Portaera arduratsuak garatzen

PORTAERA ARDURATSUAK GARATZEN 3 URTETATIK 12 URTETARA

Portaera arduratsuak garatzen 3 urtetatik 12 urtetara

Testua:

M.ª Asunción Fernández DíazJosé Luis Idoate IribarrenM.ª Carmen Izal MariñosoIrene Labarta Calvo

Argitaratzailea:

Nafarroako Gobernua. Hezkuntza Departamentua

Ilustrazioak eta maketa:

Amaia Vidart Taniñe

Inprimatzailea:

ONA Industria Gráfica, S.A.

ISBN: 84-235-2494-9

L.G.: NA 3.188/2003

Bultzatzailea eta banatzailea:Nafarroako Gobernuaren Argitarapen fondoaKomunikazio Zuzendaritza NagusiaNavas de Tolosa, 2131002, IruñaTf.: 848 427121Faxa: 848 427123Posta elektronikoa: [email protected]/publicaciones

3

AU

RKIB

IDEA

467

12142022242737

Sarrera

Zer da erantzukizuna?

Bilakaera alderdiak

Haurrentzako aholkuak

Gurasoentzako jarraibideak

Erabakiak hartzen lagundu

Mugak jarri

Laburpena eta ondorioak

Galdesortak

Eranskina

4

Gurasoei maiz ondoko hauek bezalako hitzak entzuten zaizkie:

"Etxean ez du ezer egiten"."Guztia ahaztu egiten zaio"."Gain-gainean ez banago, ez du ikasten"."Bere gela hankaz gora dago".

Egoera hauek gertatzen badira, arrazoia izan daiteke seme-alabei ez zaiela biderik eman euren adinaridagozkion jarrera arduratsuak ikasteko, edo bestela, euren ezaugarriengatik, dagozkien erantzukizunak ezdituztela beren gain hartu nahi.

Bi arrazoik eraman gaituzte dokumentu hau prestatzera: alde batetik, ematen diren egoera askotarikoak,eta bestetik, hezkuntzako alderdi honek gure seme-alaben oreka pertsonalerako duen garrantziak.

Aurkezten dugun liburuxka hau ez da kontsultarako eskuliburu bat, erreferentzia puntu bat baizik, zuenseme edo alabaren garapena alderatu dezazuen liburuak eskaintzen dituen datu estatistikoekin. Halaber,portaera arduratsuak bereganatzeko prozesuaren barruan azterketa eta gogoetarako tresna izatea nahidugu, bai gurasoentzat bai seme-alabentzat.

SARRERA

6

ZER DA ERANTZUKIZUNA?

Pertsona hezitzea pertsonari independientea izaten, bere kabuz moldatzen, erabakiak hartzen eta askatasu-naz baliatzen laguntzea da, betiere bere ahalmenak norainokoak diren kontuan hartuta; baina hau guztia ezda bat-batean eskuragarria, aldiz, oso prozesu luzea eta ahalegintsua da, familiarekin hasi eta eskolan etagizarteko beste giro batzuetan jarraitzen duena.

Erantzukizuna pertsona bakoitzak dagozkion ekintzen eta erabakien ardura bere gainhartzeko gaitasuna da, norberaren onura ezezik besteena ere bilatuz.

Haurrek egiten, pentsatzen eta erabakitzen dutenaren emaitzak onartzen ikasi behar dute. Inor ez da ardu-ratsu jaiotzen. Ardura ekinaren ekinez eskuratzen da, helduak antzeratuz eta egitekoa egiteagatik gizartea-ren onespenarekin gogoa indarberrituz.

Haurrak bere burua gogobetea ikusten du erantzukizunez jokatzen duenean eta gizartearen onespena jasotzenduenean, eta honek guztiak bere buruarekiko estimua indartzen du.

Zorionez, haur asko heldu arduratsu izatera iristen dira, nahiz eta gurasoek eta hezitzaileek egunero erantzu-kizunaren zentzua garatzeko egin behar izaten duten ahalegina nekeza izan.

7

Zenbait lan egin ditzake helduaren kon-trolpean. Oraindik ez du konprenitzenongi edo gaizki egiten duen, eta agin-duen eta debekuen arabera jokatzendu, bere burua kontrolatzen ez duelako.Helduekin batera zenbait lantxo egitenditu, esaterako, zapatak eta pijama txukundu eta gorde, landareak ureztatu,ezpainzapiak banatu edo/eta bildu etaabar.

Ez da erraza jakitea haur bati noraino exijitu ahal zaion, ezta bere adinari dagokion erantzukizunez norainojokatu dezakeen ere, baina garapenaren etapa ezberdinak kontuan hartuz, honako ezaugarri hauek ikustendira:

BILAKAERAALDERDIAK

Helduen portaera behatzen du etahorren arabera jokatzen du. Aldi horre-tan besteak antzeratuz ikasten dute etasariaren edo zigorraren arabera jokatzendute. Gero eta gaitasun handiagoa dubere buruaren jabe izateko eta beregauzak antolatzeko. Jostailuak gordetzenditu eta bildu egin behar ditu. Zenbaitgauza erraz (mahai gainean goilareaketa sardeskak jarri) egin ditzake.Bakarrik biluztu eta besteen laguntzarekinjanzten da. Gauzak konpartitzen etadagokion txandari itxaroten ikasten du.Gero eta gogo handiagoa agertzen dubeste haur batzuekin jolasteko.

Bi eta hiruurte bitartean

Hiru eta lauurte bitartean

8

Helduaren portaera behatzen eta antze-ratzen jarraitzen du. Gidatua izateaeskatzen du, baina atsegina izateko etabesteei zerbitzatzeko gogoa izaten du,eta hori dela eta, ekimen arduratsuakizaten ditu, esaterako, jantzi, jostailuakbildu, ikuskizunetan bere burua kontro-latu eta abar. Erantzukizunen bat emanahal zaio, hala nola, mahaia jarri, ani-maliaren bat zaindu edo familiarenbarruko mandaturen bat egin. Anai-arreba txikiagoak zaindu ditzake, den-bora laburrez eta heldua gertu dagoela.Erabiltzen dituen gauzak antolatutautzi behar ditu. Nahiko autonomoa dajaten, eta bere buruaren zaintzari dago-kionean, bakarrik janzten ditu oinetako-ak, baita bere burua garbitu eta komu-nera joan ere. Jokoan txandak onartzenditu, beti errespetatzen ez baditu ere. Beste bizpahiru haurrekin elkartu ohi da jolastekoeta lehenengo harremanak egiten ditu.

Jada portaera dexente ikasi ditu, eta helduek zer egin behar duen eta zer ez esatea eskat-zen badu ere, komenigarria da aukerak eskaintzea, bata edo bestea aukera dezan. Etxekozeregin errazen ardura har dezake, adibidez, hautsa kendu, mahai gainekoa bildu, jantzibehar dituen arropak prest utzi edo zeregin jakin baterako behar duena bilatu. Ez duguahaztu behar haurrak helduak imitatzen jarraitzen duela eta nahiko zorrotza dela legeaguztiendako berdin aplikatzen. Mandatuak egitea eta zereginetan laguntzea atsegin du,baina ekidin behar dugu horrelakoak toki arriskutsuetan egitea. Hiru kide edo gehiagokotaldetan jolasten da, arau errazen arabera. Autonomoa izaten saiatzen da eta helduenpresioen aurrean matxina daiteke diziplina eta gizarte arau kontuetan. Bost urtetatikaurrera bere intentzionalitatea ernetzen hasten da, zenbait arau bere egiten ditu etahauen arabera jokatzen du.

Lau eta bosturte bitartean

Bost eta seiurte bitartean

9

Lan bat egiteko materiala presta dezake eta prestatu beharko luke, baina besteek kontro-latuta eta lagunduta, nahigabeko hutsegiteak gerta baitaitezke. Ezagutzen dituen etahurbil dauden tokietarako bidean (eskolara, auzokideen etxera, zenbait familiakidereneraeta abar) bere burua kontrolatzen du. Astean diru pixka bat gorde dezake, baita adminis-tratu ere, eta ikasi behar du duen dirua gastatzen badu hurrengo astera arte itxaronbeharko duela diru gehiago jaso arte. Oraindik helduen arauen eta ohituren araberajokatzen du; berarentzat agintzen zaiona ona da, eta debekatzen zaiona edo heldueihaserrea eragiten diena, berriz, txarra da.

Zortzi urte izan arte aginduak hitzez hitz betetzen ditu. Bere gastuak errazago kontroladitzake. Sexu berekoekin harremanak egiteko joera du. Gizarte portaerak ikasten ditu,hala nola, agurtu eta eskerrak eman. Arduraz jokatzen du aukera ematen bazaio. Onaizan nahi du, eta hala ez bada, errua besteei edo unean uneko gorabeherei egozten die,ezin baitu jasan besteek gaiztoa dela pentsatzea.

Justiziaren kontzeptua bere egiten hasten da eta arau moralak konprenitzen ditu adibidejakinen bidez.

Sei etazazpi urtebitartean

Zortzi urtedituenean,

autonomia pertsonala izaten hasten da eta bere bulkadak kontrola ditzake kasuan kasu-ko asmoen arabera. Denboraren, diruaren eta jokoen banaketan bere burua antolatzekogai da. Oraindik ere noiz edo noiz gainbegiratzea eskatzen du. Eguneroko ardurak emanahal zaizkio: gosaria prestatu, bainua hartu, ikastetxera bakarrik joan eta abar.

Helduen nahia eta arauak bereizten ikasten du eta portaera kontsekuentea du.Konprenitzen du noiz eta nola jokatu behar duen bere bizitzako ohiko egoeretan. Arohorretan helduen jokaera erabakiorra izaten da: haurra nagusikeriaz estutzen badute,umea otzana eta esanekoa bihurtuko da eta ekimenik ez du garatuko. Haatik, berak nahiduena egiten uzten bazaio apetatsu eta arduragabe bihurtuko da. Aldi horretan ezinbes-tekoa da ekimena bultzatuko duen jarrera, exijentziari ere eusten zaion bitartean. Talde-jokoak gogoko ditu eta taldean lan egiten du.

Egiten duenak ekar ditzakeen ondorioak aurreikusteko gauza da.

10

nahiko autonomoa da bere asmoetaneta, horrenbestez, bere erantzukizune-tan. Antolaketa propioa izaten du berematerialetarako, arropetarako, aurrez-kietarako... Etxeko lanen baten ardurabere gain har dezake eta erantzukizu-nez egin behar du, eta nahiko ongi eginere. Egiten duenagatik ordaina emateagogoko du.

Menpekotasun seinaleak ematen badituere, erabakiak hartzea atsegin du, baitahelduei zorrotz kontra egitea ere. Bereirizpideez baliatuta aukeratzeko gauzada. Geroago eta zorrotzagoa eta exijen-teagoa da.

Bere lagun taldean islatzen du bereburua; bertan kide bakoitzari eginkizunjakin bat dagokio eta taldeburuak zeresan, hura egiten da.

Okertzen denean halaxe onartzen du,beti aitzakiak bilatzen baditu ere; beste-ekin, ordea, oso zorrotza da. Erabakiakhartzea gustatzen zaio; besteen aurreanbere burua finkatzeko premia sentitzendu, eta hori dela-eta, besteek aginduta-koa betetzeko erresistentzia eta berabaino txikiagoak diren haurrei agintze-ko grina erakusten du. Bere ahalmenakezagutzen ditu, eta zerbaitetan hasiaurretik gogoeta egin eta erabakiak hartzen ditu, ondorioetatik ikasten du, eta baliomoralek erakartzen dute: justiziak, berdintasunak, egiazaletasunak, ontasunak eta abar.

Bederatzi etahamaika urte

bitartean

11

Lagunen eragina erabakiorra izaten hasten da, eta bere portaera, hein batean, bere lagu-nengan edo ikaskideengan ikusten duenaren araberakoa izango da. Bere anai-arrebazaharragoek gurasoek baino eragin handiagoa dute berarengan. Aldi honetan maiz kriti-katzen ditu gurasoak eta irakasleak; ez du atsegin besteek berarekin larderiaz jokatzea,umeekin jokatzen den bezala; bere erabakiak hartzeko autonomia eskatzen du.

Lagunen beharra sentitzen du eta haiengan jartzen du bere konfiantza; lagun taldearekinleiala da eta bere morala bera bezalakoa direnena da, eta hauen janzkera, jokoak, zaleta-sunak eta abar antzeratzen ditu. Helduak bezalakoa izan nahi du. Arduraren zentzumenagaratzen du eta bere eginbeharrak egiten saiatzen da, eta bere iritziak ematerakoan mal-gutasun handiagoa agertzen du. Bere portaera hobea da familiaren ingurunetik kanpo.Bere ekintzen alderdi onak eta txarrak bereizteko gaitasuna du, ondorioetan ere pentsadezake, bere asmoak nahiko era objektiboan ezagutzen ditu eta bere ekimenaren arabe-ra jokatu nahi du, hanka sartu arren.

Erantzukizuna pixkana-pixkana, etapaka, garatzen den gaitasuna da.Bakoitzaren izaera nolakoa den, eta nolako giroan bizi den (familia, eskola, auzoa eta abar), hala garatuko du arduraz jokatzeko gaitasuna.Hori dela eta, bakoitzak bere erritmoa du. Zaila izango da, beraz, erantzu-kizun maila berbera duten adin bereko haurrak aurkitzea. Haur batzuekerantzukizun handiagoa izango dute zenbait alderditan eta beste batzuek,berriz, beste batzuetan. Horrenbestez, azaldu ditugun aldi hauek ez diraestu-estu edo itxi-itxi ulertu behar, errenferentzia gisa baizik.

Hamaikaurtetatik

hamabi urtebitartean

12

Arduratsu izatea zentzuzko erabakiak hartzea eta nork bere ekintzen ondorioak bere egitea da, ondorioaknolanahikoak izanda ere. Garrantzitsua da, halaber, besteen onginahia bilatzea, zure gustuen gainetik, bat-zuetan nekeza izan arren; horrela egiten baduzu, zeurekoikeriaz jokatzen duzunean baino gogobetetze han-diagoa izango duzu.

1 Ez duzu onartu behar jada zuk zeuk egin ditzakezunlanak besteek egitea: zeure burua garbitu, zure arropazaindu, zure materialak eta jokoak garbitu eta antolatu.

3 Egiten duzunak dakarren ondorioa onartu eta zureegin, hanka sartu arren. Gauzak gaizki egitetik ere ikas-ten da.

4 Antola ezazu zure eguneroko bizitza: ikasketak,ordutegiak, jolasteko denbora, etxeko lanak eta abar.

6 Saia saitez arduratsua izaten eskolako materialekinnahiz zure gauzekin, eta ahal baduzu, ez galdu deus.

7 Etxean lagundu behar duzu, dena ongi joan dadineta inork lan eskerga ez dezan hartu bere gain. Beteezazu ongi agintzen dizutena, ongi portatzen bazarabesteak gusturago egongo baitira.

5 Egunero zure eginbeharren eta proiektuen zerrendaberrikusi behar duzu, eta eguna amaitutakoan zureasmo guztiak bete dituzun ikusi behar duzu. Egunekoeginbeharren eta materialen agenda aldean eramatenbaduzu, ikusiko duzu zein erreza den zeure burua anto-latzea, eta gauza guztiak egiteko denbora izango duzu.

2 Zerbait erabaki behar duzun bakoitzean, arrazoiakaztertu, zergatik egin edo hautatu duzun.

HAURRENTZAKOAHOLKUAK

13

8 Etxeko arauak eta ordutegia bete behar dira.Gainera, horrela harremanak hobeak izaten dira, etaguztiak alaiago daude tirabirarik ez dagoenean edoinori ezertaz ere ohartarazi behar ez zaionean.

14 Kalea, auzoa, ikastetxea, hiria, lorategiak... zureakere badira. Zureak eta besteenak diren aldetik, garbit-zeaz eta zaintzeaz arduratu behar duzu.

13 Ikasitakoa egunero errepasatzeak lan handia aurre-rarazten digu. Ikasitakoa ez da ahazten, eta ez duzuegun bakar batean buruz ikasi beharko eskolan eman-dako guztia. Proba egin ezazu eta ikusiko duzu emaitzakonak direla.

12 Ikasgelako azalpenetan eta eginbeharretan intereseta arreta osoa jarri behar duzu, gehiegi interesatzenez bazaizkizu ere. Ariketa hau oso lagungarria izangozaizu bizitzako beste jarduera batzuetan kontzentra-zioa kontrolatzeko.

11 Aukera itzazu zure lagunak, baina ez ahaztu zuregurasoen aholkuak lagungarriak izan daitezkeela;eskarmentu handia dute eta maite zaituzte.

10 Parte har ezazu jokoetan, nahiz eta oso gustukoakez izan.

9 Zure lagunak errespeta itzazu eta joka ezazu haiekinhaiek zurekin jokatzea nahiko zenukeen bezala.Lagundu iezaiezu eskatzen dizutenean edo zure beharradutela ikusten duzunean.

14

Haurraren lehen urteetan erantzukizuna jokoari lotu behar zaio, eta ondoren, pixkana-pixkana hain atsegi-nak ez diren beste jarduera batzuei ere lotuko zaie, "eginbeharraren" urratsa egin arte. Ikaskuntza hau bes-teei antzeratuz egiten da, eta exijentzia, itxaropen argia eta denbora luzea eskatzen ditu.

Haur guztiek jokoaren eta lanaren arteko oreka eskatzen dute; nork bere burua zaintzea eta etxeko lanakegitea baliagarria izan daiteke erantzukizun jakin batzuetan treba daitezen.

Konbentzituta egon behar duzue zuen seme-alabak bideratuko dituzuela nahi duzuen bidetik, eta haienahalbideetan konfiantza izan behar duzue.

Oso garbi eduki behar dira familiakidebakoitzaren ardurak, eta idatzi ere egindaitezke kortxozko taula batean.Bakoitzak jakin behar du zer, nola etanoiz egin behar duen, ardura hardezan, etxeko lan komunetan lankidetzaegon dadin eta familiakide bakar bateklan guztia bere gain har ez dezan.Halaxe jokatzen bada, eraginkortasuneta bizi kalitate handiagoa lortuko da.

Beharrezkoa da haurrekin bizi diren hel-duak ados jartzea haurrei exijitu beharzaizkien erantzukizunetan.Familiakideen arteko koherentzia eza,hots, exijitu edo baimendu behar zaie-nari buruzko desadostasunak argudiobilakatzen dira haurrentzat etxekolanak behar bezala ez egiteko, baita ezegiteko ere. Batzuetan hauxe entzutendugu: "Aitak uzten dit..."

Zer eginseme-alabeizerbait egi-

teko aginduaurretik?

GURASOENTZAKOJARRAIBIDEAK

15

Helduok noraino garen arduratsuakhausnartzea komenigarria da. Haurreiezin diegu exijitu geure buruari exijitzenez dioguna.

Lan bat, adibidez, jostailuak antolatzea,eskatu edo proposatu aurretik, beha-rrezkoa da ikustea toki egokirik etanahiko denborarik ba ote duen, eta eaongi egiteko gutxienezko ezagutzaduen.

Seme-alaba arduratsuak hezi ahal izate-ko, gurasoek pazientziaz eta tolerant-ziaz jokatu behar dute. Komenigarriada kontuan hartzea lan guztiak ezindituztela ondo egin, akatsak izan ditza-ketela eta hanka sartzea ikasprozesura-ko lagungarria izan daitekeela.

Zer egin lan bat egiteko

agintzerakoan?

Berarengan konfiantza duzula erakutsi, ongi egiteko gai dela sentiarazi eta segurtasunatrasmititu: "Gaur bakarrik jantzi behar duzu zeure burua, eta badakit ongi egingo duzula"

Argi eta garbi eta hitz gutxitan azaldu zer nahi duzun berak egitea eta frogatu ea ongiulertu duen. Maiz gertatzen da haurra beste entretenigarri batean murgilduta egotea etabehar adinako arretarik ez jartzea.

Ondoko hauek bezalako mezuak saihestu: "Nik neuk egingo dut, den-dena gaizki egitenduzulako". Hauek bezalako mezuekin haurraren autoestimuari ez diogu onik egiten, beremotibazioa zapuzten dugu eta pikutara bidaltzen ditugu hobetzeko egiten ari den ahaleginak.

16

Inoiz ez ezazu egin seme-alabek berenkabuz egin dezaketena. Estutu ez daite-zen zuk haien lana egiten baduzu okerzabiltza.

Ikus norainokoak diren zure haurrarenahalbideak eta bilakaera, eta egokiezazu exijentzia maila eta erantzukizunmaila hazten doan heinean. Beti lagun-du behar zaio urratsez urrats aurreraegiten erantzukizunaren bidean barna.

Zenbaitetan komenigarria bi aukeraematea: jokoetan (partxisa edo kartajokoa), arropan (gona edo galtzak),aisialdia (futbola edo paseoa). Aukeraeginez erabakiak hartzen ikasten du.Aukeratzen duenean, badago konpro-miso bat, baita arrisku bat ere: aukerat-zen duena bizitzeko konpromisoa etahanka sartzeko arriskua. Horrela, hau-rrak etsipena eramaten eta egiten due-naren ondorioak bere gain hartzen ikas-ten du.

Ez iezaiozu utzi hautatu duen lana aldebatera uzten, hala eginez gero, irmota-sunik ez izaten lagunduko baitiozu etajokabide apetatsu eta oldarkorrak izanbaititzake.

Zer eginhaurrak lanbatean hasi

ondoren?

17

Autonomia pertsonalean eta erantzukizun azturetan ematen dituen aurrerapausoak arre-taz behatu. Hitz goxo bat edo keinu amultsu bat aski izan daitezke ikasitakoa finkatzeko,eta motibagarria ere izan daiteke berriro ekiteko adorea izateko. Aurreratzen dueneanzure onespena azaltzen badiozu, bere jokamoldea indartuko duzu.

Oso garrantzitsua da umea ohitzea arreta jartzen eta bere portaera kontrolatzen; esatera-ko, mandatu edo lanen bat egiteko esaten badiozu edo agindu bat ematen badiozu,froga ezazu ea ulertu duen zuk berarengandik espero duzuna, eta ez ezazu agindua erre-pikatu. Agindua behin eta berriro errepikatzen badiozu, horretara ohituko da eta ez duarretarik jarriko. Gauzak maiz ahazten baditu, zigor dezakezu, horrela haurraren boron-datea eta zintzotasuna heziko dituzu.

Komenigarria da aldez aurretik argi azaltzea aginduak ez direla bitan emango eta arretazegon ezean, ondorioak pairatuko dituela.

Komenigarria da arretaz behatzea gauzak nola egiten dituen, eta unean uneko laguntzaematea behar duenean.

Lan luze eta konplexuetan beharrezkoa da lana zatikatzea, eta haurrari berak bakarrikegin dezakeen zatiren bat egiten uztea. Adibidez, janzten irakasteko, lehenengo nolaerantzi irakasten zaio; ondoren, prakak nola altxatu, galtzerdiak nola jantzi eta abar, etaazkenik, bere burua janzten ikasiko du.

Zer eginlana amaitu

duenean?

Kontrolatu noraino eta nola egin duen lana.

Lana ez badu egin, ahaztu zaiolako, ondorioak pairatu beharko ditu.

Haurrak egin duena balioztatu eta kuttunki adierazi, eta zure poza erakutsi familiarilaguntzen diolako.

Lana ez badu amaitu edo ez badu ongi burutu, lehenengo eta behin, bere jarrera baloraezazu, alderdi positiboak nabarmendu eta zertan hobetu dezakeen adierazi.

Konfiantza adieraz iezaiozu, oker egindakoa zuzentzeko aukera emaiozu eta animaezazu berriro saiatzera.

18

Portaera honen azpian hainbat arrazoi egon daitezke:

Gatazka pertsonala, jeloskortasuna, zenbait adinetan kontra egiteko izaten den joera,desobedientzia patologikoa; kasu hauetan lehentasuna eman behar zaio arazo afektiboakonpontzeari.

Eskuarki jarrera arduragabe baten ondorioak pairatu ez izana. Adibidez, gosea pasatzeaogitartekoa eraman ez duenean, ikastetxera berandu iristea autobusa galtzeagatik etaabar. Horrenbestez, beharrezkoa izango da seme-alabek euren erabakien ondorio natura-lak pairatzea, onerako eta txarrerako, hanka-sartzeetatik eta ahazteetatik ikas dezaten.

Mehatxuak edo zigorrak ez aplikatzea. Mehatxu egin edo zigor bat jarri aurretik komeni-garria da pentsatzea ea aplikatzerik badagoen, eta ea egokia edo proportzionatua den.

Haurrak ez dela gai adierazten du, "Ez dakit" edo "Ezin dut" esanez. Gurasoek ikusiko duteezgaitasuna erreala den, eta animatuko dute lana egitera, eta laguntzaren beharra badu,lagunduko diote.

Aitzakiak bilatzea lana ez egiteko. Aitzakia besterik ez duela agerian jarri behar da, arra-zoiak emanez. Exijentziari sendo eutsi behar zaio amore eman gabe.

Aurka egitea eta "Ez dut nahi" esatea. Haurraren garapen prozesuko aldi batez aurka egi-tea nortasuna garatzeko baliabide bat izan daiteke. Mintzatzeko egokierak eta aukerakematen badira, seguraski ez da horrelakorik gertatuko. Dena dela, lasaitasunez eta kohe-rentziaz jokatu behar da. Lasaitasunez, uneko tentsiorik ez eragiteko, eta koherentziaz,egin duenaren ondorioak argi eta garbi azaltzeko eta jasanarazteko. Horretan gurasoakirmotasunez jokatu behar dute.

Zer egin lanbat egiteari

ezetz esatendionean?

20

ERABAKIAK HARTZENIKASI

Arduratsua izatea ez da bakarrik agindutakoa zuzen betetzea. Hori obedientzia izango litzateke. Zerbaitgehiago da, erabakitzen jakitea eta nork bere erabakiak hartzea modu eraginkorrean norberaren helduta-sun edo eskarmentuaren arabera.

Haurrari txiki-txikitatik eman behar zaio aukera bere jokoak, arropa... aukeratzeko, baita zein liburu irakurt-zea nahi duen edo askaltzeko zer jan nahi duen erabakitzeko. Hautaketa egin ondoren, azkeneraino era-man behar du eta ez zaie jokaera apetatsuei biderik eman behar. Hautaketa oker baten ondorioak pairatubehar ditu. Adibidez, asperdura, nekea, ondoeza eta abar. Hautaketa horrek zuhurragoa izaten eta hauta-tu behar duenaren aldeko eta kontrako alderdiak baloratzen lagunduko dio.

Erabakiak hartzen ikasteak bere beharrak eta besteenak asetzen lagunduko dio.

Zalantza arduragabekeria forma bat da, hots, norberari dagokiona besteen bizkar uztea, norbera egitenausartzen ez delako edo ez duelako egin nahi.

Haur txikiek sarri ez dute ezer erabakitzen, baina hala ere horretarako egokierak eskaini behar zaizkie.Hasieran erakutsi egin behar zaie, bi aukera emanez: Zer nahi duzu askaltzeko: txorizoa edo mortadela?Zer jertse jantzi nahi duzu: gorria edo urdina? Zer erosiko diogu zure anaiari: jostailu bat edo puzzle bat?Ondoren, hiru aukera edo gehiago aurkeztu ahal zaizkio, eta aukeratzen duenean, aukera hori zergatikegin duen esan beharko du.

Bere erabakiaren arrazoiak emanaraziz apetaz ez jokatzen irakasten zaio.

Oso garrantzitsua da haurrek familiaren beste erabaki batzuetan ere parte hartzea, eta aldi berean, guraso-ek aldeko eta kontrako alderdiak nola aztertzen dituzten ikustea.

Haurrek sarri galdetzen dute: Zer egingo dut? Eta erantzuten zaienean, erantzunari muzin egiten diote.Modu horretan helduaren aurrean euren burua nabarmendu nahi dute, edo erabakiak hartzeko gai ez dire-la erakusten dute.

Haurrak bere buruarengan konfiantza gutxi badu, lagundu beharko diogu arrisku gutxiko aukerak eskainizeta aukera bat edo bestea egiteko jarraibideak emanez: Zer nahiago duzu plazara eraman, baloia edo txi-rrindula?. Zer jango dugu postrerako, sagarra edo jogurta?

Ona da gurasoek seme-alabei iradokizunak eskatzea eguneroko arazoren bat konpontzeko.

21

Seme edo alaba bati erabakiak hartzen laguntzeko ondoko urratsak egin daitezke:

Erabaki bat hartu ondorenplana aldaraztera behartzenduten ustegabeak onartzenirakatsi.

Aukera bakarra gogo onezonar dezan irakatsi, ikuspegipositiboa emanez. "Gaur bisi-ta izango dugu eta ezin izan-go dituzu telebistako marraz-ki bizidunak ikusi, baina osoongi pasatuko duzu zurelehengusuekin jolasten".

Aukera gutxiren artean auke-ratzen irakatsi. "Goazen par-kera. Zer hartuko dugu, txi-rrindula edo patinak?".

Aukeren kopurua handitu.Hamar urtetatik aurrera hain-bat aukera aurkeztu ahalzaizkie, hala nola, ikastetxeekaurkezten dituzten eskolazkanpoko jardueren arteanaukeratzeko parada emaneta abar. Beraiek aukerabakoitzaren alde onak etatxarrak aztertu behar dituzte.

Haiek aukerak proposatzerabultzatu. Ondoren familiakokide guztien artean baloratu-ko dira, modu eraikitzailean.

22

MUGAK JARRI

Gure helburu nagusietako bat, gurasoak garen aldetik, gure seme-alabak pixkana-pixkana bizitzako eremuezberdinetan gizarteratzea da, euren betebehar eta eskubideak ezagutuz, eta gero eta heldutasun etaerantzukizun handiagoarekin.

Planteamendu hau aplikatzen badugu, menpekotasun egoerak, heldugabetasun soziala eta segurtasun ezaekindingo ditugu. Komenigarria da seme-alabei erakustea familiak aurrera egiten duela kide guztiek, bakoit-zak ahal duen heinean, haren beharrak hasetzen badituzte.

Maiz gurasoei entzuten diegu: "Nire semea zoriontsua izatea nahi dut", eta uste dute horretarako biderikonena haurrek bidean aurkitzen dituzten zailtasunak saihestea dela, haien nahia berehala betetzea, eskat-zen duten guztia ematea edo kontra egiten dutenean amore ematea. Baina honelako jokabideek haurrarimementoan poza eta atsegina ekarriko badiote ere, epe ertain eta luzean eragozpen bilakatuko dira, etaelurrezko bola baten moduan, ardura garatzeko bidean oztopo bilakatuko dira.

Gure seme-alabak zailtasunetatik edo nahigabeetatik libratzea, adinagatik beraiei dagozkien gauzak guk egi-tea... ez da batere ona, pertsona ahulak eta erabakitzeko gaitasunik gabeak izatea ahalbidetuko ditugulako,eta, finean, euren heziketa pertsonalaren prozesu naturala geldiaraziko dugulako.

Nagusikeria forma guztiak baztertu behar dira. Gure etxeko arauak gutxi eta argiak izan behar dira, eta ongiulertarazi behar dira.

Umeak jakin behar du zer egin behar duen eta zer ez, baita hitza ez betetzeak ekar diezazkiokeen ondo-rioak ere. Era berean, gurasoek jarrera permisiboak saihestu eta haurrak ahalegin eta erantzukizun gaitasu-na eurengana ditzaten hezi behar dituzte.

Arauak maitasunetik ezarri behar dira, eta ez diegu urduritasunari, apetari eta haurra menperatzeko nahiarigailentzen utzi behar. Arauak modu positiboan azaldu behar dira eta ez debeku zerrenda bat bailitzan; araubakoitzaren arrazoiak ere eman behar dira, gure seme-alabek hauen zergatiak uler ditzaten, eta eurek baka-rrik pentsa eta erabaki dezaten, besteen agindurik gabe.

Garrantzitsua da arretaz egotea, ongi portatzen direnean maiz goresteko eta jokabide horiek indartzeko.Batzuetan errieta egiten diegu eta ongi egina ez diegu aitortzen, eta horren ondorioz ekimen berriei ekitekoilusio txikia izaten dute, eta horrekin batera, autoestimua jaisten zaie.

23

Argi utzi behar diogu bere portaera desegokia dela haserrarazten eta nahigabetzen gaituena, baina, pertso-na eta semea/alaba den aldetik, berdin maite dugula. Erabat baztertu behar ditugu ondoko hauek bezalakomesprezuak: "Banekien gaizki egingo zenuela" "Ez duzu ezertarako balio!"

Gure seme-alabak arduratsuak eta diziplinadunak izatea lortu ahal izateko, ez dugu ahaztu behar gizakiokekinaren ekinez ikasten dugula. Hitzak haizeak eramaten ditu; eredua da sakoneraino iristen dena; hau delaeta, gurasook eredu paregabea gara aztura arduratsuak eskuratzeko prozesuan. Horregatik, ezinbestekoada geure burua eguneroko ekintzetan diziplinaz, kontrolez eta segurtasunez agertzea haien aurrean.

24

LABURPENA ETAONDORIOAK

Saia zaitezondokoak

ekiditen

1 - Semea/alaba barregarri uzten duten konparaketak.

2 - Antsietatea, beldurra edo segurtasun eza dakartzaten hitzak eta mesprezuzko hitzak.

3 - Oihuak, mehatxuak eta gauzak itsuski esatea.

4 - Zure semea aginduak besterik jasotzen ez dituen pertsona pasibotzathartzea.

5 - Gehiegizko babesa.

6 - Gurasoen arteko desadostasunak agertzea seme-alaben aurrean.

25

Ondoko haupraktikatu eta

gogoan izan

1 - Haurra errealismoz eta zehaztasunez goresteko egokierak bilatu.

2 - Zure seme-alabek errepikatzea nahi ez dituzun ekintzei muga egokiaketa zehatzak jarri.

3 - Portaera arauak garbi utzi.

4 - Haien ahalegina aintzat hartu eta baloratu, eta ez bakarrik azken emaitza.

5 - Gogoa transmititu eta zure seme-alaben kontu eta interesetan inplikatu.

6 - Zailtasunen aurrean bakarrik moldatu behar duela konprenitu eta gau-zak ongi egiten dituenean zorionak eman.

7 - Haien esana pazientziaz entzun, inolako interferentziarik (telebista, irrati...)gabe.

8 - Kontuan hartu beraientzat erreferentzia ereduak zaretela une orotan etaimitatuko zaituztetela.

9 - Seme-alaben parte-hartzea bultzatu, zenbait erabaki har ditzaten etazenbait aukeren artean hauta dezaten.

10 - Zure seme-alabak euren bizipenak kontatzera bultzatu, konfiantza etasolas giroa sortzeko.

11 - Egokia iruditzen ez zaizuen portaeraz ohartarazi eta ez nahasi aurrekobeste portaera batzuekin.

12 - Euren burua modu errealistan ikusten lagundu, dituzten balioak etazailtasunak aintzat hartuz.

26

Jarraibide hauen arabera jokatzen badugu, seme-alaba diziplinatuak heziko ditugu, egoera ezberdinei aurreegiten jakingo dutenak, euren beharrak eta nahiak ingurukoek dituzten beharretara egokituz, baina norta-suna galdu gabe.

Nork bere burua diziplinatzeak ahalbidetzen du, gainera, norberaren buruan pentsatzeari uztea, autonomoaeta librea delako eta berekoikeria alde batera utz dezakeelako, besteenganatuz eta besteei afektua eta uler-kortasuna emanez.

Arduratsu izateak besteekiko errespetua sortarazten du, eta noski, norberaren buruarekikoa ere bai; adiski-detasun osasuntsuak, sendoak eta iraunkorrak ahalbidetzen ditu. Gure seme-alabak libreagoak eta zoriont-suagoak izango dira.

28

Ondoren bi galdesorta proposatzen dizkizuegu, gurasoek eta seme-alabek erantzukizun azturak irakasteneta ikasten nola jokatzen duten aztertzeko lagungarriak izango direnak.

Lehenengo galdesorta gurasoendako da. Biek batera edo bakoitzak bere aldetik erantzun diezaiokete.Garrantzitsuena bien arteko bat etortzeak eta desadostasunak aztertzea da, horrek ahalbidetuko baituhaien jokabidea aldatzea eta heziketa ildo koherente bati heltzea. Bistan da irizpide desberdinak beti izangodirela, bi pertsona desberdinez ari baikara, baina normalak eta ohikoak diren desberdintasun horiek ez gai-tuzte eraman behar heziketa estilo kontraesankorretara, horrek harridura eta ziurtasun falta eragingo bailie-ke gure seme-alabei, ez bailukete jakingo nori kasu egin.

Bigarren galdesorta haurrentzako da. Umeek beraiek bakarrik edo laguntzarekin bete dezakete, adinarenarabera. Galdetegia betetzen laguntzen bazaie, galderak irakurri eta ulertaraziko zaizkie, baina ez da haienaskatasuna muga dezakeen iruzkinik egingo. Hori bai, beraiek aukeratutako erantzuna marka daiteke.Komenigarria da gurasoek haurren galdetegiari aldez aurretik erantzutea; horrela gurasoen ikuspuntua etahaurrena aldera ditzakegu, baita desberdintasunei buruz eztabaidatu ere, ondoren familia harremanakhobetzen eta ohitura arduratsuak ikasten lagunduko diguten xedeak ezartzeko.

29

Ziur saiatu zarela seme-alaba arduratsuak hezitzen.

Nola egiten duzu?

Jarraian galdera batzuk aurkezten dizkizugu, seme-alabekin nola jokatzen duzun etaarduratsu izan daitezen nola irakasten diezun aztertzen lagunduko dizutenak.

Aita edo ama gisa hezkuntzari buruz dituzun jarreretan eta printzipioetan pentsatubeharko duzu, eta esaldia zure jokatzeko moduarekin bat badator, BAI hitza biribil batezmarkatu behar duzu. Aldiz, inoiz gutxitan jokatzen baduzu horrela edo kontrako iritziabaduzu, EZ hitza markatu behar duzu.

Ez utzi galderarik erantzun gabe.

Gurasoek galdesorta honi elkarrekin edo bakarka erantzun diezaiokete.

GURASOENTZAKOGALDESORTA

30

1 Zure seme-alabak kontrolatzen dituzu mandaturen bat egitera bidaltzen dituzunean?......................

2 Seme-alabek amaitu behar dituzte bere gain hartzen dituzten lanak edo konpromisoak...............

3 Hauek bezalakoak botatzen dituzu: "Nahiago dut nik egin, azkarrago eta hobeto egiten baitut.......

4 Uzten al diezu zure seme-alabei euren erabakien ondorioak pairatzen?..........................................

5 Izaten al duzue desadostasunik zuen seme-alabek dituzten erantzukizunei buruz? (ordutegiak, norberaren zaintza, etxeko lanak).......................................................................................................

6 Zure seme edo alabari lanen bat jartzen diozunean argi jakinarazten al diozu nola egin behar duen eta zer espero duzun berarengandik?........................................................................................

7 Zuen etxean familiakide bakoitzaren erantzukizunak argi zehaztuta daude....................................

8 Zure seme-alabei parada ematen diezu jokoak, arropak, aisialdiko ekintzak eta abar aukeratzek.....

9 Behin eta birritan aginduak errepikatzen dituzu seme edo alabaren batek erantzuten ez duenean edo agindutakoa betetzen ez duenean................................................................................

10 Uzten al diozu zure seme edo alabari lanak bakarrik egiten, nahiz eta emaitza ez izan zuk nahi zenuena?...............................................................................................................................................

11 Zure semeak edo alabak ardura eskatzen duen zerbait bere kabuz egiten duenean, baloratzen al duzu goraipamenen, laudorioen edo maitasun agerpenen bidez?................................................

12 Zuen seme-alabei zerbait eskatu edo agindu aurretik adostu egiten duzue.....................................

13 Seme edo alabaren batek agindutakoa egiten ez duenean edo gaizki egiten badu, hauek bezalakohitzak esaten al dizkiozu: "Ezin zaizu ezer egiten utzi" edo "Ezertarako ere ez duzu balio"................

14 Zure seme-alabei lanen bat jartzen diezunean, jakinarazten al diezu euren ahalmenetan sinesten duzula, "Badakit ongi egingo duzula" edo antzeko esaldiekin?...........................................

15 Zure seme-alabak indenpendienteak izan daitezen eta irizpide propioak izan ditzaten hezitzen al dituzu? ..............................................................................................................................................

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

31

PUNTU 1 BALIO DUTEN ERANTZUNAK

1. BAI 2. BAI 3. EZ 4. BAI 5. EZ 6. BAI 7. BAI

8. BAI 9. EZ 10. BAI 11. BAI 12. BAI 13. EZ 14. BAI

15. BAI 16. BAI 17. BAI 18. EZ 19. EZ 20. BAI

16 Zure seme-alabei hazten diren neurrian euren adinarekin bat etorriko diren erantzukizun

berriak jartzen al dizkiezu? ..................................................................................................................

17 Uzten al diezu seme-alabei aski denbora eta espazio euren gauzak antola ditzaten? ....................

18 Zure seme-alabei eginbehar anitz egiten al dizkiezu estutu ez daitezen?.........................................

19 Eskuarki uzten al diezu haiek aukeratutako lan edo joko batean hasi ondoren berehala hura alde batera uzten?........................................................................................................................

20 Exijitzen al diozu zure seme edo alabari hartu duen konpromisoari eustea?....................................

Zure seme-alaben heziketari arreta gehiago eskaini behar diozu. Komeni zaizu liburuxka hone-tan azaltzen diren aholkuak ongi ikastea eta praktikan jartzea.

Saia zaitez hobetzen eta zure seme-alaben heziketari buruzko hainbat jokabide aldatzen. Irakuritzazu arretaz liburuxka honetan agertzen diren aholkuak.

Zorionak! Egoki jokatzen duzu. Dena dela, zure seme-alabek aurrerapen ildo berari jarraitzendioten egiazta ezazu, eta ez arretarik galdu.

0 eta 12 puntubitartean:

12 eta 16 puntubitartean:

16 puntu bainogehiago:

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

Taulan agertzen diren erantzunekin bat datorren erantzun bakoitzeko, puntu bat batu ezazu.

32

HAURRENTZAKOERANTZUKIZUN

GALDESORTA

Ondoko galdesortak hainbat galdera biltzen ditu, BAI edo EZ erantzuteko.

Galdera hauek zure erantzukizun maila neurtzeko balio dute. Hau dela eta, komeni-garria da egia erantzutea. Galderak oso pertsonalak dira eta bakoitzak uste duenaerantzun behar du.

Biribil batez BAI edo EZ markatu behar duzu.

Adibidez : "Gauzak galdu egiten ditut"Gauzak erraz galtzen badituzu, markatu

Normalean gauzak ez badituzu galtzen, markatu

Galdera guztiei erantzun behar zaie. Ezin da batere utzi erantzun gabe.

Galderaren batek bi erantzunak, BAI eta EZ, onartzen ahal baditu, maiztasun irizpi-dea aplikatuko da eta ikusiko da norberaren izaeratik eta jokaeratik hurbilen dagoe-na zein den.

Galderak bata bestearen atzetik erantzun beharrekoak dira. Erantzuterakoan pentsatupixka bat eta ez ezazu lasterka egin.

Galderak ulertzeko laguntza behar baduzu, esaiezu gurasoei galderak irakurtzeko,baina gero zuk esan behar duzu erantzuna BAI ala EZ den.

BAI

EZ

33

1 Neure burua garbitzen dut jaiki bezain fite, inork gogorarazi gabe.................................................

2 Prestatzen didatena jaten dut, beste janari batzuk gogokoago izan arren......................................

3 Ematen didaten dirua antolatzen dut (gastatzen dut, baina aurreztu ere bai)................................

4 Beti joaten naiz nire lagunek esaten duten tokira..............................................................................

5 Eskolako ekintzetan interes handiz parte hartzen dut.......................................................................

6 Agindutakoa maiz ez dut betetzen.....................................................................................................

7 Etxeko antolaketa eta garbiketa lanetan parte hartzen dut..............................................................

8 Egunero ikasi eta etxeko lanak egiten ditut........................................................................................

9 Denonak diren gauzak (zakarrontziak, eserlekuak, zuhaitzak, farolak eta abar) errespetatzen ditut................................................................................................................................

10 Parte hartzen dut taldeka lanen bat egiten dugunean.......................................................................

11 Zaila gertatzen zait erabakitzea zer edo zer hautatu behar dudanean (jokoak, jarduerak eta abar)................................................................................................................................

12 Nire jantziak zaintzen ditut eta nire armairuan antolatzen ditut.......................................................

13 Bakarrik lan egin dezaket, ikuskaririk edo laguntzarik gabe..............................................................

14 Ematen dizkidaten aginduak eztabaidatzen ditut..............................................................................

15 Nire gurasoei garaiz entregatzen dizkiet ikastetxeko mezuak edo notak.........................................

16 Dendetan salgaiak ukitzeagatik noizbait ohartarazi naute................................................................

17 Etxeko lanak eta jokoak egiteko denbora antolatzen dut.................................................................

18 Galtzen dudanean jokatzeari uzten diot, jokoa amaitu gabe egonda ere........................................

19 Ikasten hasten naizenean beharrezkoa dena prestatzen dut denborarik ez galtzeko......................

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

34

20 Hainbat gauza egiten ditut egitearen arrazoian erreparatu gabe.....................................................

21 Etxean eginarazten dizkidaten lanak ongi eta garaiz egiten saiatzen naiz........................................

22 Nire lagunei laguntzen diet nire beharra dutela ikusten dudanean...................................................

23 Etxeko lanak egin behar ditudala gogorarazi behar didate beti........................................................

24 Zakarrontziak eta edukiontziak beti erabiltzen ditut gauzak botatzeko..........................................

25 Borroka maiz egiten dut, arrazoia dudala uste dudalako...................................................................

26 Eskolan arretaz entzuten ditut irakaslearen azalpenak......................................................................

27 Landareak eta lorategiak errespetatzen ditut eta ez ditut izorratzen...............................................

28 Zer nahi, hura beti gauzatzen dut........................................................................................................

29 Lanak erdizka uzten ditut beti..............................................................................................................

30 Nik neuk hautatzen ditut neure lagunak.............................................................................................

31 Zerbait gaizki ateratzen zaidanean errua besteei leporatzen diet.....................................................

32 Jaietan ongi portatzen naiz eta ez dut bihurrikeriarik egiten.............................................................

33 Jokoetan biziki eta gogoz parte hartzen dut......................................................................................

34 Egunero janzten ditudan jantziak neuk aukeratzen ditut..................................................................

35 Neure gauzak egiteaz bakarrik arduratzen naiz eta etxean ez dut laguntzen.................................

36 Bidaltzen dizkidaten lanak amaitu gabe utzi ohi ditut.......................................................................

37 Noizbait ateetan, bainugeletan, igogailuetan eta abarretan marraztu edo idatzi dut.....................

38 Ordu jakin batean oheratzea gogorra egiten zait eta kontra egiten dut ohera joateko agintzen didatenean...............................................................................................................

39 Sarri gauzak galtzen ditut.....................................................................................................................

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

35

40 Nire erruak onartzea nekeza egiten zait.............................................................................................

41 Patata frijituak, gozokiak, izozkiak eta abar jateko moduari dagokionez, etxean bezala jaten ditut kaleko banku batean nagoenean......................................................................................

42 Egunero gogora ekartzen ditut etxeko lanak, ikasi behar dudana eta eskolara eraman beharrekoak...........................................................................................................................................

43 Aitzakiak bilatzen ditut erraz irabazi ezin ditzaketen jokoetan parte ez hartzeko...........................

44 Etxeko lanen bat egiteko badut, telebista itzaltzen dut, ikusten nagoen telesaioa oso gogoko izan arren.................................................................................................................................

45 Etxeko, eskolako eta bestelako ordutegiak betetzen ditut................................................................

46 Eskolara eramaten ditut egunero behar ditudan materialak..............................................................

47 Toki publikoetan (zinema, autobusa, dendak eta abar) berdin zait besteei enbarazu egiten badiet..........................................................................................................................................

48 Zerbait agintzen didatenean, adibidez, "atera zakarra", beste bati esaten diot egin dezala.................

49 Jokoetan galtzaile izaten naizenean nire jokokideen erruagatik izaten da......................................

50 Bidaltzen dizkidaten mandatuak ongi egiten saiatzen naiz...............................................................

Berrikus itzazu galderak eta ez utzi bat ere erantzun barik.

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

BAI EZ

36

Oraindik ez duzu garatu zure adinari dagokion erantzukizuna eta premiazko laguntza beharduzu zure gurasoen eta irakasleen aldetik. Arretaz irakur itzazu ondoren datozen iradokizunaketa praktikan jar itzazu lehenbailehen.

Nahiko arduratsua bazara ere, komenigarria da hobetzea eta aurrera egitea oraindik gainditugabe dituzun alderdietan. Irakur ezazu hurrengo orrialdean ageri diren aholkuak eta egin ezazugogoeta asmatu gabeko galderei buruz.

Zorionak! Horrela jarraitu behar duzu. Hala ere, iradokizunak irakurri ahal dituzu aurrerapausuakeman ditzazun.

0 eta 30 puntubitartean

30 eta 40 puntubitartean

40 puntutik gora

PUNTU 1 BALIO DUTEN ERANTZUNAK

1. BAI 2. BAI 3. BAI 4. EZ 5. BAI 6. EZ 7. BAI

8. BAI 9. BAI 10. BAI 11. EZ 12. BAI 13. BAI 14. EZ

15. BAI 16. EZ 17. BAI 18. EZ 19. BAI 20. EZ 21. BAI

22. BAI 23. EZ 24. BAI 25. EZ 26. BAI 27. BAI 28. BAI

29. EZ 30. BAI 31. EZ 32. BAI 33. BAI 34. BAI 35. EZ

36. EZ 37. EZ 38. EZ 39. EZ 40. EZ 41. BAI 42. BAI

43. EZ 44. BAI 45. BAI 46. BAI 47. EZ 48. EZ 49. EZ

50. BAI

Aldera itzazu zuk emandako erantzunak taulan agertzen direnekin. Taulakoekin bat datorrenerantzun bakoitzak puntu bat balio du. Batu lortutako puntu guztiak eta ikus noraino zaren erantzule.

JantziBere burua jantzi eta erantzi dezakelaguntza gutxirekin. Jantzien aurrekoa eta atzekoabereizten ditu eta botoiak lotu ditzake.GarbituEsfinterrak kontrolatzen ditu etabainugelara bakarrik joan nahi du.Bere aurpegia bakarrik garbitzeneta lehortzen du, eta hortzak garbitzen ditu.JanAutonomiaz jaten du eta sardeskaeta goilarea erabiltzen ditu.Kalean ibiliBere burua kontrola dezake eta geldituegiten da zeharkatu aurretik, hel-duen aginduaren zain geratzen da.Lo eginLo egiteko ordutegiak betetzen ditu,nahiz eta pixka bat aurka egin.

38

Ardura bere adinekoekikoNorberaren buruarekiko ardura:autokontrola eta zaintza

Adina

Hiru urteJantziBakarrik eranzten da eta laguntzarekinjanzten hasten da.Ez du jantzien atzeko eta aurrekoaldea bereizten.GarbituEskuak garbitu eta lehortzekogauza da.Bainugelara bakarrik joaten da,baina laguntza behar du.JanGoilara erabiltzen badaki eta bakarrikjaten du janari askorik bota gabe.

Jokoetan parte hartzen du, bainahiru edo lau haurrez osaturiko tal-deetan egiten du.Bere txanda itxoiten badaki etadagokionean parte hartzen du.

Lau urteJoko-txandak onartzen ditu, nahizeta beti errespetatu ez.Familia edo eskolako egoerak antzeztuz jokoak egiten ditu.Irudimenezko lagunak asmatzenditu.Jolasean talde txikietan partehartzen du eta talde-jokoetanparte hartzea gogoko du.

Z Z

39

Ardura familia ingurunean Ardura eskola ingurunean Ardura ingurune sozialean

Atsegina izaten saiatzen da etagaldetzen du: "Horrela egiten da?".Bere erabakiak atzeratu ditzakearrazoiak ematen bazaizkio.Hitzezko aginduak zintzo betetzen ditu.Oraindik ere aurka egiteko etaezezka ibiltzeko krisialditxorenbat izaten du. Bere bizitzan ordena eta egunerokotasuna behar ditu.

Irakaslearen aginduak zintzobetetzen ditu. Bere etxetik eskolara eramatendituen jostailu eta gauzen ardurabere gain hartzen du batzuetan. Bere txanda itxaron dezake galderak egiteko edo bere lanakberrikusteko.

Pertsona heldua antzeratzen dueta berarekin lan egiten du.

Ulertzen hasia da etxean badirelaarauak etxeko gauzak egiteko.Oso sentibera da indargarri etalaudorioen aurrean. Etxeko animaliak zaintzen laguntzen du.Mandatu errazak egiten ditu.Mahaia zuzen jartzen du. Erantzukizunen bat izatea gogoko du.

Oso sentibera da laudorioak hart-zerakoan eta bere lana txalotzeaespero du. Ikastetxe barruan mandatuakegin ditzake.Familiaren mandatuak ikastetxeraeraman ditzake eta alderantziz.

Gauzak ongi edo gaizki daudenjakin nahi izaten du.Zer edo zer gaizki egiten dueneanonartzen du, beti ez bada ere.Txanpon batez zer eros daitekeenbadaki.

40

GarbituBakarrik hartzen du bainua, nahizeta bainua prest izatea eskatzenduen. Bakarrik orrazten du bere burua ilemotza baduJantzi Bakarrik janzten da eta laguntzarekinjantziak presta ditzake.JanBakarrik jaten du eta janari berriakdastatzea gogoko du.Lo eginGau osoan egiten du lo eta esnara-zitakoan jeikitzen da (ez entzunare-na egin dezake)OrdenaLan handia da berarentzat gauzakantolatzea eta zaintzea.Kalean ibiliOso toki ezagun eta hurbiletanautonomoa da.

Bost urte JantziJanzten eta eranzten autonomoada, nahiz eta jantzi batzuekin etazapaten korapiloekin arazoak izanditzakeen.GarbituNahiko autonomoa da eta gogora-razten bazaio aurpegia eta eskuakgarbitzen ditu otorduen aurretik.Bere burua bainatzen du, helduakgidatuta.

JanOngi jaten du eta labana erabiltzenhasten da.

Beste haur batzuekin jolasten daeta ekimenak baditu. Besteei agintzea eta anai-arrebatxikiak babestea gogoko du. Oraindik baditu gogoko antzeratzeko jokoak: postariak,sendagileak, irakasleak, eta abar. Joko arau errazak ulertu etaerrespetatzen ditu.

Sei urteHiru edo gehiagoko taldeetanjolasten da.Ikaskideei leporatzen die errua.Ez du begi onez ikusten jokoangaltzea eta irabazteko azpijokoakegiten ditu. Jokoaren arauak ulertzeko gai da.


Adina

Z ZZ Z

Dendan mandatuak egiten ditukalea zeharkatu gabe eta ordaintzea gogoko du. Ematen zaion dirua gastatzen du,ez du dirurik aurrezten, bainanahiko begiratzen du dirua gastatu aurretik. Etxean laguntzea gustatzen zaioeta helduari kontrola eta onespenaeskatzen dizkio.Esan txarrekoaren irudia emandezake lehenengoan kasu egiteakostatzen zaiolako.Bere jostailuak gordetzen ditu.

41

Helduak agindutakoa ona da etadebekatzen zaiona, berriz, txarra.Puntualtasun eta antolaketaarauak konprenitzen eta errespetatzen ditu.Badaki noiz portatzen den ongi.Bere burua zuritzen du eta bestebati egozten dio.

Bere eskolako lanak etxera eramatea gogoko du etxekoeierakusteko.Jarraibide argiak behar ditu, gauzakongi egin nahi dituelako.

Pentsa dezake helduak ez direlajustuak zigortzen dutenean.Lan handia da berarentzat gauzakzaintzea eta oraindik ere galdueta hausten ditu. Amaren laguntzarekin bere jantziakaukera ditzake. Jarraibide argiak eta errazakbehar ditu etxeko lantxoak egiteko. Batzuetan "ez dut nahi" esandezake zereginen bat eginaraztenbazaio. Bi aukeratatik bat har dezakebaina ez daki arrazoirik ematen. Besteek berari eginbeharrakenkargatzea gogoko du.

Pentsa dezake irakasleak bidega-beki zigortzen duela.Jarraibide argiak eta errezakbehar ditu bere lanak egiteko.

Ona edo gaiztoa da helduenonespenaren arabera. Batzuetan ez daki bere jokaeraona edo txarra den.Bere errua ukatzen du zuzeneangaldetzen bazaio, baina onartzendu horrela galdetzen zaionean:Nola egin duzu?Agintzen zaiona hitzez hitz betetzen du.


Talde-jokoetan parte hartzen du,arauak errespetatzen ditu eta tal-dearekiko harremanak onak dira. Lankide ona da eta ekimena du.

Bere lagunen oso laguna da etagaizki sentitzen da ziria sartzenbadiote edo gezurra esatenbadiote Besteak salatu ditzake zer edo zergaizki egiten badute.Sexu bereko taldeetan partehartu ohi du. Talde-jokoetan parte hartzen dueta galtzea ez du gogoko.

42

Zazpi urte Jantziak eta ordenaBere jantziak antolatu eta zaintzekogauza da. Gustatzen zaio besteek bera laudot-zea bere burua bakarrik eta lasterjanzten duenean. Zapatak garbi ditzake.

Lo eginBakarrik oheratu eta jeikitzen da.

GarbituLaguntzarik gabe bainua hartzendu.Nagikeriaz baina bere burua garbitzen du.

Kalean ibiliAuzoan erosketak egin ditzake.

Zortzi urte Jantzi, jan eta garbituAutonomoa da, noiz edo noiz begiratu behar bazaio ere. Bere jantziak aukeratzen ditu egu-raldiaren eta gorabeheren arabera.OrdenaBere gauzak edukitzea eta antolatzea gogoko du, baina denbora eta leku egokia behar ditu.Jantziak zaindu, zintzilikatu etaantolatzen ditu.


Adina

Z ZZ

43

Etxeko mandatuak egin ditzake:ogia, esnea eta egunkaria erosi,zakarra atera, telefonoa hartu,eta gustatzen zaio lan hauenordainetan dirua jasotzea. Bere dirua kontrola dezakeaurreztuz, eta horrela kapritxorenbat eros dezake. Esanekoa bada ere, mementoanez ditu betebeharrak betetzen,"Itxaron minutu batez" esan ohidu.Jarraibide zehatzak behar ditu,eta eskatzen ditu zereginen bategin aurretik. Etxeko lanetan gustura laguntzendu.

Bere materiala eta motxila antoladitzake. Bidaltzen zaizkion eginbeharreiburuzko jarraibideak behar ditu.

Erantzukizunak eman ahal zaizkioeta helduaren menpekotasunetikaldentzen hasten da.Abaguneak eman behar zaizkioohiko egoeretan autonomiaz jokadezan. Gorabeheretara egokitzeko gauzada eta zentzuz jokatzen du. Esanekoa da, zenbaitetan behinbaino gehiagotan errepikatubehar bazaio ere. Sariren bat lortzeko lan egiten du.Begirada bakar bat aski izan dai-teke bere portaera kontrolatzeko. Laudorioen aurrean oso sentiberada. Bere etxeko lanengatik diruapur bat biltzea gogoko du.

Eskolako lanekin arduratsua da.

Denbora antolatzeko gauza dapixka bat gainbegiratzen bazaio.

Egoera sozialetan badaki bereburua moldatzen eta egoki jokatzen.

Araua zorrozki errespetatzen du.Egia esaten du kontu garrantzi-tsuetan.

Bere ekintzen erantzulea da, etabadaki errua aitortzen eta barkamena eskatzen.

Badu erantzukizunaren sena etabere ekintzetan kontsekuenteaizaten saiatzen da.


Justiziaren sena badu eta jakinbadaki noiz jokatzen duen ongi.Ongiaren eta gaizkiaren arauenarabera bizi da.Ongi portatzearen kezka badu,batzuetan lortzen ez badu ere.Kritikak hunkitzen du, eta negarrari eman diezaioke.

Lehia eta norgehiagoka asko gus-tatzen zaizkio.Sexu bereko adiskidea bilatzen dueta betiko izango delakoan dago.Jokoetan sexu berekoekin jolastenda eta beste sexukoak zirikatzenditu.Bere lagunekin leiala da eta ezizenamultsuak gogoko ditu.Arauak dituzten jokoak maiteditu eta zerbait sakratutzat hartzen ditu.

44

Bere eguneroko zereginak planifikatzen ditu eta bere buruaadministratzen du besteen kontrolik gabe.Badaki bere denbora banatzeneta egin behar duena egiten du.Mandatuak egin ditzake, nahizeta denda urruti egon.Bere zaintza pertsonala zabardezake.Oheratzeko duen ordutegiarekinez dago ados.Erabaki arrazoituak hartzen ditu.

Bere gustu eta zaletasunen araberaaukeratzen ditu lagunak etalaguntaldean integratzea gustukodu.Sexu bereko laguntaldeetan ibiltzen da, beste sexukoengandikurrun.Bere adiskideekin leialak dira.Kirolak eta arauak dituzten kaleko jokoak atsegin ditu.Badaki lagunekin batzarrak antolatzen.

Bederatzi urte

Hamar urte


Adina

Zaintza pertsonalari dagokioneznahiko autonomoa da, bainaoraindik ere gogorarazi beharzaio. Oheratzeko ordua atzeratu ohi du. Badauka bere antolamendua, etaez du gogoko besteek bere gauzakukitzea, ezta bere gela berrikustea ere.Ikastetxera bakarrik joan nahi du.Ez zaio gustatzen lagunduta joatea.

45

Gurasoen nagusitasuna zalantzanjartzen hasten da eta tirabirakager daitezke.Bere anai-arreba txikiagoenbabesle ikusten du bere burua.Besteek erantzukizuna bere gainuztea gogoko du eta arduratsuaizaten ahalegintzen da.Etxeko lantxoak egiten ditu etakonponketa errazak egitenlaguntzen du.Familian gustura sentitzen da.Besteek goraipatzea izugarri gustatzen zaio.

Materialak prestatzeko gai da etasaiatzen da tokietara garaiz iristen.Diziplina onartzen du zailtasunhandirik gabe eta eskola arauetaraegokitzen da. Eskolan disfrutatzen du eta bereikaskideekin ere bai. Bere eginbeharra antolatzekogauza da jarraibideen arabera egiten badu. Egiten duenarekin pozik egon ohida.

Taldearen interesak bere interesengainetik jartzen ditu.Bere harremanetan portaerazaintzen badaki, eta besteen ikusmoldeak konprenitzen ditu.Bere morala oraindik ere beregurasoena edo irakasleena da.Zorrotza da, eta ez du beste planteamendurik onartzen, ulertzen saiatzen bada ere.Justizia bilatzen du eta bidegabe-keria ez du jasaten.Helduen jokaerarekin kritikoa izandaiteke.

Familia jardueretan parte hartzeagogoko du. Bera baina helduagodirenen agintea zalantzan jartzenhasten da.Bere anai-arreba txikiagoak zaintzeneta babesten ditu.Gela berarentzako bakarrik behardu. Etxeko lanak egitea ez dugogoko (ezta besteen aginduakjasotzea ere).Bere gain hartzen dituen konpromi-soak betetzen ditu. Zigorrik jartzenbazaio protesta egiten du."Bere bihurrikeriak" familiari ezkutat-zeko joera du.

Bere kabuz pentsatzen du eta ezda edozein erantzunekin pozikgeratzen.Eskolara joatea gogoko du etaikasten disfrutatzen du.Irakasleek balio soziala dutenzereginak haien esku utzi ditzakete.Eginbeharretan aurrera egiten du,gero aisialdia izateko eta ustegaberik ez izateko.Ikastetetan oraindik ez da osoarduratsua eta begiratu beharzaio.Taldeka hobeto egiten du lan.

Kode moral zorrotza eta zurrunaizateko joera du.Ongia eta gaizkia interesatzenzaizkio.Gizalegezko arauak ikastearigarrantzia ematen dio.Elkartasun eta lankidetza zaleada.Laguntaldearekin ibiltzen daauzoan.Objektiboki kritikatzen du etabesteen ikusmoldea onartzen du.Justizia berarentzat garrantzitsuabilakatzen da.


46

Hamaika urte Autonomoa eta selektiboa da.Jantziak eta janariak aukeratzenditu.Jaten apetatsua da. Zenbait janarialde batera uzten ditu.Garbiketa pertsonalean nagitsuaeta zabarra izan ohi da.

Adiskideekin denbora luzea ematen du.Oso kritiko bihurtzen da lagune-kin eta huskeriak direla eta hase-rretu egiten da.Ariketa fisikoko eta lehiako jokoekin gozatzen du.Adin honetan kezka soziala nagusitzen da.

Adin honetan oso autonomoakizan ohi dira euren buruarenzaintzarekin zerikusia duen guztiarekin.Asmo onak dituzte, nahiz eta sarrigauza pertsonalekin zabarrakizan.Aldarte gorabeherak eta aldaketahandiak izaten dituzte egun batetik bestera.Bere burua den bezala onartzendu.Toki batetik bestera ibiltzekoautonomoa da.Batzuetan ausart eta oldarkoragertzen da.

Taldearen menpe dago.Bere lagunengan konfiantza du etataldearen arauak hausten dituenabaztertu eta salatzen du.Haur helduekin ibiltzen da eta ez dugogoko haurra bailitzan tratatzea.Bere lagunekin zinemara joaten da.

Hamabi urte


Adina

47

Ordutegiak kostata betetzen ditu.Eginbeharrei uko egiten die, ezbadira berriak eta atseginak.Etxean eta etxetik kanpo egitenduenaren artean alde handiadago.Agintea dutenekin tirabirak ditueta matxinatzen da.

Ingurune fisiko eta soziala ezagut-zeko jakinmina agertzen du.Ikasteko motibazio pertsonalaerakusten du, irakasleekin kritikoaizaten da.Oro har etxeko lanekin ardurat-sua da.

Konfiantza gutxiago du gurasoen-gan eta anai-arreba zaharrengan.Haur gehienek egin beharrekoak(eskolakoak eta familia artekoak)autonomiaz egiten dituzte.

Nekarazten duten lanak ez ditubegi onez ikusten.Azterketa eta kalifikazioekinkezka handia agertzen du.Ikasteko grina du.Taldean hobeto egiten du lan.

Besteen beharren kontzientziahartzen hasten da, eta besteeiematen, eskerrak ematen eta ahalduen heinean laguntzen ikastendu.Besteak juzkatzen oso zorrotza da.Bere iritzi pertsonalak jendaurreanazaltzea gogoko du.Justuak iruditzen zaizkion arauakonartu eta absurduak iruditzenzaizkionak baztertzen ditu.

Bere eskubideak defendatzenditu. Ez da hain zorrotza eta arra-zoiak aurki ditzake bere ikusmol-deak justifikatzeko.Zentzumen etiko errealista du,batzuetan antisozialki jokatzenbadu ere.Bere erantzukizunaren zentzuakbesteen onerako jokatzera bult-zatzen du.


Portaera arduratsuak garatzen

Documents

Transcript of Portaera arduratsuak garatzen