Perpaus elkartuak

ERREGELA SINTAKTIKOAKERREGELA SINTAKTIKOAK

PERPAUSA

IS NOR+ AS

IS NORK

ADITZONDO

POSP. SINTAGMA + POSP

IS

(GRAD)+(IZOND)IZOND

I+IZONDIM

IS+-®ENIS NOREN

IS+-®IIS NORI

IS+-KIS NORK

IS+IS NOR

(POSP)+(ADOND)+ISNORI+ISNOR+AAS

(IS NOREN)+(POSP S)+IM+(DET)IS

Elkartuak Bi erro edo gehiagoz osatuak (liburudenda, jatetxe...)

Eratorriak Erroaz eta morfemaz –aurrizki, artizki edo atzizkiz- osatuak (bertsolari, dirutza, iletsu, erakutsi, desegin...)

Bakunak Erroaz soilik osatuak (etxe, liburu, ate...).

Bizigabeak Semantikaren ikuspegitik, bizirik ez duten izakiei –landareak barne- dagozkienak: Frantzia, mundua...

Bizidunak Semantikaren ikuspegitik, pertsona edo animaliei dagozkienak: gugan, animaliengan...

Neurgaitzak Neurezin daitezkeenak: amodioa, gorrotoa...

Neurgarriak

Neur daitezkeenak:

20 litro olioZenbakaitzak Zenbatu ezin daitezkeenak: edertasuna, olioa...

Zenbakarriak Zenbatu daitezkeenak: zazpi zuhaitz, hamabi zaldi...Arruntak Mota bereko

edozein izaki edo gauza izendatzen dute: mahaia, oihana...

Bereziak Pertsona, animalia edo toki zehatzak izendatzen dituzte: Bilbo, Mikel...

IZENA

ADJEKTIBOA

IS NONGO edo posp Etxeko ateak zabalik daude.

IS NORENBabes politikoaren eskaera heldu da.Izenlagunak

Elkartuak edo konposatuakLiburu labur txiki polit bat.

EratorriakDirudun, paristar, txikitxo...

BakunakHandi, txiki,on...

Izenondoak(gramatika liburu askotan adjektibo deituak)Izenari buruzko informazioa ematen duen osagaia, nolakoa den adieraziz.

-KOTE

-TZAR

-ÑO

-TXO (-TXU,TXA)

-SKA

-KILO

Atzizkien bidez

eratorriakIzenondoa errepikatuz

(txiki-txiki,handi-handi...)

-EN

-AGO

-EGI

Errepikapenezkoak

Itsatsitako

Graduatzaileak

Oso,samar,txit,izugarri,

erabat,guztizlar,nahiko,

zeharo. Graduatzaile

Askatuak

IZENORDAINAKIZENORDAINAK

Elkar“Mariak begiak malkoz beterik besarkatu du, elkar ikusten duteneko azken eguna bailitzan”

ElkarkariakElkarrekikotasuna adierazteko elkar izenordaina erabiltzen du euskarak gehienbat; bata bestea ere erabili ohi da.

... Burua (neure burua, heure burua, geure buruari...)

“Norbere burua hiltzea ez da bromazko gauza”

BihurkariakPerpauseko subjektua ez errepikatzeko erabiltzen den izenordaina. Ekintzaren egilea eta hartzailea pertsona bera da.

Galdetzaileak: Nor (nortzuk)

Zer (zertzuk)

Zein (zeintzuk)

Galdetzaileetatik eratorriak: (Nor) Inor, norbait, edonor...

(Zer) Ezer, zerbait, edozer...

(Zein) Edozein, ezein, zernahi.

Izenordain zehaztugabeakErreferente zehatzik ez dutenak.

Arruntak: ni, hi, hura, gu, zuek...

berori (errespetuzkoa)

Indartuak: neu, heu, geu, zeuek...

Pertsona izenordainakKomunikazio-egintzan hiztuna eta gainerako solaskideak adierazten dituztenak.

ADBERBIOA

Honela, honelako...

Honen, horren, hain...Modu adberbioak

Denbora aditzondoak

Gaur, bihar, etzi...

Leku aditzondoak

Hemen, hor, han...

Modu aditzondoak

Ondo, gaizki...

Maila aditzondoa

Oso, nahikoa, samar...

Iritzi adberbioak

agian

Sailkapen semantikoa

Leku adberbio arruntak

Hemen, hor,han...

Leku adberbio indartuak

Hementxe, hortxe, hantxe, bertan..

Leku adberbioakErakusleetatik

eratorritako

aditzondoak

Bakunak: Inolako atzizkirik behar ez dutenak.

Gaur, orain, maiz, bihar, sarri, etzi...

Eratorriak: Hitz bati atzizkia eranstez zaionean

Saltoka, ederki, osoro, ederto, zutik, hala...

Elkartuak: Osagai bat baino gehiago dutenak.

Etzidamu, herenegun, berehala...

Sailkapen formala

Aditzondoak

(Adberbioak)

Posp askeen bidez sortutakoak: otartekorik gabe, horri buruz...

Kasu-marken bidez sortutakoak: -(r)ekin, -(r)entzat, -(r)aino, -n...

Adizlaguna

DETERMINATZAILEAK

Dena, guztia, oro, oso, bete.OROKORRAK

Zein: edozein zenahi, zeingura

Zer: edozer, zernahi, zerguraZEHAZTUGABEAK

Anitz, apur bat, aski, asko,

Batzuk, dexente, gutxi....ZEHAZTUGABEAK

Kardinalak (bat, bi, hiru...)

Ordinalak (lehenengoak...)

Zatikiak (erdi, heren, laurden...)

Ehunekoak (%5 ehuneko bost...)

Banatzaileak (bana, bina...)

Esapideak (bizpairu, hamarren bat, lau inguru...)

ZEHAZTUAK

ZENBATZAILEAK

Arruntak: hau, hori, hura

Indartuak: berau, berori, beraERAKUSLEAK

Zehaztuak: “-a” ,”-ak”

Plural hurbila: “-ok”

Zehaztugabeak: bat/batzuk

Zehaztua eta zehaztugabea:“-a” / bat.

ARTIKULUAKMUGATZAILEAK

ADITZAREN SAILKAPENA

PARTIZIPIOA

PERIFRASTIKOA

Aditza jokatu gabe ageri da (subjektua, objektua edota aldia aldatu arren adizkia

ez da aldatzen)

Nor-Nork (Nik ez DITUT gereizak atsegin) Nor-Nori-Nork (Ikasleek oparia eman DIDATE)

Oro har mota horretakoak aditz iragainkorrak izan ohi dira, alegia, osagarri gisa objetua hartzen dutenak. (Gaur MENDIKO BOTAK jantzi ditugu)

NORK MOTATAKOAK

Nor (Ni azkarra NAIZ) Nor-Nori (Katua etxe barrura sartu ZAIGU)

Nor motakoak

Orokorrean mota honetakoak aditz iragagaintzak izan ohi dira, alegia, osagarri gisa objeturik hartzen ez dutenak (Pello oraintxe etorri Da)

NOR MOTATAKOAK

Hil, ekarri, edan aspertu, zapaldu, jantzi...

Aditzari -du, -tu, -i partizipioak kenduz ateratzen da (Kasu batzuetan aditz erroarekin bat egiten du):gizon-gizondu, elkar-elkartu, ikus, eraman, jolas-jolastu...

ADITZOINA

Jokatutako adizkidek abiagune duten zatia: joan, ekar, esan, pasa, ikus...(perifrastikoetan); dakart dakuzagu doakizu... (Trinkoetan)

ADITZ ERROA ADITZ FORMAK

Bi zati bereizten dira: aditz nagusia eta aditz laguntzailea

Lortu dizuegu esan zenidan erregutu nion...

Ez da bereizketarik egiten aditz laguntzailearen eta aditz nagusiaren artean: dator, dario, dakusagu neraman nengoen...

TRINKOAJOKATUAK

PARTIZIPIOAK (Batez ere mendeko perpausak egiterakoan ). Amaierak: -n, -i, -tu, (-du), -ki, (-gi)

eta 0

ADITZOINA (Zenbaittestu ingurutan)

SAR barrura! Nola KANTA hori?

BEHA lehenik, MINTZA azkenik; zer GERTA ere... ADITZ IZENA (Jokatu gabeko perpausetan) Deklinabide marka ia guztiak har ditzakete.

Gerezia jatea nahi nuen; hara JOATEAK kalte egin zion;garaiz ETORTEKO esan zion...

JOKATUGABEAK

ADITZAREN INFORMAZIOAADITZAREN INFORMAZIOA

Zara, dut, dakart, daukagu,...

Zarete, ditut, dakartzat,...

0-z, -z-, -it, -tza, -zki,...

Singularra

Plurala

Nauzu, zaitut, gaituzu...

Didazu, zenizkidan, dzikigu...

Nor-Nork

Nor-Nori-Nork

NORK erakoak

Naiz, haiz, nator, nabil, noa...

Natzaizu, zait, dagokit...

Nor

Nor-Nori

NOR erakoak

Zatoz hona berehala!Agintera

Zu nahi duzunean etor zaitezke....-keAhalera

Etor zedin nahi zuen....-nSubjuntiboa

Etortzen bazara ikusiko gara.Ba...0/ba...-keBaldintza

Gaur etxean geratuko naiz.Indikatiboa

(Ba)litz, (ba)lu, (ba)ledi, baleza...[-oraina] [-irag.]Alegiazkoa edo hipotetikoa

Zen, zuen, zedin, zezan...-n[-oraina] [+irag.]Iragana

Da, du, dadin, dezan...[+oraina] [-irag.]Oraina

Bil dezakezue, etor daiteke...aditzoinak0Aspektu markarik eza

Gatoz, noa, nator...

Egiten ari naiz, osatzen ari ...

TRINKOEKIN

A+ARI+A lag

[+punt]Puntukaritasuna

Hartuko, (harturen), ikasiko...-ko, -go, (r)en[+gert]Gertakizuna edo geroa

Hartzen, bazkaltzen, ikasten...-ten, tzen[-bur] edo [-perf]Burutugabea edo ez perfektua

Hartu, bazkaldu, ikasi, eman...-tu, -du, -i, 0[+bur] edo [+perf]Burutua edo perfektua

Harridura perpausak Zerbait jakitera eman eta gainera gure sentimenduak ere adierazteko erabiltzen ditugu perpaus hauek. Horretarako, interjekzioez eta beste zenbait esapidez baliatzen gara (baietz-ezetz; ea...-n; eskerrak...) “Hura zan gizona hura!”

Aginte perpausakAginduak emateko erabiltzen ditugu, gehienetan agintera aditz-formen bidez.

Ezezkoak“Aulkian ez dago andrerik.”

Baiezkoak“Cognac botila ttipi bat du boltsan.”

Adierazpen perpausakZerbait jakitera emateko erabiltzen ditugu.

Bai-ez erako galderak

Aukera galderak

Zati galderak Galde

perpausakGalderak egiteko erabiltzen ditugu.

PERPAUS ELKARTU MOTAKPERPAUS ELKARTU MOTAK

Alborakuntza hutsaEz naiz lanera joan, ondo nago.

Emendiozkoa

(Distributiboa)EZ...EZ; BAI...BAI; NOLA...HALA

Aurkariak

(Adbersatiboak)(ALDE) BATETIK...BESTETIK, BATZUK...BESTE BATZUK...

BATZUK goseak gaude; BESTE BATZUK hotzak.

AlborakuntzazGarrantzi bereko perpausak elkartzean datza, baina juntagailu edo lotura hitzik gabe.

Emendiozkoak (kopulatiboak)

ETA, BAITA..ERE, EZTA…ERE.

Ni etxera noa ETA Xabier kalera.

Hautakariak (Disjuntiboak) EDO, EDOTA, ALA; NAHIZ ((ZEIN)

Gaur edo bihar etorriko da.

Aurkariak (Adbersatiboak)

BAINA; BAIZIK;BAINO; EZPADA, HALA ERE, ALDIZ, BERRIZ, OSTERA, ORDEA...

Esatekotan egon zen, BAINA isiltzea erabaki zuen.

ILATIBOAK (AZALPENEZKOAK)BERAZ,BADA, HORTAZ, ORDUAN, HONELA

Konpletiboak Osabak berandu etorriko dELA esan du.

Zehar galderak Ez dut entzun noiz etorri dEN.

Erlatiboak Erosi dudaN kaseta ona da.

Moduzkoak Anak esan duen GISAN gertatu zen.

Kontsekutiboak Hain da handia NON ezerk ... beldurtzen.

Baldintzazkoak Pozik ez BAzaude, ez duzu lortuko ezer.

Konparaziozkoak Hau uste BAINO askoz handiagoa da.

Helburuzkoak Liburuak irakurTZEKO dira.

Kausazkoak Neuk nahi nueLAKO joan nintzen.

Kontzesiboak Gezurra esaNAGATIK lasai gelditu da.

Denborazkoak Kaxoia zabaldu zueNEAN sagua etorri zen.

JuntagailuzGarrantzi bereko perpausak juntatu edo elkartzean datza. Perpaus bakoitzak bere autonomia gordeko du eta bat kenduz gero besteak zentzu osoa gordeko du.

Perpaus bat beste baten barnean txertatzean datza. Beraz, perpaus nagusi bat izango dugu eta bere barruan beste perpaus bat du txertaturik: mendeko perpausa. Oro har,menderagailuen bitartez txertatu ohi dira perpaus nagusian.

JUNTADURAZKOAK

(KOORDINATUAK)

MENDERAKUNTZAZKOAK

(TXERTATUAK)

JUNTADURAZKOAK (KOORDINATUAK)JUNTADURAZKOAK (KOORDINATUAK) EMENDIOZKOAKEMENDIOZKOAK (KOPULATIBOAK)(KOPULATIBOAK)

Eta, ere, baita...ere, ezta...ere eta bai...ereEta, ere, baita...ere, ezta...ere eta bai...ere

HAUTAKARIAKHAUTAKARIAK (DISJUNTIBOAK) (DISJUNTIBOAK) Edo, edota ala, nahiz (zein) (eta hauen errepikapenak)Edo, edota ala, nahiz (zein) (eta hauen errepikapenak)

AURKARIAKAURKARIAK (ADBERSATIBOAK) (ADBERSATIBOAK) Baina, baizik, baino, ezpada, hala ere, dena dela, dena den, ordea, aldiz, berriz, ostera, haatik, ezeze, ezezik...Baina, baizik, baino, ezpada, hala ere, dena dela, dena den, ordea, aldiz, berriz, ostera, haatik, ezeze, ezezik...

ILATIBOAK ILATIBOAK (AZALPENEZKOAK)(AZALPENEZKOAK) Beraz, bada, hortaz, orduan, honelaBeraz, bada, hortaz, orduan, honela

ALBORAKUNTZAZKOAKALBORAKUNTZAZKOAK Garrantzi bereko perpausak elkartzean datza, baina juntagailu edo lotura hiztik gabe.Garrantzi bereko perpausak elkartzean datza, baina juntagailu edo lotura hiztik gabe. Alborakuntza hutsa.Alborakuntza hutsa. Inolako lotura hitzik gabe.Inolako lotura hitzik gabe.

Emendiozkoak (Distributiboak)Emendiozkoak (Distributiboak) ez...ez; bai...bai;...la...-la, ez ezik...ere; beste batzuk.ez...ez; bai...bai;...la...-la, ez ezik...ere; beste batzuk.

Aurkariak (Adbersatiboak)Aurkariak (Adbersatiboak) (Alde) batetik..., bestetik...; batzuk...,beste batzuk...(Alde) batetik..., bestetik...; batzuk...,beste batzuk...

MENDERAKUNTZAZKOAK (TXERTATUAK)MENDERAKUNTZAZKOAK (TXERTATUAK) Perpaus bat beste baten barnean txertatzen datza. Beraz, perpaus nagusi bat izaten dugu eta bere barruan beste perpaus Perpaus bat beste baten barnean txertatzen datza. Beraz, perpaus nagusi bat izaten dugu eta bere barruan beste perpaus

bat du txertaturik: bat du txertaturik: mendeko perpausamendeko perpausa..Oro har, menderagailuen bitartez txertatu ohi dira Juntagailuz, garrantzi bereko perpausak lotu edo elkartzean datza. Oro har, menderagailuen bitartez txertatu ohi dira Juntagailuz, garrantzi bereko perpausak lotu edo elkartzean datza. Perpaus bakoitzak bere autonomia izango du eta bat kenduz gero, besteak zentzu osoa gordeko du.Perpaus bakoitzak bere autonomia izango du eta bat kenduz gero, besteak zentzu osoa gordeko du.

PERPAUS ELKARTUAKPERPAUS ELKARTUAK

MENDEKO PERPAUSEN SAILKAPENA

Mendeko perpausen sailkapena: Esanahia edo funtzioa kontuan hartuz:

ISren funtzioa

Izenlagunaren funtzioa

Aditzlagunaren funtzioa

Forma kontuan hartuz: -(e)LA atzizkidun perpaus txertatua. -(e)N atzizkidun perpaus txertatua. -BAIT aurrizkidun perpaus txertatua. -BA aurrizkidun perpaus txertatua.

1. Mendeko perpaus osagarriak edo Isren funtzioa dutenak

IS baten ordez perpaus oso bat txertatzen dugu. Hura bezala, hau ere subjekto, osagarri zuzen, predikatu...izan daiteke.

KONPLETIBOAK:

Erlazio hizkiak:

-(e)LA / -(e)NA / -(e)NIK / -(e)N (Subj.)

-aditz-izena: -T(Z)E

-aditz-partizipioa

ZEHAR-GALDERAK: galdera bat darama bere baitan.

Erlazio hizkiak:

-(e)N / -(e)NENTZ / -(e)N ALA EZ

2. Izenlagunen menderakuntza saila osatzen dute:2. Izenlagunen menderakuntza saila osatzen dute:

ErlatibozkoekErlatibozkoek BestelakoekBestelakoek

ERLATIBOZKOAKERLATIBOZKOAK

-Zein erlazio atzizki erabiltzen dituen-Zein erlazio atzizki erabiltzen dituen

-Zein baldintzatan sortzen diren perpausok-Zein baldintzatan sortzen diren perpausok

-Aposizioan agertzea-Aposizioan agertzea

-Erlatibozko sustantibatuak -Erlatibozko sustantibatuak –(e)NEAN, -(e)NEZ, -(e)NEZ GERO–(e)NEAN, -(e)NEZ, -(e)NEZ GERO

-(e)N ARREN, -(e)N ARTE, -(e)N BEZALA-(e)N ARREN, -(e)N ARTE, -(e)N BEZALA

-Sortzen diren aldaketa morfologikoak-Sortzen diren aldaketa morfologikoak

BESTELAKOAKBESTELAKOAK

--KOKO eta eta –(E)N–(E)N erlazio atzizkiak hartuz, erlazio atzizkiak hartuz, -(e)LAKO, -(e)NAREN, -(e)LAKO, -(e)NAREN, -(e)NEKO, -T(Z)E+KO, -T(Z)+ERAINOKO, -T(Z)E+AREN-(e)NEKO, -T(Z)E+KO, -T(Z)+ERAINOKO, -T(Z)E+AREN

3. Perpaus bakunean ADBERBIO edo ADIZLAGUN-ek betetzen duten funtzioa betetzera datoz mendeko perpaus adizlagunok.

Hemengo hau guztiz sailkapen semantikoa da. Esanahiari begira egindako sailkapena.

Denborazkoak: -erlazio atzizki ugariz era daitezke.

-NOIZ galderari erantzuten diote.

-Adlag funtzioa.

-Erlatibo substantibatuekin lotura.

Moduzkoak: -NOLA galderari erantzuten.

-Adlag funtzioa

Konparaziozkoak: -NOLAKO / ZENBAT galderei erantzuten.

-Kontutan har zer konparatzen den:

-kualitatea Grad. funtzioa

-kantitatea Zenb. Funtzioa

Helburuzkoak: -ZERTARAKO galderari erantzuten.

-Adlag funtzioa.

Kausalak: -ZERGATIK galderari erantzuten.

-Adlag funtzioa.

Baldintzazkoak: -Euskaraz aditz modu berezi bat dauka.

-BA- aurrizkia da ezaugarri ezezagunena.

-Adlag funtzioa

Kontzesiboak: -Nolabaiteko eragozpen, traba...markatzen.

-Adlag funtzioa

Kontsekutiboak: -Koordinazio ilatiboarekin traza handia.

-Adlag funtzioa.

ZEHAR-GALDERAK

ADITZ JOKATUAK

-(e)n-(e)n ala ez-(e)nentz

MENPERAGAILU KONPLETIBOAK

ADITZ JOKATUAK ADITZ JOKATUGABEAK

-(e)la-(e)nik-(e)na

-t(z)eko-t(z)ea-t(z)erik

MENDERAKUNTZAZKOAKMENDERAKUNTZAZKOAK

ZER galderari erantzuten die, eta NOR izen sintagmaren lekua hartzen dute perpaus nagusian, hots, subjektuaren edo osagarri zuzenaren lekua hartzen dute perpaus nagusian.

KONPLETIBOAK

-T(z)EA Ikastea komeni zaizu.

--T(z)ERIK Ez du etortzerik nahi.

- T(z)EKO Azkar ibiltzeko esan du. (SUBJUNTIBOA)

- (e)LA Oihane gezurretan dabilela uste dut.

- (e)NA Badakigu gezurra esan duena.

- (e)NIK Ez du uste etorriko denik.

ADITZ JOKATUGABEANADITZ JOKATUAN

Perpaus konpletiboen antzekoak dira, baina, azpian galde-perpausa dute. Beraz, ZER galderari erantzuten die eta osagarri zuzenaren lekua hartzen dute perpaus nagusian. N0R izen sintagmaren lekua hartzen dute perpaus nagusian. (gehienetan ere osagarri zuzenarena). Izenak berak dioen bezala, aitzitik, horrelako menpeko perpausetan galde-perpaus bat dago beti.

ZEHAR GALDERAK

- Galdetzailea + infinitiboa- (EA) –(e)N Ez dakit zer jazo den.

- (EA) –(e)N ALA EZ / -NENTZ Afarira etorriko den esateko deitu dute. Zeuk ikusi egin gura duzunentz.


MENPERAGAILU KONTZESIBOAK


-(e)n arrennahiz eta –(e)nba-...ere

arrennahiz eta-ta / –rik eregabe ere-agatik ere

BALDINTZAZKO MENPERAGAILUAK


ba-baldin ba-

-(e)z geroezikezean-t(z)ekotan

ARREN

NAHIZ ETA

-TA ERE

- N ARREN

- NAHIZ ETA -N

- BA-...ERE


Menpeko perpausak nolabaiteko traba edo eragozpena adierazten du; hala ere, eragozpen hori ez da nahikoa perpaus nagusia bete ez dadin.

KONTZESIBOAK

- Z GERO

- TEKOTAN

- EZEAN, EZIK

(BALDIN) BA-

(Erreala)

(Alegiazkoa)


Baldintza adierazteko erabiltzen da. Horrelakoetan, perpaus nagusiko ekintza bete dadin, ezinbestekoa da menpeko perpausak ezartzen dituen baldintzak betetzea. Baldintzazko perpausak esanahia kontutan hartuta bi motatakoak dira: alegiazkoak eta ez-alegiazkoak. Alegiazko formadun aditz laguntzaileak dituztenak (alegiazko baldintzazko perpausak) hipotesiak adierazteko erabiltzen dira. Bestelako aditz laguntzaileak, hots, alegiazkoak ez direnak, erabiltzen dituztenak, ordea, baldintza errealak edo gertagarriak adierazten dituzte.

BALDINTZAZKOAK

HELBURUZKO MENPERAGAILUAK


-(e)n-(e)n ala ez-(e)nentz

-t(z)era-t(z)eko-t(z)ekotan-t(z)eagatik-t(z)earren

KAUSAZKO MENPERAGAILUAK


-(e)lakobait-eta-(e)nez gero-(e)nez-(e)la eta-(e)la bide-(e)la kausa-(e)la medio

-t(z)eagatik-t(z)earren

-T(z)EKO -T(z)EARREN

-T(z)ERA

-T(z)EKOTAN

-T(Z)EAGATIK

-(e)N

-(e)N ALA EZ

-(E)NENTZ


Helburua, xedea edo asmoa adierazten dute. Oro har, ZERTARA eta ZERTARAKO galderei erantzuten diete eta gehienetan aditz sintagmaren barruan kokatzen dira aditz lagun gisa, nahiz eta kasuren batean izen sintagman ere ageri, izenlagunaren tokian.

HELBURUZKOAK

- TEAGATIK

- TEARREN

- LAKO

- ...ETA

BAIT

-NEZ (GERO)


Izen berak dioenez, kausa edo zergatia adierazten dute; hots, ZERGATIK edo antzeko galderei erantzuten diete.KAUSAZKOAK

MODUZKO MENPERAGAILUAK


-(e)n bezala-(e)n bezalakoa-(e)n moduan-(e)n modukoa-(e)n antzera-(e)n neurrian-(e)n heineanba-...bezalabait-...

ahala

KONPARAZIOZKO PERPAUSAK

ELKARREKIN ERLAZIONATURIKO BI ELEMENTU

NOLAKOTASUNA ZENBATASUNA

zenbat eta...-ago, orduaneta...-ago

zenbat etagehiago / gutxiago, orduan eta...gehiago / gutxiago


BERDINTASUNEZKOAK


-(e)n bezain-(e)n beste-(e)n adina


DESBERDINTASUNEZKOAK


-(e)n baino...-ago-(e)n baino gehiago -(e)n baino gutxiago

- AHALA- (e)N BEZALA

- (e)N MODUAN

- (e) ERAN

- (e)N LEGEZ

- (e) ANTZERA

- NEZ, -(e) HEINEAN, NEURRIAN...


Modua edo era aditzera ematen dute, hots, perpaus nagusiko ekintza NOLA gauzatzen den adierazten dute.

MODUZKOAK

Berdintasuna adieraziz

(-N) BESTE, ADINA

Ezberdintasuna adieraziz

BAINO GEHIAGO / GUTXIAGO

Berdintasuna adieraziz

-(N) BEZAIN

-Ezberdintasuna adieraziz

BAINO –AGO(A)

Bestelako lokuzioak

BEZALA

- BEZALAKO

KANTITATEAKUALITATEA

Konparazioak edo erkaketak egiteko erabiltzen dira. Elementu berdinak edo desberdinak har daitezke erkatzeko gai gisa. Horren arabera, konparaziozko perpausak desberdinetasunezkoak edo berdintasunezkoak izaten dira eta bakoitzerako egitura bereziak erabiltzen dira. Berdintasunezkoak ala desberdintasunezkoak izan, elementuak elkarren artean konparatzerakoan, haien ezaugarriak, hots, nolakotasuna edota kantitatea edo zenbatasuna, hartu ohi dira oinarri gisa.

KONPARAZIOZKOAK

ERLATIBOZKO MENPERAGAILUAK


-(e)n-(e)n-(e)neko-(e)nekozein(a)... bait-zein(a)... bait-bait-bait-

-tako-tako-riko-riko

-tako

-riko

-(e)n

-(e)neko

zein(a)... bait-

bait-


Menpeko perpaus mota gehienak perpaus nagusiko aditz sintagmaren barruan kokatzen dira eta aditzaren menpe egoten dira. Erlatibozko perpausak, ostera, izen sintagmaren barrua txertatzen dira zuzen-zuzenean, izenaren edi izen multzoaren aurrean, eta izenlagunaren funtzioa betetzen dute, izena zehazten baitute.

ERLATIBOZKOAK

ONDORIOZKOMENPERAGAILUAK

ADITZ JOKATUAK KONTSEKUTIBOAK

- HAIN (honen, horren...)- HAINBESTE- HAINBAT- HALAKO MOLDEZ...

Lokailua ondoriozko perpausarenHasieran jartzen da eta ezabatu egin daiteke.

Maila hitza eta kidekoak nolakotasunaAdierazteko erabiltzen dira.

Hitz horren bidez eratutako ondoriozkoPerpausetan, maiz, perpaus nagusiko

Hitzen ordena aldatu egiten da,Maila hitza adizkiaren aurretxoan jartzeko.

Lokailua ondoriozko perpausaren hasieran jartzen da eta ezabatu egin daiteke.

Horren pena handia hartu nuen, ezen negarrez hasi bainintzen.

Maila hitza eta kidekoak nolakotasuna adierazteko erabiltzen dira. Hitz horren bidez eratutako ondoriozko perpausetan, maiz, perpaus nagusiko hitzen ordena aldatu egiten da, maila hitza adizkiaren aurretxoan jartzeko.

Hain da handia, non ezin baita atetik sartu

LOKAILUAHAIN (honen, horren...)

HAINBESTE, HAINBAT

HALAKO, HALAKO MOLDEZ,...

Ondoriozko edo perpaus kontsekutiboek kausa baten ondorioa adierazten dute. Ondoriozko perpausetan hiru osagai bereiz daitezke: maila hitza, lokailua eta menderagailua.

ONDORIOZKOAK

(KONTSEKUTIBOAK)

DENBORAZKO MENPERAGAILUAK


-(e)neko-(e)neko-(e)nean-(e)nean-(e)n bitartean-(e)n bitartean-(e)n artean-(e)n artean-(e)la(rik)-(e)la(rik)-(e)netan-(e)netan-(e)n bakoitzean-(e)n bakoitzean-(e)n gehienetan-(e)n gehienetan-(e)n guztietan-(e)n guztietan-(e)nerako-(e)nerako-(e)netik-(e)netik-(e)nez-(e)nezgero(ztik)gero(ztik)-(e)n arte-(e)n arte

baino lehen(ago)baino lehen(ago)aurretikaurretikordukoordukoeta geroeta geroondoren, osteanondoren, ostean-takoan, -rikoan-takoan, -rikoan-(z)gero-(z)gerobezain laster eta berehalabezain laster eta berehala-t(z)ean-t(z)ean-t(z)erakoan-t(z)erakoan-t(z)erako-t(z)erakoartearteharik eta...arteharik eta...arte

baino lehen(ago)

aurretik

orduko

eta gero

ondoren, ostean

-takoan, -rikoan

-(z)gero

bezain laster eta berehala

-t(z)ean

-t(z)erakoan

-t(z)erako

arte

harik eta...arte

-(e)neko

-(e)nean

-(e)n bitartean

-(e)n artean

-(e)la(rik)

-(e)netan

-(e)n bakoitzean

-(e)n gehienetan

-(e)n guztietan

-(e)nerako

-(e)netik

-(e)nez

gero(ztik)

-(e)n arte


Denborazko perpausek, izenak berak azaltzen duen legez, denbora adierazten dute, hots, perpaus nagusiko ekintza zein denbora puntutan kokatzen den zehazten dute. Denborazko perpausek, beraz, denborarekin zerikusia duten galderei (NOIZ, NOIZ ARTE, NOIZKOA, NOIZTIK, NOIZ ARTE) erantzuten diete eta gehienetan aditzlagunaren tokia betetzen dute perpaus nagusian. NOIZ galderari erantzuten dioten perpausek denbora une batean baino gehiagotan koka dezakete perpaus nagusiko ekintza; beste modu batera esanda, aurrekotasuna, gerokotasuna, berehalakotasuna, aldiberekotasuna eta maiztasuna adieraz dezakete.

DENBORAZKOAK

Sintagmak funtzio sintaktikoren bat (subjektua, osagarri zuzena...) betetzen duten hitz eta hizki konbinazioak dira.

Perpausek, agerian nahiz ezkutuan, bi talde sintaktiko nagusi dituzte: izen sintagma (IS) eta aditz sintagma (AS). Lehenak subjektu funtzioa betetzen du perpausean, eta bigarrenak predikatu funtzioa.

Gure seme nagusia Ingalaterran dago.

izen sintagma (IS) aditz sintagma (AS)

Izen sintagmaren osagai nagusia izena (I) da. Haren inguruan zenbait elementu ager daitezke: NOREN eta NONGO sintagmak, izenondoa (izond.) eta determinatzailea (det). Adibidez:

IIS NOREN

Gure

IZENA

SEME

IZENONDOA

NAGUSI

DETERMINATZAILEA

A

NOREN eta NONGO sintagmek eta izenondoek funtzio berbera betetzen dute: izenaren esanahia osatu eta zehaztu egiten dute.

IZENONDOA: izenaren eskuinean agertzen den hitz soila izaten da.

NOREN eta NONGO sintagmak, aldiz, izenaren ezkerretara agertu ohi dira. Beren funtzioa kontuan harturik, izenlagunak dira.

Aditz sintagmaren osagai nagusia aditza da. Inguruan elementu gehiago ager daitezke: NOR izen sintagma (IS NOR), NORI izen sintagma (IS NORI), aditzondoa (adond.) eta postposizio sintagmak (Posp S).

AS-ren osagaiak

IS NORK Adond. IS NOR ADITZA IS NORI POSP S

Gure seme nagusiak herenegun postal hau bidali zion amonari Londonetik

Aditz sintagma barruko NOR sintagmak (IS NOR) osagarri zuzenaren funtzioa betetzen du, eta NORI sintagmak (IS NORI) Zehar osagarriarena. Aditzondoek eta postposizio sintagmek funtzio berbera betetzen dute: aditz ekintzaren inguruko zirkunstantzien berri ematea, hala nola, noiz, non, nora,etab.ADITZONDOA: hitz soila izaten da. (herenegun, beti, gero...)POSTPOSIZIO SINTAGMA: talde sintaktikoa da, eta –TIK, -RA, -N edo antzeko deklinabide atzizkiren bat hartzen du bere funtzioa betetzeko (LondonETIK, IngalaterraN...

Perpauseko aditz motaren arabera, izen sintagma subjektua era bitakoa izen daiteke: IS NOR, esaldiko aditza iragangaitza bada, edo, bestela, IS NORK, aditza iragankorra bada.

(IS NOR) Gure seme nagusia-@ Ingalaterran dago. (aditz iragangaitza)(IS NORK) Gure seme nagusia-k herenegun postal hau bidali zigun. (aditz

iragankorra)

Horrez gain, aditz sintagmaren barruan IS NOR (osagarri zuzena) eta IS NORI (zehar osagarria) ager daitezke. Lehenak NOR kasuaren marka (@) hartzen du eta bigarrenak NORI kasuarena (-i).

(IS NOR) Gure seme nagusiak herenegun postal hau-@ bidali zion amonari.(IS NORI) Gure seme nagusiak herenegun postal hau bidali zion amona-ri.

Perpaus batek atal hauek izan ditzake:

SUBJEKTUA: aditzaren arabera, perpauseko IS NOR (Umea dator) edo IS NORK (Anekkontatu zien).

OSAGARRI ZUZENA: aditz sintagmaren barruko IS NOR da (txiste ona kontatu zien).

ZEHAR OSAGARRIAK: perpauseko IS NORI da (bere lagunei kontatu zien).

ADITZA: ekintza edo egoera bat adierazten duen hitza edo hitz multzoa da (dator, kontatu zien...).

ADITZLAGUNA: aditz ekintzaren inguruko zirkunstantziak (noiz, non...) adierazten dituzten perpauseko atalak dira. Aditzondoek ez dute deklinabide atzizkirik behar (adib.:atzo, hor...). Deklinabide atzizkiren bat behar dutenak postposizio sintagmak dira (adib.: eskolaTIK, kafetegiANA...).

Perpaus elkartuak

Education

Transcript of Perpaus elkartuak