Aro Garaikidea EspainianXX. Mendea

XX. MENDEA

ALFONTSO XIII.aren ERREGEALDIA

Alfontso XII.aren semea zen (Elisabet II.aren biloba) Gatazka sozial eta politiko larriak izan ziren:

1917ko greba orokorra: prezioen igoeraren eta lagileen bizi-baldintza txarren aurka

GREBAK

NAZIONALISMOA

Katalunian, Euskadin eta Galizian autonomiaren aldeko mugimendu indartsuak

MAROKOKO GERRA

Marokoko iparraldeko biztanleak Espainiako Armadaren kontra altxatu ziren

ASTE TRAGIKOA

ANNUALGO HONDAMENDIA

PRIMO DE RIVERAREN DIKTADURA

Annualgo hondamendiaren ondoren herritarren ezinegona gero eta handiagoa zen

Miguel Primo de Rivera jeneralak estatu-kolpea eman zuen 1932an eta diktadura militar bat ezarri zuen.

DIKTADURA MILITARRA:- Primo de Riverak hartu zituen Estatuko botere

guztiak.- Konstituzioa indargabetu zuen.- Alderdi politiko eta sindikatuak debekatu zituen.- Askatasuna mugatu zuen.- Erregeak ez zuen garrantzirik izan eta diktadura

babestu zuen.- Herri-lan asko egin zituen (errepideak eta trenbideak)1930.ean Primo de Riverak dimisioa eman zuen

DIKTADURA ERREPUBLIKASistema politiko autoritario bat

daErregerik gabeko gobernu mota

bat da

Diktadoreak botere guztiak ditu Presidentea herritarrek aukeratzen dute.

Herritarrek ez dute ezer aukeratzen edo erabakitzen.

Hauteskundeak. Sufragio unibertsala

Sindakturik ez Sindikatuak daudeAlderdi politikorik ez Alderdi politiko demokartikoak

daude.Askatasun gutxi Askatasun gehiago

Konstituziorik ez Konstituzioa

MONARKIAREN AMAIERA

Primo de Riveraren diktadura eta gero Alfontso XIII.ak gobernu berri bat osatzeko agindu zuen.

HAUTESKUNDEAK

1931ko apirilaren 12an hauteskundeak errepublikaren aldeko alderdi politikoek irabazi zituzten .

Alfontso XIII. aren erbestealdia eta 2. ERREPUBLIKA

BIGARREN ERREPUBLIKA

BIGARREN ERREPUBLIKA

ALCALÁ ZAMORA izendatu zuten presidente.

Konstituzio berri bat eta sistema demokratiko bat onartu zuten .Sistema berriaren EZAUGARRI batzuk:

- Eskualde autonomiadunen sorrera.

- Sufragio unibertsala.- Estatuaren eta Elizaren arteko

bereizketaErrepublikako ERREFORMAK:

- Nekazaritza-erreforma: lurrak banatu- Irakaskuntzan: eskola asko eraiki

zituzten- Lan-erreforma: gutxieneko soldata eta

lanaldia murrizketa

GERRA ZIBILA

GERRA ZIBILA

1936ko uztailaren 18an Francisco FRANCO jeneralak estatu-kolpe bat eman zuen Errepublikaren aurka.

GERRA ZIBILA piztu zen

ERREPUBLIKANOAK

NAZIONALAKVs

Errepublikako gobernuaren aldekoak

Francoren aldekoak1939ko aparilaren 1ean Francoren tropek Espainia osoa

okupatu zuten.

IRABAZI ZUTEN

GERRAREN ONDORIOAK

Gerra eta gerraostea oso gogorrak izan ziren:

- GOSEA: Elikagai-eskasia. Oinarrizko produktuen errazionamendua- BELDURRA: berriz borrokak izateko, jazarpenak, iheslariak…- SUNTSIKETA eta KRISIALDIA: gerran etxebizitzak, azpiegiturak, industriak eta denetatik apurtu zen.

- HILKETAK eta ERBESTEALDIAK: Elikagai-eskasia. Oinarrizko produktuen errazionamendua

FRANKISMOA

FRANKISMOA

Gerraren ondoren DIKTADURAN oinarritutako Espainian 30 urtez ezarritako sistema politikoa:

- Francok botere guztiak hartu zituen (Estatua, Gobernua eta armada)- Alderdi politikoak eta sindikatuak debekatu zituzten.

- Euskadiko eta Kataluniako autonomia-estatuak indargabetu zituzten.

- Konstituzioa indargabetu zuten. Eta askatasuna murgiltzeko legeak jarri zituzten.

- Zentsura ezarri zuten: diktaduraren kontrako dena debekatu zuten.

FRANKISMOAREN GARAIAK

HASIERA - Errepresioa oso gogorra izan zen. Jende asko hil eta kartzelatu zuten; beste asko alde egin zuten.

- Bakartuta geratu zen diktadura bat izateagatik.- 1950eko hamarkadan nazioartean onartzen

hasi ziren- Akordio garrantzitsu batzuk sinatu zituzten.- NBE-ko (ONU) kide gisa onartu zuten.- Ekonomia gero eta hobea izan zen

(turismoa)

ALDAKETAK

- Azken urteetako oposizioa gero eta sendoagoa izan zen.

- Sindikatuak klandestinoki antolatzenhasi ziren.- 1975ean Franco hiltzean aro berri bat hasi zen

BUKAERA

TRANTSIZIOA

TRANTSIZIOA

Diktaduratik demokraziara pasatzeko prozesu politiko bat izan zen.JUAN CARLOS I.a Espainiako errege bihurtu zen Franco hiltzean.Erregeak ADOLFO SUÁREZ presidente izendatu zuen 1976an.Ereforma-prozesu bat hasi zen Espainia berriz herrialde DEMOKRATIKO izateko:

- Alderdi politikoak eta sindikatuak legeztatu zituzten- Preso politikoak askatu zituzten.- Erbesteratuak itzuli ziren.- HAUTESKUNDE DEMOKRATIKOetara deitu zuten (UCD.

A.Suárez irabazlea)

1978ko KONSTITUZIOA

Erreferendum batean herritarrek baiezkoa eman zioten.

Konstituzioan eskubide batzuk bermatzen ditu:- Berdintasuna legearen aurrean- Adierazpen-askatasuna - Sufragio unibertsala.- Autonomia-erkidegotan antolatuta dago

Espainiako lurraldea.

Tejerok eta bere talde militarrak estatu-kolpe bat ahalegina eman zutenLeopoldo Calvo Sotelo, Suárez ondorengoa, presidente hautatzen ari zirenean kongresuan sartuz ziren.

23-F

DEMOKRAZIAKO PRESIDENTEAK

• (UCD/ Unión de Centro Democrático)

LEOPOLDO CALVO SOTELO (1981-1982)

• Espainia NATO erakunde militarrean sartu zen

• (PSOE/ Partido Socialista Obrero Español)

FELIPE GONZÁLEZ (1982-1996)

• Europako Erkidegoan sartu zen Espainia

1986an.

• Espainia modernizatzeko erreformak

• (PP/ Partido Popular)

JOSE MARÍA AZNAR(1996-2004)

• Egonkortasun ekonomikoa

• Euroa erabiltzen hasi zen pezetaren ordez.

• Espainia Irakeko gerran sartu zen.

JOSÉ LUIS RODRÍGUEZ ZAPATERO(2004-2011)

• Herritarren eskbideen aldeko legeak

• Krisialdi ekonomikoaren ondorioz, langabezia igo zen.

• (PSOE/ Partido Socialista Obrero Español)

MARIANO RAJOY (2011-?)

• Neurri zorrotzak hartu zituen (lan erreforma, murrizketak…)

• Felipe VI.a errege berria

• (PP/ Partido Popular)

ARTE ETA KULTURA XX. mendean

• Argazkilaritza asmatu zenetik pintoreek errealitatea ez dute margotu nahi, baizik eta errealitateak transmititzen dena.

PINTURA

• Mende honetan estilo berriak agertzen dira: MODERNISMOA, KUBISMOA, SURREALISMOA…

• Pintore bikainak sortu ziren: Picasso, Dalí, Miró, Barceló…

• KUBISMOaren sortzailea. Irudia eta objektuak irudi geometrikoen bidez irudikatzen ditu

PABLO RUIZ PICASSO

• 1881 Malagan- 1973 Mogins (Frantzia)

El Guernica

Los tres músicos

1921

• Argi, kolore eta marrazketaren bitartez ametsetako mundua irudikatu zuen: SURREALISMOA

SALVADOR DALÍ

• 1904 Figueras- 1989 Figueras

Oroimenaren iraupena

1931

Cisnes que se reflejan como elefantes

1937

• Kolore argitsuak eta irudi geometrikoak erabili zituen fantasia mundo bat sortzeko.

JOAN MIRÓ

• 1893 Bartzelona- 1983 Palma Mallorca

Maiatza 1968

1973

Emakume eta txori

1983

ESKULTURANere bai

• XX. mendean eta gaur egun hainbat gai eta material landu egiten dituzte.

ESKULTURA

• Eduardo Chillida

• Jorge de Oteiza

• XX. mendetik Aurrera arkitektoek askotariko materialak erabili izan dituzte eta forma desberdinak.

ARKITEKTURA

• Santiago Calatrava

• Frank Gehry

• XX. eta XXI mendeko hasieran idazle bikainak sortu ziren

LITERATURA

• ANTZERKIA: Jacinto Benavente, Buero Vallejo…

• POESIA: 27ko Belaunaldia: Federico García Lorca, Rafael Alberti…

• ELEBERRIA: Miguel Delibes, Camilo José Cela, Almudena Grandes

XX. Mendea EUSKADIN

• EGOERA EKONOMIKOA: - Industria iraultzari esker Euskadin industriak garrantzi

handia izan zuen.- Gerra eta gero krisialdia nabaritu zen. Hala ere, Euskadin

beste leku batzuetan baino hobeto zeuden (armadarako materiala…)

- Francok bazegoen industria garatu egin zuen mendearen lehenengo erdian eta gero lantegi berriak sortu zituen.

- 1973an petrolioaren krisialdia iritsi zen, hori dela eta industriak kalte handia izan zuen.

EGOERA EKONOMIKOA

• Primo de Riverak dimititu ondoren EIBARREN Bigarren Errepublika aldarrikatu zuten lehenego aldiz

BIGARREN ERREPUBLIKA

• Autonomia Estatutoa onartzen saiatu ziren, baina prozesua atzeratu zuten Gerra Zibilagatik

• Euskadin ere gizarte zibilen kontra taktika erabili zituzten jendea beldurtzeko.

GERRA ZIBILA

• 1937.ean nazionalek Euskadi kontrolpean zuten. (Araba hasieratik)

• Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ/PNV) izan zen lehen euskal gobernu autonomoaren buru, Lehendakaria Jose Antonio Agirre izanik.

• Gerra bukatzean euskal nazionalistak eta errepublikanoak Frantziara erbesteratu ziren eta hortik frankismoaren aurkako jarrera erakutsi zuten.

• Franco hiltzean demokrazia heldu zen Euskadira trantsizioa pasa eta gero

DEMOKRAZIA

• 1979ean AUTONOMIA ESTATUTUA onartu zen eta Carlos Garaikoetxea Euskadiko Lehendakari bihurtu zen.

• Hortik aurrera hauteskunde guztiak EAJ-ak irabazi ditu eta lehendakari guztiak, Patxi López izan ezik (PSE-EE 2009-2012), EAJ alderdikoak izan dira.• Oraingoa: Iñigo Urkullu

• XIX. mendean euskal kultura tradizionala berreskuratzeko eta garatzeko asmoz Sabin Aranak sortu zuen (EAJ)

NAZIONALISMOA

• Sindikatu bat sortu zuten (ELA), Euzkadi egunkaria, Ikurrina…

• Francoren garaian sortu zen mugimendu independentistak terrorismoa erabili du.

E.T.A.

• 2011. urtean ETAk behin betiko suetena adierazi zuen.

• 829 lagun hil zituen ETAk eta beste metodo terrorista batzuk erabili ditu.