"q

iS

q¡t¡q.\rl-#4§tB,-\¡

#l§,*§

*('§

§(§m

FL.

.gVI

.E

(§El¿E[J(Jr§

r

I

r----llffiliaffilI

iffil

iffiii4iq#

]lffiiw1EGAtr

n3 I

ruiEI

I

l

GI'ü

",!!

O medio mariño

IAS

O medio mari ño

AS AVE$

Adela Leiro LoisXosé Ramón Daporta Padín

Candea 1.994

íuorce:

Gaivota patiamarela

Outras aves

Características das aves

Clasificación das aves

Guía de observación

índice atfabético

Bibliografía

3

6

17

17

18

20

20

GAIVOTA PATIAMARELA

DESCRIPCIÓN EX.TERNA:

Corpo cuberto deplumas, de cor bran-ca coa parte superiordo lombo gris pratea-da e as ás da mesmacor cunhas manchasnegras nas puntas.Esta cor pode variarasegún a época doano ou a idade. podemedir ata 55 cm. delonxitude e 1,50 m. deenvergadura.

As prumas son unhasformacións córneas da per que cubren o corpo formando unha capai1T,::^:?1-03 rlalios tameños e consistenciá sesundo a función quemáis grandes e fortes están nas ás (remeiras)

""r"uá-t"";lrl;) "";;resto do corpo (coberteiras e plumón).

O corpo está dividido en:

.cabeia oval e pequena, cun peteiro córneo grande e forte de cor amarela, formadopor dúas mandíbulas sin dentes (a superior sóbresae da inferior e dóblase na puntacara abaixo a xeito de gancho e na inferior ten unha mancha encarnada) e con dousorificios nasais que comunican coa boca. os ollos son ovalados, pequenos, de coramarela e situados lateralmente, con tres pálpebras (a terceira é transparente e verti-cal permite limpa-los ollos sin perder visión). benaixo e detrás dos ollos están os ori-ficios auditivos.

*tronco oval alongado unido á cabeza por un pescozo cilíndrico, longo e con capaci-dade para moverse en tédalas direccións, e rematado no exremo posterior nun rabocurto no que se asentan as prumas caudais.

*ás de forma trapezoidal, longas e es-treitas articuladas no hombreiro e for_madas por brazo, antebrazo, man ededos nos que se inxiren as prumasremeiras creando unha ampla superfi_cie que lle permite voar.

*patas articuladas na cadeira e forma_das por un muslo curto, unha pernacónica (que non se aprecian fora dotronco) e un pé cilíndrico, longo sin prumas e cuberto dunhas placas córneas, seme-llantes a escamas, de cor amarela, que se pousa en catro dedos (tres longos dirixidoscara adiante, rematados en unllas débiles e unidos entre sí por ,nh, ,.,"'oán", e unmoicurto dirixido cara atrás.

protectora erealizan: asdemais polo

DEScRTPclótt,¡t¡leRun:

ESQUELETO: a estructura dos osos élixeira e resistente xa que son ocos e

con refofzos internos. O esternón émoi grande

''e característico, ten unha

quilla onde se.,,inxiren os músculospectorais. A colúfina vertebral é ríxidaagás no pescozo'::e rabo xa que asvértebras están soldadas. A caixa to-rácica é moi resistente debido a que ascostelas te[e1 u¡has apófisis que fanque se superpoñán unhas ás outras.As ás únense ó tronco nunha articula-ción na que destaca o coracoides, osoexclusivo das aves que refoza a es-tructura da caixa torácica e mantén oesternón en posición fixa. A man estáformada por tres dedos e só o primeiropode realizar movementos indepen-dentes..O tobillo está situado moi alto xa que os osos do tarso e o metatarso están

soldadós entre sí nunha rinica peza en posición vertical polo que só apoian os dedosnorchan.

'

MÚSCULOS: están ben desenvolvidos. Destacan especialmente os pectorais

(peitugas) que son os que moven as ás .

APAMTO DIXESTIVO:formado"'pof esófago, es-tómago' (dividido en dúaspartes, unha con funciónquimicá e óutra, a muela,corir función trituradora) eun iirtestino que nematanunha cavidade máis am-pla, a cloaca.

APARATO RESPIRATO-RIO: composto de tráquea,bronquios e dous pequenospulni'6its' dos que partenunháS''iamificacóns espe-cia¡s; ló§' sacos aéreos que

traquea

intestino

corazon

fígado

estómago cloaca

ocupan os espacios entre os órganos internos e incluso teñen ramificacións dentrodos osos e serven como reservas de aire.

APAMTO CIR.CULATORIO: un corazón con dúas auriculas e dous ventrículos. Acirculación é doble e completa.

APARATO EXCRETOR: dous riles en posición dorsal quer desembocan na cloaca.

SISTEMA NERVIOSO: encéfalo non interior do cráneo, co cerebelo ben desenvolvi-do; Os organos dos sentidos máis importantes son os ollos que están moi perfeccio-

nados. O oido é completo, sin orellas.

4

/ dedo l¡bre

APARATO REPRODUCTOR: son unisexuais. Os machos e as femias non se distin-guen externamente. O aparato reproductor masculino está formado por dous testícu-los situados debaixo dos riles que desembocan na cloaca. O aparato reproductorfemenino está formado por un ovario único (o esquerdo)e un oviducto que desembo-ca na cloaca e no que están as glándulas da albúmina (que elabora a clara do ovo) eda casca (que o reviste dunha cuberta dura e fráxil).

BIOLOXíA:

ALIMENTACIÓN: mantense de desperdicios de todo tipo, moluscos ou crustáceos(que tira dente o aire para romperlles a cuncha e podelos comer) peixes, e inclusoovos e polos doutras aves. E frecuente velas nos basureiros aproveitando restos.

RELACIÓN: oriéntase fundamentalmente coa vista axudada dun gran sentido doequilibrio (gracias ó cerebelo moi desenvolvido). Teñen un oído fino e son especial-mente sensibles ós cambios de presión.Desplázanse fundamentalmente voando de dous xeitos: activamente (batendo as áscomo un abanico) ou planeando aproveitando as correntes de aire (especialmente asque se producen sobre as ondas, nas beiras dos cantís ...)Emite un son penetrante semellante a un berro.Para mante-las plumas en boas condicións arranxaas co peteiro para librarse de pa-rásitos e estende unha sustancia graxa que segrega unha gándula situada no rabo.

REPRODUCCIÓN: nidifica formando colonias en zonasretiradas como cantís e praias con pedras nos meses deabril maio e xuño. Os niños están no chan en fencias daspedras ou lugares un pouco apartados con herbas. Des-pois da cópula a femia pon dous ou tres ovos de 73 mm.de lonxitude e de cor castaña-oliva con pintas escuras.Poden facer varias postas de reposición. A incubacióndura 28129 días e túrnanse macho e femia. A partir dosegundo día os polos xa non necesitan a calor da nai ecomenzan a andar por fora do niño pero manténdose moiperto. O cabo de dúas semanas alónxanse máis e en seis semanas máis empezan avoar. Son alimentados tanto polo pai como pola nai, os polos pétanlle no peteiro e osadultos devolven a comida a medio dixerir para que a coman.Os exemplares inmaduros ou xuvenis teñena cor diferente dos pais: o primeiro ano cas-taños con manchas, o segundo ano xa teñena parte do lombo gris e a punta do rabo es-cura e ós tres anos collen a cor dos adultosque é diferente no verán e no inverno(cabeza cunhas pequenas manchas). Mudanas plumas cada ano.

nÁa¡rRr:Toda a zona costeira e zonas de basureiros.No inverno vense pouco xa que emigran ca-ra ó Sur.

DISTRIBUGION:Toda Europa, norte de Áfr¡ca e parte de Asia ata Mongolia. É unha especie moiabundante e en periodo de expansión o aumenta-los recursos alimenticios.

EXEMPLAR XUVENIL.

GAIVOTA ESCURA Latiusfúscus

Case igual que a anterior, a cor das ás e dolombo é gris pizarra tirando a negra coasbeiras brancas. No inverno ten a cabezacon manchas. Os exemplares inmadurosson tamén algo máis escuros que os dagaivota patiamarela.Vive en toda Europa e inverna na Penínsualbérica. Empézase a ver cando marchan asgaivotas patiamarelas cara ós sur.No debuxo: adulto no inverno.

O gaivotón (Larus marinus) é semellante, pero de tamaño máis grande (ata 70 cm.de lonxitude e 1,70 m. de envergadura) e coas patas de cor rosada. É haitual ver at-gúns exemplares no inverno.

GAIVOTA CHORONA Larus ridibundus

A cor do verán é branca coa cabeza marrónmoi escura cun anel branco arredor do ollo,lombo e ás gris crara, e a do inverno coacabeza branca e unha pequena manchaescura detrás do ollo. As patas e o peteiroson encarnadas. Mide de 35 a 38 cm.Aliméntase de pequenos peixes e outrosanimais, restos de comida...Reprodúcese no Norte de Europa e invernana Penínsua lbérica tanto nas costas comano interior (lagoas, embalses...).No debuxo á esquerda exemplar adulto noverán, á dereita no inverno.

A gaivota pequena (Larus minutus) é semellante. De tamaño máis pequeno (ata 28cm.) Cria en Rusia Central e ribeiras do mar Báltico. En Galicia vense algúns exem-plares no inverno nas marismas e augas calmas da costa.

A gaivota tridáctila (Ríssa tridactyla) de cor branca co lombo e ás gris crara coaspuntas negras. As patas son de cor gris-verdosa escura e o peteiro amarelo. Mide ata41 cm. Na nosa zona vense no inverno algúns exemplares.

Ocasionalmente pódense ver tamén:

* Gaivota gallada (Larus sabini): en pasos migratorios

* Gaivota papoia (Larus canus)'. no inverno

* Gaivota da altura (Larus hyperboreusl: inmaduros no inverno

No mar pódense ver unhas aves de aspecto similar ás gaivotas, de cor castaña-gris ecoas prumas do medio do rabo máis longas, que as perseguen para roubarlle-la co-mida, son os merdeiros ou papamerdas (Sfercorarius parasiticus e S. skuaJ.

6

CARRÁN Sferna hirundo

Corpo blanco coa parte superiorda cabeza e a caluga negras, asás son longas e estreitas, grisescoas puntas máis escuras. O pe-teiro é longo e aguzado, de corencarnada coa punta negra. Aspatas son da mesma cor que opeteiro. O rabo é longo, branco egallado. No inverno redúcese otamaño da rnancha da cabezadelxando a frente branca e o ollo descuberto (debuxo en vóo). Mide ata 35 cm.Aliméntanse de pequenos animais que captura lanzándose á auga en picado.En Galicia é habitual sobre todo nos pasos migratorios do outono.

ESPECIES SEMELLANTES:

*Carrán cristado (Sterna sandvicens§ un pouco máis grande (41 cm.) e co peteiroe as patas negras. Vese durante o paso migratorio de outono.*Pirri ou carranciño (Sferna albifrons) máis pequeno (24 cm.) coa mancha da ca-beza que nL¡nca cobre a frente, unha liña negra na beira das ás e o rabo máis curto eñ'tenos gallado. Vese nos pasos rnigratorios do outono ou en épocas de maltempo."Garrán mouro (Chlidonias niger) pequeno (24 cm.) de cor gris-afumada, máis es-curo na cabeza e pescozo e case branco no rabo. Vese ocasionalmente en paso mi-gratorio.

PARDELA FURABUNCHOSPuffinus puffínus

Corpo escuro, case negro polo dorso(cabeza, Iombo e parte superion das ás erabo) e branco por debaixo. O peteiro énegro, curvado na punta, e as patasrosadas. As ás son longas e estreitas.Mide 35 cm. de lonxitude.Ten un voo veloz con longos planeos arentes da auga, desprázase moi malpola terra á que só vai para criar.E unha especie gregaria que vive casesempre en alta mar. Aliméntase depeixes, especiamente sardiñas. En Ga-licia vese frecuentemente de maio aoutubro primeiro as mediterráneas, a partir de xullo (de cor máis escura por debaxo )e logo a atlánticas tanto invernantes coma nos pasos migratorios.

ESPECIES SEMELLANTES:

Pardela xoube¡ra (Puffinus gravis): máis grande (46 cm.) ten unha banda brancano rabo. En Galicia vese ocas¡onalrnente no verán e outono, nos pasos rnigratorios,cando se aproxima á costa por maltempo.

Corpo negro agás unha franxa branca enriba do rabo (na

mitra) e unha liñas nas ás (máis estreitas na parte de arri-

ba). Peteiro negro e ganchudo no extremo, patas negras'

Mide ata 15 cm. de lonxitude.Aliméntase de peixes, planton e residuos . Segue ós bar-

cos con voo irregular a rentes da auga coas patas colgan-

do. É peláxico, pódese ver durante todo o ano, especial-

mente no inverno e cando haitormentas.

Tamén se ve o paíño gallado (Oceanodroma leu-

corhoa), un pouco máis grande e co rabo gallado'

MASCATO Sula bassana

Corpo branco, ás grandes e estreitascoas puntas negras. Cabeza amare-la, peteiro longo e agudo de cor gris,

ollos rodeados dunha liña gris, pataspardas mouras cos dedos grandes e

palmeados. Os xovénes son negroscon pintas brancas, a medida que se

fan adultos van cambiando a cor atabranquear. Mide 92 cm. de longo e

175 cm. de envergadura.Ave peláxica que vive en alta mar ealiméntase de peixes e cefalópodosque captura tirádose en picado den-de moita altura (10 a 40 m.) Podendomergullarata 15 m. de profundidade.Pódese ver como invernante ou nospasos nrigratorios dende mediados de agosto ata fins de outubro.

CORVO MARIÑO CRISTADOP h al ac roc orx ar i stotel i s

Corpo alongado e vertical co pesco-

zo,ás e rabo longos. Peteiro longo,forte e ganchudo no extremo, de coramarela. patas fortes cos dedos gran-

des, de cor negor e Palmeados' A cor énegra con refrexos verdes e en pruma-

xe nupcial amosa unha pequena crista.

Os inmaduros son de cor máis Parda e

co ventre máis craro. Mide uns 76 cm

de lonxitude.Aliméntase de Peixes que caPtura

mergullándose (ata 15 m.de profundi-

dade). É caracteristico velos a secar | "enriba dos cons ou en illotes coas ás abertas xa que a súa plumaxe non é imper-

meable. Voan cun bater de ás contínuo e co pescozo e as patas estiradas'

En Galicia é común e sedentario. Cria na illa de Ons, Cies e outras'

8

§d-

covo. ntÑ6..nmt:.j........,.....,....,...,,. ...'..........,....,.'l,'. :,:.:

,,,,¡,¡:¡¡:¡::¡ ,': , ,i,,,,, ,, ,,:,,,,,,,: ,,,: Phálaei or :,réátlbó

Semellante ó anterior, máis grande (90 cm.de lonxitude e 140 cm. de envergadura. A coré totalmente negra agás unha mancha bran-ca nas fazulas e na época núpcial outra nascoxas. Os inmaduros son pardos e coa parteinferior do corpo case branca.Vive no mar pero tamén frecuenta as lagoascosteiras, esteiros e encoros.Vive no Sur de Europa, Asia, África e Ocea-nía.En Galicia aparece de setembro a mazoprocedente sobor de todo da Gran Bretaña enos pasos migrátorios.E frecuente ver pequenos bandos que veñenda illa de Ons pola mañán e volven á noitiñaumia e na Lanzada.

e pasan o día na zona da Enseada do

ARAO DO,§,,CONS ",,,Uiia'a'á'lÜé

Corpo alongado e vertical coas patassituadas moi atrás e ás pequenas. A coré parda-negra na cabeza, pescozo eIombo e branca no peito e abdome. Opeteiro e as patas son negros. No inver-no ten branca a parte dianteira do pes-cozo. Mide 42 cm. de lonxitude e 70cm.de envergadura. Cando está en terraapóiase en todo o pé. Vive en maraberto.Aliméntase de animais mariñosque pesca buceando. En Galicia é se-dentario e pouco abundante e ademáisinvernan exemplares europeos. E unha especie en perigo de extinción en Galicia.

OUTRAS ESPECIES SEMELLANTES:

*Arao romeiro (Alca torda), ten o peteiro aplanado verticaltnente. Vese no inverno.

*Arao piro ou mérgulo (Alle alle) máis pequeno (20 cm.) de corpo rechoncho. Viveen alta mai e aparece ocasionatmente con maltempo durante o inverno.

*Arao paphgaio (Fratercula arctica), de 30 cm. peteiro triangular grande, aptanadoverticalmente e de cor amarela (con franxas encarnadas no verán) e unha manchabranca na cara.

As mobellas ou colimbos son tarnén aves de corpo fusiforme e pátas mbi retrasadasaínda que son doutra familia. Teñen o peteiro forte e aguzado e ás estreitas e longas.A máis común é gavia immer que está presente no inverno na costa galega. Oca-sionalmenté pódense ver tamén o can do mar (G. arctica) e Patoula (G. stellata)

GARZA,R,EAL Atdérea,'Cih,éiea

Corpo vertical e alongado co pescozo e as patas lon-gas.A cor é gris, máis crara pola cabeza, pescozo epeito e máis escura nas ás. Ten unha crista e un risco

ocular de cor negros. O peteiro é longo, agudo e de coramarela e as patas son pardo-verdosas cos dedosgrandes e sin membranas. Mide ata 90 cm" de lonxitu-de e 170 cm. de envergadura.Aliméntase de animais acuáticos ós que espera e

captura co peteiro cun rápido movennento do seu pes-

cozo. Vive en zonas de esteiros e lagoas pouco fon-das. Nesta zona é relativamente abundante especial-mente no inverno. Durante o verán quédanse algúns

exemplares inmaduros

l

GARZOTA Egretta

Sernellante á anterior, de menor tamaño(55 cm. de altura), completamente brancaco peteiro negro e as patas negras cos de-dos amarelos.É relativamente abundante no inverno en

zonas de augas pouco fondas onde se po-

de ver ás veces mesturada coas gaivotas.

Como no caso da garza real no verán que-dan nesta zona algúns exemplares inmadu-ros.Outra especie parecida e ésta e que teménse pode ver no inverno é a garceta grande (Egrella alba), de cor branca co peteiro

negro e amarelo e as patas negras. Mide 89 cm'

ESPÁÍúLA' :,P:lata¡lea,,Ié'üCoiodi,a

Ave de tamaño grande coas Patas,ás, rabo e peteiro (aplanado en for-ma de culler) longos. Pode medirata 85 cm. A cor é branca crema, opeteiro negro coa beira amarela e

as patas negras. En éPoca nuPcialten o peito e o mentón amarelos eunha crista de prumas que lle col-gan na testa Cando voa leva o Pes-cozo e as ás estirados e forma ostípicos grupos en V,Aliméntase en augas de Pouca fon-dura avaniando e movendo o Petei-ro dun lado a outro r¡tmicamente e

tocando a capa superior do limo para capturar pequenos animais.

Aparece en Galicia como invernante e ocasionalmente permanece algin,individuo no

verán na nosa zona (Enseada do Umia). Cría en Holanda e no sur da F. lbérica.

10

I

t

9AB!TA Haematopus osfralegus

Corpo oval co pescozo curto e o peteiro a aspatas longas. Mide uns 43 cm. de lonxitude. Acor é negra pola cabeza, peito, lombo e ás e oresto branca. O peteiro, os ollos e as patas sonencarnados.Aliméntase de pequenos animais que viven naspraias. E abundante no inverno na Enseada doUmia e no verán quedan algúns exemplaresxuvenís qué non se reproducen.

MAZARICO CURLí Numenius

Corpo oval co rabo curto, pescozo, peteiro e pataslongas. Mide 53-58 cm. de lonxitude, A cor é castañacrara con pintas escuras polo lombo, cabeza e peitoe branca polo abdome. Voando vénselle franxasescuras e craras nas heiras das ás e no rabo.O peteiro é de cor castaña, longo, fino e curvadocara abaixo, máis curto no macho.Aliméntase de pequenos animais (anélidos, molus-cos, crustáceos, larvas de,insecto...) que desenterrado fango co seu peteiro . E unha especie invernantee en menor cantidade vense inmaduros no verán.Criou recentemente na llla de Arousa.

MAZARICO GALEGO Numenius phaeopus

Semellante ó anterior, máis pequeno (41 cm.) e corabo máis estreito e a cabeza con bandas de corescura e crara. O peteiro e o pescozo son máiscurtos. Aliméntase de insectos, larvas, miñocas,vexetais.En Galicia vese nos pasos migratoriose como inver-nante.

AGULLA,RABIPINTI Lim¡osa

Peteiro longo, moi fino e revirado lixeiramente caraarriba. Patas longas e oscuras. Rabo curto e estrei-to. No invérno é branco coa parte superior da cabe-zae o lombo castañas con pintas escuras. No veránten o pescozo, peito e abdome de cor alaranxado.Voando apréciase a mitra branca en V con franxascastañas. Os inmaduros teñen o peito ocre. Mide 38cm. de lonxitude. Vive en esteiros e areais. Alimén-tase de vermes, miñocas, pulgas de mar, molus-cos.,.E unha especie invernante e de pasos migratorios.

tI

I)

h

Semellante e menos abundante é a agulla rabinegra (Limosa limasa)

11

Corpo oval co pescozo curto e o rabo estreito e curto.Mide ata 15 cm. O macho é branco co lombo castañocraro e unhas manchas negras arredor dos ollos, natesta e no extremo do rabo. As patas e o peteiro sonnegras. A femia é máis crara coas manchas castañas.Os inmaduros son semellantes ás femias coas manchasmáis reducidas.Vive en zonas de dunas e praias onde se alimenta devermes, crustáceos, moluscos e insectos. Aniña en pe-quenas depresións de area á partir de maio. pon 2t3ovos que chocan tanto o macho como a femia durante25 días. Os polos son niclífugos (como todos os das limí-colas) e camúflanse perfectamente entre as herbas ecoa cor da area (ver debuxo). Cando se sinten atacadosfinxen estar feridos e chaman a atención para protexe-las crías. En Galicia está en perigo xa que só aniñanunhas 50 parellas (recentemente aínda criaron na praiada Lanzada) debido á excesiva presión que sofren as dunas e praias. Vese durante overán e moi escasamente no inverno.

ESPECIES SEMELLANTES:

Píllara redl l9haradrius hiaticula) máis grande (19 cm.) é invernante e pódese vertamén nos pasos migratorios en bandos numerosos (1.000 individuos na Umia,l.g79)

Píllara caréta (Charadrius dubius) é máis rara, vense algúns exemplares nos pasosmigratorios

P I.URADA . Pluviatis apricaria

Corpo oval co rabo curto, peteiro fino e patas longas.Mide ata 28 cm. En plumaxe invernal a cor é branca noabdome e castaña a pintas no lombo, cabeza e peito,No verán t'áñen unhas manchas máis escuras na cabe-za, peito e Fbdome.Vive nas marismas, pradeiras e areais aliméntandosede vermes, miñocas, insectos, moluscos...É invernantee pódese ver tamén nos pasos migratorios.

ESPEC!ES SEMELLANTES:

*Píldora cincenta (Pluvialis squatarola): de cor gris con pintas no invemo e co pei-to, abdomb e parte inferior da cabeza negras en ptumaxe de verán. É invemante evese nos pasos migratorios de primavera, máis abundante que a anterior.

*Píldora rá¡ada (Arenaria interprx): máis pequena (23 cm.) en voo ápréciase undeseño ra¡ado de cor branca, castaña e negra nas ás . lnvernante e de paso migrato-rio primaváral. Vive na beiramar rochosa ou areoso-rochosa.

12

PN.RO CURUEICO

C,orpo oval groso co pescozo e o rabo curtos e aspdas e o peteiro longas. Mide 17119 cm. A corirvemal é branca polo abdome e polo resto cas-taña-gris con pintas escuras cunha risca brancaenriba do ollo. No verán ten tamén pintas negrasno krmbo e unha mancha tamén negra no abdo-me. Vive nas marismas e areais e aliméntase demiñocas, moluscos e crustáceos. En Galicia pó- |

dese ver todo o ano. É a ave acuática máis abundante na Enseada do Umia con gu-pos de máis de 5.000 individuos. Permanece no inverno e vese nos pasos migrato-rios o resto do ano. Reprodúcese na tundra ártica.

Pilro groso (C. canutus), Pilro patimouro lC.minuta) e Pilro bulebule (C.alba) la-mén se poden ver nos pasos migratorios ou como invernantes, pero en menor canti-dade que o anterior.

E!!!R!CO ALILUXADO Trinsa totanus

Corpo oval co rabo curto e estreito, e o pescozo , aspatas e o peteiro longos. Mide 23 cm. A cor é brancapolo ventre, peito e parte inferior do pescozo con fi-nas riscas castaña, e castañas a pintas polas partessuperiores. O peteiro é encarnado coa punta negra,as patas encarnadas no verán e alaranxadas no in-verno.Vive en rnarismas e esteiros no inverno e no veránen campos húmidos próximos a lagoas e ríos. Vesecomo invernante e nos pasos migratorios.

*Bilurico patirroxo (7. erythopusl, Bilurico pativerde (7. nebutaria) e Biluricobailón (Actitis hypoleucos) son tamén invernantes en menos cantidade e vense nospasos migratorios.*Bilurico alinegro (Tringa ochropus) vese só nos pasos migratorios.

Áves LlMicorAS

O grupo de aves estudiadas anteriormente (gavitas, mazaricos, agullas, píllaras, pil-doras, pilros, biluricos e outras reciben o nome de limícolas por vivir en lugares la-macentos ou próximos á auga como esteiros, praias, lagoas, ...ós que presentanadaptacións especiais: patas e peteiros longos e cores miméticas.

becacina biluricoTAMAÑO COMPARATIVO DALGUNHAS LIMíCOLAS

mazarico curlí

13

g,,no","e palmeados. Mide 58 crn' o macho e a femia son de diferente cor.

Macho: cabezae pescozo de cor verde irisado, un circulo branco arredor do pescozo

e un par oe prurnas negras rizadas sobre un rabo branco en forma de cuña' espelle-

te (franxa nas ás) matvá, abdorne branco e o resto castaño' Peteiro amarelo e patas

alaranxadas. Na plumaxe de eclipse (xullo a setembro) é de cores menos vistosas e

seméllase á femia.Femia: castaña con pintas escuras e espellete malva'

Vive na beiramar, (especialmente nas riás e esteiros), en encoros, lagoas' rios"'

Aliméntase en superficie (non se mergulla) utilizando o peteiro a xeito de filtro e atra-

pando os alimentos (ptantas acuáticás, raíces, sementes, miñocas, moluscos e ou-

tros pequenos animais¡ coa axuda das mandíbulas finamente dentadas' E caracteris-

tico velos coa cabeza metida na auga equilibrándose coas patas no ar' Pode levan-

ta-lo voo directamente dende a auga'

E;;Á; ";pecie

seJentaria u ,eprádúcese por toda a zona' A femia constrúe o niño

no chan entre a vexetación e perto da auga. Desde marzo a xullo pon de 7.a 16 ovos

de cor branca-verdosa que cfrbca durante"2g días. Os polos seguen á nai ó pouco de

nacer e son frecuentemente víctimas das gaivotas'

No inverno súmanse exemplares procedentes do Norte' É o pato máis abundante na

zona contándose ás veces bandos de máis de 1'400 aves'

ALAVANCO REALAnas platYrhYchos

horizontal,Corpo en Poslclonoval aplanado co Pescozo, o

rabo e as Patas curtas e opeteiro aPlanado e relativa-

mente grande. Os dedos son

PATÓ CAREIO / PATO RABI-

LONGO Anas acuta

Mide 51 cm. Ten o peteiro grande e aplana-

do, máis ancho na Punta.Macho: cabeza verde, peito branco, costas e

abdome castaños, parte dianteira das ás

azul, espellete verde, rabo branco e ne-

gro.Femia: castaña a pintas co espellete

verde e unha franxa azul nas as'

Aliméntasedeprantasacuáticasepequenosanimais'Vivenasg;ár En Galiciá é invernante habitual de setembro a febreiro'

rías, esteiros e la-

Mide 56 cm.Macho: cabeza e Parte Posteriordo pescózo de cor castaña-

ferruxe, lombo e costas grises con

pintas escuras, Peito e abdome

branco, esPellete verde e rabo

;ü["¿ ;;ü;.'il"iro negro cunha ,un.¡" uián.r' A femia é castaña con manchas

escuras e o espeltái. u"tá.. A¡iménteiá principalmente de plantas acuáticas (sebas'

lentellas...) e tamén de pequenos animais'

En Galicia é invernanie'(pouco abundante) , vive principalmente en zonas costeiras'

14

CERCETA REAL Anas crecca

E o pato de superficie máis pequeno (37cm. de lonxitude e 60 cm. de envergadura)Macho: cabeza castaña-tella cunha bandaocular verde, peito ocre con pintas escu-ras, lombo e costas grises cunha liñabranca e negra, ventre branco, espelleteverde e negro. Patas e peteiro grises.Enplumaxe de eclipse é semellante á femia.F-emia: castaña a pintas co espellete verde e o ventre craro (detrás na imaxe).Vive nas rías e lagoas. En Galicia cria en poucos sitios. Aparece como invernante.

OUTROS PATOS DE SUPERFICIE:

*Pato asubión (Anas pnelope): abundante no inverno'Pato cincento (Anas strepara): invernante, máis escaso que o anterior'cerceta do estío (Anas querquedula,): vese nos pasos migratorios

PARRULO CRISTADO Aythya futiguta

Mide 43 cm. Corpo en forma oval aplana-do e co rabo cara abaixo.Macho: costas e ventre brancos e o restodo corpo negros. Na parte posterior dac.abeza ten unha crista . peteiro azuadocoa punta negra e ollos amarelos.Femia: castaña coas costas máis craras e a crista máis pequena.Aliméntase de plantas acuáticas, crustáceos, moluscos, peixes...que captura mergu-llándose alaT m. de profundidade e incluso máis.Vive nas augas litorais, lagoas costeiras e en encoros. En Galicia é invernante .

*Parrulo chupón (Aythya ferina) un pouco máis grande que o anterior, o macho tena cabeza avermellada, o pescozo, peito e rabo negros e o resto gris crara. Vese du-rante o inverno.

PARRULO PENTUMEIROMelanitta nigra

Mide 48 cm.O macho é totalmente negro agás nopeteiro que ten a parte superior amare-la alaranxada cun tubérculo na base.A femia é parda escura coas fazulas e partes laterais do pescozo craras.E totalmente mariño e ás veces achégase á costa. Aliméntase de moluscos, crustá-ceos e plantas acuáticas. En Galicia é unha especie invernanle común.

OUTROS PATOS MERGULLADORES:No inverno ou nos pasos migratorios pódense ver en pouca cantidade: parrulo ca-becinegro (Aythia marila), parrulo mourelo (Metanitta fusca), parruto osculado(Bucephala clangula) e havelda (Ctanguta hyematis).

15

MERGO CRISTADOMergus serrator

Mide 58 cm.Macho: cabeza negra verdosa condúas cristas na caluga. Colar bran-co, papo dourado a pintas, costasgrises,lombo e rabo negros. Peteiroe patas encarnadas.Femia: parle superior da cabeza castaña, fazulas e pescozo brancos, lombo, costas epeito grises.Vive nas rías e aliméntase de peixes.Aniña no norte de Europa e en Galicia é invernante regular de novembro a mazo.É abundante na Ría de Arousa, especialmente na llla de Arousa e Rianxo.

*Mergo pequeno (Mergus albellus) de menos talla (40 cm.) e moi escaso'O macho é branco con manchas negras e a femia semellante á do mergo cristado,pero máis branca. Vive tamén nas lagoas do interior e encoros.

MARTIÑO PEIXEIRO Alcedo atthis

Corpo oval, vertical, coa cabeza grande, o rabo curto e

o peteiro longo, forte e aguzado. Mide 16 cm.A cor é azul con pintas craras pola parte superior docorpo, peito, abdome e parte inferior das ás alaranxa-das, gorxa branca, dúas manchas auriculares(alaranxada e branca). Manchas verdes nas costas eparte superior das ás. Peteiro negro e patas encarna-das. As femias teñen o peteiro negro e encarnado.Vive na beiramar e ribeiras de ríos. Nesta zona pódesever nas escolleras e zonas de pedras.Aliméntase de peixes, insectos e larvas acuáticas...Voa moi rápido a rentes da auga e lánzase a pescar dende pousadoiros elevados.Aniña en buratos de paredes de turba ou terra onde excava galerías.En Galicia é unha especie sedentaria aínda que pouco abundante. Tamén se poden

ver nos pasos migratorios de agosto-setembro.

16

AS AVEScaracterísticas xer?is

A clase das aves é o grupo de vertebrados con maior variedade, comprende g.600especies orgaizadas en numerosas familias. Caracterízanse fundamentalmente porter capacidade para voar e uns órganos especializados para elo, as ás, aínda que haiespecies como as avestruces, ou os pingüinos que non o fan.

*Corpo cuberto de pel con prumas que os protexen do frío e permitellesvoar'Esquelete forte e lixeiro'Musculatura pectoral moi desenvolvida'Aparato respiratorio con ramificacións que se conectan cos pulmóns ese extenden polo interior do corpo (sacos aéreos)*Boca sin dentes, con peteiro*Temperatura corporal autorregulada*Reproducción ovipara con fecundación interna e incubación dos ovos.

AS AVES : clasificaciónAS cies tratadas neste traballo

EXEMPLOS

iCARADRIFORMES-alas longas e rematadas en punta-patas grandes e fortes

PROCELARIFORMES-peláxicas-boas voadoras

.*t'-r? \ -,,- 1o--=;.

4--l;?r¡-:' (planeadoras)

o. incubación

i"¡'*-.'rl.É;r-$-.

PELECAN¡FORMES{amaño grande-con ás e peteiros fortes-pés grandes cos catro dedos unidos conmembranas

T(\ x1.

'§j-

\ y\)

,§\,¡ -{._.

*--'--- P,+w'i\\,'

CICONIFORMEStamaño medio/grande-patas, peteiro e pescozo longos-coloniais

ANSERIFORMES-patas curtas, dedos palmeados-plumaxe impermeable-bos nadadores e voadores

-& CORACIFORMES-plumaxe brilante-aniñan en buratos(a maioría son aves tropicais)

17

A conecta iecollida de datos sobre as cores e a súa situación vainos servir para identifica-laespecie e en moitos casos o seu sexo.

orificios \nasars

testa

sobrecella

peteiro

O peteiro é un ele-mento determinantepara establecer unharelación cos hábitosalimenticios

caluga

orellalombo

gorxa

fazulas

A postura xeral do corpo ven dadapola situación das patas

beira da á

a(n\)Vvertical

-_R,/t Yl,/Y'inclinada

af-)\L--l

Irl

horizontal

pescador desuperficie

n.ffr' C, UIsonoeaoor y fittradores

H\ ().-Pescador-buceador

segadores vÉ'

18

TRIANGULARES

gallado

@€

ombico

BÉ

en cuña-a""Né

-¿Éescolaoo

ér -striangular

--€Í=:. I

cadradoé.,-rcIrectangular

A forma e o tamaño das ás e os rabosindican o tipo de vo e a capacidade queteñen para realizalo.

As patas indícannos o hábitat ou o medio noque se desenvolven as aves habitualmente

PATA TIPO

Jvadeadores

t,il

\jA ll/tpolegar -*W/.*^É/

1/

tIfl\

lt4marchador

arborícolaI

//,{--t^(lv \\( trepador

-_)^,gr Jl ñwa 4 pameadas

lobuladas

19

INDICE ALFABÉTICO DE ESPECIES:

Gaivota escuraGaivota galladaGaivota papoiaGarvota patiamarelaGaivota pequenaGaivota tridáctilaGaivotónGarceta grandeGarza realGarzotaGavitaHaveldaMartiño peixeiroMazarico curlíMazarico galegoMerdeiroMergo cristadoMergo pequenoMobellaPaíño do mal tempoPaíño galladoPardela furabunchosPardela xoubeira

Agulla rabinegraAgulla rabipintaAlavanco realArao dos consArao papagaioArao piroArao romeiroBiiurico aliluxadoB¡lurico alinegroBilurico bailónBilurico patirroxoBilurico pativerdeCan do marCarránCarrán cristadoCarrán mouroCerceta do estÍoCerceta realCorvo mariño cr¡stadoCorvo mariño realEspátulaGairota choronaGaivota da altura

11

11

14

oo

It5

IJ

1313I77715tf,Ió'io6o

6o636bti1010'10

11

15to

11

11

b1616o

8877

Parrulo cabecinegroParrulo cristadoParrulo chupónParrulo moureloParrulo osculadoParrulo pentumeiroPato asubiónPato caretoPato cincentoPato culleretePato rabilongoPatoulaPíldora cincentaPíldora douradaPíldora raiadaPilro bule bulePilro curlibicoPilro grosoPilro patimouroPíllara caretaPíllara papudaPÍllara realPirri

1515'15

15'15

't5l511151414I121212131313131212127

tsIBL¡OGRATíE:

*Garms, Harry e outros: "plantas y animales de España y Europa,'. Eunsa. pamplona 1.g77*Keith, stuart: "Guía de las aves de España y Europa,', omega. Barcelona 1.9g0

!en9s Patiño, X.M., pedreira López, c., e silvar, c: ,,Guía das aves de Galicia"Bahía. A Coruña 1.991.

*Puigcerver, Manuel: "Aflas de Zoología (vertebrados),'. Edibook. Barcelona 1.9gg

"Rodríguez Pomares, Alvaro: "A Enseada do umia-o Grove. As aves". candeaCambados 1.991

*sauer, Frieder: "Aves acuáticas". Guías de la Naturaleza. Blume. Barcelona 1.9g4

"swallon, su e outros: "La senda de la naturaleza, costas y playas,'. s.M. Madrid 1.gg1

varios :"Las aves de España". selecciones del Reader's Digest. Madrid 1.972

Villeneuve, F. e outros: "Las ciencias naturales". Muntaner y Simón. Barcelona 1.g77

acquavisi on lgalicia gm\r¡f§*X PACQUAV|StON GAL|CtA, S,L, . Rúa Hospital 12-1c - Tlf,/Fax (986) 731246 - 36980 0 GRoVE (Pontevedra)