&l*rer

sffiq&á

§\EjFq*t

\

w'ffiffih§

ffi[\]

§#L \ü'

ffi

L*0

O@

&ñ.§

{§@*JM(JqJffi

i:,¡.lj't!'

E¡,F.

#Éaffiffi

ffiffi§ffit4Bffi

i*ffi[&4

ffi

ffik§lir*

ffi[i!§i'"ri+r.,§'*t?¡"i:

ffiffiffiffi

ffiffiffit¡ü*d

ffiffi*gffi

H

ffi

ffiwwffi3E¡rBdffiffiffiffi

H

E!,.i

rla'

r:,[,1

l:lLtE!*

H!sÉi;1rii;áffi{3B§MwK§iGriÉL§

ffi

if:,,!i:lll

fi;!t;?1

l*lt*§iffigi

É -=e+-!;§B'ci ,+i§cdE T€5F

i&.r#É{&#

dEr#tutuÉffiEsqewh

ffi%.¡e"*@sffi

ffiH .-1WEffi

ffi&#mffitt[¡f,%=d@HffiH

:

ffi,w[f-- '

O medio ]Hmaflno

Mffi-ffil"osequinoderrgt, ?trél¡do.s, lentéreos,

O medio mariño

e,.q u i n o d e r m,o s ;,,., a n é l i d o s i,,:,,....G.,e..1.,e n!.é re,o.,s:¡

Candea 1.994

Adela Leiro LoisXosé Ramón Daporta Padín

INDICE:

O ourizo de mar 3

A gradicela e outros s

Os equinodermos G

A miñoca 8

Cirratúlidos e outros 10

Animais con aspecto de vermes 13

A chupona 14

A anémona e outros 15

Os celentéreos 18

As esponxas 19

Os briozoos 20

O mexón 21

As ascidias 22

Os cordados 22

Outros 23

DESCR¡PCIÓN EXTERNA

Animal de corpo globoso e algo comprimi-do con simetría radial e corpo cuberto porun exqueleto externo ríxido e fráxil connumerosas púas ou espiñas. A cor é viole-ta, verde ou castaña.

O caparazón está formado por unconxunto de placas calcáreas de formapentagonal soldadas entre sí e cuns pequenos saíntes semicirculares sobre osque se articulan as púas. As placas están dispostas radialmente e levan varias filei-

i,-l,).'-tll IJ'i /

iéK..1¡*í

rfl,/.W

ras de orificios polos que asoman os pésambulacrais e os pedicelos. No polosuperior hai unhas aberturas para o anoe a entrada de auga e no inferior un ori-ficio grande cuberto por unha membranaflexible no centro da que se abre a bocacun órgano chamadolinterna de Aristóteles formado porcinco mandíbulas calcáreas unidas entregamentos.Todo o esqueleto e as púas están cubertos por unha fina membrana.

DESCRIPCIÓru ¡UTCN¡¡E:

APARATO DIXESTIVO: formado polaboca, esófago e un tubo longo e enro-lado que está cheo de barro e area eremata no ano.

APARATO RESPIRATORIO: cincopares de bránquias situadas na beirada membrana que rodea a boca

APARATO REPRODUCTOR: forma-do por cinco glándulas que na femiason granulosas e de cor amarela-laranxa e no macho máis finas e máisclaras.

sí por músculos e li-

pé ambulacarl

sistemaambulacral

aparatodixestivo

bránquiaspedicelos

boca

SISTEMA AMBULACML: conxunto de órganos membranosos ocos e cheos de líqui-do que se prolongan cara ó exterior polos orificios do caparazón nos pés ambula-crais e ten funcións circulatoria e locomotora.

SISTEMA NERVIOSO: formado por un anel que rodea o esófago do que parten cinconervios que se ramifican pola pel externa.B!OLOXIA:

BIOLOXíA:

ALIMENTACIÓN: come fundamentalmente algas e pequenos animais ós que capturae envenena cos pedicelarios (pequenas pinzas formadas por tres dentes ).

RELACIÓN: ten sensibilidade ó contacto, á luz e ós cambios químicos no ambente,concentrada especialmente na pel que rodea o caparazón e as púas, nos pés ambu-lacrais e pedicelarios. Desplázase usando as púas como apoio e as ventosas dos pésambulacrais para suxetarse e arrastrarse. Tamen excava cavidades na rocha coaaxuda das púas. Cando se atopa nun sitio estrano ou desprotexido cóbrese con cun-chas e pedras que suxeta coas ventosas.

REPRODUCCTÓN: son unisexuais, os machos e femias liberanna auga os espermatozoides e óvulos (de 100.000 a 2.000.000de óvulos por femia) e alí ten lugar a fecundación. Do ovo saeunha larva equinopluteus con forma de funil (1) e que viveaboiando nas augas superficiais alimentándose de algas unice-lulares. Posteriormente vaise transformando e trasladándosecara ó foniio ata que se convirte nun pequeno ourizo.

HÁsrrAr:

Vive en grupos en zonas de rochas das zonas costeiras (ata 45m. de profundidade).

DISTRIBUC!ÓN:

Atlántico e Mediterráneo

UTILIDADE E IMPORTANGIA:

Consúmense as gónadas en fresco ou en corserva. Cando están máis desenvolvidasé nos meses de febreiro, maÍzo e abril. Apáñanse a pé no intermaeal e nas zonasfondas con truel, dragas, buceando...

ESPECIES SEMELLANTES:

Echinus esculentus: máis grande e globoso. Tamén é comestible.

OU:R|-ZO:.I.D.E,::AREA 'd.iüiii,,éo,,1idi.#oñ

Ten forma de corazón, aplanado por debaixo e abombadopor arriba. O caparazón é fráxil . Está coberto de numero-sas púas brandas e finas, orientadas de adiante atrásque lle dan un aspecto peludo. A cor é branca-crema emide ata 7/8 cm.Vive entenado na area ata 20 cm.,(dende as praias ata200 m. de fondura) e asegúrase o suministro de augamediante uns pedicelos adaptados a xeito de tubos.Hai outros ourizos de area, (como o Echinocyamus pusr-//us) pero o seu pequeno tamaño e a fraxilidade do seucaparazón fan difícil a súa observación.

4

@ffisffi

GRAD¡CELA Asferias rubens

Corpo aplanado en forma estrelada de cinco brazostriangulares e anchos de cor variable, xeralmente par-da-violeta polo lombo e branca-amarela por debaixo. Acobertura corporal está constituída por unha membranacon placas calizas entrelazadas sin soldar con púascu¡tas que lle dan un aspecto granudo. No extremo decada brazo ten uns ollos simples (ocelos). O estómagobifúrcase no interior dos brazos. Chega a medir 40 cm.BIOLOXíA: é carnivora e depredadora moi voraz, denova come arneiróns e logo crustáceos, moluscos eincluso ourizos e peixes. Para alimentarse suxeta ápnesa (xeralmente bivalvos) coas ventosas dos pésarnbulacrais ata abrila, introduce nela o estómago e dixírea.Pode rexenerar unha parte do corpo cando a perde (os brazos).l-"lABlTAT: zonas de pedras ou area desde o litoral ata os 200 m. de profundidade.Cando é moi abundante supón un perigo para os parques de cultivo, especialmente de ameixa,ostra e mexilón (pode devorar ata unha ducia de ostras nun día). Recóllese para evitalo e úsa-se como abono.

GRADICELA Marlhasterias gtacialis

Semellante á anterior. En cada brazo ten tres fileiras deespiñas longas asentadas sobre unhas protuberancias dapel. A cor é moi variable: dende amarela ata verde escura.Pode medir ata 70 cm.Vive nos fondos preferentemente de pedra e ata 50 m.

ESTRELA DE CAPIT Asterina glbbosa

Corpo plano e pentagonal, cos brazos curtos e superficie granuda.A cor é verdosa ou parda e pode medir ata 5/6 cm.E unha das poucas especies de estrelas de mar hermafroditas;empezan sendo machos e transformanse logo en femias. pon osovos apegados ás pedras. Aliméntase de moluscos, miñocas, ofiu-ras, briozoos...Vive debaixo das pedras, dende a liña da baixamar ata os 20 m.

OFIURA Ophiothrix fr

Corpo formado por un disco central de forma case pentagonalde ata 2 cm. de diámetro e cinco brazos longos e articuladoscon espiñas polas beiras. A cor é variable encarnada, castañaot¡ violeta. Os pés ambulacrales ou pedicelos están situadosna parte inferior dos brazos e non teñen ventosas. Carece deano e expulsa os residuos a través da boca.BIOLOXíA: aliméntase fundamentalmente de carroña. Trans-porta os alimentos ata a boca cos pedicelos. Móvese cos seusbrazos flexibles.HÁBITAT: zonas de rochas e algas da costa.

COMÁTULA Antenon bifida

Corpo en forma de copa con cinco brazos pares ramifica-dos de cor parda-encarnada ou rosada con liñas brancas.Mide ata 15 cm. de diámetro total. Ten uns pedicelos moiramificados, sin ventosas adaptados para filtra-la auga domar. A boca e o ano están na mesma cara (na oposta ósustrato onde se fixan).BIOLOXíA: aliméntanse filtrando a auga cos pedicelos,recolectan pequenas particulas en suspensión que trans-portan ata a boca ó longo dos brazos, para eso sitúase ensitios altos e contra a corrente. Fíxase ó sustrato median-te uns apéndices especiais (cirros) da súa parte inferior.Cando nada bota os cirros cara arriba, entre os brazos.HÁBITAT: enriba das rochas e algas, nas fendas...dende a costa ata 500 m. de fondura, xe-ralmente formando grupos que teñen aparencia de vexetais.

CACAHUETE .Cücümdria;'n'ormani

Corpo cilíndrico de sección case pentagonal cu-berto dunha pel co esqueleto calcáreo reducido aespículas sin unir. Os pedicelos están situados encinco fileiras é longo do corpo, as de abaixo, queestán en contacto co sustrato, están máis desenvolvidas e teñen ventosas con función locomo-tora.. Arredor da boca ten unha coroa de 10 pedicelos modificados que se poden retraer caraadentro. Pode medir ata 15 cm. de lonxitude. A cor é branca-gris ou castaña.BIOLOXíA: aliméntase filtrando partículas cos tentáculos que rodean a boca. Sitúase en sitiosaltos e de corrente e capta peqL¡enos orgaismos do planton que introduce na boca chupandoos tentáculos..HÁBITAT: entre rochas, ata os 20 m. de fondura. É moi abundante nas cordas das bateas .

EQUINODERMOScára0terísticas xera¡:s

*Animais de corpo brando, sen segmentar, con simefuia radial e corpo globoso,en forma de disco, cilíndrico ou estrelado.*Corpo cuberto por un endoesqueleto de pezas calcáreas e con púas e unha peldura e flexible que as envolve.*Cavidade interna ampla*Sistema vascular especial que sobresae da cuberta nos pés ambulacrais ouped¡celos, e que funciona por pres¡ón do líquido do interior (con función circula-toria, locomotora e de fixación.*Sistema dixestivo completo*Sistema sensor¡al pobre: órganos tactis, quimioreceptores e fotoreceptores*Reproducción ovípara, xeralmente con sexos separados e fecundación externa.*Desenvolvemento con metamorfose (larvas libres)*Vida marina*Capacidade para rexenerar parúes do corpo perdidas

OS EQUINODERMOS: Clasificación.

EXEMPLOS CLAS.E

_\kH

CRINOIDEOS:-corpo en forma de copa con 5 brazospares ramificados e flexibles-boca e ano na mesma cara do disco-suxétanse ó sustrato por medio dunsapéndices (cirros)-filtradores

EQU!NOIDEOS:-forma globosa-exoesqueleto ríxido formado por placascalcáreas soldadas-carnivoros depredadores e herbívoros

OFIUROIDEOS:-corpo de forma estrelada cun disco cen-tral e brazos cilindricos finos-sistema disxestivo sin ano

ASTEROIDEOS:-corpo de forma estrelada con cinco bra-zos aplanados e triangulares-exoesqueleto flexible formado por placasarticuladas-carn ívoros, depredadores voraces

HOLOTUROIDEOS:-Corpo cilíndrico e alongado con secciónpentagonal-Placas do exoesqueleto pequenas e dis-persas pola pel-Boca rodeada de tentáculos (pedicelosespeciais) con función filtradora.

DESCRIPCóN EXTERNA;

Animal de corpo brando e alongado for_mado por unha serie de anels. A cor évariable dende amarela ata verde, encar-nada ou laranxa. ó bngo de toda a zonadorsal véselle unha liña encarnada(vasosanguíneo). Mide ata 10112 cm. de lonxi-tude.

A cabeza formada por:-un lóbulo frontal onde están: 2 pares de ollos simples, 1par de antenas curtas e filiformes, 1 par de palpos gran_des e inchados e 4 pares de cirros tentaculares longos eflexibles,-o primeiro anel, coa boca en posición ventral.

O corpo está formado por un número variable de aneis(de 90 a 12O) e cada un leva ás beiras duas prolonga_cións, os parápodos provistos de sedas e cirros.

O último anel ou pixidio é onde está o ano e remata endous cirros mais longos a xeito de rabo (cirros caudais).

DESCRTPC¡Óru ¡ rrl re R¡¡R:

APAMTO DIXESTIVO: formado por unha boca que levano interior unha trompa con fortes mandíbulas córneasdentadas, esófago e intestino ó tongo de todo o corpoque remata no ano, no último anel.

APARATO CIRCULATORIO: formado por dous grandesvasos sanguíneos, un dorsal e outros ventral unidos en_tre eles por vasos mais pequenos e moi ramificados encapilares nas zonas dos parápodos (con función respira_toria).

APARATO EXCRETOR: un par de nefridios en cadaanel en desembocan ó exterior en poros.

SISTEMA NERVIOSO: dous cordóns nerviosos ó longode todo o corpo, con gánglios en cada anel. A sensibii_dade está concentrada nos ocelos (reacción á luz) e nospalpos e sedas (tacto, sensibilidade química).

APAMTO REPRODUCTOR: non está diferenciado en

patpo

crflostentáculos

ollos

anets

parápodos

sedas

glándulas xenitáis. Na época da reproducción os aneis da última metade do corpoénchense de células que ocupan todo o interior atrofiando ós outros órganos inter-nos.

BIOLOXíA:

ALIMENTACIÓN: a base de algase pequenos animais e restos quecaptura coas mandíbulas datrompa remexendo e filtrando ofango.

RESPIRACIÓru: a través da pel nazona dos parápodos, moi rica encapilares sanguíneos

RELACIÓN: a sensibilidade estáconcentrada especialmente nacabeza e nos cirros distribuidos

cirro tentacular

antena

palpo

células sexuais

gáng lionefridio

poroexcretor

vaso sangur-neo

gánglionervioso

tubo dixestivo

por todo o corpo. Desplázase con movementos ondulatorios do corpo por contrac-cións musculares. Usa as sedas dos parápodos para nadar e moverse por enriba dealgas e pedras. Excava galerias de ata 30 cm. de profundidade no sustrato revesti-das de mucus nas que se refuxia e asoma a cabeza ó exterior para comer.

REPRODUCCIÓN: son unisexuais. Na época da reproducción cámbia-lles a cor da segunda metade do corpo (faise máis encarnada) e énche-se de células reproductoras. Abandonan o fondo, nadan ata a superficiee alí liberan os óvulos e espermatozoides. Dos ovos fecundados nacenlarvas trocóforas nadadoras que van sofrindo diversas transformaciónsata que aparecen os primeiros segmentos anelados, momento no quebaixan ó fondo e comenzan a vida adulta.

Tamén son capaces de rexenerar todo o corpo a partir dun ou variossegmentos.

HÁaffRr:

Enterrado en sustrato fangoso dende o medio-litoral ata o infralitoral, especialmenteen augas tranquilas e incluso de baixa salinidade.

IMPORTANCIA:

É un elemento importante na limpeza e depuración dos fondos polo seu tipo de ali-mentación. Forma parte da cadea alimenticia das aves limícolas. Úsase como cebopara a pesca con liña.

Corpo formado por 60/200 segmentos con parápodos aplanados axeito de follas. Cabeza visible. Boca con trompa sin mandíbulas.Mide de 5 a 15 cm. e a cor é verde viva ás veces con manchasazuis ou negras.Vive en fendas das pedras. Poñen os ovos apegados ás algas oupedras en sacos verdes xelatinosos.

clnnn+ú,ulDos

Familia de poliquetos sedentarios co corpo cilíndri-co e afusado. A cabeza carece de apéndices. Undos segmentos anteriores presenta un feixe fila-mentos tentaculares longos que utilizan para palpa-lo sedimento e capta-las partículas de alimento. Osparápados están divididos en dous e son longos efilamentosos (fan a función de branquias). Hai doustipos, un mide ata 12 cm.de lonxitude e outro 20 cm.viven nas zonas fangosas e debaixo das pedras da zona infralitoral

CAPITÉL¡DOS

corpo cilíndrico e fusiforme dividido en dúas zonas, a parte anteriorcurta e engrosada e aposterior fina con pequenos parápodos ebranquias. A cabeza ten unha prolongación a xeito de trompa e aboca ábrese ventralmente.Aliméntanse comendo area e fango do que extraen materia orgáni-ca e logo expulsan polo ano os restos do sedimento. vive enterradoen zonas areoso-fangosas excavando galerías a medida que vaicomendo e desplazándose continuamente.

M!ÑocÓN / cAGÓNArenícola marina

Corpo cilíndrico afusado de 25 cm. deIonxitude aprox. de cor variable de amare-la-verdosa a castaña.O corpo está dividido en varias rexiónsdiferentes cos segmentos moi curtos, nazona media leva os parápodos branquiaismoi ramificados e de cor encarnada. Nacabeza non ten antenas nin palpos e tenunha boca con trompa cuberta de papilas.

BIOLOXÍA¿ aliméntase inxerindo sedi-mento do que selecciona a materia orgá-nica, expulsando polo ano os restos dearea e fango filtrados. Son típicas as mo-reas de area "cagadas" que deixan nosedimento na boca das galerías.Durante o proceso de reproducción osindividuos deixah xunto á superficie do fondo óvulos e espermatozoides que se fecundane dan lugar a larvas que permanecen xunto ó fondo e convértense en miñocaé xuver¡ís ó cabode3ou4meses.

HÁgllnt: en fondos areosos e fangosos da zona mediolitoral. Excava galerías en forma de Uque revisten de mucus para que non se derruben pola parte horizontai e unha das verticais.Pola outra cae dentro area e fango que van inxerindo e expulsando polo outro ladp (aprox.cada 40 minutos) e depositando en moreas.E fundamental como orgaismo filtrador e depurador de sustratos fangosos.

galería:sección

10

nllAu DÁtl I DO §..{ M¡ ñó o-a s,,,,b a rn uri¡

Familia de poliquetos de corpo cilíndrico cunha trompa en ambosextremos e parápodos pequenos. Miden ata 't5 cm. aprox. Enténa-se na area oblicuamente coa cabeza para abaixo e vai inxerindo osedimento do que filtra partículas alimenticias e deposita os restosna superficie. Vive en zonas areoso-fangosas do medio litoral.

Sátuilariá alieoláÉa

Corpo cilíndrico dividido en tres partes:-a zona da cabeza leva tres aneis concéntricos dequetas modificadas que forman un tapón para o tuboonde vive e varios anéis máis con sedas,-a zona abdominal composta por aproximadamente30 segmentos con parápodos ben desenvolvidos-azona terminal ou anal é fina e curta e sin parápo-dosConstúe tubos con grans de area orgaizados encolonias que incrusta nas rochas, cunchas... dende a franxa infralitoral ata zonas de maior fondura.

Pertenece á familia dos terebélidos.O corpo é cilíndrico fusiforme e está dividido en dúas rexións.A parte anterior leva unha cabeza reducida con ollos e seg-mentos modificados con moitos tentáculos e branquias ramifi-cadas de cor encamada. No abdome faise máis fino e os pa-rápodos son moi reducidos. Mide ata 12 cm.

Fabrican un tubo membranoso cuberto de barro. Excava gale-rías curvadas na area e fango dende a franxa infralitoral atamáis fondura

L: znii í é e c ah c h,'i l_é g a

Semellante ó anterior. Pode medir ata 30 cm. de lonxitude.O corpo está formado por 150 a 300 segmentos.

Construe un tubo con grans de area. Na parte superior so-bresae cun aspecto desmañado característico semellandounha pequena árbore seca de varios cenlímetros de altura.Vive dende a zona mediolitoral ata fondos maiores.

colonia

s.p-

11

Sábé ',ñáU.ú,intá

Corpo de 100 a 600 segmentos que pode medir ata 25 cm.de lonxitude dividido en dúas rexións:-unha anterior cilíndrica e curta onde está a cabeza, moireducida provista dun par de palpos e dous grupos semicircu-iares de branquias moi ramificadas e de cores variadas (oque lle da uns aspecto moi chamativo cando están despre-gadas), e varios segmentos con quetas.-unha posterior ou abdominal, máis longa e aplanada.Construe un tubo de consistencia apergaminada a base dun-ha secreción que mestura con area e barro. Está entenadooculto verticalmente no sustrato do que sobresae o estremodo tubo.Aliméntase das partículas que filtran as branquias . Éstas fanunha selección por tamaños e separan as finas para construí-lo tubo, os microorgaismos para alimentarse e as grosasexpúlsannas ó exterior. Vive en fondos de barro e area dazona infralitoral.

'bóréális

:

T

Corpo cilíndrico. Na zona ante-rior está a cabeza con dúas bran-quias divididas cada unha en 4 / 5filamentos e un opérculo calcáreo en forma de trompetacon pequenos dentes que utiliza para pecha-lo tubo. Tende 21 a 35 segmentos con pequenas quetas. Elabora untubo calcáreo espiral con aspecio de caracol que incrus-ta nas algas, rochas, cunchas de moluscos, caparazónsde crustáceos, madeiras...e mide só 2 ou 3 mm. delonxitude. Aliméntase filtrando a auga cos filamentosbranquiais. Vive na zona mediolitoral e infralitoral.

ioruggié:a

Corpo de forma cilíndrica de ata 3 cm. de lonxitudeformado por arredor de 100 segmentos con quetas.Na cabeza leva dúas branquias, cada unha con 15/20filamentos unidos na base e un opérculo calcáreosemellante a un cardo que utiliza para pecharse notubo. Elabora un tubo de cor branca, cilíndrico e xe-ralmente doblado, ás veces en espiral que fixa áspedras, cunchas, cascos de barco...

Lírréus ruh¡ér

Miñoca do tipo dos nemertinos.Corpo en forma de cinta, moi longo e fino (ata 16 cm.), sin segmentar. Acabeza é lixeiramenta aplanada e leva dúas filas de 3 ou catro ollos. Tenunha trompa característica que se abre a través da boca para capturar pe-quenos animais. A cor é encamada-parda.Vive debaixo das pedras en zonas de grava fangosa dende a zona medioli-toral ata a infralitoral.

12

A:N:l MA:IS:.: CiOñ.:.::fiSlPiEetOiiirDnrr..V:e:RMES

Co nome de miñocas ou vermes coñécense numerosos animais que se carac-terízan xeralmente por ser de tamaño reducido, te-lo corpo blando e alongadoe sin apéndices ou patas.

Dende o ponto de vista ciéntifico estes animais pertenecen a varios tipos

EXEMF OS C.EASE TIPOTURBELARIOS PLATELMINTOS

corpo aplanadosin anoxeralmente de vida libre

NEMATODOScorpo cilíndrico

POLIAUETOS:-con sedas

* vida libre

* sedentarios

ANELIDOS:-corpo segmentado(exterior e interiormente)-cabeza diferenciada

samesugasmiñocas de tena

OL¡GOQUETOSsin sedas

NEMERTINOS-corpo longo e acintado

PRIAPULOIDEOS-Globosos, sin segmentar-apéndices na cola

bonelia

EQUIUROIDEOS-sin segmentar-machos pequenos e pa-rásitos da femia

SIPUNCULOIDEOS-forma cilíndrica, sin seg-mentar, ano na boca.-trompa rodeada de tentá-culos

13

DESCRIPCIÓN:

Animal de corpo blando formado por unhabase ou disco adherente en forma de ventosa,unha columna cllíndrica e lisa de ata 7 cm. dealtura e 6 cm. de diámetro (cando está esten-dida) cun orificio na parte superior, a boca,rodeado dunha grupo de tentáculos (ata 200)de aprox. 2 cm. de lonxitude e están dispostosen 5/6 coroas.A cor é variable: encarnada con manchasazuis no pé e na beira do disco bucal candoestá pechada, ou verde.Polo ectodermo (cuberta externa) presentavesiculas urticantes.

O aparato dixestivo está formada pola boca (que faitamén de ano e está pechada poun forte músculo), un curto esófago e unha gran cavidade dixestiva (estómago) divi-dida en compartimentos por uns tabiques verticais incompletos de número igual óstentáculos.

tentáculos

músculos

gónadas

Non ten aparato circulatorio ninexcretor e sistema nervioso é moisimple.

As glándulas reproductoras estásituadas no interior dos tabiquesda cavidade dixestiva.

BIOLOX|A:

É carnívora, captura pequenospeixes e crustaceos paralizándooscoas células urticantes dos seustentáculos.Vive fixada de xeito individual con-tra a pedras e outros obxectos ecando se sinte amenazada ouqueda en seco é capaz de retraerse considerablemente introducindo os tentáculos nointerior do corpo e mantendo pechado o músculo da boca. Pode soportar moitas ho-ras en seco.As femias reciben os espermatozoides na cavidade dixestiva e ali fecúndanse osovos e nacen as larvas que son expulsadas ó exterior pola boca cando están trans-formada en pequena actinias xuvenís.

HÁerrRr:

Vive en fendas e ocos de fondos duros ou nas rochas soleadas dende o nivel da au-ga ata uns 2 m. de fondura.

14

anem6niá,,,§ütÉáÚá

Formada por unha columna lisa de ata 10 cm.de altura e xeralmente aplastada e 6 coroas deata 200 tentáculos longos que case non se re-traen. A cor é gris, parda ou verde e os tentácu-los adoitan ter as pontas púrpura.Vive apegada ás rochas, algas e outros soportesen zonas ben iluminadas ata 23 m. de fondura.

Calliactis parasitica

Ten unha columna coa base moi adherente,de cor gis escura ou marrón con bandas craraslonxitudinais de ata 10 cm. de altura e de 300a 7OO tentáculos curtos de cor amarela traslú-cida ou gris crara.Vive en fondos areosos ou fangosos casesempre apegada ás cunchas dos cangrexosermitáns, ás veces en grupos de dúas e atatres. Protexe ó cangrexo contra os inimigos ebeneficiase da comida que éste captura.Cando o cangrexo cambia de cuncha trasladatamén ás actinias ó novo emprazamento.

ESPECIES SEMELLANTES:-Adamsia palliata: vive tamén asociada cos cangrexos ermitáns. O pé é aplastado e adaptadoá forma da cuncha á que envolve.-Actinia plumosa (Metridium senile): cos tentáculos moi finos que lle dan aparencia de pru-meiro. De cores variadas: rosa, laranxa, branca...'Bunodactis berrucosa: ten varias fileiras de bultos a xeito de espullas de cores variadas.

RAMO, DO :MAR,,,/, §'§RGOñIA

Grupo de pólipos agrupados nunha colonia incrustadospor un tecido sostido por un esquelete central fixadono fondo pola base mediante un estípite. A formaciónten estructura arbustiva moi ramificada nun só planode cor encamada-violeta de ata 30/40 cm. de altura.Os pólipos son pequenos (6 mm.) e retráctiles, conoito tentáculos ramificados.Aliméntanse filtrando a auga e recollendo nos tentácu-los as partículas alimenticias.Pódense reproducii sexual ou asexualmente.Despois de mortos consérvase a estructura coa corprimitiva o que fai que se recolla para usos decorati-VOS.

Semellantes a éstes son os corais e madréporas que teñen un esquelete duro calcáreo e po-den formar grandes colonias, aínda que son máis propios de mares cálidos.

15

PRUMA EO MAR Pferoídes

Colonia carnosa composta por un pólipo fundador dividido en dúas par-tes, un pedúnculo enterrado no substrato, de forma cónica e cor amarelo-laranxa ou castaña crara e un eixo ou raquis aplanado e de cor branca-gris, e que bota lateralmente pólipos secundarios dispostos a xeito deabano. Pode medir arredor de 30 cm. de altura. Os pólipos son peque-nos, brancos e de oito tentáculos.

Vive en fondos areosos ou areoso-fangosos dende 10 ata 300 m. deprofundidade.

XIrRE|-EIRA Chrysaor.a hysosce,lla

Formada por:-Unha umbrela convexa de 10 a 30 cm. de diámetrode cor amarela crara ou branco rosada transparentecon 16 liñas en forma de V dispostas radialmente. Ocontorno está marcado por lóbulos e leva 24lentá-culos fortes longos e extensibeis-Un manubrio que sobresae debaixo da umbrelaonde está a boca rodeada de catro longos tentáculosde cor máis viva.BIOLOXíA: captura ás presas cos tentáculos bucais,envólvea e transportaa á cavidade gástrica.A reproducció é un proceso de altemacia de xenera-cións:é hermafrodita. Primeiro aparecen individuosmasculinos, despois altérnanse masculinos e feme-ninos (época na que é posible a autofecundación) ecando se fan máis vellas só femininas. Os ovos fe-cúndanse na cavidade gástrica e saen á auga comolarvas das que se desenvolven pólipos moi pequenosde reproducción axesual. Éstes producen póliposnovos por xemación e medusas por división.HÁBITAT: vive libre nas augas (peláxica). No verán aparecen perto das costas.

Velella velella

Colonia de pólipos (hidrozoos) interconectados,de vida libre que constitúen unha masa flotantecunha estructura cómea de forma oval sobre aque se eleva verticalmente unha peza a xeito devela e da que colgan os orgaísmos que a com-poñen (un individuo devorador rodeado de ou-tros con función reproductora).O conxunto é de cor verde-azuada transparentee mide anedor de 8 cm. de lonxitude.BIOLOXÍA: atrapan cos tentáculos microorgaísmos e condúeennos á boca. Os individuos se-xuais liberan pequenas medusas machos e femias na auga, éstas poñen os ovos Qos que sai-rán larvas que darán lugar a novas colonias.HÁBITAT: vida peláxica, acércase ás costas ocasionalmente anastada polo vento.

16

colonia de hidrozoos ou pólipos que medran xuntos coas cavidadesdixestivas interconectadas e cubertos pou unha capa incrustante polabase. os pótipos mide, ata 1,5 cm. be artura e poden i"i niun"",pardos ou encamados.viven sobre cunchas da caracolas (xeralmente habitadas por can-grexos ermitáns) e pedras da zona infralitoral.

colonia con forma de matorral sen ramificar composta de individuosunidos entre sí (ata 7 cm. de altura).Aliméntanse filtrando orgaísmos plantónicos. A reproducción é ase-xual por xemadón. As xemas dispóñenese en acios que poden per_manecer unidos ou desprenderse formando pequenas medusas devida libre que posteriormente evolucional de novo en pólipos queforman colonias.Vive sobre calquera tipo de soporte: pedras, cunchas, algas, cordasdas bateas, caparazón de moluscos e crustáceos... ata prófundidades considerables.

Colonia de pólipos comunicadosentre sí polas cavidades dixestivas eprotexidos por unha membrana quiti-nosa transparente (perisarco) que seensancha anedor de cada individuopara formar unha uma protectora enforma de campá. Mide ata 4 cm. dealtura. Os pólipos están especializa-dos en distintas funcións, uns captu-ran ás presas cos tentáculos e dixí-rennas e outros son reproductores.Os pólipos portadores de célulasreproductoras despréndense dossoportes e forman pequenas medu-sas microscópicas que nadan entre o

desenvolver unha nova colonia.Vive enriba de algas e cunchas da zona me-diolitoral inferior ata a infralitoral.

Enriba da obelia é frecuente atopar coloniasde Campan"ulina hinksi de 1 a 3 mm. dealtura (1) e s-obre ésta outra máis pequena, aHebella calcarata (2)

planton e lanzan á a19a. óvulos e espermatozoides que despois de fecundarse dan lugar aunha larva nadadora. Esta ó cabo dun tempo cae ó fondo e fíxase para dar lugar a un póiípo e

1

17

GNIDARIOS' CEEENTERADOS

Grupo de animais diversos nos que podemos atopar dende exemplares microscópi-cos ata xigantes como algunha medusas do Pacífico que poden medir ata 1 m. dediámetro. Características xerais :

*Corpo blando cuberto de dúas membranas: unha exterior (ectodermo) e unhainterior que tapiza a cavidade dixestiva (endodermo) enfe as que hai unha sus-tancia xelatinosa (mesoglea).*Forma radiada ou disposta en ramificacións irregulares*Cavidade dixestiva cunha sola abertura rodeada de tentáculos prensís con célu-las urticantes

C!-ASIFICACION:EXEMPLOS ORDE GLASE

WATECADOS-pólipos sempre visibles, sincubrir pola cuberta externa

HIDROZOOS:-pólipos interconectados porextensións das cavidadesdixestivas

-a veces especialízanse endiversas funcións-cavidade dixestiva sin tabi-ques

TECADOS:-pólipos cubertos cunha "teca"ou cuberta na que se podenretraer

carabela portuguesaSIFONOFOROS:-Colonias flotantesCONDROFOROS:-colonias flotantes

ESCTFOZOOS (MEDUSAS):-vida libre-cavidade dixestiva con tabi-ques

ACTINIAR¡OS(ANÉMONAS DE MAR)tentáculos sen ramificar

ANTOZOOS:-pólipos fixos

-cavidade dixestiva divididacon tabiquesW

GORGONACEOS

PENNATULACEOS

CORALIMORFOSALCIONACEOSMADREPORARIOSESTOLONíFEROSANTIPATARIOS(corais negros)CERIANTIOSZOANTARIOS

18

PAN:,DE.GAIVOTA :.,,.,,.,' ,HalichOndiiá.ffik¡¿6ea

Colonia de animais de estructura moi simple. O corpoestá formado por unha cavidade única que ten variosorificios por onde entra a auga, ostiolos (poros inha-lantes) e un orificio por onde a expulsa ósculo (poroexhalante). Contén ademáis unha frebas córneas quelle serven de recheo e armazón. Non existen órganosdiferenciados e as células funcionan de xeito autóno-mo. O conxunto semella unha costra plana e porosana que sobresaen uns conos cun burato terminal. A cor é variablexeralmente verdosa.A auga entra no corpo gracias á corrente que crea o movementodos cilios das células do interior e con ela o alimento que é captu-rado e absorbido por éstas.Rexenéranse a partir de fragmentos do corpo ou reprodúcensesexualmente mediante óvulos e espermatozoides que se fecun-dan na auga e dan lugar a unha larva nadadora que unha vezfixada ó sustrato convértese na orixe dunha nova colonia.Vive fixada ás rochas na zona intermareal (evitando a exposiciónexcesiva áluz) ou na infralitoral a pouca fondura.

Masa incrustante de ata 50 cm. de ancho,de cor alaranxa-da, branda g rugosa. Vive fixada nos sustratos duros e ta-mén nas algas. Soporta ben a sequedade e a baixa salini-dade

Grántia'

Esponxa de ata 10 cm. de longo, de cor branca-gris con forma desaco de paredes finas que en canto se saca da auga aplástase.Vive en colonias nas fendas das pedras e colgadas das algas dazona infralitoral co ósculo sempre en posición inferior.

FORIFE.RQ§, óü ESPONXAS

Características xerais:

*Corpo consisbnúe nunha cavidade simple ou ramificada cunha abertura exha-lante principal (ósculo) , uns orificios inhalantes (ostiolos), e unha sustanc¡a quelle serve de soporte formada por espículas (calcáreas, siliceas ou córneas)*Sen órganos d¡Erenc¡ados*Reprodución vexetativa ou sexual.

l9

Pequenos animais que forman colonias incrustadassobre algas, cunchas, rochas... a xeito de codiacon aspecto de encaixe.O corpo está metido nunha cápsula caliza que tena parte dianteira membranosa e articulada cunopéculo que permite a saída da boca e a coroa detentáculos que a rodean e o peche para protexer-se. Na cavidade interna (celoma) está o tubodixestivo (formado por boca, esófago, estómago,intestino e ano), os órganos xenitais e os músculosque producen os movementos. Non ten estructurascirculatorias nin excretoras.

BIOLOX|A:Aliméntanse de partículas que obteñen filtrando aauga cos tentáculos. A reprodución é alternante,dos ovos fecundados nacen larvas libres que setransforman e fixan e logo forman novas coloniaspor.xemación.

nÁarrRr:En augas pouco fondas da zona infralitoral,xeralmente suxeto en golfos e bochos.

detalle de colonia

colonia nun mexilón

Colonia arbustiva de cor branca-marfil que forma estructuras de ata 10cm. de alto, ramifcadas dicotomicamente en tódalas direccións.O individuos son de forma oval.Vive sobre sustratos duros e brandos dende os 20 ós 200 m. de fondu-ra.

tentáculos

opérculo

membrana

tubo dixestivo

gónadas

músculo

Características xerais:

*Animais coloniais diminutos e sésiles que medran no interior dunha cápsularíxida (zoecio) que se pecha cun opérculo membranoso.Corpo formado por unha cavidade pechada que alberga un tubo dixestivo com-pleto e as gónadas e que remata nunha boca rodeada de tentáculos retráctiles.*A reprodución pode ser asexual (por xemación) ou sexual, con individuos uni-sexuais ou hermaftoditas .

,,*Nalgúns'casos as colonias están formadas por individuos que se especializanen diferentes funcións.

20

Animal con forma de saco con dous buratos próximos, omáis alto para a entrada de auga e o máis baixo para a saí_da, case transparente cunha lixeira cor branca-amarela. po_de medir ata 15 cm. de altura O corpo está envolto nunhacuberta (túnica) xelatinoso-coriácea segregada pola pel(feita dunha sustancia semellante á celulosa). Ten unha fortemusculatura que o fai moi contráctil.Na cavidade interna ten: un tubo dixestivo formado por unsifón bucal, unha farinxe branquial (con función tamén respi-ratoria) e un.intestino en U ; un corazón; un gánglio nerviosoe as gónadas. Non posúe órganos excretores especiais.Na beira dos sifóns tén un receptores sensoriáis especialmen-te sensibles á luz e outros cambios no ambente.

BIOLOXh: aliméntase filtrando a auga na farinxe coa axudadun mucus que segrega. A reproducción pode ser asexual,por xemación (de ahí que formen colonias) ou sexual. Sonhermafroditas pero non hai autofecundación. Dos ovos fe-cundados na auga nacen unhas larvas peláxicas que teñenun cordón nervoso na zona da cola e que se atrofia ó facer_se adultos e pasar a fixarse.

HÁgtTRt: dende pouca fondura ata os S00 m. fixado sobrecalquer a tipo de obxecto: pedras, sustrato, cordas das ba-teas, cascos de barcos...

Animáis en forma de saco de ata 3 cm. de altura, transparente,que forman colonias a xeito de acios. Os sifóns bucal e cloa_cal están moi próximos.Viven dende o nivel da baixamar ata os 50 m. de fondura so_bre fondos de rochas ou apegados a boias e outros obxectos.Os ovos fecúndanse e desenvólvense dentro do corpo. Candoa larva se fixa e forma un novo individuo éste reprodúcese porxemación e funda unha nova colonia.

Animal de vida autónoma, co corpo en forma de saco Goa su-perficie grosa e chea de protuberancias que pode medir ala 14cm. de altura. A cor é castaña , máis crara ó aumenta-la fondu_ra. O sifón cloacal é máis longo e estreito que o bucal.Vive dende 20 a 100 m. de profundidade fixado nas pedras,sobre fondos fangosos, nas cordas das bateas...

sifón bucal

farinxe

scñíosséii

lndividuos coloniais (zooides de ata 20 mm.) dis-postos en grupos característicos en forma de es-trela aplanada que pode conter de 3 a máis de 12e que están rodeados dunha túnica común forma-da por unha sustancia xelatinosa transparente.Están agrupados anedor dun espacio cloacalcomún. A cor pode ser amarela, laranxa, verde, morada, azul...Viven sobre pedras, partes planas de algas, pilares, cascos de barcos... En augas pouco pro-fundas as colonias son pequenas e planas. A grandes profundidades (ata 600 m.) pode formarmasas de varios metros de espesor rodeando incluso os obxectos sobre os que se establece.

As ascidias (xeralmente chamadas mexóns porque ó apretalas expulsan polo sifón aauga que levan na cavidade interna) son un grupo de animais que aínda que teñenapariencia moi inferior están situados na escala biolóxica no tipo dos cordados ó igualque os vertebrados por ter en común con eles o poseer un cordón nervioso dorsal.

Caracteristicas xerais:

*Corpo blando envolto nunha cuberta (túnica) xelatinoso-coriácea*Cavidade interna ampla con dous orificios para entrada e saída de auga (sifónsbucale cloaca!) próximos ente sí e separados da zona de fixación.*Aparato dixestivo completo*En estado larvario teñen un cordón nervioso dorsal reducido á zona da cota(urocordados)*Reprodución sexual (son hermafroditas) dando lugar a larvas libres, ou asexual,formando novos individuos por xemación que dan lugar a colonias.

TIPO: GORDADOS

Animáis que teñen en común o poseer un cordón nervioso dorsal oco e único.

CLAS¡FICACIÓN:EXEMPLOS CLASES SUBT¡PO

anfioxoCEFALOCORDADOS:-cordón nervioso ó longo detodo o corpo (pisciformes)

salpas TALIACEOS-adultos de vida libre

UROCORDADOS-cordón nervioso sófinal do corpo

parte

(tuASCIDIACEOS-vida libre só nas larvas

PEIXES, ANFIBIOS, REPTIS,AVES E MAMíFEROS

VERTEBRADOS-columna vertebral compostade unidades articuladas

22

Ademáis dos tratados nestes traballos existen multitudeocasionalmente son capturados ou chegan ás costas.unha atención especialás tartarugas e ós mamiferos.

de animais mariños qué sóDe entre todos adicámoslle

TARTARUGAS MARIÑASCiáSá; n'rPilS

Animais grandes co corpo pechado nun cacho oval eaplastado dorso-ventratmente con dous furados, polodianteiro saen a cabeza cónica con peteiro e dúas patastransformadas en longas aletas, polo traseiro outrasdúas patas máis curtas, tamén transformadas en aletas,e o rabo.Son habitantes de zonas de augas máis temperadasque chegan ás nosas costas arrastados polas correntesmariñas.

As máis habituais son:

TARTARUGA DE COIRO ' D9.rn,óé h é; l p é or í a ééá

Moi grande (pode chegar a2 m. de lonxitude e pesar 500 kg.), ten acuncha cuberta de pel, lisa, de cor gris.negra, na que destaean 5/7cristas lonxitudi nais.

TARTARUGA...BOBA ; :, : r,:, . r :r:,, ' ¡,,:r, r,ca¡iéttaté¿licttá

Mide ata 1 m. de lonxitude e,uns 140 kg. de peso. Ten a cunchacon placas cristadas nos xóvenes, nos adultos só a fileira central, ea beira aserrada.

23

C/ase.' MAMíFEROS

Animais de corpo afusado con aparencia de peixe doque os distingue -ademáis do feito de seren mamífe-ros- a pel sen escamas, a falta de opérculos bran-quiais, o número das aletas (só teñen as pectorais eunha dorsal, sen radios) e a posición da caudal(horizontal).E frecuente velos dende a costa en determinadas épo-cas, de paso ou alimentándose .

Os máis comúns son:

CALDEIRON COMUN Globicephala melaena

Grande (4 a 8 m.) de cor negra cunha mancha craracaracterística na parte inferior. Cabeza globosa e casesen fuciño.

ARROAZ REAL Tursiops truncatus

Mide entre 2 e 4 m., de cor gris, máis escuro no lombo ecase branco no abdome. Ten o fuciño estreito.

GOLFINO COMUN Delphinus

?'l¿ts

-_l'-

=--=:.1- r\á-^ 's.--\--

Mide de 1,5 a 2,5 m.de cor negra polo lombo, gris poloscostados e branca polo abdome (formando un debuxo ca-racterístico). É a especie que se observa máis frecuente-mente.

GOLFINO RISCAEO Sfenella coeruteoatba

Moi semellante ó anterior pero co fuciño máis curto e grosoe o debuxo diferente. Mide de 2 a 2,5 m.

TONIÑA Phocoena phocoena

Pequena, case nunca chega ós 2 m., escura polo lombo e crara poloabdome. Sen fuciño e cos dentes planos.

24

BIBLIOGRAFIA:

"Aguirre, Ma Pilar de: "Guía del mariscadof', Ed. Plan Marisqueiro de Galicia. Vigo 1.973

"Caamaño Rivas, Víctor M,: "Flora e fauna da Enseada do Umia O Grove. Candea.Cambados 1.991

"Campbell, C,: "Guía de eampo de la flora y fauna de las costas de España y Europa".Omega,Barcelona 1.979

"Consellería de Pesea, Marisqueo e Aeuicultura: Cadernos: "O ourizo de maf'

*Fechter e outros: "Fauna e flora de las costas". Colección Guías Natureza. Blume.Barcelona 1.992

"Garms, Harry e outros: "Plantas y animales de España y Europa". Eunsa. Pamplona 1.977

*Jiménez Aleixandre, Ma Pilar: "lnvestigando la orilla del maf'. Teide. barcelona 1.986

*Penas Patiño, J.Manuel / Piñeiro Seage, Antonio : 'Oetáceos, foeas e tartarugas madñas dascostas ibéricas", Consellería de Pesca" Santiago 1.989

nRamonell, Rosa: "Guía dos mariscos de Galicia". Galaxia, Vigo 1.965

"Surallon, Su e outros: "La senda de la naturaleza, costas y playas". S.M. Madrid 1,981

*Varios: "Historia Natural", lstituto Gallach. Ocáano. Barcelona 1.983

"Varios: Enciclopediia "La vida de los animales". Planeta. Barcelona 1.971

*Villeneuve, F. e outros: "Las ciencias naturales". Muntaner y Simón, Barcelona 1.977

Esta publlcación está subvencionada pola Consellerla de Posca, Marlsqueo e Aculcultura