mulleres nos postos científicos máis relevantes.

16�

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s - Perda de mulleres a medida que subimos no rango académico (gráfica das tesoiras).

- Distribución irregular segundo disciplinas.- Ausencia de mulleres nos postos directivos das universidades.- Infrarrepresentación en grupos de investigación.- Escasa presenza na investigación nas empresas.- Niveis menores de remuneración (segregación salarial).- Máis eventualidade laboral (segregación contractual).- Orientación escolar sexista (ETAN, �001: 7-19).

Á vista dos resultados analizados, podemos observar que as conclusións presentadas máis arriba para o caso galego coinciden case na súa totalidade coas do afamado informe. Foron varios os informes que, despois do Informe ETAN, se publicaron tanto no ámbito europeo como español para seguir coñecendo a situación da muller no campo da ciencia e da tecnoloxía. Todos eles debuxaron unha paisaxe moi similar e propuxeron algunhas medidas inmediatas. Cremos que moitas delas seguen a estar vixentes e deben ser postas en marcha na nosa comunidade:

- Recompilación sistemática de datos homoxéneos, comparables, desagregados por sexos.

- Análise das barreiras que impiden o acceso das mulleres á ciencia e tecnoloxía e o seu ascenso e promoción.

- Flexibilizar as carreiras profesionais e favorecer a conciliación da vida familiar e laboral das científicas. Creación dun modelo de carreira académica que non penalice as interrupcións por embarazo e coidado familiar.

- Promover o acceso das mulleres a postos de liderado. - Creación de redes de mulleres científicas. - Motivar as alumnas para que pidan bolsas de investigación predoutorais e

continúen nos estudos de terceiro ciclo. - Promover a formación de doutoramento, evitando o abandono debido ao

inicio dun proxecto familiar ou a maternidade.- Dotar as mulleres novas de modelos e referentes de mulleres científicas

para fomentar a súa opción por carreiras científicas.- Combater os estereotipos de xénero na educación e orientación

académica.- Combater a presenza do “espellismo da igualdade” que identifica a

discriminación sexual como un asunto do pasado e a invisibiliza. - Renovación das culturas organizacionais.

16�

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

sTodo isto debe contribuír ao que debe ser o principal obxectivo de presente e futuro: a necesidade de potenciar o innegable capital que posúen as mulleres galegas para o futuro da ciencia e da tecnoloxía de Galicia. A sociedade galega, as súas institucións e as súas empresas deben saber da situación de desigualdade neste campo e non poden seguir pechando as portas á calidade que representan as mulleres estudantes, científicas e profesionais galegas.

Na medida en que se asume a necesidade da igualdade de oportunidades na educación e no mundo laboral, é preciso espertar dende todos os niveis educativos o interese nas mulleres novas para a realización de estudos científicos e tecnolóxicos, para que no futuro sexan profesionais de pleno dereito neses ámbitos.

164

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s Índicedetáboasegráficos

Táboas

Táboa. 1.1. Equivalencias dos plans de estudosTáboa 1.1.1. Porcentaxe de alumnado de ed. primaria e infantil por tipo de centro

e sexo. Curso 199�-1994Táboa 1.1.�. Porcentaxe de alumnado de ed. infantil e primaria por tipo de centro

e sexo. Cursos �00�-�004 e �005-�006Táboa 1.�.1. Porcentaxe de alumnado de ESO por tipo de centro e sexo. Cursos

�00�-�004 e �005-�006Táboa 1.�.�. Porcentaxe de titulados/as en ensino secundario obrigatorio segundo

tipo de centro e sexo. Cursos �00�-�004 e �005-�006Táboa 1.�.1. Porcentaxe de alumnado de bacharelato LOXSE por tipo de centro e

sexo. Curso 199�-1994Táboa 1.�.�. Porcentaxe de alumnado de BUP por tipo de centro e sexo. Curso

199�-1994Táboa 1.�.�. Porcentaxe de alumnado de bacharelato experimental segundo tipo

de centro e sexo. Curso 199�-1994Táboa 1.�.4. Porcentaxe de alumnado de COU segundo tipo de centro e sexo.

Curso 199�-1994Táboa 1.�.5. Porcentaxe de alumnado de bacharelato segundo tipo de centro e

sexo. Cursos �00�-�004 e �005-�006Táboa 1.�.6. Porcentaxe de alumnado titulado en ensino secundario

postobrigatorio segundo tipo de centro e sexo. Cursos �00�-�004 e �005-�006

Táboa 1.�.7. Porcentaxe de alumnado de bacharelato segundo procedencia e sexo. Cursos �004-�005 e �005-�006

Táboa 1.4.1. Porcentaxe de alumnado de FP de grao medio segundo tipo de centro e sexo. Cursos 199�-1994, �00�-�004 e �005-�006

Táboa 1.4.�. Porcentaxe de alumnado de FP de grao medio en centros públicos segundo familia formativa e sexo. Cursos �00�-�004 e �005-�006

Táboa 1.4.�. Porcentaxe de alumnado de FP de grao medio en centros privados segundo familia formativa e sexo. Curso �00�-�004 e �005-�006

Táboa 1.4.4. Porcentaxe do alumnado de FP de grao medio segundo procedencia e sexo. Cursos 1994-1995, �004-�005 e �005-�006

165

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

sTáboa 1.5.1. Porcentaxe de alumnado de FP de grao medio segundo tipo de centro e sexo. Cursos 199�-1994, �00�-�004 e �005-�006

Táboa 1.5.�. Porcentaxe de alumnado de FP de grao superior dos centros públicos segundo familia formativa e sexo. Curso �00�-�004 e �005-�006

Táboa 1.5.�. Porcentaxe de alumnado de FP de grao superior dos centros privados segundo familia formativa e sexo. Curso �00�-�004 e �005-�006

Táboa 1.5.4. Porcentaxe do alumnado de FP de grao superior segundo procedencia e sexo. Cursos 199�-1994, �004-�005 e �005-�006

Táboa �.1.1. Alumnado matriculado segundo universidade e sexoTáboa �.�.1. Alumnado matriculado na UDC segundo área de estudo e sexoTáboa �.�.�. Alumnado matriculado na USC segundo área de estudo e sexoTáboa �.�.�. Alumnado matriculado na UV segundo área de estudo e sexoTáboa �.�.1. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de humanidades na

UDCTáboa �.�.�. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de humanidades na

USCTáboa �.�.�. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de humanidades na

UVTáboa �.�.4. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de ciencias xurídicas

e sociais na UDCTáboa �.�.5. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de ciencias xurídicas

e sociais na USCTáboa �.�.6. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de ciencias

experimentais na UDCTáboa �.�.7. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de ciencias

experimentais na USCTáboa �.�.8. Porcentaxes de homes e mulleres en titulacións de ciencias

experimentais na UVTáboa �.�.9. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de ciencias da saúde

na UDCTáboa �.�.10. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de ciencias da saúde

na USCTáboa �.�.11. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de ciencias da saúde

na UVTáboa �.�.1�. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de ensinanzas técnicas

na UDC

166

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s Táboa �.�.1�. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de ensinanzas técnicas na USC

Táboa �.�.14. Porcentaxe de homes e mulleres en titulacións de ensinanzas técnicas na UV

Táboa �.4.1. Comparativa cualificacións nas tres universidades galegas, �005Táboa �.4.�. Porcentaxe de cualificacións aptas obtidas na USC en materias

ordinarias das titulacións oficiais por áreaTáboa �.4.�. Porcentaxe de cualificacións aptas obtidas na UDC en materias

ordinarias das titulacións oficiais por áreaTáboa �.4.4. Porcentaxe de cualificacións aptas obtidas na UV en materias

ordinarias das titulacións oficiais por áreaTáboa �.5.1. Alumnos/as matriculados/as no terceiro ciclo na UDCTáboa �.5.�. Alumnos/as matriculados/as no terceiro ciclo na USCTáboa �.5.�. Alumnos/as matriculados/as no terceiro ciclo na UVTáboa �.5.4. Porcentaxe de homes e mulleres matriculados en terceiro ciclo por

ámbito de coñecemento e sexo na UDCTáboa �.5.5. Porcentaxe de homes e mulleres matriculados en terceiro ciclo por

ámbito de coñecemento e sexo na USCTáboa �.5.6. Porcentaxe de homes e mulleres matriculados en terceiro ciclo por

ámbito de coñecemento e sexo na UVTáboa �.5.7. Porcentaxe de homes e mulleres que acadaron o título de doutor/a

na UDCTáboa �.5.8. Porcentaxe de homes e mulleres que acadaron o título de doutor/a

na USCTáboa �.5.9. Porcentaxe de homes e mulleres que acadaron o título de doutor/a

na UVTáboa �.5.10. Porcentaxe de homes e mulleres que acadaron o título de doutor/a

por área de coñecemento na UDCTáboa �.5.11. Porcentaxe de homes e mulleres que acadaron o título de doutor/a

por área de coñecemento na UVTáboa �.�.1. Porcentaxe de profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio

de centros públicos segundo categoría e sexo. Cursos 1997-1998, �00�-�004 e �005-�006

Táboa �.�.1. Porcentaxe de profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio de centros públicos segundo tipo de ensinanza e sexo. Cursos 1997-1998, �00�-�004 e �005-�006

167

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

sTáboa �.�.�. Porcentaxe de profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio de centros privados segundo tipo de ensinanza e sexo. Cursos 1997-1998, �00�-�004 e �005-�006

Táboa �.�.�. Porcentaxe de profesorado en tarefas de dirección sen funcións docentes segundo tipo de centro e sexo. Cursos �00�-�004 e �005-�006

Táboa �.�.4. Porcentaxe de profesorado en tarefas de psicólogo/orientador segundo tipo de centro e sexo. Cursos �00�-�004 e �005-�006

Táboa �.4.1. Porcentaxe de profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio de centros públicos segundo idade e sexo. Curso �00�-�004 e �005-�006

Táboa �.4.�. Porcentaxe de profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio de centros privados segundo idade e sexo. Curso �00�-�004 e �005-�006

Táboa 4.1.1. Evolución histórica do profesorado universitario por sexoTáboa 4.�.1. Distribución do profesorado por ámbito científico e sexo. �005Táboa 4.�.1. Distribución do profesorado segundo a dedicación laboral e sexo.

�005Táboa 4.4.1. Distribución do profesorado por categoría e sexo. �005Táboa 4.4.�. Profesorado UDC. Distribución por categorías, idade e sexo. En

porcentaxesTáboa 4.4.�. Profesorado USC. Distribución por categorías, idade e sexo. En

porcentaxesTáboa 4.4.4. Profesorado UV. Distribución por categorías, idade e sexo. En

porcentaxesTáboa 4.5.1. Profesorado UDC. Distribución por departamentos da área de ciencias

da saúdeTáboa 4.5.�. Profesorado UDC. Distribución por departamentos da área de ciencias

experimentaisTáboa 4.5.�. Profesorado UDC. Distribución por departamentos da área de

humanidadesTáboa 4.5.4. Profesorado UDC. Distribución por departamentos da área de ciencias

sociais e xurídicasTáboa 4.5.5. Profesorado UDC. Distribución por departamentos da área de

ensinanzas técnicasTáboa 4.5.6. Profesorado USC. Distribución por departamentos da área de ciencias

da saúde

168

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s Táboa 4.5.7. Profesorado USC. Distribución por departamentos da área de ciencias experimentais

Táboa 4.5.8. Profesorado USC. Distribución por departamentos da área de humanidades

Táboa 4.5.9. Profesorado USC. Distribución por departamentos da área de ciencias sociais e xurídicas

Táboa 4.5.10. Profesorado USC. Distribución por departamentos da área de ensinanzas técnicas

Táboa 4.5.11. Profesorado UV. Distribución por departamentos da área de ciencias experimentais

Táboa 4.5.1�. Profesorado UV. Distribución por departamentos da área de enxeñería e tecnoloxía

Táboa 4.5.1�. Profesorado UV. Distribución por departamentos da área de ciencias sociais

Táboa 4.5.14. Profesorado UV. Distribución por departamentos da área de humanidades

Táboa 4.6.1. Profesorado na coordinación de programas de doutoramento bienio �005/07, UDC

Táboa 4.6.�. Profesorado na coordinación de programas de doutoramento bienio �006/08, UDC

Táboa 4.6.�. Profesorado na coordinación de programas de doutoramento bienio �005/06, USC

Táboa 4.6.4. Profesorado na coordinación de programas de doutoramento bienio �006/07, USC

Táboa 4.6.5. Profesorado na coordinación de programas de doutoramento bienio �005/07, UV

Táboa 4.6.6. Profesorado na coordinación de programas de doutoramento bienio �006/08, UV

Táboa 4.6.7. Profesorado na coordinación de programas oficiais de posgrao na UDC

Táboa 4.6.8. Profesorado na coordinación de programas oficiais de posgrao na USC

Táboa 4.6.9. Profesorado na coordinación de programas oficiais de posgrao na UV

Táboa 4.7.1. Profesorado na Reitoría e vicerreitorías da UDCTáboa 4.7.�. Profesorado na Reitoría e vicerreitorías da USC

169

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

sTáboa 4.7.�. Profesorado na Reitoría e vicerreitorías da UVTáboa 4.7.4. Profesorado na Secretaría Xeral das tres universidades galegasTáboa 4.7.5. Membros do Consello de Goberno da UDCTáboa 4.7.6. Membros do Consello de Goberno da USCTáboa 4.7.7. Membros do Consello de Goberno da UVTáboa 4.7.8. Membros do Claustro da UDCTáboa 4.7.9. Membros do Claustro da USCTáboa 4.7.10. Membros do Claustro da UVTáboa 4.7.11. Profesorado nos decanatos e direccións de centro da UDCTáboa 4.7.1�. Profesorado nos decanatos e direccións de centro da USCTáboa 4.7.1�. Profesorado nos decanatos e direccións de centro da UVTáboa 4.7.14. Profesorado nos vicedecanatos e subdireccións de centro da UDCTáboa 4.7.15. Profesorado nos vicedecanatos e subdireccións de centro da USCTáboa 4.7.16. Profesorado nos vicedecanatos e subdireccións de centro da UVTáboa 4.7.17. Profesorado nas direccións de departamento da UDCTáboa 4.7.18. Profesorado nas direccións de departamento da USCTáboa 4.7.19. Profesorado nas direccións de departamento da UVTáboa 4.7.�0. Profesorado nas secretarías de departamento da UDCTáboa 4.7.�1. Profesorado nas secretarías de departamento da USCTáboa 4.7.��. Profesorado nas secretarías de departamento da UVTáboa 5.�.1. Porcentaxe de investigadoras en proxectos de investigación do PGI

en universidades e OPITáboa 5.�.�. Porcentaxe de investigadoras en proxectos de investigación do PGI

por tipo de acción Táboa 5.�.�. Porcentaxe de investigadoras en proxectos de investigación do PGI

por instituciónTáboa 5.�.4. Porcentaxe de investigadoras en proxectos do programa sectorial

presentados e concedidos en universidades, OPI, empresas e centros tecnolóxicos

Táboa 5.�.5. Porcentaxe de investigadoras en proxectos do programa sectorial en universidades e OPI por tipo de programa sectorial

Táboa 5.�.6. Porcentaxe de mulleres en proxectos presentados e concedidos en programas sectoriais en empresas e laboratorios e por tipo de programa

Táboa 5.�.7. Porcentaxe de mulleres en proxectos presentados e concedidos en programas sectoriais en centros tecnolóxicos e por tipo de programa

170

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s Táboa 5.�.8. Porcentaxe de proxectos do programa sectorial liderados por mulleres presentados e concedidos en universidades, OPI, empresas e centros tecnolóxicos.

Táboa 5.�.9. Porcentaxe de mulleres con bolsas e contratos de investigación dentro do programa de recursos humanos de investigación da Xunta

Táboa 5.�.1. Porcentaxe de investigadoras principais en proxectos do Plan nacional de I+D+I segundo universidade e sexo. Anos �004-�006

Táboa 5.4.1. Porcentaxe de sexenios de investigación por sexos na USCTáboa 5.4.�. Porcentaxe de sexenios de investigación por sexos na UV Táboa 5.4.�. Porcentaxe de sexenios de investigación por sexos na UDCTáboa 5.4.4. Porcentaxe de coordinadoras de grupos de investigación segundo

universidade. Ano �006Táboa 6.1.1. Porcentaxe de alumnado de educación infantil segundo tipo de

centro e sexoTáboa 6.1.�. Porcentaxe de alumnado de educación primaria segundo tipo de

centro e sexoTáboa 6.1.�. Porcentaxe de alumnado de ESO segundo tipo de centro e sexoTáboa 6.1.4. Porcentaxe de alumnado de bacharelato segundo especialidade e

sexoTáboa 6.1.5. Porcentaxe de alumnado de FP de grao medio segundo sexoTáboa 6.1.6. Porcentaxe de alumnado de FP de grao superior segundo sexoTáboa 6.�.1. Porcentaxe de alumnado matriculado na universidade segundo área

de coñecemento e sexoTáboa 6.�.�. Porcentaxe de alumnado matriculado en terceiro ciclo segundo área

de coñecemento e sexoTáboa 6.�.�. Porcentaxe de alumnado que acada o grao de doutor/a segundo área

de coñecemento e sexoTáboa 6.�.1. Porcentaxe de profesorado non universitario segundo categoría e

sexoTáboa 6.�.�. Porcentaxe de profesorado universitario segundo categoría e sexo.Táboa 6.4.1 Porcentaxe de persoal en I+D en EXC por tipo de sector e sexoTáboa 6.4.�. Porcentaxe de persoal investigador en EXC por tipo de sector e sexo

171

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

sGráficos

Gráfico. 1.1.1. Alumnado de educación infantil por sexo. Curso �005-�006Gráfico. 1.1.�. Alumnado de educación primaria por sexo. Curso �005-�006Gráfico 1.�.1. Alumnado de ESO por sexo. Curso �005-�006Gráfico 1.�.1. Alumnado de bacharelato dos centros públicos por sexo. Curso

�005-�006Gráfico 1.�.�. Porcentaxe de alumnado segundo tipo de bacharelato e sexo. Curso

�005-�006Gráfico 1.�.�. Evolución da porcentaxe de titulados/as en bacharelato segundo

sexo. Cursos 199�-1994, �00�-�004 e �005-�006Gráfico 1.4.1. Alumnado de formación profesional de grao medio segundo sexo.

Curso �005-�006Gráfico 1.4.�. Alumnado de FP de grao medio dos centros públicos segundo familia

formativa e sexo. Curso �005-�006Gráfico 1.5.1. Alumnado de FP de grao superior por sexo. Curso �005-�006Gráfico 1.5.�. Alumnado de FP de grao superior dos centros públicos segundo

familia formativa e sexo. Curso �005-�006Gráfico 1.6.1. Porcentaxe de alumnos/as segundo área de coñecemento que

escollen e sexo. �006Gráfico 1.6.�. Porcentaxe de alumnos/as segundo área de coñecemento que

escollen e sexo. �006Gráfico 1.6.�. Porcentaxe de alumnos/as que escollen titulacións en ciencias da

saúde segundo sexo. �006Gráfico 1.6.4. Porcentaxe de alumnos/as que escollen titulacións en ciencias

experimentais segundo o sexo. �006Gráfico 1.6.5. Porcentaxe de alumnos/as que escollen titulacións en ensinanzas

técnicas segundo o sexo. �006Gráfico 1.6.6. Porcentaxe de alumnos/as que escollen titulacións en ciencias

xurídicas e sociais segundo o sexo. �006Gráfico 1.6.7. Porcentaxe de alumnos/as que escollen titulacións en humanidades

segundo o sexo. �006Gráfico 1.6.8. Porcentaxe de alumnos/as que escollen titulacións propias segundo

o sexo. �006Gráfico �.1.1. Alumnado matriculado en primeiro e segundo ciclo no SUG, �005Gráfico �.1.�. Alumnado matriculado nas universidades segundo sexo

17�

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s Gráfico �.1.�. Alumnado matriculado na UDC segundo sexoGráfico �.1.4. Alumnado matriculado na USC segundo sexoGráfico �.1.5. Alumnado matriculado na UV segundo sexoGráfico �.�.1. Porcentaxe de mulleres universitarias por áreas de estudo no Sistema

Universitario Galego (SUG), �005Gráfico �.�.�. Distribución do alumnado universitario por área e sexo, �005Gráfico �.�.�. Evolución de mulleres nas ensinanzas técnicas do SUGGráfico �.�.4. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ciencias xurídicas e

sociais na UDCGráfico �.�.5. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ciencias da saúde

na USCGráfico �.�.6. Evolución de homes e mulleres en titulacións de humanidades na

UVGráfico �.�.1. Evolución de homes e mulleres en titulacións de humanidades na UDCGráfico �.�.�. Evolución de homes e mulleres en titulacións de humanidades na

USCGráfico �.�.�. Evolución de homes e mulleres en titulacións de humanidades na

UVGráfico �.�.4. Evolución de homes e mulleres en titulacións en ciencias xurídicas e

sociais na UDCGráfico �.�.5. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ciencias xurídicas e

sociais na USCGráfico �.�.6. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ciencias

experimentais na UDCGráfico �.�.7. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ciencias

experimentais na USCGráfico �.�.8. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ciencias

experimentais na UVGráfico �.�.9. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ciencias da saúde na

UDCGráfico �.�.10. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ciencias da saúde

na USCGráfico �.�.11. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ciencias da saúde na

UV

17�

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

sGráfico �.�.1�. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ensinanzas técnicas na UDC

Gráfico �.�.1�. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ensinanzas técnicas na USC

Gráfico �.�.14. Evolución de homes e mulleres en titulacións de ensinanzas técnicas na UV

Gráfico �.4.1. Cualificacións de homes e mulleres das tres universidades galegasGráfico �.4.�. Comparativa de aptos/as na USCGráfico �.4.�. Comparativa de porcentaxes de aptos/as na UDCGráfico �.4.4. Comparativa de porcentaxes de aptos/as na UVGráfico �.5.1. Porcentaxe de homes e mulleres matriculados en terceiro ciclo na

UDCGráfico �.5.�. Porcentaxe de homes e mulleres matriculados en terceiro ciclo na

USCGráfico �.5.�. Porcentaxe de homes e mulleres matriculados en terceiro ciclo na

UVGráfico �.5.4. Porcentaxe de homes e mulleres que acadaron o título de doutor/a

na USCGráfico �.5.5. Porcentaxe de homes e mulleres que acadaron o título de doutor/a

na UVGráfico �.1.1. Porcentaxe de profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio

segundo o sexo. Curso �005-�006Gráfico �.�.1. Porcentaxe de profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio

segundo categoría. Curso �005-�006Gráfico �.�.1. Profesorado do ensino obrigatorio e postobrigatorio segundo tipo de

ensinanza e sexo. Curso �005-�006Gráfico 4.1.1. Evolución do profesorado na UDCGráfico 4.1.�. Evolución do profesorado na USCGráfico 4.1.�. Evolución do profesorado na UVGráfico 4.4.1. Distribución do profesorado por categoría e sexo na UDCGráfico 4.4.�. Distribución do profesorado por categoría e sexo na USCGráfico 4.4.�. Distribución do profesorado por categoría e sexo na UVGráfico 5.1.1. Porcentaxe de persoal en I+D en EXC segundo tipo de sector e sexo.

�004Gráfico 5.1.�. Porcentaxe investigadores/as en EXC segundo tipo de sector e sexo.

�004

174

cap

ítu

lo 7

. co

nc

lusi

ón

s Gráfico 5.�.1. Porcentaxe de investigadoras principias (IP) en proxectos do Plan nacional de I+D+I segundo universidade

Gráfico 5.4.1. Porcentaxe de sexenios de investigación por sexos na USCGráfico 5.4.�. Porcentaxe de sexenios de investigación por sexos na UVGráfico 5.4.�. Porcentaxe de sexenios de investigación por sexos na UDCGráfico 5.4.4. Porcentaxe de coordinadoras de grupos de investigación segundo

universidade. Ano �006Gráfica 6.5.1. Gráfica das tesoiras de Galicia e España Gráfico 7.1. Distribución de homes e mulleres nos distintos niveis educativos Gráfico 7.�. Distribución do profesorado nos distintos niveisGráfico 7.�. Presenza de homes e mulleres nas distintas categorías de

profesorado

175

bibliografíabibliografía

Alonso Sánchez, M. J. (�001), “Mujeres y carrera académica: una revisión teórica” en García de León, M. A. e García de Cortázar, M. (dir.), Las académicas (profesorado universitario y género), Madrid: Instituto de la Mujer

Comisión Europea (�006), She figures �006: Women and Science. Statistics and Indicators, Bruxelas: Oficina de Publicacións Oficiais das Comunidades Europeas

Emakunde (�00�), Las desigualdades de género en el sistema público universitario vasco, Vitoria: Emakunde

European Tecnology Assesment Network (ETAN) (�001), Informe política científica de la Unión Europea. Promover la excelencia mediante la integración de la igualdad entre géneros, Bruxelas: Oficina de Publicacións Oficiais das Comunidades Europeas

FECYT (�005), Mujer y ciencia. La situación de las mujeres investigadoras en el sistema español de ciencia y tecnología, Madrid: FECYT

Grañeras et al. (�001), Las mujeres en el sistema educativo, Madrid: CIDE/Instituto de la Mujer

Guil, A. et al. (�005), La situación de las mujeres en las universidades públicas andaluzas, Sevilla: Consejo Económico y Social de Andalucía

Izquierdo, M. J. (dir.) (�004), El sexisme a la UAB. Propostes d’actuació i dades per un diagnòstic, Barcelona: Universitat Autònoma de Barcelona/ Bellaterra

Martínez Costa, M. C. (dir.) (�00�), Llibre blanc de les dones de Catalunya en el món de la ciència i la tecnologia, Barcelona: Institut Català de la Dona

Pérez Sedeño, E. (dir.) (�004), La situación de las mujeres en el sistema educativo de ciencia y tecnología en España y su contexto internacional, Madrid: Ministerio de Educación, Cultura e Deporte

Rees, T. (dir.) (�00�), Grupo de Helsinki sobre mujeres y ciencia: políticas nacionales sobre mujer y ciencia en Europa, Bruxelas: Oficina de Publicacións Oficiais das Comunidades Europeas

bibl

iog

raf

ía177

presentación -...

Documents

Transcript of presentación -...