NON ZER - Argia · organiko guzti-guztia edukiontzi “arruntera”, “betikora” –errefusa ez...

2015EKO URTARRILAREN 25A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.eus: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: IdoiaArregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia,Olatz Korta, Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, MariKarmen Loiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena:Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Euskal Herria: 145 euro. Espainia: 145 euro.Beste atzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. KomunikazioBiziagoa S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:IÑIGO AZKONA

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAHONDAKINEN KUDEAKETA BIZKAIAN Zenbat organiko

konpostatzera iritsi daiteke erraustu nahi duen lurraldean?UNAI BREA / 4

PERTSONAIABEGOÑA ECHEVERRIA: «Aunitz gauza egiten dut, baina

denak lotuak dira elkarrekin». MIEL A. ELUSTONDO / 10

GAIAKGREZIA Greziaren erretratu soziala zazpi argazkitan.

OLGA STEFATOU / 16ISLAMOFOBIA Musulmanei buruzko usteak gezurtatzen.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 20

IRITZIAREN LEIHOAGREZIA BERRIZ ERE MIKEL ZURBANO / 22AZKEN ASMAKIZUNA AINGERU EPALTZA / 24OSPEAREN IZENEAN ERIC DITCHARRY / 25GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 23TXANDAN Ni ere... ITXARO BORDA / 24BERTSO BERRIAK Euskal antzerkigintza. OIHANA BARTRA / 25ZIRTAK Zeu ere izan zaitezke aliatu. DANELE SARRIUGARTE / 26

ERDIKO KAIERAVINYLAND Biniloari eta bildumazaleari omenaldia.

IKER BARANDIARAN / 28GAUEKO ENTZIKLOPEDIA OROKORRA Gaua haurrei

kontatuta. ITZIAR UGARTE IRIZAR / 32LITERATURA ARITZ GALARRAGA / 34IKUS-ENTZUTEKOAK GAIZKA IZAGIRRE / 35DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 36OSASUNA IDOIA AGIRRE / 38LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 39DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 40

TERMOMETROAFRANTZIAKO ESKUALDEAK Aro politiko berriko mapa

egokitzeko arazoak ditu Hexagonoak. MIKEL ASURMENDI / 41HERRI EUSKALDUNAK Alarmarik ez, baina adi. ONINTZA

IRURETA AZKUNE-AINHOA OIARTZABAL / 44KONPOSTA Metal astunak. J. A. GALARRAGA ZUBELDIA / 46EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Eta Gerra Handiak Charlie Hebdo ere harrapatu

zuen. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko urtarrilaren 25a, 2.446. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2015EKO URTARRILAREN 25A

ASTEKO GAIA

HONDAKINEN KUDEAKETA BIZKAIAN

Hondakin organikoaren bilketa selektiboa areagotzeko eskatu die BizkaikoForu Aldundiak udalei. 2013ko datuak oso urrun daude herrialdeko

hondakinen kudeaketa planek ezarritako helburuetatik. Oposizioaren ustez(eta hondakin kontuetan, oposizioa esatea EH Bildu esatea da), Bizkaikohondakinen kudeaketa Zabalgarbi errauskailuaren inguruan ardaztuta

egotearen ondoriozkoak dira datuak. Bizkaitarren gehiengoak, gaur-gaurkoz,ez dauka bosgarren edukiontzirik bere herrian.

Zenbat organikokonpostatzera iritsi

daiteke erraustu nahiduen lurraldean?

| UNAI BREA |

BIZKAIKO FORU ALDUNDIAK dezenteko lanaegin beharko du hondakin organikoaren bil-ketari dagokionez 2016rako ezarritako helbu-rua bete nahi badu, nahiz eta, ahots kritikoenustez, batere helburu handinahia ez den.Iazko azaroan lurraldeko udalei bidalitakoeskutitzean, Aldundiak gogorarazi zuen2016an iraungiko den Hiri HondakinenKudeaketarako II. Plan Integralaren araberaurtero 24.000 tona hondakin organiko batubehar direla modu selektiboan. Bizkaitarreksortutako hiri hondakin guztien %4, alegia.

Eskutitz berean irakur daiteke 2013an–urte hartan ipini zituzten organikorakoedukiontziak lehen aldiz– 4.900 tona bainoez zirela jaso. “Asko dago egiteko”, horraBilboko Kale Nagusitik udaletara helarazita-ko mezua.

Arazoari aurre egiteko proposatutako neu-rriak pare bat pasarte harago daude: Aldun-diak diru-laguntzak emango ditu 2015ean,bai autokonpostagailuak erosteko bai –orain-dik ez daukatenek– bosgarren edukiontziajartzeko. Izan ere, gutxi gorabehera Bizkaikoherrien erdian besterik ez dago organikoabereizita jasotzeko edukiontzia, eta horietanbiltzen den batez besteko hondakin kopurua

oso txikia da, Zero Zaboringurumen babeserakoelkarteak zabaldutakodatuei kasu egitera: per-tsonako 0,35 kilogramohilean, gutako bakoitzakeratu ohi dituen 7-8 kiloe-tatik oso urrun.

Beharrezko ñabardura bat: hondakinorganiko guzti-guztia edukiontzi “arruntera”,“betikora” –errefusa ez da oso kontzeptuzabaldua Bizkaian– botatzen duten udalenartean batzuk handi samarrak dira, bainadenetan Bilbo nabarmentzen da, zalantzarikgabe. Bertako Deustu auzoan ipini zituztenBizkaiko lehenbiziko edukiontzi marroiak,proiektu pilotu gisa, 2012an, eta hantxedaude oraindik, proiektu pilotu gisa eta hirikogainerako auzoetara zabaldu gabe. Horrek,noski, zeharo baldintzatzen ditu herrialdeosoko bilketa portzentajeak. Ez da ahaztubehar bizkaitarren %30 inguru hiriburuanbizi dela.

EH Bildu: “Helburua oso apala da”“Legealdiko azken hilabeteak dira eta EAJkonturatu da horrela jarraituz gero ez direla



iritsiko %4ko helburura. Gu hasieran kontu-ratu ginen”, dio Asier Vegak, EH BildukoBizkaiko batzarkideak. Legegintzaldi hasieranHiri Hondakinen Kudeaketarako II. PlanIntegralaren berrikusketa egitea egokitu zen,eta eztabaida gogorra suertatu zen Vegarenesanetan. “Guk adierazi genuen ez geniolazentzurik ikusten berrikusketari, planari bera-ri ikusten ez genion heinean, Zabalgarbinoinarritzen delako. Etxea teilatutik egiten hasiziren, eta orain piztiari jatekoa eman beharzaio. Zabalgarbik hondakinen kudeaketaosoa baldintzatzen du Bizkaian”.

Arazo handiena hondakin organikoen bil-keta da, alde handiz hiri hondakinen frakziomardulena horixe baita. Asier Vegaren esane-tan, osoaren %42 inguru; AldundiarenKudeaketa Planak 2016rako aurreikustenduen portzentajea txikiagoa da, baina handiaedozelan: %37.

Hartara, EH Bilduko batzarkidearen iritzizurtero 24.000 tona hondakin organiko jaso-tzeko helburua oso apala da –Bizkaian,2016an, gutxienez 200.000 tona eratuko dire-la kalkulatu du Aldundiak–. “Bilbon organi-koa ondo jasotzea eta konpostatzera erama-tea nahikoa litzateke helburu hori aisegainditzeko”. Koalizio abertzaleak uste duAldundiak konpostatzeko borondaterik ezduela, eta ondorioz bilketarako bitartekogutxi jartzen direla.

Urrian emandako prentsaurreko batean,EH Bilduk salatu egin zuen hilabete geroagoAldundiak eskutitz bidez udalei aitortu ziengauza bera: helburutik urrun dagoela Bizkaia.Eta bilketa portzentajea handitzeko hainbatproposamen egin zituen.

Batetik, prestatutako janaria, ordura arteez bezala, bosgarren edukiontzira bota ahalizatea baimentzea; Aldundiak egun berean

Deustuko herritar bathondakinakbosgarrenedukiontzian uzten.Deustu da organikoabereizteko aukeraematen duen Bilbokoauzo bakarra gauregun. 2013ko datuenarabera (2014koak ezdituzte zabalduoraindik) Bizkaian osomateria organikogutxi iristen dakonpostegira.

IÑIG

OA

ZK

ON

A


2015EKO URTARRILAREN 25A6 �

jakinarazi zuen halaxe egingo duela (ikushurrengo orrialdeko koadroa). EH Bildureneskariari men eginez edo bere kasa, ez dakigu.

Bigarren eskaria izan zen bosgarren edu-kiontzia herri handi gehiagotara zabaltzea, etaharen erabilera sustatzea. Hirugarrenik, Biz-kaian organikoaren bilketa handitzeko espe-rientzia pilotuak laguntzea eta bultzatzea, etamartxan daudenak eredutzat hartzeko galde-gin zuen Asier Vegak. Larrabetzu, Mallabia etaBerrizko adibideak aipatu zituen Vegak. Izanere, lehen bietako alkateak eta hirugarrenekozinegotzi bat izan zituen lagun agerraldian.

Larrabetzuko ereduaEsperientzia pilotu horienartean, 2013ko udazkeneanLarrabetzun abiatutakoa dainteresgarrienetakoa. AsunGaztelu alkateak eta IsabelEtxebarria zinegotziak azal-du digutenez, ekimena ezzen sortu hondakinen era-bilera hobetzeko asmoz,nekazaritza sustatzekoazbaizik, baina azkenean hel-buru bikoitza betetzekobalio duela ohartu dira.

Funtsean, herrian sor-tzen den organikoa herrianbertan konpostatu eta era-biltzeko sistema antolatudute. Izena ematen dutenherritarrei kuboa ematenzaie, eta haiek ate aurreanuzten dute egun eta ordujakinetan, astean hiru bider.

Ondoren, baserritarrak datoz organikoa bil-tzera, euren baserrietara eraman eta han kon-posta egiten dute, proiektuaren sustatzaileaden Gurpide elkarteak auzolanean eraikitakokonpostegian.

Oraintsu arte nekazari bakarra aritu dazeregin horretan, baina urtearekin baterabigarren bat gehitu zitzaion. Udalak bere gainhartzen du biei soldata bat ordaintzea, hon-dakin bilketa egitearen truke.

Bilketa sistema hori herriko erdiguneanbaino ez dute egiten. “400 etxebizitza ingurudaude, eta momentuz 105ek parte hartzen

AZAROAN bidalitako gutunean,Bizkaiko Foru Aldundiak udaleijakinarazi zien aurrerantzeanprestatutako janaria ere jaso ahalizango zela bosgarren edukion-tzian. Hasiera batean, jatorribegetaleko hondakin gordinak,kozinatu gabeak, besterik ez zirenonartzen edukiontzi marroian;izan ere hala da oraingoz, eta halaizango da udal eta mankomunita-teek Aldundiaren gomendioapraktikara eramateko planak gara-tu bitartean.

Prestatutako janaria ontzirabotatzea eragozteko, modu horre-

tan konpostaren kalitatea askogutxitzen dela argudiatu zuen Biz-kaiko Ingurumen sailak. IazBasaurin egindako esperientziapilotuaren arabera, ordea, kozina-tutako hondakin organiko kantita-te oso-oso txikia biltzen da, etakonposta egiteko prozesuan ia ezda igartzen. Horregatik erabakidute onartzea.

Hain zuzen, prestatutako jana-ria gainerako hondakin organikoa-rekin batera jaso ahal izatea izanzen EH Bilduk Aldundiari eginda-ko eskarietako bat, bilketa kopu-ruak hobetze aldera. Baina Basau-

riko esperientziaren emaitza ikusi-ta –“kozinatutako hondakin orga-niko kantitatea oso-oso txikiada”–, espero daiteke neurriak era-gin handirik izatea?

Ingurumen Sailak zabaldutakoinformazioa ez du zehazten zen-bat den “oso-oso txikia”, bainaHiri Hondakinen KudeaketarakoII. Plan Integralak 2016rako egi-ten dituen aurreikuspenetan, kozi-natutakoa organiko guztiaren%18,5 da. Eta besterik gabe basau-ritarrek erabaki badute prestatuta-ko janaria kubo marroira ez besteedonora botatzea?

Prestatutako janaria bosgarren edukiontzira botata,noraino hobetuko dira bilketa kopuruak?

IÑIG

OA

ZK

ON

A

Zabalgarbierrauskailua, BilbokoArtigas mendian.



dute esperientzian, baina 175era heldukogara. Itxaron-zerrenda daukagu, konposte-gien gaitasuna mugatua delako”, azaldu digu-te Gazteluk eta Etxebarriak. Diotenez,herrian oso jende gutxik erabiltzen du bosga-rren edukiontzia, baina Txorierriko Manko-munitatean eurek dute organiko bilketa por-tzentaje handiena, alde handiz.

Txorierrik 20.000 biztanle inguru ditu.“Gurea bezalako zerbait egin liteke bailaraosorako, eta konposta berton gera dadila”,

diosku Isabel Etxebarriak, “baina kontratuadaukate Artigaseko konpostegiarekin eta harabidaltzen dute”. Bizkaia osoko konpostegibakarra da Artigasekoa (Bilbo), hain zuzen;izen bereko mendian dago, Ekoparkea izene-ko “auzoan”. Bertan daude, konpostegiarenondoan, orain gutxi arte Bilborena izan deneta berriki Aldundiaren eskuetara igaro denzabortegia, Zabalgarbi errauskailua eta TMB,hondakinen tratamendu mekaniko-biologi-korako planta.

“Hondakinak baliabideak dira eta guk botaegiten ditugu”Artigaseko konpostegia txikia da, txikiegia.Hala uste du behinik behin Txelio AlcántaraEkologistak Martxaneko kideak. Bat datorLarrabetzuko Asun Gaztelu eta Isabel Etxe-barriarekin, baita Asier Vegarekin ere, Biz-kaian konpostegi bakarra egoteak ez daukalazentzurik. Hondakin organikoen kudeaketaoso modu traketsean egiten ari deneko bestefroga bat da hori, beraren ustez.

“Bizkaian aurrerapauso handiak egitenari dira gaikako bilketaren arlo batzuetan,baina organikoari dagokionez, agintariakkoldarkeriaz jokatzen ari dira. Bosgarrenedukiontziarekin esperimentu pilotuak egi-

Argazkian, arropa eta gailu elektroniko txikiakbiltzeko edukiontzia. Koopera sareak kudetatzenduen edukiontzi sare honen bidez, “Europanoraindik eztabaidatzen ari diren arazo batiaterabidea eman zaio Bizkaian”, EkologistakMartxaneko Txelio Alcántararen esanetan.Alegia: zer egin gailu elektriko txikiekin(mugikor, ordenagailu eramangarrai, lisagailu,lanpara...). “Oraindik erabil daitezkeen objektumordoa berreskuratzen dira edukiontzi haueiesker”, dio Alcántarak. Gogoan hartu behar daEuropar Batasunak hondakinen kudeaketarakoezarritako hierarkian bigarren hautua izan beharduela berrerabilpenak (prebentzioa dalehenbizikoa).

UN

AI

BR

EA



ten ari dira oraindik, organikoaren kudeake-ta era egokian zelan egin aspaldi ezagunaizanda”.

Hondakin oro baliabidea da, Alcántara-ren ustez, “eta guk bota egitenditugu”. Hondakinak ondasu-na direla garbi ez dugun bitar-tean, arazo bat edukiko dugu,haren hitzetan. “Guk uste duguhondakin guztiak, edo ia,berreskuratu daitezkeela eraegokian tratatuz gero, etaberreskuratu ostean balio bateman. Izan ere, inoiz esan duguhondakinen kudeaketak doa-koa izan litekeela, zirkulua itxi-ta gastu guztiak berdintzendirelako. Baina erakundeek ezdute hori ulertzen, eta baliorik sortzen ezduten azpiegituretan inbertitzen dute,errausketan esaterako”. Berriz erabil lite-

keen materia erretzea sekulako okertzatjotzen du Alcántarak.Konposta da horren adibide. “Aldundiak

esan ohi du konpostak ez duela merkatu-rik, baina ez da hala”. Ekologistak Martxa-nek, hain zuzen, bosgarren edukiontziasustatzeko kanpainak egin izan dituAldundiaren izenean eta hark ordainduta;“eurek emandako konposta banatzengenuen, eta agortu egiten zitzaigun”. Bes-teak beste, mendi kudeaketa okerrarenerruz lurzoru emankorra galtzen ari direnmendiak berreskuratzeko konpost askobeharko dela iragarri digu Alcántarak. Gutxi falta da 2016rako, eta ondo

bidean laster jakingo da organiko bilketahobetu ote den. Aldundiak adierazidigunez, martxoan jakinaraziko dituzte2014ko hiri hondakinen kudeaketariburuzko zifrak. Espero dezagun Sopela-

koak baino hobeak izatea. Uribe Kostakoherri horretan arreta bereziz ari dira jarrai-tzen bosgarren edukiontziaren erabilera.Azaroan jakinarazi zutenez, bosgarren edu-

kiontziak ez die balio izan gai-kako bilketa datu orokorrakhobetzeko: 2012ko %16,48tik,2013ko %16,85era igo dira.Bizkaiko portzentajerik baxue-netakoa. Ez da hain harritzekoaere, organikoa besterik egonbehar ez zen poltsetan, oraingutxi, boti lak, alfonbrak,ontziak, plastikoa eta abar ager-tu direla kontuan hartuta. Arti-gaseko konpostegiak ez zituensopeloztarren hon-dakinak onartu, bis-

tan dena. Baina ez dira urrunjoan: aldamenean dagoen Zabal-garbik irentsi ditu. n

“Bizkaian aurrerapausoakegiten ari dira gaikakobilketaren arlo batzuetan, bainaorganikoari dagokionezagintariak koldarkeriaz jokatzenari dira”

Txelio AlcántaraEkologistak Martxan

SALBUESPENAK SALBUESPEN –ber-barako, erreportaje honetan aipatudugun Larrabetzuko organiko bil-keta edo berriki Ondarroan mar-txan jarritakoa, biak ala biak boron-datezkoak–, atez atekoarenarrastorik ez dago Bizkaian. EHBilduk udal askotan agintea izanarren eztabaida hori hain gutxizabaldu izanaz galdetu diogu AsierVegari. Hona erantzuna:

“Gipuzkoa eta Bizkaia soziolo-gikoki desberdinak dira, eta bestal-de, eztabaida Gipuzkoara iritsizenerako sistema martxan zegoenherri batzuetan, eta jendeak ezagu-tzen zuen. Bizkaian, aldiz, ez dagoinon, eta eztabaida guztiz kakaztu-ta iritsi da hona. Gauzak beste erabatera egin behar dira edo elkarrimokoka eta ir tenbiderik gabejarraituko dugu. Guk nahiago

dugu hausnartzea zein herritanden posible atez atekoa, zintzilika-rioekin edo beste sistema batekin.Gakoa da jendeari esatea derrigor-tasuna ez dela txarra. Agian hobeda pausoak gutxika ematea, helbu-rua zein den ahaztu gabe, eta era-ginkorragoak izatea. Hori bai, gukargi daukagu bosgarren edukion-tziaren sistema ez dela hain eragin-korra”.

Atez atekoaren eztabaidari tentuz heldu nahi dio EH Bilduk Bizkaian

SOPE

LAK

OU

DA

LA

Sopelako bosgarren edukiontzian agertutakoak: beira, kartoia, plastikoa...

Ez da lehenbiziko aldia etorri zarena.Euskal Herrira, ez. Durangoko Azokara, bai.Etorri nintzen haurra nintzelarik, 6-7 urtetan.Gero, berriz etorri nintzen 13 urtetan. Eta,handik goiti, ene lanarendako etortzen naizfranko maiz. Ikerketa egiteko, erran nahi dut.Eta kantatzera ere etorria naiz, NOKA tal-dearekin.

Echeverria Mendiburu zaitugu. Pilartxo, ama.Durangora ekarri zenuen liburua hari eskainiadago.Bai. Gurasoak, Baztangoak, Orabidekoak.Elizondotik Dantxarirat, bada bide bat, Ora-bidea erraten dena. Han bada auzo bat. Aita-ren etxea, Ansonea, lurrez Amaiurrekoa da.Amarena, Arnos, Lekarozkoa. Izeba bat erebadut parte hartan bizi dena, eta haren etxealurrez Lekarozkoa dela uste dut. Mendianbarna galdua den lekua da. Zaila da esplika-tzen…

Zu kaliforniarra sortzez, niri euskal lurren berriematen ari, nik ez baitakit! Kar, kar, kar. Ez da aisa! Da Lekaroz, ezOronoz. Da Amaiur, ez Elizondo. Da…Denak hor dira nonbait. Leku polita, denaden, Baztan.

Baztandarrak aunitz Kalifornian eta Nevadan.Zein da zuen familiaren historia?Aita joan zen lehenik Ameriketarat, 1954an.Bazituen bi anaia jada hara joanak. Laugarren

anaia joan zen nire aita joan eta hurrengourtean. Gure aitak iragan zituen han sei urte,etorri zen, ezkondu zen ene amarekin1960an, eta han bizitzea pentsatu zuten. Bis-tan da, ezkondu ondotik egon ziren hemenistant bat, aitak paperen egiteko, eta joanziren Chino ingurura, Kalifornian. Amak,gainera, lehengusina bat eraman zuen, eta eneaitaren anaia batekin ezkondu zen. Eta eneaitaren anaia zaharrena ere ene amaren ahiz-pa batekin ezkondu zen. Denak etxeko!

Horrela ikasi zenuen euskaraz…Bai, ene lehen hizkuntza izan zen. Kasuak ezdira horrenbeste Kalifornian, baina aski nor-mala da han Baztango jendeen artean.Bakersfielden berean ezagutzen dut beste


Begoña Echeverria Mendiburu (Chino,Kalifornia, AEB, 1966) Kalifornia-Riverside Unibertsitatekoirakasle da. Giza Biologia eta Soziologia ikasketak eginada, soziolinguistika irakasten du, hizkuntza etaidentitatearen arteko loturak edo etnografiak gaiakaztergai. Hainbat lan argitaratu ditu, eta hizkuntza, erlijioa,identitatea, generoa, hezkuntza eta beste landu dituhorietan. NOKA musika taldeko kantari da CathyPetrissans eta Andrea Bidartekin batera, fikzio idazle,euskaraz alfabetatua... Kaiolan etsiko ez zukeen txorikantaria, Begoña Echeverria.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

«Aunitz gauza egiten dut,baina denak lotuak dira

elkarrekin»Durangoko Liburu eta Disko Azokaren karietara heldu zen Euskal Herrira,

The Hammer of Witches eleberria eskuetan eta, oroz gain, Kalifornian sortutakoeuskara hiztunaren berri emateko prestik.

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Zaldi Ero

BEGOÑA ECHEVERRIA


BEGOÑA ECHEVERRIA

familia bat, Lekaroz bertakoak uste dut:bortz anaia dira, hara joandakoak; haien hau-rrek ere badakite euskaraz. Guretzat normalazen. Lehenbiziko euskara ikasi genuen. Gero,hazi ginelarik, eskolara joan, ingelesa ikasi etahasi ginen ingelesez mintzatzen pixka bat.Amak bazuen beldurra: “Ahantziko dute eus-kara!”. Orduan, egunero, kafesnea hartzenbaikenuen, amak erraten zigun: “Ez baduzumintzatzen euskara ez dizut emanen kafes-nea”. Lau haur ginen, eta denok oroitzengara: “Eginen dut euskara!”. Kafesnea nahigenuen... Kantu bat ere egina dut horren gai-nean: Kafesneari esker. Hor esplikatzen dutgure historia hori. Kar, kar…

Chino eta Bakersfield aipatu dituzu arestian:euskaldunak gutxi ez Los Angeles ingurukoherri horietan.Bada euskalduna hor, eta lehenago gehiagozen. Badugu klub bat, Chino Basque Club,ehun eta hogei familia dituena kide. Bainagero eta txipiago da: orain ez da hemendikhara asko heldu, ez Chinora ez Bakersfielde-ra, baina badu euskal etxe txipi bat, frankobizia hala ere. Hilero egiten dugu bazkaria,eta batzuetan hemengo musikariak izatenditugu, edo txalaparta, edo zernahi. Erratekomaneran, franko besta handia egiten duguLabor Day asteburuan, iraileko lehenbizikoigandean. Batzuetan egun osoko besta da, etabeste batzuetan egun bat baino gehiagokoa.San Frantziskoko eta Chinoko euskal etxeenartean pagaturik ekartzen dugu musika taldebat Euskal Herritik, eta egiten dugu bestafranko pollita bi picnic-etan, bata bertzearensegidako bi asteburutan.

Giza Biologia ikasketak eginak dituzu Stanford-eko Unibertsitatean. Soziologia doktoregoa,berriz, San Diegokoan.Biologia, Antropologia eta Soziologia dituzu,nahi baduzu. 1987an etorri nintzen lehenbizi-ko ikerketa egitera hona. Sei hilabete eginnituen Oxforden, eta hiru hilabete hemen.Orain hemen naiz beti, ikerketaren egiteko,NOKArekin kantatzen, familia ikusten…

Hizkuntzaren soziologia ikasketak ere badituzu,irakurri dudanez. Identitatea, erlijioa, kultura…dituzu aztergai.Etnografia lana egiten hasi nintzen, euskaraeta etnikotasunaren arteko loturak bilatzen.Izenordainak Testamentu Berrian eta JeanDuvoisinen Biblian nola erabiltzen direnaztertzen hasi nintzen. Errateko, protestan-teen Biblian beti hika ari dira Jainkoarekineta denekin. Duvoisinen lanean, berriz, kon-trakoa. “Zerbait bada hor!” esan nion neureburuari. Nik erraten dut protestanteek nahi

Oxfordeko liburutegia“Ezagutzen duzu Oxfordeko liburutegia? Ez? Ooo,ezagutu behar duzu! Badakizu Bonaparteren liburuak-eta hor direna. Han bada Leizarragarentestamentuaren originala! Ene eskuetan atxiki dut!Bonaparteren lanak ere bai. Eta bertze testu txipibatzuk, euskaraz, XVIII-XIX. mendekoak, eta ni nintzenlehenbizikoa haiek leitzen: plegu-laurdenak josiakziren oraindik, moztu gabe! Ganibeta eman zidatelarik,ireki nituen pleguak”.


BEGOÑA ECHEVERRIA

zutela jendeek xuxenki irakur zezaten Biblia,eta horregatik egin dute hika, eta ez zuka.Leizarragak hala egin zuen, Duvoisinek ez.Leizarragaren bidea ezinezkoa da orain.Horretan ari naiz, eta, horrekin batera,mitologiako pertsonaiak ere ikertzen arinaiz, dela Mari, dela lamiak, sorginak…Horien mundua ingelesera ere itzultzen,gehiena ez baita ingelesera itzulia. Hor ereikusten da aunitz erabiltzen dela noka, nahizeta orain galtzen ari den. Interesgarria danoka sorginen artean ikustea, kantu eta testuzaharretan.

Dena den, deskribapena ez beste duzu zuk hel-burua.Interpretazioa. Ari naiz, katolikoen eta pro-testanteen bibliak konparatu nituenean beza-la. Katolikoen artean, apaiza ageri da, etakristaua ez da xuxenki mintzatzen Jainkoare-kin, zuka darabil. Alderantziz da protestan-teen artean. Baina hala ere, testu zaharrak ezdira beti berdin mintzo: batean ari dira noka,bertze batean zuka… Hori ikertu nahi dut.

Sorginak aipatu dituzularik, haien munduaageri da zure nobelan.Eta ez dakit segur nola heldu nintzen horre-tara ere! Kantuan ari gara NOKA taldean, etazenbait kantutan, ikusten duzu izan zirelasorginak. Franko berriki sartu naiz gehiagomundu hori aztertzen. Baztango jendeenartean ere beti bada sorgin istorio! Nafarroa-ko Artxibo Nagusian lanean ari nintzela, ber-tze zenbait gauzaren bila, berdin ikustennuen testua sorginen gainean. “Hau interes-garria da”. Errateko, Logroñon egin zutensorgin epaiketaren agiriak agertu zitzaizkidanbistara, eta kopiatu egin nituen. Informazioabiltzen hasi nintzen, egiazko testuak. Bertzal-de, bada Gustav Henningsen ikerlariarenliburua [The Witches' Advocate: Basque Witch-craft and the Spanish Inquisition (1609-1614)], etahorrela, hasi ondotik ezin gaia bazterreratutzi! Banekien pixka bat, baina ez horrenber-tze. Orain aunitz ikasi dut.

Fikzio liburua idatziz, erran nahi duzu.Bai. Eta ez dakit nola hasi nintzen ere. Libu-ruan ageri diren dokumentuak egiazkoakdira, istorioa da nik asmatua, gertatu ez zire-nak ere sarturik. Horrela egin dut. Nirelehenbiziko liburua da. Eginak ditut aunitzartikulu, baina ez libururik. Eta DurangokoAzokara ekarri nuen, eta saldu. Banuen Azo-karen aditzea, baina ez nintzen inoiz bertanizan. Ezta Durangon ere. Aurten, ene liburuahartu eta biak egin ditut! Kar, kar… “Ea norezagutzen ahal dudan!”. Eta ezagutu dut jen-dea, eta argitaletxe zenbait, eta orain nahi

nuke lehenbizi euskarara itzuli, eta geroespainolera, hemengo jendeak ez baitu bizikiingelesa irakurtzen.

Ez dira aunitz zure bidea egin dutenak: Kalifor-nian euskaldun sortua, idazle, Durangoko Azo-kan, NOKA musika taldeko kantari…Euskara ongi dakitenak, igual, hirutik bat diranire adinean. Bertze batzuek zerbait badakite.Ontarion, Chino inguruan Iparraldekoak etaBaztangoak dira euskaldun gehienak. Biekbaldin badakite euskaraz, errazagoa da, bainaez da aisa. Normalean batek bakarrik daki,eta euskara etxean egin behar da, ez da etxetikkanpo ikasteko aukerarik. Nire adinekoenartean, badira gurasoak hemengoak dituzte-nak. Haurrak dituzten aunitz ez dira euskarazmintzatzen, baina euskaldun sentitzen dira,mundu horretan sartuak dira. Aunitz intere-satuak dira, bai. Ez dira geek erraten dena,intelektualak, liburu eta holakoetan frankointeresatuak. Baina badute hona etortzekointeresa, familiaren ikusteko.

Chinon izan ginelarik duela hamar urte, hangoBasque Club-en eta Centro Basco jatetxean,bertzeak bertze, adin batetik gorako euskaldu-na bertzerik ez zen han…Gu gazteenak, kar, kar, kar. Hori da adina,bai, adin handia. Hala ere, badira batzuk gaz-teagoak, ezkonduak, beren umeak leku horie-tara eramaten dituztenak. Han bai, entzutenahal duzu aunitz euskara. Bertzalde, kanta-tzen ere badakite, edo ez dakite baina gusta-tzen zaie, eta nahi dute kantatu, dantzatu…Eta egiten dute! Gu, errateko, orain delahamazazpi urte, ni hemen nintzelarik doktoretesia egiten, ari ginen, ea nolako izena emanbehar genion gure taldeari. Lehenbiziko dis-koa bi urte geroago atera zen, eta bigarrena,2005ean uste dut. Gaztetik Cathyk [Petris-sans] eta biok bagenuen ofizioa elkarrekinkantatzeko. Andrea [Bidart] gu baino hamarurte gazteagoa da, baina 13rekin bazuen boz

Ingelesa etaeuskara“Oroitzen naiz eneahizpa Manuelakez zekielaingelesa. Joan zeneskolara eta ezzekien batere!Franko abila zenordea, bazekienbere izenaizkiriatzen:‘ManuelaEcheverria’.Eskolakoirakasleek erranzioten amari, nahibazuen pixka batingelesa aitzinatuetxean, beharzuela telebistaerosi, guk SesameStreet etahalakoak ikusi etaingelesa ikasteko.Horrela hasi ginenikasten. Gero, lauhaurrok elkarrekiningelesamintzatzen hasiginenean ere, aita-amekin, osaba-izebekin etahemengojendeekin betieuskaraz ginen”.


ederra! Eta gurekin kantatzen hasi zen,beranxeago, gaztea zelakoz. Informalki kan-tatzen genuen. Bazen bertze talde bat, korua,Euskaldun Giroa deitzen zena, dena emaku-mez osatua. Han ere ari ginen, baina deseginada orain. Gu hirurak beti ari ginen zerbait,ordea, eta hasi ginen.

Eta segitzen duzue horretan…Bai, lehen informalki, eta orain formalkiago.Mikel Markezekin ari gara, disko bat egiten.Iragan urtean Chinorat etorri zen Mikel, etatour bat egin genuen: Chino, Los AngelesUCLA, Riverside, Gardnerville-Nevada,Boise-Idaho… eta bertze leku batzuetan.Arrunt ongi joan zen, eta hasi ginen zerbaitegin behar genuela elkarrekin, eta horretangara. Aurten eginen dugu tour bat EuskalHerrian, Hegoaldean Mikel Markezekin, etaIparraldean Laurent Azcarainekin, Otxaldetaldekoarekin. Nahi genuke disko bana egin,Mikelekin bata, eta Laurentekin bertzea, etatour bat egin Mikel Markezekin han ekainean,eta hemen abuztuan. Mundu txipia da, azke-nean. Ez dugu hemengoak bezalako musika-ririk gure taldean. Baina harremanak geni-tuen hemengo jendeekin, bereziki AndreaBidarten bidez, eta hasi ginen, kantuak idaz-ten eta kantatzen. Hitzak, batzuk Etxahunihartuak dira, bertze batzuk guk idatziak.Donostian izan nintzen, orain urte asko,HABEn, alfabetatzen. Mintzatzen nintzeneuskaraz, baina ez nekien idazten. Eta ikasinuen.

Gauza aunitz egiten duzu…Bai, gustatzen zait. Aunitz gauza egiten dut,baina denak lotuak dira elkarre-kin. Aunitz urtez ari naiz lanean,eta orain ari dira agertzen: pasatuda liburuarekin, kantuekin…Aunitz lanekin. n

“Oroitzen naiz haurra nintzelarikElizondon haurrek ez zutela soberaeuskara egiten. Eta orain bai! Baztanen,Orabidean euskara zen, baina Elizondonbeti espainola. Orain aditzen duzuhaurren artean, kalean. Gehiago aditzenda. Eta Durangoko Azokan, gehiena zeneuskara!”.

Euskara

AZKEN HITZA

Noka“Generoa da gure musika taldearen izena: NOKA. Tokaeta noka, linguistikoki gauza bera dira, baina tokaerabiltzen da, eta noka ez hainbertze. Horregatikparatu genuen NOKA izena, jendeari esplikatzeko zerden hori. Badakit leku batzuetan oraindik erabiltzendutela. Uste dut Amaiurren oraindik horrela dela.Durangoko Azokan ere, toka noiznahi aditzen nuen.Noka, aldiz, guti. Gustatzen zait noka, ez dakit ikastenahal dudan, baina gustatzen zait”.

| OLGA STEFATOU |

Greziarenerretratu sozialazazpi argazkitan

GREZIA

Atenas, krisiaren adibide garbia. Inoiz baino hitsagoa, utziagoa eta ilunagoa da bai hiriko paisaiaeta bai herritarren jitea. Greziako biztanleriaren erdia bizi da Atenasen (ezkerreko argazkian), baina eraikuntzanoinarritutako hiriburua krisian murgildu ostean, landa guneetara itzuli dira asko eta asko. Mobilizazio handienenerdigune ere bada Atenas: goiko argazkian, Gobernuak austeritate neurrietako batzuk onartu ondorengoprotestetako bat, hiriburuko Syntagma plaza nagusian. Kasu honetan, ikuskizun bortitzak kaltetu ugari utzizituen, poliziak erabilitako indarkeriaren, gas negar-eragilearen eta produktu kimiko arriskutsuen ondorioz.Atenasko irudia da behekoa ere: etxea uzteko unea dute Aggeliki-k eta Alexander semeak, kaleratu egindituztelako. Aggelikiren senarrak duela hiru urte egin zuen alde, eta ez dute nahikoa diru alokairua ordaintzeko.


GREZIA

Kontrasteak agerian.Turismoa eta turistak diru iturrigarrantzitsua dira herrialdehelenikoan. Eskuineko irudian,Zefalonia uhartea. Hondartzenpribatizazioari bide emanez,Greziako 110 hondartza salgaijartzeko aukera eman zuen iazkolege batek. Postaletako irudiarekinkontrastean, prostituzioa eta horrekdakarren emakumezkoensalerosketa areagotu egin daGrezian. Gobernuz KanpokoErakundeen arabera, 13.000-14.000lagun inguru dira salerosketa honenbiktima. Batik bat Errusia, Ukraina,Albania, Errumania, Bulgaria,Moldavia eta Nigeriatik ekartzendituzte emakumeak. Behekoargazkikoa Ghanakoa da, prostitutaeta salerosketaren biktima.


GREZIA

Etorkina izatea zigor. Fares du izena goiko mutilak, Siriatik iritsi zen Greziara, gerratik ihesi. Ailegatueta hilabetera, talde ultraeskuindar batek gogor jipoitu zuen. Immigrante ugari eraso eta hil dituzteUrrezko Egunsentia alderdi politikoko jarraitzaileek. Beheko irudian, Aggeliki moldaviarrakpilatutako garraio txartelek erakusten dute zenbat diru utzi duen burokrazia kontuetan, beretzat etabere semearentzat paperak lortzeko. Semea Grezian jaioa izan arren, Moldaviako eta Pakistangogurasoak izateagatik arazoak ditu administrazioarekin, greziar askoren moduan.


Islamofobia ugaritzen ari den garaiotan, Islamaren eta musulmanen inguruko uste ustelakhain azkar –eta interesatuki– zabaltzen ari diren uneotan,

komeni da hainbat aurreiritzi ezbaian jartzea.

ISLAMOFOBIA

“Arabiarrak, musulmanak eta islamia-rrak, denak dira gauza bera”. Ez da hala,sarri denak zaku berean sartzen ditugunarren. Herrialde arabiar batean (22 daudemunduan) jaio dena da arabiarra, arabiar hiz-tuna, eta ez du zertan musulmana edo islamia-rra izan, ateoa ere izan daiteke. MusulmanakMahomaren erlijioa jarraitzen dutenak dira,Islama dute abiapuntu, baina islamiar izangabe ere izan daiteke musulmana, doktrina etapraktika politiko jakin batzuei erantzuten dienideologiak gidatzen baititu islamiarrak.

“Musulmanak fanatikoak eta arrisku-tsuak dira”. Ez dago Islam bakarra, doktrinabakarra, hori baino konplexuagoa da, etaIslamaren jarraitzaile diren musulmanengehiengo handiak kondenatu egiten dituJihad islamiarra edo Estatu islamiarra berre-

zartzeko indarkeria defendatzen dutenenekintzak. Areago, Al Qaeda –eta honen baita-ko ISIS– talde fundamentalistaren eta taliba-nen biktimak musulmanak dira batik bat.2010eko datuen arabera, 1.600 milioi musul-man inguru daude munduan, eta 46.000baino ez dira Al Qaedakoak edo talibanak;hots, %0,002.

“Beste erlijioetako fanatikoek ez duteatentaturik egiten”. Bi adibide: 2006an, LeoBassi umoregileari, talde ultrakatolikoenmehatxu etengabeak jaso ostean, bonba batjarri zioten kamerinoan, Madrilen, aretoan200 ikusle zain zeudenean. Arrazoia: katoliko-ak iraintzen zituen ikuskizuna egitea. 2011nberriz, Europaren islamizazioari aurre egiteahelburu zuen Anders Breivik norvegiarrak 77lagun hil zituen, atentatu odoltsu batean.

Musulmanei buruzko usteakgezurtatzen

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Herrialde musulman eta arabiar batzuetako gobernuen politika bidegabea aitzakia gisa erabili ohi da musulman norbanakoaketa haien kultura mespretxatzeko. Kurioski, emakume musulmanek oztopo asko dituzte lan munduan sartzeko… Europan.


ISLAMOFOBIA

“Mendebaldarrok islamiarren biktimakgara”. Mendebaldeak daraman estrategia geo-politikoa aztertzera sartu gabe, datu esangura-tsu bat: Human Rights Watch erakundeak pasaden uztailean argitaraturiko txostenaren arabe-ra, azken urteotan AEBetan musulman estatu-batuarrek egindako atentatu ugariren atzeanFBI eta gobernua bera daude: artifizialki anto-latutako operazioak izan zirela argitzen dutxostenak, eta musulmanek atentatu horiekburutu zituztela agintariek baliabideak etadirua eman zietelako, horretara presionatu etabultzatu zituztelako. Azken finean, halakoatentatuak argudio paregabea dira kontrolsoziala handitzeko eta segurta-sunaren izenean –paradoxikoki,baita askatasunaren izeneanere– herritarron eskubideak aregehiago murrizteko.

“Musulmanak matxistaketa atzerakoiak dira”. Zozo-ak beleari ipurbeltz. Ba al damunduan gaur egun matxistaez den herrialde eta gizarterik?Arlo sozialean ere ezin esan kapitalismo basa-tian oinarritutako gure gizartea lezioak ema-teko dagoenik. Maiz, ordea, herrialde musul-man eta arabiar batzuetako –ez guztietako–gobernuen politika bidegabea aitzakia gisaerabiltzen da musulman norbanakoak etahaien kultura mespretxatzeko. Kurioski,Amnesty Internationalek behin baino gehia-gotan salatu duenez, emakume musulmanekoztopo asko dituzte lan munduan sartzeko…Europan, eta buruan zapia eramatea da trabahandietako bat. “Askotan galdetzen didatehijab edo beloa daraman emakumea feministaizan al daitekeen. Nik zera erantzuten diet:biluzik doan emakumea feminista da ezinbes-

tean? Nire ustez, gorputza estaltzea edobiluztea txanpon bereko bi aldeak dira. Ema-kume bat biluzik egoteak ez du esan nahiaskea denik. Kontua da, zergatik ezkutatuedo erakutsi behar dugu gure gorputza ezeraldarrikatzeko? Bi kasuetan haragi zati hutsabalitz bezala jokatzen dugu”, adierazi zionARGIAri Nawal Al Saadawik, Emakume ara-biarren askapen mugimenduko kideak.Hamarkada luzez aztertu ditu Judaismoa,Islama eta Kristautasuna, munduko hiru erli-jio monoteista nagusiak, eta ondorio garbiaatera du: “Zoritxarrez, emakumeak zapaldutamantentzeko interesa dute hirurek”.

“Ez da xenofobia kontua”.Ziur ezetz? Europan musulma-nek eta arabiarrek mota askota-ko diskriminazioa jasaten dute-la garbi adierazi du AmnestyInternationalek. Guk nahiagodugu, arrazakeriarekin zerikusi-rik ez duelakoan, musulmanestereotipatuen irudia barnera-tu, haiek ezagutu, ulertu eta

elkarbizitzarako oinarriak jarri beharrean.Esanguratsua da europarron pertzepzioa(ikusi goiko grafikoa): musulmanez inguratu-ta gaudela uste dugu, egia ez den arren. Euro-par Batasunean, Espainiako Estatua damusulman proportzio gutxien duen Estatua(herritarren %2) eta musulman gehien dituelauste duena (herritarren %16 musulmana delauste dute galdekatuek).

Datu kezkagarri bat: Charlie Hebdoren aur-kako atentatuaren osteko astebe-tean, musulmanen aurka gutxienez54 ekintza (21 eraso eta 33 meha-txu) salatu zituen Frantziako Esta-tuko Musulmanen Kontseiluak. n

Islamiarrek AEBetan egindakohainbat atentatu FBIk ordaindueta bultzatu zituela argitu duHuman Rights Watcherakundearen txosten batek

Ezkerrekografikoan ikusdaitekeenez,estatu europarguztietako biztanleek ustedute herritar musulman gehiago bizi direlaeuren herrialdeetan, benetan bizi direnakbaino.

EC

ON

OM

IST

22 � 2015EKO URTARRILAREN 25A

IRITZIAREN LEIHOA

IGANDE HONETAKO Greziako hauteskun-deek Europar Batasuneko (EB) bazterrakastinduko dituzte baldin eta inkestek ira-garritako Syriza alderdiaren garaipenare-kin honek gobernua osatzea lortzen badu.Izan ere, Syrizaren egitasmo ekonomiko-ak bi ardatz nagusi ditu: austeritatearenkontra egitea gastu publikoa sustatuz etazor subiranoa berregituratzea. Greziakoarazoen diagnostiko egokian oinarrituta-ko bi helburu hauek euroguneko elitepolitiko-ekonomikoaren egungo estrate-gia ortodoxoaren aurka doaz zuzen zuze-nean. Syrizaren programak austeritatepolitika zalantzan jartzen du eta gainerazorraren nolabaiteko mutualizazioa eska-tzen duenez Europako iparraldeko har-tzekodunen –banketxeen– interesen aur-kakoa da. Angela Merkelen mehatxuak,beldurraren botoa piztuta, austeritate pro-gramen aurkako edozein ekimen ekidinnahi du.

Hauteskundeak tarteko, 2010 urteanlehertutako Greziako zorraren krisiarenarazoa itzuli da agertoki ekonomikora etaeurogunearen egonkortasuna kolokan jar-tzen du atzera ere. Krisi honen oinarrian,lehenik aurreko hamarkadan Greziakosektore pribatu zein publikoak metatuzuten zorraren tamaina aurkitzen da.Bigarren arrazoia Europako iparraldekobankuek mugarik gabeko maileguak ema-tea izan da. 2010eko zorraren krisiarenaurrean EBk hautatu zuen Grezia zigor-tzea eta iparraldeko bankuak laguntzea.Oso zorrotza den austeritate programaezarri zioten Greziari orduan eta bere era-ginak oso ikusgarriak dira herrialde hone-tan gaur egun. Geroztik Greziako BPG

%25 murriztu da eta langabeziaren ikara-garrizko igoera eta biztanleriaren zati osozabalaren txirotzea ekarri ditu austerita-teak. Beste muturrean, Iparraldeko ban-kuak zigorgabetuak izan dira orokorrean,egonkortasun fiskala beren mesederakobideratu baita. Programa honen diskurtsoofizialak dio austeritatea saihetsezina delaeta azkenean bere fruituak emango ditue-la Grezian bezala periferiako gainerakoherrialdeetan.

Nolanahi ere, diskurtso ofizialaren aka-tsa izan da austeritate indartsuak ekarriduen miseriak eragindako errebolta politi-koaren aukera ahaztu izana. Horregatik,igandeko emaitzek ekar litzaketen epelaburreko liskarren erantzule bakarra troi-ka eta Europako elitea dira. Greziako zorsubiranoaren hausturak krisiaren bizkor-tzea ekar lezake finantza panikoak etaoportunismo espekulatiboak eraginda etaduela hiru urte Europako periferian izan-dako kutsatze prozesua errepikatuta. Gre-zia eurotik kanporatzekotan gerta litekeeurogunea bera ere zalantzan ipintzea,berriz ere asaldura jasangaitza bihurtzenbada herrialde periferikoetan eta EBk ezbadu urrats sakonik ematen zorrarenmutualizazio efektiboaren bidetik. 2012tikEuropako Banku Zentralak hartutakoneurri apalek ez dute beharrezko bermeaekarri eta ikuskizun dago laster hartukodituen neurri hedatzaileak –zor subirano-en erosketa, besteak beste– ausartak izan-go diren.

Austeritate politiken helburu nagusiaGreziako zor subiranoa mugatzea izanden arren kontrakoa suertatu da, izan erezorraren maila BPGaren %170era igoda. Ekonomialari ezagun ugarik onar-tzen dute zorraren zama hain dela astunaezen etorkizuneko Greziako edozeingobernuk ezin izango diola aurre eginbere zerbitzuari. 1980ko hamarkadanHego Ameriketako kanpo zorrarenberregituraketek erakustendute bidea. Hori egin ezeaneurogunea hausturara kon-denatuko dute EBko agintariekonomikoek. n

Grezia berriz ereDA

NI

BLA

NC

O

Greziako zor subiranoaren hausturakkrisiaren bizkortzea ekar lezake finantzapanikoak eta oportunismo espekulatiboakeraginda eta duela hiru urte Europakoperiferian izandako kutsatze prozesuaerrepikatuta

MikelZurbano �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A


IRITZIAREN LEIHOAGORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �


IRITZIAREN LEIHOA

...CHARLIE HEBDO NAIZ, astekariaren aur-kako erasotik landa. Aitor dut nire ironia-rako joera formateatu zutela denboranCaburen edo Wolinskiren marrazkiek.Ondorioez axolatu gabe idazteko eta pen-tsatzeko jaidura itsu horretan tematzekoausardia edo inkontzientzia zor dieguaskok. Urtarrilaren 7an agituak inarrosigintuen Baionako Herri Etxearen maldanbiltzera bultzatuz.

Sarraskiaren ildotik amalgamak eta men-deku nahikundeak ekidin ezinak dira. Tele-bistako irudi errepikakorrek burtzoroa haz-ten dute eta menturaz zenbaitenganhiltzaileen balentria morbidoen imitatzeko

gutizia pizten. Euskaldunok badakigu zelaneta nondik elikatzen den terrorismoa etalanjer handienean dena ekintzaileen jatorriz-ko jendartea dela, kuzkurtua, uzkurtua, sala-tzen, deitoratzen, gertatutakoa zalantzanjartzea (auto)debekatzen, haurride arabia-rrarena aldion, musulmanak izan ala ez izan.

Batasun sakratuaren izenean, ur zitalarenantzera, izua isuri da herritarren larrukoporoetan barna Errepublikaren gerra kan-tak ozenduz behingoz gu trin-koa bihurtzeraino. Etorkizunazalantzan dator.

Houellebecq ez da mehatxa-tu bakarra. n

ZER JATORRAK ziren Podemos-ekoak! Oroitzen?Haien buruzagiak Iruñeko Herriko Tabernan min-tzaldia emana zuen. Eta sinesten zuten Guardia Zibi-la Euskal Herriko droga trafikoan nahasirik ibilia zela80ko hamarkadan. Eta presoen sakabanaketarenaurka zeuden. Eta elkarrizketaren alde. Eta, bere-bereziki, kaka-kaka eginak zeuzkaten Espainiakoalderdi nagusiak, PP sugea nahizPSOE zizarea, inkestetan goraka etagoraka, Trantsizioaren erregimenzirtzila kolokan jartzeraino. Hainber-tze urtez solaskiderik aurkitu ezineanibili ondoan, azkenean, lagun bat-edo, non eta etsaiaren habian.

Nafarroarako ere, Pablo Iglesia-sen neska-mutilen agerpena ez zenbegi txarrez ikusi. 30 urte UPNreneta PSNren uztarpean egon ondoan,aldaketa urte zen hurrengoa. Naba-rrismo antieuskalduna agintetik eraistekoa. Aroberriari hasiera ematekoa. Hori guztia, noren eskutik?Gehien sufritutakoenetik. Antolatuenetik. Abertza-leenetik. Nagusiki, bederen. Tira, bidelagun gehiago-ren eskua beharko zen, kontuak ongi atera zitezen.Gatz espainol pixka bat, entsalada gehienbat euskal-dunean. Madrili begirako lau txoro horiek ongi eto-rriak izanen ziren, PSN ahultzeko izanen bazen.

Navarrometroa etorri zen, ordea. UPNkoen artean

ez ezik bertze batzuengan ere eragin zuen bihotze-koa. Podemos Nafarroako lehen indarra! Posible ote?Bigarren jotzen zirenak, hirugarren. Eta liderrarenitzalaz baliaturik, beren burua egiteko erabakigarrie-tan ikusten zutenak, bazterrera. Nolatan halakorik?Politikariek, agerian, ez zioten sinesgarritasun handi-rik eskaini delako inkestari. Sarean, bizkitartean, airez

aire zebiltzan auhenak eta deitoreak,abertzaletasuna herrialde honetanbaraturik ikustean.

Nafarroatik kanpoko hego euskalherrietan ez zen hainbertzeko kezka-rik agertu. Azken batez, gauzakNavarrometroak iragarri bezala gerta-tuta ere, hain harritzekoa ote zen?Hain dira xelebreak nafar horiek!

Azken Euskobarometroak zapart egindu. Hari sinestera, Podemos zer etabigarren indarra gerta liteke Euskadin,

hurrengo hauteskundeetan. Lehenbizikotik gertu-gertueta orain arteko bigarrena gehien sufritutakoak. Antola-tuenak. Abertzaleenak hirugarren postura bidalita.Araban gailen. Eta Gipuzkoan –non eta Gipuzkoan–orain arteko irabazleen parez pare.

Goizetik arrats, Podemosekoak ez dirahain jatorrak. Podemosekoak, orain,Madrilen azken asmakizuna dira, abertza-letasuna ahultzeko. n

Azken asmakizuna

Aingeru EpaltzaIDA Z L E A �

UPNkoen artean ezezik bertze batzuenganere eragin zuenbihotzekoa. PodemosNafarroako lehenindarra! Posible ote?

ItxaroBorda�

IDA Z L E A

JOSU

SAN

TE

STE

BA

N

DA

NI

BLA

NC

O

Ni ere…


IRITZIAREN LEIHOA

ANDY WARHOLek zioenez, bakoi-tzak bere ospea eskuratuko du.Gehitu zuen laurdentxo batekbakarrik iraunen duela. Gaur egunezagutzen dugun mundu mediati-ko numerikoan edonor eror litekeWarholek profetizatu zuen tran-pan. Facebook kontuak sortuz,milaka Tweetak igorriz, Whatsap-pa baliatuz, armiarma numerikoa-ren sarean eroriz, kalachnikovakhartuz, jende arrunta bahituz,edonork pentsa dezake talentudu-na dela eta norbait bilaka litekeela.Fededun berrientzat errealitatea-ren iratzartzea espantagarria iza-nen da. Errealitatea eta mundubirtuala bereizten ez direnentzatlurreratzea depresibogarria izanendelako.

Eguneroko eztabaidetan,etxeetan, bulegoetan, plazetan,ostatuetan, Facebooken zenbatlagun dituzun eta zer-nolakosarea duzun kontuek mihi asko-ren gainean dantzatzen dituzte.Batzuk, orain arte, mediatikonumeriko zirimolaren ertzeangelditu ziren. Arrazoi anitz zituz-ten: etikoak, moralak, ideologi-koak... Gaur egun, mediatikonumerikoa den diktadura garai-kidea haien baitaraino heltzen arizaie. Burua makurtuz eta euritantak zintzilikatuz zituzten era-bakitzeko eta kritikatzeko esku-bideak dakitenei, dohainik opari-tzen dizkie. Jakintzak, hitzak,hausnartzeko eta auto-intros-pekzioak egiteko gaitasunak,denak batera, itxurakeriarenmenpe desagertzen ari dira.

Guretzat asmatu dituztentranpetan ez erortzeko gauregungo ikurrik iraultzaileeneta-koa hariak deskonektatzearenimintzioan koka litezke. Ordena-gailuak, mugikorrak eta tabletak

itzaliz gero, XV. mendean japo-niar olerkari batek idatzi zituenpoesiengana joan gintezke.Ikkyū pentsamoldea ezagutuzgero, sare asozialek fagozitatudiguten transgresioen gaitasunaberreskura genezake. Itxurakeriahutsa den diktadurak orain artebizi izan ditugun diktadurenitxura duela.

Zilbor eta jainkoen izeneanhilketak izan dira eta izanen dira.Ospearen izenean itotzeak, burumozteak. (In)kontzientzienborrokak amaigabeak dira.Etsaien dohaina aurpegi mozo-rrotzearen keinuan ezkutatzenda. Esplotazioa herentzietanenkarnatzen baita, atzoko ustia-tzaileak gaurko eta biharkoakizanen direla.

In the name of god, erradikaladen ideologia ospearen izenean,bi kalachnikov eskuen artean har-tuz, internazionala den media-esferako ospea irabaz dezaketbaina laurden batek iraunen duenospearen truke zergalduko dut? U s uarrapostua ez da arra-postuan kokatzen,galdean baizik. n

Eric Ditcharry � ANTROPOLOGOA

Ospearen izenean

GA

IZK

AIR

OZ

Zilbor eta jainkoenizenean hilketak izandira eta izanen dira.Ospearen izeneanitotzeak, buru mozteak.(In)kontzientzienborrokak amaigabeakdira. Etsaien dohainaaurpegimozorrotzearenkeinuan ezkutatzen da

Sarri egonagatikkulturari atxikiakhunkitu arren dantzak,teatroak, trikitiak..Ikuskizunak diramasentzako eraikiakta funtsezkoak diragure erritual txikiak.

Umezaroan jarridaiteke lehen harriaherriko antzerki taldexume batean jarriabehetik sortzea dalehenengo ezaugarriaherrigintzan baitagoguztiaren oinarria.

Zertarako antzerkiaeuskaraz egiten hasi?Zertarako egin negar,barre, algara, garrasi?zertarako inorenganhunkidura sorrarazi?Bada, nahi dugulakogarena adierazi. n

* MU-HUHEZIk antolatutakoEuskal Kulturgintzaren Trans-misioa graduondoan jarritakobertsoak. Sorta osorikargia.eus webgunean.

DA

NI

BLA

NC

O

Oihana Bartra�

BERTSO BERRIAK

Euskal antzerkigintza

Doinua: Brindo por las mujeres.


IRITZIAREN LEIHOA - ZIRTAK

URTE BERRIARI hasiera eman genionetik bizpahiruaste pasa diren honetan, eta argi geratu zaizun hone-tan, berriro ere, temati saiatu ezean, nekez betekodituzula abenduaren 31n zeure buruari ezarritakohelburu horiek guztiak; azken batean data arbitrarioadelako (nolabait neurtu behar baitugu denborarenigaroa), eta erlatiboa, eta hortaz egutegia mudatzea-ren ekintza ez zaizulako burdin goriaren bortiztasu-narekin markatu bihotzean, hala nola trabatzen direnurdailean epifaniak, bidegabekeriak zenbait bidaia etamaitatu izan dituzunen agurra, zure usadioak edosinesmenak edo birbideratu nahi zenukeen dena dela-koa benetan eta derrepentean aldarazteraino (nahizeta horrek ere diziplina eta buru gogorra eskatzendituen, gero, egunero); okasio honetan, hain zuzenere, baliatu nahi nuke zutabe hau geureburuei laguntzeko, besterik ez bada,urte hasierako helburu horietako batbehintzat mamitzen.

Aliatua izateko xede dohatsuazari naiz, jakina, aliatua izateaulertuta modu honetantxe: taldebaztertu bateko kideen eskubi-de-berdintasunaren alde borro-katzen dena, talde baztertuhorretako parte ez izanda ere.Adibide batzuekin labur adie-raztearren: ni bezalako cis-emakume bat transen alde,ni bezala hemen jaiotakobat paperik ez duen auzoa-ren alde, zu bezalako aitajator bat ni bezalako neskagazteen alde. Eta abar. Izan ere,Franchesca Ramsey bideo-bloga-riari esker iritsi zaizkit aliatua izate-ko bost aholku ezinago erabilgarri,eta azpidatzigintzan alfer nabilenezazkenaldi hurbilean baina eskuzabal-tasunaren sukar betean natzanezoraindik ere, euskaratu egin ditut,laburtu; funtsean, hitzezko formatuhonetara egokitu.

Etxe bat eraikitzearekin konparatzen dukontua Ramseyk: adiskideari lagun eginnahi diozu bere txokoa muntatzen, baina(kasu baterako) igeltseroen jardunaz denmendrena ere ez dakizularik, zimenduak

ondo izorra ditzakezu, zeure asmo onenekin kargatu-ta ere.

1) Hasteko, jabetu zaitez zeure pribilegioez; eta ezdezazula hitza gaizki uler, pribilegioak edukitzeak ezbaitu esan nahi ez duzunik sekula sufritu, ezta ezzarenik sekula borrokatu zerbait lortzeko edo denaemanda jaso duzula ere, ezpada zein zaren dela-eta,ez duzula gauza batzuei buruz sekula pentsatu beharizan, zeure jatorriagatik (adibidez) ez zaizkizula seku-la –pribilegioak– arazotsuak gertatu.

2) Gero, entzun, eta egin etxeko lanak. Adiskidearenahotsa entzuteko prest egon behar duzu ikasiko badu-

zu; gaur egun, sareen bidez, ziento-ka dira aukerak: aditu, irakurri,galdetu eta egin etxeko lanak sus-tatu nahi dituzun gai horien berri

xehe eta zehatzagoa izateko. 3) Ondoren, salatu, baina ez deza-zula tapatu adiskidearen ahoa.Aliatuaren lana da laguntza ema-tea, dauzkan pribilegioak erabil-tzea beste batzuen kontzientziakiratzartzeko, baina sekula ez adis-kidearen ahotsaren gainetik gora-tuz berea.

4) Jarraian, jakin noiz edo noizerratuko zarela, eta eskatu barka-mena aldiro. Gauzak desikasteaprozesu bat da, bizitza osorakoaeta sarritan zaila, labainak diralurraldeak, eta aise irristatukozara. Gogoan izan gakoa ez delazure asmoa, alegia, asmo onezegin duzun irrist, ezpada eragi-na, alegia irristatzean zerbaithautsi duzula; beraz, kargu har-tzen dizutenean, atzera ere,arretaz entzun, hausnar egin,barkamena eskatu, eta aurrera.

5) Eta amaitzeko, guztietangarrantzitsuena, zalantza-izpi-

rik gabe: aliatua zarela esateabaino, aliatua iza-

tea da kontua. Ez dahitz egitea ezpada ekitea, aipa-tutako lau pauso horiek egune-ro-egunero egitea. n

Danele Sarriugarte� IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

Zeu ere izan zaitezke aliatu

Antton Olariaga


ERDIKO KAIERA

Proiektuaren atzean zaudetenok kontuan har-tuta, Vinyland biniloari eta musikari omenaldiegiazkoa dela ez dago zalantzarik…Marcos Garcia: Bai, horiei eta baita musikaeta biniloaren bildumagintzari ere. Aitakdisko-denda bat du, eta gurasoek musikakultura handia eman didate. Vinyland-enmusikak izugarrizko garrantzia dauka etaaukeratutako kantu bakoitzak eszena banaosatzen du. Gainera, biniloa musika entzute-ko euskarri egokiena da; ez da Spotify eztaiPod-a ere.Mikel Insausti: Ni traidoreanaiz biniloen bilduma aspaldisaldu nuelako. Horregatik,film hau damu horren ondo-rio da.

Nola jaio zen ideia? Eta nolajoan da gorpuzten?M. Garcia: 2013an MikelekLekunberriko Viejo Taylor tal-dearen bideoklipa egitea proposatu zidan.Elkartu ginenean, aspalditik buruan biniloarilotutako proiektu bat zeukala aipatu zidan.Gidoia irakurtzean eszenak irudikatu nituen,eta abuztuan errodatzen hasi ginen.M. Insausti: Zinema eta rocka batuko zituenproiektua egin nahi nuen aspalditik. Zinema-ren teorikoa naiz eta Marcos ezagututakoan–teknika bisuala menderatzen du– erabatosagarriak garela konturatu nintzen. BloodyMary disko dendak merezi du halako filmabere 25. urteurrenean.

Fikziozko kontakizuna da, baina dokumentalaere bada. Kontaidazue…M. Garcia: Filma, musika biziki maite duenbildumagile sutsu bati buruzko istorioa da etaflashback bidez pasarte bitxiak kontatzenditugu: kontzertuetan, artisten autografoakhartzen… Hori da dokumental atala deritzo-guna, benetako gertaerak direlako.M. Insausti: Musika dokufikzioa da.

Istorioan musika oso barrutik bizi dutenhezur-haragizko pertsonekin lan egin duzue.

Beraien bizimoduek beste filmbaterako emango lukete?M. Garcia: Protagonista irudi-katzerakoan Mikelek Jose Luisizan zuen inspirazio iturri, etaberari eskatu genion aktorelana egiteko. Jose Luisek 25urte daramatza aitaren diskodendarako joan-etorrian, etakontzertu guztietara joan ohi

da. Musikarako interes izugarria du, eta izu-garri gozatzen du. Filmeko aktore guztiekbete-betean bizi dute musika, %100ean.M. Insausti: Film erabat amateurra izanik,aktore profesionalekin lan egiteak ez lukezentzua izango.

Beraien burua antzeztu behar izan dute?M. Garcia: Jakina. Rol zailena Iñigorena zen,eta zur eta lur utzi gaitu. Inprobisatzeko gai-tasun handia dauka. Orokorrean, oso lanederra egin dute guztiek.

Biniloari eta bildumazaleariomenaldia

VINYLAND

Mikel Insausti zarauztarra The Covers, Big Crunch, Lusty Men, Extras eta beste zenbaitmusika taldetan aritu zen iraganean, eta aspalditik zinema kritikaria ere bada; gaur egunGara egunkarian dihardu. Ikus-entzunezkoetan trebatua den Marcos Garcia irundarrak,berriz, gazteagoa izanik, ibilbide laburragoa du, baina musika barru-barruan eraman du

betidanik, Bloody Mary disko denda baitu familiatzat. Bion ekimenez, Vinyland filmak argiaikusiko du aurtengo udazkenean, Bloody Mary disko dendaren 25. urteurrenean.

“Bildumagilea musika izugarrimaite duen gizakume bitalistadela errebindikatzen du gure filmak”

Mikel Insausti

| IKER BARANDIARAN |Argazkiak: Joxe A. Areta Goñi Juxe eta Vinyland


M. Insausti: Gidoiaren lehen zirriborroafikziozkoa zen, baina Cristinak, nire bikoteki-deak, protagonistak egiazkoa izan beharzuela aholkatu zidan, eta kasu egin nion.Hainbat musika taldek ere parte hartu dute:The Lookers, Red Kross… Aktore lanak egi-teaz gain, filmerako hainbat kantu idatzidituzte.

Zein da Vinyland-en helburua, entretenitzea,errebindikatzea?M. Garcia: Jose Luisen isto-rioaren bitartez ikusleak binilo-en bildumagileen munduanbarneratzea eta musikarenmunduaz gozatzea nahi dugu. M. Insausti: Biniloen bildu-magintzari buruzko filmografiaoso urria da, gutxi eta gaizkilanduta dago. Askotan Dioge-nes gaixotasuna duen pertsonagisa erretratatzen da. Bilduma-gilea musika izugarri maiteduen gizakume bitalista delaerrebindikatzen du gure fil-mak; jende horrek, etxeko apa-lak diskoz betetzeaz gain, kon-tzertuetan artistenganahurbildu eta kantuen sortzai-leak ezagutu nahi izaten ditu.

Zenbaitzuek diote diskoen indus-tria desagertzera doala. Zer erantzuten dio horriVinyland-ek?

M. Garcia: Inoiz ez gertatzea nahiko nuke.Eta behingoz jendea ohartzea askoz interes-garriagoa dela disko denda batera joateadisko bat Internetetik jaistea baino. Eta gauzabera film bat zineman ikustearekin. Vinyland-en musika grabatzen hasitako euskarri origi-nala erakusten dugu, gaur egun ere dagoenonena.M. Insausti: Musikariak sutsuki defendatzenditugu. Sortu, grabatu eta kontzertuak egitea-gatik dirua jasotzea merezi dute.

Euskal Herriko eta atzerrikorock talde asko deskubritu ahalizango ditugu film honen bitar-tez?M. Garcia: Hainbat talde gra-batu ditugu: Ziburuko TheLookers, Bilboko Dr. Maha´sMiracle Tonic, Red Kross...M. Insausti: Balerdi Balerdi,Last Fair Deal… Ezin duguaskorik aurreratu. Filmarensoinu banda 30 bat kantuk osa-tuko dute eta zenbait musikarieta diskoetxerekin harremane-tan gaude.

Film honetan biniloa argudioa,bidea edo helburua da?M. Insausti: Guztia. Giradis-koak martxan, aurrera egiten

duen mundua irudikatzen du. Rockzaleeninguruan musika hori guztia ez balego, exis-

“Musika entzuteko euskarriegokiena da biniloa; ez daSpotify, ezta iPod-a ere”

Marcos Garcia

Marcos Garciabinilozko disko bateskuetan, eta Mikel Insausti.

“Giradiskoak martxan, aurreraegiten duen mundua irudikatzendu. Musika hori ez balego,rockzaleen existentziak ez lukeoinarrizko erritmorik ez zentzuharmonikorik izango”

Mikel Insausti


ERDIKO KAIERA - VINYLAND

tentziak ez luke oinarrizko erritmorik eztazentzu harmonikorik izango.

Zein helburu jarri zenituzten hasieran eta zein-tzuk bete dituzue dagoeneko?M. Garcia: Niretzat helburu nagusia Mike-len gidoia iruditan islatu eta film luze bat egi-tea zen; eta hori beteta dago. Udan grabatuta-koarekin oso hunkituta gaude. Hurrengohelburua muntaia on bat egitea da, etasekuentzia bakoitzean abesti egokiak txerta-tzea. Abestien aukeraketa oso-oso garrantzi-tsua da, filmari erritmoa gehitzeko.M. Insausti: Nik ez nuen inongo helbururik

zehaztu, eta hain zuzen horrega-tik, izugarri disfrutatzen ari naiz.

Gidoiaren zirriborro bat aurrera-tzerik?M. Garcia: Trama, misteriobaten gainekoa da: Non daukaJose Luisek gordeta bere disko-en bilduma erraldoia? Fikzioaeta errealitatea batzen ditugu.Iñigok antzezten duen pertso-naiak misterio hori argitubeharko du.M. Insausti: Kontakizunaberez Euskal Herriko bilduma-gile baten kondairan oinarritu-ta dago, askok galdetzen dute-lako zenbat single dituen etanon dauden gordeta.

Non errodatu duzue?M. Garcia: Irunen, Donostian,Iruñean, Andoainen, Ziburun,Hendaian, Lekunberrin, Orere-tan… Baina errodaje gehienaDonostian egin dugu.M. Insausti: Disko dendetan,azoketan eta tabernetan, bene-tako lekuetan.

Zein zabalkunde izango du fil-mak?M. Garcia: 2015eko udazke-nean eman ahal izatea daasmoa.M. Insausti: In-Edit jaialdianparte hartzea oso interesgarrialitzateke.

Nola finantzatu duzue, baduzuediru-laguntzarik?M. Garcia: Orain arte gurepoltsikotik ordaindu dugu guz-tia. Zazpi t´erdi ekoiztetxekoeketa Miguel osabak materialautzi digute, eta Joxe Areta Goñi

Juxe argazkilariak ere lagundu digu.M. Insausti: Filma errodatu dugu aurrekon-turik gabe. Lehen fasea bukatu dugu. Gerora,kopiak editatzeko zein azpitituluak egitekodirulaguntzaren bat beharko dugu.

Gaztelaniaz egingo duzue? Euskarak izango dulekurik? Eta ingelesak?M. Garcia: Elkarrizketak gaztelaniaz graba-tuta daude. Baina euskarazkobertsio bat ere egiteko asmoadaukagu. Hala ere, elkarrizketagutxi daude, musika da filmeannagusitzen dena. n

Filmeko grabaketakoirudiak.


ERDIKO KAIERA

HELENA CASAS ETA MARC MARCÉ dira biprintzesa bizardunak. Pilarik gabeko jostailutresnez egiten dute musika, familia eta hau-rrei zuzendutako ikuskizunetan zabaltzeko.Estreinako ikuskizun-diskoa, Cançons i rimetes,Kataluniako musika tradizionaleko bertsioezosatu zuten. “Bigarren honetan, gure abes-tiak sortu nahi genituen, eta ikuskizuna era-tzeko abesti guztiak gai baten bueltan jostea

pentsatu genuen; kasu honetan, gaua”, azaldudu Casasek.

Azken urteetan euskara ikasi du CasasekBartzelonako Hizkuntza Eskola Ofizialean,eta hortik etorri da proiektua euskarara ego-kitzeko asmoa. Ainhoa Aranburu izan daharen irakasle eta bien artean ekarri dituztetestuak euskarara. Halaber, Aranburukzuzendu du Casasen ahoskera eta euskararen

musikaltasuna. Disko-grabaketabatera egitea “erronka eta jostaketa”izan dela diote, eta haatik, Aranburuegitasmo honetan hirugarren prin-tzesa bizarduna bilakatu dela. Disko-liburuaren formatua Casasek berakilustratutako albuma da.

Tapia eta LujanbioEuskal musikaz interesatu zen Casas,eta horrela ezagutu zituen MaialenLujanbio eta Joseba Tapia, proiek-tuan parte hartu duten bi kolabora-tzaileak. Hain zuzen, bere ibilbidemusikalean Tapiak esangura handiaizan duela dio kataluniarrak: “Tapiaeta Leturiaren kontzertu batean, pan-deroa jotzen ikusi nituenean hasi nin-tzen perkusioa ikasten. Euskal folklo-rearekin zerikusirik ez dutenerritmoak jotzen hasi nintzen pande-roarekin, eta aurrerago, EuskalHerrian elkarrekin jo genuen kon-tzertu batean”. Disko-liburu hone-tan, Tapiak jostailu-trikitiarekinpasarte bat jo eta ahotsa jarri die zen-bait kanturi.

“Maialen Lujanbio, berriz, AinhoaAranbururen bitartez ezagutu genueneta letra bat idatziko ote zigun eska-tzera ausartu ginen”, azaldu du Casa-sek. Honela, bertsolariak diskoko

Gaua haurrei abestuaGAUEKO ENTZIKLOPEDIA KOXKORRA

| ITZIAR UGARTE IRIZAR |

2princesesbarbudes talde kataluniarrak plazaratutako Enciclopèdia baixeta de la nitdiskoaren euskarazko egokitzapena da Gaueko entziklopedia koxkorra. Gaztelupeko Hotsak

diskoetxearekin kaleratu dute gaua hizpide duen disko-liburua, eta Maialen Lujanbio etaJoseba Tapiaren laguntzarekin.


- ERDIKO KAIERA

azken kantuko hitzak landu ditu, Ondoloinabestiarenak. Bestalde, Xavi Grimau poetakataluniarrak idatzi du Gaua marrazki bat daabestia.

“Musika baxua jende baxuarentzat”Modu horretan deskribatzen dute printzesabizardunek egiten duten musika. Musikabaxua, “xumea, minimalista eta ozenegia ezdelako”. Garrantzitsua ahotsa izan dadilanahi dute, jostailuzko instrumentuak lagun-garri gisa erabilita. “Haurrak jaten oinarrizkoelikagaiekin hasten direnean bezala da; ezdugu nahi grabaketa ugari eta ordenagailuzegindako baseak dituen musika sortu hau-rrentzat”, adierazi du Casasek.

Taldea osatu aurretik, bai Casas eta baiMarcé, pop-taldeetan aritu ziren, eta fami-lientzako musika egiten hastean antzekomelodiei eutsi diete, “pop estetika minimalis-taz poesia letra burutsuak interpretatuz”.

“Letra irekiak egin nahi ditugu, ez denaesanda dakartenak”, dio Casasek. Hamahiruabestietako hitzekin gauaren inguruan igorrinahi duten mezua ez dela bat eta bakarradiote, zerbait anitza eta norberarendako bereaizan daitekeena baizik.

Haurrendako poesia idaztea gai zaila deladio Casasek, “txepelegiaren eta konplikatue-giaren” arteko oreka aurkitu behar delako.“Haurrak ez dira inozoak, ez dugu pedagogiaegin nahi”.

Gaueko entziklopedia eszenanDurangoko Azokan estreinatu du 2princeses-barbudes-ek Gaueko Entziklopedia Koxkorraikuskizuna, eta oraingoz, beste eszenaratzebat baino ez dute egin Bartzelonako EuskalEtxean. Hala ere, Herrialde Katalanetan dis-koak izan duen harrerarekin gustura azaldudira: “Jendeak aurreko proiektutik ezagutzengintuen eta disko-ikuskizuna zabaltzea erraz-tu egin du horrek”.

Euskal Herrian izango duen erantzunazzalantza handiagoa du Casasek: “Ez dakitnola joango den, esan didate haurrentzakomusika ez dela oso ohikoa, eta beldurra dutkontu serioegitzat hartuko ote den”.

Asmakizunak, teleskopiotik ikusitakoirudiak, fanfarre errumaniarra, ametsak,argiak eta beste erabiltzen dute Gaueko entzi-klopedia koxkorra eszenaren gainean jartze-ko. Plastikozko tronpeta, gitarra arrosa etaigel-maraken pareko instrumentuez sortzendute musika, “tropikoko zein ekialdekoer ritmoez” aberastua. Hitzgutxitan, familia osoarentzakoikuskizuna, poesia zertzeladaeta antzerki-elementu xumeekinjantzia. n


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

GAUZA SERIOA da, baina parrimurria eskapatzen zaitniri: “1994. urtean argitaratu zuen bere lehen liburua:Kea behelainopean bezala izeneko poema-bilduma. Urtehartan bertan argitaratu zuen Pavlov-en txakurrak saiohibridoa. 1995ean, Radiografiak ipuin-liburua eta Belu-na jazz nobela argitaratu zituen. Euskaldunon Egunka-rian ere irakur daitezke bere idazlanak. Gaur egunZuzenbide ikasketak egiten ari da”. Eta ez 55 urtetikgorakoentzako programa batean: 1975ean jaioa, 22urtetxo baino ez zituen Harkaitz Canok Telefono kaio-latua argitaratu zenean, 1997an, eta bibliografia horijarri ahal izan zuenean liburu-hegalean. Eta auskalonork pasatzen zizkion Zuzenbideko apunteak. Ezbaita ulertzen bestela.

Esan nahi dut, Rimbaud euskaldunik bada, Canoizan daitekeela hautagai nagusia; bikaintasuna etaloria hogei urteen bueltan lortzen hasi zen gureidazlea. Denek ez zuten berehalakoan ikusi. Edoaitortu zioten bibliografia gorabeheratsua. Garaihartako kritika batek konparatu zituen Telefono kaio-latua eta Beluna jazz aurrekaria: “Liburua interesga-rria bada ere, gustora irakurri badut ere, aitortubehar dut ez duela bete lehengo eleberria irakur-tzean sortu zitzaidan ikusmina”. Milurte berrikohamabosgarren honetatik, iruditzen zait parekozahartu direla biak: lehen irakurketa hartako zirraraberritzen dizutela, alegia, Aldatz behera itsasoan, Kol-txoia edota Whisky & Nolotil ipuinek.

Ipuinak eta poemak, baina iruditeria parteka-tzen dutenak: Heineken –begiak erabat zabalikzituela hil zen bati betazaletan txapak jartzeko–,Gillette –Jimi Hendrixek kopetan alderik alde eba-kia egin eta koka xehetua zinta batean jarri ondo-ren zinta hori buruan lotzeko–, Camel –geltokikoorratz-zainaren alabaren ahoan kokatzeko–. Poeti-ka moduko bat aurkezten dutenak, auskalo Cano-rena, gutxienez idazle berrientzat: “Urrutira joanzinen, urruntasunean zure idatzietarako ihesarenlasaitasuna aurkituko zenuelakoan. Iragana,hutsean emandako pauso bat zela-eta, ahaztu eginnahi zenuela. Ez zenuen oraindik ikasi etorkizunairaganera heltzeko lasterbide bat baino ez dela”.Eta ipuin batean aurki daiteke liburuak uzten dueninpresioa: “Aliziak baino fantasia gehiago nuelaburuan”. Horiek gutxi balira, bozgorailuetatik BetiMugan taldearen musika ozena: moztu ilea ispiluatzean etzanda daude zure begiak.

Ezin erabat objektibo izan, beraz, liburu honekin.Diru propioarekin erositako lehenetakoa, memorialiterarioan geratuko da portada lila-arrosa, ukigarria,Olariagaren hiru telefono poste harilkatuekin. Etaorduko irakurle hura, bertan betirakokaiolatua. n

AritzGalarraga

Telefono kaiolatua.Harkaitz Cano

Alberdania, 1997

Aliziak baino fantasia gehiago

Literatura


IKUS-ENTZUTEKOAK - ERDIKO KAIERA

1890 ETA 1920 ARTEAN hainbat frogaegin ziren 3D sistema zinematografi-koekin, baina mekanismo konplexuazela eta, ez zuen batere arrakastarikizan. 1922. urtean argazki bidez apli-katuriko lehen 3D filma iritsi zen LosAngeles hirira. Robert F. Elder kame-rografoa eta Harry K. Fairall ekoiz-learen eskutik. Proiekzio bikoitzekometodoa erabili zuten, imagina bikoloretan banatuz hain zuzen ere,gorria eta berdea; kolore bakoitzakbegi banatan zuen efektua. The Powerof Love filmak ez zuen batere arrakas-tarik izan, eta ekuazio honi 1929.urteko Wall Street-en erorialdia gehi-tuz gero, tridimentsionaltasunarenetena ekarri zuen –nahiz eta naziekere Joseph Goebbels-en eskutik 3D filmak erabil-tzen zituzten propaganda gisa –.

1934. urtera arte itxoin behar izan zen. MetroGoldwyn Mayer ezagunak, modu honetan grabatu-riko film labur batzuk dezenteko arrakastaz aurkez-tu zituen arte, eta Europan Louis Lumièrek Trena-ren iritsiera famatua 3D areto batean aurkeztu zuenarte. Orduan barneratu zen gizartean formatu hau.

Geroztik apenas izan zuen garrantzia eta pixka-naka indarra galtzen joan zen, nahiz eta IMAX sis-tema eta hainbat esperimentu eta formatu berrisortu zituzten. Baina 2009. urtean James Cameronzuzendariak Avatar estreinatu zuen. Filmaren balo-razioa alde batera utziz, sistema hau eta ikusleenarteko harreman hori estutzea lortu zuen pelikulahorrek. Zinema aretoez gain, etxeko telebista eta3D moldea eskutik joan zitezen lortu zuen. Hainbateta hainbat fabrikatzaile, zoroak bezala, beraienproduktuetan sistema hau ezartzen hasi ziren. Pix-kanaka gure egunerokoan hedatzen hasi zen, bainamodu oso okerrean. Txanpon ibiltari gisa imajina-tzen zuten eta jendea zinema aretoetara bultzatzekoaitzakia gisa. Korrika eta presaka sekulako film pilapasa zuten 3D formatura, sarreren prezioa nabar-men igota. “Hementxe daukagu negozioa!”, “Abe-rastu egingo gara!”, pentsatzen zuten. Baina ez zio-ten gauza oso garrantzitsu bati erreparatu: jendeaepe motzean engainatu dezakezula, baina luzerakonturatu egingo zirela lardaskeriaz.

Eta halaxe gertatu da. 2015. urtean, azukre kos-korra kafean nola, pixkanaka desegiten ari da siste-ma iruzurti hau. Hiltzen ari da. Hainbat konpainia-ren ahotik, min-oihuak besterik ez dira entzuten,sistema horri ez diotela sostengu gehiago emangoesanez. Ziur nago, honela jarraituz gero, urte gutxi

barru, guztiz desagertuko dela, edo lehenago pasazen bezala, bigarren plano batean geratuko dela. Suartifiziala besterik ez direlako, ikusgarriak bainaguztiz hutsak barrutik, desastre bat azken finean–bizpahiru filmen salbuespenarekin, Gravity etaHugo, esaterako.

Deskalabru honez gain, bada jende askok ezagu-tzen ez duen bitxikeria bat. Mundu guztiak ez duela3Dn ikusteko gaitasunik. Zergatik? Era honetanigortzean, bi irudi sortzen dira aldi berean, imajinalentera bidaliz. Honek banatu egiten ditu, begibakoitzak bana ikus dezan. Momentu horretan,fusio binokularra izeneko prozesua sortzen da bur-muinean, irudiak batuz eta sentsatzio tridimentsio-nala sortuz. Fusio binokular hori egiteko, zailtasu-nak dituzten pertsonak dira hain zuzen, sistema hauikusteko gaitasunik ez dutenak. Irudiak ez direlakomodu egokian garunera iristen.

Amaitzeko eta kontrapuntu positiboago batekinondorioztatzeko, izango al da noizbait sistema haubaliagarria? Jakina baietz! Gidoia idazterako garaian,elementu zinematografiko moduan hartzen dute-nean, hain zuzen ere. Hau da, plano mota, kolorea,aktoreen lana edo musika ezinbestekoak diren beza-la, 3Dri garrantzi bera ematen zaionean eta ez ikus-kizun soil gisa erabiltzean. Imajina dezagun moduhonetan errodaturiko film bati, tridimentsionalta-sun hori kentzen diogula. Momentu horretan, filmaulertzeko edo istorioa jarraitzeko zailtasunak sor-tzen badira, justu momentu horretan izango dabaliagarria sistema hau eta behin beti-ko geratuko da gure artean. Orduanesango dugu: 3D? Bai, eskerrik asko! n

Gaizka Izagirre

3D? Ez, eskerrik asko!


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

E A B A E T A N I D R E B S U AH I N F I N I T O R A I N O P SA N N O U L C N C B A S A R B IU E F N V D O Z E O J Z C A V GS Z P I O A Z R A Z A N I Z E AK T L A N C A J I L T E I H S CO U A D D R S V H K A R R N I SR G N R I D P N V S U B O G V UD A I U U D G O I I N L A S E VR Z T A U A N A R N P P P L S LG E I G R I F U R C I B O U A ZB G M D A V L F A V Z R Z A I TJ K I N F B P C J Z F M E T A RD F O O I I D A U K A T T O M NC H V E R R E A L I T A T E R V

7 9 2 4

1 9 4 5

4 8 6 7 2 9

1 8 2

4 3 9

9 2 4

1 7 5 2 4 9

9 3 7 8

2 8 5 7

Erraza

Zaila

6 3

3 1 2 8

5 8 1

3 9 6

6 8 3 7

8 4 9

4 3 5

5 7 1 9

5 6

Erraza

Zaila

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Ezker-eskuin:

1. Uholde-ur. Zailtasun handiz. 2. Eri bat bizitze-ko itxaropenik gabekotzat jo. 3. Ardi, hitz-elkarke-tetan. Elizako erlijio-irudi. 4. Ez positibo ez nega-tibo. Amerizioaren sinboloa. 5. Dago. Nafarroakoherria (Argazkian). 6. Jauzi. Pilota jokoan, ange-luan bertan jotzen duela. 7. Mahukarik gabekojaka edo jertse. 8. Haurra. Donostiako mendia.

Goitik behera:

1. Urez hanpatu. 2. Zureak. 3. Luze,goi. Zalantza partikula. 4. Renioaren sinboloa.Akatsa. 5. Nahi bizia,gutizia. 6. Azal gogor.Lutezioaren sinboloa. 7. Arrazoi, zergati. Ez hotz ez bero. 8. Nagitasunez. 9. Nuklearra.

Ezk

er-e

sk

uin

:1.

Uha

r, O

zta.

2. H

iletsi

,.3. A

rt, Ik

ono.

4.

Neu

tro, A

m. 5

. Da,

Arle

gi.

6. Ik

oti,

Pik.

7. T

xalek

o.

8. U

mea

, Ulia

. G

oit

ik b

eh

era:

1. U

hand

itu.

2. H

ireak

. 3. A

ltu, O

te. 4

. Re,

Tatx

a. 5.

Tirr

ia. 6

. Osk

ol, L

u.

7. Z

io, E

pel.

8. N

agik

i. 9.

Ato

mik

oa.

216387549

437569128

958412763

743951286

169823475

825674931

692148357

571236894

384795612

795123864

162894573

483657291

351946782

674238915

928715436

817562349

549371628

236489157

Sudokuak

Soluzioak

Bertso-zopa

Gaur ezin dut _____ eginhau da bihotzeko mina,buelta ta buelta burua________ gordina,alperrik ehun mila _____zenbatzeko ahalegina,_____ dut bertso finalagero Fidelen _____,gaur ere ez ____ lagungarriMari Landara sorgina,ta nire botikineansoilik _____ aspirina,____ amets ederrenata gaurko lorik _____,pelikula biek dute protagonista _______ .Ilusioak _______ duhorrenbeste desengaino,gure _____ maite dutnoski __________,baina gaurko gizarteandana _____ dana laino,gaur mila aukera daudebakarra zena ________,ta ___ normala nahi nuen ai gizaki ____ ñaño,baina zure alaba ereez duzu ________ joño,eta gurago dut bizibehin iritsita ________,zalantza haundi batekin_____ min egin baino.

Gurutzegrama

EUGENIO PEREZ

BIZ

KA

IKO

BE

RT

SOZ

ALE

ELK

AR

TE

A

Gau

r ezin

dut

lori

keg

in/h

au d

a bi

hotz

eko

min

a,/bu

elta

ta b

uelta

bur

ua/e

rrea

litat

ego

rdin

a,/alp

errik

ehu

n m

ila a

rdi/

zenb

atze

ko a

haleg

ina,

/jar

ridu

t ber

tso fi

nala/

gero

Fid

elen

mit

ina,

/gau

r ere

ez

zait

lagun

garr

i/M

ari

Land

ara

sorg

ina,/

ta n

ire b

otik

inea

n/so

ilik

dauk

atas

pirin

a,/ni

ream

ets e

de-

rren

a/ta

gau

rko

lorik

ezi

na,/

pelik

ula

biek

dut

e/pr

otag

onist

a be

rdin

a./

Ilusio

ak s

ortz

endu

/hor

renb

este

des

enga

ino,

/gur

e al

aba

mait

e du

t /no

ski

infi

nito

rain

o,/b

aina

gaur

ko g

izarte

an/d

ana

haus

kor

dana

lain

o,/g

aur m

ilaau

kera

dau

de/b

akar

ra z

ena

gaur

dain

o,/t

a ni

kno

rmala

nah

i nue

n/ai

giza

kier

gelñ

año,

/bain

a zu

re a

laba

ere/

ez d

uzu

ezag

utze

njo

ño,/

eta

gura

go d

utbi

zi /be

hin

iritsi

ta h

onai

no,/

zalan

tza

haun

di b

atek

in/b

erar

imin

egi

n ba

ino.

Osa ezazu Fredi Paiak, 2014ko Bizkaiko Bertsolari Txapelketako irabazleak, finaleanbotatako bertsoa. Laguntza behar izanez gero, falta diren hitzak zopan bila ditzakezu.


ERDIKO KAIERA - OSASUNA | IDOIA AGIRRE* |

Babeslea: iametza Interaktiboa

BOST URTEKO Hans txikia –beneta-ko izena Herbert Graf zuen– izanzen Sigmund Freudek artatutakolehenengo haurra, 1908an. Hansekez zuen etxetik irten nahi, beldurzen kalean zegoen zaldiak koskaegingo ote zion. Gurasoak, Freudeningurukoak izanik, laguntza eskejoan zitzaizkion.

Freudek ordurako idatzia zuenhaurren sexualitateari buruzko Hirusaiakera. Gurasoei gomendatu ziengaldetzeko semeari zertan pentsa-tzen zuen, zer sentitzen zuen aitaeta amari buruz, baita jaio berria zenarrebatxoari buruz ere. Hansek egu-nero hitz egiten zuen aitarekin, etahark ohar interesgarriak egiten ziz-kion, gutun bidez, Freudi.

Halaxe, poliki-poliki haurra lasai-tuz zihoan neurrian, egoera argituzjoan zen. Psikoanalista austriarrarenustez, Hansek ama beretzat nahizuen eta aita urrunarazi. Baina horrekaitaren gaitzespena ekar ziezaiokeen,eta beldurra sentiarazten zion, Han-sek aita maite baitzuen. Desioareneta debekuaren arteko borrokarenondorioa sintoma fobikoa zen: zaldibibotedunak koska egingo ote zionbeldurra. Sintoma horrek onura ekar-tzen zion Hansi, bestalde: amarenondoan geratu ahal izatea.

Haurren garapen afektiboarengarrantziaHaurren garapen afektibo-sexuala etahorrek helduaren baitan duen garran-tzia gure kulturaren ondarea da. XX.mendetik aurrera asko ikertu da hau-rren garapen psikikoaz: jaiotzen dire-netik haurrek martxan jartzen dituzteharremanetarako baliabideak, etainguruarekin eragin-trukea dute.Haurrek, nortasunaren garapenerako,

beren gorputzaz eta adimen gaitasu-nez jabetu behar dute, hasierakoharreman sinbiotikoak gaindituz.

Gaur egun ere, Hans bezala iru-dikatutakoaren beldur diren neskatoeta mutikoak badira. Batzuetan bel-durra zerbaiti diote, bestetan larri-durak ez du arrazoi zehatz batekinloturarik. Larritasunak gurpil-zorobatera darama pentsatzeko gaitasu-na. Besteekiko harremanak, kontro-latu ezin daitezkeenak, oso arrisku-tsuak bihurtzen dira, eta ondoriozinteres gabekoak.

Ondoez hori sentitzen dutenhaurrak motibatuta joaten dira tera-pia saioetara: amodio eta haserreak,debekatuak nahiz ezinezkoak, jos-tailu, paper zuri eta arkatzak erabilizadierazi ahal izango dituzte. Hau-rrak jolasaren bidez adieraziko duzerk kezkatzen duen. Prozesu tera-peutikoaren helburua da marraztu-tutakoari zentzua ematea, inguruko-arekin artikulazioa bilatzea, etaondoren sinbolizatu ahal izatea. Sin-boloak iragana eta oraina biltzen

ditu, eta maitatutako zerbait galtze-ko esperientziaren ondoren sortzenda. Haren lekukoa da.

Hansek, izutzen zuenaz hitz egi-tearekin batera, beldur bat asmatuzuen. Horrek lagunduzion. n

‘Hans txikia’, haur psikoanalisiaren hastapenak

Harreman afektiboakgaratzeko prozesuan,ume askori beldurra

sortzen zaio;batzuetan, arrazoi

zehatzik gabekobeldurra da. Behekoargazkian: Sigmund

Freud, Hans txikia(Herbert Graf)

altzoan duela, 1905aldera.

LUIS

MIG

UE

LBU

GA

LLO

SÁN

CH

EZ

-CC

BY

SA

*Idoia Agirre psikiatra da.


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

Kaixo Ane. Arazo larria duzue etxarte horretan.Argazkian ikusten direnak kukurrutxa helduak eta harenkumeak dira; zuk aipatzen dituzun puntu zuri horiek,alegia. Kukurrutxak landareari ahoko eztena sartu etaizerdia zurrupatzen dio. Hauts beltza ere kukurrutxarenondorioa da: intsektu horiek egiten dituzten kaketanugaltzen den onddoa. Ez du berak kalte izugarririk sor-tzen, hostoari ken diezaiokeen argia izan ezik.

Ni limoiondoaren laguna banintz, eskueran daudenadarretako hosto eta zortenak garbituko nituzke xaboi-urez. Kotoi zati batekin edo gaza gozo batekin busti etaigurtziz hautsa kendu eta kukurrutxak askatuz bildu.Askatu nahi ez duen kukurrutxa egoskor alaenik balego,kotoia alkoholetan busti eta harekin igurtziz saiatu. n

Irakurleak galdezka

TXINDURRIAK ez ditut inoiz are-riotzat izan. Erleak edo gure espe-ziea bezala taldekoia izateak,agian, halako begirune bat izaterabultzatu izan nau. Buelta etorriden arte. Aurreko batean, mahas-tiko belarrak txukuntzen, belauni-ko jarri eta txindurri-muntotiktxindurri-muntora belarrei tirakaari nintzela, horra eskularruetatikgora non igotzen zaidan txindurrigorri oste bat. Eta belaunburue-tan gora beste bana. Hozkaz josinaute ni jabetzerako. Hilabeteakigaro dira, eta guda zelaia ederkimarkatua dut oraindik azalean.

Zorriek eta txindurriek baduteelkarrenganako joera berezi bat,oraindik erabat ezagutzen ezduguna. Toki askotan ikertzen aridira batzuen eta besteen espeziedesberdinen arteko zerikusia.Ahizpen arteko hartu-emana dute.Elkarri mesede egiten diote: landa-reen puntta berri gurietan, elikadu-ra gozoena eta errazena dutenkimuetan, zorriak zaindu eta are-rioengandik babesten dituzte txin-durriek, gero haiek egingo dutensabel-hustearen gorozkia gutiziagoren baitute beraiek. Etxerikonenetan itoginak bezala, ahizpenartean bestelakotik ere gertatu ger-tatzen da: ustez ezin xaloagoa

dena, benetan ezin makurragoaizan. Eta ez jakin... Gaur jakindudanez, txindurriei muturrerabarre egiten dieten zorriak aurkitudituzte: txindurri kumeen usainaimitatu eta zorri kumeak txindurri-tegiko haurtzaindegira eramatendituzte, gero hango kumeen jatenabertatik bertara lapurtzeko.

Zorria ez da eskinosoa, bainahoriek ere badute elkarren berri.Iledunon azalean bezala, animalialumadunen azalean ere zorriakederki bizi izan ohi dira. Txist han,txist hemen, tarteka odol pixka batzurrupatu eta aurrera bolie! Eski-nosoak ere izaten ditu nonbait, etaahizpa gisa datorkiona baina bene-

tan bizkarroi gogaikarria besterikez dena nola bazterreratu eta luma-jea garbitu? Horra han eta hemen,nonahi, txindurritegia. Mokoa mal-tzur okertu eta saltoka-saltoka lasaiederrean txindurritegira hurbildu,zorabioak joko balu bezala gorpu-tza bertan etzan, hegoak zabal-zabal egin, lumatza lainezaz astin-du eta harrotu eta datorkionkili-kilialdirako apain-apain gerta-tzen da. Txindurriak lumadiansartu, eta azido formikoa askatukodute. Eskinosoarenkilimagarri, bainazorria akabatuko duenintsektizida. Txindu-rrien mendekua. n

Eskinosoak(Cyanocitta

cristata)txindurrien

azido formikoabaliatzen dulumen arteko

zorriakakabatzekointsektizida

gisa.

RO

BH

AN

SON

-CC

BY

Zorria, txindurria eta eskinosoa

Kaixo. Patioan limoiondo handi bat daukagu, limoi askodauka baina ale txiki samarrak aurten. Udazkeneankukurrutxez bete zen. Orain hosto azpietan puntu zuriakditu, argazkian ikusten direnak. Gainean, berriz, hautsbeltz-beltza ageri zaio. Zer egin dezaket? Eskerrik asko.

Ane Balerdi (Alegia)


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

MELANESIA, 1774. James Cook kapi-tain ospetsuak hareazko uhartehandi bat marraztu zuen egungoKaledonia Berriko eremua hartzenzuen mapa batean. Uharteari Sandy(hareatsua, ingelesez) izena jarri zionkapitainak, asmamen biziaren etaorijinaltasunaren erakusle. Irla hurabehin eta berriro mapetan azalduzen 2000. urtera arte. Cookekmarraztutako tokian ura besterik ezzegoela egiaztatu zuten arte, alegia.Posible al da esploratzaileak ustezaurkitutako hondar piloa, mendeenpoderioz, urpean geratu izana? Ez,gune horretan ozeanoak 1.400metroko sakonera baitu.

Kontua da sasoi batean frantzia-rrek existitzen ez den lur zatiarengaineko eskubideak aldarrikatuzituztela, baita lortu ere. Orduzgeroztik, ur eremu huts horrek Ilede Sable du izena.

Baleazale ingeles batek, Doug-herty kapitainak, Australiatik gertuirla txiki bat aurkitu zuela jakinarazizuen 1841ean. Apaltasun osoz,Dougherty uhartea deitu zion. Jato-rrizko deskribapenean kapitainakzioen ustezko lur zatitxoa elurrezestalita zegoela, baina 1909ko espe-dizio bat ez zen irla topatzeko gai

izan. Urte batzuk geroago, Cookeneta Doughertyren herrikide batek,Davis kapitainak, zera idatzi zuen:“Irudipena daukat Dougherty uhar-tea urtu egin dela”. Irla hura ere ezzen existitzen baina, kasu honetan,balea arrantzaleak ez zuen ikusitakoaasmatu; besterik gabe, iceberg bate-kin egin zuen topo.

1798an James Rennel kartografo-ak, Mungo Park esploratzaile esko-ziarrak emandako informazioa balia-tuta, Afrika erdialdeko mapa bateanmilaka kilometroko mendikateamarraztu zuen: Kong mendiak. Men-dikate eskergak, besteak beste, egun-go Nigeria eta Sierra Leona zeharka-tuko lituzke alderik alde.

Rennel Londresko Royal Geo-graphical Societyko sortzailea iza-nik, inork ez zuen zalantzan jarrihark marraztutakoa eta, ehun urtez,bidaiariek itzulinguru luzea eginzuten orografia malkartsua saiheste-ko. Luis-Gustave Binger frantzia-rrak mendikatea berariaz esplora-tzea erabaki zuenean, jakina, ezzuen ezertxo ere topatu.Eta, hala, XIX. mendea-ren bukaeran Kongmendiak mapetatik ken-tzen hasi ziren. n

Neskaperlarik gabeVINCENT ICKE astronomo etaartista holandarrak JohannesVermeer margolariaren Neskaperlarekin (1665) koadro ezagu-na ikertu du eta New Scientistaldizkarian argitaratu du iker-ketaren ezusteko emaitza: koa-droko neskaren belarrian ezdago perlarik. Ickeren arabera,ez da ohikoa perla naturalektamaina hori izatea eta naka-rrak distira zuriagoa, apalagoaizan beharko luke. Hortaz,belarritakoa zilar edo eztainulanduzkoa izango zen segurue-nik, edo bernizatutako Vene-ziako kristalezkoa, bestela.

Margolanaren jatorrizkoizenek Ickeren teoria babestendute. Delfteko artistaren laneninbentariorik zaharrenean(1676), izenburu honekin agerida: Turkiar estiloko erretratua.Ondoren Neska turbantearekinedo Neskaren burua ere esanzioten. Neska Perlarekin izen-burua ez zen lehenengoz 1995arte azaldu, eta hala jarraitukodu aurrerantzean, maisulanaerakusgai duen MauritshuisErrege Galeriako arduradunekadierazi dutenez, Neska perladirudien belar ritakoarekin ezdelako batere erakargarria. n

Arrastoak

John Caryk 1805eanargitaratutakoAfrikako Mapa Berria.Gineako golkoareniparraldean dagoenmarra okerra da Kongmendikatea. Marrarenjarraipenak IlargiarenMendiak adieraztenditu, eta, hala, bimendikateekkontinenteamendebaldetikekialdera zeharkatzendute, mapanbehintzat. Mapetatikkanpo ez baitiraexistitzen, ez bata ezbestea.

Bidaia hirukoitzainora ez


TERMOMETROA

DESZENTRALIZAZIO LEGEA FrançoisMitterrand presidentearen garaianhasi zen lantzen. Errepublikakolurraldetasunari, erakundeei etahauen funtzionaltasunari dagokie.Errepublikako eskualdeak (erregio-ak) 22 dira gaur egun. Eskualdeenmapa hori 1964n egin zen. 2016kourtarrilaren 1ean, berriz, 13 izanendira. Hau da, eskualde zabal eta anitzhauek are zabalagoak eta anitzagoakizanen dira ordutik aitzina, Hexago-noko herrialdeen nortasuna are lau-soago geratuko da mapa berrian. Etahorien artean, Euskal Herria. Mapaberria ez da guztiz bukatua, eztaeskualdeetako erakundeen eskume-nak zehaztuak ere.

Eskualdeen lege berriaren lehenproposamena iazko ekainean eginzen Frantziako Legebiltzarrean.Asanblea Nazionaleko diputatuekmapa berriaren proiektua berretsizuten. 277k alde egin zuten eta252k aurka. 33 abstenitu ziren.Iaz, 50 diputatu pasa ziren aurkako-en multzora. François Hollandepresidentearen deszentralizaziopolitikak ataka are eta estuagotikiragan beharko du aurten. Legeberria diputatuek eta senatariekadostu behar dute, baina orain arteez dira bat etorri. Senatariek 15eskualde aurreikusi zuten eta dipu-tatuek 13. Eskualdeetako mapa, etahiriburuak zein izanen diren ez datrenkatu oraindik (ondoko mapandituzu ikusgai). Uneon, hiriburuenizendatzea da jokoan. Senatariek eta

diputatuek osatutako batzordeparekideak adostasuna erdietsi izanezean, diputatuek ebatziko dutemaparen egitura.

Ipar Euskal Herriaren geroaAkitania izan da Ipar Euskal Herria-ren eskualdea Hexagonoaren egitu-ran: Gironda (Bordele da hiriburua,

FRANTZIAKO ESKUALDEAK

Frantziako Legebiltzarreko diputatuak eta senatariak Estatua deszentralizatzeko lanean ari dira.Iaz hainbat lege onartu zituzten eta aurten ere berriak espero dira. Eskualdeen mapa berriak2016ko urtarrilean osatuta izan behar luke. Eskualdeak berritu ondoren, departamenduaren

eredua ere aldatuko omen da. Hona jarraian, 2015era begira egindako kronika.

Aro politiko berriko mapa egokitzekoarazoak ditu Hexagonoak

| MIKEL ASURMENDI|

Bretainia

Pays

de la Loire

Centre

Ille-

de-France

Nord-Pas-de-Calais

eta Pikardia

Akitania, limousin

eta Poitou-Charentes

Midi-Pyrenees eta

Languedoc-Rousillon Provence-Alpes-

Cote-d’Azur

Rhone-Alpeak

eta Auvernia

Borgoina eta

Franche-Comte

Alsazia, Lorrena eta

Champagne-Ardenne

Korsika

Bi normandiak

� Bordele

�Tolosa

Montpellier �

� Lyon

Dijon �

� Lille

� Caen

� Rouen

�Roazhon �

Orleans

�Naoned

�Poitiers

�Limoges

� Marseilla

Ajaccio �

� Besancon

� Estrasburgo

� Metz� Amiens

Clemont-Ferrand

�

Chalons-enChampagne

�

Errepublikako Eskualde berriak

Eskualdeak

� Aldaketak izanen dituzte� Aldaketarik gabe

Hiriburuak � Erabakita� Aurreikusiak

� Lehian


TERMOMETROA - FRANTZIAKO ESKUALDEAK

240.000 biztanlerekin), Pirinio Atlan-tikoak, Dordoinia, Landak eta Lot-eta-Garona departamenduek osatua.Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zube-roan 289.000 biztanle dira. PirinioAtlantikoak departamenduan dagoBearnoarekin batera (Paue da hiribu-rua, 85.000 biztanlerekin), berezkolurralde ezagutzarik eta izenik gabe.Eskualde berriaren izena Akitania,Limousin eta Poitou-Charentes izanliteke 2016tik aitzina. Bordele izangoluke hiriburua. Besteak beste, eskual-de horren aurrekontua handienabaita: 1,4 milioi eurokoa. Beste bieskualdeek, hurrenez hurren, 660 eta460 milioiko aurrekontua dute.Eskualde berriak 5,8 milioi biztanleizango lituzke. Euskal Herriaren eza-gutza eta nortasuna are lausoago iza-nen dira, beraz. Kontseilu berriak183 kide bilduko ditu.

Ezkerreko, zentroko eta eskuine-ko alderdiek beren interesen arabe-rako borrokan diharduten bitar-tean, herrialde txikietako espresiopolitiko gutxituak hauteskundeetan

nola moldatuko diren ikuskizundago. Euskal alderdi abertzaleenaukerak, adibidez, orain arte muga-tuak baziren, aurrerantzean ez diraaiseago zertuko. Ipar Euskal Herriaez da berezko lurralde gisara ager-tzen ez den bakarra. Bretainiarrek,esaterako, ez dute lortu eskualdebakarrean biltzea. Pays de la Loireeta Bretainia eskualdeak bakarraizatea aldarrikatu dute historikokibretainiar nortasunaren aldekoalderdiek. Deszentralizazio lege

berriak, II. Mundu Gerraren ondo-ren bi eskualdetan zatitutako Bre-tainia batzeko bidea errazten zuelapentsatu izan dute. Legeak lege,Frantzia zentralizatuaren aldekoalderdiak legea beren alde paratze-ko trebeagoak eta indartsuagoakdirela ageri da berriz ere.

Alsaziarrak, berriz, eskualdebakarrean bilduta bazeuden ere,Lorrena eta Champagne-Ardenne-rekin batuko dituzte. Alsaziarrakkalera atera ziren manifestatzeraurte hondarrean. Estrasburgoksegituko du hiriburua izaten. Gai-tzerdi. Amaitu gabeko mapan izen-datua dagoen hiriburu bakarra da.

Korsika da eskualde esangura-tsua Frantziako egituraketan.Eskualde berrien legeak ez du orainarte bere izaera aldatuko. Orobat,itsasoz harandiko beste lau eskual-deek (DOM-TOM izendatua) ber-din jarraituko dute. Korsikarrek,alabaina, Estatutu bereziko lurraldekolektibitatea (elkargoa) osatzendute, berezko izaeraren ezagutza.

Politikari askokharriduraz ikusi duEskualdeen Mapagauzatzeko lege berriaosatzeko modua. Azkenurte honetan hartutakoerabakiak fiteeztabaidatuak izan dira,doi-doi aztertuak

EZKER ABERTZALEAREN ildo nagusiak batzen dituensiglak dira EHB: iparraldean EH Bai, hegoaldean EHBildu. Koalizioa izatetik mugimendu zabala izatekojaidura agertu dute azken urteotan ezkerreko alderdiabertzaleek. Izan ere, iraganeko politika bertikala eginbeharrean, politika horizontalagoa lantzea eskatzenari dira herritarrak. Iparraldeko abertzaleek aitzinahartu dute, EH Baik iazko abenduan egin zuen biltzareratzailean lehen urratsa eman zuen. Biltzarrean,oinarri politikoak finkatzeaz gain, EH Bairen zuzen-daritza berria izendatu zuten, baita Ipar EuskalHerriaren ezagupen instituzionalari buruz dutenjarrera zehaztu ere.

Egiari zor, biltzarrean hartutako erabakiak ez dirahedabideetara iritsi. EH Bairen ildo nagusiak AB etaSortu dira. Funtsean, EH Bai (2007an eratua) ezkerabertzalearen iraganeko (2002an) zatiketa konpontze-ko eratu zen, baita iraganeko zauriak arintzeko ere.ETAren amaierak ezker abertzaleko ildo ezberdinenaldeak murrizten lagundu du, dudarik gabe. EH Baikgatazka politikoaren konponbideaz egin dituen gogo-etak eta haren jarrerak koalizioa –mugimendu zabalabilakatzeko bidean– batu eta indartu egin du ezkerabertzalea. Areago, ezker abertzaleak Iparraldeansinesgarritasuna irabazi du. Horren lekuko da Baiona-ko Agiria. Tokiko alderdi guztiek, ñabardurak ñabar-dura, hutsunerik hutsune, ezker abertzaleak sustatuta-

ko Gernikako Akordioa edota Aieteko Konferentzia-ri sostengua ekarri diote. Besterik da Ipar EuskalHerriaren bilakaera instituzionalaren aurrean EH Baiosatzen duten alderdiek duten jarrera. Iraganeko Eus-kal Departamenduaren aldarrikapena, LurraldeElkargoa bilakatu zen azken urteotan, Batera plata-formaren gidaritza zabalaren pean. Alabaina, 2013an,Pierre Andre Durand prefeta berriak Lurralde Elkar-goaren ideia burutik kentzeko esan zien aldarrikape-naren bultzatzaileei. Prefetak Ipar Euskal Herriarenegituratze instituzionala Herri Elkargo aukera berria-ren bidez gauzatzea proposatu du.

Egiari zor, Frantziako Estatuaren jarrera ez daustekabekoa izan. Ustekabe handia Sortu alderdiakeman zuen hauxe adierazi zuenean bere azken (irai-lean) biltzar nagusiaren ondoren: “Herri Elkargoarenopzioa berezko estatus instituzionala irabazteko bal-dintzak indartzeko gisan ikusten dugu”. Iraganak ira-gan, datorren martxoan izanen dira departamendue-tarako hauteskundeak. Biarnesak eta euskaldunakbatzen dituen departamendurako azken bozak lirate-ke, aro politiko berri baten boz esanguratsuak, iraga-naren eta geroaren boz mugarriak iparraldeko ezkerabertzalearen etorkizunerako, baita EH Bai mugi-menduaren sendotze bidean ere. Halaber, EH Bairenibilbide berria eredu lagungarria izan liteke hegoalde-ko EH Bilduren bilakabidean.

EH Bai mugimendu zabala berrosatzeko xedetan


FRANTZIAKO ESKUALDEAK - TERMOMETROA

Departamenduetako bozak Datorren martxoaren 22an eta 29aneginen dira departamenduetako hau-teskundeak. Ondoren, aspaldiko ira-garpena betez gero, Frantziakodepartamenduak desagertuko dira.Urte honetan halaber, abenduan,orain osatzen ari diren eskualdeetanhauteskundeak eginen dira. Politikariaskok harriduraz ikusi du EskualdeenMapa gauzatzeko lege berria osatze-ko modua. Azken urte honetan har-tutako erabakiak fite eztabaidatuakizan baitira, doi-doi aztertuak. Batekbaino gehiagok horren arrazoiahonela adierazi du: iragan abenduanlegea onetsi izanak badu zerikusiaaurtengo eskualdeetako hauteskun-deak abenduan egin izatearekin. Izanere, lege bat onartzen denetik hautes-kundeak egin ahal izateko urte batekiragan behar du gutxienez. Zenbaitsektore politikoren iritziz, lege berrihorren gauzapena ez dagokio bereburua goi-mailako demokraziatzatjotzen duen estatu bati. Alegia, ez daeredugarria. Mapa tarrapataka disei-natua izan dela begi-bistakoa izateazgain, eskualde berriek izanen dituzteneskumenak ez dira zehaztu orainoko-an. Euren funtzioak ere ez dira agerilege berrian, ezta ondorioz, departa-menduen ordez izanen omen direnordezko erakundeak ere. Hots, Sena-tuan aztertzen ari diren departamen-duen eskumenak nola iraganen direneskualde berrien instituzio berrienfuntzioetara, baita nola egokitukodiren ere. Frantziako Gobernuakargitu beharko du zein diren deszen-

tralizazioaren helburu nagusiak: des-zentralizazioaren xede nagusiarenhirugarren atala deritzana. Departa-menduen ordezko Herri elkargoenegitura bolo-bolo zabaldu da azkenurteotan, baina inork ez daki zertanfuntsatzen den. Ez dezagun ahantziere, deszentralizazioaren politikanmetropolietarako Polo ereduak deri-tzatenak ere aurreikusiak direla.

DeszentralizazioaDeszentralizazioa eta egituratzeberria ulertzeko Ipar Euskal Herri-ko bi senatarien aburuak ezagutzeabesterik ez dago. Jean-Jacques Lase-rre senatari zentristaren hitzetan,eskualdeen mapa berriaren legeaeztabaidatu denean Ipar EuskalHerria ez da aipatu izan behin ere.Halaber, berak lege kontuak ezdituela menperatzen esan du. Bes-teak beste, eskumenen zehaztapena,hala herri nola hirien arteko harre-manak adostu beharko dira deszen-tralizazioaren hirugarren atala dela-koaren markoan. Kontraesanak ezdira gutxi: deszentralizazioarenazken atalaren atarian daude, etahasiera batean daudela diote ere bai.

Tokiko parlamentari sozialistak,Colette Capdevielle eta Sylvie Alauxparlamentariak, eskumenak ezagu-tzeko zain daude. Frédérique Espag-nac senatari sozialistak zer esanaizan beharko luke. Alta, tokiko poli-tikariak Parisko nagusiek esangodutenaren zain egon ohi dira. Hori-xe da euren ezaugarrietako bat.

Baionako Unibertsitateko Zuzen-bide irakasle Eneritz ZabaletaEskualdeen mapa berriaz mintzatuzen urte amaieran. Besteak beste,hauxe erran zuen: “Ipar EuskalHerria gaur egun baino lurraldehandiago batean ariko da. Lehengaldua zegoen eta orain are galdua-go ikusten dut”. Pirinio Atlantikoe-tako Durand prefetak Ipar EuskalHerriari begira proposatutako Herrielkargoen kariz, berriz: “Legeazehaztuta ikusi gabe, ezin da deusberririk esan”. Beraz, herri elkargo-aren proposamenak Batera platafor-maren Lurralde elkargoaren propo-samenari aitzina hartu dio. Berriki,Baterak prefetaren Herri elkargoa-ren proposamenari baietza emandio urrats gisa, Lurralde elkargoarenxedetan, plataformaren eletan. Esta-tuak, hots, botereak berezko meka-nismoak ditu herriak sortzen dituenbitartekoei aitzi egiteko. Baterariedo Hautetsien Kontseiluari, kon-parazione.

ZentralizazioaFrantziako Estatuak –aldian aldikogobernuek nahiz Parisko Legebil-tzarrak; Senatua eta Asanbleabarne– aspaldidanik iragarritakodeszentralizazioa nola gauzatukoduen inkognita da oraindik ere.Frantziako Estatuaren egitura zen-tralista astuna, motel eta nekez bir-moldatzen ari da. Europako estatuboteretsua izan arren, aro berrieiegokitzeko arazoak ditu. V. Errepu-blikaren eredua zaharkitua dago.François Mitterranden aroaz gero,baita ondorengo ezkerreko gober-nuen ondoren –30 urte joan diraharrez gero–, alderdi sozialistarenFrançois Hollande azken presiden-teak ez du eskuinaren bestelakopolitikarik gauzatu.Ezker edo eskuina izan,frantziar estatuan jako-binisten logikak nagusiaizaten jarraitzen du. n

Tokiko politikariakParisko nagusiekesango dutenaren zainegon ohi dira. Horixe da eurenezaugarrietako bat

EH Bai-ko kideek orain arteko koalizioa ezkerreko mugimendu bateratuabilakatzeko emandako urratsak azaldu dituzte hil honetan, Baionan.


TERMOMETROA

HERRI EUSKALDUNAK

Ez omen dago aztoratzeko arrazoirik, baina arreta galtzerik ere ez. Herri euskaldunenetan ere gaztelania bere bidea egiten ari da. Gipuzkoako TolosaldekoAsteasu, Alegia, Amezketa eta Berastegi dira horren adibide. Alegiako nondik norakoez

aritu zaigu Mikel Alkorta herritar hizkuntzalaria.

Alarmarik ez, baina adi

XABIER BENGOETXEAK Tolosaldekoeskualdeko lau herri-arnasguneaztertuak ditu, Arnasguneak, Ezagu-garriak. Zenbait arnasguneren egoerarenbehaketa lanean bilduak. Asteasu,Alegia, Amezketa eta Berastegikodatu demografikoak, soziolinguisti-koak eta bestelakoak ikertu ditu etaatera duen ondorioaren arabera,arnasguneak indartsu daude eta ezdago alarma sortzeko arrazoirik.Alabaina, arnasguneetan errepikatuohi diren joerak ageri dira lauherriotan ere: euskaldun kopuruak,gutxi bada ere, behera egin du; jato-rrizko hizkuntza euskara dutenenkopuruak behera egin du; eta etxeaneuskara hutsez aritzen direnenkopuruak ere behera egin du. Bes-teak beste, euskaldunak etxean aridira euskaraz eta gaztelaniaz hitzegiten, eta kalean euskarari gehiagoeusten diote. Bengoetxearen ikerke-ta lanaren ondorio nagusiak dirahoriek. Ondoko orrialdean, Tolosal-deko Atariak Mikel Artola alegiarrariegindako elkarrizketa duzue. Filolo-gia ikasketak egindako herritarrakaitortzen du euskararen arnasguneizatearen kontzientzia gutxi dutelaherrian, eta halako herri euskaldu-netan erabat euskaraz bizi direlaesaten bada ere, ez dela guztiz egia.

Lurralde antolaketaren eraginaHerri txikietan aldaketa txikiek ereeragin handia izan dezakete. Asteasunkolpera etxe saila egiten bada gertaliteke biztanle berri gehienak euskarahiztunak ez izatea, edo gerta litekeetorri berriekin ez euskaraz ez gazte-laniaz egitea, urbanizazio berria ondohesituta dagoelako eta etorri berriekherriko bizitzan parte hartzeko asmo-rik ez daukatelako. Hots, lurraldeantolamenduak eragina duela hizkun-tzen erabileran, nahiz eta ez den

inondik ere faktore bakarra. Gai horri buruz hausnarketa egi-

teko hain zuzen, 2014ko urtarrileanantolatu zuten Gipuzkoako ForuAldundiak, UEMAk eta Kontsei-luak UEUren lankidetzarekin,Lurraldea eta Hizkuntza I. jardunaldia.Jarraipena izango du hasitakoak etaotsailaren 5ean eta 6an, Donostian,bigarren jardunaldiak egingo dituztelurralde antolakuntzan hizkuntzairizpideak txertatzeko erronka etatresna zehatzei buruz. n

Babeslea: Hondarribiko Udala

Herri bizian ala lotarako herrian bizi, ez du berdin eragiten hiztunengan.Argazkian, Asteasuko etxe saila.

DA

NI

BLA

NC

O

| ONINTZA IRURETA AZKUNE |


HERRI EUSKALDUNAK - TERMOMETROA

MIKEL ARTOLA Alegian jaio zen duela 24 urte, etaegun, bertan bizi da. Euskal filologian lizentziatua,soziolinguistikako masterreko ikasle da orain. Bertso-zale Elkarteko kidea ere bada, eta bertan ari dalanean. Hizkuntzarekin eta haren egoerarekin ardura-tuta, Alegia bezalako herri euskaldunek duten ardurazgogoeta egin beharra dagoela dio.

Alegia Tolosaldeko euskararen arnasguneetako bat da.Hala bizi al duzue zuek?Beti bizi izan gara euskaraz hemen. Umetatik, ni etanire adineko jendea euskaraz aritu gara eskolan, esko-laz kanpoko ekintzetan, lagunartean, familian,... bainaez dakit arnasgunea izatearen kontzientziarik otedugun. Nik esango nuke ez dugula asko hausnartuAlegiak euskararentzako duen garrantziari buruz.Natural bizi dugu euskaraz bizitzea.

Belaunaldiz belaunaldi natural transmititu dela eus-kara...Zortea izan dugu, euskara gehien erabiltzen denetari-ko zonaldea da gurea. Natural transmititu da hizkun-tza, gazteen artean mantendu egin da, eta alde horre-tatik ez dugu arazorik izan. Kontua da, ordea, orain,gauzak estutzen hasi direla, dirudienez. Hau da, orainari gara konturatzen arnasgune izatearen kontzientziahartu behar dugula.

Non, zertan ikusten duzu aldaketa hori?Nik 24 urte ditut eta zaila da aldaketa handirik ikusteabaina Xabier Bengoetxeak duela gutxi egin zuenazterketaren arabera, joera ez da ona.

Bestalde, ikusten duzu herrian zenbait tabernatanzerbitzaria ez dela euskalduna, edo kultura kontsumi-tzeko garaian erdaraz egiten dela asko. TolosaldekoAtariaren harpidedun gutxi gara, Berria ez duzu ikusi-ko taberna guztietan... Nahiz eta euskaraz bizi jendea-ren ehuneko handi bat, ez da erabat erreala. Bengoe-txearen azterketaren arabera, geroz eta erdara gehiagoentzuten da, eta etxeetan ere bai.

Zaila da hori neurtzea, baina ikusten duzu nolaguraso batzuek elkarren artean erdaraz egitenduten, nahiz eta gero umeari euskaraz egin. Hau-rrak ere entzuten dituzu elkarrekin erdaraz hizke-tan, eta seguruenik lehen ere gertatzen zen, baina,beraz, ez da egia denok euskaraz bizi garela. Joeraaintzat hartu eta kontzientzia hartzen hasi beharkogenuke.

Zergatik joera hori?Zaila da jakiten, baina etxeraino sartu zaigu. Lehenherri handiagotan ikusten genituen joerak hemen ger-tatuko zirenik ez genuen usteko, baina gu ez garamundutik aparte bizi. Hala, sartuta daukagu gaztelera,gure buruan eta gure barruan. Eta bizimodu motabatek, etxean gelditzeko bizimoduak, bihur ditzakeherriak lotarako bakarrik, eta ondorioz, gizarteanindarrean dagoen joera orokorra herri txikietara erezabaldu egiten da.

Izan ere, azken urteetan ez da izugarrizko atzera-pausorik eman, baina Jon Sarasuak esaten zuen beza-la, kontua ez da botila betea dagoen edo ez, baizik etabotilak zuloa duela, eta erabat betetzen aritu behar da,ez bada hustuko. Beraz, eta joerak ez direnez onak,herri mailan kontzientzia hartu eta estrategia bat eginbat behar da naturalki datorren joerahorri aurre egiteko. Epe laburrean diag-nostiko on bat egin nahi dugu, helburuakjarri, eta pixkana-pixkana hori lortzekoekintzak egin.

Mikel Artola, alegiarra

«Gizartean indarrean dagoen joera orokorra herri txikietara ere zabaldu egiten da»

Argazkian, alegiarrak herriko jaietan, 2013an.

TO

LOSA

LDE

KO

AT

AR

IAA

LEG

IAK

OU

DA

LA

| AINHOA OIARTZABAL |Iturria: Tolosaldeko Ataria


TERMOMETROA

KONPOSTAREN AURKAKO aktibista askoren argumentu izan ohi dirametal astunak. Izan ere, konpostaren analisiak egindakoan metalastunak agertzen dira eta honek, osasun arazoen gaia pizten du.

Orokorrean metal astuna deitzen zaie, ingurumenean edo osasu-nean kalteren bat sor dezaketen metalei. Ikusten denez, definiziohau nahiko lausoa da eta gaur egun ez dago akordio borobilik metalastunaren definizio zehatzean. Hala eta guztiz ere, metal astunakinguru eta arlo askotan daude, eta inguru zein arlo horien arabera,metal astun mota ezberdinekin topo egiten dugu.

Konpostaren munduan aztertzen diren metal astun ohikoenakondokoak dira: kadmioa, kobrea, nikela, beruna, zinka, merkurioaeta kromoa.

Metal astun horiek bi jatorri izan ditzakete: Konpostagailua dagoenlurzoruan bertan egon daitezke edo konpostagailura botatzen ditugunhondakin organikoetan. Izan ere, egunero kontsumitzen ditugun elika-gaietan metal astunak egon ohi dira, haragi, arrain eta landareen orga-nismoen zati baitira eta ez soilik haragi-arrain eta sukaldaturiko honda-kinetan! Gizakiok ere baditugu metal astunak gure barrenean,proportzio jakin batean ezinbestekoak gure egunerokoan, baina gureorganismoan funtzio jakinik ez duten metal astunak ere badira eta kon-tzentrazio altuan toxikoak izan daitezke. Talde horretan dago adibidezorain arte etxeko termometroetan edo piletan erabili dugun merkurioa.

Konpostako metal astunen analisia egiterakoan, arestian aipaturikometal astun bakoitzaren kontzentrazioak neurtzen dira. Metal astunenkantitatearen arabera, eta beste zenbait parametro kontuan hartuta–germinazio tasa, bakterio patogenoen presentzia…–, konpostakbalio batzuk lortuko ditu analisietan; balio horien arabera, konposta A,B edo C kategorian sailkatuko da. A kategoriakoa adibidez, produkzioekologikoan erabili ahal den konposta da, teorian kalitaterik onenekoa.

Hala ere, estatuaren arabera, A, B edo C kategoria lortzeko balio-ak ezberdinak dira, adibidez, Espainiako Estatuan A kategoria lor-tzeko, konpost lehor kilo batek ezin du 0,4 mg merkurio bainogehiago eduki; Grezian aldiz, 5 mg merkuriotara iritsi daiteke.Beraz, konpostaren kalitate analisien legedia oso lausoa da, EuroparBatasunean gauza bat esaten da eta Europako estatuetan beste bat,baina agian lege guztiekin ere honela gertatzen da, ezta?

Bitartean jarraitu konpostatzen, eta metal astunez baino, kezkatuongi aireztatzeaz!

Jon Ander Galarraga Zubeldia* Egile beraren artikulu hau eta konpostari buruzko besteak

www.argia.eus webguneko Konpostazank! blogean.

Metal astunak konpostean


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

Pauso bat gehiago eremu ez-euskalduneanD eredua zabaltzeko

Nafarroako Parlamentuan gehiengo-ak onartu du euskarazko irakaskun-tza eremu ez-euskaldunean, sarepublikoan, emateko aukera. Propo-samena PSN, Ezkerra eta Geroa Bai-rena izan zen eta Bildu eta Aralar-NaBaik baiezkoa eman zuten.Batzordean onartu dute eta azkentxanpa falta da: osoko bilkuranbaiezkoa ematea. Litekeena da hilhonen bukaeran onartua izatea.Beste kontu bat da 2015-2016 ikas-turtean abian jartzeko denboraemango duen. PSNk UPNren lagun-tzarekin aldaketa bat sartu du legean,

eta horren arabera, gobernuak erre-gelamendu bat egin beharko du Dereduko ikasgela abian jartzekobehar den ikasle kopurua zehazteko.

Bestalde, Parlamentuko batzor-dean ikastolekiko jokaeraz eztabai-datu zuten. Geroa Bai, Bildu etaAralar-NaBai ikastolen garraioa etajantokiak gobernuak ordaintzearenalde agertu ziren, eta aldiz, PSNketa Ezkerrak ez zuten ontzat eman.PPk eta UPNk ikastolen alde hitzegin dute oraingoan, sare publikoaneuskarazko irakaskuntzak biderikegin ez dezan, jakina.

WW

W.T

EIN

TE

RE

SA.E

S

Urquijok laneansegitzen du

ORAINGOAN Amezketa, Beizama,Elgeta, Gaintza, Oiartzun, Oñatieta Usurbilgo Udalak salatu ditu,udaleko aktak euskaraz egiteagatik.Udalerri Euskaldunen Mankomu-nitatean sartzeagatik salatu duberriz, Zeraingo Udala, eta gauzabera gertatu zitzaion BerastegikoUdalari.

Astebete lehenago GipuzkoakoForu Aldundiari eskatu zizkionkontuak euskara plana aurkeztu etabiharamunean: Espainiako Gober-nuak EAEn duen ordezkariak ira-garri zuen auzitara eramango zuelaplana, gaztelania baztertzen zuelaargudiatuta.

Maren Belaustegi Uemako lehen-dakariaren ustez, euskararen ofizial-tasuna bera zalantzan jartzen duUrquijoren jokabideak. Espainiakoordezkariak ez du onartzen gaztela-niarik gabeko euskararen jardunikadministrazioan. Uemako lehenda-kariaren iritziz, Urquijok kolpeajotzen duen bakoitzean udalababestea ez da nahikoa, edonolakoadministrazio babesteko neurri juri-dikoak aurkitu behar dira.

ZINISMO POLITIKO eta mediatikohandiko mundu mailako ikuskizu-na izan berri dugu, zeinak hildako-ak hiltzailearen arabera diskrimina-tzen dituen. Batzuk jihadismoak hilditu Parisen, eta beste batzuk,Mediterraneoan, munduko bestetxoko batzuetan eta lantokietan hildira. Paradisuaren edo bizi baldin-tza hobeen bila zebiltzan eta kapi-talismo basatienaren biktima izandira. Parisko hildakoengatik mun-duko agintari politikoak burudituen manifestazioa, eta besteen-gatik isiltasun erabatekoa.

Parisko eraso jihadista larria etazorakeria izan dela uste dugu, etazentzuzkoak ondorengo mobiliza-zioak. Baina horrek ez du esan nahibeste hildakoez ahaztu behar dugu-nik. Mediterraneoan, 2014an, 3.000pertsona hil ziren. 2000. urteazgeroztik, Europara iritsi nahian22.000 immigrante hil dira eta1998az geroztik, Mexiko etaAEBetako muga gurutzatu nahian,6.000. %30 Afrikako Saharaz azpi-koak dira, %23 Ekialde Hurbileko-ak eta Afrikako Iparraldekoak, eta%25 Afrikako Adarrekoak. Fran-

tziako Estatuan, 2008 eta 2010artean, 584 pertsonak egin zutenberen buruaz beste langabeziakeraginda. Hego Euskal Herrikoehunka langile ari dira hiltzenamiantoaren erruz.

Parisko manifestazioan adieraz-pen askatasunaren alde egin zutenagintari askok, hain zuzen askata-sunaren aurkako neurriak hartuizan dituzte. Bestalde, agintarihoriek beraiek ezarritako politikenondorioz hil dira Mediterraneoan,Mexiko eta AEBetako mugan. Bereburuaz beste egin dute FrantziakoEstatuan eta hemen amiantoarenerruz hil dira. Gainera, jihadistenerasoari askatasuna murriztutaegin nahi diote aurre! “Ni Charlienaiz”, bai baina, ni afrikarra, mexi-karra, eritrearra eta siriarra erebanaiz, eta langabeziak eta amian-toak hil nau. Zein gobernu, heda-bide eta herritar gogoratzen da hil-dako horiez? Hildako guztiekgureak beharko lukete,baita jihadistek ere.Denok gara arduradun.

Juan Mari Arregi

Beste hildako ahaztuak

EKONOMIAREN TALAIAN


TERMOMETROA - NET HURBIL

Daily Record webgunetik eskuratutakoargazki handian, polizia frantsesaren indarbereziek Parisko Hyper Casher komertzioarenatea leherrarazten duten unea, urtarrilaren 9arratsaldean. Aurrez lau bezero hil ak zituenAmedi Coulibalyk tiroka egingo zien aurrebarrutik. Irudi txikian talde jihadista berakegun batzuk lehenago erasotako CharlieHebdo astekariak ondoren atera zuen zenbakibereziaren azala. Mahoma profetak dio,eskuetan “Je Suis Charlie” leloa daramanpapera daukala: “Dena barkatuta dago”. Klaseaskotako erreakzio nahasiak eragin zituenEuropa osoan atentatu bikoitzak, adierazpeneta kritika askatasunaren aldarrikapenetikhasi eta musulmanen kontrako erasoxenofoboetaraino. Urtarrilaren 11n Parisenmanifestatu ziren munduko hainbat agintari.Tartean, Euskaldunon Egunkaria, Egin, EginIrratia eta Ardi Beltza itxi zituen gobernuespainiarraren ordezkaritza.

BERNARD ‘WILLEM’ HOLTROP 73urteko marrazkilari beteranoa,Charlie Hebdo astekari satirikoarensortzaileetakoa, garratz mintzatuzen Parisen antolatzen ari zirenprotesta ekintzen erdian: goragaleaematen ziotela masakrea jasanondotik atera zitzaizkien lagun berriaskok, betidanik etsai izandakoek.Bukaeran onartu zituen, hala ere:“Adierazpen askatasunaren aldemanifestatzen baldin badira, ongietorriak bitez, jakina”.

Baina Parisa urtarrilaren 11nhurbildutako munduko buruzaginagusiak ez ziren adierazpen aska-tasunaren alde oihukatzera bildu.Astekari lotsagabearen arduraduneta langileak sarraskitu ostean, jiha-dista talde berak juduen ohiturazkoelikagaiak saltzen dituen komertziobat bahitu zuen eta erlijio horretakolau bezero hil. Harrez geroztikmarrazkiak ziren gutxienekoz.

Parisek sekula ezagutu duenmanifestazio jendetsuenaren aitzin-dari paseatu ziren manatzen dutenherrialdeetan kazetariak zentsuratu,zigortu, preso hartu edo are hil ara-zitakoak ere, kolore politiko ezber-dinetakoak. Alferrik da izen bakarbat aipatzea besteak ahanztekotan,Ocuppy Wall Streetek bezala besteaskok zehaztu dituzte FrançoisHollandek besotik oratuta eramanzituenetako askok prentsa eta adie-

razpen askatasunen defentsan egi-niko meritu ilunak.

Noam Chomskyk zuhurtasunezidatzi du: “We are all.. fill in the blank)”(Denok gara... bete hutsunea). Alde-ratu ditu Charlie Hebdoren aurkakoerasoa eta 1999ko apirilaren 24anNATOk Belgradon Serbiako telebis-ta bonbardatuz eginikoa.

Irrati eta telebista serbiarrakmutu arazi zituen misil haren eztan-daz 16 pertsona hil ziren. NATOkerasoa justifikatu zuen beharrezkoaomen zelako Milosevic hondoratze-ko. Kennet Bacon bozeramaileakesan zuen: “Serbiako telebistaMilosevicen makinaria hiltzailearenparte da, armada den bezala”. Huraerasotzea legezkoa zen, beraz.

Gauza bertsua pentsatu bidezuten Yemengo Al Kaedako buruekedo haien laguntzarekin Parisko bisarraskiak prestatu zituzten jihadis-ta frantsesek, bi eguneko tarteanberen ustez estrategikoak direnharrapakin bi kolpatuz: komunitatejudua eta musulmanentzako sakra-tuak diren irudiei iseka egiteagatikhaiek kondenatutako aldizkaria.

Gerraren logika gordintasunosoan azaldu du Amedi Coulibalyk,Hyper Casherren lau bezero hil etagotortu zen ekintzaileak, grabaturikutzi zuen bideoan: “Biktimarenaegiten duzue gertatzen dena ulertu-ko ez bazenute bezala, bitartean

zuen koalizioak, zeuek buru zoazte-la, etengabe bonbardatzen duelarik,gudariak eta zibilak hilaz... Zuekerabaki behar ote duzue munduanzer gertatu behar duen?”. CharlieHebdoko artista eta langileek etaerosketetan ari ziren lau oinezkojuduk larrutik ordaindu dute.

Saudi Arabia eta QatarParisen lehenago ikusia da antzeko-rik. 1980ko hamarkadan militarrakpatruilatzen aritu ziren tren geltokie-tan, lehergailuen beldurrez kontsig-nak itxita, kontrol zorrotzak bazte-rretan. Orduan ere EkialdeHurbileko ekaitzek tximistak bidal-tzen zituzten tarteka Europara. Lan-nemezango espetxean dago oraindikpreso atentatu haietako batzuen egi-lea, George Ibrahim Abdallah, zigorosoa kunplitu arren kaleratzen ezdutena, amerikarren presioz.

Testuingurua erabat aldatu daharrez geroztik. Gerra Hotzarenazken ostikaden aro hartan oso bes-telakoak ziren erreferentziak etaindar harremanak, eskuina, ezkerra,sobietarrak, NATO, Israel, palesti-nar ezkertiarrak.... Afganistanezgero dena hasi zen aldatzen, batikbat herrialde musulmanetan.2001eko irailaren 11ko erasoenondotik, Pakistandik hasi eta Nige-ria arteko eremu zabalaren berran-tolaketa geopolitikoa hasi zen.

Tamalez ez da egia suertatuko Luz marrazkilariaren desioa,sarraskiaren hurrengo asteko Charlie Hebdoren azalean

margotua: “Barkatuta dago dena” dio Mahomak eskuetandaukalarik “Je suis Charlie” eslogana. Potentzia handiekmunduaren mapa geopolitikoa berrantolatzeko hasitako

borrokak laster atal odoltsu berriak ekarriko ditu.

Eta Gerra HandiakCharlie Hebdo ere

harrapatu zuen

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

New Yorkeko dorre bikien era-soarekin zerikusirik ez zuen Irakeninbasioaren ondoren, 13 urteotanhankaz gora jarri da Ekialde Hurbileta Afrikako Ipar osoa. Paradoxiko-ki, Europaren eta AEBen segurta-suna hobetzeko omen ziren inbasio,estatu kolpe eta gerra guztiak gorabehera, segurtasunik eza handitubaizik ez da egin Europan.

Orain arteko azken erremateaizan da Siriako estatuaren lehertzea.Parisko gertakizunen biharamuneanEkialde Hurbila inork gutxik bezainondo ezagutzen duen Tomas Alco-verro kazetariak titulatu zuen: “Laamenaza yihadista: La gerra siria en eltrasfondo”. Siriako zerbitzu sekretue-kiko elkarlana hil ala bizikoa omenda frantsesentzako, hauen lur ere-

muan dabiltzan jihadistak kontrola-tzeko. Baxir Al Asaden beharradutela, alegia.

“Siriako gerrarekin –mendehonetako gerra nagusia– ireki daPandoraren kutxa beldurgarria,mundu mailako eskalada terroristaekarriko du eta agian egunen bateanbaita mertzenario hauen mendekuaere beren jaun feudalen kontra, hauda Qatar eta Saudi Arabiako erregekriminalen aurka. Orain artean,eskueran dauzkaten dirutza izuga-rriei, diruz erositako diplomaziarieta etengabeko eroskeriei esker,lortu dute saihestea elikatu dituztenpiztien haserrea. Bereziki Qatarrekkristalezkoa dauka teilatua”.

Alcoverro ez da lehena izanQatarren inplikazioak salatzen,

non eta Bartzelonako La Vanguar-dian, Kataluniako banderaren kolo-reak Qatarren publizitatearekinuztartzen dituen Barçaren erresu-man.

Egunkari berean, Afrika ErdikoErrepublikan apezpiku den JuanJose Aguirre andaluziarrak iaz publi-koki deklaratu zuen tripako minaematen ziola Qatarren publizitateaikusteak futbolarien tixertetan. Halaere, Qatar eta Saudi Arabia ondohomologatuta daude terrorismojihadistak hainbeste kezkatzen duenMendebaldean, are gehiago, esanliteke hein handi batean EkialdeHurbileko mapa berria haien nahie-ran ari dela osatzen.

Urtarrilaren 13an Frantziakoparlamentuan hautetsiek zutik LaMarseillaise ereserkia abestu zuten,1918tik lehenbizikoz. Gerra handibaten aurreko giroa arnas zitekeenegun horietan Parisen eta Frantzia-ko estatuan, denok bat eta tinkourrutiko arerioaren kontra.

Baina gerra hau ezberdina da.Petrolioaren merkatzea ere armada, blokeo ekonomikoak bezala,edo eraso zibernetikoak. Aliantzakoso aldakorrak dira, interesak naha-siak, interes eta konkurrentziasareak nahaspilatuak.

Interes handia dago, aginte guneaskotan, baita elkarren etsai direnekere, agendaren erdian jartzeko zibi-lizazioen arteko talka, bazterturikkrisi ekonomikoaren irteera neoli-beralari buruzko eztabaida. Eguno-tan zertaz entzun duzujendea hizketan osta-tuetan, murrizketasozialez ala musulmanetorkinez? n


BAKE PROZESUA: PPren boiko-taren adibide gehiago ez da behar,zerrenda luzea da eta mendekuaneta irabazlearen erabateko nagusi-kerian oinarritua jarraitzen du.Gaurkoz, hortik ezin da ezer espe-ro, Espainian Gobernu aldaketabaino. Hari begirako erantzunpublikoa gizarte mobilizazioa etasalaketa besterik ezin da izan.Urkullu lehendakariak ere behinbaino gehiagotan esana du hori,baina ez da iragan Madrilgo jarrerahorri tinkotasunez aurre egitera.Ez bera eta ez EAJ, abokatuenaurkako sarekadari emandakoerantzun eza –epela ere ez–horren azken adierazgarrietakoa,baina askoz gehiago ere badira.Presoen aurrean edo “ezker aber-tzaleko fatxen” aurrean duen tin-kotasunarekin kontraste handiaegiten du jarrera honek.

Desadostasunak desadostasun,euskal alderdi nagusienen espa-r ruan EAJk, EH Bilduk etaGeroa Baik adierazten dute argibake prozesua eta elkarrizketabultzatu behar direla. Eta ari dira.Baina badira oztopoak: EAJren-tzat ez dirudi samurra egunerokobere politika PSErekin egindakoitunean sostengatzea eta bakeprozesuan EH Bildurekin aurreraegitea.

Gakoetakoa da ea nola erakarridaitekeen PSE eta Podemoseninguruan egitura daitekeen gizarteesparrua bake prozesura, ea posi-ble ote den hori egunerokoanbakoitzak bere politikak defenda-tuz edo ez. Izan beharko luke.

HIRU URTE iragan dira ETAk jar-duera armatua utzi zuenetik, bereesparru zibilak bultzatuta eta berejarduerak etorkizunik ez zuelaohartuta. Baina, logikoa denmoduan, bere iraganari muzin

egin barik. Nagusiki bere aldebakarreko erabakian oinarritu daorain arteko bidea. Baina ez danahiko eta, beraz, noiz arte jarraitubehar du ETAk urrats gehiagoeman gabe? Horretarako ez ditutresna handi asko: armagabetzea,bere etorkizuneko izaera defini-tzea (disoluzioa tresna gisa erabil-tzeko edo IRAk bezala egitea,desagertzea desagertu gabe) etairaganarekiko irakurketa.

Urrats gehiago ematera behar-tuta daude ezker abertzalea etaETA, beren esparru zibilarengehiengoa haiek baino urrutiagodago bai iraganaren kritikan, baieman daitezkeen urratsei dago-kienez. Esparru horri, funtsean,presoak eta iheslariak duintasu-nez etxeratzea inporta zaio;amaiera ordenatua izan dadila, ezgaltzaile eta irabazleen logikanoinarritua. ETA desagertzea edoez eta armak nola entregatzendiren ez dira erabakigarriak per-tzepzio horretan.

Presoena agendaren lehenlerroan dago orain, baina oraingozblokeatua. Kontua da zer eskatzenzaien presoei: EPPK haustea eska-tzea ez da ez zilegi ez eraginkorra,presoek hala antolatu nahi badute;zilegi ez den moduan, EPPKtikkanpoko biderik jarraitu nahiduten presoei presio egitea. Hel-duak dira guztiak eta bide horiberaiei bakarrik egiten utzi beharzaie, gatibu izateak erabakietandakartzan presioari kanpoko ozto-poak gehitu barik.

ETAren gatibu direla esateaeta harengandik askatu behardutela esatea manipulazioa da.Espainiako preso dira eta bakoi-tzarekiko onuren onarpenaMadrilgo Gobernuaren eskudago, presoek onurak eskatzenbadituzte behintzat. Eta ari dira.Galdera nagusia honakoa da: zereskatzen zaio presoari legeakdituen onurak probestu ahal izanditzan? Legean aipatzen da ETA-tik aldentzearena, borroka arma-tua alboratzea, kalte ordainak,barkamen eskaera, segurtasunindarrekiko kolaborazioa… bainaGobernuak eta epaileek ez dizkie-te horiek guztiak eskatu ZigorKodeko 100.2 artikuluaren ize-nean hirugarren gradua eman edoaskatasuna jasotako guztiei, etaasko dira (Galindo, Vera, GALe-ko gainerako guardia zibilak,ETAko preso gaixoak…). Legeabaino borondatea da.

Eusko Jaurlaritza tematua dagoiraganarekiko irakurketa kritikoan,baina zehaztu beharko lieke preso-ei bere eskaera zehatza zein den,eragindako mina injustua izan delaaitortzearena nola zehazten den.Hori baldin bada onartzea iraga-nean erratuta egon direla esatea,beren bideak ez duela zentzurikizan onartzea eta haien ibilbidepolitiko eta militanteari uko egitea,oraingoz jai dago. Hori argi utzi duEPPK-k bere azken agirian. Bakeaeta bizikidetza ezin dira lege dekre-tuz eraiki, eta iraganarekiko kritikaunean uneko hausnarketa eta ikus-moldeek finkatzen dute. Iraganaezin da berdin ikusi 2011ko aza-roan kokatuta, 2015eko urtarri-lean edo 2020an. Pro-zesu bat da etaatzerako begiradakere horren araberagaratuko dira. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Mugitu!

Baina ez da nahiko eta,beraz, noiz arte jarraitubehar du ETAk urratsgehiago eman gabe?

NON ZER - Argia · organiko guzti-guztia edukiontzi “arruntera”, “betikora” –errefusa ez...

Documents

Transcript of NON ZER - Argia · organiko guzti-guztia edukiontzi “arruntera”, “betikora” –errefusa ez...