Perpausak - Atalak · 2020. 2. 27. · HIZKUNTZ IRUZKINA 55 † Perpaus lokabeak dira, maila...

Perpausak

● Perpaus lokabeak eta txertatuak edo menpekoak

● Perpaus lokabeak: motak

● Perpaus lokabeak: koordinatuak

● Elipsia

● Perpaus jokatuak eta jokatu gabeak

● Perpausak: ezaugarriak

● Perpaus lokabeak: egitura

● Perpaus koordinatuak: egitura

● Perpaus txertatuen funtzioak

● Perpaus txertatuak: atzizkiak eta sailkapena

● Perpaus txertatuak: iruzkina

● Perpaus konposatu luzeak

Hurrengo perpausak zelakoak diren edo zelan egituraturik dauden azaldubeharko bazenu, zein irizpideren arabera egingo zenuke?

Iñakik lortu du, bai, baina Unairen laguntza ere izan duJoateko eta adi-adi entzuteko agindu zion

Nahiz eta ekaitza iragarrita egon, itsasoratu behar zutela erabaki zuten

Juntagailuen arabera bereiziko zenituzke? Nagusiak edo menpekoak iza-tearen arabera? Fun tzioen arabera?... Antzemango al zenituzke elipsiak?

Bada, perpausen analisia landuko dugu atal honetan.

HIZKUNTZ IRUZKINA

54

1. Bihar eguraldi ona izango dugula iragarri dute irratian. ❍ ❍

2. Esaiozu argi eta garbi zer nahi duzun. ❍ ❍

3. Ikusi nuenean ez nintzen gogoratu zer esan behar nion. ❍ ❍

4. Iaz Oriokoak nagusitu ziren baina aurten Zumaiakoak. ❍ ❍

5. Adizkiak atzizkirik ez badu perpaus lokabea da. ❍ ❍

PerpausakMenpekoak

Lokabeak

Zelakoak dira koloretan dauden hurrengo perpausak? Begitu adizkiari,ea atzizkirik duen ala ez.

Bereizi hurrengo perpaus lokabeak.

1. Arratsaldez ezingo naiz irten. . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍

2. Ez al zara gogoratzen? . . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍

3. Bihar egongo gara, ba. . . . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍

4. Ez egin horrelakorik, jainkoarren! . . . ❍ ❍ ❍ ❍

5. Ez nazazu lelotzat har! . . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍

6. Egon zaitez hor apur batean. . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍

7. Ederra zegok, bai horixe! . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍

8. Izugarria izan zen sutea. . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍

9. Ez larritu horregatik, mutil! . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍

10. Orduan, deituko didazu, ezta? . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍

Galde perpausa

Adierazpen perpausa

Aginte perpausa

Harridura perpausa

• Perpaus lokabeak bestebaten menpe ez daude-nak dira. Nagusi eredei tzen dira.

• Adizkiak ez du erlaziohizkirik izaten.

• Perpaus hauek lokabeedo nagusi baten menpeegoten dira. Menpekoakere deitzen dira.

• Adizkiak erlazio hizkiakizaten ditu (-en, -ela,enean, -tzeagatik...).

Soil-soilik zerbait adieraztendutenak. Adibidez: Gaur igandea da.

Adierazpen perpausak

Galdera diren perpausak. Adibidez: Zer egingo duzu?

Agindua edo eskakizunaadierazten duten perpausak.

Adibidez: Mikel, zatoz hona!

Harridura, ustekabea-edoadie razten duten perpausak. Adibidez: Zelako beroa!

Perpaus lokabeak

Perpaus txertatuak

Galdera perpausak

Aginte perpausak

Harridura perpausak

HIZKUNTZ IRUZKINA

55

• Perpaus lokabeak dira, maila berekoak.• Bata besteari loturik egoten dira.• Lotura edo elkarketa: juntagailuen bidez.• Motak: kopulatiboak, disjuntiboak,

adbertsatiboak, distributiboak eta ilatiboak.

Perpaus koordinatuak edo elkartuak

Bereizi koloretan dauden perpaus koordinatuak edo elkartuak.

Juntagailua(k)

• Juntagailuak: eta, baita ...ere, ezta ... ere, ... erebai, ere ez

K. kopulatiboak• Juntagailuak: nahiz, zein,

bai ... bai, hala ... nola, batetik ... bestetik

K. distributiboak

• Juntagailuak: bada, beraz, orduan...

K. ilatiboak

• Juntagailuak: edo, ala

K. disjuntiboak

• Juntagailuak: baina,ordea, aldiz, berriz, ostera, haatik, aitzitik, baizik, baino, dena dela, hala ere, ez ezik...

K. adbertsatiboak

1. Bada, nik ez dakit zer egin. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................

2. Gaur ez zara irtengo ala? ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................

3. Batetik gose naiz, bestetik logura; ez dut ezer egiteko gogorik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................

4. Unaik utzitako komikia irakurri dut eta itzuli egin diot. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................

5. Bosgarren ariketa ez dut ebatzi, baina besteak bai. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................

6. Ez neskarik ez mutilik; ez dago hau ulertuko lukeenik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................

7. Beraz, txuri-urdinek irabazi dute partidua. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................

8. Egoitzek joango dela dio; nik, berriz, ezetz esan dut. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................

9. Memeloak garela uste du horrek ala? ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................

10. Ez daki ezer fisikaz, ezta kimikaz ere. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................

DistributiboaIlatiboa

AdbertsatiboaDisjuntiboa

Kopulatiboa

1. Perpausen bereizketa nagusia hau al da?: lokabeak eta menpekoak. . . . . . . . . ❍ ❍2. Perpaus lokabeak nagusi ere deitzen al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍3. Menpeko perpausetako adizkiek erlazio hizkirik izaten al dute? . . . . . . . . . . . ❍ ❍4. Menpeko perpausek koordinatu izena ere hartzen al dute? . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍5. Lokabeak lau motatakoak al dira?: adierazpen, galdera, aginte eta harridura perpausak. ❍ ❍6. Perpaus koordinatuak denak al dira lokabeak edo nagusiak? . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍7. Perpaus koordinatuak juntagailuen bidez egoten al dira bata besteari loturik? . . ❍ ❍8. Perpaus koordinatuak elkartuak ere deitzen al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

Bai Ez

HIZKUNTZ IRUZKINA

56

Aztertu hurrengo adibideak. Aditzak eta juntagailuak kontuan harturik, esan zenbat perpaus dauden.

Ez dakigu norantz joan diren, plazarantz ala frontoirantz.

................

1. Bihar goizean edo arratsaldean jakingo dugula esan dute.

................

2. Horrek ez daki ezertan, partxisean baino.

................

3. Abioiz garaiz hel daiteke; autoz, ordea, ez dut uste.

................

4. Zure adiskide horrek tabakoa ez ezik metxeroa ere kendu dit.

................

5. Baina berak tematia-edo ez dakit zer nintzela erantzun zidan.

................

Lau: dakigu, joan diren, (joan diren), (joan diren)

1. Perpaus koordinatuetan bost mota bereizten al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

2. Elipsia dagoenean, komunztaduragatik jatorrizko adizkia aldatu egin al daiteke? ❍ ❍

3. Lokailu eta lotura hitza juntagailu hitzaren sinonimo al dira? . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

4. Juntagailu disjuntiboen bidez (edo, ala) bereizketa-edo adierazten al da? . . . . ❍ ❍

5. Juntagailu adbertsatiboen bidez aurkakotasuna adierazten al da? . . . . . . . . . ❍ ❍

6. Hala ere, dena dela, baizik... Juntagailu distributiboak al dira? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

7. Juntagailu ilatiboek aurreko perpausarekin lotura-edo adierazten al dute? . . . . . ❍ ❍

8. Juntagailu distributiboen bidez banaketa-edo adierazten al da? . . . . . . . . . . . ❍ ❍

9. Ez ezik ... ere juntagailuaren esanahia (baina) baita ... ere al da? . . . . . . . . . . ❍ ❍

10. Juntagailuek perpaus nagusiak eta menpekoak lotzen al dituzte? . . . . . . . . . . ❍ ❍

11. Baina ez zekiten ezer. Perpaus koordinatua al da? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

12. Ezta zeuk ere. Perpaus horrekin loturik dagoena eliditurik al dago? . . . . . . . . . ❍ ❍

13. Nork esango dit zer gertatu den. Bi perpaus koordinatu al dira? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

14. Goizeko seietan jaikitzeko eta prestatzeko agindu zioten. Hiru perpaus al dira? . . . ❍ ❍

Bai Ez

• Perpaus koordinatu askotan ezdira aditz guztiak agerianegoten; antzekoak direlako-edo ezkutatu egiten dira:Ane, Iker eta June ikusi ditut1) → Nik Ane ikusi dut2) → Nik Iker ikusi dut3) → Nik June ikusi dut

• Juntagailuek (lokailu, loturahitza) perpausak lo tzen dituztebeti; beraz, juntagailuak dau-denean, sakoneko egituranperpausak daude.

Elipsia

HIZKUNTZ IRUZKINA

57

1. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................

2. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................

3. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................

4. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................

5. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................

6. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................

7. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................

8. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................

1. Eguerdian nahiz arratsaldean esan diezaioket.

2. Badakizu ala ez?

3. Bai txakurrak bai pertsonak, hotzak hilik geunden denok!

4. Irekitzeko leihoak, kontxo!

5. Hasieran ez genuen pentsatu etxean geratzea.

6. Ongi egindakoak onartu eta gaizki egindakoak barkatu!

7. Gehiegi jan du eta orain sabeleko minez dago.

8. Ez dakit, ba, sailkapena egiten asmatuko dudan!

Azter itzazu alboko perpaus markatuaketa osatu beheko laukia.

Galderazkoa

Koordinatua

Kopulatiboa Jokatu gabea

1. Azkar ibiltzeko esan digu; besterik ez. ❍ ❍2. Nik nahi dudana da zuk laguntzea. ❍ ❍3. Agurtu nuenean ez zitzaidan otu oharra ematea. ❍ ❍4. Iaz irabazi zutenak ez dira finalera sailkatu aurten. ❍ ❍5. Atzizkirik izan ezean perpaus lokabea dela esana dugu. ❍ ❍6. Txirrina entzun orduko uzten diogu lanari. ❍ ❍7. Zenbat eta arinago zihoan bera jazarleak arinago. ❍ ❍8. Zaila da hori, zuk pentsatu ez arren. ❍ ❍

PerpausakJokatu gabeak

Jokatuak

• Aditza modu jokatuan,hots, osagai guztiak age-rian dituztenak dira.

Jon, etor zaitez honaIkus dezan ekarri diot

• Nagusiak zein menpeko-ak izan daitezke.

Perpaus jokatuak

• Aditza modu jokatu gabe-an, hots, osagai guztiakagerian ez dituztenak dira.

Jon, etorri honaIkusteko ekarri diot

• Nagusiak zein menpeko-ak izan daitezke.

Perpaus jokatu gabeak

a b c ed

Bereiz itzazu koloretan dauden hurrengo perpausak.

Lokabea

a) Lokabea(k) / Menpekoa(k) edo Txertatuakb) Adierazpen, galdera, aginte, harridura perpausac) Koordinatua(k)d) Kopulatiboa, disjuntiboa, adbertsatiboa, distributiboa, ilatiboae) Jokatua(k) / Jokatu gabea(k)

HIZKUNTZ IRUZKINA

58

Aztertu perpaus bikote horiek. Bereizi sakoneko eta azaleko egituradunak.

•• Aplikatu hurrengo perpausei adierazitako transformazioa eta idatzi

ateratzen den molde berriko perpausa.

1 A (Hura) asteburuetan mendira maiz joaten da. + (Galdera)

B ...........................................................................................

2 A (Hark) (niri) disko bat utziko dit. + (Ezeztapena)

B ...........................................................................................

3 A (Nik) herenegun Patxiri liburu bat utzi nion. + (Gald.) + (Ez.)

B ...........................................................................................

•• Zeren elipsia dago perpaus horietan, alegia, zer dago ezkutuan edo

eliditurik? Berridatz itzazu osorik eta ordenan (sakoneko egitura), eta

falta diren elementuak parentesi artean.

1. Emango al dizkidazu?

................................................................................................

2. Museora eraman nituen.

................................................................................................

3. Txikitan kontatzen zizkiguten horrelakoak.

................................................................................................

• Perpausen oinarrizko edosakoneko egitura hau da:

Leire etxean dago

• Perpausen sakoneko egitu-ra beti da honelakoa:

- Baieztapena- ordena

- Elipsirik gabe- Galderarik ez- Ezeztapenik ez

• Transformazioen ondoriozegitura hori oso desberdi-na izan daiteke azalean.

Ad.Osag.Subj.

Subj. + Osag. + Aditza

Sakoneko egitura

• Oinarrizko egiturarenmol da pena da, eragitenzaion aldaketa:- galdera- ezeztapena

• Transformazio horiek apli -ka tzean oinarrizko egitu-rak asko aldatzen dira.

Transformazioak

• Perpausen azaleko egituraentzuten duguna edo ida -tzirik ikusten duguna da.

Azaleko egitura

• Azaleko egituran, gehiene-tan, perpausen elementuguztiak ez dira agerian iza-ten: eliditurik egoten dira.

Elipsiak

1 A (Guk) bihar zurekin joan behar dugu. . . . . . . . . . . . . ❍ ❍B Zurekin joan behar al dugu bihar? . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

2 A Horrelakorik ez zait inoiz bururatu. . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍B Horrelako (gauza)k (niri) noizbait bururatu zaizkit. . ❍ ❍

3 A (Zuk) hemen txantxatarako aukera izango duzu. . . . . ❍ ❍B Hemen ez duzu txantxatarako astirik izango. . . . . . . . ❍ ❍

4 A Norbaitek gozoki bat nahi du. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍B Ez al du inork nahi gozoki bat? . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

5 A Nik (hari) (zerbait) esango diot. . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍B Neuk esango diot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

Perpausenegitura

Sakonekoa

Azalekoa

HIZKUNTZ IRUZKINA

59

Zer dira atal horiek?: IS (IS nork, IS nori, Satr.), Adlag edo A.

•• Idatzi perpaus horiek ordenan, hots, sakoneko egituraz: Subjektua + osagarriak + aditza.

•• Koka itzazu hurrengo zuhaitzetan, perpaus bakoitzari zein zuhaitz dagokion aztertu ondoren.

• Perpausek bi atal nagusihoriek dituzte beti:

IS → Subjektuaren atala AS → Beste atal guztiak

• ASren barnean IS gehia-go egon daiteke, bainaez dira subjektu.

IS eta AS

A mutil horiek ...........

B okerrak ...........

C dira ...........

D benetan ...........

1. ...........................................................................................................................................

2. ...........................................................................................................................................

3. ...........................................................................................................................................

A atzoko saioan ...........

B lan polita ...........

C egin zuen ...........

D Nagorek ...........

E Junerekin batera ...........

A Ameriketatik ...........

B aberats ...........

C itzultzen ziren ...........

D (pertsona) batzuk ...........

E aurreko mendean ...........

1 2 3

SatrAdlag A

P

IS AS

..............

.............

.............. .............. ..............Mutilhoriek

IS

...............

ISAdlag A

P

IS nork AS

..................

................

..............

.............

..............

.............

..............

.............

Adlag

...............

...............

SatrAdlag A

P

IS AS

.................. ..................

................

.............. ..............

.............

Adlag

HIZKUNTZ IRUZKINA

60

• Perpaus batean bi IS NORbadaude, bata subjektuada eta bestea atributua.

• S ATR. askotan adjekti-bo edo izenondo batekosa tzen du eta IZONDS. dei tzen da.

S atr. (S. atributua)

• Azaleko egituratik hasieta sakonekoa zuzenosatu behar da.

• Sakonekoan, eliditurikdau den atalak ere jarri be -har dira, parentesi artean.

• Azaleko egituran adit-zaren aurrean dagoenatala sakoneko egituranere toki horretan.

Egitura-adierazpena

•• Zer dira atal horiek?: IS (IS nork, IS nori, Satr.), Adlag edo A.

•• Idatzi perpaus horien bi egiturak: sakonekoa eta azalekoa. Azalekoa ➾ zeinuaz adierazten da.

A gaurko partiduan ...........

B atezain ...........

C jarriko dute ...........

D Aitor ...........

E (Haiek) ...........

4 a) ........................................................................................................................................b) ➾ .................................................................................................................................

5 a) ........................................................................................................................................b) ➾ .................................................................................................................................

6 a) ........................................................................................................................................b) ➾ .................................................................................................................................

A Nereari ...........

B erlojua ...........

C galdu zaio ...........

D hondartzan ...........

E gaur ...........

A beldurragatik ...........

B esan nahi zigun ...........

C gertatua ...........

D (hark) ...........

E (guri) ...........

4 + gald + ezezt + gald + ezezt5 6

...............

SatrIS A

P

IS nork AS

................

................

➾ Gaurko partiduan ez al dute Aitor atezain jarriko?

............... ............... ................

................

Adlag

Gald.Ezezt.

(Haiek) gaurko partiduan Aitor atezain jarriko dute

IS nori Adlag

................

P

................. .............

➾ Nereari erlojua hondartzan galdu al zaio gaur?

................. .................

Gald.

•• Presta itzazu hurrengo perpausak zuhaitza egiteko. Lehenengo, bereiz itzazu atalak banan-banan (IS, Adlag,

A), baita eliditurik daudenak ere. Adib.:

➾ Norekin ikusi ninduzuen etxe ondoan?

(Zuk) (ni) etxe ondoan norbaitekin ikusi ninduzun + gald

1. ➾ Asteburu honetan herriko jaietara joango dira elkarrekin

2. ➾ Auzoko ume okerrena azaldu zaigu arratsaldean ikasgelako bilerara

3. ➾ Toki zoragarri hartan argazki batzuk atera nizkion Unairi

4. ➾ Herriko plazaren erdian gertatu al zaie istripu larri hori?

5. ➾ Osabaren auto berrian joan dira lehengusinak hondartzara

HIZKUNTZ IRUZKINA

61

...............

P

..................... ..................... .................. ..................

Ezezt.

➾ Beldurragatik ez zigun esan nahi gertatua

IS norkIS

IS Adlag Adlag AAS

HIZKUNTZ IRUZKINA

62

•• Egitzazu orain perpaus horien zuhaitzak. Hirukien bidez, adierazi atal nagusiak bakarrik: IS, Adlag, A.

Adib.:

1. ➾ Asteburu honetan herriko jaietara joango dira elkarrekin

2. ➾ Auzoko ume okerrena azaldu zaigu arratsaldean ikasgelako bilerara

AdlagAdlag A

P

IS nork AS

➾ Norekin ikusi ninduzun atzo?

IS

Gald.

(Zuk) (Ni) atzo norbaitekin ikusininduzun

HIZKUNTZ IRUZKINA

63

3. ➾ Toki zoragarri hartan argazki batzuk atera nizkion Unairi

4. ➾ Herriko plazaren erdian gertatu al zaie istripu larri hori?

5. ➾ Osabaren auto berrian joan dira lehengusinak hondartzara

•• Presta itzazu hurrengo perpaus horiek zuhaitza egiteko: bereiz itzazu dauden perpausak eta juntagailuak

tartean jarri. Adib.:

➾ Parisera ez ezik Amsterdamera ere joango da Miren udan

Miren udan Parisera joango da ez ezik ... ere Miren udan Amsterdamera joango da

1. ➾ Istripua ez zen hamarretan gertatu, hamaiketan baizik

2. ➾ Aste honetan nahiz hurrengoan egon gaitezke

3. ➾ Iazko oporrak ederki pasatu nituen; aurten, berriz, ez dut zorte hori izango

4. ➾ Jaietara adiskideekin joango zara ala?

HIZKUNTZ IRUZKINA

64

Ikus eredu hau: • Perpaus koordinatuekegi tura hau dute beti:

P + junt. + P

• Sakoneko egituran jun-tagailua beti dago per-pausen tartean.

Koordinatuak

PPjunt.adb.

junt.kop.

P

P

(Hark) jaialdirajoan nahi zuen

(hura) beranduirten zen etxetik

(hura) garaiziritsi zen

baina eta

Ezezt.

➾ Jaialdira joan nahi zuen baina berandu irten zen etxetik eta ez zen garaiz iritsi

P Junt. adb. P

•• Egitzazu orain perpaus horien zuhaitzak. Hirukien bidez, adierazi egituraketa eskematikoki atal nagusiak

(P - IS - AS - junt.) bereiztuaz. Ez ahaztu eliditurik dauden elementuak ere jartzea.

1. ➾ Istripua ez zen hamarretan gertatu, hamaiketan baizik

2. ➾ Aste honetan nahiz hurrengoan egon gaitezke

3. ➾ Iazko oporrak ederki pasatu nituen; aurten, berriz, ez dut zorte hori izango

4. ➾ Jaietara adiskideekin joango zara ala?

HIZKUNTZ IRUZKINA

65

HIZKUNTZ IRUZKINA

66

Aztertu hurrengo adibide bikoteak eta osatu koadroa.Markaturiko atal horiek hiru funtzio bete ditzakete: IS, Adlag edo Izlag.

• Menpeko perpausak nagusi batenbarnean kokatzen dira eta nagusiarenatal baten fun tzioa bete tzen dute:

Atzo ikusi nuen (Adlag - Noiz?)

Irten nintzenean ikusi nuenP. txertatua - Adlag funtziokoa

Txertatuen funtzioak

Zuk ez dakizu gauza batPerpauslokabea Zer? IS

Zuk ez dakizu non dagoen PatxiNagusia +Txertatua Zer? IS

FuntzioaGaldera

0

Arratsaldean deituko dizutPerpauslokabea ........................ .................

Etxera itzultze(naizene)an deituko dizutNagusia +Txertatua ........................ .................

1

Gorkaren baloiarekin jolastuko dugu Perpauslokabea ........................ .................

Gorkak duen baloiarekin jolastuko dugu Nagusia +Txertatua ........................ .................

2

Herriko eliza konpontzen dabiltza Perpauslokabea ........................ .................

Herrian dagoen eliza konpontzen dabiltza Nagusia +Txertatua ........................ .................

3

Zauriturik atera zen borrokatikPerpauslokabea ........................ .................

Zauri bat zuela atera zen borrokatikNagusia +Txertatua ........................ .................

4

Diruarekin ni beti pozikPerpauslokabea ........................ .................

Dirurik izanez gero ni beti pozikNagusia +Txertatua ........................ .................

5

Ez nuen uste horrelakorikPerpauslokabea ........................ .................

Ez nuen uste hain zaila izango zenikNagusia +Txertatua ........................ .................

6

Nahiago duzue hori?Perpauslokabea ........................ .................

Nahiago duzue hemen geratzea?Nagusia +Txertatua ........................ .................

7

Horko etxean ez da inor biziPerpauslokabea ........................ .................

Hor dagoen etxean ez da inor biziNagusia +Txertatua ........................ .................

8

Ezin dut lana ongi bukatuPerpauslokabea ........................ .................

Ezin dut lana nahi (dudan) bezala bukatuNagusia +Txertatua ........................ .................

9

Aukera gutxi dugu horretarakoPerpauslokabea ........................ .................

Aukera gutxi dugu partidua irabaztekoNagusia +Txertatua ........................ .................

10

HIZKUNTZ IRUZKINA

67

Aztertu hurrengo adibide bikoteak eta osatu koadroa. Perpaus lokabe edo nagusietan markaturiko atal horiekgraduatzaileak edo zenbatzaileak dira eta perpaustxertatuetan bi funtzio bete ditzakete: Grad edo Zenb.

Kualitatea adierazten dutenak: GradKantitatea adierazten dutenak: Zenb

• Menpeko perpausetan egitura konple-xuena dute. Batak zenbat galderarierantzuten dio; bestearen kasuan age-riko galderarik ez da izaten.

Hau oso zaila da (Grad)

Hau hori (den) baino zailagoa daP. txertatua - Grad funtziokoa

Konparaziozkoak

Nik ez daukat hainbeste diruPerpauslokabea Zenbat? Zenb

Nik ez daukat beste batzuek adina diruNagusia +Txertatua Zenbat? Zenb

FuntzioaGaldera

0

Eneko nahiko trebea daPerpauslokabea --- .................

Ni ez naiz [Eneko (den) bezain] trebeaNagusia +Txertatua --- .................

1

Horiek ez dira oso okerrakPerpauslokabea ....................... .................

Hauek horiek baino okerragoak diraNagusia +Txertatua ....................... .................

2

Horrek ordu asko egin ditu laneanPerpauslokabea ....................... .................

Nik ez dut [horrek beste] ordu egin laneanNagusia +Txertatua ....................... .................

3

Hainbat aldiz izan naiz ErromanPerpauslokabea ....................... .................

Ez zara [ni beste aldiz] egon ErromanNagusia +Txertatua ....................... .................

4

Hau ez da batere garbi ikustenPerpauslokabea ....................... .................

Hau ez da [hori bezain] garbi ikustenNagusia +Txertatua ....................... .................

5

1. Perpaus txertatu batekin beti al dago perpaus nagusi bat? . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

2. Perpaus txertatuetan aditza agerian izaten al da beti? . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

3. Lokabeek edo nagusiek, txertatuek bezala, funtzioren bat betetzen al dute? . . . ❍ ❍

4. Konparaziozko perpausak txertatuak al dira beti? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

5. Konparaziozkoetan bi mota bereizten al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

6. Konparaziozkoak ez diren txertatuek hiru funtzio bete al ditzakete? . . . . . . . . ❍ ❍

7. Guztira, perpaus txertatuak edo menpekoak bost funtziokoak al dira? . . . . . . . ❍ ❍

8. Funtzioak adina galderari erantzuten al diote perpaus txertatuek? . . . . . . . . . ❍ ❍

9. Kantitatezko konparazio perpausek zelakoa galderari erantzuten al diote? . . . ❍ ❍

10. Izlag funtziokoek zein + izena galdera moldeari erantzuten al diote? . . . . . . . ❍ ❍

Bai Ez

Aztertu hurrengo perpaus konposatuak (nagusia + txertatuak) eta osatu laukia.

HIZKUNTZ IRUZKINA

68

Laster etorriko deellaa esan digu JonekGeldi egotteekkoo agindu zion

Konpletiboa1. Zer? -ela, -tzeko

Bihar zer egingo dueenn galdetu dioguEz dakit, ba, ondo dagoeenn

Zehargaldera2. .................. .............

Autobusean zihoallaa gogoratu zen poltsazEuria deenneeaann ez naiz etxean geratzen

.......................3. .................. -ela.............

Kausazkoa4. Zergatik? -elako-enez gero

Zer egin ez zekieellaa egon zen luzaroan Moduzkoa5. .................. -ela / -elarik

Etorri deenn mutila nire lehengusua daEuria egingo zueellaakkooan hartu dut

Erlatibozkoa6. Zein + izenaZelako + izena

.............

.............Pastila bat eman zioten lasaitu zedinnJar ezazu musika, apur bat alaittzzeekkoo

Helburuzkoa7. .................. ............. .............

Honek ez du horrek bbeezzaaiinn ondo idazten.......................8. — -en bezain

HHaaiinn berandu da ez naiz iritsikoHHaaiinn urduri dago nnoonn ez bbaaiittu bazkaldu

Kontsekutiboa9. —............. .............

Ez da asko aldatu, ahalegindu aarrrreennNNaahhiizz eettaa ezetz esan, etorriko da

Kontzesiboa10. —-en arren.............

Irratia pizten bbaadu, haserretu egiten diraIrabazizz ggeerroo, gure taldea txapeldun

Baldintzazkoa11. — ............. .............

Zauritu bbaanindute bbeezzaallaa sentitu nintzenUmetxo bat bbaalitz lleeggeezz zaintzen dute

Baldintza-moduzkoa12. —

.............

.............

Ez dut izan Maite bbeezzaaiinn adiskide onik.......................13. — .............

Nahi bbeessttee jaten utzi ziguten.......................14. Zenbat? .............

Egia bbaada eerree zaila da sinesteaKontzesiboa15. — .............

Banoa zzeerreenn berandu egin bbaaiittzaitAlde egin du nirekin ez egotteeaarrrreenn

.......................16. .................. ............. .............

Erl. hizki batzukGalderaIzena Perpausak

• Perpaus txertatuetan, mota bakoitzera-ko erlazio hizki ugari dago, adizki joka-tuetarako nahiz jokatu gabeetarako.

Erlazio hizkiak

• Perpaus txertatuak zelakoak diren antze-mateko egiten den galdera beti ere aditznagusiarekin batera egin behar da.

• Perpaus txertatu batzuei ezin zaie galderaegin. Funtzioari dagokionez, ordea, betiizango dira Adlag.

Galdera

Nola? / Zelan?

Zakar erantzun zidalako haserretu nintzen

Berandu heltzeagatik errieta egin zioten

HIZKUNTZ IRUZKINA

69

Aztertu hurrengo perpausak eta egin sailkapena. Jarri erla-zio hizkiak ere.

Erdiko lauki horixkan zehaztu perpaus bakoitzak zer funtziobetetzen duen. Lehen hamarretan: IS edo Adlag. Hurrengo hamarretan: IS, Adlag, Izlag, Grad edo Zenb. Erl. hizkia

1. Euskaraz egiten dugulako gara euskaldunak. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

2. Ikasturtea lehenbailehen amaitzea nahi dut. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

3. Errugbian ari zela apurtu zuen besoa Anderrek. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

4. Ezagun du horrek aurpegian gaixorik dagoena. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

5. Iruñerantz gindoazela matxuratu zitzaigun autoa. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

6. Dei egin genion gurekin bazkaltzera etor zedin. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

7. Hori ikusi duenean alde egin du haserre bizian. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

8. Ez dute ziurtatu aurrelaria prest egongo den. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

9. Ez zioten gertatua kontatu ez larritzeko. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

10. Aurreko mendean bezala bizi dira oraindik ere. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

KausazkoaHelburuzkoa

Moduzkoa

DenborazkoaZehargaldera

Konpletiboa

Erl. hizkia

11. Bihar etorriko delako (uste)an nago. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

12. Ahaleginduz gero, lor dezakedalakoan nago. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

13. Ibaiak itsasoan sortzen direlako ustea dauka horrek. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

14. Hain da atsegina egun osoa emango nuke eguzkitan. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

15. Azterketa egin behar zuten gelarantz abiatu ziren. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

16. Zalea da baina ez zu beste. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

17. Txoriek abesten duten alaitasunaz abestu nahi du. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

18. Berandu irten arren garaiz heltzea lortu genuen. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

19. Ez dago hori bezain kritikalari zorrotzik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

20. Lur jota geratu da, dena galduta balego bezala. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

KonparaziozkoaKontsekutiboa

Kontzesiboa

BaldintzazkoaBaldintza-moduzkoa

Erlatibozkoa1. ...............2. ...............3. ...............4. ...............5. ...............6. ...............7. ...............

8. ...............9. ...............

10. ...............

11. ...............12. ...............13. ...............

14. ...............15. ...............16. ...............17. ...............18. ...............19. ...............20. ...............

HIZKUNTZ IRUZKINA

70

•• Aztertu markaturiko adibideak eta erlazio hizkiak eta jarri perpausen izenak eta galderak.

Laster etorriko deellaa esan digu JonekTentelkeriarik ez esatteekkoo eskatu zionEz du balio zuek hori egitteeaa

.....................

.....................1.

-ela, -enik, -tzeko, -tzea, -tzerik,

-tzen, -tzekorik,

Ba al dakizu zer lortuko duzunn horrela?Esandakoa ulertu duzunneettzz jakin nahi dutBeldur ziren umea galduko ote zeennEa ondo zaudeenn ikustera etorri gara

.....................

.....................2. -en, -enetz

Ikusi zueneeaann negarrari eman zionZuek etorri aarrttee hemen izango garaLo dagoeenn bbiittaarrtteeaann ez du zaratarik egitenHanka hautsi zueenneettiikk ez da itzuli eskiatzera

.....................

.....................3.

-enean, -enetik, -enez geroztik,-en artean, -eneko, -enerako, hariketa ... arte, -tzean, orduko, ondoren,eta gero, bezain laster, -az batera...

Poeta naizeenneezz ggeerroo ez dut zerurik esperoKargu hartu zioten egin zueennaaggaattiikkEz nizun ezer esan zu triste ez jarttzzeeaarrrreennEtenalditxoa egingo dugu, nekatuta gaude eettaa

.....................

.....................4.

-elako, -enez gero, zeren -en,

bait-, zeren ... bait-, -tzeagatik,

-tzearren...

Elkarrekin egotteeaarrrreenn edozer egingo luketeZatoz hona gauzatxo bat esatteekkooLeihoa irekiko dizut hobeto egon zaitezeennZu ikustteeaaggaattiikk etorri dela uste dut

.....................

.....................5.

-en, -tzeko, -tzearren,

tzeagatik...

Berak esan didaann bbeezzaallaa egin dutZerura begira zegoeellaa bururatu omen zitzaionEzinezkoa dela ikusirriikk etsi egin duteZuk egiten duzunn mmoodduuaann egin dut neuk ere

.....................

.....................6.

-ela, -elarik, bezala, legez, -ta,

-tako legez, moduan, gisan, -rik,

-z, -az...

Hor bizi deenn familia oporretan joana daEgin berri dueenn filma oso ona omen daLortuko genuellaakkooan geunden, baina...Bada tximino bat, zzeeiinneekk jendea atsegin bbaaiitu

.....................

.....................7.

-en, zein ... bait-, zein ... -en,

non ... bait-, -riko, -tako, -lako...

Mamu bat ikusi bbaalu bbeezzaallaa ikaratu zenErraz egiten ditu gauzak, errazak bbaaiiliranUgazaba bbaalitz lleeggeezz ibili da baserritik

.....................

.....................8.

ba- ... bezala, ba- ... legez,

bai-...

Nahi baldin bbaaduzu horrelaxe egingo duguDeirik jaso eezzeeaann ez gara joangoBik izan eezziikk denek gainditu duteGaraiz iristteekkoottaann oraintxe irten behar dugu

.....................

.....................9.

ba-, baldin ba-, -z gero,

ezean, ezik, -tzekotan...

Txoriek bbeezzaaiinn ongi abesten duNik ez dut zuk bbeessttee arazo familiarekinNork jakingo du hori zeuk bbaaiinnoo hobeto?

.....................

.....................10.

-en bezain, -en adina, -en beste,

-en hainbat, -en bezanbat,

-en baino ... -ago,

HHaaiinn nago aspertuta, lo egingo dutEzin zen konpondu inorekin, hhaaiinn zen petrala!HHaaiinn dut gogo gutxi, eezzeenn etxean geratukobbaaiinaiz

.....................

.....................11.

hain ... non ... bait-,

hain ... ezen ... bait-,

hain ... ezen ... -en...

Ameriketan jaioa bbaada eerree, euskaraz badakiNNaahhiizz eettaa denok zain egon, bera lasai ibiliko daAmak deiadar eginaaggaattiikk Jontxuk kasurik ere ezEgia izaniikk eerree, ez zidan onartu nahi

.....................

.....................12.

ba- ... ere, arren, nahiz eta ... -en,

-agatik, -ik ere...

Erlazio hizkiakIzena Perpausak

Konpletiboa

Zer?

HIZKUNTZ IRUZKINA

71

•• Aztertu hurrengo perpausak eta egin sailkapena. Jarri erla-zio hizkiak ere.

Erdiko lauki horixkan zehaztu perpaus bakoitzak zer funtziobetetzen duen. Lehen hamarretan: IS edo Adlag.Hurrengo hamarretan: IS, Adlag, Izlag, Grad edo Zenb.

1. Sorosleak iritsi zirenerako ez zegoen zer eginik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

2. Beraren adiskidea izan nahi zuenetz galdetu zion. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

3. Ez da elurte handirik izan, 1984an egin zuenaz geroztik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

4. Hondartzan lotan geratuta kiskali egin zitzaion azala. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

5. Han ez da gizakirik bizi, lurralde oso hotza baita. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

6. Ez dugu denborarik amets egiteko. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

7. Kasku gabe joateagatik isuna jarri zioten. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

8. Hasieran ez genuen pentsatu hain zaila izango zenik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

9. Berehala uzten diogu lanari, txirrina entzun orduko. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

10. Bi hilabetean igeltsua ez kentzeko agindu zioten. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

11. Irlan bada sumendi bat, zeinak harri goria isurtzen baitu. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

12. Ez dio garrantzirik ematen, garaipena erraza bailitzan. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

13. Ume batek ere asmatuko luke, hain da erraza! ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

14. Txakur-katuak bezala konpontzen dira elkarrekin. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

15. Frogaturik ez badago ere, egia dela esan daiteke. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

16. Argitaratu duen eleberria aurrekoa bezain ona da. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

17. Berak gogokoen duena igeri egitea da. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

18. Colon, lehen bidaian, Indietara iritsi zelakoan zegoen. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

19. Den arazorik txikiena izanda ere, oso urduri jartzen da. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

20. Zerbait onarekin egin nahi dut amets, amets egitekotan. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................

1. ...............2. ...............3. ...............4. ...............5. ...............6. ...............7. ...............

8. ...............9. ...............

10. ...............

11. ...............12. ...............13. ...............

14. ...............15. ...............16. ...............17. ...............18. ...............19. ...............20. ...............

Erl. hizkia

KausazkoaHelburuzkoa

Moduzkoa

DenborazkoaZehargaldera

Konpletiboa

Erl. hizkia

KonparaziozkoaKontsekutiboa

Kontzesiboa

BaldintzazkoaBaldintza-moduzkoa

Erlatibozkoa

➾ Ez digu esan ekartzeko

(Hark) (guri) (guk) (hura) ekartzeko esan digu + ezezt

IS P. txertatua

HIZKUNTZ IRUZKINA

72

Perpausa: Ez digu esan ekartzeko.

1. Azalpen laburra

Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Hark) (guri) ez digu esan. b) Beste bat horretan txertatua: (Guk) (hura) ez ekartzeko.

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: ez digu esan.Perpaus txertatua konpletiboa da, ZER galderari erantzuten dio (Zer ez digu esan?)eta IS funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Modu jokatuan perpaushorren erlazio atzizkia -ela da (ekar dezaguLA), eta modu jokatu gabean -tzeko:(ekarTZEKO).

2. Egituraren sintesia

A

P

IS nork

3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.

AS

➾ Ez digu esan ekartzeko

IS nori

IS nork

IS A

AS

Ezezt.

(GURI)(HARK) (guk) (hura) -elaekar dezagun

ESAN

DIGU

IS nork

IS NORK

IS nori IS nork IS A A

AS

• Menpeko perpausak honela txertatzen diranagusian:

a) Funtzioa: IS, Adlag, Izlag, Grad edo Zenb.b) Formula: P + erl

erl laburdurak erlazio atzizkia esan nahi du.

Perpaus txertatuak

eerrll..PP

IISS

HIZKUNTZ IRUZKINA

73

. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.

Perpausa: Karta jokoan ez zuela garbi jokatzen susmatu zuten.

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................



➾ Nola jakin dezakezu zer egin nahi dudan gero?

(Zuk) (nik) (gero) (zerbait) egin nahi dudan nolabait jakin dezakezu + gald

HIZKUNTZ IRUZKINA

74

IS P. txertatua

Perpausa:

- Nola jakin dezakezu

zer egin nahi dudan gero?

1. Azalpen laburra

Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Zuk) nola jakin dezakezu.b) Beste bat horretan txertatua: (Nik) gero zer egin nahi dudan.

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: jakin dezakezu.Perpaus txertatua ZEHARGALDERA da, ZER galderari erantzuten dio (Zer jakin dezakezu?)eta IS funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Perpaus horren erlazioatzizkia -en da (egin nahi dudAN).


A

P

IS nork


AS

➾ Nola jakin dezakezu zer egin nahi dudan gero?

Adlag

IS nork

ISAdlag A

AS

Gald.

Gald.

(nik)(ZUK) gero zerbait -en NOLABAITegin nahidut

JAKIN

DEZAKEZU

IS nork

IS NORK

IS nork Adlag IS AdlagA A

AS

• Sakoneko egituran ez dago galdetzailerik.Galderazko transformazioaren ondorio dira:

Norbait + galdera ➝ Nor?Norabait + galdera ➝ Nora?Nonbait + galdera ➝ Non?Norbaitekin + galdera ➝ Norekin?

Galdetzaileak

eerrll..PP

IISS

HIZKUNTZ IRUZKINA

75

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................




Perpausa: Ez genekien bide galdu hartatik nora iritsiko ginen.

➾ Gurpil bat zulaturik zuela heldu zen txirrindularia helmugara

Txirrindularia helmugara (hark) gurpil bat zulaturik zuela heldu zen

HIZKUNTZ IRUZKINA

76

Adlag P. txertatua

Perpausa:

- Gurpil bat zulaturik zuela heldu zen

txirrindularia helmugara.

1. Azalpen laburra

Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Txirrindularia helmugara heldu zen.b) Beste bat horretan txertatua: (Hark) gurpil bat zulaturik zuen.

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: heldu zen.Perpaus txertatua MODUZKOA da, NOLA galderari erantzuten dio (Nola heldu zen?) etaADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Adizki jokatua du eta erla-zio atzizkia -ela da (zuELA).


A

P

IS


AS

➾ Gurpil bat zulaturik zuela heldu zen txirrindularia helmugara

Adlag

IS nork

AdlagIS A

AS

(hark)TXIRRINDULARIA gurpilbat

zulaturik -elaHELMUGARA zuen HELDU

ZEN

IS

IS

Adlag IS nork IS AAdlag A

AS

• Transformaziorik arruntenak galderazkoa etaezeztapenezkoa dira; baina aginduzkoa etaharridurazkoa ere jar ditzakegu:

Zu hona (nik) (zuri) gauzatxo bat esateko zatoz +agindua

➾ Zatoz hona gauzatxo bat esateko

Transformazioak

eerrll..PP

AAddllaagg

HIZKUNTZ IRUZKINA

77

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................




Perpausa: Landako zulo batean sartuta trokatu zuen orkatila.

➾ Azterketaren nota jasotzean zapuzturik geratu zen Pello

Pello (berak) azterketaren nota jasotzean zapuzturik geratu zen

HIZKUNTZ IRUZKINA

78

Adlag P. txertatua

Perpausa:

- Azterketaren nota jasotzean zapuzturik geratu zen Pello.

1. Azalpen laburra

Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Pello zapuzturik geratu zen.b) Beste bat horretan txertatua: (Pellok) azterketaren nota jasotzean.

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: geratu zen.Perpaus txertatua DENBORAZKOA da, NOIZ galderari erantzuten dio (Noiz geratu zen?) etaADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Adizki jokatu gabea du(jasotzean); modu jokatuan: jaso zuenean. Erlazio atzizkiak -tzean edo -enean dira.



➾ Azterketaren nota jasotzean zapuzturik geratu zen Pello

IS

IS

IS nork IS AdlagA A

AS

A

P

IS AS

Adlag

IS nork

IS A

AS

(berak)(PELLO) azterketarennota

-enean ZAPUZTURIKjasozuen

GERATU

ZEN

eerrll..PP

AAddllaagg

HIZKUNTZ IRUZKINA

79

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................




Perpausa: Oso ondo sentitzen naiz eguzkitan nagoenean.

➾ Denak gainditu ezean, larri ibili behar dut aitarekin

(Nik) aitarekin (nik) denak gainditu ezean larri ibili behar dut

HIZKUNTZ IRUZKINA

80

Adlag P. txertatua

Perpausa:

- Denak gainditu ezean, larri ibili behar dut aitarekin.

1. Azalpen laburra

Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Nik) aitarekin larri ibili behar dut.b) Beste bat horretan txertatua: (Nik) denak gainditu ezean.

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: ibili behar dut.Perpaus txertatua BALDINTZAZKOA da, eta ADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiarenbarnean. Adizki jokatu gabea du (gainditu ezean); modu jokatuan: gainditzen ezbaditut. Erlazio atzizkiak ezean edo ba- dira.



➾ Denak gainditu ezean, larri ibili behar dut aitarekin

IS NORK AS

A

P

IS nork AS

Adlag

IS nork

IS A

AS

(Nik)(NIK) denak ba– LARRI

Adlag

AITAREKIN gainditzenditut

IBILI BEHAR

DUT

eerrll..PP

AAddllaagg

IS nork Adlag IS nork IS AdlagA A

Ezezt.

HIZKUNTZ IRUZKINA

81

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................




Perpausa: Uzta galduko dute nekazariek laster euririk egiten ez badu.

➾ Ez dut ondo egin azterketa, ez dut ikasi eta!

(Nik) azterketa (nik) (hura) ikasi dut-eta ondo egin dut + ezezt

HIZKUNTZ IRUZKINA

82

Adlag P. txertatua

Perpausa:

- Ez dut ondo egin azterketa, ez dut ikasi eta!

1. Azalpen laburra

Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Nik) azterketa ez dut ondo egin.b) Beste bat horretan txertatua: (Nik) (hura) ez dut ikasi eta!

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: egin dut.Perpaus txertatua KAUSAZKOA da, ZERGATIK galderari erantzuten dio (Zergatik ez dut ondoegin?) eta ADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Adizki jokatuadu (ikasi dut) eta erlazio atzizkia eta da.



➾ Ez dut ondo egin azterketa, ez dut ikasi eta!

IS NORK AS

A

P

IS nork AS

Adlag

IS nork

IS A

AS

(Nik)(NIK) (hura) –eta ONDO

IS

AZTERKETA ikasi dut EGIN DUT

eerrll..PP

AAddllaagg

Ezezt.

Ezezt.

IS nork IS IS nork IS AdlagA A

HIZKUNTZ IRUZKINA

83

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................




Perpausa: Ehun euro galdu zaizkiolako haserretu al da gure Patxi?

➾ Dena baleki bezala aritzen da harroputz hori!

Harroputz hori (berak) dena baleki bezala aritzen da + harrid

HIZKUNTZ IRUZKINA

84

Adlag P. txertatua

Perpausa:

- Dena baleki bezala aritzen da harroputz hori!

1. Azalpen laburra

Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Harroputz hori aritzen da.b) Beste bat horretan txertatua: (Berak) dena baleki bezala.

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: aritzen da.Perpaus txertatua BALDINTZA-MODUZKOA da, eta ADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagu-siaren barnean. Adizki jokatua du (baleki bezala) eta erlazio atzizkia ba– bezala da.



➾ Dena baleki bezala aritzen da harroputz hori!

IS AS

P

IS AS

A

IS nork

IS A

AS

(berak)HARROPUTZ

HORI

dena ba–bezala

ARITZEN

DA

daki

eerrll..PP

AAddllaagg

Harrid

IS IS nork IS AA

HIZKUNTZ IRUZKINA

85

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................




Perpausa: Alemanez ederto hitz egiten du, Alemanian ikasi balu bezala.

➾ Zatozte berehala gauzatxo bat ikusteko!

(Zuek) (zuek) gauzatxo bat ikusteko berehala zatozte + agind

HIZKUNTZ IRUZKINA

86

Adlag P. txertatua

Perpausa:

- Zatozte berehala gauzatxo bat ikusteko!

1. Azalpen laburra

Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Zuek) berehala zatozte.b) Beste bat horretan txertatua: (Zuek) gauzatxo bat ikusteko.

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu eta trinkoa: zatozte.Perpaus txertatua HELBURUZKOA da, ZERTARAKO galderari erantzuten dio (Zertarako etorribehar duzue?) eta ADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Adizkijokatu gabea du (ikusteko); modu jokatuan: ikus dezazuen. Erlazio atzizkiak -tekoedo -en dira.



➾ Zatozte berehala gauzatxo bat ikusteko!

IS AS

A

P

IS AS

Adlag

IS nork

IS A

AS

(zuek)(ZUEK) gauzatxobat

-en BEREHALAikusdezazuen

ZATOZTE

eerrll..PP

AAddllaagg

IS IS nork IS AdlagA A

Agind

HIZKUNTZ IRUZKINA

87

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................




Perpausa: Ogi puska bat eman diogu txakurtxoari adausi egin ez dezan.

➾ Hemendik pasatu den auto batek egin du zarata hori

(Auto bat) hemendik pasatu den auto batek zarata hori egin du

HIZKUNTZ IRUZKINA

88

I zlag P. txertatua

Perpausa:

- Hemendik pasatu den auto

batek egin du zarata hori.

1. Azalpen laburra

Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Auto batek egin du zarata hori. b) Beste bat horretan txertatua: (Auto bat) hemendik pasatu da.

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: egin du.Perpaus txertatua ERLATIBOZBOA da, ZEIN galderari erantzuten dio (Zein autok egin duzarata hori?) eta IZLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean; IS subjek-tuari loturik doa. Perpaus horren erlazio atzizkia -en da (pasatu dEN).


A

P

IS nork


AS

➾ Hemendik pasatu den auto batek egin du zarata hori

IS

Adlag A

ASIS

hemendik -enpasatu da

(Auto bat) EGIN DUZARATA

HORI

AUTO

BATEK

IS

IS NORK

Adlag A IS nork IS A

AS

• Erlatibozko perpausen bi baldintzak:

a) Izen baten aurrean kokatzen dira: erl + izena.b) Izen hori errepikatu egiten da

Liburua irakurri du + Liburua ona da➝ Irakurri duen liburua ona da

Erlatibozko perpausak

eerrll..PP

IIzzllaagg

HIZKUNTZ IRUZKINA

89

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................




Perpausa: Ez zitzaigun heldu zuek bidalitako paketea.

➾ Zure txakurra nirea baino gaiztoagoa da

Zure txakurra nire (txakur)a (gaiztoa) (da) -en baino –ago gaiztoa da

HIZKUNTZ IRUZKINA

90

Perpausa:

- Zure txakurra nirea baino

gaiztoagoa da.

1. Azalpen laburra

Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Zure txakurra gaiztoa da. b) Beste bat horretan txertatua: Nire txakurra baino gaiztoagoa.

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu eta trinkoa: da.Perpaus txertatua KONPARAZIOZKOA da, NOLAKOA-edo galderari erantzuten dio eta GRAD fun -tzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean; S atributu bati loturik doa. Perpaushorren erlazio atzizkia (-en) baino –ago da.



• Bi motatakoak dira: kualitatezkoak eta kantitatez-koak, hots, Grad eta Zenb funtziokoak.

• Grad funtziokoek gehienetan izenondo batgradua tzen dute eta izenondo hori askotanSINTAGMA ATRIBUTUA (S atr) izaten da.

Konparaziozko perpausak

Grad P. txertatuaIS AS

IS IS S atr erl S atrA A

➾ Zure txakurra nirea baino gaiztoagoa da

A

P

IS AS

S atr

IS

S atr A

AS

nire(txakur)a

ZURE

TXAKURRA

gaiztoa -enbaino –ago

GAIZTOAda DA

eerrll..PP

GGrraadd

HIZKUNTZ IRUZKINA

91

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................




Perpausa: Ikastetxe hau ez da zuena bezain handia.

➾ Mikelek nik baino disko gehiago du

Mikelek nik (disko asko) (dut) -en baino –ago disko gehiago du

HIZKUNTZ IRUZKINA

92

Perpausa:

- Mikelek nik baino disko

gehiago du.

1. Azalpen laburra

Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Mikelek disko (asko) gehiago du. b) Beste bat horretan txertatua: Nik (hainbat disko) / (disko asko) (dut).

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu eta trinkoa: du.Perpaus txertatua KONPARAZIOZKOA da, ZENBAT galderari erantzuten dio eta ZENB fun tzioabete tzen du perpaus nagusiaren barnean; IS bati loturik doa, hori determinatuaz,hots, determinatzaile (zenbatzaile) gisa. Perpaus horren erlazio atzizkia (-en) baino–ago da.



Zenb P. txertatuaIS NORK AS

➾ Mikelek nik baino disko gehiago du

A

P

IS nork AS

IS

IS nork

IS A

AS

nikMIKELEK (hainbatdisko)

-enbaino –ago

DISKO ASKO(dut) DU

eerrll..PP

ZZeennbb

• Konparazioa egiteko erabiltzen den hitza errepi-katu egiten da perpaus nagusian eta txertatuan.

• Errepikatzen den hitzak, konparazioaren ondo-rioz, batzuetan forma aldatzen du:

Ondo ➝ hobeto; asko ➝ gehiago...

Konparaziozko perpausak

IS nork IS nork IS erl ISA A

HIZKUNTZ IRUZKINA

93

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................




Perpausa: Nik adina diru gastatu al duzu aurtengo jaietan?

➾ Ez dakit Mikelenean ala Unairenean dauden orain

Nik dakit + ezezt(haiek) orain Mikelen (etxe)an daude ala (haiek) orain Unairen (etxe)an daude –EN

HIZKUNTZ IRUZKINA

94

Perpausa:

- Ez dakit Mikelenean ala

Unairenean dauden orain

1. Azalpen laburra

Hiru perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Nik) ez dakit. b) Beste bi horretan txertatuak: (Haiek) (orain) Mikelen (etxe)an dauden; eta beste

bat honi koordinaturik: ala (haiek) orain Unairen (etxe)an dauden:

Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: ez dakit.Perpaus txertatu biak zehargalderak dira, ZER galderari erantzuten diote (Zer ezdakit?) eta IS funtzioa bete tzen dute perpaus nagusiaren barnean; Perpaus horrenerlazio atzizkia -en da (daudEN).


A

P

IS nork


AS

➾ Ez dakit Mikelenean ala Unairenean dauden orain

PP

ala -en(haiek) orainMikelen (etxe)an

daude

(haiek) orainMikelen (etxe)an

daude

DAKIT(NIK)

• Lehen-lehenik nagusia bereizi behar da.

• Bilatu aditz nagusia eta bildu aditz horrekindoazen elementuak.

• Ondoren, urratsez urrats, bilatu eta osatutxertatuak.

Perpaus konposatu luzeak

eerrll..PP

IISS

IS P. txertatuaP. koordinatuak

Perpausa + junt + perpausa

IS NORK AS

juntadb.

Ezezt

GaldGald

HIZKUNTZ IRUZKINA

95

1. Azalpen laburra

....................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................




Perpausa: Gurasoek berak nahi zuen oparia erosi ez ziotelako hasi zen negarrez umea.

HIZKUNTZ IRUZKINA

96

1. Perpaus txertatu konparaziozkoek bi funtzio bete al ditzakete? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

2. Baino ... –agoa, bezain... daudenean, konparaziozko perpaus bat al dago beti? . ❍ ❍

3. Baizik juntagailua duen perpausa txertatua al da? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

4. Perpaus nagusietako adizkiek izan al dezakete atzizkiren bat? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

5. Zuhaitza egiteko, perpaus txertatuen formula beti al da P + erl? . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

6. Formulan jartzen dugun erl laburdurak erlatiboa esan nahi al du? . . . . . . . . . ❍ ❍

7. Helburuzko perpausak zertarako galderari erantzuten diotenak al dira? . . . . . . ❍ ❍

8. Erlatibozko perpausak –en, –elako, –tako... + izena egitura dutenak al dira? . . ❍ ❍

9. Etorriko delakoan perpausa etorriko delako (uste)an al da sakoneko egituran? . . . ❍ ❍

10. Sakoneko egituran egoten al da galdetzailerik (nor, nora...)? . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

11. Erlatibozkoetan, erlazio hizkiaren ondoko izena eliditurik al dago lehenago? . ❍ ❍

12. Grad funtzioko konparaziozkoek izenondo bat graduatzen al dute gehienetan? ❍ ❍

13. Konparaziozkoak loturik doazen izenondoa IS NORK izaten al da askotan? . . . ❍ ❍

14. Perpaus txertatuak, guztira, hamabi motatakoak al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

15. Perpaus konposatu luzeetan gehienez ere hiru aditz egon al daitezke? . . . . . . ❍ ❍

Bai Ez

Egitzazu hurrengo perpausen iruzkinak:

1. Asko dakizu, baina nik gehiago.

2. Nahiz eta gogorik ez izan, hondartzara joango dela esan du Nereak.

3. Argia piztu bezain laster ikusiko dute gelako aldaketa.

4. Idoiak kontatu diguna gezurra delakoan al zaude?

5. Urduri jarri ginen, gure taldekoek galdu egingo zutela ohartu ginenean.

6. Ez zenekiela esan zenuenez gero, ez genuen galderarik egin.

7. Tontorreraino bide laburra geratzen zitzaienean, izotzarengatik ez zutela lortuko pentsatu zuenbatzuek.

8. Itsasora begira geundela gainera etorri zitzaizkigun hegaz ibiltzen diren akrobata horiek.

9. Sarjentua, haren begiek bi zirrikitu urtsu ziruditelarik, oldarrean jarri zitzaion begira, mutilaren pentsamenduak asmatu nahi balitu bezala.

10. Isilik egon ziren une hartan errezatu egin zioten hilda zetzan gizonari, haren arimaren salbazioa eskatzeko.

Perpausak - Atalak · 2020. 2. 27. · HIZKUNTZ IRUZKINA 55 † Perpaus lokabeak dira, maila...

Documents

Transcript of Perpausak - Atalak · 2020. 2. 27. · HIZKUNTZ IRUZKINA 55 † Perpaus lokabeak dira, maila...