ortzadar -...

ortzadar euskal kulturaren kolore guztiak

larunbata, 2018ko martxoaren 24a. 539. zenbakia noticiasdenavarra.com

XABIER

AMURIZA

Fikziora eraman du Zamorako kartzelako euskal abade presoek egindako ihesaldi saioa

-- 4-5. orrialdeak --

Zuzendaria: Joseba Santamaria Koordinazioa: Julene Larrañaga Azala: Ruben Plaza

Disenua: Jesus Santamaria Maketazioa: Janire Neches Lege Gordailua: BI 1720-06

Zeroa Multimedia SA

02 // Ortzadar Larunbata, 2018ko martxoaren 24a

LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA

· MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKI-

TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·musika

IIZAN zitekeen hirukoa, edo izan zitekeen laukotea, baina ez, biko rock talde bat da Iñi-go Muguruzak eskuartean

duen proiektu musikal berria. Hor-tik izena, Hiru Leike, “bikoa da bai-na hiru leike”. Lurra taldean entzun genuen azkenekoz Muguruza. 2015ean, ordea, esklerosi anizkoitza diagnostikatu ziotenean, geldialdi bat egin behar izan zuen. Kontzer-turen bat edo beste eman zuten horren ostean lurtarrek eta iazko abuztuan agur esan zioten behin betiko Lurra taldeari. Gaixotasuna-ri neurria hartu behar izan dio azken boladan irundarrak eta gauzak lasai eta mantso egin behar ditu nahi-taez, baina ez zaio musika egi-teko gogorik inoiz desagertu. Duela urte eta erdi inguru sortu zen Hiru Leike proiektua. Amnesty Inter-nationalek Irunen errefu-xiatuen egoera salatzeko kontzertu bat antolatu zuen. Hitzordu hartarako Leonard Cohenek ezagun egin zuen The Partisan abes-tiaren bertsio bat prestatu zuen Ane Odriozola abeslariarekin bate-ra (Indidxabak taldeko abeslaria da Odriozola). Lehen aldiz aritu ziren elkarrekin eta Odriozolaren kantae-rak piztu egin zion musikari berri-ro heltzeko gogoa. Baten proposa-menaren eta bestearen baiezkoa-rekin, lanean hasi ziren. Sei urtez gitarra akustikoarekin ari-tu ostean, gitarra elektrikoa berriz hartzeko beharra sentitzen zuen Muguruzak. “Distortsioa eta power soinuak sartzeko beharra sentitzen nuen. Gero ohartu naiz beti funtzio-natu izan dudala modu berean: soi-nu garbiko talde baten atzetik, talde kañero bat eta alderantziz. Joxe Ripi-au garbia, Sagarroi kañeroa, Lurra garbia, eta orain Hiru Leike, kañe-roa. Nire txanponaren bi aldeak dira, itxuraz. Beharbada, egunen batean lortuko dut orekatzea”, dio Muguru-zak, barrez.

BATERIARIK GABE Ohikotasunetik urrun badago bi laguneko rock tal-de bat osatzea, are harrigarriagoa da bateriarik ez egotea. “Hala da bai, grabazioa pasa diedan lagunek denetarik esan didate: hau zer da bateriak kantak ikasteko karaokea? edo hau zer da, zure talde arraro horietako bat?. Baina ez gara baka-rrak; behin Parisen jo genuen Béru-rier Noir izeneko talde batekin. Gita-rra, ahotsa eta erritmo kaxa bat soi-lik ziren taldea, talde itzela zen, ikuskizun handia ematen zuten, La Fura dels Baus moduko bat. Beraz, ez, ez gara bateria gabeko lehen rock taldea eta seguru asko egongo dira

gehiago”. Momentuz grabatu duten kanta bakarrarekin –Ez da euria ize-nekoa– frogatu dute rocka egiteko ez dela bateriarik behar. Formazio arraroen frikitzat hartzen du bere burua Muguruzak: “Joxe Ripiau ere ez zen batere ohikoa, Sergio (Ordo-ñez) Patxukok guiroa jotzen zuen, nire anaia Jabierrek eskusoinua eta nik baxua, hori ere ez zen batere ohi-koa. Negu Gorriak-en ere hiru hasi ginen: nire anaia Fermin, Kaki Arka-razo eta hirurok, eta erritmo kaxa bat, eta gero batu zen jende gehia-go. Hemen ere berdin gerta liteke, orain bi gara baina hiru leike, edo lau leike. Osasuntsu sentitzen banaiz

posible da taldea handitzen joatea, baina ikusiko dugu”. Dozena bat kanta dituzte momen-tuz idatziak eta, gauzak ondo bidean, udan grabatuko dute diskoa. Nor-malean Muguruza bera da kantak egiten dituena, baina Odriozolak ere badu bere sormena lantzeko tartea. “Azken kantua egiteko, esaterako, Anek pasa zidan kanta bat, ahotsak grabatuta, eta horren gainean gita-rrak jarri ditut nik. Oso polita geldi-tu da”, kontatu du Muguruzak. Proiektu honen beste bitxikerietako bat da kanta denak 3/4ko konpasean eginak daudela. “Erronka bezala

hartu dugu, gainera. Punk musika-tik etorrita, konturatzen nintzen oso kanta gutxi daudela 3/4an eginak. Geureez gain, zuzenekoetan bi bertsio jotzen ditugu, horiek ere 3/4koak: The Clash taldearen Rebel Waltz eta The Stranglersen Golden Brown. 3/4ko punka aldarrikatu nahi dugu!”. Letrei dagokionez, Karmele Jaiok idatzi ditu kanta gehienen letrak. “Lehendik ere egin izan dut lan bera-rekin eta oso identifikatuta senti-tzen naiz bere letrekin. Oso letra inti-mistak dira, oso feministak. Gizar-teaz eta egunero gertatzen diren gauzez hitz egiten du, baina ikuspe-gi berezia ematen die”. Gaixotasunaren ondorioz, gauzak lasai egin beharra dauka Muguru-zak, baina ongi sentitzen dela dio: “Asko zaintzen ari naiz, ez dut erre-tzen, ez dut edaten, dieta zaintzen dut eta yoga egiten dut egunero. Esan dezaket yogak bizia salbatu didala. Nerbio sistema zentralari lotuta dagoen gaixotasuna denez, mesede handia egiten dit yogak”. KONTZERTU GOXOAK Esklerosiari kalte handia egiten dio estresak, horregatik, zuzenekoak hilean behin ematen hasi dira. Hiru kontzertu eskaini dituzte momentuz eta apiri-laren 6an emango dute hurrengoa, Donostiako Tabakaleran. Kontzer-tuak ere ez dira ohikoak izango, Muguruzak aurreratu duenez: “Ez dakit gaixotasunagatik edo adinaga-tik den, baina kontzertu goxoak ema-tea da nire nahia. Talde baten ema-naldia, mokadutxoa eta beste taldea-rena, jendeak elkarrekin goxo-goxo hitz egiteko eta egoteko topaguneak izan daitezen nahi dugu”. Garai batean parrandari eta desfaseari lotuta zetozen kontzertuak baina lehentasunak aldatu egin dira: “Gero eta gehiago baloratzen dut giro hori. Ez da oso espiritu rockeroa agian, baina hortxe gaude, beste fase batean. Eta dena esan behar bada, orduan baino zoriontsuago gara”.

Gauzak mantso eta lasai egitea beharrezko duen garaiotan, Iñigo Muguruzak proiektu berria du eskuartean, Hiru Leike, Ane Odriozolarekin batera osatutako biko rock taldea

Rocka, neurri-neurrira

OLATZ PRAT

Apirilaren 6an du hurrengo hitzordua Hiru Leike bikoak, Donostiako Tabakaleran. URRUMARRU

Hiru Leike

bikoak dozena bat

kantu ditu momentuz

idatziak eta, gauzak

ondo bidean, udan

grabatuko dute

diskoa

Nafarroako Gobernuak lagundua

Ortzadar // 03Larunbata, 2018ko martxoaren 24a



TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·saski-naski

H

KRITIKA

Gitarraren hari alferrekoak

IGOR ESTANKONA

HIROMI Yoshida ezaguna da Japoniako literatura gurera ekartzen. Takiji Kobayashiren Nagusia

kanpoan bizi da itzuli zuen iaz Kata-krak argitaletxearekin, eta oraingoan irakasle eta itzultzaile honek paratu-tako poema antologia bat dakargu orrialdeotara: Chuya Nakahararen poema zenbait, Munduko Poesia Kaieren baitan Susak argitaratua. Itzultzaile lanetan ibili den Hiromi Yoshida euskara irakaslea da Tokion, euskara ikasteko metodoa asmatu du japoniarrentzat, eta ezaguna da Bernart Etxepareren Linguae Vasco-num Primitiae japonierara ekarri zuelako. Yoshidak Chuya Nakahara deskubritu digu beraz, Beñat Sara-solak hitzaurrean dioen moduan, hanka bat korronte surrealista berrietan eta bestea tradizioan zeuzkan poeta: “Haren poemetarik hainbat postal modukoak ditugu, istant baten erretratu poetiko labur-zehatzak, eta nahiz eta ez egon ema-nak neurri klasikoetan, poesia tra-dizional horren usaina aditzen da berehala. Deigarria da halaber poe-metan azaltzen den denboraren kontzientzia; gauzen ahitzea eta den-boraren igarotzea gai nagusietakoa

TITULUA: MUNDUKO POESIA KAIERAK EGILEA: CHUYA NAKAHARA ARGITALETXEA: SUSA, 2017

da, eta esaterako, sarri erabiltzen ditu urtaroei egindako erreferentziak”. Nakahara Yamaguchiko hirian jaio zen 1907an. Bere izena daroan poe-siako sari literarioa ematen dute Yamaguchin urtero 1996tik. Dadais-moak erakarrita hasi zen idazten ikasle gazte zelarik eta, estilo berezi baten jabe, Nippon Unibertsitatean bor-bor zegoen giro literarioan nabarmentzen hasi zen. Athénneé Françaiseti eta Tokioko Kanpoko Hizkuntzen Unibertsitatetik igarota are nabarmenago bihurtu ziren bere estiloaren parte garaiko abangoar-diak. Sinestesiaren, hotsen eta bulka-den poeta bihurtzen ari zen Nakaha-ra: “Orain, neguko gau beltzaren sakonean,/ euria zarra-zarra ari du eta,/ nire amaren gerriko gaineko lokarria/ euriak eraman, eta zimel-duta geratu da:/ jendearen gupidak/ noizbait izango ote zuen kolore laran-ja?”. Sasoi goiztiar horretakoak dira Lau urtaroak eta Ergelen artaldea aldizkarietako kolaborazioak. Chuya Nakahara, apurka-apurka, sin-bolismorantz egiten hasi zen. Baude-laire. Rimbaud. Behar bada larrimi-nari eta oinaze espiritualari bide egi-teko formak aurkitu zituen sinbolis-

moan. Bizitzaren aurrean adorega-be, gogo barik igartzen zaio poetari. Dena da beretzat, uneka, antzua: “Ilargia diz-diz/ Ilargia diz-diz/ Hara, Testilis eta Aminta/ Atera dira belar-di gainera/ Gitarra ekarri dute/ Bai-na jotzeko asmorik ez”. Meningitisak jota 30 urterekin hil izan ez balitz norantza egingo zuen bere poesiak? Nakaharak aski gaita-sun erakutsi zuen japoniar poesia betikoa eta korronte desberdinak nahasteko zein eboluzionatzeko, bai-na heriotza goiztiar horrek malditis-mora lotua utzi zuen betiko. Bohe-mia, parranda, bere poemen belzta-suna, gaitza ikusteko zuen joera eta munduaren ikuskera… horiek dira bere marka: “Maite duguna hiltzen denean/ geure buruaz beste egin beharra dago./ Maite duguna hiltzen denean/ ez dago beste aukerarik.// Baina hala ere geure karmaren agin-duz,/ biziraun beharrean aurkitzen bagara/ guztion onerako bizitzen jarraitzea da bidea,/ guztion onera-ko bizitzen jarraitzea da bidea”. Halakoxea egingo zaizu zuri ere libu-rua: errainu ahul bat ikusiko duzu akaso han edo hemen. Baina ilunta-sunaren beraren distira baino ez da.

Nakaharak aski gaitasun erakutsi

zuen japoniar poesia betikoa eta korronte desberdi-nak nahasteko zein

eboluzionatzeko

ZALDI EROAERAKUSLEIHOA

LITERATURA

‘Azala erre’

Danele Sarriugarte. Elkar. 124 orr. 15 euro.

Artea ulertzeko bi modu Sare sozialen sasoian, ikuskizunaren gizarte

post-industrialean, bi artista, Miren eta Jon,

eta artea ulertzeko modu bi, talkan. Artis-

taren galderak XXI. mendearen aurrean:

zenbat da obra eta zenbat artistaren

marka? Zer gertatzen da pertsonaia guztiz

jabetzen denean pertsonaz? Nola kudeatu

arrakasta eta nola porrota? Adiskidetasuna

eta inbidia, itxura eta itxurakeria, konpromi-

soa eta kontraesanak, sobreak eta txekeak.

Horiek guztiak dira Danele Sarriugarteren

bigarren nobelaren ardatzak. 2014an ikusi

zuen argia idazle eta itzultzaile elgoibarta-

rraren ‘Erraiak’ lehenengo nobelak.

LITERATURA

‘Nagusia kanpoan bizi da’

Takiji Kobayashi. Itzulpena: Hiromi Yoshida. Katakrak Liburuak. 272 orr. 20 euro.

Japoniako langile giroa

Japoniako nobela proletarioaren izen nagu-

sienetako bat dugu Takiji Kobayashi, literatu-

rarako akuilu izan baitzuen 1920ko

hamarkadako Japoniako langile giro

gatazkatsua. Hain zuzen, giro horretan hil

zen, 30 urte bete gabea zela, atxiloaldi

baten jasandako torturen ondorioz. Koba-

yashiren bi nobela laburrek osatzen dute

liburu hau. Lehenak, ‘Nagusia kanpoan bizi

da’ izenekoak, nekazarien komunitate txiro

baten ahalduntze prozesua kontatzen du.

‘1928ko martxoaren 15a’ ipuinean, ordea,

egun horretan Japoniako gobernuak komu-

nisten aurka egin zuen sarekada du hizpide.

SALDUENAK

ITURRIA: Katakrak Liburuak

1. JenisJoplin Uxue Alberdi. Susa.

2. Nagusia kanpoan... Takiji Kobayashi. Katakrak Liburuak.

3. Kolosala izango da Joseba Sarrionandia. Txalaparta.

4. Honetara ezkero Arantxa Iturbe. Susa.

5. 6012 Karlos Linazasoro. Erein.

6. Bihotz handiegia Eider Rodriguez. Susa.

Fikzioa

Ez Fikzioa

1. Jaizkibel konpainia Hainbat egile. Jaizkibel Konpainia.

2. Soldataren patriarka... Silvia Federici. Katakrak Liburuak.

3. Gerrak ez du emakume aurpegirik A. Alexievitx. Elkar.

4. Nora goaz euskal-duntasun honekin? Joxe Manuel Odriozola. Elkar.

5. King Kong teoria Virginie Despentes. Elkar.

04 // Ortzadar



TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·literatura

Larunbata, 2018ko martxoaren 24a

XABIER AMURIZABERTSOLARIA ETA IDAZLEA

“Erronka literarioa izan da gure porrota garaipen bihurtzea”Zamorako kartzelatik ihes egiteko euskal apaizek egindako tunelaren historia fikziozko nobela batean bildu du Xabier Amurizak

EELIZAREN eta Francoren Gobernua-ren arteko konkordatu edo akordio bati esker, apaizentzako kartzela sor-tu zuten Zamoran, diktaduraren esa-

netara makurtu nahi ez zuten erlijio-gizonak giltzapetzeko. Xabier Amuriza (Etxano, 1941) eta beste hainbat euskal apaiz hara bidali zituztenean, tunel luze bat egiten hasi ziren, ihes egiteko. 1970 eta 1971n, urte eta erdi behar izan zuten espetxeko hormen azpitik askata-suneranzko zuloa egiteko, baina azken unean harrapatu zituzten. Ia mende erdi geroago, tunelaren nondik nora-koak xehe-xehe kontatu ditu Amurizak Neska bat leku inposiblean liburuan (Elkar). Prota-gonistei izenak aldatuta, orduko aurrerapen, traba eta kezka guztiak bizitasun handiz eskaintzen dizkio irakurleari, baina fikziozko gertakari bat gehituta, istorioaren garapena guztiz baldintzatzen duena: Neska gazte bat, Nezu, kartzela barrura sartu da, ezkutuan, apaizei laguntzeko asmoz. Nezu kontakizu-nean txertatuta, porrot baten historia garai-pen txiki batekin gozatu nahi izan du Amuri-zak. Ia mende erdia joan da Zamorako espetxetik

ihes egiteko ahalegin hartatik. Zergatik liburu

hau orain? Betidanik izan dut gogoa honetarako, baina astia orain izan dut. Argumentu interesgarria ikusten dut gertakari haietan, ihes batek beti du interesa, gaur egun ere bai. Gainera, kasu honetan, neu barruan egonik, zer esanik ez. Nobela independente moduan argitaratu dut, baina bada nolabait Dinosauroak horizontean liburuarekin abiatu nuen zikloaren jarraipe-na. Fikziozko elementuak gehitu dizkiozu benetan

gertatutakoari: abadeen kartzela batean neska

bat sartzea ideia bitxia da. Hara, gure ihes ahalegina porrota izan zen eta horri buelta eman nahi nion. Barruak ez zidan ematen porrot bat kontatzeko, literaturaren bidez garaipenera eraman nahi izan dut borro-ka handia izan zen hura. Erronka literarioa izan da porrot hura zeharkako garaipen bihur-tuko zuen amaiera bilatzea, deigarria eta bide

batez nolabaiteko alegoria bat egiten duena. Asmatutakoa gertagarria izatea nahi nuen, norbait tematuko da beharbada hori ez zela posible, neska bat ezkutuan apaizen kartzela batean sartzea. Baina bai, garai hartan bazi-tekeen, irakurleak segituan aurkituko du ana-logia bat kartzelara sartzeko moduaren eta geroago Sarrionandiak eta Pikabeak ihes egi-teko erabili zutenaren artean, hau da, bafle batean ezkutatzea. Zamorako preso guztiak gizonezkoak izanik,

emakume bat sartzeak eragingo zukeen azto-

ramendua eta tentsioa xehetasunez deskriba-

tu duzu pasarte batzuetan. Bai, gainera ez dut neska gizonen artean sar-tu soilik, apaizen artean baizik, eta duela 50 urte, frankismo gordinean. Tunela egitea bezain zaila da neska hura ezkutuan gorde-tzea, hor badago tentsio ageriko bat. Elkar-bizitzarako tentsio emozional bat ematen dio, alde literariotik gehigarri bat eransten dio, kontaketa hori ondo bideratu nahi izan dut eta atakatik onik irten.

Bi narratzaileetako bat da Nezu. Garai harta-

ko borroka politiko eta sozialen irudi guztiz

maskulinoaren kontrapuntua bilatu duzu ger-

takariak emakume baten ikuspegitik konta-

tuta? Erabaki kontzientea izan da, bera protagonis-ta nagusietako bat da, denean parte hartzen du. Objektu baten gisa baino, iruditu zitzai-dan egokiagoa zela subjektu aktibo moduan erakustea, eta narratzaile ere bera bihurtzea. Egiazko gertakarietan ez zen emakumerik, baina han bizi izandako gauza askori ikuspe-gi ezberdina eman diot. Ez dut bilatu aldarri-kapenezko diskurtso bat, baina neska han badago, partaide bada, bidezkoa da hari ere ahotsa ematea. Tunela egiten ari zinetela bizi izandako gora-

beherak xehetasun handiz kontatu dituzu.

Errealitatearen eta fikzioaren muga non jarri

duzu? Kontatu dudan neurrian fikzionatuta dago, hau ez da kronika bat. Beharbada gauza ba-tzuk ez ziren nobelan bezala gertatu, hurren-kera aldatuta dago adibidez. Baina liburuan sumatzen den tentsioa, arazoei aurre egiteko hartu beharreko erabakiak, susmoak eta hala-koak era horretara gertatu ziren. Tunela egi-teko urratsetatik bat bera ere ez dago asma-tua, tunelgintzan % 90 hala izan zen. Han izan genuen nahikoa tentsio eta intentsitate ezer gehitzen ibili behar ez izateko. Pelikula bateko abentura baten gisakoa da kon-

tatzen duzuna. Baina euskal apaizak izan zine-

ten protagonista. Nire printzipio literarioen artean dago, nola-bait, literatura nazional bat egitea, hemengoa. Askok galdetzen didate zer esan nahi dudan horrekin. Bada, hau ez da tesizko nobela bat, nazioaz gogoeta egitekoa, baina bai hemen-goa, gure kolektibo bati gertatua. Zamoran izan arren, gu hemengoak gara, herri honen historia da. Beste edozein lan literario egite-rakoan ahalegintzen naiz printzipio horri segitzen. Sofokles Atenasi lotua dagoen beza-la, Proust Parisi, James Joyce Dublini, Kafka Pragari eta Garcia Marquez Kolonbiari, nik ere hori bilatzen dut, hemen kokatua eta giro-tua, hala ateratzen zait.

DABI PIEDRA

Tunelaren ideiak badu mistika berezi bat. Tunelak badauka mistika edo misterio orokor bat, jendea lurraren barrutik ibili behar iza-teak ez du analogiarik, ez du zerekin konpa-ratu. Kartzelatik irten nintzenean, herrietara joaten nintzenean, hori izaten zen galdetzen zidatena, bazegoen halako espektazioa tune-laren detaileak jakiteko. Tunelaren ideiak badu xarma bat. Urte eta erdi aritu ginen gu tunel-gintzan, baina hasi ginenean geuk ere ez

Historia beti da literaturarako iturri, baina ez nuen nobela historiko bat egin nahi, tunela-ren abentura kontatu baizik”“

1970eko lehen urteetan berak bizitako istorio ba

Nire printzipio literarioetako bat da literatura nazional bat egitea; liburukoa ere herri honen historia da”“




TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·literatura

Oholtza utzita, literatura ez

Bertsolaritza modernoaren ai-

tzindari izandako Xabier Amu-

rizak 2016ko maiatzean utzi zituen

oholtzak behin betiko, 75 urte bete

zituenean. Harrezkero, hura jen-

daurrean ikustea ez da ohikoa, bai-

na sorkuntzari lotua bizi da orain-

dik. “Zahartzaro ona daramat,

nobela honek bizia eman dit”, aipa-

tu du. Beste bizpahiru proiektu

bukatuta dituela dio, eta laster poe-

mategi bat plazaratzekoa da. “An-

tzerkigintza ere probatu nahi nuke”,

aitortzen du. Bere adinean, “keme-

na eta buruko argitasuna”

funtsezkoak direla eta biei eusten

diela ziurtatu du.

genuen uste hura inora joango zenik. Aurre-ra eta aurrera joan ginen eta, halako batean, pentsatzen hasi ginen han miraria gerta zitekeela. Horrek handitu egin zuen ilusioa. Gainera, gogoan izan behar da gu apaizak ginela. Mundiala izango zen apaizek ihes egi-tea. Gaur egun ez litzateke gertagarria izan-go, dauden segurtasun neurriekin, baina orduan izaten ziren ihesak, El Luteren kasua gure garaian izan zen.

16 metroko tunela egiteko mirari mordoa behar izan zenituztela aipatu izan duzu. Horrelaxe izan zen, mirariak elkarren gainean kateatu ziren. Tunelaren ideia bera nahikoa mirari izan zen, izan genituen eztabaida ba-tzuk. Tunela hastea ere luzea eta delikatua izan zen, liburuan aipatzen da harlauzekin nola aritu ginen lanean. Hori gainditu zenean pentsatu genuen hura baino zailagorik ez genuela izango, hura bai benetako miraria.

Gero ere, eragozpen guztiak gainditzen joan ginen, bakoitza mirari bat zen, edozein une-tan eror zitekeen dena baina ez zen gertatzen. Azken miraria falta izan zitzaigun. Ihes egitea lortu izan bazenute, inoiz pentsa-tu duzu horrek zer ekarriko zizun? Azpiegitura prest zegoen, baina muga pasa-tzera iristea ere beste mirari moduko bat izan-go zen. Segoviako ihesean mugan izan zuten

okerra, adibidez. Muga pasaz gero zer etorkizun zegoen bagenekien, bestaldean bazi-ren beste apaiz batzuk, suposatzen genuen Frankismoa amaitu arte han ibili beharko genuela. Orduan Frantzian libre eta lasai ibil zitezkeen errefuxiatuak. Kartzelako urte ba-tzuk bagenituen gainean eta edozein aukera hobetzat duzu giltzapean geratzea baino. Ez zigun beldurrik ematen. Frankismoaren gordinean, Gobernuak eta Eli-zak konkordatua sinatu zuten apaizen kartze-la sortzeko. Horrek badu beste liburu bat egi-teko adina mami. Zeharka aipatu ditut gauzak, baina historia modura uste dut garai hura kontatuta dagoe-la. Historia beti da literaturarako iturri, bai-na ez dut nobela historiko bat egin nahi izan, tunelaren inguruko abenturarekin nahikoa izan da, horrekin bakarrik bada zer kontatua, hortxe ikusten nuen argumentu on bat. Zamo-rako apaiz kartzelarena kontatua dago Txa-lapartarekin atera genuen liburu batean. Han egon ginen hogei bat lagunek parte hartu genuen. Lehengo batean, Frantziako telebis-ta kanal batetik proposamena etorri zitzai-gun, dokumental bat egin nahian zebiltzala eta. Apaizok sortutako Gogor taldeaz gehia-go jakin nahi zuten. Izen hori jarri genion, “gogorkeriaren kontra gogortasuna” zelako gure lema. Euskara batuaren inguruko bi liburu plazara-tuak dituzu (‘Euskara batuaren bigarren jaio-tza’ eta ‘Zazpi ebidentzia birjaiotzarako’). Han proposatutako zenbait ideia nabari dira zure idazkeran. Neure irizpideak aurrera eramaten ahalegin-du behar dut, noski. Gure hizkuntza nola dagoen ikusita, edozein literatur lanetan hizkuntzari zerbait aportatzeko ahaleginik ikusten ez badut, ez dut esango interesatzen ez zaidanik, baina eginbehartzat dut. Nire pro-posamenak ez ditut muturrera eraman, azken batean editorea ere hor dago, ez dut soka gehiegi tenkatu. Lexikoan ez zait mugarik jarri, aditzean beharbada gehiago egingo nuke neu-re kontura arituz gero. Idazleak ahalegina egin behar du hizkuntzaren adierazkortasunari zerbait aportatzeko.

ako istorio bat fikziora eraman du Xabier Amurizak ‘Neska bat leku inposiblean’ eleberrian. RUBEN PLAZA




TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·bidaia koadernoa

Harresirik luzeenaHerensuge bat balitz bezala zeharkatzen du hesiak Amerikako Estatu Batuen eta Mexikoren arteko muga. Banaketa hormak komunitateak eta familiak banatu ditu. Tijuana hiri zauritu bihurtu da, baina, aldi berean, askatasunaren sinbolo

MMARIA eta bere familia metalezko pareta han-di baten aurrean bizi dira. Tijuanako emaku-

meak zera ikusten du etxeko leihoak irekitzen dituen bakoitzean: harre-si handi eta luze bat. “Baina ez da beti hala izan”, gogoratu du Mariak, “lehen mendixka ederrak genituen aurrean. Mugaren beste aldean bizi ziren bizilagunekin ederki asko ari-tzen ginen solasean. Beste aldera igarotzen genuen, jakin gabe herrialde berri batera zeharkatzen ari ginela”, erantsi du andreak. Mexikoren eta Amerikako Estatu Batuen arteko harresiak Tijuana eta San Diego hiriak banatzen ditu. Metalezko eta latorrizko murruak herensuge bat balitz bezala zeharkatzen du mugalde osoa. Hor-mak, gainera, natura desafiatzen du eta itsasoan ere barneratzen da. “Pareta honek bi komunitateak banatu ditu zeharo. Dagoeneko ohi-tu gara, baina hasieran oso gogorra izan zen gure anai-arrebak ziren ondoko bizilagunengandik bana-tzea”, irizten dio Mariak. Izan ere, emakumearen anaia San Diegon bizi da, eta ez du hura ikus-teko aukerarik. Mariaren anaia, Pedro, amets amerikarrari jarraituz joan zen AEBe-tara. Gizonak super-merkatu handi batean lan egiten du eta irabazita-koarekin Mexiko-ra diru pixka bat bidaltzeko adina ematen dio. Bizi-tzaren paradoxak, Pedroren hiru seme -alabak San Diegon jaio ziren, beraz, estatubatuar petoak dira. Pedrok, aldiz, dokumenturik gabekoen taldea osatzen du. “Harrapatzen badute, edozein unetan deportatu dezakete Mexikora”, azaldu du Mariak. Tijua-natik metro gutxira bizi den arren, gizonak ezin du Mexikoko familia bisitatu, baina arrebarekin egune-ro hitz egiten du Skype bidez. GAINBEHERA BETEAN Mariaren familiak direnak eta ez direnak iku-si ditu azken hamarkadetan. “Harre-sia eraiki zutenetik gure auzoak izu-garrizko gainbehera pairatu du. Bizilagun gehienek alde egin dute, ekintza ekonomiko guztiak bertan

behera geratu direlako”. Mariak lan-dareak saltzen ditu bere etxearen aurrean. Emakumeak negutegi ede-rra dauka: “Harresia eraiki zuten arte, Tijuanako lore-saltzaile ezagu-na nintzen”, esan du harro, “baina hormak dena geratu zuen”. Kontrara, migrazioaren negozioak gora egin du, aparrak bezala. Maria-ren etxearen aurreko harresian zulo handiak daude. “AEBetara zeharka-tzeko tunelak egiten dituzte”, azal-du du, “beste asko salto egiten saia-tzen dira, baina pareta gero eta altuagoa da”. HARRIZ HARRI HANDITZEN Azke-naldian albiste askotako protago-nista bihurtu da Maria. Izan ere, egun batean bere etxearen aurrean agertu zitzaion Donald Trump AEBetako presidentea. “Harresi berriari buruzko prentsaurrekoa ematera etorri zen. Nik ez nuen iku-si, baina gugandik metro gutxira

zegoen”, kontatu du barrezka. Mugal-

deko horma ez da T r u m p e n

asmakizuna, ordea. Harre-siaren lehen harria Bill C l i n t o n e k jarri zuen, eta Obama-

ren zortzi urteko agintal-

dian 2,7 milioi pertsona deportatu

dituzte Mexikora. Mariak laguntza eskaintzen die hirian blokeatuta dauden H e g o a m e r i k a k o

migratzaileei, baita AEBtik deportatzen

dituzten mexikarrei ere. Astean hirutan Sin Papeles

erakundearen egoitzara joa-ten da eta jatekoa eramaten du.

“Tijuana enbutu handi bat bihur-tzen ari da. Alde batetik, amets ame-rikarra betetzeko iristen diren pertsona guztiak daude, ez aurrera ez atzera egin ezinik. Bestetik, berriz, mugaren beste aldean kanporaturiko paperik gabeko mexikarrak iristen dira”. Tijuanak, San Diegoren ondoan, muga itxien politikaren kontraesan guztiak biltzen ditu. Baina mexikarrek ez dute amorerik ematen. Igandeetan, harresiaren alde bateko zein besteko familiek bat egiten dute hormaren bi aldee-tan. Elkar ukitu gabe. Janaria era-man eta pic-nic inprobisatuetan elkarren berri ematen dute. Batzuk pozarren agertzen dira, beste ba-tzuek, berriz, ezin diote negarrari eutsi. Mariaren eta Pedroren begi-radek ere bat egiten dute. Hain hur-bil, eta, aldi berean, hain urrun.

ANE IRAZABAL

Mexikoren eta Amerikako Estatu Batuen arteko metalezko harresiak Tijuana eta San Diego

hiriak banatzen ditu, alde bateko eta besteko komunitateak eta familiak urrunduz. A. IRAZABAL

“Harresia eraiki zutenetik

gure auzoak gainbehera izugarria pairatu du. Bizilagun gehienek alde egin

dute”, dio Tijua-nako Mariak




TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·artea

EESKULTURA, margolanak, instalazioak, proiekzioak... Askotariko lanek bete dute azken aste hauetan Bilbo-

ko Azkuna Zentroko jarduera osaga-rrien zentroa. Euskal testuinguru artistikoaren joerak agerian jarri nahi ditu gune honetan ikusgai den Bi Dos Two erakusketak. Horretara-ko, 31 euskal artistaren lanak bildu dira bertan. Eremuak programaren baitako era-kusketa hau “belaunaldien arteko artisten topaleku” bihurtu nahi izan dute. Zehazki, euskal artearen “ora-inaldirik garaikideena” bistaratu nahi du erakusketak. Bertan parte har-tzen duten artista guztiak, beraz, sortzaile garaikideak dira, baina belaunaldi bat baino gehiagotakoak daude horien artean. 60ko hamarka-dan jaiotakoak dira erakusketan topa daitezkeen sortzailerik zaharrenak, eta 90eko hamarkadan jaiotakoak, berriz, gazteenak. 2015. urtetik hona-koak dira lan gehienak, eta tartean badira erakusketarako espresuki sor-tutako batzuk ere.

GARAIKO JOEREN ISLA Artisten kopuru eta adinari dagokionez ez eze, beraien ezaugarriei dagokienean ere anitza da Bi Dos Two erakuske-ta. Izan ere, estilo eta forma askota-riko lanak ikusiko ditu bisitariak Azkuna Zentroko erakusketan: eskulturak, margolanak, marrazkiak, instalazioak, proiekzioak, soinu-lanak eta performance-ak, besteak beste. Gai edo tematika komunik ez dute jorratzen hautaturiko lanek, teknika bateraturik ere ez darabilte, material antzekorik ere ez… “Ezber-dintasun horien guztien gainetik, saiatu gara lan batzuk eta besteak harremanetan ipintzen, eta garai honetako joera orokor posible ba-tzuk seinalatzen”, azaldu du Iñaki Imaz artistak eta erakusketako hau-taketa batzordeko kideak. Azkuna Zentroak ere ildo berean aurkeztu zuen erakusketa: “Euskal testuinguru artistikoan gauzatutako jardun eta jokaera batzuk gizartera zabaltzea eta horien harrera publi-koa suspertzea” izan da euren asmoa bilduma honekin. Izan ere, parte

hartzen duten artistak hainbat belau-nalditakoak dira eta askotariko inte-resen araberako prestakuntza-ibil-bidea egin dute. Edonola ere, “eremu eta denbora jakin batekin duten harremanari esker, loturak ezarri ahal izan dira, eta loturok gauzen egoeren berri ematen dute”, azaldu dute Azkuna Zentrotik. Erakusketak gune bat baino gehiago eta egitarau oparoa ditu, obra bakoi-tzaren ezaugarriak nabarmendu ahal izateko. Era horretara, erakus-

toki nagusian dozena eta erdi artis-taren lanak ikus daitezke. Hauek dira horietako batzuk: Lorea Alfaro, Malus Arbide, Xare Alvarez, Nadia Barkate, Leo Burge, Luis Candaudap, Mikel Eskauriaza, Julen Garcia, Oier Iruretagoiena, Sahatsa Jauregi, Gabriele Muguruza, Leire Muñoz, Gerard Ortin, Jon Otamendi, Dama-ris Pan eta Manu Uranga. Mota eta diziplina guztietako artela-nak daude erakusketako espazioan; esaterako, badira eskulturak, margo-

Azken txanpan da Bilboko Azkuna Zentroan ikusgai den ‘Bi Dos Two’ erakusketa. Eremuak programaren baitako bilduma apirilaren 8rarte izango da ikusgai

Egungo euskal artearen argazkia

JULENE LARRAÑAGA

‘Eremuak’, artista eta sortzaileen plataforma

Eremuak, praktika artistikoen testuingurua euskal esparruan inplementatzeko

prestatutako espazioa da. Artistek eta arte eragileek gidatzen dute eta Eusko

Jaurlaritzak diruz laguntzen du. Bere helburu nagusia artistentzat eta sortzai-

leentzat plataforma bat eskaintzea da. Halaber, Eremuak-en helburu nagusie-

tariko bat eztabaida eta topaketa giro bat sortzen laguntzea da, artearen ingu-

ruko politika publikoak eta kulturaren arloko jarduera garaikideentzat garrantzia

duten beste gai batzuk jorratzeko, hitzaldi, mintegi, edo eta lan-mahaien bidez.

Bilboko erakusketarekin batera, arteari buruzko gogoetak biltzen dituen ‘Ere-

muak’ aldizkaria ere publikatzen dute.

lanak, instalazioak... eta areto bereizia eskaini zaie bideoei, screening gunea-ren bidez, hau da, ikus-entzunezkoen aparteko espazio bat egokituz. Ber-tan erakusten dira aldian-aldian Zigor Barayazarra, Miren Candina, Esti Iba-rra, Aitziber Olaskoaga, Olatz Otalo-ra, Igor Rezola, Andreas Wutz eta Manu Tarrazoren lanak. Eremuak programak ekoitzi du Bi Dos Two erakusketa, eta deialdi irekiaren bidez hautatutako artis-tekin osatu da. Guztira, 205 propo-samen jaso zituzten; guztiak banan-banan aztertu zituzten, eta hautake-ta horren emaitza da 31 sortzailez osatutako taldea. Erakustaldirako lanak hautatzeaz Eremuak-en Lan Batzorde Teknikoa arduratu da. Imazekin batera, Pello Irazu eta Lei-re Bergara artistek osatu dute ba-tzorde teknikoa, eta Itziar Okariz eta Emily Pethick artisten laguntza ere izan dute egiteko horretan: lehena testuinguru hurbilenaren ordezka-ri; eta, bigarrena, Londreseko The Showroomeko zuzendaria, kanpoko gonbidatu gisa.

‘BI DOS TWO’ ERAKUSKETA

Non: Azkuna Zentroan (jarduera osagarrien zentroa) Noiz arte: Apirilak 8 Ordutegia: Asteartetik ostegunera eta igandeetan: 11:00etatik 20:00etara. Ostiral, larunbat, jaiegun eta jaiegun-bezperetan: 11:00etatik 21:00etara. Astelehenetan itxita Sarrera: doan

Gune desberdinetan banatuta, dozena eta erdi artisten lanak ikusi daitezke Azkuna Zentroko jarduera osagarrien zentroan. JOSE MARI MARTINEZ

BILBO




TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·



TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA

Begirada

Ikus: www.elexpephotoart.com

Sitio, añoBego Elexpe

Datorren astean...

Unai Endemaño



TEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK ·LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA · MUSIKA · DISEINUA · PUBLIZITATEA · ARKITEKTURA · INTERNET · KOMIKIA · BIDAIAK · ZIENTZIA · DANTZA · IRITZIA · KRITIKA · LITERATURA · ANTZERKIA · ARTEA · ZINEMA

Begirada

Ikus: www.facebook.com/natxosantosargazkilaria

Natxo Santos Oñati, 1966

Datorren astean...

Jorge Muñoz

ortzadar -...

Documents

Transcript of ortzadar -...