mila leiho zabalikZer da Makiavelo, zer izan daiteke? Gutarra ala gure etsaia? Garaikidea ala antig...
Transcript of mila leiho zabalikZer da Makiavelo, zer izan daiteke? Gutarra ala gure etsaia? Garaikidea ala antig...
-
«EZKEXA», IRONIAZ ETAEUSKARAZ JOSITAKO JANTZIAK
LAPURDIKO ITSASUN DAUZKA OINAK «EZKEXA» TIXERTEN SORKUNTZA FAKTORIAK. IRONIAZBETETAKO HITZ JOKOAK EUSKARAREN HARIAREKIN JOSTEN DITUZTE. «KARRIKASTYLE» ESATENDIOTE BEREN PROPOSAMENARI FRANTXOA USANDIZAGAK ETA JON PATERNEK. > 12 Xanti LAPLACETTE
ESTIBALIZ BAJO: «Gure helburuprintzipala talde txikietan daudenarazoei erantzutea da» > 22
ASTEARI ZEHARKA BEGIRA
Biharamunerako zenbait galdera RAMON SOLA > 11
www.gaur8.infomila leiho zabalik
2021eko urtarrilaren 16a | XV. urtea • 706. zenbakia0,50 euro
-
Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Xabier Izaga Gonzalez.
Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea: Portuetxe 23-2a. 20018
Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98. e-posta: [email protected].
Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06.mila leiho zabalik
Analisia: Makiavelo, lagungaraikidea 04
Israeldik iritsitako makina batekGazako aireko hezetasuna urbihurtzen du 08
«EzKexa», ironiaz eta euskarazjositako arropa marka 12
Ikusmira: Legeak hil egitenduenean 16
Pantaila Txikian: Krimen batidatzi da (egiazkoa) 18
Elkarrizketa: Estibaliz Bajo 22
Sarean 26
«Kaleak argitzen» dokumentala,moda planetari begira 28
Juantxo Egañaren behatxulotik 31
4
22
28
8
SINADURAK:
03 Iñaki Soto: Ibili eta aldi berean
txiklea jateko kapaz garela
erakutsi
10 Oier Gorosabel: Bobath kontzeptua
11 Ramon Sola: Biharamunerako
zenbait galdera
17 Alai Zubimendi
20 Gorka Etxebarria Dueñas:
Politika sentitzeaz
21 Iker Barandiaran: Aurrez
aurreko denbora
25 Nekane Zinkunegi
Barandiaran: Ideia arrunten
aurkako txertoa
25 Joxean Agirre: Poz pixka bat
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 2 / 3hutsa
atze
rria
Esamolde ederra iruditu zait: «…that we canwalk and chew gum at the same time». Ber-nie Sandersi irakurri diot, Twitterren, Alder-di Demokrataren gehiengo berriak egin be-harko lukeenari buruz: «Aurrekaririk gabekoune honetan, gehiengo Demokratiko berriak
aldi berean ibili eta txiklea jan dezakegula erakutsi be-har du. Bai. Trump kargugabetu behar dugu. Bai. Bide-nen hautatuak izendatu behar ditugu. Bai. Langile-fami-liak jasaten ari diren krisi izugarriei aurre egitekolegedia aurrera atera behar dugu». Jatorrian, izenburuko esamoldea zentzu negatiboan
erabili ohi da, inozoak eta mediokreak izendatzeko. Ar-dura bakar bat betetzeko ere arazoak dituzten horiei bu-ruz hitz egiteko erabiltzen da. AEBetako politikagintzanesaldia ospetsua da. Antza,Lyndon B. Johnson presiden-te demokratak Gerald Forddefinitzeko erabili zuen,errepublikanoa presidenteaizan aurretik: «[Fordek] fut-bolean kaskorik gabe gehiegijokatu du eta ez da gai ibilieta aldi berean txiklea jate-ko». Aldeak alde, sozialismodemokratikoaren defenda-tzaile den Sandersek bera-rentzat Johnson presidenteaeredua izan dela aipatu izandu. Ez da esaldia erabiltzen duen lehendabiziko aldia. Sandersek esaldiari buelta eman dion arren, inozoke-
riaren karga demokratengan kokatuz, ez arerioengan,eta muga hori gainditzeko erronka beren buruari jarriz,orokorrean ezkerrak eskuinarekiko erakusten omenduen nagusikeriamoralaren adibide gisa ulertu daiteke. Trumpismoaren eta, orokorrean, ultraeskuindarren
gorakadaren kausa posibleen artean nagusikeria hori ai-patzen du zenbaitek. Ezkerrak ez omen ditu lumpen ma-sa horiek ulertzen, ez ditu haien beharrak eta interesakatenditzen eta, horrexegatik, askok ultraeskuinean alter-natiba bat topatu dute, diote. Erredukzionista iruditzenzait. Ezkerrak ez du egiten asmatu, ez du ideologiarekin
arazo bat, baizik eta praktika politiko eraginkorrekin, ba-tez ere. Adibidez, desberdinkeriaren handitze materialakhutsune horrekin zerikusi zuzenagoa duela uste dut. Kontuz, berriro ere, txiklea Pichi bezala murtxikatzen
duten baina askatasunaren eta jendearen alde urrats ba-kar bat eman ez duten pentsalari erreakzionario espai-niarren merkantzia matxuratua erostearekin.
JENDEAREN BIZI BALDINTZA MATERIALAK ALDATZEKO BIDEAN
AEBetara itzuliz, Trumpen aurkako impeachment dela-koa martxan dago eta, horretaz gain, auzi penala norai-no heldu daitekeen ikusi beharko da. Une honetan de-mokratek errepublikanoen belaunak txikitu nahidituzte. Horietatik hamarrek bozkatu dute Trumpenkontra. Gutxi eta asko, segun eta nondik begiratzen den.
Ikusteko dago Alderdi Errepublikanoaren barruan zergertatzen den. Trump saldu dezakete, baina ez dute Bi-den erosi nahi. Kapitolioko indar zoro hori kudeatzea ezda erraza. Biolentziaren mehatxua hor dago. Baita alder-diaren zatiketarena ere. Sandersek beste nonbait jarri dufokua: Alderdi Demokrataren eta Joe Biden presidentea-ren arduran, hain zuzen ere. Trump txikitzeko, politikapublikoak herritarren beharren mesedetan jarri behardira. Horrek markatuko du eskuinarekiko desberdinta-suna. Horrek aldatu dezake polarizazioak eragin dueninertziaren norabidea. Sozialismo demokratikoa, nolaez, materialista da. Ez da txiklea bezain malgua, bainaibili badabil, geratu gabe. •
{ datorrena }
Ibili eta aldi berean txikleajateko kapaz garela erakutsi
Une honetan demokratek errepublikanoenbelaunak txikitu nahi dituzte. Horietatikhamarrek bozkatu dute Trumpen kontra.Gutxi eta asko, segun eta nondikbegiratzen den
Iñaki Soto
hutsa
hutsahutsa
-
atzerria
Gauza bitxia gerta-tzen da Makiave-lorekin: beste po-litologo ia guztiakgorrotatzen dutenpolitologoa da,
mendebaldeko zientzia politi-koen aitzindaria. Azken 500urteetan, “Printzea” bere lannabarmenena salatua izan da,gaitzetsia eta, batzuetan, debe-katua. Bere izena adjektibo bi-lakatu da, pertsona famatu,arraro eta aipagarri horien ka-tegoria berean da, beste filoso-fo polemiko batzuen ondoan,hala nola Marx edo Freud, edo
Kafka eta Orwell idazleen pare.Egoera kafkiarrak daude, mun-du orwelliarrean bizi gara,marxistek beren betiko jo etake horretan diraute, eta agin-tari eta agintaldiak makiaveli-koak direla esaten da.Makiavelismoa dardara ba-
tekin esaten den hitza da,printzipiorik gabeko aginteairadokitzen baitu, boterea lor-tu eta mantentzeko dena da-goela baimendua, helburuakbitartekoak justifikatzen di-tuela beti-beti. Berdin da Niko-las Makiavelo irakurri dugunala ez, ze makiavelikoa pertso-na zitala da, gizatxarra. Makiaveloren kritikari ba-
tzuen arabera, bere gomendio-ak hain dira bitxi eta basatiakezen praktikan jartzen dituenedozein bere herriaren gorro-tora kondenatzen duen, ezin-bestean bere galbide propioaeraginez.
Beste hitz batzuetan esanda,Makiaveloren “Printzea” presopolitiko ohi batek Medici kla-na erorarazteko prestatu zuenpilula pozoitsua bezalakoa ze-la. Beste batzuentzat, aldiz, sa-tira hutsa zen Makiavelo.Rousseauk “Printzea” irakurriondoren, oharpen bat zelaesan zigun, Makiavelok, bote-rearen mekanika disekziona-tzean, jendeak benetan zeriizan behar zion beldurra era-kutsi eta esaten zuelako.Bere izena boterearen erabi-
lera okerraren sinonimoa da.Makiaveliko hitzaren esa-
nahia, Makiaveloren idatzie-tan oinarrituta, behin eta be-rriz gogorarazten digute: bote-rea ez dela bihotzez ahuldirenentzat; agintzeko, beldu-rra maitasuna baino hobea etaerabilgarriagoa dela; helburunobleek eskrupulu gabeko bi-tartekoak justifikatzen dituzteeta onura handiago baten aldeengainua ongi etorria dela. Hauek «Satanasen hatzak»
idatzitako hitzak direla esanzuen Elizak, guztiz debekatuzuen Makiaveloren obra. Bai-na politika, negozioak edo ins-tituzio gorenak behatzen di-
tuena konturatzen da munduatraidorez, hipokritez eta etiko-ki arduragabea den jendez le-po dagoela. Oso goi mailan ko-katuak daude gainera, etaaurrera egitea lortu badute,normalean, legez kanpo jar-dun direlako izaten da. Gaurko pantailetan, gure
garaiko betaurrekoekin, Ma-kiavelok errepaso berri batmerezi du, birbalioztatze osobat. Hor daude koxkak: Zei-nentzat idatzi zuen? Zein zenbere letren hartzailea? Tirano-ak eta despotak, ala plebea,jende xehea? “Printzea” zer
zen, tiranoei boterea nola era-bili erakusten zien eskulibu-rua, ala jendeak agintariek egi-ten zutena ulertzeko etageldiarazteko argibidea?
Perspektiba berriaGuztiok bezala, Makiavelo be-re denboraren ondorioa da,Errenazimentuko hiri-esta-tuen garaiko ur nahasietakokreatura bat. Idazle bikainaizan zen, politika eta estrate-giaren behatzaile zorrotza,«politika erreala» deitzen denhorren ulermen sakona zuen.Baita gizakien harreman etasentimenduena ere, jelosiare-na, sedukzio eta traizioarena. 1469an jaio zen, Florentzian,
errepublika soilik izenez, ha-rropuzkeriek puztua eta apur-ka oligarkia bilakatzeko zorianzen Florentzian. Funtzionario-ak bi hilean behin hautatzen
Printzearen ordez jarri Trump.2016. urtean abisatu zigun:«Benetako boterea –ez duthitza erabili ere egin nahi–beldurra da». Garaimakiavelikoa bizi dugu.Errepubliken geroa arriskuan,ezegonkortasuna da lege.Makiavelo, baina, hainmakiavelikoa al zen?
Makiavelo, lagun garaikidea{ analisia } Mikel Zubimendi Berastegi
hutsa
hutsa hutsa
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 4 / 5
ziren orduan, hala, de facto,Medici bezalako familia diru-dunen gobernua bermatzeko.
1498. urtean, estatu kolpebaten eta Savonarola fraidedominikoaren lau urtekoerreinuaren ondoren, Makia-velok Florentziako kanpo ha-rremanetarako ardura hartuzuen, 29 urterekin. Ondoren-go 14 urteetan, esperientziapolitikoa irabazi zuen, gertu-tik ikusi zuen boterearenfuntzionamendua, aurkarieta aliatuekin bildu zen, ira-kaspen asko atera zituen. Pa-radoxikoki, bidaiek Makiave-lo desorientatu egin zuten,Florentziak munduan zuenlekua ikusgarri egin ziotela-ko. Errenazimentuko pintore-ek esango luketen lez, beste«perspektiba» bat eman zion.
1512an medicitarrak buelta-tu zirenean –herriaren babe-sa zutelako baino gehiago
kanpo laguntza jaso zutela-ko–, atxilotu eta espetxeratuegin zuten Makiavelo. Beregaiztakeriak aitortzeko poleabatean zintzilikatuta tortura-tu zuten, baina ez zituen ai-tortu. Hiritik landa eremukoetxalde batera bortxaz dese-rriratuta, egoera horretanidatzi zuen “Printzea” trata-tua, bere lan ezagunena, etaera berean gaizkien ulertua.
Munduan ohiko egin denirakurketaren arabera, “Prin-tzea” boterea berreskuratuduten medicitarrekin adiski-detzeko Makiaveloren saioada, boterea lortu eta gorde-tzeko taktika klandestinoentratatu baten forma duen no-labaiteko lan eskaera bat-edo.
Egungo begiekin ikusita,gogorrak diren baieztapenakbotatzen ditu bertan: (Prin-tzearentzat) maitatua izateabaino seguruagoa dela beldu-
rra sortzea; gobernatuak edomaitatuak edo zanpatuakizan behar direla; agintari be-rri guztiek egin beharrekokalte guztiak zehaztu behardituztela, eta, ondoren, behinbetikoz egin. Bai, horrelakoperlak aurkitu daitezke Ma-kiaveloren tratatuan, bale.
Kardinal katolikoek «Sata-nasen hatzek» idatzitakoa ze-la erabaki arren, “Printzea”-ren eragina itzela izan da.Agian Marxen “Kapitala” be-zainbestekoa, edo igualgehiago. Eta hainbeste men-de igaro eta gero, ez dakiguoso ondo Makiavelorekin zeregin. Idatzi zituen ideia ho-riek bere barruko benetakosentimenduen isla ziren?Agintarien mesedea irabazte-ko ahalegin desolatu bat?“Printzea” zer zen, eskuliburubat edo satira krudel bat?Egoera historiko zehatz eta
zalapartatsu baten ispilua alaprintzipio bihozgabe etaatenporal batzuk?
Beharraren filosofiaMakiavelismoaren maskara-ren atzean ezkutatzen denMakiaveloren benetako aur-pegia ezagutu beharra dago.Ez zelako tiranoentzat eskuli-buru zinikoak idazten zituenpentsalari hutsa, eskrupulu-rik gabeko azeri estratega ezbeste zerbait izan zelako. Tes-tuak eta testuinguruak “Prin-tzea” obra enigmatiko eta po-lemikoa egiten dute. Eta hordator, zelatan, galdera berrizere: zeinentzat, zertarako ida-tzi zuen? Tiraniaren mekani-ka eta artea boteretsuei era-kusteko? Benetan? Ala plebeaformatzeko, non jarri beharzuten arreta, zeri izan behardioten beldur irakasteko?
Segur aski konkistaren bi-dez, indarraren bitartez, mal-tzurkeriarekin edo txiripa ba-tez boterea eskuratu dutenprintzipeei zuzenduko zi-tzaien. Eta Estatuak egitenduen bezala, biziraupenerakotresna politikoak aurkitu be-har zituztela adierazi zien.Egia da Makiavelorentzat jen-de gehiena «esker txarrekoa,aldakorra, gezurtia eta engai-natzailea» zela eta printzipe-ei ohartarazten ziela «gober-natzen zuten jendearengatikokerrena itxaroteko». Etaoker ez balego? Eta hemeneta gure sistema honetan, le-geak egiten edo egiteari uz-ten bazaio beren erabilerakaltegarria aurreikusita?
Florentziarra alternatibenpentsalari bat izan zen, beregaraiko eta egoerakoa. Erre-nazimentuko izen ospetsubat izan zen baina gaurkota-sun osoa gorde du, egunero-
Makiaveloren estatua.Florentziarra autore
madarikatuen gailurreraeraman dute, eta bere
«Printzea» liburudifamatuenera.
GAUR8
hutsa
hutsahutsa
-
atzerria
ko albisteetan oso presentedago. Egoera zehatza disek-zionatzen zuenean, «hauedo bestea», «arre edo so»batekin jarduten zen,koiuntura politikoen alda-kortasunarekiko oso senti-kor beti. Ez bakarrik idazte-ko tankeran, pentsatzekomoduan ere asko aportatuzuen, eta biak, poesia etapolitika, maila goren bate-ra eraman daitezkeela esa-ten digu. Zer da Makiavelo,zer izan daiteke? Gutarraala gure etsaia? Garaikideaala antigoalekoa? Miretsibehar dugu ala ez? Ikasi etaaztertu?Geroak, demokraziaren
geroak beldurra ematendu. Gaurko errepublikak ezdaude egonkor, herriandauden beldur ezberdinenartean oreka baketsu batez dute ordezkatzen.
Poesia izugarri ederraidatzi zuen, lagunei gutunzoragarriak, baina Vatika-noak 1559an bere LiburuDebekatuen Aurkibideanjarri zituen denak. Obraguztiak debekatuta, Makia-veloren kontrako infamiahistorikoa martxan zen. XX. mendeko erdialdetik
aurrera, baina, beste aten-tzio batekin begiratzenzaio, beste begirada bat ja-sotzen du. Eta gauzak direnmoduan, Trump eta enpa-rauen garaiotan, bere le-trak oso modako egin diraberriz ere, bai. Batzuentzat, antikristoa
izan zen Makiavelo, etamakiavelozale amorratuaizan zen Nietzscherentzat,adibidez, florentziarrarenpentsamendua «zabala, pi-sutsua, gogorra eta osoarriskutsua» zen. Zer zen,
hitz batean laburtzerik ba-lego, Makiaveloren filoso-fia? Beharra. Beharraren fi-losofia, autokontserbazioahelburu duena.
MerezigabeaPolitikoki hitz eginda, zeresaten digu “Printzeak”?Zer, oraingo mundu petralhonen inguruan? Hain es-tresagarriak diren garaio-tan, norabait gidatzen gai-tu? (Euskal) Errepublikalantzeak eta zaintzeak tek-nika bereziak eskatzen di-tuela esango liguke, super-bibentzia politikoak behardituen bezala. Saiatuko zenguri esaten, forma politiko-an eta politikaren formetanbeti gertatzen dela berdin,energia sozialak gain har-tzen diola ustez ondo gor-dea dauzkaten jauregi etaeraikinei. Eta argia, desespe-
ratuen arma den buru-argi-tasuna, ematen.Denbora eta toki guztie-
tan gertatzen da: historiakbere deabruak dauzka etagaizkiak, bere maisuak. Per-tsona makiavelikoa kontuzibili beharreko pertsona batda, zitala. Nikolas Makiave-lorekin, baina, lotura horiez da justua, ezta zehatzaere. Despoten jokabidea espli-
katu zuen, baina eskulibu-rua baino gehiago oharrazen “Printzea”, zeri egin be-har zaion kasu eta zerenbeldur izan ondo jakiteko.Errenazimentuko ospe han-diko egilea izan zen Makia-velo, garrantzitsua oso,mendebaldeko zientzia po-litikoetan aztarna sakonautzi du, baina oso da gauregungoa, eguneroko albis-teetakoa, oso garaikidea be-
netan. Merezi al du histo-riak jarri dion infamia hori?Printzeak bere printzerrianbizirauteko eta gobernatze-ko behar zituenak aztertuzituen, gizakiaren izatea,eta politikari askok balia-tzen duten eztabaida debe-katu baina zintzo bat zabal-du zuen, sakontzeari ekinez.Nola iritsi da autore ma-
darikatu eta liburu difama-tuen gailurrera? Nola man-tentzen du gaurkotasunhori? Bere estereotipoa la-boratu da, faxisten eta tira-noen xuxurlatzaile zen.Pentsatzekoa eta hausnar-tzekoa da, baina: zergatikegin da Makiavelo eskrupu-lurik gabeko despotaren si-nonimo, hezur-haragizkoakerrepublikari erakutsi zionleialtasunagatik hainbestesufritu eta hainbesterainotorturatu zutenean?
Makiavelismoaren maskararen atzean ezkutatzen den benetako Makiaveloren garaiko erretratua. GAUR8
hutsa
hutsahutsa
hutsa
-
atzerria
Duela urte ba-
tzuk, Nazio
Batuen Era-
k u n d e a k
oha r t a r a z i
zuen akuife-
roa agortzeak Gaza toki «biziga-
be» bihurtuko zuela 2020tik au-
rrera. Gainera, Israelek jarritako
zigorren ondorioz ia ezinezkoa
da hornikuntza hobetzea.
Khan Yuniseko eraikin baten
sabaian, Gazako hegoaldean,
«iraultza» bat prestatzen ari da
diskretuki. Eguzki panelez osa-
tutako mosaiko batek talde elek-
trogeno baten antza duen maki-
na dardartia elikatzen du.
Israeldik etorritako gailu honek
aireko hezetasuna kentzen du
ur edangarri bihurtzeko.
Bi milioi biztanleko lurralde
horrek edateko uraren krisia bi-
zi du, eta horren ondorioak biz-
tanleen erraietan nabaritzen di-
ra, giltzurruneko kalkuluen eta
beheranzko tasa kezkagarriak
baitituzte, ikertzaileen arabera.
Gazan, edateko ura lurretik
ateratzen dute duela mende as-
kotatik, baina azken hamarka-
detan, presio demografikoak
agortu egin du Mediterraneo
itsasoko ur gaziarekin bete den
akuiferoa. Ur horrek «arropa
garbitzeko, garbitzeko eta du-
txatzeko baino ez du balio»,
azaldu du Ghassan Ashur Khan
Yuniseko merkatariak.
Gazatarrek botilako ura eros-
ten dute edo ura geruza freati-
kotik ateratzen duten zisterna
kamioiei erosten diete. «80.000
litro ur erauzten ditugu hemen,
kloroa eta beste produktu kimi-
ko batzuk gehitzen dizkiogu
edangarri egiteko», argitu du Is-
sa Al-Farra ponpaketa estazio
bateko jabeak.
Gazako edateko uraren %3k
baino ez ditu betetzen nazioar-
teko arauak, NBEren arabera;
izan ere, duela urte batzuk ohar-
tarazi zuen akuiferoa agortzeak
2020tik aurrera herrialdea «bi-
zigabe» bihurtuko zuela.
Arazo nagusia Israelek ezarri-
tako blokeoa bada ere, hainbat
irtenbide sortu dira: Europar
Batasunak finantzatutako gatz-
gabetzeko makina bat eraikitzea
eta Watergen enpresa israelda-
rraren lehen hiru «ur sorgai-
luak» abian jartzea.
Enpresak bi eman ditu, eta
beste bat, Israelgo hegoaldeko
kibutz batean dagoen Arava in-
gurumen ikerketa institutuak.
Gailu bakoitzak 50.000 euro in-
guru balio du.
Horietako bat Khan Yunis
udalerrian kokatu da. Metalezko
kubo erraldoi bat da, airearen
hezetasuna hartzen duena, kon-
dentsatua birberoketa prozesu
baten bidez, eta, ondoren, ura
iragazten du edangarri bihur-
tzeko.
«Makina honek 5.000 litro ur
edangarri ekoizten ditu egune-
Palestinar bat edalontziaurez betetzen, airea urbihurtzeko makinan. Said JATIB | AFP
GAZAKO AIREAUR BIHURTUIsraeldik iritsitako makinabatek aireko hezetasunaur bihurtzen du
GAUR8
Zer egiten du errusiar-israeldar dirudun baten enpresakGazan, Hamaseko islamistek kontrolatzen duten lurraldean?Airea edateko ur bihurtzen du, Palestinako kokaguneanfuntsezko elementu horren krisia arintzeko. Israel da krisihorren erantzule eta egitasmo honek, ezarritako blokeoarenbaldintzak saihestuz, «inflexio puntua» izateko asmoa du.
PALESTINA / b
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 8 / 9
an, airearen hezetasun tasa
%65etik gorakoa denean, eta
6.000 litro, %90etik gorakoa ba-
da», azaldu du Fathi Sheikh Kha-
lil ingeniari elektrikoak, Da-
mour GKE palestinarreko
zuzendariak.
Ur horren zati bat udal langi-
leek kontsumitzen dute eta bes-
te bat ospitalera eramaten dute.
«Makina batek edo bik ez dute
dena aldatuko, baina hasiera bat
da», dio Khalilek.
«Ur sorgailuak» bateriak di-
tuzten eguzki paneletara konek-
tatzen badira, ekoizpen kostuak
behera egiten du, baita karbono
isurketak ere. Hain zuzen, Gazak
zentral elektriko bakarra du, in-
portatutako fuelarekin funtzio-
natzen duena eta tokiko eskaria-
ri erantzuteko balio ez duena.
Gainera, sarritan gelditu egi-
ten da Israelek ez duelako bai-
mentzen erregaia eramatea edo
maiz Gaza zigortzen dituzten
bonbardaketen ondorioz. Baina
2008tik milaka hildako eragin
dituzten eta dozenaka azpiegi-
tura suntsitu zituzten hiru “ge-
rretan” Israeli aurre egin dion
lurralde honetan, ez al da bitxia
Israelgo enpresa batekin lan egi-
tea? «Lagundu nahi digun oro-
ren laguntza onartzen dugu»,
esan du Khalilek.
Hamasek, berriz, ez du ezer
adierazi nahi izan.
Khan Yunisetik 80 kilometro
iparraldera, teknologia israelda-
rraren berriena biltzen duten
beirazko dorreetan, Watergenen
bulegoak daude. Mikheil Miri-
laxvilik zuzentzen du, georgiar
jatorriko aberats errusiar-israel-
darrak. Bere aitaren ustezko
bahitzaileak bahitzeagatik Erru-
sian hainbat urtez espetxeratu
zuten. Bera ere georgiar gangs-
terren talde baten eskuetan
egon zen denbora batez. Haren
aurkako prozesuak ez zituen
«inpartzialtasun arauak erres-
petatu», Europako Justizia Gor-
tearen arabera, eta 2009an as-
katu zuten.
Israelen kokatu zen eta duela
bost urte 80 herrialde inguruta-
ra esportatzen duen Watergen
enpresa erosi zuen.
«Lehenik eta behin, gure bizi-
lagunei lagundu behar diegu»,
adierazi dio AFP agentziari. Hel-
burua «Gazako uraren krisia
amaitzea» da.
Hala ere, Gazari makinak en-
tregatzeko «Israelgo armadaren
onespena» behar izan du Miri-
laxvilik.
Israelen blokeoa dela-eta Wa-
tergeneko langileek ezin dute-
nez Palestinako lurralde honeta-
ra joan, bitartekariak izan ditu,
hala nola Arava institutua, Pa-
lestinako GKE-ekin harremane-
tan baitago.
David Lehrer Aravako presi-
dentearen esanetan, «uraren
iraultza baino gehiago» Israelen
eta Gazaren arteko harremana
«zirkulu zoro negatibotik atera-
tzeko inflexio puntua» izan
nahi du egitasmo honek.
Ume palestinarrak,zisterna kamioi batekeramandako uraontzietan jasotzenGazako Khan Yunishirian. Said JATIB | AFP
Gazan, ur horniduraren %90 eta %95
artean kutsatuta dago eta ez da egokia
giza kontsumorako. Israelek ez du uzten
Zisjordaniatik Gazara ura eramaten, eta
ur gezako baliabide bakarra, kostaldeko
akuiferoa, ez da nahikoa herritarren
beharrak asetzeko eta pixkanaka
agortzen ari da, gehiegizko erauzketaren
eraginez. Gainera, ur zikinen eta itsasoko
ura iragaztearen ondorioz kutsatuta
dago.
Amnesty Internationalen arabera, joan
den abuztuan Israelek zigor neurriak
areagotu zituen eta horren ondorioz,
Gazako Udalak herritarren beharren
%15erako soilik hornitu ahal izan zuen
ura. Abuztua baino lehen ere, Zerrendan
banatutako uraren %97 ez zen edateko
modukoa, Osasunaren Mundu
Erakundearen baremoen arabera, eta
biztanleriaren %95ek ez zuten edateko
urik. Gaur egun, hornikuntza ez da
nahikoa gorputzaren higieneari eusteko
ere, hala nola eskuak garbitzeko, covid-
19aren pandemia Gazan zabaltzen ari
den une honetan.
Israelek Zisjordanian ere palestinarrek
ura eskuratzeko duten aukera
kontrolatzen eta murrizten jarraitzen du.
1967tik edozein iturri berritik ura
ateratzeko edo edozein azpiegitura
hidriko berri garatzeko Israelgo
armadaren baimena behar da eta hori
lortzea ia ezinezkoa da. Israelek euri
uraren pilaketa ere kontrolatzen du
Zisjordanian, eta ohikoa da Israelgo
armadak zisternak suntsitzea.
Etengabeko murrizketen ondorioz,
Zisjordaniako komunitate palestinar
askok kamioietan garraiatzen den ura
erosi behar izaten dute prezio
garestiagoan. Komunitate batzuetan,
uretan egindako gastua familia baten
hileko diru sarreren erdia izan daiteke
batzuetan.
Aldi berean, Israelek bere azpiegitura
hidrikoak garatu ditu Zisjordanian, bere
herritarrek eta legez kanpokoak diren
koloniek ureztatutako nekazaritza
ustiategiez eta igerilekuez gozatzeko.
Israeldarren ur kontsumoa Palestinako
lurralde okupatuetan bizi diren
palestinarrena baino lau aldiz handiagoa
da gutxienez.
BIZITZA EZINEZKOA EGITEKO ISRAELEN URAREN GERRA
-
hutsa
3 BEG
IRADA:
Bobath kontzeptua
osas
un
a/
hir
iare
n lo
(r)a
ldia
Gizartea zahartu ahala, gero eta arruntagoakbihurtu zaizkigu garunetako odol hodietakoarazoak. Horrela ezagutzen ditugu gaur, tek-nikoki, garai bateko «haize txar», «perle-sia» eta «alboko mina»; azken finean, gurenerbio sistemaren elikadura ziurtatzen duen
zirkulazio sistemaren hutsak. Gaixotasun multzo handihonen ikur diren iktusa eta haren ondoriozko hemiplegiaduela pare bat urte azaldu genituen hementxe bertan; gaurorduantxe lagatako puntuan (tratamendua) helduko diogugaiari.
Arazo neurologikoen tratamenduan, Bobath izena besteguztien gainean nagusitzen da: Berta eta Karel senar-emaz-te alemaniarren abizena, hain zuzen ere. Bata fisioterapeu-ta, neurologoa bestea. 1940ko hamarkadan espastizitateazuten pazienteekin lanean hasi ziren, ordura arte erabiltzenziren protokoloak aldatuz. Izan ere, teknikak baino, trata-menduaren kontzeptua izan zen haien berrikuntza nagusia:pazienteen bilakaerari erreparatuz, postura bereziekin lane-an hasi ziren muskuluen tonuaren inhibizioa lortzeko. Gerogauzak korapilatzen hasi ziren; osasun zientzia gehienetanbezala, teoriek eta errealitateak talka egiten baitute askotan.Horretara, hasieran erabilitako zenbait teknika baztertuz jo-an ziren, eta geroztik garatutako beste prozedura batzuk(haurraren garapenaren fase teorikoen jarraipena, orekaerantzun automatikoen erabilpena...) kontzeptu zabalagobatean integratu ziren, tratamendu dinamiko, zabal etaeklektiko samarra osatuz. Hain zuzen ere, beste metodo
neurologikoen jarraitzaileen alde-tik, Bobath metodoari “dena”irensten duen zurrunbiloa izateaegotzi izan zaio, Bobath kontzep-tua bera zer den argi ez uzteraino.Baina hau joera naturala ere bade-la esan genezake: izen eta abizen-dun (hots, copyrightdun) teknikenlimitazioak ezinbestean ailegatzenbaitira haien arteko mugak hautsibeharreko puntu batera: pertso-nen osasuna berdina da hemeneta Txinan, nahiz eta gizakiok hu-ra ulertzeko eta sendatzeko bidedesberdinak erabili.
Gaur egunean, Bobath kontzep-tua (edo «neurogarapen trata-mendua», AEBetan esaten zaionlegez) mugimenduen kontrolaberreskuratzeko helburua duen
teknika multzoa da, nagusiki keinuak egoera desberdi-netan egiteko ahalmena berrikasiz lan egiten duena. Di-ziplina arteko lana da: fisioterapeutekin batera, terapeutaokupazionalak eta logopedak ere aritzen dira; baina Bobathsenar-emazteek sortutako enborrari adar asko sortu zaizkio.Kontzeptuak hasierako zenbait oinarri gordetzen baditu ere(oreka lantzea, adibidez), haien oinordekoek etengabeko ga-rapena eraman dute. Halere, heterogeneotasunaren erakus-garri, zenbait unibertsitatetan gainditutzat ematen direnteoriak erakusten jarraitzen dira, hala nola muskuluen inhi-bizio posturak eta haurraren garapen faseetan oinarrituta-ko tratamendua.
Bestalde, gaur egunean, ebidentzian oinarritutako medi-kuntzaren (EOM) kanonetara hurbildu beharrak neurozien-tziarekiko harreman are estuago batera bideratu du. Bestehainbat terapia historikoren modura, Bobath kontzeptuahorren arabera eguneratzen saiatzen ari da, batez ere arra-zoiketa klinikoan eta erabilitako tekniken eraginkortasunaobjektiboki neurtzerako orduan. Dena den, 2009an eginikoikerketa handi batek (ausazko entsegu kontrolatuen errebi-sioa) ondorioztatu zuenez, Bobathek bere horretan ez duerakutsi beste zenbait alternatiba terapeutikok baino era-ginkortasun handiagorik; horregatik, fisioterapia neurolo-gikoan aritzen diren terapeutei beren jarduna ebidentzianoinarritzea gomendatu izan zaie, izen konkretudun teknika-multzo itxietara lotu barik. •
www.abante.eus
Bobath teknikak arazo neurologikoei erantzun nahi die. GAUR8
Oier Gorosabel - @TxikillanaFisioterapeuta
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 10 / 11hutsa
her
ria
Txertoaren eskutik urte hasiera honetanpandemiaren inflexio puntua etorri delapentsa –edo amestu– daiteke. Txertaketakhastapenean hartu duen abiadura eska-sak zalantzak pizten baditu ere, beharba-da denbora aldetik tunel honen erdia igaro dugu. Bes-te muturrera iristean, autobidean gertatzen zaigunlegez, topatuko duguna ez da izango aurrean utzi ge-nuenaren segida. Paisaia nabarmen aldatu behar duizurriteak. Gauden tokitik ezin da aurreikusi nolakoagertokia aurkituko dugun kanpoaldean: lanbrotsuaala eguzki izpiekin, lehorra ala hezea, hotz-hotza alaepelxeagoa. Baina hausnartzen hastea komeni...Beste batzuek esan dute aurretik: erantzunak ikasi
aurretik galderak aldatu dizkigute, aldatu zaizkigu. La-rrienetatik hasita, zaintza-ren beharrak bortizki jarrizaizkigu begien aurrean.Txertatzen lehenak zaharetxeetako egoiliarrak izanbehar zirela inork gutxik ja-rri du zalantzan, baina hor-tik haratago, tunel honenamaieran zer zaintza eredueraiki behar dugu, porrotegin duenaren ordez? Noneta nola izan gure aitona-amonak eta mendekotasunegoeran diren gainerako guztiak? Nork ordainduta? Za-ma hori nola banatuta: familien eta administrazio pu-blikoen artean, emakume eta gizonen artean, profesio-nal eta boluntarioen artean...? Sistema publiko oso bategingarria al da? Eta jasangarria? Nola bermatu bakoi-tzaren eskubideak trantze horretan, bizitza duina iza-tearena jakina, baina bai eta eutanasiarena ere, esate-rako? Jaiotza tasa handitzerik badago?Bat-batean orain arte ikusezin ziren pertsona zaur-
garrienez ari garela, nola ekidin bazterkeria egoera ho-riek? Nola jokatu konfinamendu zorrotzenaren astee-tan kalean segitu zuten herrikide horiekin? Kartzelanoraindik isolatuago gelditu direnekin? Ziztu bizian di-gitalizatu den lan mundutik aparte gelditu direnekin,
robotizazioaren aroa etorri aurretik? Etxetik jada agianinoiz atera nahi izango ez duten aitona-amonekin? Gi-zarteratzearen garaian nor bere oskol barruan sartutagelditu ziren nerabe eta gazte guztiei laguntzerik ba aldugu? Hezkuntzaren haria –edo euskalduntzea bera–galdu duten haur guztiei? Inoiz baino prekaritate han-diagoaz ari diren etorkinei?Euskal Herriaz ari garela, galdera eraberrituak ere
bai: balio bereziekin erantzun diogu pandemiari, edoinguruko besteen antzera? Kudeaketa estatuen agin-duek guztiz baldintzatu izanak zer ondorio uzten du?Armada espainola nola ikusten dute euskal gazteek,UMEren propaganda masiboaren ostean? Eta jaun etajabe izan diren hemengo poliziak? Ez al gara EAE, Nafa-rroa eta Ipar Euskal Herria bakoitza bere aldetik azter-
tzera berriz ohitu? Etxerako eta indibidualizaziorakojoerak eman al dio gure nortasunari kolpe latzik? EAE-ko Estatutu Berriaren prozesua zertan gelditu da? GureEsku? Katalunia? Independentziaren ortzimuga? Herritarrok orokorrean oso arduratsu jokatu dugula
ikusita, demokrazia parte-hartzailean sakontzeko bide-rik ba al da? Zenbait boterek arduragabe egin dutelaeta, gobernantza eredu berriak asmatzerik? Benetanzientziak lehentasuna hartu badu, nola sustatu erabakipolitikoak zutabe horien gainean? Zinez ahuldu al dirafake newsak, gainbeheran al dira ultraeskuineko popu-lismoak, edo urrats bat atzera egin dute bi aurreraeman aurretik? Askatasuna/berdintasuna lehian zerkegin du aurrerago fase honetan? •
{ asteari zeharka begira }
Biharamunerako zenbait galdera
Norberarengandik hasita naziotasuneraheldu arte eta bueltan, tunelarenbestaldean aurkituko dugun paisaia ez daizango aurrean utzi genuen segida
hutsa
hutsahutsa
Ramon Sola
-
Artzamendi azpian sortua da Fran-txoa Usandizaga, Itsasun, eta handu «EzKexa» tixerten sorkuntzafaktoria, Lapurdiko mendi garaie-naren magalean. Jon Paterne, aldiz,saratarra da, bera da proiektuaren
bigarren hanka, Saran dute halaber egoitza, bateksortu eta besteak saldu, batek pentsatu eta besteakhitz egin, edo biek dena egin, elkarrekin. Urteak diraIpar Euskal Herriko karriketan «EzKexa» etiketatxoadaramaten arropak sumatzen direla, tixertak, kirol
herria
jertseak, kaputxa duten jertseak, kaske-tak, txapelak… produktu guztiek biezaugarri komun dituztelarik. Lehena,sormenaren bidez, diseinu ausartekinpentsamendu bat eragitea; eta bigarre-na, sortzaileen aburuz garrantzitsuena,euskara hutsean egindako lan bat soi-nean izatea. Ez arduratu, ez haserretu,ez larritu, lasai egon, adiera anitz izanditzake «EzKexa» horrek. Izena isats zuhaixkatik jaso duen La-
purdiko herri ederrean egin dugu hi-tzordua bi artista hauekin, eta lehengaldera justuki, «zergatik ‘Ez Kexa’?»izan da. «Duela hamabi urte edo, mar-ka bat sortu nuen, soilik lagunentzatzen, taldetxoan eramateko zerbait,‘Loreak mendian’ edo ‘Kukuxumusu’gisako sloganekin egindako tixertakikusten nituen hor zehar, eta ene bu-ruari erran nion, nik aterako dut anitzerabiltzen dugun espresio bati lotukoden marka bat, eta horrela hasi zen bi-
de hau», azaldu du Frantxoa Usandi-zagak. Baionako ospitalean egiten dulan, hura du ogibide; beraz, hau guz-tia bere sormena lantzeko jolas mo-dura hartzen du, bera da marrazkiguztien sortzailea. «Frantxoa bakarrikaritzen zen irudiak lantzen, eta baitabere anaiarekin ere ‘Pusa’ izenekomarkarekin gero. Ni zerbait sortzekokontuarekin joan nintzaion, atzema-ten bainuen biziki interesgarria zelaberak egiten zuen lana. Bere lehenmarrazkiak sobera ederrak ziren, etazerbait konkretua edo ofiziala egiteazen nire ideia. Horrela, elkarrekinadostuta, enpresa muntatzen hasi gi-nen eta lehen kolekzioa atera genuen2016an». Amestutako helburu batgauzatu zuela kontatu digu Jon Pater-nek, bera hargina da lanbidez eta bu-ru-belarri aritzen da libre dituen or-duetan proiektu hau aurreraateratzeko pulamentuz. Hasi zirenetik urtean bitan ateratzen
dute «kolekzioa» deitzen dutena, ideiaberri bati lotutako jantzien sorta. «Udaaitzin ateratzen dugu lehena; udabe-rrian eta udan erabiltzeko arropa da,nagusiki kamisetak dira sasoi horreta-rako. Gero ateratzen dugun bigarrenaudazken eta neguarentzat izaten da.Frantxoa da artista eta bere lana da di-seinu berri bat ateratzea, behin eginaduelarik hura egokitzen diogu urtero-ko bi kolekzioei». Jonen erranari jarraiki Frantxoari
galdegiten diogu zertan oinarritzenden diseinu berriarentzat. «Istorioakentzuten baditut burua martxan jar-tzen zait; beraz, gauza historiko bati lo-tua bada, hau da, euskal jendearekinedo gure munduarekin lotutako zer-bait, hura saiatzen naiz ‘pop art’ imaji-nekin edo munduko gertakari batekinnahasten. Funtsean, ‘street art’ delakoainteresatzen zait niri. Xalbadorren di-seinua adibidez Itsasuko bestetan bu-ruratu zitzaidan, festan nenbilela lagu-nei entzun nien Xalbadorri Donostiangertatu zitzaiona, ez nuen pasarteaezagutzen, eta besta egunak igaro etagero, loa ezin harturik, marrazten hasinintzen eta horrela sortu nuen».
Goiko irudian, JonPaterne eta FrantxoaUsandizaga, «EzKexa»markaren sortzaileak.Alboko orrialdean,markaren zenbaitdiseinu. Xanti LAPLACETTE
«EZKEXA», IRONIA ZORROTZA JANZTEA
Jon Garmendia
Frantxoa Usandizagaren eta Jon Paternerensorkuntza da «EzKexa» tixerten sorkuntzafaktoria. Lapurdiko Itsasutik aritzen dira lanean;euskaraz, ironia zorrotzetik eta folklorismoan ezerortzeko saiakeratik. «KarrikaStyle» esatendiote beren bideari, Xalbadorrek bizitakoakgaurkora ekartzen dituen estiloari.
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 12 / 13
Frantxoak aipatzen duen diseinuanFernando Aire Xalbador agertzen da,Ipar Euskal Herriko bertsulari handia,eta gibelean ditu Tommie Smith etaJohn Carlos korrikalari afro-amerika-rrak, 1968an Mexikoko olinpiadetanurrea eta brontzea irabazi ondotik, sa-riak jasotzerakoan Botere Beltzarenagurra egin zutenak eskularru beltz bataireari eskainiz. «Haiek biek sekulakotxistukada jaso zuten, eta garai ber-tsuan, hilabete batzuk lehenago gerta-tu zitzaion Xalbadorri Donostiako txis-tukada; azken batean, bien arteanzerbait historikoa gertatu da, badaudeantzekotasunak eta, batez ere, geroraarrazoia haiei eman zaie, legendabihurtu dira».
ARTEA ETA PROTESTA
Artetik anitz du EzKexakoek sortzendutenak, protestatik ere badu. «Guk ezdugu ikusten ikuspegi politikorik, fun-tsean pentsatzen duguna adieraztensaiatzen baikara. Egia da izan dugulaarazoren bat dendaren batean gure ti-xertak jartzerakoan, baina uste dugugehiago dela lotua erabiltzen ditugundiseinu batzuen irudiarengatik. Adibi-dez ‘Kirola gorputzean aizkora bihotze-an’ esaldiak baino gehiago aizkora ba-ten irudiak ekartzen die zerbaitdesatsegina zenbaiti, interpretatzekomodua delako, batzuek folklorea ikus-ten dute, beste batzuek agresibitatea.Edo ‘Euskal Herria ez da Shangai’ edo‘irriak bizi behar du’ diogunean, ironiaerabiltzen dugu modu naturalean,‘Euskal Herria ez da Salgai’ kanpainagogora ekartzen du noski edo ‘Herriakbizi behar du’. Guk umorea jorratzendugu ausarki», irriz aitortzen du Fran-txoa Usandizagak.Bestalde, egiten dutena euskaraz iza-
teak muga bat jartzen diela begi bista-koa da, badakite nekez ukituko dutelaeuskal hiztuna ez den merkatua. «Ha-siera batean erosleak lagun eta ezagu-nak baziren ere, azkenaldian frantse-sek ere erosten dituzte guresorkuntzak, ideia bat edo artea ez baitasoilik hizkuntzarekin neurtzen», ziur-tatzen digu Paternek. Eta gaia sakon-
-
herria
tzen jarraitzen du, «adibidez, bigarrenkonfinamendu honetan, neska batekideia berritzaile bat ukan zuen, bertakosortzaileak biltzeko talde bat osatunahi zuen sare sozialetan, eta abianezarri bezain laster 12.000 pertsonabildu ziren han. Kopuru handia da is-tant batean elkartzeko; beraz, errannahi du gibelean badela edo ikustendela behar bat. Talde horretan sartuginen gu, guri buruz frantsesez idatzizen mezu bat, erranaz diseinuak eus-
karaz zirela, gure lana zertan oinarri-tzen zen eta abar, mezuak arrakastaukan zuen eta horrek ekarri zuenFrantzia osora ailegatu izana. Guremezua anitz partekatu zen eta gerorasalmenta handia nabaritu dugu: Bor-deletik erosi digute, Agenetik, Parise-tik... Talde horretan Euskal Herriamaite duten jendeak daude eta horiekberdin-berdin erosi digute».
Ez da usu gertatzen Ipar Euskal He-rrian, euskaraz soilik aritzeko erabakia
dutenak aurkitzea, errealitate soziolin-guistikoak frantsesa kokatzen baitu er-digunean, baina EzKexakoek lau haize-etara aldarrikatzen dute hau,webgunetik hasita, euskaraz baino ezbaita, eta han idatzia dute: «Kontrasteabultzatuz, folklorea alde batean utziz,Ezkexak euskara eta kultura aldarrika-tzen ditu bere jantzietan eta bere tri-bua mugaz gain zabaltzeko asmoa du».
EUSKARAZ KOMUNIKATZEA
Borobil eta eder dirudiela aitortzendiegu, ea azalpen bat eman nahi digu-ten, eta Jonek ez du zalantzarik. «Ha-sieratik erabaki genuen euskaraz soilikkomunikatzea, bai sare sozialetan baiwebgunean, sortzen dugun lanak eus-karaz izan behar du osoki, ez gara ko-mertzio arruntean sartzen, ez gara inorbesteei buruz hitz egiteko, hau da, ba-dakigu ikur folklorikoak dezente era-biltzen direla komertzioa hobetu etasosak irabazteko, izan lauburuak edoizan ikurrinak, gaur egun mezu politbatekin zernahi edertzen ahal dela on-gi dakigu, ‘Basque Country’ ezarri etaaitzina joatea biziki erraza balitz beza-la, baina autentikotasunari garrantziaematen diogu, hemen bizi, hemen lanegin. Bide horretan, badakigu frantse-sez edo ingelesez egingo bagenu guresalmenta eremua zabalduko litzatekee-la, baina ez zaigu hori interesatzen, gu-re nortasuna galduko baikenuke». EtaFrantxoak hartzen dio segida. «Guk as-palditik begiratzen genion Hego EuskalHerrian saltzeko aukerari, adibidez, Pa-risen saltzeari baino askoz gehiago.Iparraldekoak izanda Hegoaldean sar-tzea zail ikusten genuen. Hegoaldeanohitura handia dago diseinu eta ma-rrazkien arloan, urrundik datorrenkontua da; marka anitz daude, beraz,konpetentzia handia. Beraz, garrantzi-tsua zen guretzat tokitxo bat egiteabertan, eta aldi berean, gure lana he-rriak eta herritarrak ezagutzeko balia-tu nahi genuen, jendearekin harre-man berriak egin, eta ongi pasatu,kamisetak banatuz ibili garen aldi orogozatu egin dugu».
Ondo pasatzea eta lan egitea, biaklortu dituzte Bidasotik hegoalderantz
Goiko irudian, «EzKexa» markakoarduradunak azoka batean berenproduktuak saltzen. Lerro hauengainean, markaren nortasuna agertzenduen irudia. Xanti LAPLACETTE
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 14 / 15
joanda. «2018an Euskal Herriko kami-seten azoka egin zen Ondarroan etalehiaketa ere egin zen, garaile izan gi-nen eta guri halako zerbaitek izuga-rrizko poza ekartzen digu», gaineratudigu Frantxoak. Jonek bidea errazaizango zela uste zuen hasieran, euska-razko ekoizpenen kontsumoa handiaurreikusten zuelako Hegoaldean,«baina errealitateak zaflako bat emanzidan aurpegian. Denden zerrenda bategin nuen, hasi nintzen haiei deika etae-postak bidaltzen eta batzuek garaizaila zela erantzun zidaten, beste ba-tzuek ez zutela interesik, eta hor ohar-tu nintzen uste baino nekezagoa izan-go zela. Ohartu ginen ez gintuztelaezagutzen, eta konfiantza harremanagarrantzitsua zela egin nahi genuenproposamenarentzat; hala, estrategiaaldatu genuen, zuzenean hasi ginen jo-aten interesatzen zitzaizkigun tokieta-ra, eta emeki-emeki gauzak hasi zirenaldatzen, denda bat, bi, hiru… gauregun hamabost denda dira gure mate-riala saltzen dutenak Hegoaldean».
«KARRIKASTYLE», KALEKO ESTILOA
Behin hau entzunda kuriositatea piz-tea normala da, hargatik galdetu diegunon dauden denda horiek eta bien ar-tean hasi dira izendatzen. «Bizkaianeta Nafarroan lortu genituen hasta-pen batean, Gipuzkoan batere ez, etaaurten hasi gara. Gasteizen, Bilbon,Iruñean eta Donostian gaude. Horiezgain, Algorta, Mungia, Elizondo, Lesa-ka, Azpeitia, Azkoitia, Zarautz…»
KarrikaStyle, kaleko estiloa, hor du-te EzKexakoek beren jantzien kokale-kua, batzuen «prêt-à-porter» aipame-
na esaldi honekin janzten dute haiek:«Itxurak berrasmatzen ditu EzKexak,eta kanpoko eta bertako ‘streetwear’-ak elkartzen ditu». Ostatu, kirol talde,musikari… edonori egiten diote disei-nua neurrira eta kalitatezko arropaerabiliz beti. «Argi dugu norbaitek 25euro pagatu behar baditu tixerta ba-tentzat adibidez, arropak kalitateonekoa izan behar duela; hortaz, ko-toi organikoa erabiltzen dugu, biolo-gikoa, eta egiteko moduak birziklape-nerako bideak irekiak izan behar ditu.Probak egiten ditugu lehenik etabehin, jantzi batzuk garbitu adibidez,ikusteko nola atxikitzen duten berenkolorea eta forma».
Itsasun pentsatu eta Biarritzenegin. «Aitatxi zahar bat ezagutu ge-nuen, asko zekiena serigrafia arloan,bera erretreta hartua zen, eta harre-man ona egin genuen berarekin. Ge-roztik haren serigrafia tailerrean egi-ten ditugu gure lanak». Baina azkenurteotan moda anitz aldatu delaerranda eta biek egiten duten lanaanakroniko samarra dela aipatuta,Frantxoak ez du duda izpirik. «Janz-kera anitz aldatu da azken urteotan,lehen gehiago ikusten ziren mugi-mendu politiko edo borroka konkretubati lotutako jantziak, ez dut erranenburgesagoa bilakatu dela jendearenjanzteko manera, baina denbora gu-txian asko aldatu dela, bai. Guk ez du-gu honekin bizitzeko esperantzarik,nahi genuke aski izatea biok horreta-ra dedikatzeko ondoko lana utzitabaina etekin ekonomikoa ez da gurehelburu nagusia». Itsasun utzi ditugubi artistak, urteko kolekzioa nola aur-
keztu pentsatzen, beharbada herrie-tako jendeekin egindako moda pasa-rela bat, lagun ezagunei janzteko es-k at u z , b e t i m o t i b a z i o a b i l at u z ,konspiratzen.
Marea gora marea behera, Belarre-tik Belharrarat, Amona Lisa, Apoar-matua inoiz ez zanpatua… badute zererranik oraino eta baita esaldi horiekzerekin jantzi ere. EzKexa, arteari es-kutik helduta, euskaratik mundura.
Jon Paterne berak sortutako diseinubat duen jertsea eta txapela jantzita.
Xanti LAPLACETTE
«KarrikaStyle», kaleko estiloa, hor dute beren jantzienkokalekua, batzuen «prêt-à-porter» aipamena esaldihonekin janzten dute haiek: «Itxurak berrasmatzen ditugu,kanpoko eta bertako ‘streetwear’-ak elkartzen ditugu»
«Guk ez dugu ikusten ikuspegi politikorik, funtseanpentsatzen duguna adierazten saiatzen baikara. Egia da izandugula arazoren bat dendaren batean, baina uste dugugehiago dela lotua erabiltzen ditugun diseinu batzuekin»
-
herria
Energia pribatizatzeak zerbitzu hobe eta merkea-
goak ekarriko zituela esan ziguten adituek. Beti-
ko artaburuek, berriz, zerbitzu kaskarrago eta ga-
restiagoa izango zela. Eman lezake arrazoi
zutela, baina adituek esango digute ez dela kon-
painien errua, horiek jendartearen ongizatea bai-
no ez baitute nahi, merkatuaren gorabeheren on-
dorio baizik. Eta jendearen oinarrizko beharrak
merkatuaren gorabeheren mende daude. Konpai-
nia horien bezeroek lapurreta dela diote, baina
energia konpainiek ez dute legez kanpoko ezer
egiten. Horixe da arazoa, hain zuzen ere. Lapu-
rreta nabarmena da, baina legea beteta. Eta le-
geak herritarren askatasunaren berme omen dira.
Herri batek zenbat eta araubide txikiagoa izan, orduan eta libreagoa da. Baina arauak beharrez-
koak dira, batez ere norberaren askatasunak bestearenarekin talka ez egiteko. Batzuetan, talka
hori ez gertatzeko modurik onena da hainbatek askatasunik ez izatea, eta legeak horretarako
tresna aproposa dira.
Argindarraren prezioak hil egiten du. Hori bai, zuzenbide estatua urratu gabe. Xabier Izaga
LEGEAK HILEGITENDUENEAN
Marisol RAMIREZ | FOKU
C IKUSMIRA
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 16 / 17hutsa
iRRITZIA:
{
}
AlaiZUBIMENDI
-
herria
The Jinx HBO
Hasierako tituluetatik hasita,musika bitarte, azken atalekoazken segundorainoko era-kustaldi hipnotiko eta maka-broa. Tentsioa eta erritmoa,jolas parke batean egongo ba-gina bezala, gora eta beherasentitzen dituzun bitarteanHollywoodeko edozein gidoiknahiko lituzkeen biraketa ha-rrigarriak. 2010. urtean An-drew Jarecki zuzendariak “AllGood Things” filma estreina-tu zuenean, gutxik espero zu-ten Robert Durst-en bizitzanoinarrituriko pelikula horrekizango zuen eragina hizketa-gai dugun dokumental haufilmatzeko garaian. Momentuhorretan jarri baitzen kontak-tuan benetako protagonistazuzendariarekin, orain arteinoiz egin ez zuen elkarrizke-ta edukitzeko prest zegoelaesanez. Eta nor zen zehazki ti-po hau? New Yorkeko familiaospetsu eta dirudun batetikdatorren pertsonaia bitxi etamisteriotsua dugu RobertDurst. Gizon bat hil eta zati-katzeaz gain, bere emazteaeta lagun bat desagertzearenerantzule zuzena izatea lepo-ratu zioten.
HBO telebista kateak ekoi-tzitako eta sei zatitan banatu-riko lan metodiko honetan,bere bizitzaren errepaso ze-hatzean murgiltzeko aukeraizango dugu. Polizia, epaile,abokatu, testigu eta familia-koen froga eta elkarrizketaktartekatzen diren bitartean,polemikoak diren momentujakin horien berregiteak ikus-t e ko au ke r a i z a n g o du g u .Ezinbestekoa.
Making a MurdererNETFLIX
Bi denboraldiko 10 atalez osa-turiko ekoizpena, bakoitzak 60minutuko iraupena duena.Pentsa beraz, zer-nolako zehaz-tasun eta xehetasun mailaduen dokumentalak. Hamar“pilula” horietako bakoitzean,Steven Avery-ren kasu sineste-zina ikusteko aukera izango du-zu. Sexu eraso baten ondorioz18 urte espetxean pasatu ondo-ren, DNA proba bati esker, erru-gabea dela egiaztatu eta askeuzten duten tipoa. Hortxe ko-katzen dira dokumentalaren le-hen minutuak, ez pentsa beraz,spoiler erraldoi bat irakurri du-zuenik, lasai. Krimenei buruz-ko beste lanetan, ohikoenaerruduna den ala ez jakitearenintriga hori amaierarako uz-tea izaten da. Kasu guztia ze-hatz-mehatz azaldu eta amaie-ran, zast!, erabakia. Baina“Making a Murderer”-ek besteeremu batean kokatzen gaituhasieratik. Errugabea den tipobati bizitzako 18 urte lapurtudizkiote, eta orain zer? Galderaeta misterio guztiak ezbeharhorren inguruan izango direlauste dugunean ordea, kasuakbeste noranzko bat hartuko du.Kartzelatik irten eta urte ba-tzuk beranduago, emakume ba-ten hilketa leporatzen diotene-an, karta gaztelu baten moduraeraikitako bizitza hori betikobirrintzen dutenean.
Tiger King NETFLIX
Liluragarria bezain surrealista.Ziurrenik 2020an ikusi dudandokumentalik bizarro, bitxi eta
sailkaezinena, errealitateak fik-zioa gainditzen duen froga do-kumentatua. Tiger King bezalaezagutzen den Joe Exotic tigre-en merkatari xelebrearen etaCarole Baskin tigreentzakoerreserba baten jabearen arte-ko eztabaida da ekoizpenarenardatz nagusia. Hortik aurreraordea, animalia exotikoak, kri-men antolatua, narkotrafikoa,mafiosoak, iruzurgileak, arlo-teak, drogazaleak, ezkontzak,sektarismoa, armak, indarke-ria, desagertutako pertsonak,ego-gerrak, gezurrak, meha-txuak, telezaborra... hori guztiaeta askoz gehiago da koktel le-herkor xelebre honetan topa-tuko duzuna.
Arrakasta itzela izan du do-kumental honek aurten Netfli-xen; tramaren ustekabeko bi-raketengatik eta testigantzaharrigarriak ematen dituztenelkarrizketatuengatik ziurre-nik. Ikusten duzun unetik, la-gunekin komentatu nahikoduzun dokumental harriga-rria.
Wild Wild Country NETFLIX
Telesailaren lehen minutuek1980ko hamarkadara garama-tzate, Oregonen (AEB) dagoenAntelope herrixka aurkezteko.40 biztanle inguru dituen pa-rajea da eta pertsona ugarik,bizitza osoa lanean aritu on-doren, zahartzaroko azken ur-teak lasai igarotzeko aukera-tzen duen helmuga. Bainazurrumurru arraro bat zabal-tzen den unean lasaitasun ho-ri eten egingo da. Rolls-Roycebaten gainean, oso garrantzi-tsua eta diruduna den gizon
PANTAILA TXIKIAN
Krimen bat idatzi da (egiazkoa)
Gaizka Izagirre Brosa
Angela Lansbury protagonista duen «Murder, SheWrote» (Krimen bat idatzi da) fikziozko telesail ezagu-naren atal guztiek antzeko egitura edo gertakizunkatea dute: hilketa bat gertatzen da eta JessicaFletcher-ek argitu egiten ditu. Errealitatea, zoritxarrez,konplikatuagoa eta ulergaitzagoa izaten denez, fikzio-aren mugak apurtu eta telesail dokumental formaturajauzi eginez, azken urteotan modan jarri den «TrueCrime» (Benetako krimenak) azpigeneroan murgildunahiko nuke. Benetako krimen bat aztertzen da, nor-malean gertakari horretan parte hartu duten pertso-nen elkarrizketak ardatz hartuz eta askotan, krimenhorren gaineko kazetaritza ikuspuntu bat emateazgain, ikertzaile lanak ere egiten dituzte. Errealitateakfikzioa gainditzen duen froga nabarmena bilakatudiren ikus-entzunezko harrigarriak.
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 18/ 19
indiar bat azalduko dela diote,alboko 30.000 hektarea erosieta bertan ehunka eraikin etaetxebizitza eraikitzen hasikodena. Hori entzun eta segundogutxira, herrixka goitik beheragorriz jantzita doazen ehunkapertsonaz betetzen hasiko daeta, atzetik, aipaturiko Rolls-Royce zuria. Antelopen gerta-tzear den etorrera horrek zu-rrunbiloa eragingo du,sinestea kostatuko zaizunehunka gertaeraz betea.
Chapman eta Maclain Way-kzuzenduriko eta sei atalez osa-turiko lan liluragarri honek AE-Betako historiaren pasarte bi-txi bat azaltzen du, munduosoa ustekabean harrapatuzuen gertaera harrigarria:Bhagwan Shree Rajneesh liderespiritualak eta bere sektarenjarraitzaileek Oregongo lurre-tan beren hiria eraiki zutene-koa, baita gerora eragingo zi-tuen ondorio ikaragarri, basatieta ilunak ere. Hainbat hilketaleporatu zizkieten, espioitza ka-suak, baita hauteskundeak ira-bazteko intentzioz bioterroris-mo atentatu bat ere, besteakbeste.
O.J.: Made in America MOVISTAR
Bost ataletan, O.J. Simpsonengorakada ikusteko aukeraizango duzu, izar bihurtu zenarte; eta batez ere, izan zuenerorialdi ikaragarriari buruz-ko errepaso sakona ikustekoa.Nola ikasi zuen gazte afro-amerikarrak bere mitoa erai-kitzen futbol unibertsitarioaneta profesionalean; irudi horimugaraino promozionatzenikasi ere, AEBetako “beltz zu-riena” bilakatu zen arte. Etanola, bere emazte ohiaren hil-ketaren gauetik aurrera ,amets hori betiko suntsituz(u)en. Hain erreala eta gordi-na, non Hollywooden gidoila-ri onenaren burutik irtendakoistorio baten aurrean zaudete-
la sentituko duzuen. Doku-mentala ez baita epaiketaneta adibide zehatz horretansoilik zentratzen, garai harta-
ko testuinguruan kokatzengaitu, Ipar Amerikak bizi izanzituen une latzak mahai gai-nean jartzen ditu, adibide ze-
hatz honekin talkan: aipaturi-ko arrazismoa, basakeria poli-ziala, aberastasuna eta pribi-legioak, etxeko indarkeria,
komunikabideen eboluzioa,erlijioa... Azken finean, “O.J.:Made in America” bilakatu dagizarte estatubatuarra azken50 urteetan kezkatu duen iaguztiaren 8 orduko azterketaikaragarria.
Teknikoki aparta, ezin hobea,“gutxirekin asko” filosofia ar-datz duena. Handikeriarik gabeeta birsortze konplikaturiktxertatu gabe, narrazio nagusiabatik bat artxibo irudiek era-maten dute aurrera, baita elka-rrizketatuen testigantzek ere.Irudien bilketa, sailkapena etaegindako muntaia lana aho za-balik geratzeko modukoa da.
Paradise Lost: TheChild Murders atRobin Hood Hills HBO
Estatu Batuetako Robin HoodHills (Arkansas) hirian, hiruume hilik eta torturatuak azal-tzen dira. Hilketak, konnotaziosatanikoak dituela dirudi etaaitzakia hori argudiatuz, hirugazte atxilotzen dituzte: Da-mien Echols, Jason Baldwineta Jessie Misskelley. Lerrohauek idazten ari naizen bitar-tean eta dokumental hau go-goratze hutsarekin, oilo ipur-dia ageri da nire besoetan,ikaragarria eta beldurgarriairuditu baitzait. Lehenengo za-tia 1996an grabatu zen, “Para-dise Lost: The Child Murdersat Robin Hood Hills” izenekoa.Bertan hiru gazte hauen epai-keta osoa ikus dezakegu, eza-gun eta familia guztien testi-gantzak, elkarrizketak etaabar. 2000. urtean, aldiz, “Pa-radise Lost 2: Revelations” iri-tsi zen; pista eta testigantzaberriak direla-eta epaiketare-kin hasten dira berriro, diru-dienez gauza asko ez daude-eta argi. 2011. urtean pasakodena aldiz, “Paradise Lost 3:Purgatory” atalean, zuk desku-britu beharko duzu. Derrigo-rrez ikusi beharreko doku-mental sorta.
Aurreko orrialdean, «TheJinx» eta «Making aMurderer». Orrialdehonetan, «Tiger King»,«Wild Wild Country», «O.J.:Made in America» eta«Paradise Lost: The ChildMurders at Robin HoodHills»
-
hutsa
3 BEG
IRADA:
Politika sentitzeaz
osas
un
a /
hir
iare
n lo
(r)a
ldia B
adira pentsamendu politikoak sentitu egi-ten direnak. Zenbaitek, askok, politika arra-zoiaren eremua bezala imajinatuko dute.Akordioak, kudeaketa, planak, zuzenketak…Baina zer da politika ez bada gure gorputze-tan sentitzen duguna adieraztea eta hori foro
publikora eramatea? Neska gazte batek etxera berandudoanean duen ezinegona. Lan baldintza kaskarrekin akitu-ta bizkarrean jasanezineko mina duen gurasoa alabarenbila euripean doan bitartean. Atzoko entregatu beharzuen dokumentua bukatzen ari denaren zigarro urduria.Argiaren faktura ikusteko beldurrez aurrezki kutxakoemaila ireki nahi ez duenaren izerdi hotza. Telebista pu-blikoan euskara enegarrenez baserritar estereotipatuenjolas bihurtua ikustean sentitzen den amorrua. Auzokookindegia itxi behar izan duenaren tristezia pertsiana az-ken aldiz jaistean.Ez dira bi gauza isolatu, sentipena eta pentsamendua.
Bata bestearekin lotuak doaz beti eta kontrakoa dioenaboterean eta pozik daudenentzat lanean ari da, baiki. Urteluzeetan, euskal herrian iraultza egiten saiatu diren ho-riek milaka eta milakapertsonaren sentipena-ri erantzun diote. Garaibatez, epika handiare-kin. Baina zer nahi du-zue, bada. Gerra Hotza,apartheida, intifada,sandinismoa… Munduaeta iraultza, bat ziren.Ez zen lau zororenideia fanatikoa inondikere. Garai historikoakziren, letra larriz. Etaordukoaren azken uhi-nak sentitzera iritsi ga-renok, milaka eta mila-ka, berriz atera ginenizotz eta elur artean,aurreko larunbatean,gehiago luzatu ezinden zigorrari bukaeraemateko exijitzera. Ba-dirudi orain urte ba-tzuk arte sentitzen zenberotasuna, irribarrekonplize hura, modu
xumean ukabila gogortze hura hortzak ezpainaren kontrajarriz, ez dela orain horrenbestekoa. Gaztetxoek gutxi eza-gutu dute eta zaharragoek, ximurrak begietan, nekatutadirudite, irribarre hura galdu ez duten arren. Badira inoiz botereari kontra egin ez diotenak, beren be-
saulkietatik beste epika bat imajinatu dutenak. Euskal na-zionalista biolentoei aurre egin omen zion gizartearenepika asmatu dutenak eta Gasteizen museoa ere eraikidiotenak. Ez dugu hemen sufrimendua balantza bateanezarriko, inori ez diogu esango sufritu ez duenik. Oso, osoargi eduki behar dugu aita, anaia edo alaba atentatu bate-an galdu zuenaren sufrimendua atzera ezinezkoa dela. Do-lua eta pena gogorrak direla eta gertatu ez balira, hobe. Al-di berean, jakin behar dugu hemen gerra iraultzaile bategon zela eta euskal militanteek hura argi ulertu zuten be-zala, espainiar gobernuek ere berdin erantzun zutela. Ge-rrarekin.
Epiketatik urruti eta sentipenen adierazpen zintzo etaxume batetik hurbil, aurrekoan “Caminho Longe” ikus-teko aukera izan nuen. Kristiane Etxaluzen eta Alfonso
Etxegarairen bidaia, de-portaziotik Euskal He-rrira itzulera, kontatzenduen filma. Begiradatristea izan arren, ez da-go abaildurarik. Hitzegiteko eta konprenitze-ko beharra baizik. Elka-rrizketak abiatzea kate-dra ezarri beharrean,besteari, gerrako bestealdean zeudenei, gezurtieta manipulatzaile dei-tu beharrik gabe. Alfon-soren eta Kristianerenhitzetan goxotasuna datopatu dudana, aurrekohamarkada haietakoepikaren oihartzunak.Berandu baino goizagoiraultzarako aukeraksortzen ditugunean be-harko dugun eta hurren-go belaunaldiek beharkoduten oroimenaren ki-mua. •Ilustrazioa: JONBI EGURTZEGI
Gorka Etxebarria DueñasHistorialaria
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 20 / 21hutsa
her
rita
rrak
Betidanik esan izan digute gauza beraamari eta bioi. Aitona Pedro –amaren ai-ta– ere halakoa zen eta haren antza eidugula. Ohitura handia zeukan hizketanegiteko eta sarri egoten zen kalean gel-dirik batekin zein bestearekin solasean
elkarren berri izaten. Kalera irten eta… nork jakinnoiz etorriko zen bueltan. Arrebak eta aitak ere halaesan izan digute askotan, gurekin batera kalean joa-nez gero gogaitu egiten direla, ezin dela ganoraz au-rrera egin, ezta lekuetara aurreikusitako denborazheldu ere. Seguruenik arrazoia izango dute, bainahalakoak gara eta dagoeneko ez gara aldatuko. Etapuntualitatearena, onartu behar dut, niri dagokidalabatez ere.Telefonoarekin ere antzera gertatzen zaigu. Lasaiasko egon gaitezke luzez hariaren beste aldean dago-enarekin harremanetan, eta nahiz eta ‘alboko’ hori ezikusi, horren hurbiltasunasumatu eta estimatzen du-gu. Aita, aldiz, horretan ze-haro desberdina zen. Me-zua jaso edo eman etanahikoa; ez zion telefonoa-ri lotuta edo konektatutaegoteari inongo balio onikematen; alderantziz, astu-na egiten zitzaion. Eta, halaere, bere modura bazen so-ziala: jende asko ezagutzenzuen eta gustura ibiltzenzen bati zein beste batiadar joka, baina tamainan, ez gehiago. Denborarenzentzu zorrotza zeukan; ez zen –bere ustetan– alfe-rrik galtzeko kontua.Denbora, denboraren kudeaketa ei da bizitzari ete-kina ateratzeko gakoa. Baina denboraren kudeaketakirakurketa asko ditu: denbora laburrean ahalik etagauza gehien egitea da batzuentzat pagotxa; denbo-ra horretan zer egin ondo aukeratzea da beste ba-tzuen helburua; eta denborari bizkarra emanez (edosaiatuz) bizitzea beste batzuena. Izan ere, denboraberez guztiontzako da berdina.Eta garai distopiko honetan ni behintzat kontzien-teagoa naiz denborarekiko eta horren erabilerareki-ko, are gehiago bakarrik bizi izanda: denbora gehia-
go daukat eta horretaz pentsatzeko astia ere bai. Jo-an den astean orriotan irakurri nion Mirari Martia-renari bakarrik bizitzearen gainean; gizartearen ko-rronteak beste modu batean eragin arren –hainbatadibide xelebre aipatu zituen–, gustatu zitzaidanhori balioan jartzea. Dena dela, ez da erraza –ez dainon irakasten– bakarrik bizitzea eta norbere burua-rekin hala egoteak lanketa eskatzen du. Eta, aitortudezagun, guztiok –gehiago edo gutxiago– behar du-gu beste batzuekin egotea, tamaina batean elkar be-har dugu. Baina baditu onurak ere, jakina.Adin batetik aurrera gero eta gutxiago irten ohigara etxetik, antza jada ez gara hain kaletarrak etabeste zeregin garrantzitsuago edo lotuagoak ditu-gu. Are gehiago, garai ilun eta deseroso hauetanohitura hori are eta gehiago areagotu da: gero etaoztopo gehiago ditugu kalera edo ekintzak eginzein parte hartzera irteteko; eta, ondorioz, hasi gara
ohitzen gutxiago irteten, etxe aldean denboragehiago pasatzen.Bai, egia da bizi garen gizarte honetan –zorionekoakgu? beste askoren aldean– aukera asko ditugula elka-rren berri izateko eta beste batzuekin harremantzeko,baina ez da inola ere berdina. Horregatik nik behin-tzat orain inoiz baino gehiago izugarri baloratzen di-tut aurrez aurreko harremanak, planak eta ekintzak.Eta onartu behar dut kalera irten eta jendearekin topoegiterakoan lehen baino denbora gehiago egiten du-dala hizketan, elkarren berri izaten. Behar dugu horikonpartitu bizirik gaudela gogoratzeko, orain inoizbaino gehiago. Hala eskatzen dit gorputzak eta goza-tzen dut lehen baino gehiago. •
{ koadernoa }
Aurrez aurreko denbora
Denbora laburrean ahalik eta gauzagehien egitea da batzuen xedea; denborahorretan zer egin ondo aukeratzea bestebatzuen helburua; eta denborari bizkarraemanez bizitzea beste batzuena
Iker Barandiaran
hutsa
hutsahutsa
-
herritarrak
Pozik aurkitzend a E s t i B aj o,«bizitzan» eregau z a k o n d od o a z k i o l a k o ,«egoera zail ho-
netan lana mantentzea lortudut». Lehentasunak argi ditu,baita konpromisoa ere. Gi-puzkoako Futbol Federazioa-ren agintaldi berriko lantal-dean dago. Justu Gabonenaurretik hasi ziren martxaneta beraz, bilerak ditu han eta
hemen [abendu aren 28anegin zen elkarrizketa]. Hirueuskal talderekin Lehen Mai-lan jokatutakoa da donostia-rra (Reala, Oiartzun eta Athle-tic) eta mastitis errepikatubaten ondorioz, futbolari ibil-bidea amaitu zuen duela hiruurte. Garai Berriak taldeaJuan Luis Larrearen 33 urtekoagintaldiari astindu oparoaemateko asmoarekin iritsi daFederaziora, eta emakumez-koen futbolari bultzada ema-
Gorka RUBIO | FOKU
«Bost bat urteren
ondoren, goraka
egiten hasi nintzen.
Hor etorri ziren
Oiartzungo urte
zoragarriak. Gero
Athleticek deitu
zidan. Zoritxarrez
bularreko kiste bat
eduki nuen eta hor
bukatu zen»
teko eta hala nola arlo sozialaindartzeko, “fitxatu” dituzteBajo zein Ane Bergara gisakofutbolari ohiak. GAUR8rekinerrepasatu du donostiarrakiragana eta oraina, zeinetanp a d e le a n j ok at z e a z ga i n ,proiektu profesional zein per-tsonalez «beteta» aurkitzenden. Garai Berriak aldaketa han-diekin dator, Larrearen agin-taldiarekin alderatuz?
Pixkanaka goaz. Egunetikgauera ezin dira aldaketa guz-tiak egin. Hiru urte eta erdiedo lau urte ditugu aldaketakegiteko. Gustatuko litzaigukeplanifikazio aldetik aldaketakegitea, emakumezkoen futbo-lari edo futbol inklusiboaribultzada ematea. Gutxika-gu-txika joango gara ikusten zerbehar dauden klubetan. Klubhoriek Federazioa beren etxeaizango balitz bezala sentitzeanahi dugu. Besoak zabalik edu-
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 22 / 23
kiko ditugu entzuteko eta ahaldugun moduan guztiei lekuaegin eta erantzuna emateko. Nola iritsi zitzaizun Garai Be-rriak-en proposamena?Maiatzean deitu zidaten, kon-finamendua bukatu ostean.Txelisek [Fernandez] deitu zi-dan. Txelis eta Josu Lobato ni-re arduradunak izan zirenVasconia futbol taldean lanegin nuenean, justu Enpresa-ritzako karrera bukatu ondo-ren. Txelisek proiektua entzu-tea proposatu zidan. Ezgeneukan ezer galtzeko.
Larrearen agintaldi luzeariamaiera emateko aurkeztuzineten.Larreak 33 urte zeramatzan, nijaio nintzen urtetik, 1987. urte-tik. Eta lan egiteko moduan ezdugu berrikuntzarik ikusi.Normala den moduan, 33 urtehauetan gauza onak egon dira,baina txarrak ere bai. Denetikegon da. Badakigu futbolakaurrera egin duela, baina ustedugu beste bultzada bat beharduela, ikuspuntu soziala erealdatu egin delako.
Eduki dituzue lehenengo ba-tzarrak.Lehenengo, lantaldeko kideguztiok elkartu ginen eta hu-rrengo egunetan klubekin el-kartu ginen, online. Bilera ho-rietan galdetu genien ea nolazeuden; beraien beharrak etahelburuak entzun genituen.Covid-19aren egoerarekin sen-tsibilizazio hori nola dagoenere jaso dugu. Aztertzen ari ga-ra eta saiatuko gara proposa-men bat egiten klub guztieiberaien ekarpenak kontuanhartuta.
2018an utzi zenuen futbola.Nola gogoratzen duzu zurefutbol ibilbidea? Hiru euskal
talderekin aritu zara LehenMailan.Oso polita izan zen. Hasieransaskibaloian ibiltzen nintzen.19-20 urterekin gure gorabe-herak eduki genituen, entre-natzailearekin arazoak, etaabar. Kirolik egin gabe ezinnintzen geratu. Añorgan ibilinintzen plaierotan, 12-13 urte-rekin, eta gustuko nuenez be-rriro deitu nuen. Hortik bi ur-tetara Realak deitu ninduen.Gaur egun, agian, goizegi izanzela esango nuke, oraindikgauza batzuk falta zitzaizki-dan. Hala ere, oso ondo pasatunuen, asko ikasi nuen. TarteanAlemaniara joan nintzen ikas-ketak zirela-eta, eta itzultzean,nire etapa bukatu egin zen.Oiartzunera joan nintzen Bi-garren Mailan jokatzera.
Zure momenturik onenakOiartzunen bizi izan dituzu?Bai, nik uste dut bertan es-plotatu nuela. Futbolariakere prozesu bat behar du, ur-te batzuk behar ditu garatze-ko, ez da soilik korrika egitea,jokoa ulertu behar da, bisioaeduki, balioak barneratu, ko-ordinazioa... Saskibaloitiknentorren eta nire mugimen-duak saskibaloikoak ziren.Bost bat urteren ondoren, go-raka egiten hasi nintzen. Horetorri ziren Oiartzungo urtezoragarriak. Talde oso politageneukan, zelaian zein zelai-tik kanpo ikusi zen. Oso el-kartuta geunden. Gero Athle-ticek deitu zidan. Zoritxarrez,bularreko kiste bat edukinuen eta hor bukatu zen.
Hor ja bazenekien futbolariibilbidea amaitzear zegoela?Bai, gero Oiartzunera etorrinintzen lagunekin disfrutatze-ra. 11 urte futbolean emanda,hiru euskal talde indartsuene-tan egon ahal izana eta Lehen
Mailan jokatu izana, niretzakozoragarria izan da.
Gainera, Athleticera iritsi zi-nenean taldeak azken ligairabazi berri zuen.Esti [Aizpurua] eta biok joanginen Oiartzundik.
Zer topatu zenuten Athletictxapeldun hartan?Lan egiteko beste modu bat ze-goen, jokalari oso onak, lehia-kortasun ona eta legala, lagunpila bat egin nituen. Athleticnirekin oso ondo portatu zen.Oso gustura egon nintzen. Ha-sieran gogorra egiten zaizuezer ez jokatzea, dena jokatze-tik zatozelako. Banekien nonnengoen, talde berri baterairistean tokitxoa egin behar daeta esan dezakegu, futbol arlo-an, zorte txarra izan nuela bu-larrekoa pasatu zitzaidalako.
Espero zenuten Athleticendeia? Modu batean, harriga-rria izan zen. Hala uste duzu?Niretzako ere ezusteko handiaizan zen.
Ezin zaio ezetzik esan Athleti-ci?Zalantzan egon nintzen. Esti-rekin [Aizpurua] hitz eginnuen, berari lehenago deituzioten. Ez duzu espero etahausnartzen hasten zara. 28urte nituen, nire lana neukan,Donostian, eta argi neukanhori ez nuela galdu nahi. Bainatira, probatzeko aukera hartunuen. Donostiatik Lezamaraegunero joan eta etorri egitennuen, gogorra izan zen.
Oiartzunera itzuli zineneanbazenekien azken denboral-dia izango zela?Bai, banekien. Bularreko arazo-arekin bueltaka nenbilen bi-hi-ru urtetan, hiru ebakuntza pa-satu nituen… Banekien
«Gure helburuprintzipala da
talde txikietandauden arazoei
erantzutea, askokarazoak baitituzte
taldeak osatzekoorduan»
ESTIBALIZ BAJO
Hamaika urtez baloiari ostikoak eman
ostean, emakumezkoen futbolari beste
bultzada bat emateko asmoz sartu da
Gipuzkoako Federazioan Garai Berriak
taldearen eskutik.
Ane Urkiri Ansola
FUTBOLARI OHIA
-
herritarrak
futbolaren garaia bukatzear ze-goela. Ez nuen berdin disfruta-tzen zelaian. Fisikoki segitu ne-zakeen, baina psikologikokigorputzak gelditzeko esaten zi-dan.
Emakumezkoen futbolaribultzada emateko arduraizango duzu Federazioan. Zeraldaketa igarri duzu Realerairitsi zinenetik erretiratu zi-nen arte?Asko hazi da, baita maila beraere. Gure helburu printzipalada talde txikietan daudenarazoei erantzutea, askok ara-zoak baitituzte taldeak osa-tzeko orduan. Esaterako, in-fantil talde batek bi neskagaltzen baditu, hurrengo ur-tean, kadete mailan, ez du tal-dea osatzeko modurik etabeste hamabi jokalari horiektalde gabe geratzen dira. Hordago arazoa. Saiatu behar ga-ra baliabideak bilatzen klubguztietan edukitzeko adintarte guztietan –edo gehiene-tan– talderen bat. Ikusten bal-din badugu ezinezkoa dela, baalboko herrira begiratu eta eazer aukera dauden aztertu.Dena ondo begiratu behar da.Azpitik hasi behar gara. Egun-go haurrak dira biharko joka-lariak. Badakigu aurrerapau-s o a k e ma n d i r e l a g o r a g o ;Realean lehenengo lan kon-tratua eduki genuen, horiguztia bizi izan dugu. Ikusga-rritasuna ere hobetu da. Bai-na herri txikietan daudenarazoekin hasiko gara.
Esaterako, erabat logikoa datalde “handiagoetara” joate-ko nahia, baina talde apale-tan geratzen diren 14 urtekoneskak ia behartuta daudeErregional Mailan jokatzeraoraindik kadeteak direnean.Gure ustez adin baterainoagian etxeko taldean segitu
ahal izatea bermatu behar du-gu. Baliabideak jartzea etxeanaurrerapausoak emateko. Nikuste dut, eta agian 20 urtere-kin hasi nintzelako da, denbo-ra dagoela. Jokalari bat profe-sionala izan behar baldinbada, izango da. Nahiz eta sas-kibaloian ibili 20 urtera arteeta gero ekin. 12 urterekin tal-de “handietara” joateak ez du
esan nahi goian bukatuko du-zula. Balio ezberdinak barne-ratzea oso garrantzitsua da.Orain sartu berritan gaude,ondo hitz egin behar dugu,klub bakoitzaren beharrak az-tertu… Plan estrategiko batsortuko dugu, bidean gaude.
Plan estrategiko hori norekinosatuko duzue?
Gure proposamena taldeetarahelaraziko dugu, ekarpenakegiteko. Oraindik hastapene-tan dago. Ideiak partekatu be-har ditugu, emakumezkoenfutbolaz propio hitz egin.Orain hasi berri gara, korona-birusa dago eta adi egon behargara ea urtarrilaren 11ko LABIkzer dioen (baimendu eginzuen eskola kirolaren praktika
100.000 biztanleko 500 ku-tsatutik beherako tasa dauka-ten herrietan). Lan bilketa egineta ondoren aurrera eramangodugu plan estrategikoa era-kunde ezberdinekin. Guretza-ko garrantzitsuena da txikie-nak kirola egiten hastea. Kasuhonetan, futbola. Ikastolaradoaz, lagunekin elkartzen dirabaina ezin dute egin futbole-an. Eta guretzat oso garrantzi-tsua da baita balioen aldetikhezteko ere, laguntasuna… Etaaukera dago multzo txikiagoe-tan lantzeko.
Lehen Mailan aritutako bizaudete, Ane Bergara eta zu.Alde horretatik, zer perspek-tiba eskainiko duzue? Ga-rrantzitsua da futbolariohiek horrelako proiektue-tan parte hartzea?Mila gauza bizi izan ditugu ze-laian, badakigu zer den kon-promisoa uztailetik ekaineraarte. Bizi izan dugun guztianeska-mutilei erakutsi nahidiegu. Barrutik aldatzeko be-harra ikusi dugun hori bestemodu batera egiten saiatu. Gu-re bidea bukatu zen jokalarimoduan eta orain beste arloprofesional batetik hasiko da.
Lehen emakume jokalari ohigutxiago ikusten zen horrela-ko postuetan, erabakitzekoahalmenarekin. Bultzadagehiago ematen dio emaku-mezkoen futbolari?Bai. Egia da bi urte hauetanfutbola gutxi ikusi dudala, ja-rraitu izan dut, lagunak eremantendu. Aukera sortu zi-tzaidan berr iro futboleraitzultzeko baina beste pers-pektiba batetik, zergatik ez?Denbora pixka bat behar du-gu, egoera ezberdina da, azken33 urteetan ez da izan aldake-tarik, baina egoera soziala ze-haro ezberdina da…
Juan Carlos RUIZ | FOKU
«Aukera sortu
zitzaidan berriro
futbolera itzultzeko
baina beste
perspektiba batetik,
zergatik ez?
Denbora pixka bat
behar dugu, azken
33 urtetan
Federazioan ez
baita izan
aldaketarik, baina
egoera soziala
ezberdina da...»
“
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 24 / 25
hutsa
Ideia arruntek sekulako indarra dute,azkar eta asko hedatzen dira, eta ho-riek aldatzea oso konplexua da». Xa-bier Aierdi soziologoari entzun nion
esaldi hori, duela pare bat hilabete, etaburuan bueltaka darabilkit azken al-dian. Covid-19ari aurre egiteko txertoa-ren bueltan sortu den eztabaidagatik,zehazki. Oro har, esango nuke txertoa agertu
izanak itxaropena eragin duela. Bainatxertoaren aurka sutsuki ari direnak erebadaude, errezelo handiz dihardutenak.
Ez ditut horiek, txertoaren aurka daude-nak, negazionisten zakuan sartuko. Bai-na amorrarazten naute txertoaren alde-koon aurka dihardutenek. Zilegi badatxertoaren aurka egotea, zergatik tema-tzen dira alde egiten dugunon aurka? Eta, noski, ez nuke inozoa izan nahi.
Txertoa gure artean egoteak ez baituesan nahi dena konpondu denik. Osa-sun zerbitzuak ez direlako indartu, ezdagoelako txertaketa aurrera eramatekobehar adina erizain. Hartutako neurribatzuek gure eskubideak murriztu di-
tuzte, bai, baina askatasun indibiduala-ren izenean nagusitzen ari den egois-moak ere ez dakar ezer onik. Farmazia konpainiei publizitatea egi-
teaz kexu dira asko. Ados, enpresen arte-ko lehia hor dago, eta gizateriaren ongi-zatearen aurretik, nork bere etekinenalde egiten du. Baina orduan, txertoa daokerra, hala horren sorrera, proba eta ba-naketarako sistema? Zeren aurka gaude?Beraz, ideia arruntetatik harago begiradajaso eta hausnar dezagun zeren aurkaeta zeren alde egin behar dugun. •
hutsa
Ideia arrunten aurkako txertoa
NekaneZinkunegi
Barandiaran
hutsa
Bere jaioterria, Urretxu, elurrakzuritu zuen egunean, Jon Maiaktxio hau idatzi zuen: «Lehen,haurra nintzenean, elurra egiten
zuen. Orain elurra egiten duenean haurranaiz». Eta arrazoi du, elurrak gehienoi be-deren bozkario txoro bat eragiten baiti-gu, umetasunarekin lotura estua duena. Lehen, Hernio zuritu zuela ikusi orduko
eski zaharrak hartu eta joaten ginen Zela-tunera. Orain, joan den astean behinikbehin, arazo larriak zeuden Iturriotzen,Itumetan edo Bidania gainean autoa uzte-ko, halakoxea baita jendeak elurra zapal-tzeko duen irrika edo poz beharra. Oinezigo naiz birritan Zelatunera. Ez da gauza
bera, baina elurrak parajea aldatzen du,gure ibiltzeko modua eta izaera, eta zili-purdika ibiltzeko aukera ematen duelakoedo (surfak bezala), umeago egiten gaitu.Elurrak kanpora begira jartzen gaitu eta
euriak barnera begira. Ez dakit nork esanzuen euria letrarik gabeko doinu bat dela,doinurik ederrenetako bat. Letrarik gabe-ko melodia hori entzuten nagoenetan go-goratu ohi naiz ez ditudala jakingo doze-na erdi bat kanta osorik eta bertsosortarik gutxiago. Lehen halako larridurabatekin bizi nuen gabezia hori Iñaki Mu-rua bertsolariak berari ere gauza bera ger-tatzen zitzaiola esan zidan arte eta berakez zekizkien kantak asmatu egiten zitue-
la. Mezatara joaten zen sasoian, esate ba-terako, ondoan aulkian eserita zituenakharrituta edukitzen omen zituen begira,asmatzen zituen letrak ez zutelako zeri-kusirik elizan kantatzen ari zirenekin. Ge-roztik ni ere saiatzen naiz ez dakizkidanletrak asmatzen eta ez beti, ez bainaiz Iña-ki Murua, baina tarteka jatorrizkoaren pa-rekoak direla iruditzen zait. Euriarekin ez,euria entzuten jartzen naizenean ederra-goa iruditzen baitzait isiltasuna.Bizi dugun osasun egoerak baikorre-
nok ere kezkatu egiten gaitu eta ezkorrakdeprimitu. Elurrak, alde horretatik, erre-pidean ibiltzetik bizi ez garenoi behinikbehin, poz pixka bat ekarri digu. •
0hutsa
Poz pixka bat
Joxean Agirre
-
herritarrak
ko epea maiatzaren 1era arteegongo da zabalik. Giza eskubideak, garapen
iraunkorra, kulturartekotasunaeta genero berdintasuna diraaurkezten diren lanen ardatztematikoak, «konpromiso so-
zialez» betetako filmen eskain-tzari segida emateko asmoz.Munduko hainbat lekutatik
helduta, ohiko pantailetanikusten ez den zinema ikustekoparada eskaintzen du urterojendartea sentsibilizatzea etahausnarketa bultzatzea helbu-ru duen jaialdiak.Azken edizioan 46 herrialde-
tako 84 lan ikusi ahal izan zireneta mila lan baino gehiago jasozuen deialdiak.Jaialdiak «berdintasunaren
aldeko kuotak» betetzen dituemakumezko zinemagileenpresentzia bermatzeko, baitaepaimahaikideak hautatzekoere. Oinarrien arabera, «mun-duko edozein tokitako pertsonaeta talde guztiek aurkez deza-kete euren lana, ez baita kon-tuan hartuko ez jatorria edo na-zionalitatea, ez filma bestejaialdi batzuetan aurkeztu denala ez». Lanak fikziozkoak, do-kumentalak edo animaziokoakizan daitezke.Antolatzaileek nabarmendu
dute publiko gaztearentzat me-zuak duen garrantzia, apartekoerrealitateak transmititzeakduen balioa kontuan hartuta.
> Zinema Ikusezinaren 13. Jaialdia
Kultura Communication Desa-rrollo (KCD) GKEak antolatuta,urriaren 14tik 21era bitarteanizango da “Film Sozialak” Zine-ma Ikusezinaren NazioartekoJaialdiaren 13. edizioa. Bertanparte hartzeko lanak aurkezte-
> Kirol federazioetan berdintasun planak lantzeko ikastaroa
Euskal Kirol Federazioen Bata-sunak (EKFB) kirol erakundee-tan emakumeen eta gizonenarteko berdintasun planak lan-tzen ikasteko sareko ikastarobat egin zuen astelehenean etaostegunean. Berdintasuna lan-tzea helburu duen saio berria-rekin «kudeaketan eta jardueraguztietan genero ikuspegia ho-beto txertatu» nahi dute.
PUERTO RICOKO INDEPENDENTISTAK, ERASO ARMATUA EGIN ONDOREN ATXILOTUTA
Azken saio hauek onlineikastaroetako hirugarrenak di-ra, eta “Emakumeen eta gizo-nen berdintasunerako planakegitea euskal federazioetan”izenburua dute. EKFBk 200.000 kirolari bai-
no gehiago ordezkatzen ditu,eta euskal kirol federazioetangenero ikuspuntua integratze-ko gida ere badu.
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 26 / 27
> «Bioi», testu irakurketa musikatua
Joan den ostiralean, Jose LuisAlvarez Enparantza "Txillarde-gi" duela 14 urte hil zen egune-an, “Bioi” emanaldia izan zenDonostiako Victoria EugeniaClubean, Gabriel Arestiren etaJoxe Azurmendiren belaunaldiliterarioari eskainitako ome-naldi modura. Fito Rodriguez,Oihana Maritorena eta OlatzBeobidek irakurri zituzten tes-tuek eta Telmo Trenor eta UnaiPelaio “Pelax”-ek testu horieilaguntzeko jo zuten musikakJoxe Azurmendi eta Gabriel
Aresti gogorarazi zituzten. Joan den abenduan, Azur-
mendiren eta Arestiren «obrapoetikoa eta idazmoldea lehenlerrora ekarri guran», “Bioi” li-buruxka parea aurkeztu zutenFito Rodriguezek berak eta Kar-melo Landak. Horietako batekRodriguezek autore bi horien«itzalpean» idatzitako poemakbildu ditu, eta bestea –“Bioi. la-gunarteko antologia”– Landare-kin batera osatutako antologiada. Liburuxka horien izenburubera du, beraz, emanaldiak.
> Puertorricarrek ere eraso zioten Kapitolioari 1954an
Donald Trumpen jarraitzaileenerasoa ez da AEBetako Kapito-lioan egiten den mota horreta-ko lehen ekintza. 1954an, Puer-to Ricoko lau independentistakOrdezkarien Ganberako areto-an 30 tiro egin eta bost kongre-sista zauritu zituzten. 1952an Puerto Ricori Estatu
Libre Elkartuaren estatutuaezartzeak gaitzespen sakonaeragin zuen Karibeko uhartea-ren independentziaren alde
zeuden puertorricarren arte-an. 1954ko martxoaren 1ean,lau laguneko talde bat: LolitaLebron, Rafael Cancel Miran-da, Irving Flores eta Andres Fi-gueroa Cordero, pistolaz arma-tuta, Kapitoliora sartu ziren.Ganberako goiko solairuan,Lolita Lebron zutitu eta «GoraPuerto Rico libre!» oihukatueta bere herriko bandera aterazuen. Ondoren, taldeak tiroegin zuen aretoan.
> Gasteizen zientzialari berriak prestatzeko bekak
Gasteizko CIC Energiguneenergia elektrokimiko eta ter-mikoa biltegiratzearen arlokoikerketa zentroak «Destiny»izeneko programa europarra-ren 50 beketatik hiru lortu di-tu, datozen bost urteetan zien-tzialarien eta ingeniarienbelaunaldi berria trebatzeko. Europako Batzordeak Marie
Sklodowska-Curie Cofund pro-
gramaren bidez finantzatuta-ko bekak dira. “Destiny” pro-gramak bi deialdi izango ditu.Lehenengoan parte hartzekoeskaerak aurkezteko epea ur-tarrilaren 17ra arte egongo dazabalik, eta 2021eko urrian ha-siko da; bigarrena 2022kourrian hasiko da, eta eskaerak2022ko urtarrilera arte aurkez-tu ahal izango dira.
-
herritarrak
Gipuzko a k omoda sektore-aren egoeraeta kontsumoohiturak az-tertu ditu gaz-
te talde batek ekoitzitako doku-mental batek. “Kaleak argitzen”du izenburua eta herrialdekodenda txikiei eta berezko mar-kak eta diseinuak defendatzendituzten diseinatzaileen lana-ren aurrean jarri dituzte kame-rak, euren hausnarketak biltze-ko. Modaren unibertsomugagabean, tokiko ekintzai-leek ukitu eta zentzu bereziaematen diote egiten duten ho-rri. Urruneko herrialdeetakofabrikazio handien paradigmatik ezin aldenduago, merkata-ritza txikiak jauregi modukodenda-areto handietan aurki-tzen ez den eskaintza egitendio egunero aurrez aurre begi-ratzen dion hurbileko publiko-ari, haren nahiei eta kezkeierantzunez, dokumentalakerakusten duenez.Mondragon Unibertsitateko
hiru ikasleren proiektua da.Asmoa sektore horren lanaren
balioa nabarmendu eta bultza-da ematea izan da, eta sektorehorren argazki argi bat utzi du.Eragile ugariren hausnarketakbilduta, mezu nagusietako batda bertan diseinatutakoa etakalitatea eskertzen dituela pu-blikoak, eta kontsumo joeraberrien inguruan galdetuta,bai sortzeko orduan bai kon-tsumo joeretan jasangarritasu-na aipatzen dute gako nagusigisa.Beste hainbat sektoretan ger-
tatzen ari den bezala, bistakoada pandemiaren eraginez mo-dakoa ere ez dagoela bere une-
emandako fruitua edo jakia alaberton diseinatu eta ekoitzitakojantzia izan. Sektoreko ahotsekplanteatzen dutenez, herri ho-netan balio erantsi argia ema-ten zaio berton eta kalitateare-kin egindako horri.Ander Gonzalez, Mireia Arie-
taleanizbeaskoa eta Ione Oian-guren dira dokumentalaren egi-leak, eta Bergarako De VarasProjet-en laguntza izan dute. Li-dergo Ekintzailea eta Berrikun-tza graduko ikasleak dira etaikasketa prozesuaren barruansortu zen lana burutzeko ideia,azaldu dutenez.
BERTAKOMODA BULTZATZEKO
Proiektuaren sorkuntzari buruzAnder Gonzalezek kontatu dukoronabirusaren izurritearenaurretik ikaskideek bigarren es-kuko arropa birziklatzekoproiektu bat martxan jarria zu-tela, baina pandemia heldu etaezarritako etxealdiarekin ekoiz-pena gelditu behar izan zuten,beharrezkoa zuten makineriaunibertsitatean zegoelako. Be-ren azalean bizitako egoerahark bertako markek bizi zuten
MireiaArietaleanizbeaskoak,Ione Oiangurenek etaAnder Gonzalezek egindute «Kaleak argitzen»dokumentala, ForuAldundiarenlaguntzarekin. TheBadassProject
MODA, PLANETARI BEGIRA«Kaleak argitzen» dokumentala sektorerahurbildu da: gakoa jasangarritasuna da
Nerea Goti
Gipuzkoako moda sektoreko denda eta marken argazkiaosatzen duen dokumentala ekoitzi du MondragonUnibertsitateko ikasle talde batek eragile ezberdinakkameraren aurrean jarriz. Erosteko moduak aldatzen aridira, sormenak eta kalitateak ardatz izaten jarraitzendute baina gako nagusia jasangarritasuna da.
JENDARTEA / b
rik onenean. Sormenak eta aha-legin ezberdinek marka berrienagertoki interesgarri bat jarridute kontsumitzaileen begienaurrean, baina konfinamen-duak, mugikortasunari jarrita-ko mugak, arazo ekonomikoak,kutsatzeari beldurra… zailtasunhandiak dira, jada aldatzen ha-sia zegoen mundu horretan. Ko-ronabirusak erritmo biziagoaeman dio eraldaketa horri. Hala ere, badirudi Euskal He-
rrian bertakoa kontsumitzekokontzientzia handia dagoela, di-seinatzaileek eurek diotenarenarabera. Berdin dio lurrak
-
2021 | urtarrila | 16
GAUR8• 28 / 29
egoera gertutik ezagutzeko pa-rada eman zien, eta hortik sortuzen ekintzaileen mundua ain-tzatetsi eta bertako dendak etadiseinatzaileak bultzatzekoproiektua.Gipuzkoako Foru Aldundiare-
kin jarri ziren kontaktuan doku-mentala egiteko laguntza lor-tzeko. Helburua zen bertakomerkataritza bultzatzea, he-rrialdean zeuden ekintzaileenproposamenak ezagutarazteaeta bertako marken kontsumoasustatzea.Aldundiaren baiezko eran-
tzunarekin, ikasturte berriarenhasieran proiektua martxanjarri zuten TheBadass Projectestudioko Jon Anduezaren etaJone Albenizen laguntzarekin. «Dokumentalaren gidoia
osatu genuen, Gipuzkoan mo-daren historiatik hasita, eta di-seinatzaile eta marka eta den-da ezberdinei ahotsa emanez»,azaldu du Gonzalezek doku-mentalaren edukiek jarraitzenduten hariaren inguruan.
Modaren sektoreak XIX.mendean herrialdean izanzuen garapenaren ingurukodatu historikoekin abiatzen daeta egungo errealitatera jauziegiten du, hainbat eragile elka-rrizketatuz. Horregatik, heinhandi batean sortzaileen etakontsumitzaileen pentsaereta-ra ere hurbiltzen da, lan egite-ko moduak, erronkak eta argiluzeak jarrita ikusten dutenetorkizunaren inguruan hitzegiten baitute.
KONTSUMO OHITUREZ HAUSNARTU
Lanaren helburuen artean, Gon-zalezek aipatu du norberarenkontsumo ohiturak berrazter-tzeko proposamena ere zabaldunahi izan dutela, herrialdeanbertan marka eta alternatiba ez-berdinak daudela erakutsiz, etanabarmendu duenez, lanak «as-ko eta oso kalitate onekoak» di-rela.Elkarrizketetan etorkizunera
begira ikusten dituzten joeraketa sektoreak dituen erronkak
«Fast fashion» edomodaren gehiegizko
kontsumoaren aurkakoprotesta Donostian,
artxiboko irudian. Jon URBE | FOKU
ARROPA EROSTEAREN LOTSA EUROPANModaren kontsumoarekin lotutako joerenartean ezaguna da «fast fashion» edogehiegizko kontsumoa, «erabili eta bota»pentsaerarekin oso lotuta, arropaezberdina (eta merkea) pilatzea ohiturabilakatuta. Europako iparraldeankontrako joera bat jaio da, jantzi berriakerostearen lotsa adierazten duena.«Köpskam» du izena eta Suedian jaio da.Aldaketa klimatikoaren aurkako borrokakindar handia hartu du gazteen artean etaingurumenean inpaktua gutxitzekokontsumo ohituretan «arropa berriaerostea» edo beharrezkoa ez den arropaerostea lotsatzeko arrazoi bilakatu da.Köpskam delako horrek «fast fashion»edo modaren gainkontsumoari amaieraeman nahi dio, jantzien fabrikazioakeragiten duen ingurumen aztarnamurrizteko.
Ehungintza industriaren ereduajopuntuan dago. NBEren arabera,planetako bigarren kutsagarriena da etahegaldiek eta itsaso bidezko garraiobideekelkarrekin sortzen dutena baino karbonoisuri gehiago eragiten ditu.
Horrez gain, arropa fabrikatzeko ur
kantitate handiak behar dira, industriahorrek milioika lagunek bizirautekobehar duten beste erabiltzen baitu.Gainera, hondakin uren %20 ere berakeragiten ditu, eta ozeanoetara heltzendiren mikrozuntz sintetikoak ere bai.
NBEren arabera, egun kontsumitzaileakorain hamabost urte baino %60 jantzigehiago erosten du eta denbora erdianerabiltzen du horietako bakoitza.Testuinguru horretan, modajasangarriago baten aldeko produkziobatera heltzea behar bilakatu da.Kataluniako Unibertsitate Irekiko (UOC)adituek gogorarazi dutenez, 2000. urtetikaurrera globalizazioak eragin zituenenpresa askoren deslokalizazioak langilemerkeak eta fabrikazio kostu baxuagoakekarri zituen: arropa merkea eta modaazkarra. Krisialdi ekonomiko beteanproduktu horiek arrakasta izan zuten,azaldu du Neus Solerrek, baina modajasangarria edo ingurumenari laguntzekoastiro bidaiatzearena garaiko apustunagusiak dira orain eta horretara egokitubehar izan dira influencer-ak ere, aditueknabarmentzen dutenez.
-
herritarrak
landu nahi izan dituzte, eta di-gitalizazioa eta jasangarritasu-na dira Gonzalezek zehaztu di-tuen elementu nagusiak.Digitalizazioari dagokionez,
Gonzalezen ustez lehendik ba-zeukan garrantzia eta pande-miarekin behar