IZENAK:_______________________________________________________________________________________________________________________TALDEA:_________________

Maite Domínguez

Nutrizio funtzioa

1.- Nutrizio funtzioa2.- Digestio prozesua, animalietan3.- Arnasketa, animalietan4.- Substantzien garraioa, animalietan5.- Iraizketa, animalietan6.- Nutrizioa, landareetan

1.- Nutrizio funtzioa

da izan daiteke

hartuz

hartuz direla arabera arabera eta eginez

FOTOSINTETIKOAK BELARJALEAK

hauek osatuta lortzeko prozesatzea

2.- Digestio prozesua, animalietan

NUTRIZIOA

BIZIDUNEK

MATERIA ETA ENERGIA

PROZESU

HETEROTROFO

ENERGIA ITURRIAREN

ELIKADURA MOTAREN

ANIMALIEK LANDAREEK

ELIKAGAIAK

DIGESTIOA

GAS-

METAB-

EBAPOTRANSP

GAS-TRUKEA

METABO-

KANPORAKET

gertatzen da ditu nagusiki da

eraldatuz

kanpotik

igarotzea horretarako bihurtuz

barnean eta, bertan eta, honek erabiliz

oro hareta, kanporatuz dituzten

dituztela bereiztuz

AHOA honetan

HESTEGORRIA

HESTE-LODIA

3. Arnasketa, animalietan

DIGESTIOAPARATUAN

ELIKAGAIA

HONDAKINA

FASEAK

IRENSTEA DIGESTIOA

APARATU

ZELULABARNEKOA

ORGANISMOBARNEKOA

ORGANISMOKANPOKOA

ERALDAKETA

MANTENUG

ZELULETARA

ELIKAGAIHONDAKIN. ZAKU

MODUKOA

ZELULABARNEKOEK

ZENBAITEREMU

ZELULAZ KANPOKOA

DIGESTIO- HODIA

ORGANOAK

ARNASKETA

gertatzen da

erabiliz direla dela honetan

lortuz

bizi dira izan daitezke zabaltzen den daude

sortuz

eta eratuta adibidez adibidez zuzenean eramanez Kanporatua IGELA ARRAINAK hala nola

ORNODUN adibidez GEHIENAK

eginez

LEHORREKO ARTROPODOEK

4.- Substantzien garraioa, animalietan

MANTENUGAIAK DEGRADATU

HONDAKINAK (CO2)

ARNAS APARATUAZ

MOTAK

BRANKIAZ

GORPUTZEKO GAINAZALA

ANIMALIARENGORPUTZATIK

HEZE

SUBSTANTZIEN GARRAIOA

egiteko

ditu ditu ditu

ez dute eratzen

beti

eta eta

zeluletara bultzatzeko jaso dituela izan irtetean daiteke

burutu

5.- Iraizketa, animalietan

ANIMALIABAKUNEK

FUNTZIOAK

OXIGENOA CO2

KANPORATZEK

ELEMENTUAK

ODOLA(ORNODUNETAN)

OSAGAIA

PROTEINAK

ARTERIAK GARRAIOLIKIDOA

MOTA

ZIRKUITU ITXIA

SUBSTANTZIEN TRUKAKETAK

ODOL

BIKUNA

IRAIZKETA(ANIMALIETAN)

da bereizten ditugu

hartu eta dituzte dituzte hainbat

zuzenean kanporatu

eta

ere

etab…

6.- Nutrizioa, landareetan

HONDAKIN SUBSTANTZIAK

BOTATZEKO PROZESUA

IRAITZ APARATURIK EZ

HONDAKINAK

INTSEKTUEK

GURUINBERDEAK

ORGAN

URETERRAK

URETRA

HESTEA

ZELULABAKARRE GOI-MAILAKOAK

ingurunetik hartuz garatu dituzte

gertatuz bertan

erabiliz izeneko eta sortutako

eta izeneko bizi dira ia hartu guztiak lortuz doa

doa ingurunetik hartuz

eratuz gainontzekoak

erabiliz, sortu

hau

TOKIHEZEETAN

MANTENUGAIAK ZUZENEAN

ZENBAITORGAN

ZURTOINA

PROZESU

GARRAIATU GARRAIOA

ILE XURGATZAI.

URA ETA GATZ MINERALAK

HODI SISTEMA

GAS TRUKEA(ESTOMAK)

KLOROPLAS-TOETAN

HODISISTEMAZ

METABOL

BERRERA-BILIZ

1.- Osatu nutrizioan gertatzen diren prozesuei buruzko taula hau:

Prozesua Funtzioa Organismoak Zein aparatutan egiten den

Substantziak banatzea

Xurgatzea Landareak

Digestio-prozesua

Substantzia ez-organikoak subatantzia organiko bihurtzea

2.- Definitu animalien arnasketa motekin lotuta dauden kontzeptu hauek:

a) Arnasgora.

b) Birikak.

c) Brankiak.

d) Larruazal-arnasketa.

3.- Egin landareen elikadura-prozesuaren eskema.Landareen elikadura

Urratsa Zer gertatzen da? Non edo nondik?1.-

2.-

3.-

4.-

4.- Osatu taula hau:Izerdi landugabea Izerdi landua

Konposizioa

Nondik nora garraiatzen denGarraiatzen duten hodi eroaleak

5.- Nola kanporatzen ditu landareak metabolismoan sortutako hondakin-substantziak? Ba al du iraitz-aparaturik?

6.- Esan esaldi hauetatik zein diren okerrak eta zergatik.______a) Gas-trukea landareek soilik egiten dute.

______b) Bai landareek bai animaliek kanporatu egiten dituzte metabolismoan sortutako hondakin-substantziak.

______c) Animaliek digestio-prozesua egin behar dute, elikagaiak substantzia bakunago bihurtzeko.______d) Fotosintesia landarearen zelula guzti-guztiek egiten dute.

______e) Izaki bizidun autotrofoak eta heterotrofoak gai dira substantzia ez-organiko bakunetatik berezko materia organikoa sortzeko.

7.- Lotu kontzeptu hauetako bakoitzari dagokion definizioarekin:

1.-Iraizketa a.-Eguzki-argia erabiliz, substantzia ez-organikoak substantzia organiko bihurtzea.

2.-Ebapotranspirazioa b.-Metabolismoan sortutako hondakin-substantziak kanporatzea.

3.-Fotosintesia c.-Zeluletako bakoitzean sartzen diren mantenugaiak erabiltzea,egiturak eratzeko eta beharrezko energia lortzeko.

4.-Metabolismoa d.-Ura galtzea lurrunketa eta transpirazio bidez.

8.- Adierazi prozesu hauek landarearen zein ataletan egiten diren:

Prozesua Landarearen atalaUra eta gatz mineralak xurgatzeaFotosintesiaGas-trukeaIzerdi-garraioaArnasketa zelularra

9.- Deskribatu eta azaldu animalien zirkulazio-aparatuko garraiorako likidoaren funtzioa. Zirkulazio-aparaturik ez duten animalietan, nola iristen dirasubstantziak zeluletako bakoitzera?

10.- Zer da izerdi landugabea? Eta izerdi landua? Azaldu zer garraiatzen duen bakoitzak, eta nora.

11.- Zer funtzio du arnas aparatuak? Azaldu labur-labur animalien arnasketa motak eta jarri adibide bana.

12.- Adierazi zer iraitz-organo duen animalia hauetako bakoitzak:

• Eulia:………………………………………………………………………………………………………………………………………….. • Elefantea:………………………………………………………………………………………………………………………………… • Abakandoa:………………………………………………………………………………………………………………………………. • Matxinsaltoa:……………………………………………………………………………………………………………………………

• Usoa:………………………………………………………………………………………………………………………………………….

13.- Lotu gezien bidez, dagokion moduan.

Txolarrea • • Larruazal-arnasketa Krokodiloa • • Zirkulazio itxi bakuna Amuarraina • • Koanozitoa

Zizarea • • Zirkulazio itxi bikuna Belakia • • Aire-zakuak

Kakalardoa • • Trakea-arnasketa

14.- Zertan dira desberdinak organismo autotrofoak eta heterotrofoak?AUTOTROFOAK HETEROTROFOAK

15.- Nutrizioa, animalietan eta landareetan:a) Zer nutrizio-prozesu egiten dute bai landareek eta bai animaliek?

b) Nondik lortzen dute energia landareek, hazteko, loreak emateko, hosto zimelduak berritzeko, etab.?

c) Animalien zer aparatuk hartzen du esku gas-trukean, eta mantenugaien eta oxigenoaren garraioan?

16.- Bete ezazu ondorengo taula:

Animaliak Nolako iraizketa? Nolako arnasketa? Nolako zirkulazioa?

Tximeleta

Igela

Belakia

Kaioa

Matxinsaltoa

Karramarroa

Zikoina

Marmoka

Dordoka

17.- Zer funtzio dute ornodunen guruin erantsiek? Zer motatakoak dira?

18.- Animalia guzti-guztiek al dituzte globulu gorriak? Arrazoitu zure enrantzuna.

19.- Zer zirkulazio mota dute organismo hauek (irekia... itxia... bakuna... bikuna...)? •

*Lehoia:*Eulia:*Bisigua:*Karramarroa:

20.- Lehorraldian edo udako egun beroetan, landareen hostoetako estomen zuloak itxi egiten dira, eta horrenbestez, fotosintesia eten egiten da. Zergatik gertatzen da hori?

21.- Landarearen zer organok hartzen dute esku nutrizioan?

22.- Adierazi zer organo berezitu duten animalia hauek elikagaiak irensteko:

a) Olagarroa:...................................................................................................................

b) Lehoia:...................................................................................................................c) Marmoka:................................................................................................................... d) Barraskiloa:................................................................................................................... e) Eltxoa:...................................................................................................................f) Izaina:...................................................................................................................g) Sugea:...................................................................................................................h) Balea:...................................................................................................................i) Kaioa:...................................................................................................................

23.- Zehaztu substantzia hauek elikagaiak ala mantenugaiak diren: glukosa, proteinak, sodioa, ogia, esnea, sagarra, ura, lipidoak, kaltzioa, haragi puska bat.

Elikagaiak Mantenugaiak

24.- Osatu taula hau:

Autotrofo fotosintetikoak

Autotrofo kimiosintetikoak

Heterotrofoak

Materia-iturria

Energia-iturria

25.- Zer da digestio-prozesua? Adierazi urratsez urrats prozesuaren faseak.

26.- Zer digestio mota egiten dute artropodoek? Azaldu prozesu hori.

27.- Adierazi esaldi hauek zuzenak (Z) ala okerrak (O) diren:..............a) Ekinodermoetan, hidrolinfak garraiatzen ditu substantziak...............b) Gizakion bihotzetik ateratzen diren arteria guztiek oxigenodun odola garraiatzen dute..............c) Kapilarrak arterietara irteten dira..............d) CO2 bena-odolean dago disolbatuta..............e) Plaketek odolbilduak eratzen dituzte.

28.- Egin ornodunen odoleko osagai guztien eskema bat.

Odol-osagaiak

29.- Ornodunetan, babesteko ardura duten zelulek izen hau dute:

• Koanozitoak.• Globulu zuriak.• Knidoblastoak.

30.- Zein aparatu edo sistematako osagai dira nutrizioari lotutako organo hauek?a) Aire-zakuak :……………………………………………………………………………………b) Kanpo-brankiak :……………………………………………………………………………………c) Odol-plasma :……………………………………………………………………………………d) Malpighiren hodixkak :……………………………………………………………………………………e) Hepatopankrea :……………………………………………………………………………………f) Hemolinfa :……………………………………………………………………………………g) Uretra :……………………………………………………………………………………

31.- Bizi al daitezke landareak gatz mineralik gabeko lurrean? Xurgatu al ditzakete landareek gatz mineralak urik gabeko lurrean? Zergatik?

32.- Adierazi zer organismo mota aipatzen duten esaldi hauek(nutrizioaren arabera).• Bizitzeko behar dituen elikagai organikoak ingurunetik hartzen ditu:........................

• Energia erabiliz, substantzia ez-organikotik berezko elikagaiak sortzen ditu:.........................................33.- Ordenatu zenbaki bidez landare-nutrizio autotrofoaren prozesua laburbiltzenduten esaldi hauek:

.............Hostoetan substantzia organikoak sortzea, fotosintesi bidez eta izerdi landugabea erabiliz.............Izerdi landugabea osatzea.............Izerdi landua garraiatzea, landareak behar duen alde guztietara............Ura eta gatz mineralak xurgatzea, landarearen sustraietatik............Izerdi landua sortzea (substantzia organikoak eta ura)............Izerdi landugabea hostoetara garraiatzea.

34.-Definitu nutrizio heterotrofoari lotutako kontzeptu hauek. Ondoren, idatziadibide bana. Bilatu informazioa testu-liburuan eta, behar izanez gero, hiztegian.

• Animalia belarjalea:.......................................................................................................................................................................................................................................................• Animalia haragijalea:.....................................................................................................................................................................................................................................................• Animalia orojalea:...........................................................................................................................................................................................................................................................

35.- Lotu hitzak eta definizioak.

1.-Irenstea a.-Digeritu ez diren elikagai-hondakin guztiakdigestio-aparatutik kanpora botatzea,gorotz bihurtuta.

2.-Xurgatzea b.-Elikagaiak mantenugai bihurtzen dira.Prozesu hori zeluletatik kanpo gertatzen da,digestio-hodian

3.-Egestioa c.-Digestio-prozesuaren lehen fasea;kanpotik elikagaiak hartzean datza.

4.-Kanpoko digestioa d.-Mantenugaiak digestio-aparatutik odolera igarotzea.Gero, odolak organismoko zeluletako bakoitzarenbarrura eramango ditu.

36.- Definitu animaliek izan ditzaketen digestio-aparatu motak.

• Barrunbe gastrikoa:............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................• Digestio-hodia:.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

37.- Deskribatu labur-labur ornodunen digestio-prozesua........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

38.- Zer arnasketa mota dute ondorengo animaliek?

Animalia Arnasketa motaZebra

Lur-zizareaKakalardoaAmuarraina

Usoa

39.- Osatu paragrafo hau, zentzua izan dezan. Erabili hitz hauek: kloroplastoa, klorofila, Eguzkia,materia organikoa, fotosintesia, gatz mineralak.

*Landare berdeak gai dira............................................ egiteko. Prozesu horren bidez, ura,...........................................eta karbono dioxidoa hartu, eta hainbat elikagai sortzen dituzte,..........................................-energia erabiliz.*……………………………………………dagoen …………………………………k argi-izpiak hartu eta energia bihurtzen du. Energia hori landareak erabiliko du, fotosintesi-prozesua egiteko.

*Fotosintesi-prozesuan oxigenoa eta..................................................... lortzen dira. Bi elementu horiek izerdi landuaren osagai dira.

40.- Berridatzi oker dauden adierazpenak:

a)Nutriziorako organo berezituak sustraiak, zurtoina eta hostoak dira............................................................................................................................................................b) Ile xurgatzaileak hostoaren azpialdean daude eta ura xurgatzen dute............................................................................................................................................................c) Floemak izerdi landugabea garraiatzen du hostoetara............................................................................................................................................................

41.- Erlazionatu bi zutabeetako kontzeptuak.

1.- Nutrizio autotrofoa

2.- Nutrizio heterotrofoa

a) Kloroplastoak.b) Animaliak.c) Ingurunetik hartutako substantzietatik energia lortzen da.d) Karbono dioxidoa ezinbestekoa da.

1.- Larruazal-arnasketa2.- Trakea-arnasketa3.- Brankia-arnasketa4.- Birika-arnasketa

a) Zakatzen bidez.b) Ornodun gehienek dute.c) Lehorreko artropodoek dute.d) Gas-trukea gorputzeko gainazal osoaren bidez egiten da.

1.- Iraizketa2.- Arnasketa3.- Zirkulazioa4.- Digestioa

a) Oxigenoa hartzea eta karbono dioxidoa kanporatzea.b) Hondakin-substantziak kanporatzea.c) Mantenugaiak elikagai bihurtzea.d) Substantziak garraiatzea.

1.- Organismo autotrofoa

2.-Organismo heterotrofoa

a) Eguzki-energia hartzen du.b) Beste izaki bizidunez elikatzen da.c) Fotosintesia egiten du.d) Materia organikoa sortzeko gai da.

1.- Nutrizio-funtzioa

2.- Harreman-funtzioa

3.- Ugaltze-funtzioa

a) Laranja bat jateab) Lagunak ikusteac) Inguruko airea arnastead) Matematika-klasean adi egoteae) Ilekoaf) Bihotzaren taupadakg) Gernua kanporatzeah) Pentsatzeai) Futbolean jolastea

j) Ernalketak) Kumeak erditzea

42.- Aukera ezazu erantzun zuzena

1.- Zer substantzia xurgatzen dituzte landareek sustraien bidez?a) Gatz mineralak (nitratoak, sulfatoak, fosfatoak…)b) Humusac) Aminoazidoak, glukosa eta koipeakd) Urae) a eta d erantzunak zuzenak dira

2.- Aukera ezazu erantzun zuzena:a) Izerdi landua ura eta gatz mineralez osatuta dago.b) Izerdi landua sustraietatik hostoetara doa zurtoineko hodietatik.c) Xurgatzea deritzo ura eta gatz mineralak lurzorutik sustraiaren barnealderantz

igarotzeari.d) Karbono dioxidoa fotosintesi-prozesuan kanporatzen da.

3.- Zein da esaldi okerra? Animaliek honetarako erabiltzen dituzte nutrienteak:

a) Zelula-egitura zaharrak berritzeko.b) Zelula berriak sortzeko.c) Bizi-funtzioak betetzeko behar duten energia lortzeko.d) Fotosintesia egiteko.

43.- Zein da esaldi zuzena?a) Larruazal-arnasketa dute...

Belakiek Anelidoek Intsektuek Arrainek

b) Brankia-arnasketa dute… Animalia txikiek Narrastiek Arrainek Intsektuek

c) Fotosintesia betetzen da… Kloroplastoetan Klorofilan Zelulosan

d) Nutrizioan parte hartzen dute: Nerbio-sistema Zirkulazio-sistema Muskulu-sistema Digestio-aparatua Iraitz-aparatua Arnasketa aparatua

e) Nutrienteak xurgatzen ditu... Hesteak Esofagoak Gibelak

f) Eramaten ditu nutrienteak eta oxigenoa organismoaren zelula guztietara…

Zirkulazio-aparatuak Digestio-aparatuak Iraitz-aparatuak

g) Zeren bidez igarotzen dira nutrienteak odoletik zeluletara?

Bizi-organoen bidez Odol-kapilarren bidez Bestelako sistemen bidez

h) Giltzurrunen oinarrizko unitateak dira...

Albeoloak Odol-kapilarrak Nefronak

44.- Zein da esaldi zuzena?a) Fotosintesian, landareek...

a. Aireko oxigenoa hartu eta karbono dioxidoa kanporatzen dute.

b. Aireko karbono dioxidoa hartu eta oxigenoa kanporatzen dute.

c. Uretako karbono dioxidoa hartu eta oxigenoa kanporatzen dute.

b) Landareen nutrizioa da...

a. Animaliena bezalakoab. Autotrofoac. Heterotrofoa

c) Izaki zelulabakarrek...a. Ez dituzte betetzen

zelulanitzen bizi-funtzio berdinak.

b. Zelulanitzek baino bizi-funtzio gutxiago betetzen dituzteSinpleagoak direlako.

c. Zelulanitzen bizi-funtzio berdin-berdinak betetzen dituzte.

d) Animalien digestio-aparatuak...a. Animalien dietaren

araberakoak dira.b. Berdin-berdinak dira

animalia guztietan.c. Ahoan bereizten dira

bakar-bakarrik.

e) Nondik elikatzen dira landareak?a. Sustraietatikb. Hostoetatikc. Sustraietatik ura eta gatz

mineralak xurgatzen dituzte eta hostoetatik karbono dioxidoa.

f) Egunez zein da, nagusiki, landareek kanporatzen duten gasa?

* CO2* O2* He* CO

g) Eta gauez?* CO2* O2* He* CO

h) Zer sistemak banatzen ditu nutrienteak organismotik?

* Iraitz-aparatuak* Zirkulazio-sistemak* Digestio-aparatuak

i) Zer sistemak kanporatzen ditu substantzia toxikoak?

* Arnasketa-aparatua* Azalak* Organismo gehienetan, iraitz-aparatuak substantzia toxikoak eliminatzen ditu, eta arnas-aparatuak gas toxikoak .

45.- Nolako nutrizio-mota dute ondorengo izaki bizidunek?:Algak - Ardiak - Goroldioak - Lehoiak - Inurriak - Iratzeak - Pinuak - Zizareak

Nutrizio autotrofoa Nutrizio heterotrofoa

46.- Nolako zirkulazio-aparatu mota dute honako animalia hauek?Tximeleta – Zizarea – Olagarroa – Igela – Usoa – Elefantea – Karramarroa – Legatza

Zirkulazio-aparatu irekia Zirkulazio-aparatu itxia

47.- Egia (E) ala Gezurra (G)? Zuzendu okerrak

……………..Birikietako albeoloetan gertatzen da gas-trukaketa.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Landareek en dute arnasten arnas-aparaturik ez dute eta.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………..Odolaren hondakin-iragazketa iraitz-sistemak betetzen du. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Bakuoloetan gertatzen den substantzien degradazioari esker lortzen dute energia izaki bizidunek.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Arnasgora eta arnasbehera dira bihotzaren mugimenduak.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Karbono dioxidoa hondakin-gasa da.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Plaketak, berez, ez dira zelulak, zelula-zatiak baizik. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………48.- Erlaziona itzazu ondorengo zutabeak:

1) Fibra eta bitamina ugari dituzte

2) Almidoi asko dute

3) Proteinatan aberatsak dira

4) Gluzidotan aberatsak dira

5) Konposatu ez-organikoak dira

6) Lipidotan aberatsak dira

49.- Jarri X dagozkion lekuetan:

Gizakia Pinua Zaldia Usoa Krokodriloa

Armiarma

Perretxikoa

AutotrofoaHeterotrofoaHaragijaleaLandarejaleaOrojaleaSaprofitoaObiparoa

Bibiparoa