BEGIRADA BEGITSU BATAMPARO BADIOLA. 84 URTE. «AMAMA» FILMEKO AMAMA. BERE LEHEN LANA

IZANIK ERE, BESTE OBRA PROPIOAGO BAT BADU, BIZITZAK NAHITAEZKO

INPROBISAZIOZ ZUZENDU DIONA. ESERI ETA BEGIRATU. > 22 Jagoba MANTEROLA | ARGAZKI PRESS

NAFARROAKO IKASTOLAK: Euskarariprestigioa itzuli eta pedagogia iraulizuen ispilurik gabeko eredua > 12

ASTEARI ZEHARKA BEGIRA

Aieteko «legealdiaren»bukaeran argi izpiak RAMON SOLA > 11

www.gaur8.infomila leiho zabalik

2015eko urriaren 17a | IX. urtea • 438. zbk.0,50 euro

Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Oihana Llorente Arretxea, Aimar

Etxeberria Korta Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea: Portuetxe 23-

2a. 20018 Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98. e-posta:

info@gaur8.info. Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06.mila leiho zabalik

HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILAK(HIZKUNTZA POLITIKARAKO SAILBURUORDETZAK) DIRUZ LAGUNDUA

SINADURAK:

03 Iratxe Urizar: Samurtasunari epaiketa10 Unai Fernandez de Betoño: Alternatiben herrirako hirigintza11 Ramon Sola: Aieteko «legealdiaren» bukaeran argi izpiak 17 Amaia Ballesteros19 Xabier Mikel Errekondo: Ikusi nahi ez duenak baino...20 Gorka Zozaia: Non dago mundu guztia? II: Berririk eza, berririk onena21 Garazi Goia: Denboraz 27 Maider Iantzi: Konfiantzatik hasten da dena30 Iratxe Esnaola: Twitterretik espetxera

Errefuxiatuak non, zer, nora? 04

Armak AEBetan: umeek pairatzendute helduen axolagabetasuna 07

Nafarroako lehendabizikoikastolak 50 urte bete ditu 12

Ikusmira: Zapata mespretxuarenikur, eta, epailea, epaitua 16

Mahats-jana eta «baltseo txikia» 18

Elkarrizketa: Amparo Badiola,aktorea, amama... 22

AEBetako euskaldunak,dokumental bateak bilduta 25

Ekonomiaren eta zoriontasunarenarteko harremanaz 26

Infraganti: Ainara Elbusto 28

Behatxulotik 31

4

18

12

7

28

2015 | urria | 17

GAUR8• 2 / 3hutsa

atze

rria

Gaurkoan, Askapena antolakundearen, Gabi,Walter, Dabid, Unai eta Aritzen, Askapeñaren(inoiz ez da egon Bilbokoek baino lan han-diagorik emango zuen konpartsarik) eta El-kar Truke elkartearen kontrako epaiketazbaino ezin dut hitz egin. Konplikatua da, bai-

na, kausitzen duzun jendeari buruzko ikuspegi objekti-boa eman nahi izatea. Gustuko izan eta, gainera, eurenlana miresten duzunean. Are gehiago, lagunak direnean.Izan ere, ia ezinezkoa suertatzen da, azken finean, bene-tan, objektiboa izateko inolako asmorik ez daukazunean.Izan dadila hau, beraz, intentzio aitorpen argia, txarto-ulertzerik egon ez dadin. Munduan barrena zenbait egoera eta zirkunstantzia-

ren aurrean horietako hainbat kide topatzen dituzunean,ezinbestean enpatiak eta sinpatiak sortzen dira. «Ho-riek», diot, Askapena ez direlako lau aurpegi horiek, ezbost, ez sei. Askapena protagonista bako mugimenduabaita, indibidualismotik harago doana, zalantzarik gabe:herri eta auzoetako dinamikak; hamaika bandera eta ko-lore; injustizien aurrean pa-ratzen diren ehunka zapata;herrien arteko elkartasunaislatzen dituzten milaka be-gi. Hori da Askapena. Berriro ere, bada, Entzute-

gi Nazionalean egiten direnepaiketa masibo horietakobaten aurrean gara. Masiboa,kriminalizatu nahi den ho-rren tamainari erreparatzenbadiogu, eskaera fiskal izu-garrien zamarekin, besteinon eta ezker abertzalekoaez den beste edonorentzakojasangaitzak diren amesgaiz-tozko akusazio beldurgarriekin. Gu, ordea, horrelakoakduintasunez eta etsipen puntu batekin jasan eta erama-tera ohitzen hasiak gara. Ez da hau antolakunde horrek munduko txokorik

urrunenetan egiten duen lan baliotsua goraipatzeko to-kia, ez da hemen gertatzen dena lau haizetara zabaldueta ekarpenak jasotzeko egin duten lana miresteko unea.Askotan, gainera, elkartasun internazionalistak oso mu-turreko egoeretan jarri ditu antolakuntzako kideak: talde“deskontrolatuen” jazarpena Ameriketako hainbat he-rrialdetan; kriminalizazio kanpainak espainiar komuni-kabideetan; atxiloketa eta galdeketak Tel Aviv bezalakotoki ez atseginetan… Etxekoarekin nahikoa izango ez ba-genu bezala! Bada, ez. Parada zailak, egindako lana beha-rrezkoa zela egiaztatzeko balio izan dutenak, eta estatugabeko nazioen eskubideak eta beren eskubideen alde

borrokatzen duten herrien aldeko apustua berrestekobalio izan dutenak. Oraingo honetan, ordea, bereziki azpimarratu nahi nu-

ke Askapenak internazionalismoa etxera ekartzeko egin-dako lana: urrutiko borrokak guri azalduz eta ezagutzeraemanaz. Ez hori bakarrik, Euskal Herriarekin solidarioizan den jende guztia gogora ekarri nahi nuke. Horren adi-bide garbia da Uruguaiko Filtroko sarraskia, esaterako,non Roberto Facal eta Fernando Morroni gazteak hil artetirokatu zituzten hiru euskal herritarren estradizioarenkontra protestan ari zirenean. Urtero gogora ekartzen ditugu, gertakariaren urteurre-

nean, Bilboko Aste Nagusian. Eta hamabosgarren urteu-rrenean Norma, Morroniren ama, gure artean izan ge-nuen. Emakume nagusi eta indartsua, argi utzi zigun han,kanpoan, askotan elkarrengandik urruti gaudela badirudiere (ez naiz ari kilometrotan neurtzen den distantziaz), in-ternazionalismoa erreala dela. Bide batez, gogora ekarrinahi dut Normak Blanca Antepararekin batera eskainizuen elkarrizketa zirraragarria. Aukera baduzue, irakurri.

Esaten nuen moduan, internazionalismoa Euskal He-rrira ekartzearen aldeko lana funtsezkoa dela uste dut.Izan ere, internazionalismoa ez da gure aldarrikapene-kin bat egingo duen jendearen babesa bilatzea soilik,beste toki eta herrialde batzuetako borrokak ezagutueta gure egitea ere bada. Askotan, gainera, ugariak dirakomunean ditugun elementuak: estaturik gabeko na-zioen autodeterminazio prozesuak; AEBetako preso po-litikoak eta haien bizi baldintza gogorrak; Sahara etaKurdistanen ematen diren indarrezko desagerpenak;estatu terrorismoaren biktimen aitortzaren aldeko la-na Irlandan… Zeregin horri ematen zaion babes eta el-kartasuna da astelehenetik aurrera epaituko dena En-tzutegi Nazionalean. Azken finean, elkartasuna herrienarteko samurtasuna bada, samurtasun hori da epaitunahi izango dutena. •

{ datorrena }

Samurtasunari epaiketa

Internazionalismoa ez da soilik gurealdarrikapenekin bat egingo duenjendearen babesa bilatzea, beste toki etaherrialde batzuetako borrokak ezagutueta gure egitea ere bada

Iratxe Urizar

hutsa

hutsahutsa

atzerria

Uda gehienetan nor-beraren herrialde-ko iturri komuni-katiboek oporrakhartzen dituzte.Munduan zeharre-

ko gatazkek, ordea, ez dute ete-nik eta itzaltze informatibo horibetetzen saiatzeko beti ondo da-tor nazioarteko krisialdiren bat.Kazetaritzaz bizi garenok bu-ruan dugu oraindik 2008koabuztuan Errusiaren eta Geor-giaren arteko gerrari, bost egunbesterik iraun ez bazituen ere,erredakziotan zer-nolako eteki-na atera genion.Aurten, ordea, ez da horren

beharrik izan, errefuxiatu uhol-deen drama izugarria izan baita

uda osoan zehar, eta ez baka-rrik zenbakietan, baita ihes-lari babesgabeek bizitakoegoera jasanezinetan ere.Izugarria izan da eta izatenjarraitzen du. Izan ere, erre-fuxiatu eta etorkinen iritsie-rak ez du etenik izan eta ezdu etenik izango Mediterra-neo itsasoa eta Balkanak ze-harkatzea zailduko duen ne-gu gorria iritsi bitartean.

700.000 etorkinEuropako Batasunaren mu-gak zaintzen dituen Frontexagentziaren arabera, 710.000dira urteko lehen bederatzihilabeteetan mugok zeharka-tu dituzten etorkinak. Iaz,guztira, 282.000 izan ziren.«Greziako uharteek, batezere Lesbosek, pairatzen duteetorkin uholdearen presiorik handiena, eta urtarriletik ho-na 350.000 iritsiera zenbatudira», gaineratu du Frontexagentziak.Etorkinetako batzuk Euro-

par Batasunera hegazkinezedota beste hainbat garraio-bide erabilita iritsi direlakontuan hartuta, zenbakiokbat datoz UNHCR Iheslarien-tzako Nazio Batuen Goi Man-datariak emandakoekin. Izanere, 600.000 etorkinek ze-harkatu dute MediterraneoaUNHCR berak emandako da-tuen arabera, eta horietatik450.000 Greziatik sartu diraEuropar Batasunera. Hil etadesagertutzat jotakoak 3.000baino gehiago dira, ia denakitsasoan hildakoak.

Dramak, beraz, bere horre-tan jarraitzen du. Nolatan,horrenbestez, azken asteotankomunikabide gehienetanauzia jasotzen ari den oihar-tzun urria?

hutsa

hutsa

Errefuxiatuak non, zer, nora?{ analisia } Dabid LAZKANOITURBURU

hutsa

Azken asteotan prentsanaskoz ere gutxiago agertu arren, etorkinek uholdekajarraitzen dute Mediterraneoitsasoa zeharkatzen. Eta biziduten dramaz gain, guretopikoak eta beldurrakpairatu behar izaten dituzte.

hutsa

Etorkin talde bat errefuxiatu eskaera egiteko ilara egiten, Berlin Alemaniako hiriburuan. Good ANDERSEN |AFP

2015 | urria | 17

GAUR8• 4 / 5

hutsa

hutsa

Dudarik gabe, gaur egungokomunikazioaren munduan,non egunerokotasunaz gaindiberehalakotasuna den nagusi,gertaerak oso azkar “erretzen”dira. Informazioak “berria”behar du izan eta zaharkitzeaordu gutxi batzuetako kontuada. Auzirik sakonenak ere aza-letik aztertzeko joerak, geroeta nabarmenagoa dena pan-tailaren eta Interneten aro ho-netan, izango du ere eraginakhorretan.

Arazoaren muinaKontuak kontu, errefuxiatuenauziari nola heldu jakin gabejarraitzen du klase politikoak, eta badirudi harridura horrekkomunikabideon isiltasuneanzeresanik izan baduela.Komunikabide gehienek bat

egin dute errefuxiatuen erre-tratu-robot bat aurkezterakoorduan: Estatu Islamikoaren(ISIS) sarraskietatik ihes dato-zen siriarrak omen dira iaerrefuxiatu guztiak. Gainera-koak ere Mendebaldeak Ekial-de Hurbilera eramandako ge-rrek kaleratu dituzte eurenetxeetatik. Kategorizazio guz-tiek zor diote zer edo zer egia-ri, baina, era berean, kategori-zazio orok azaleratzen duenabaino gehiago ezkutatzen du.ISISen krudelkeria lotsagabe-ak sortzen duen ikara izuga-rria da, dudarik gabe. Baina ezda bakarra. Ezta gutxiago ere.Giza Eskubideen Behatoki

Siriarrak salatu duenez –opo-sizioko taldea dela ohartarazibehar da–, 2014ko abuztutik2015eko abuztura bitarteanherrialde arabiarreko gerranhildakoen %80 Siriako Gober-nuaren indarrek (Armada,bertako eta kanpoko miliziak)eragindakoak dira. Egoitza

Londresen duen erakundea-ren arabera, hildakoen %20bakarrik eragotzi behar zaiz-kie ISISi, talde matxinoei, mi-lizia kurduei eta AmeriketakoEstatu Batuen bonbardaketei.Ezin da ahaztu Giza Eskubi-

deen Behatoki Siriarraren aur-ka kritika latzak bota dituelaSiriako Gobernuak. Hala ere,eta Londresen egoitza izanikere, duen berriemaile sareakSiriako herrialde osoa hartzendu, eta, ISISen sarraskiei bu-ruz eman dituen berriak ziur-tzat hartu izan dira, baita Da-maskon bertan ere.Aipatu Behatokiaren par-

tzialtasuna kontuan hartu etabere ikerketak alboratuta ere,badago beste ikerketarik. Vio-lation Documentation Centererakunde siriarrak sinesgarri-tasun gehiago du hainbat ko-munikabiderentzat, eta GizaEskubideen Nazioarteko Fede-razioaren babesa du besteakbeste. Erakunde horren esane-tan, ISISek hiltzen duen zibilbakoitzeko zazpi zibil erori di-ra orain arte Siriako Armada-ren bonbardaketetan.Baieztapen horrek ISIS talde

jihadistaren bortizkeria gu-

hutsa

Errefuxiatu bat lotan,Mitilene Greziako Lesbos

uharteko grafiti batean. Aris MESSINIS | AFP

Angela Merkel Alemaniakokantzelariak Europako AlderdiPopularreko diputatuen bilerabatean egin zituen ondoren-go baieztapenak, AEBetakoPolitico komunikabide digita-lak kaleratutakoaren arabera:

1.- «Beldurra ez da ekiteko gidaona».

2.- «Ezin da onartu merkantziaketa pertsonak libre mugitzenuztea, eta, aldi berean, siriarrakezin ditugula hartu eta ez gau-dela oraindik prest esatea...Barkatu baina auzia ezkutatzenari zarete».

3.- «Batek esaten duenean ‘hauez da nire Europa; ez dut musul-manik onartuko’, honakoa eran-tzun behar diot: ‘Honetan ezdago negoziatzerik’».

4.- «Nola izango gara gu mun-duan kristauak defendatzeko gaigure herrialdeotan musulmanak edota meskitak ez ditugulaonartuko esaten badugu?Horrek ez du funtzionatuko».

5.- «Apurka-apurka egin daiteke,edota Ekialdeko europarrekbeste arazo batzuk dituztelaesan daiteke. Baina ezezkoa,printzipio bezala, arrisku bat daEuroparentzat».

6.- «Hungariari lagundu izandiogu beti pentsatu dugulakoEuroparen dignitatea bermatuegin behar zela».

7.- «Sartzeko biderik xelebree-nak aurkituko dituzte beti».

8.- «Guk, Ekialdeko europarrok,eta ni neu bertakoa naiz, ikusiizan genuen isolamenduak ezduela ezertan laguntzen».

9.- «Soilik harresiak eraikiz ezditugu errefuxiatuak geldituko.Ni neu harresi baten atzean biziizana naiz urte luzez».

10.- «Gerra Hotzaren amaieraikusteko beste bizitzeko zorteaizan duteneko batzuek zera ustedute orain, globalizazioarenhainbat ondoriotatik at gera dai-tezkeela. Zinez arraroa dirudi».

Merkelen «hamar mandamenduak»

atzerria

txiestea suposatzen du? Eztagutxiago ere. Milaka eta mila-ka dira kalifatuaren izutik ihesegin duten siriar eta irakiarrak,hobe esanda, kurduak. Bainaondo legoke gogoratzea ISISen2014ko udaberriko erasoaldia-ren aurretik 3 milioi errefuxia-tu zeudela Siria ondoko he-rrialdeetan (egun 4 milioidira), eta etxetik alde egin be-har izan zuten siriarrak milioi-ka zenbatzen zirela ordurako.

Esaten ez dutenariErrefuxiatuek esaten dutenari, eta batez ere esaten ez dutena-ri, adi egotea besterik ez dago.Asko dira Siriako Armadak le-hergailuz jositako kupelekinegindako bonbardaketetatikihes egiten ari direnak. Homsbezalako hiriak nola geratu di-ren erakusten duten argazkiakikustea besterik ez dago.

Milaka eta milaka dira eretalde matxinatuen atentatueta mortero erasoen beldurihes egiten duten siriarrak.«Talde moderatuak» dira ho-riek AEBen eta Mendebaldea-ren esanetan. Aldiz, horietakohainbatek –Al-Qaedako Al-Nos-ra erakundea tartean– sarraskiizugarriak egin dituzte.

Horren harira, oso esangura-tsua da Aylan al-Kurdi haurra-ren dramaren nondik-norakoaaztertzea. Are gehiago bere iru-diak –Turkiako hondartza bate-an itota ageri zen, panpina batbailitzan–, mundu osoan seku-lako oihartzuna izan zuelakontuan hartuta, iritzi publi-koa astinduz. Abizenak adiera-zi bezala kurdua den Al-Kurdifamiliaren ihesa ez zen ISISenmehatxupeko Kobane hirianhasi. Lehenik, Gobernuaren etamatxinatuen arteko Damasko-ko liskarretatik ihes egin zuten

Alepora, jaioterrira. Zorigaizto-ko aukeraketa izan zen, Siriakobigarren hiria odolustuta etaguztiz suntsituta baitago2012an hasitako enfrentamen-du bortitzen ondorioz. Kobane,beraz, familiaren hirugarrengeltokia izan zen. Familia hirualdiz saiatu zen Europara iris-ten, bere ametsa, baina, amaeta bi haur tartean, Mediterra-neoan hondoratu zen. Aylanengorputz txikia eta bere senide-ena Kobaneko kanposantuanehortzi zituen aitak.

Tamalez, Al-Kurdi sendiarenihesaldiaren xehetasunak ezdira ezer beraiek eta beraiekbezala beste hainbat eta hain-

batek bizitako dramekin alde-ratuta. Balio dezala, besterakoez bada, topikoetatik urruntze-ko. Topikoek irekitzen baitiz-kiete ateak ultraeskuinari.

Eta topikoekin jarraituz,errefuxiatu uholdea baliatuz,ISISen milaka jarraitzaile Euro-para iritsi diren zurrumurruazabaldu da azken asteotan. Gu-re Kontinente Zaharrean geroeta indar gehiago duten Le Penguztiek –Javier Maroto Gasteiz-ko alkate ohia tartean–, egia-tzat jo dute berria, herritarrenbeldurra baliatzeko prest.

Ez da errefuxiatuei buruzhainbat ahotan dabilen zurru-murru bakarra. Duela bi aste

Laith Abu Saleh siriarrari KiosGreziako uhartean ateratakoargazkia baliatuta, Al-Nosrakoedota ISISeko komandante be-zala aurkeztu zuten hainbatkomunikabidek. Bere irudia iatrending topic bihurtu zenTwitterren, baina egun batzue-tara jakin zen Abu Saleh Siria-ko Armada Librea talde matxi-noaren komandantea zela etaISISen eta Al-Nosraren aurkaborrokatu zela –erregimenarenaurka ere borroka egin zuen–,gerraz nazkatu arte.

Duela bi egun, ordea, Euro-para iristen ari direnen arteanBashar al-Assaden aldeko sha-biha miliziano beldurgarriakdauden susmoa zabaldu zuenagentzia batek. Antza, oposi-zioko beste errefuxiatu ba-tzuek ezagutu egin dituzte Me-diterraneora gerturatzekobidaian. Salaketa hori indartuasmoz, errefuxiatu asko Siriabarrutik eta gobernuaren kon-trolpeko hirietatik atera direlaohartarazten dute batzuek.

Zurrumurru guztion atzeanzer edo zer egon daiteke, jaki-na, baina norberaren aurreiri-tziak bizkortzeko «sasiargudio-ak» dirudite gehiago. Siriakoerrefuxiatuak errefuxiatuakdira. Errefuxiatu guztiak ez di-ra siriarrak (agian erdia ere ez).Ihes egiteko arrazoiak asko di-ra eta batzuk ez dira politikokizuzenak –esate baterako, afga-niar asko talibanetik ihesi doazokupatzaileekin kolaboratu zu-telako–. Eta etorkizunari begi-ra, benetako arazoa ez da Siria-tik etorriko, Afrikatik baizik.Izan ere, egun 1.200 milioi biz-tanle dituen Kontinente Bel-tzak populazioa laukoiztukodu 2100. urterako. Afrikak di-tuen arazo gordinak konponbi-dean jartzea litzateke, beraz,zentzuzkoena.

hutsa

Errefuxiatu talde bat, Lesbos uhartean lur

hartu ondoren bideangora.

Dimitar DILKOFF | AFP

2015 | urria | 17

GAUR8• 6 / 7

mena du agintarien asmoak bal-dintzatzeko. Obama presidente-ak armak arautzeko proposame-nen bat egiten duen bakoitzean,berehala plazaratzen dute aur-kako iritzia.

ARMAK ETA JOSTAILUAK

Beren webgunean herritarreigomendatzen diete makina batgauza, armak eta ume txikiakdauden etxeetan istripuaksaihesteko asmoarekin. Bideobatean, esaterako, bere burua“NRA ama” moduan aurkeztenduen emakumeak esplikatzendu umeei garbi azaldu beharzaiela armak ez direla jostai-luak. «Etxean, armei ‘arma’ esa-ten diegu. Ez ‘bang-bang’, ez‘pun-pun’ eta ez ‘pum-pum’»,adierazten du. Gainera, armenitxurako jostailuak etxean edu-kitzea arriskutsua dela esatendu, umeari «nahasmena» sor-tzen omen zaiolako.Edonola ere, NRAkoek eman-

dako aholkuek nekez lortuko

Txakurkume bate-kin jolasean ari zenMcKayla 8 urtekoneska Tennesseeestatuko White Pi-ne herriko bere

etxeko atarian, Latasha Dyeramak kazetariei azaldu zienez.11 urteko mutil bat hurbildu zi-tzaion, txakurkumea erakustekoeskatuz. Txikiak ezezkoa emanzion eta zaharrenak han bertantiro egin zion. Berria bazter guz-tietara zabaldu zen berehala,izenburua ikaragarria baitzen:«11 urteko mutil batek 8 urtekoneska bat hil du txakurkume ba-tengatik».G. W. Bud McCoig Jefferson

konderriko udaltzainak esplika-tu zuenez, aitaren pistola erabilizuen mutilak neskari tiro egite-ko, ez baitzegoen giltzapean gor-deta. Gaztetxoak atxilotuta edu-kitzeko zentro batera eramanzuten erasotzailea.Amak hedabideei egindako

adierazpenek beraiek ere adie-razten dute estatubatuarrak da-goeneko ohituta daudela bestelekuetan ulertu ezin dugun ego-era horretara. Zera esan zuen:«Hau injustua da, beso arteaneduki nahi dut nire umea. Zuenumeak besarka itzazue, musueman gauero, inoiz ez dakizue-eta hurrengo egunean zuekinedukiko dituzuen». AEBetantankerako tragedia bat gertatze-ko aukera ezin dela baztertuguztiz barneratuta duela dirudi.Zoritxarrak zerikusi handia

izaten du istripu horiekin, bainaaskoz ere garrantzitsuagoa iza-ten da helduen axolagabetasu-na. Ohio estatuko “The Reposi-tory of Canton” egunkariakargitara emandako gertakari ba-tek agerian uzten du arduraga-bekeria hori.

OHIOKO ANAIAK

Ohioko 11 eta 12 urteko bi anaiatiro-eremu batera gonbidatu zi-tuzten, herrialdean oso ohikoaomen dena, astebururo ikustenbaitira kargadoreak hustera jo-andako familiak. Piknikak egite-ko erabiltzen diren mahai horie-tako batean norbaitek arma batutzi eta txikienak ikusi eginzuen. Eta hartu. Nahi gabe tiroegin eta anaia buruan bete-bete-

joseangel.oria@gaur8.info

ARMAK AEB-ETANUmeek ere ordaintzen dute estatubatuarheldu askoren axolagabetasuna

12 urteko ume bat, 8 urteko beste bat, 5 hilabete eginberri dituena... Azken bolada honetan su-armen eraginezAEBetan hildako haurren adinak dira. Normaleanistripuren baten biktima izaten dira; heldu batzuenaxolagabetasunak eta horrenbeste arma bazterguztietan egoteak eragindako biktimak.

Armak salgai Roseburgekoestablezimendu batean,herri horretan bertan gaztebatek bederatzi pertsonatiroka hil eta gero.Josh EDELSON | AFP

JENDARTEA / b

an harrapatu zuen. Han bertanhil zen.Adituek diote AEBetan milioi-

ka arma daudela herritarren es-ku, ia herritarren kopuru bera.Eta normala denez, arma horiekguztiak ez dira beti behar bezalagordeta egoten. American Jour-nal of Public Health erakundeakorain hamabost urte egindakoikerketa baten arabera, umeaketa armak zituzten etxeen

%40an armaren bat gutxienezez zegoen giltzapean gordeta,eta segurua jarrita. Denbora as-ko pasa da, baina egoera ez dabatere aldatu, nahiz eta armenaldekoen lobby indartsuek he-rritarrak sentsibilizatzeko kan-paina ugari egiten dituzten.Aurkakoek ere egiten dituzte.NRA National Rifle Associa-

tion (Erriflearen Elkarte Nazio-nala) erakundeak sekulako ahal-

atzerria

dute tragedia guztiak saihestea,horrenbeste arma etxeetan dau-den herrialdean. AEBetako umeen heren bat

(70 milioitik gora adin txikikoditu herrialdeak) gutxienez ar-ma bat dagoen etxeetan bizi di-ra. Eta horietako bi milioi ingu-ru bizi dira segurua jarri gabeduen pistola edo errifleren ba-ten ondoan, Everytown for GunSafety erakundeak egindako az-terketa baten arabera.Bestalde, etxeko zirrikituek ez

dute izaten sekreturik ume as-korentzat. Ikerketa batzuek na-barmendu dute AEBetako ume-en %66k badakitela gurasoekarmak non gordetzen dituzten,nahiz eta helduek kontrakoa uz-te duten.Armak ondo gordetzea eska-

tzen du sen onak, baina adituekemandako datuek esaten digutekasu gehienetan hori ez delaerrespetatzen. Hala ere, horiarazoaren alderdi bat besterikez da, ez bailirateke horrenbesteistripu izango armak inolakoarazorik gabe bazter guztietanegongo ez balira. Horixe nabar-mendu dio France Presse agen-tziari David Hemenway HarvardUnibertsitateko adituak: «AEBe-tan su-armek eragindako ume-en heriotza gehiago izaten dugugainerako herrialde garatu guz-tietan baino. Hori gertatzen dahemen arma gehiago ditugula-ko. Gainera, gaiaren ingurukolegeak malguegiak dira».

EZ DIRA HELDU TXIKIAK

AEBek 320 milioi biztanle ingu-ru dituzte. Zibilen esku daudenarmen kopurua ere ia-ia mailahorretara iristen da. Egoeragehiago gaiztotzeko, helduek as-kotan pentsatzen dute berentxikiek ez dutela inoiz horrela-korik egingo. «Guraso askok ezdute ulertzen beren seme-ala-bak ez direla psikologikoki ho-rrenbeste garatu oraindik etaezin diegula eskatu heldu txi-kiak izango balira bezala porta-tzea», Hemenwayen iritziz.Adituak esandakoa ez dute

ulertzen ordea estatubatuar as-kok. Bertako hedabideek azkenasteotan kontatu digute osoohikoa dela 12 urte bete gabe di-tuzten umeak armekin ikustea,

baita haurrek benetako balakerabiltzea ere, nahiz eta adinhorretan normalean ez dutenondo ulertzen aurrean dutenarriskua. Egunkariek eskaini di-tuzten kasuek adierazten duteoso ohikoa dela, ohikoegia gau-za onerako.Horrela, iazko abuztuan 9 ur-

teko neska batek bere tiro ira-kaslea hil zuen nahi gabe Arizo-na estatuan, Uzi metraileta bateskuetan zuela tiro egitean.Handik lau hilabetera, 2 urtekomutiko batek ama hil zuen Ida-ho estatuko supermerkatu bate-an: amak bere poltsan zuen pis-tola hartu zuen txikiak eta tiroegin zuen, zertan ari zen jakingabe.

POLIZIAREN EZINTASUNA

Aurtengo irailean Ohio estatukoCleveland hirian 5 urteko umebat hil zen su-armen eraginez,eta handik egun batzuetara, 3 urteko beste bat. Urriaren 1ean,berriz, 5 hilabeteko Aaviella Wa-kefield hil zuten.Azken heriotzak erabat hunki-

tu zuen Calvin Williams Cleve-land hiriko poliziaburua. Kaze-tariei gertatutakoa esplikatzenari zela, negarrez hasi zen. «Haujasatea oso gogorra izan da»,azalduko zuen hurrengo egune-an. Zentzurik gabeko istilueneraginez «jaioberri errugabeak»hiltzea gaitzetsi zuen Calvin Wi-lliamsek, eta fiskalak 25.000 do-lar eskaini zituen gertaerareninguruko informazioa ematendutenentzat.Cleveland hiriko Polizia asko-

tan salatu izan dute azken hila-beteotan, bertan agenteek eginizan dituzten gehiegikerienga-tik. Oso gogoan zuen hori poli-ziaburuak: «Clevelanden etabeste toki askotan Poliziarenaurkako protestak egiten aritudiren horiek hemengo kaleetangertatzen ari denari erreparatubeharko liokete. Nahikoa mani-festazio egin dugu dagoeneko.Leloak oihukatzeari utzi eta zer-bait egiten hasi beharko genu-ke», adierazi zuen, bere ezinta-suna agerian uzteko.Poliziak berak gauza handirik

argitu ez badu ere, gazteekin lanegiten duten elkarteetako kide-ek esan dute Aaviella Wakefield

auto baten barruan zegoela,amarekin eta amonarekin bate-ra, inguruko eraikin batetik nor-bait tiro egiten hasi zenean.Umea erietxean hil zen.Ohioko hirian azken bolada

honetan izan diren tragedia as-kotan horixe gertatu da: gazte-taldeen arteko liskarrek edonorharrapatzen dute erdian eta ino-lako errurik ez duten pertsonakhiltzen dira.

SARE SOZIALAK

Hank Davis Peacemakers Allian-ce (Bakegileen Aliantza) taldekokideak gazte horiekin egiten dulan eta berak dio Facebook etaInstagram bezalako sare sozia-lek istilu horiek sortzen eta eli-katzen laguntzen dutela. Bereustez, gazte horiek beren komu-nitateetan baliabide gehiagoizatea behar dute, ez poliziagehiago. «Beraiek gizartearekikofedea erabat galduta daukate»,erantsi zuen.Sare sozialek Euskal Herriko

ume, gazte eta helduen arteanere eragiten dituzte liskarrak,baina gurean normalean ez diraArgazkiak, banderak eta globoak azken sarraskia egindako tokian. Steve DYKES | AFP

Ama-alabak, sarraski baten aurkako mobilizazio batean. Josh EDELSON | AFP

American Journal of Public Health erakundeak egindako ikerketa baten arabera, umeak etaarmak dituzten etxeen %40an armaren batgutxienez ez dago giltzapean gordeta

G. W. Bud McCoig Jefferson konderrikoudaltzainak esplikatu duenez, aitaren pistolaerabili zuen mutilak neskari tiro egiteko, ezbaitzegoen giltzapean gordeta

2015 | urria | 17

GAUR8• 8 / 9

tragedia bihurtzen, armarik iza-ten ez dutelako. AEBetan, berriz,askotan gertatzen da hori etaherritar asko nazka-nazka egin-da dago. Kezka AEBetatik kanpoere zabaldu da. Baina egoera ezda batere aldatzen. Ezta tragediahorietakoren bat jasan beharizan duten lekuetan ere.“The New York Times” egun-

kariko kazetariak Arizonako ti-ro-eremura joan ziren, urtebetelehenago gertatutako istripua-ren ondoren zerbait aldatu otezen ikustera. Umeek tiro egitenegoteko aukera izaten jarraitzendute, inoiz ezer gertatu ez balitzbezala. Berriz gertatu arte.Egoera hori aldatzeko propo-

samen ugari egin ditu BarackObama presidenteak berak, bai-na ezer lortu gabe. Urriaren 9anbeste behin eskatu zien estatu-batuarrei bat egiteko fenome-noari aurre egin ahal izateko,Oregon estatuko Roseburg hiri-ko unibertsitatean bezperanegindako sarraskiko biktimensenideekin hitz egin eta gero. «Horrelako momentuetan, hi-

tzak ez dira nahikoa», esan zuen

Chris Harper Mercer 26 urtekogazteak hil zituen bederatzi per-tsonen eta zauritutako beste be-deratzien senideen aurrean. Or-dubete egin zuen beraiekin,aireportutik unibertsitaterakobidean herritar asko aurkadauzkala ikusi ondoren.

OBAMA ETA MANIFESTARIAK

Chicagoko politikaria Rosebur-geko aireportura iritsi zeneanehunka herritar zituen zain. Ba-tzuk bere aldekoak ziren, bainabesteak... aurkari amorratuak.“Obama, joan zaitez etxera” zio-en pankarta batek. “Armarik ga-

beko eremuak = Sarraski ere-muak”, beste batek. AEBetakobandera ugari zituzten manifes-tariek, eta “Obama ez” hizkihanditan idatzita zuen kamio-neta zuri bat.Armak edukitzea eskubide bat

dela defendatzen duten mani-festariek John Hanlin Douglaskonderriko udaltzainaren alde-ko mezu ugari oihukatu zituz-ten, Obamaren aurkari ereduga-rri bihurtu baitute.AEBetan eztabaidak bizi-bizi-

rik jarraitzen du, baina ez dirudiarmak arautzearen aldekoak ira-bazten ari direnik. Gallup etxe-ak egin duen ikerketa baten ara-bera, azken 24 urteotan atzeraegin dute AEBetan: 1990ean he-rritarren %79 zeuden armakarautzearen alde; eta iaz, berriz,%47 besterik ez.

KONSTITUZIOKO KOMA

AEBetako Konstituzioan dagoarmak arautzearen aurkakoekberen posizioa indartzeko era-biltzen duten argudioa, komaapal bat. Hizkuntzalariek eta le-gelariek sekulako eztabaidakegin dituzte, testuak herritarrenarmak izateko eskubidea aipa-tzen duen ala milizien eskubi-deaz ari ote den argitu nahian.Ingelesez, nonbait, ditxosozkokoma horrek sekulako esanahialdaketa eragiten du.Kontuan hartu behar da ar-

men sektore indartsuak 15.000milioi dolar mugitzen dituelaurtero AEBetan, eta sektore ho-rri egoera batere ez aldatzea ko-meni zaio, negozioari eutsi ahalizateko. Su-armek, sinesgaitzabada ere, egunean 30 lagun hil-tzen dituzte AEBetan. Beste askozauritzen dituzte, baina erietxe-an salbatzen dituzte. Eta askoksuzko armak aukeratzen dituzteberen buruaz beste egiteko.Aurrekari penalik ez duten

herritarrek izena ematea nahi-koa dute armak lortzeko gauregun. Buruko gaixotasunen batedukitzea edo adin txikikoa iza-tea ez dira oztopo errifle bat es-kuratzeko. Oso erraz, errazegi,lortzen dira armak AEBetan, etahorrek eragin zituen Columbi-neko, Virginia Techeko, SandyHookeko... sarraskiak. Baina ezdute egoera aldatzen.

Obama Roseburgekoaireportura iritsi zenean

ehunka herritar zituen zain.«Obama, joan zaitez etxera»

zioen pankarta batek.«Armarik gabeko

eremuak = Sarraskieremuak», beste batek.

Steve DYKES | AFP

JOSTAILUSEXUALAKHARTUTAPROTESTAEGITERATexas estatuko Austinhiriko unibertsitarioekoso protestaldi xelebreaegitekoa asmoa dute:lege berri batek armakcampusera eramatekoaukera emango duenez,jostailu sexualakmotxilan lotutaeramatea erabaki dute,estatuko unibertsitatepublikoetan debekatutabaitago kontsoladoreaketa tankerako artikuluakerakustea.

«Texasko estatuakerabaki du ez dela guztizezatsegina klaseetanarmak ezkutuanedukitzea, baina oso arauzorrotzak dituadierazpen sexual askeenaurrean», idatzi zuenFacebooken Jessica Jinprotestaldiarenantolatzaileak.«Kontsoladorea klaseraeramanez gero, zigortuegingo zaituzte, baina ezduzu arazorik izangoarmak klaseraeramateagatik».

Lege berria 2016koabuztuaren 1ean jarrikodute indarrean (CharlesWhitman ikasleakTexasko UnibertsitateakAustin bertan duenegoitzan egindakosarraskiaren 50.urteurrenean), etaikasleek abuztuaren 24anegingo dute protesta,udazkeneko lehen eskolaegunean. Armenaldekoek diote ikasleekpistola eskura izanezgero, erasoren bat izatendenean beren buruakbabesteko aukera izangodutela. Aurkakoek, aldiz,eraso baten aurreanarmak izateak ez lukeelaezer aldatuko adieraztendute. Eta kasu askotan,kaosa larriagotu besterikez lukeela egingo.

«AEBetan su-armek eragindako umeen heriotzagehiago izaten dugu gainerako herrialde garatuguztietan baino, arma gehiago ditugulako etalegeak malguegiak direlako»

AEBetako umeen heren bat, gutxienez arma batdagoen etxeetan bizi dira. Eta horietako bimilioi inguru bizi dira segurua jarri gabe duenpistola edo errifleren baten ondoan

hutsa

3 BEG

IRADA:

arki

tekt

ura

/ zi

entz

ia /

tekn

olog

ia

Datorren urriaren 24an Bilbon ospatuko denAlternatiben Herria ekimenak Euskal HerrikoEskubide Sozialen Karta gehiago gizartera-tzeko balioko du. Eredu sozioekonomiko jus-tuagoa gauzatzeko oinarriak ezarri dituen bi-de orri horrek, besteak beste, hirigintzaren

garrantzia espresuki azpimarratu du. Sarreran bertan, haladio: «Lurraldearen antolamendua eta herri zein hirien hiri-gintza Karta honetan jasotako beharren arabera diseinatukodira». Zeintzuk ote diren behar horiek? Euskal komunitatea-ri lagunduko diotenak bizitza burujabeagoa garatzen etabazterkeria ezabatzen.Hiriaren nagusitasun demografikoak ekarri ohi duen lan-

da espazioaren gutxiespena, lurraldearen antolakuntzan islazuzena izaten duena, zuzendu beharko du aldaketarako hiri-gintzak. Hiriaren zerbitzurako azpiegitura handi, deserosoeta kutsakorrak landa eremura gero eta gehiago kanpora-tzen baitira (saihesbideak, araztegiak, erraustegiak, kartze-lak…) botere harreman desorekatu horri esker, lehen sekto-rearen kalterako.

Interes soilik komertzialen izenean gero eta gehiago pri-batizatzen diren hiri espazioak kolektibitaterako berres-kuratu beharko ditu alternatibaren hirigintzak. Ostalari-tza terrazen kale okupazio neurrigabearen eskala txikitik,auzo zaharkituen gentrifikazio gupidagabearen eskala han-diagora. Azken urteotan komertzio jakin batzuei bereziki ja-rri baitzaie alfonbra gorria gure hiriotan: bai negozio priba-tu ustez sofistikatuei (Bilboko Guggenheim da adibiderikbehinena) bai azalera handiko merkataritza guneei (Baiona-

ko Ikea edo Gasteizko zein Iruñerriko Mercadonak dira ho-rren lekuko). Horiek ere beharko dira, baina haien kantitateazeharo modulatu beharko du aldaketarako hirigintzak, toki-ko jarduera gertua (burujabetasunaren gakoetako bat) itokoez bada.

Kapital publikoaren zein ingurumenaren osasunagatik,benetako alternatibaren hirigintzak amaiera eman behar-ko dio legaltasunaren kanpoko zein barneko espekulaziourbanistikoari. Bereziki oinarrizko lehengaiekin (lurzorua,etxebizitza, energia…) espekulatzen duenari. Horretarako,botereen banaketa hirigintzaren esparrura ere zabaldu be-harko luke, kapitalismoaren botere ekonomiko eta politikoaaldi berean epaile eta onuradun izan ez dadin, hainbestetangertatu bezala.Euskal Hiria deitu duten urbe mugagabeak euskararen he-

rriari linguistikoki ere eragin dizkion alboko kalteak ezagutueta zuzendu beharko ditu alternatiben herriak. Mungialde-ko, Busturialdeko edo Tolosaldeko udalerri euskaldunenenbeherakada linguistikoa, esaterako, azpiegitura handiekerraztutako desoreka demografikoekin erabat uztartuta da-goelako.

Alternatiben herrirako (ezkerreko) hirigintzak, hortaz,maila guztietan ezarrita dauden ustezko zentro nagusieneta periferia baztertuen arteko dinamika desorekatuakberregokitzen lagundu beharko du. Lurraldearen antola-kuntza fisiko-espazialaren ikuspegitik ere babestu beharre-ko eskubideak ez direlako soilik indibidualak. Merezi dusaiatzea. •

Ilustrazioa: UNAI FERNANDEZ DE BETOÑO

Unai Fernandez de Betoño - @UnaiFdB Arkitektoa

Alternatiben herrirakohirigintza

2015 | urria | 17

GAUR8• 10 / 11hutsa

her

ria

Berea egin du Estatuko legealdiak, hots, PPrengehiengo osoarenak, bake prozesua oztopa-tzeko ahalegin etengabearenak, Katalu-niak –eta ez Euskal Herriak– independentzia-ranzko jauzi sendoa eman duen legealdia.Ondo jabeturik gara hortaz guztiaz, baina

oharkabean pasatuko da gaur bertan, urriaren 17an, Aie-teko «legealdia» ere amaitzen dela. Duela lau urte, Do-nostiatik mundura zabaldu zen hamarkadotako gatazkabortitza behin betiko konpontzeko aldarria. Askorentzatsegur aski erlikia moduko bat da Aieteko Adierazpena, iazuri-beltzezko argazkia Kofi Annan eta gainontzekoena,oraindik bukaera borobilik izan ez duen urrutiko ametsgazi-gozoa ekitaldia bera. Orainaldirik ez duen gertaerapolitikoa, antza. Iraganekoa seguru, etorkizunekoa ote?

Hura dagoeneko pasatako historiaren orria dela irudi-katu nahi dutenentzat, baina, albiste txarrak datoz azkenaste eta egunotan. Lau urte-ko zikloa nahiko era tristeanagortu berri da, egia; aukera,berriz, ez. Zalaparta gehienatera duen berria, hauxe: pi-tzatu egin da blokeoaren adi-bide gardenenetakoa, EuskalHerrian alderdien arteko el-karrizketa bera ukatzearena.Arantza Quirogaren ekime-nak ez du zulo handirik era-gin, egia da, baina zirrikituhorretatik hasi dira ur ziki-nak ateratzen, hondoratzenhasia da immobilismoarengotorlekua eta denbora kon-tua behar luke konponbideak jorratzeko mahai politikoerabakigarria osatzeak. Entzungor jarraitzeko nahia izanarren, Quirogaren astinduak bete-betean eragingo die PPbezain geldo dabiltzan EAJri eta PSEri ere.

Lakuak, bere aldetik, Bake Planaren balantze eskasaonartu berri du, aho txikiarekin bada ere, eta armagabe-tzearen zein presoen alorretan proposamen berrituakaurkezteko asmoa aurreratu du. Bitartean, EH Bilduk es-kua nabarmen luzatua du, elkarrizketa aukerari zintzokiekiteko, eta Sortuk ‘‘Zutik Euskal Herria’’ agirian jaso bai-no oraindik gauzatu gabe dauden ildoak garatu nahi di-tu, bere eraginkortasuna (eta horrekin prozesuarena) in-dartze aldera. Jendartearen konponbide gogoari gaurjarriko dio termometroa Donostiako manifestazioak.

Madrilen, ikusteko dago zein indar harreman sortzenden abenduko hauteskundeetatik eta ea horrek leiho bat

edo beste irekitzen duen, giroa zertxobait freskatzekobeste behintzat. Parisek bide beretik joko du, espainia-rren eskutik helduta, baina, atxiloketak lehen bezala egi-tearekin batera, presoen egoeraren inguruko elkarrizke-tak abiatu ditu, estreinakoz. Eta Bruselak, lehendabizikoaldiz ere, Estatu espainolaren aurkako neurri praktikoak(zigorrak) darabiltza buruan, espetxealdiak luzatzeko jo-era neofrankista behingoz buka dadin. Aurrerapen ezakeragindako etsipenak gurean nazioarteko komunitatea-rekiko mesfidantza eta kritikak ekarri dituen arren, tres-na hori ere bertan da, erabilgarri: Kolonbiako bake proze-surako Europar Batasunak ordezkari berezia izendatubadu (Eamon Gilmore irlandarra), nola ez du Euskal He-rrikoa lagunduko estatuen betoa jaisten denean?

Beste argi izpi batzuk ez dira hain nabariak, diskurtso-aren nebulosan kokatzen direlako, baina nolabaiteko ja-rrera berrien erakusgarri ere badira. “Gaitzespen” hitz to-

temikoak pisua galdu du Quirogarenaren ostean;“elkarbizitza” kontzeptu eraikitzailea, berriz, gora dator,guztion ahotan ortzimuga gisa.

Horrenbestez, Aietetik lau urtera, badira ordukoari re-set egoki bat egiteko pilatzen ari diren zenbait datuemankor, baliatu beharrekoak eta ez gutxietsi. Nondik,noiz eta nola eragin asmatzea da koxka, nolabaiteko do-mino efektua abiarazteko. Bitxia da, azkenik, Aietek bes-telako efektu bat ere izan zuela egiaztatzea; tximeletare-na. Gurean irekitako denbora berriari ez diogu oraingoz euskal independentistok etekinik atera, Kataluniakoekbaizik, eta halaxe onartzen dute. Izan ere, Aieteko Adie-razpenak bidea egin ez zezan Estatuak eraikitako horma-tzarrak burujabetza prozesuari jarri dio galga. Hurrengo«legealdirako» beste irakaspen bat, beraz: bakea eta era-bakitze eskubidea txanpon beraren bi alde dira. •

{ asteari zeharka begira }

Aieteko «legealdiaren»bukaeran argi izpiak

Aietetik lau urtera, badira «reset» egokibat egiteko zenbait datu emankor, baliatubeharrekoak eta ez gutxietsi. Nondik, noizeta nola eragin asmatzea da koxka,nolabaiteko domino efektua abiarazteko

hutsa

hutsahutsa

Ramon Sola

herria

Erbitik azaldu digunez, Iruñeankezka bat zegoen. Arturo Cam-pionek hala laburbildu zuen:«Gu bagoaz eta ez dator inor.Euskara hiltzen ari da». Euskara-ren Adiskideak Elkarteak propo-satu zuen ikastola bat sortzeaeta Aldundiari eta Udalari gon-bitea egin zien elkarrekin eraiki-tzeko. Biek ezezkoa eman zuten;elkarteak aurrera jo eta ikastolasortu zuen, ordea. Karmen Sai-zar izan zen lehen andereñoa.Ikasle kopuruak gora egin zuennabarmen denbora gutxian etahandik hiru urtera 300era iritsiziren. Carlos III.a etorbidekoegoitza eskas gelditu zen eta Es-kolapioetara joan ziren. Tirabi-rak izan ziren bertan, eskuindarbatzuek mehatxu egin ziotelakoEskolapioetako buruari ez uzte-ko euskal eskola sartzen.Lizarran sortu zen bigarren

ikastola. Herritar ugarik mani-festu bat sinatu zuen euskaraberreskuratzeko beharra alda-rrikatuz. Han ere indartsu zego-en abertzaletasuna. Irujotarrakzeuden, Fortunato Agirre zen al-katea eta laguntza eman zionproiektuari; eta Petra Azpirozleitzarra funtsezkoa izan zen. Li-zarrara andereño joan zen. Ikas-tola hartan denetarik zegoen,abertzaleen seme-alabak bainabaita ijito batzuk eta guardia zi-

bilen umeak ere bai. Azpirozekere pedagogia hagitz berritzai-lea baliatu zuen. Iruñean eta Eli-zondon bezala gerrak ibilbideamoztu zion, benetan oparoaizan zitekeena pedagogia arlo-an. Sartu, liburu guztiak erre etaAzpirozi abisatu zioten ez zuelabaimenik lanean segitzeko.

ELIZONDON, PILARE ALBAREKIN

Elizondon 1935-36 ikasturteaegin zuen ikastolak, bakarra eta,gainera, nahiko gorabeheratsua.Ikuskari batek debekua jarri zie-la-eta itxi egin behar izan zuten.Neska-mutikoak eskola naziona-letara bidali zituzten, baina,hauteskundeak ezkerrak irabazizituenean, 1936ko udaberrian,berriro zabaldu zuten. Pilare Al-ba goizuetarra izan zen irakas-lea. Aurten hil da, 101 urterekin. Testu eta testigantzek herri

batetik bertzera zer alde zegoenerakusten dute: Iruñean eta Li-zarran euskara maila nahikoona lortu omen zuten neska-mutikoek; Elizondon, aldiz, umeguztiak euskaldunak ziren. Ber-tako andereñoak alde zuen ego-era soziolinguistikoa eta erratenzuen ez zuela hitzik egin beha-rrik erdaraz, euskaraz ederkimoldatzen zirelako guztiak.Iruñeko ikastolak ekitaldi ha-

gitz hunkigarria egin zuen Cam-

Nafarroako Ikas-tolen Elkarteak(NIE) proposa-tuta idatzi duFermin Erbitik“Ametsa egia”

liburua, baina lehendik ere tes-tigantzak eta datuak biltzen ha-sia zen Iruñeko kazetaria, herrihonetako historia eta, batez ere,istorioak maite dituelako. Uxue ikastolaren 50. urteu-

rren borobil honetan Nafarroa-ko ikastolak nondik datozenoroitu nahi izan du. Zergatiksortu zen Uxue? Irantzu eta ge-rra aurreko ikastolak izan zirela-ko, eta zergatik izan ziren? XIX.mendean Arturo Campionek etabertze euskaltzale batzuek kan-paina hagitz inportantea egin

Maider Iantzi Goienetxe

NAFARROAKO IKASTOLAKEuskarari prestigioa itzuli eta pedagogiairauli zuen ispilurik gabeko eredua

50 urte betetzen ditu Nafarroako lehen ikastolak,Iruñeko Uxuek. Baina izan zen aurrekaririk: gerra aitzinekohiru euskal eskolak, Iruñea, Lizarra eta Elizondokoa. Etagero, 1963an sortu zen Irantzu ikastola, egun bat bainogutxiago iraun zuena. Egia bihurtutako ametsen liburuaNafarroa Oinez festaren ondotik argitaratuko da.

HEZKUNTZA / b

zutelako lehen aldiz euskararengarrantziaz kontzientziatzekoeta herri kulturadunek berenhizkuntzari eusten diotela de-fendatzeko. Nafarroako gauregungo hamabost ikastolen his-toria ez ezik, historiaurrea erejaso du, beraz. Argazkiz ongihornitutako liburua bihar Baz-tanen eginen den Nafarroa Oi-nezen ondotik, bi aste barru, ka-leratuko dutela iragarri dukazetariak, Elkar argitaletxeare-kin. Euskaraz soilik ez, gaztela-niaz ere bai, “La realidad de unsueño” izenburuarekin.

GERRA AURRETIK

Historiaurrean sartuta, 36ko Ge-rra aitzineko hiru ikastolak eza-gutuz hasiko dugu erreportajea.

Elizondoko gerra aitzinekoikastolako bi argazki: gela

bat eta Pilare Albaandereñoa, ikastolaren

bertze bi bultzatzailerekin, Bittori Etxeberria eta Feli

Ariztia. Alba aurten hil da,101 urterekin (argazkian,

eskuinetik hasitalehenbizikoa da).

«AMETSA EGIA»

2015 | urria | 17

GAUR8• 12 / 13

pionen etxean hark 80 urte be-te zituen egunean. «Gu bagoazeta ez dator inor», zioen. Neska-tila batek hala erantzun zion:«Zuek bazoazte, baina gu etorrigara». Orduan euskaltzaleakerran zuen bakean hil zitekeela,etorkizuna ageri zelako.

IRANTZU, AMETS LABURRA

Eta etorkizuna, gerraren ames-gaiztoaren ondotik, 1963an aile-gatu zen. Orduan sortu zen, Iru-ñean bertan, Irantzu ikastola.Jose Antonio Mugertza enpresa-riaren ametsa. Gipuzkoan ezku-tuan ari ziren bitartean Muger-tzak publiko egin zuen asmoa,itzal handiko pertsona batzukalde zituelako eta Hezkuntzakoinspektore batek erran ziolakobaimena zuela lanean hasteko.Baina zabaldu behar zuten egu-nean bertan Poliziak itxi eginzuen ikastola. Ikastolen historiaerrepasatzean sarri ahanzten daIrantzu, eta Fermin Erbitik argizuen liburuan sartu nahi zuela.Hura zuzentzeko Tolosatik eka-rri zuten andereñoarekin min-tzatu da. Mugertzari ikastola itxi ziote-

la ikusi eta gero (gobernadoreakerran zuen Gipuzkoan onddoakbezala zabaltzen ari zirela ikas-tolak eta Nafarroan errotik moz-tu behar zutela mugimendua),

handik bi urtera, 1965ean, era-kunde baten laguntza bilatu zu-ten Uxue ikastola sortzeko. Eus-kalerriaren Adiskideak kulturerakundearen babespean saiatuziren martxan jartzen eta lortuzuten.

UXUE IKASTOLA, LEHENA

Funtsezkoa izan zen Euskale-rriaren Adiskideak elkartearenbabesa; honek Pozo Blanco ka-rrikan zuen egoitzan hasi zenikastola. Mikela Gastesi gorritia-rra hasi zen andereño lau hau-rrekin. Hurrengo asteetan ber-tze batzuk matrikulatu zituzten.Lehen ikasturtearen amaieranhamabi ziren. Laster Jorge Cortes Izal euskal-

tzaleak hartu zuen gidaritza.Ikasleria urtetik urtera gorazihoan nabarmen eta Pozo Blan-

cotik San Jose plazara joan zi-ren, eta handik Baiona etorbide-ra. Orain Euskalerria irratia da-goen pisuan ere egon ziren.Garai zaila zen eta barne ten-tsioa ere handitzen joan zen; er-lijioa zela, politika zela… Hortaz,1970ean zatiketa etorri zen etahortik sortu ziren gaur egungoikastola handienak: San Fermineta Paz de Ziganda. Pixkanaka-pixkanaka bertze

herrietan ere ikastolak sortzenhasi ziren. Eredu desberdinakdaude. Baztanen, bazuten gerraaurreko oroitzapena. Beran,itzal handiko jendeak bat eginzuen mugimenduarekin, bainazaila eta gogorra izan zen Irun-berrin ikastola sortzea, giroa ha-gitz kontra zutelako, Vianan erebai, Lodosan, Tuteran… «Jende askorekin hitz egin

dut, sortzaileekin eta lehenbizi-ko irakasleekin, eta era guztieta-ko arazoak izan zituzten. Legez-tatu gabe zeuden, ez zutenmaterialik, irakasle tituludunikere ez…», adierazi du Erbitik.Iruditzen zaio hagitz eskuzabaljokatu zutela guraso eta susta-tzaileek, seme-alaben etorkizu-na arriskuan jarriz, ez zekitelakoametsa beteko zen. Diputazioaren laguntza ere

azpimarratu du. Euskaltzale ba-tzuk zebiltzan bertan, ez fun-

tzionario bezala, baina bai kola-boratzaile bezala Vianako Prin-tzea erakundean. Itzal handikojendea zen: Jose Mari Satrustegi,Carlos Garaikoetxea… LehenbiziIruñeko alkate eta gero diputatuizandako Migel Jabier Urmene-tak ere lagundu zuen. «Euskararen aldeko saila sor-

tu zuten eta Pedro Diez de Ulzu-rrun medikuak lan ikaragarrihandia egin zuen. Herriz herrijoaten ziren euskaraz ongi egi-ten zuten haurrei sari bat ema-tera». Diputazioaren laguntzainportantea izan zen ikastolenhastapenean, adibidez, Tafallantxoko bat alokatzea lortzeko edofraideei errateko zortzi gela be-har zituztela komentuan.

ISPILURIK GABEKO EREDUA

Jon Sarasuak bere “Hiztunpoli-sa” liburuan ikastolena ispilurikgabeko eredua dela dio, ez bai-tzen bertze inon halakorik egin.Eskola euskararen aurka erabil-tzen zen, eta euskaltzaleak hilala biziko apustua hor zegoelakonturatu ziren. «Guraso erdal-dun haiek oso apustu gogorraeta ausarta egin zuten denakontra zutelako. Ze erraza zenseme-alabak eskolara bidaltzeaeta hauek dirua ordaindu zuten,lan egin, kartillarik gabe… Meri-tu handia zuten».

Uxue ikastolako haurrakjaunartzea egiten,

Salsipuedes karrikakoKarmeldarren komentuan,1968an. Ezkerretik hasita:

Julio Ezpeleta, XabierCortes, Isabel Reta, Patricia

Epalza, Maite Etxaniz, MikelXabier Etxeberria eta XabierEtxaniz. Ondoko argazkian,Berako Labiaga ikastolako

lehen ikasleak PiliGartxitorena

andereñoarekin, 1974an.«AMETSA EGIA»

«Garai hartan Diputazioko kideakeuskaltzaleagoak ziren ondoren etorri zirenakbaino», ohartarazi du idazleak. 1950. urteaneuskaltegi publikoak ireki zituzten debalde

Arturo Campion kezkatuta zegoen: «Gu bagoazeta ez dator inor». Neskatila batek halaerantzun zion: «Zuek bazoazte, baina gu etorrigara». Euskaltzalea bakean gelditu zen

herria

Bitxia izan zen toki aunitze-tan sutsuenak seme-alabarikgabekoak izan zirela. Hala ger-tatu zen Beran. Herri honetakokarriketan, Lesakan bezala, on-gi islatzen da ikastolen lana.Hagitz galdua zegoen euskarakalean eta horri buelta emate-ko balio izan zuten. Prestigioaeman zioten gure hizkuntzari.

EUSKARA, AUZOLANA ETA PEDAGOGIA

Fermin Erbitiren arabera, hiruezaugarri nagusi dituzte ikas-tolek: euskara eta euskal kultu-ra eskolan sartzea, gurasoenparte hartzea eta pedagogia be-

rria. Neska-mutikoekin ibiltze-ko modua desberdina zen: es-kolaz kanpoko ekintzak, irtee-rak… Ez zegoenez deus, denazegoen asmatzeko, eta horiikastolen aldekoa izan zela iru-ditzen zaio kazetariari. Uxueikastolako ikasle batek konta-tzen zion lagunei erratean1965ean neskek eta mutilek ge-la berean ikasten zutela harri-tuta gelditzen zirela. Auzolana gakoa da. Zer ez du-

te egin? Joe Cocker kantari bri-tainiarra Altsasura ekartzea,haurrak oilategi batean sartzeaVianan, edo behitegi bateanTuteran. Halakoak gertatu dira,eta, halere, eutsi eta aurreraegin zuten, ilusio handiak,ametsak, bultzatuta. «Miresga-rria da». Eta orain zer? Erron-kak zaharrak dira Erbitiren us-tez: euskara eta euskal kulturaerdian jartzea, parte hartzeaeta kalitatea. Kazetariaren us-tez, kalitate handia erakutsidute ikastolek eta alde dutelangileen militantzia puntua,hau da, ikastola lantokia bainogehiago izatea.

Uxue ikastolako haurrak,dantzan. Euskara eta

euskal kultura eskolansartzea izan da ikastolen

ezaugarrietako bat.«AMETSA EGIA»

Baztan ikastolaren historia 27ikaslerekin idazten hasi zenMari Karmen Goñilekaroztarra, 22 urte baino ezzituela. Bihar ongi merezitakoomenaldia jasoko du bertzeandereño eta maisuaitzindariekin batera, eta berehitzek emozioz bor-bor egitendute.

Nola sortu zen Baztangoikastola? Nolatan hasi zinenbertan irakasle?Elizondoko guraso batzuek,Baztanen eta batez ereElizondon euskara galtzearzegoela-eta, beren seme-alabakeuskaraz bizi zitezen ikastolabat sortzeko ausardia izanzuten. Ordurako Iruñeanikastola bat martxan zegoen,eta haiei zer pauso emangaldetu eta aholkua eskatuznolabait ikastola martxan jarrizuten. Nire berri ez dakitnondik jakin zuten. Lezokoikastolako andereñoa nintzeneta han agertu ziren… Dudarikgabe, gustatu eta ardura horinire gain hartu nuen, eta, nirexokora, Baztanera, itzulinintzen. Lehenengo urteko 27ikasleetatik bakar batzukeuskaldunak ziren, bainagehienak gaztelaniazsolastatzen ziren.

Baliabide gutxi, baina ilusioasoberan izan zenutenlehenbiziko ikastoletan.Nolakoa zen zuen egunerokomartxa? Egia da, ilusioa, lana egitekogogoa, noski, baitaurduritasuna ere, barne-

barnean sentitzen nituen. Ezzen erraza hasi behar genuenproiektu berri horri irtenbideaematea.

Euskarazko formaziorikbazenuen?Erran behar da nire amahizkuntza euskara zela, bainanik egindako ikasketakgaztelania hutsean ziren.Gipuzkoan, Pasaian, ibilinintzen ikastoletakometodologia eta murgiltzeplana nola egin ikasten.Niretzat ere dena berria zen.Ikastoletako mugimendua hasiberria zen, oraindik egonkortugabea. Ikastaro pila bat egitengenituen, pixkanaka guremateriala prestatzeko.

Non ematen zenitueneskolak? Gurasoek ElizondokoMisericordia-n, orain XaharrenEgoitza, hutsik zegoen alde baterdietsi zuten erretorearenmedioz, eta hor bi gela etakomun bat izan zirenhasmentako lokalak. Segur askiurteetan garbitzekoak ziren etalehenbiziko auzolana hor hasizen. Gurasoek moldatuzituzten, kanpoaldean txirristaeta kolunpio batzuk jarrizituzten eta… aurrera!Behar guztiak gurasoen eskuuzten genituen. Eguneroikastolara agertzen ziren. Gelan ia-ia papera eta margoakbertzerik ez genituen. Lurreaneserita, txotxongilo, kantu etaahoz kontatutako ipuinenbidez ikasleak gureganatu etaaitzin egin genuen. Hori bai,

«Gelan ia-ia papera etamargoak bertzerik ezgenituen; hori bai, alaieta goxo bizi ginen»

BAZTAN IKASTOLAKO LEHEN ANDEREÑOA

MARI KARMEN GOÑI

Zer ez dute egin Nafarroako ikastolek aurreraegiteko? Joe Cocker kantari britainiarraAltsasura ekartzea, haurrak oilategi bateansartzea Vianan, edo behitegi batean Tuteran

Ez zegoenez deus, dena zegoen asmatzeko, etahori ikastolen aldekoa izan zela iruditzen zaioFermin Erbiti kazetariari. Neskek eta mutilekgela berean ikastea harrigarria zen 1965ean

2015 | hilabetea | eguna

GAUR8• 14 / 15

alai, pozik, goxotasunean etagustura bizi ginen.

Kontatu garai hartakobitxikeriaren bat...Ez dakit bitxikeriak diren, bainabatzuk kontatuko ditut... Gelanpapera janda agertzen zen etaez genekien zergatik, noskisagua harrapatu arte. Gero maizgure tartean ibiltzen ziren.Ikastola Xaharren Egoitzankokatua egotean,atsedenaldietan leihoakegoitzako xaharrez betetzenziren haurren mugimenduakjarraitzeko. Gero etxera joatenginenean, egoitzako emakumebat, gorra eta mutua bera, gelakgarbitzera sartzen zen, noskibere borondatez, eta goizetanagertzen zen gelara keinukagarbitua zuela adieraztera. Polizia sekretuak maiz etortzenziren, nire izena galdetu etaikasle kopurua jakitera. Bisitahauek ohikoak bihurtu ziren.

Behin txotxongilo bidez ipuinakontatzen ari nintzenean,nonbait ikasle bat aspertuazegoen eta aizturreztxotxongiloaren jantzia behetikgora ebaki zuen. Jendea ere noizbehinka azaltzenzen ea ikastolan zer erakustengenuen galdetzera, solasekkantu eta marrazkia bertzerikez genuela egiten zioten-eta.

Zein zen orduan euskararenegoera Baztanen eta nola joanda orain arte aldatzen?1970ean euskara, gehienbatElizondon, egoera arruntkaxkarrean zegoen. Baserrietanmantentzen zen eta herrittipietan ere, baina errepidebazterretako herriek ia galdutazuten. Ikastolari eskerpixkanaka pizten hasi zen etakarriketan entzuten hasi. Gauregun Baztango hamabost herrietan euskaraz ikasten da.Gure hizkuntza bere tokia

hartzen ari dela uste dut.Erakundeetan ere euskararenpresentzia nabaritzen ari da.Ezin gara lasaitu oraindik,euskaraz bizitzeko pausogehiagoren beharra bada.

Erretiroa hartuta zaude, bainaezin ikastolarekin duzunlotura eten. Zer izan da eta dazuretzat ikastola?Bortz urte pasatu dira erretiroahartu nuenetik. Ez da errazaizan ikastola uztea. 40 urteznirea den zerbait sentitu duteta sentitzen segitzen dut. Nirebizitzan ikastola, nirefamiliarekin batera partekatudut. Ez nuke jakingolehentasuna zeinek izan duen,lotura hain estua izan da...Ikastolako balio handienetakobat familia giroa da, gurasoeninplikazioa. Euskara amahartuz eta ikasle bakoitza denbezala onartuz pertsona osoakizateko laguntza ematea.

Euskaraz biziz bertze kultureiirekita egotea…

Biloba bat hasiko zaizuikastolan, hariak ez du etenik.Nola ikusten duzu geroa?Egia erran, ez naiz ikastolakopartaide bizia, inor ez daezinbertzekoa baina lotura ezindut hautsi. Zilbor hestea amarilotua dagoen bezala, ni ereikastolari lotua sentitzen naiz.Eta gure ilobak, Beñat ttipiak,hori egia bihurtzen lagundukonau. Eta Baztan ikastolarenetorkizunaz trankil nago,baikor, ilusioz betea. Beti bezalaeuskaraz bizitzen laguntzekoezinbertzeko tresna izanen da.Esku onetan dago bai guraso etabai irakasleen aldetik.

Zer sentipen dituzu NafarroaOinezen atarian, gaineraomenduetako bat izanda?Oinezen inguruan sentipenmukurutuak ditut. Hain dut

poza barne-barnean noiznahieta nonahi negar malkoak ezineutsiz nabilela. Ze urteadaramaten lan eta lan…Hainbertze ekitaldi bat bertzeabaino xarmagarriagoa eskainidizkigute. Baztan mundu osoraerakusgai izan dela iruditzenzait. Elkartasuna, indarra,kemena, nekerik agertu gabe,segi eta segi, egin eta egin, zailada baina erdietsi dute. Igandeanlan guzi hau besta erraldoibihurtuko da. Nahiz pentsatugu baino bertze batzuekmerezimendu gehiago dituztelaomenduak izateko, barneaguztiz mugitzen du. Poza,emozioa, esker ona… Ikastolanbizi izandako une pozgarri etailunak. Gure eskuetatik pasatudiren ikasleak, beraiengurasoak, ikastola lagunduduten guztiak, eskara bizisentitzeak… bete egiten nau.Oihu egin behar berriz ere:«HAMA…BORTZ, AMA BAT!».

«AMETSA EGIA»

«Balio handietako

bat familia giroa

da, gurasoen

inplikazioa. Euskara

ama hartuz eta

ikasle bakoitza den

bezala onartuz

pertsona osoak

izateko laguntza

ematea» “

herria

Kultura arabiarrean existitzen den mespretxurik han-

dienetarikoa da pertsona bati zapata bat jaurtitzea.

Muntazer al Zaidi kazetari irakiarrak eman zion mundu

mailako dimentsioa keinuari, orduko AEBetako presi-

dente George W. Bushi bere zapata jaurti zionean, ho-

nek herrialde arabiarra inbaditu zuela-eta. Orduz ge-

roztik, CUPeko David Fernandezi ere ikusi diogu keinua; Rodrigo Rato Bankiako lehendakari

ohiari erakutsi zion zapata Kataluniako Legebiltzarrean, eta «gero arte, gangster» esanez agur-

tu zuen. Azkenekoz iragan astelehenean ikusi ditugu zapatak, Iruñean, Askapena erakunde in-

ternazionalistak Estatu espainiarra epaitzeko antolatutako ekimenean. «Ez zara inor euskal mili-

tanteak eta euskal internazionalismoa epaitzeko, zu zara erruduna», esan zioten Estatu

espainiarrari, eta «herrien garaipena sufritzera» kondenatu zuten. Epailea epaitua izan zen, ho-

rrenbestez, eta zapatek Estatuko botere faktikoen aurpegiak kolpatu zituzten. E. ARRUTI

ZAPATA MESPRETXUAREN IKUR,ETA, EPAILEA, EPAITUA

Idoia ZABALETA | ARGAZKI PRESS

C IKUSMIRA

2015 | urria | 17

GAUR8• 16 / 17hutsa

iRRITZIA:

{

}

AmaiaBallesteros

herria

auzo batzuetan. Martirietan, esate bate-rako, joan de mendearen lehen erdiantrikitiaren feudo izandako gunean, DonEsteban apaizak agintzen zuen. Iazkoudan Kepa Junkerarentzat “Trikitixarenhistoria laburra” idazten ari nintzela To-mas Soraluze Epelde berak kontatu zida-nez, auzokoak elkartu eta 1961ean irekizuten Martirietako errepidea auzolane-an. Eta apaizari Vespa bat oparitu ziotengora eta behera ibil zedin. Baina apaiza-ren eta gazteen arteko tirabirak gero etagogorragoak ziren. Azkoitian dantza lo-tua baimendu eta hamar urtera, 1965ean,hiru bikotek “baltseo txikia” (fandangoa-ren zati kantatua elkarri lotuta egitea,formula hibrido bat alegia) egitea eraba-ki zuten apaizaren aurrean, probokaziogisa. Epelderen etxean egin zuten entre-namendua, igande goizean egin zuten le-hen saioa auzoko tabernan, eta, arratsal-dean, Don Esteban tabernara sartuzenean, haren aurrean egin zuten jen-

MAHATS-JANAETA «BALTSEOTXIKIA»T

rikitilarien lehen txapelketa 1970. urteanegin zen Trinitate plazan eta sarrerakagortu egin ziren, bi mila lagun sartu zi-ren barruan eta beste hainbeste edogehiago gelditu ziren kanpoan. Talde ba-tzuk sarrerako burdinazko hesia astindu

eta botatzen saiatu ziren, rockaren historiako pasadizozenbait imitatuz. Entzun izan dudanez, garaiko egun-kariek ez zioten gertakariari aipamenik eskaini. Duela aste batzuk hil zen Tomas Zubizarreta Zendoia

trikitilaria eta komunikabide guztiek egin diote lekubat, bazterrean bada ere. Batzuk orrialde erdi bat ema-tera iritsi dira, Euskal Herriko Trikitixa Elkarteak bida-litako oharra errepikatuz izan bada ere. Zendoiaren bi-zitza Azkoitiko Martirieta auzoari estu lotua dago.Azkoitiko Udalak 1955ean baimendu zuen dantza lo-

tua, inguruko herrietan baimenduta zegoelako. Bainabertako parrokoak elizako sarrera ukatu zien alkatearieta zinegotziei, eta jauna hartzea alkatearen bi semeei.Alkateak inon diren ate guztiak jo zituen, Burgosko ar-tzapezpikuarengana ere iritsi zen, baina alferrik, hiruurte behar izan zituen elizarako baimena lortzeko.Dantza lotua baimendurik geratu zen herrian, baina ez

Joxean Agirre

Duela aste batzuk hil zen Tomas ZubizarretaZendoia trikitilaria. Trikitilarien txapelketekrockaren historiaren zenbait pasarte imitatzenzituzten garaiaren ordezkari zen Zendoia. Berebizitza, Epelderena eta beste askorena bezalaxe,Azkoitiko Martirieta auzoari lotua dago eta letratxikian idatzi ohi den historiaren pasadizo etakontakizun interesgarri asko biltzen ditu.

2015 | urria | 17

GAUR8• 18 / 19

daurreko bigarren saioa. Hiru neskak eli-zako kongregaziotik bota zituen, apaizakulertu baitzuen errua emakumeek zute-la.Zertzelada jakingarri hauek idatzita

daude gutxi edo gehiago. Hor daude La-xaro Azkuneren eta Gantzarainen libu-ruak eta lehen aipatu dudan Kepa Junke-rarentzat egindakoa. Liburutik kanpogelditu zen kontu batekin gogoratu naiz,ordea, Zendoiaren heriotzarekin eta me-rezi du aipatzea. Epeldek kontatu zidangaraiko gorabeherak aipatzen ari zela.Udazkena iristean igande arratsaldetantarteka gazteek mahats-janak antolatzenomen zituzten. «Mahats-janak?», galdetunion, ostra-janak gutxi, baina era guztie-tako janak egindakoak baikara, asto-ja-nak esate baterako Aizarnan, baina ma-hats-janik sekula ez. Poetikoa izan beharduela, pentsatu nuen nirekiko, erotikoaere bai, zuri asko gustatzen zaizun neskaedo mutil bati mahats aleak nola jatendituen begira egotea igande arratsaldebatez. Seguru nago “baltseo txikia” egite-aren ideia mahats-jan horietako bateansortuko zela. Eta, zer arraio!, ume garaiko kontuekin

hasi garenez, garai horretako zertzeladabatekin gogoratu naiz, orain adinarendistantziarik begiratuta ederra iruditzenzaidan pasadizo batekin. Udan Itziarko

Endoiara joaten nintzen lehengusuenetxean aste batzuk igarotzera. Nik 8-9 ur-te nituen. Gazteak igande arratsaldeanelkarrekin pasa zitzaten gramola bat (dis-ko-jogailu bat) erosi zuten eta maistraegoten zen diskoak jartzen igande arra-tsaldetan. Neskek elkarrekin egiten zutendantza mutilek frontoian pilotan jarrai-tzen zuten bitartean, harik eta ilunabarrairistean elkarrekin etxera abiatu arte. Ni mutikoa nintzenez ez nintzen

gehiegi enteratzen zer trikimailu zerabil-tzaten gazte haiek elkarren artean. Daki-dana da apaiza bere Lanbrettarekin erre-pidean gora sumatzean denak korrikaerrepidetik atera eta sastraka artean ez-kutatzen ginela eta motoaren hotsa desa-gertzean igotzen ginela berriro errepide-ra. Une hori, une magiko bezain inozohori, uste dut, izaten zela igande arratsal-deko ederrena. Hala izaten zen behintzatniretzat. Antzeko zerbait sentituko duMartirietako jendeak gaur aspaldiko ma-hats-jan haiek gogoratzen dituenean.

Alboko orrialdean TomasZubizarreta «Zendoia» trikitilaria,

duela aste batzuk zendu zena. Goikoaldean, garai bateko erromeria

giroa Elgoibarko San Pedro auzoan. Jon URBE | ARGAZKI PRESS - GAUR8

Azkoitian dantza lotua baimendu eta hamar urtera,1965ean, hiru bikotek «baltseo txikia» (fandangoaren zatikantatua elkarri lotuta egitea, formula hibrido bat alegia)egitea erabaki zuten apaizaren aurrean, probokazio gisa

Azkoitiko Udalak 1955ean baimendu zuen dantza lotua,inguruko herrietan baimenduta zegoelako. Baina bertakoparrokoak elizako sarrera ukatu zien alkateari etazinegotziei, eta jauna hartzea alkatearen bi semeei

hutsa

Begi aurrean gertatzen ari denaz ezdugu jabetu nahi. Beste aldera du-gu begiratzen. Gizartea anitza be-zain aberatsa dela esan, baina aza-

letik baino ez diogu heltzen, modandagoen baieztapen soila balitz bezala. Egu-nerokoan, aldiz, gehienetan konturatu ga-be bada ere, bereizketak ditugu egiten. Baz-terketa ez esatearren. Izan gazte zein heldu, edozein generoko

eta jatorriko, edo izan desgaitasunen bat,pertsona orok dugu osatzen gizartea. Ba-koitza pertsona ezberdina da, bere gabeziaeta gaitasunekin, baina herritar gisa ber-din-berdinak gara. Eskubide eta aukeraberdinekoak. Hitz hutsak, ez baititugu be-tearazten ez betetzen.

Norbanakoak hauskorrak gara, maila ba-tean edo bestean mendekotasun egoeranbizi gara. Komeni zaigu ahalik eta arinenbarneratzea. Elkarmendekotasuna gizarte-aren ezaugarri propioa da. Pasa den igandean Pausoka Egunean ibi-

li nintzen. Ehunka pertsona eta Maria etabeste hainbat izugarrizko gurasoen artean.Gabezia larriak dituzten haurren bizitzaikusgai jartzeko eta dirua biltzeko ekintzaanitzeko jai egun koloretsua. Gipuzkoandesgaitasunaren inguruan lan egiten du-ten erakundeak ehundik gora dira. Gureak,Gipuzkoako Kirol Egokituko Federakun-dea, Garagune, FEDER, Atzegi... Jakina, be-ren zerbitzuak jasotzen dituzten pertsonenegoera hobetzeko ahaleginak egiten dituz-

te guztiek. Baliabide humano eta teknikonahikoak bilatzen, bizi baldintza duinaizan dezaten. Sinpleki, gizartean, gure he-rrian bat gehiago izan ahal daitezen. Gabe-ziei erreparatu beharrean, gaitasunak di-tuzten pertsonak bezala ikusiak izandaitezen. Ez al du ekarpen ordainezina eginBeethovenek gorraizea izan arren? Edo, Ri-txar Oribek itzeleko baloreak erakutsi? Garaia da itsuarena egiteari utzi eta begi

aurrean gertatzen ari denaz jabetu gaite-zen. Hautsi arazoak dituzten “horiek” eta“gu” arteko bereizketa eta herritar berdinezeraiki dezagun gizarte inklusiboa. Nire zo-rionik beroena aurtengo Kilometroak jaia-ri urte osoan herri eredu inklusiboaren al-de egindako aparteko lan ausartagatik. •

0hutsa

Ikusi nahi ez duenak baino...

Xabier MikelErrekondo

hutsa

3 BEG

IRADA:

Non dago mundu guztia? II: Berririk eza, berririk onena

arki

tekt

ura

/ z

ien

tzia

/ te

knol

ogia

Aurreko artikuluan, estralurtarren gaia ekarrinuen zutabe honetara, Fermiren Paradoxaren bi-dez. Unibertsoaren handitasunaren aurrean –Lu-rreko ondar ale bakoitzeko hor kanpoan bizitzadunplaneta bat egon litekeela esaten genuen, eta soilikgure galaxiarako 100.000 bat zibilizazio estimatu–

Fermik “non dago mundu guztia?” galdetzen zuen, estralurtarrenarrastorik ez baitugu oraino, bat bera ere ez. Paradoxa horri ha-maika erantzun eman zaizkio, baina bi talde nagusitan bereiz di-tzakegu guztiok: batetik, hor kanpoan estimatzen dugun bestekozibilizazio aurreraturik ez dagoela sostengatzen dutenak, eta,bestetik, hor dauden arren, beste arrazoi batzuengandik zibiliza-zio aurreratuon arrastorik ez dugula baieztatzen dutenak.

Artikulu honetan, lehen talde horri helduko diogu. Hauen abu-ruz, unibertsoaren handitasun horretan guztian zibilizazio su-per-aurreraturik ez badago, bizitzaren edota zibilizazioen gara-penean zerbait gertatzen delako da; Filtro Handi bat dagoelako,alegia. Bizitzaren hastapenetik zibilizazio garatuenerako tarteanespezie gehienek gainditzen ez duten urrats ebolutibo bat badelabaieztatzen du Filtro Handiaren teoriak. Zehazten ez dena da,urrats hori zein ote den etanoiz ematen den, eta, beraz,gizakioi dagokigunez, hiruerrealitate posible marraztenzaizkigu: edo ezohikoak gara,edo lehenak gara, edo izorra-tuta gaude.

Ezohikoak gara: Filtro Han-dia gure atzean da. Itxarope-netako bat da gure zibiliza-zioa Filtro Handia gaindituduen kasu aparta izatea. Izanliteke, adibidez, aurrekoan ai-paturiko Lur Bereziaren teo-ria ematen dela, eta bizitzasortzea bera izan dela aparte-ko gertakaria. Beste aukerabat, berriz, zelula prokariotosoiletik zelula eukarioto kon-plexurako urratsa eman izanada. Eboluzioaren beste hain-bat urrats ere har litezke filtrobezala, baina Filtro Handiakgertaera bereziki apartekoaizatea eskatzen du, eta, beraz,urratsotako asko baztertuegin daitezke. Filtro Handiagure atzean izateak, uniber-tsoa asko jota zelula prokario-toz josita dagoela esan nahikoluke; beraz, halakorik emanbada, gizakion existentzia ka-su guztiz aparta litzateke.Hein batean, horrek “gizakia

unibertsoaren erdigunea” deneko sineskeriaren tankera du, bai-na, behinik behin, aukera bat da.

Lehenak gara. Beste aukera bat unibertsoan bizitza adimentsuagaratzeko aukera “duela gutxi” eman izana da, eta, beraz, gainon-tzeko zibilizazioen garapen maila gurea baina askoz handiagoaez izatea, halakorik izatekotan. Ez da, beraz, Filtro Handirik dago-enik, baizik eta “fase aldaketa astrobiologiko” batean aurkitzengarela. Horren arabera, beste hainbeste zibilizazio egon litezkehor kanpoan, baina asko jota gure garapen maila antzekoa dute-nak, oraindik elkar komunikatzeko betarik eman ez delarik.

Izorratuta gaude: Filtro Handia aurrean dugu. Ezohikoak edogoiztiarrak ez bagara, Filtro Handia gure etorkizunean egon be-har da. Hots, bizitza adimentsuaren garapenak sabai bat du; “zeo-zer” gertatzen da zibilizazioen garapena eteten duena. Izan litekekatastrofe naturalek (astrologikoek) eragitea lantzean behin, edo-ta zibilizazioek teknologia garapen jakin batera heltzean auto-suntsiketara jotzen dutela. Hain zuzen ere, Fermik bere paradoxaarma nuklearren garapenaren garaian proposatzen du, gizakiok

elkar suntsitzeko bidean gine-la aukera erreal bezala suma-tzen zen unean. Edozelan ere,ezerk ez du pentsarazten guFiltro Handi hori gainditzekogai izango ginatekeenik. Kasuhonetan, beraz, izorratutagaude. Hala, inguruko plane-taren batean bizitza arrasto-rik topatuko bagenu (fosil batMarten, adibidez), gure patuaFiltro Handiarekin tupust egi-tea dela ziurra litzateke!

Dena dela, badugu arnasahartzeko betarik ere. Azkenal-dian nagusitzen ari den hipo-tesia zibilizazioen garapenabaliabide naturalen xahuke-tak berak mugatzen duela da,Lurrean gertatzen ari zaigunbezalaxe. Baliabideen aprobe-txamendu esponentziala baz-tertuz, izan liteke Filtro Handihori ez izatea derrigor gure(auto)suntsiketa dakarrenurratsa, baizik eta, beste ba-rik, gure garapena mugatzenduen sabaia. Ikusteke dago,baina, gure zibilizazioa, adi-men lurtar hori, gai izangoote den garapena mugatuadela ulertzeko, barneratzekoeta, ondorioz, baliabideetaraegokituriko bizitza antolatze-ko. •

Filtro Handiaren aurrean ditugun aukerak. GAUR8

Gorka Zozaia - @zotz___Kimikaria

2015 | urria | 17

GAUR8• 20 / 21hutsa

her

rita

rrak

Asko irakurri dut denboraz. Denborarenigarotzeaz. Liburuak etengabe erosten di-tut, gai horren ingurukoak eta bestelako-ak; norbaitek, akaso, pentsatuko du haiekirakurtzeko denbora erosi nahiko banubezala dela. «Bizitza geldoak zeramatzan

jendea zen, urteak joan ahala ez zuten beraien buruazahartzen ikusi, edo nola gaixotuta amaitu zuten edonola hil ziren; pixkanaka desagertzen joan ziren be-raien erritmoan, oroitzapen bihurtu, beste egunetakolainoarekin nahastu eta azkenean ahaztuak izan zi-ren arte». Hori idatzi zuen Gabriel García Marquezek“El amor en tiempos de cólera” liburuan.

Naomi Woodek “Mrs. Hemingway” liburuan ErnestHemingway idazlearen bizitzaren narrazio ederra egi-ten du, bere lau emazteen perspektibatik kontatuta.Badakigu idazleak nola eman zion amaiera bere bizi-tzari. Ez zitzaion bere ordua iritsi, berak erabaki zuenjoatea. Agian beste inork baino zulo ilunagoa zera-man barrenean. Agian, iluntasunak eztarria eta buruablokeatzen zizkion tinta beltzarekin. Halako tristura-rekin, eta askapena lortzeko hain itxaropen gutxire-kin, inork ez zuen bizitzen jarraitzea merezi. Horipentsatu zuen bere laugarren eta azken emazteak,Mary Welshek.

ERRONKA BERRIEN BILA

«Gizakion denborak ez ditu zirkuluan bueltak ema-ten; aurrerantz, marra zuzena jarraituz korrika egitendu; horregatik gizon hori ez da zoriontsu; errepikape-na lortzeko desira da-eta zoriontasuna». Milan Kun-derak idatzia da hori, “La insoportable levedad delser” liburuan.

Enpresa hartan hamabi urte pasa ostean, eta haneman beharreko denboraren amaiera iritsi zitzaiolaohartu zenean, A-k erronka berrien bila zihoala esanzuen. Urduritasuna eta zalaparta sortu zuen bere al-

bisteak. Zer gertatuko zen A egiten ari zen lan harekin guztiarekin? Hiruzpalau egunetara bere lankide batiegin zioten itsasontzi hura ur gainean mantentzekoproposamena.

Ordezkoa lehenengo egunetik eraginkor erantzutenhasi zen. Bi hilabeteren buruan enpresako kafe-etxerabisita inprobisatu bat egin zuenean, ezezagun bat be-zala hartu zuten. Ezin zen hitz egin hamaika gaiez,ezin zitzaion gertutasun bera eskaini. Ez zen dagoene-ko “beraietako” bat. Bi hilabete baino ez ziren pasatueta ahaztua izan zen. Eskerrak A-k betetzen zuen bes-te lan bat topatu zuen, eta nolabait ahanztura bi alde-takoa izan zen.

AMETSAK DENBORAGABEAK DIRA

Gauza antzekoa gertatzen da norbait erretiratzen de-nean. Egun batetik bestera bizitzak parametro berriakditu, denbora iritsi da beste jende multzo bateko par-taide izateko. Denbora iritsi da treneko txartelak mer-keago lortzeko. Berez, hasiera berri bat da, bainaamaieraren konnotazioak indar handiago dauka. Eta,non gelditu da egindako guztia? Norbaitek, akaso, es-kerrak emango dizkizu. Zortekoa izango zara orduan.Askatasuna eta bakea sentitzen den fase psikologikobat omen dago. Hori irakurri dut behintzat. Fase ho-rretan amets berriak definitu behar omen dira. Beste-la, hurrena datorren desengainu fasean, parametrookerrak definitzeko arriskua omen dago. Eta, tamalez,ez dago denborarik, oker asko egiteko.

«Orain haur txiki bat besoetan daukadala, ezingonioke eskatu bere ametsen atzetik joateko, nik neure-ak lortzeko ahalegina egin dudala ezin badiot eraku-tsi». Hori irakurri nuen nonbait, ez naiz gogoratzenzehazki non. Eta orain, nik ere haur txiki bat besoetandaukadala, sarritan buruan bueltaka darabilkit gogoe-ta hori.

Finean, ametsak denboragabeak dira. •

{ koadernoa }

Denboraz

Antzekoa gertatzen da norbait erretiratzen denean. Egunbatetik bestera bizitzak parametro berriak ditu; berez,

hasiera berri bat da, baina amaieraren konnotazioak indarhandiago dauka

Garazi Goia

hutsa

hutsahutsa

herritarrak

Hitzordua bai-no hogei mi-nutu lehena-go TxintxuaFilms ekoizte-txeko bulego-

aren atarian da jada AmparoBadiola. «Amparo... egun on».«Ezagutzen al nauzu, bada?».Zigarroa kasik ahotik kendu ga-be galdetu du nondik gatozen.«GARAtik». «Ez, ez. Ea nongoazaren. Barkatuko didazu, bainaezin diot tentazioari eutsi».Asier Altunaren “Amama” fil-meko amama da Badiola eta fil-mean argi berezi bat badu, au-rrez aurre ikusita margolanbatetik ateratako figura dirudi,betiereko musa; ez da nola-nahikoa bizimodu lazgarria au-rretik pasatzen ikusi duten gristankerako begiek askatzen du-ten indarra. Oin azpian itzali du zigarreta,

Pasai San Pedrorekin muga-mugan den bulegoaren pean.«Hemen jaio nintzen, 1931n»,dio portu aldera begira, «bainaegia esan ez dakit zergatikmunduratu nintzen Pasaian».Ondarroatik etorritako familiaerrepublikazale batean sortuzen, Errepublika aldarrikatuzen urtean bertan, eta amak,Genovevak, «izaera indartsukoemakumea», Errepublika ize-nez deitu nahi zion alabari, edo,Victoria, bestela. Aitak, «buruaerabiliz», familiak errepublikabaino babes handiagoa beharko zuela pentsatuta, zazpi seme-alaben artean Amparo bat iza-tea hobe izango zela pentsatuzuen. «Gerora ez zuen askorakobalio izan baina...».Patuan asko sinesten du. Iaz

Pasaiara egindako hiru egune-tako bisitak ziurta dezake, berekasuan behintzat, zoriak badue-la zeresanik. Bazkari batetikatera eta euria goian behean.Aterkirik ez eta iloba bidali zu-ten guardasolen bila, aterpeataberna batean aurkituta. «Se-me zaharrenak esan zidan gi-zon batek arraro begiratzenninduela». Tabernako jabearigaldetu zion ordu hartan ama-ma baten bila kasik etsita zebi-len Asier Altunak ea emakumehura ezagutzen zuen. Eta gertu-ratu zitzaion, baita bere asmo-

en berri eman ere. «Pentsatunuen, ‘edo gizon hau zeharo jo-ta dago edo nire iloben txantxabat da’». Eskuak begiratu ziz-kion, aurpegiko zimurrak, iru-diak hartu zituen... «Dena». Gidoia eskuan hartuta itzuli

zen Badiola etxera, Setera, Estatufrantsesera, proiektuan sartzekoinolako asmorik gabe. Etxeraitzuli zenean ez zion inori gerta-tutakoa kontatu. «Pentsatukozuten burua erabat joan zitzai-dala. Film bat? Nire adinean?Isildu egin nintzen. Baina geroradenek bultzatu ninduten partehartzera, baita medikuak berakere». «Idatzi egin zidan Asierreketa konbentzitu ninduen». Itsa-soratzeko eskatu zion eta jarrizen ontziaren gainean. «‘Ez zaizudamutuko’, esan zidan, ‘zerbai-tek esaten dit zuk izan behar du-zula’». Eta horrela izan zen.

ERRAZAEmakume elegantea nahi zuenAltunak bere lanerako, eta bikai-na topatu zuen. «El Boteronegin genuen hitzordua. Fran-tziatik etorri nintzen beraiekinbiltzeko. Lasai nengoen. ‘Zerhartu nahi duzu?’, galdetu zida-ten, eta nik, ‘eta zuek?’. ‘Guk,txakolina’. ‘Ba orduan nik erebai’. Zer uste zuten bada! Te bathartuko zuen amama izangonintzela? Zigarroa atera eta ira-gazkirik gabe erretzen hasi nin-tzenean... orduan bai geratu zi-ren denak aho zabalik!».Filmak jorratzen duen gaiak

erakarri zuen gehien; «horimundu guztian gertatu da!».Gauza «serioa» zen, komediabat balitz ez zukeela onartukodio. «Asierri esan nion agian ezzuela mundu guztiak ulertuko,baina zerbait berezia zeukan.Hainbeste poesia dauka... ‘Peli-kula ez bada aurrera ateratzenberdin zait’, pentsatu nuen, ‘bai-na gazte suhar kuadrilla hori la-gun badezaket, nire esku dago-en guztia egingo dut’». «Filmekobaserrian ardi ugari dago. Nikbeti esaten diot Asierri: ‘Taberna

batean galdurik aurkitu duzunardi bat naiz, eta baserrira itzul-tzeko eskatu didazu’. Eta itzuliegin naiz. Hori horrela da».Hitzik ere esaten ez duen ama-

ma da Badiola filmean –«eta ho-be, ez baitut euskaraz zipitzikere egiten»–, eta “Amama” ikusiduenak jakingo du zenbaterai-noko indarrez adieraz daitekeenahoa zabaldu beharrik gabe.«Hori erraza da, bizi egiten ni-tuen egoerak». Altunari galde-tzen zion grabatzen hasi bainolehen pasarte bakoitzaren aurre-tik zer gertatzen zen. «Esaten zi-dan nahi nuen gauzetan pentsa-tzeko. Eta nik ezetz, jakin nahinuela zer pasa zen aurreko esze-nan, bizitzeko benetan amamahark bizi behar zuena. ‘Ez dut ba-da tontoaren papera egingo?!Alzheimerra al daukat? Edo go-rra edo itsua al naiz?’, galdetzennion. ‘Ez’, esaten zidan berak, ‘zugertatzen ari dena begiratzen arizara’. Gauzak begiratzeko ere biziegin behar dira, bada».Bizitako abenturak zirrara

eragin dio. «Sorpresa handiaizan da, bizia, ustekabekoa, si-nestezina». «Amesten ari alnaiz?», errepikatzen dio maizbere buruari. «Badakizu zerden hori?», galdetzen du, «nireburuaren ikusle izan naiz».«Donostiatik pasieran aritu etajendeak ezagutu egiten nau»,argazkiak, autografoak... «Bu-rua galtzeko modukoa da, bai-na oso lasai nago. Hurrengourtean dena ahaztuko da, bai-na oraingoz...».

ZERBAIT OKERRAGOA...Pasaia. 1937. Gerra Zibila. Borro-ka, sufrikarioa. 6 urte besterikez ditu Amparo Badiolak. «Zurebizitzaz hitz egingo zeniguke?».«Zer jakin nahi duzu?». «Jakindaitekeen guztia». 78 urte dara-matza Estatu frantsesean bizi-modua egiten. «Frantxuleta esa-ten zidaten hemen, eta han,espainola. Beraz, non nituen niksustraiak? Norberak bere sus-traiak behar ditu. Filma egitea

«Asier Altunak taberna batean galdurikaurkitu duen ardia naiz, eta baserrira

itzultzeko eskatu dit. Eta itzuli egin naiz»

AMPAROBADIOLA

Bizi. Zenbat? Noraino? Nola? Zoriak ditu

galderen erantzun guztiak Amparo

Badiolaren kasuan, baita film batek ere.

Ariane Kamio Anduaga

AKTOREA, AMAMA...

2015 | urria | 17

GAUR8• 22 / 23

ez da debaldekoa izan, opari batbaizik. Zerbaitegatik gertatu da.Patuak nahi izan du nire lurral-dera itzultzea eta nire sustraie-tan egotea. Orain bai, hemengoasentitzen naiz». Santanderretik Bordelerako

ontzia hartu zuen amarekin etabeste bost anai-arrebekin batera.«Zaharrena aitarekin geratu zenhemen. Nazionalistak, euskaldu-nak ziren». Estatu frantsesekomendebaldeko kostaldetik er-dialdera eraman zituzten. Brie-veko tren geltokiaz akordatzenda. Trenetik jaistean bananduzen etxekoengandik lehen aldiz.«Ama eta besteak errefuxiatuengune batera eraman zituzten etani familia batekin geratu nin-tzen». Urduritasuna, hunkiduranabarmena da Badiolarenganurte haietako pasarteak gogora-tzean. Beste zigarro bat piztekogogoa atzemanda, lasai erretze-ko gonbita du, baina berak ezetz,orain oso itsusia dela eta ez due-la kameraren aurrean zigarroa-

rekin atera nahi. «Nire adinean,gainera! Zer esango dute!».Urtebetera Euskal Herrira

itzuli ziren ama eta anai-arre-bak, aita gaixorik zegoela-eta.Eta bera, urrun. Gerra giroaatzetik zelatan zeukan, ordea,Badiolak. 1938an Bigarren Mun-du Gerrari aurre egitea egokituzitzaion Estatu frantsesean.«Adoptatu ninduen familiaamarekin jarri zen harremane-tan. Hara ere gerra etorria zelaeta ea zer egingo zuten nirekin».Euskal Herrian egoerak ez zuenbada hobera egin. Gosea itzelazen, eta zama astuna zeramanamak soinean; sei anai-arrebagazte eta senarra eri. «Nengoentokian hobeto egongo nintzelapentsatu zuen. Ez zen erabakierraza izan berarentzat, ez pen-tsa. Aitak esaten zion osatu be-zain laster nire bila etorriko zi-rela, baina hil egin zen gizajoa».«Oso gaizki pasatu nuen».

Txikitan haurrek egoera gogo-rrak bizita ere, helduek baino

errazago onartzen dituztela iri-tzi dio. «Baina 14-15 urterekin...Dena etorri zitzaidan gainera».Sufrimendu itzelaz ari da,«inork ezin du jakin norainokoa.Familiarik gabe, sustrairik ga-be... Eta hantxe». Begi grisakureztatu zaizkio Badiolari; bizi-takoa gogoratzea ez du gustuko,min gehiegi duenaren aitor da.Ezkondu egin zen gerora. Bi

seme izan zituen, eta ditu orain-dik. «Familia sendo bat osatunahi nuen, ideala». Baina orain-dik sufritu beharrean zen ordu-ko gazte hura. Ezkondu eta 11 ur-te eskasera, soilik 34 urterekin,alargundu zen. «Eta aurreraegin behar semeekin».Zahartzaroa zer den. Gurasoez

asko akordatu izan da beti, unezailenetan batez ere, eta orainere bai. «Genoveva izaera handi-ko emakumea zen eta oroitzennaiz aitari nola esaten zion betiegongo zela beraiena baino ego-era hobeagorik. Eta aitak, eran-tzun: ‘Genoveva, beti dago zer-

bait okerragoa’». Aitaren antzhandia duela uste du berak, betiizan baitu hori presente, inoninoiz egongo dela zerbait oke-rragorik; «oso gogoan dut».«Ikusten al duzu zeure burua

islatuta egungo errefuxiatuen-gan?». «Gu geu izan ginen erre-fuxiatuak, oso gaizki pasa ge-nuen, baina gaur egun askozokerragoa da. Ito egiten diraitsasoan, eta inork ez die jara-monik egiten». Egia borobila bo-ta du, berak ere badaki hori.«Onerako edo txarrerako», 36koGerratik ihesean joan zirenaknonbait hartu zituzten, harrerabat izan zuten; «ez ginen gaur egun dauden moduan egon».«Telebistan irudiak ikusten di-tudanean oso gaizki pasatzendut. Jende gaixo hori. Gu bainookerrago daude, den-dena galdudute». Eta haurrak hondartze-tan itota.. «Ume hori bezala zen-bat egongo dira orain? Bereanaiaz ez zuten ezer esaten, bai-na hura ere itota hil zen. He-rrialde guztiek erreakzionatubeharko lukete, esnatu egin be-harko lirateke, ez al duzu uste?».Senideen ondotik urrundu zu-

tenekoa oso barruan du orain-dik. «Dena galdu nuen, dena».Alabatzat hartu zuen familiare-kin harreman ona izan du be-ti –hotel baten jabe ziren eta 72urtera arte bertan lanean arituzen–, baina ez zen bere familia.«Nahiago nuke patata bakar batjan, edo ezer jan gabe egon, bai-na nireekin bizi, nire familiare-kin, nire herrialdean». Dituen 84 urteetatik 78 egin ditu Estatufrantsesean, baina ez da sekulabertakoa sentitu. «Hona etortze-an ere ez nintzen hemengo sen-titzen. ‘Norbaitek ulertzen aldit?’, galdetzen nuen askotan».Gaia usu ekidin izan du Badio-lak, baita etxekoekin ere. Oroi-tzapenei buruz idaztera bultza-tzen dute haiek, baina ez dunahi. «Bizitakoa idaztea berrirobizitzea da, eta ez, hori bai ezetz,nahiz eta badakidan beti egongodela zerbait okerragoa».

TELEFONOA

Telefonoak jo du. «Hartzerik ba-dut?», esan du sakelakoaren bi-la eskua beroki beltzeko ezkerpoltsikoan sartu aurretik. «Bai,

ATZERRIAEuskal Herria 6 urterekin

utzi zuen atzean. Estatu

frantsesera joan zen,

errefuxiatu, eta bertan

eman ditu bere bizitzako

78 urte. Ez da sekula

bertakoa sentitu, eta

askotan hemengoa ere ez.

Orain, filmari esker,

sustraiak berreskuratu

dituela dio, bere egiten

duela beti propio sentitu

izan duen iraganaren erroa.

“Argazkiak: Jagoba MANTEROLA | ARGAZKI PRESS

herritarrak

noski». «Mezu bat baino ez da,deituko dute berriro». Hizkuntza ere galdu zuen Ba-

diolak. Frantsesa oso ondo ikasizuen, eta, egun, gazteleraz hitzegitean, mugaz bestaldeko doi-nu nabaria du, baina euskara...Hura ere bizitzako sakrifizioenzakuan sartu du. Ondarroar ja-torriko familia batean sortuta-koa izaki, inguru euskaldunazuen izatez, guraso eta anai-arrebengandik hasita. Baina ge-rrateak eta bere ondorenak guz-tiengan izan zuen eragina. Ezzen Euskal Herritik urrunduta-ko bakarra izan. Danimarkaneta Balear uharteetan ere izanzituen senideak. «Beste pare batanaia arrantzaleak izan ziren;Ternuara joaten ziren, bederatzihilabetetako bidaiak egitera.Hamabost egun egiten zituztenlurrean, eta berriz itsasora.Haur txikiak bezalakoxeak zi-ren etxera itzultzean; gizonkotegalantak, baina lotsatiak, ez ze-kiten jendearekin harreman-tzen. Gaixo horiek ere ederrakpasa zituzten; 25 urtean etxeanpasatako denboraren kontuaegin nion behin anaiari; orotarahiru urte baino ez zituen egin».Urteek eta bizitzak berak sa-

kabanatutako familia izandaere, anai-arreben arteko harre-mana goretsi du. Duela hogeiurte elkartu ziren guztiak azke-nekoz. «Esaten nien, ‘nola gaudehain elkartuta haurtzarotikdauzkagun oroitzapen apur ho-riekin bakarrik?’. Horrexek el-kartzen gintuen azken finean».Zazpikote hartatik geratzen

den azkena da bera, eta osoikuspegi errealistaz begiratzendio etorkizuntzat duen bizitzatarteari. «Haurtzaroko oroitza-penekin geratu naiz beti, bainaesnatzeko ordua da eta ikuste-koa amamak ere dagoeneko be-re urteak badituela. Zazpi anai-arrebetatik geratzen naizenbakarra naiz. Memoriak orain-dik ez dit hutsik egin, bainabihar agian... Eta orduan ez daezer geratuko».Patuan sinesten du, baita bere

opari eta kolpeetan ere. Bizitzakaski ondo erakutsi dizkio txan-ponaren alde biak. Gozoa dasta-tzen ari da orain, euskal zineme-tara atzo iritsi zen “Amama”

lanari esker. Sustraietara itzulieta bere iraganari leunki eskutikheltzeko tenorea heldu zaio, au-kera izan du horretarako eta ba-liatu egin du. Gustuko du EuskalHerria, gustuko du –«orainbai»– bere egiten duen inguru-tik maitasuna darion zerbaite-kin elkarbizitzea, apurtutako bi-deak konponduta ikustea etabizitzan izan dituen une lazga-

rrienetatik irriño bat sortzea.Emakume ausarta da, ez dutebere begiek engainatzen. «Ma-drilen eta Bartzelonan aurkeztu-ko dugu filma, eta handik banoaetxera. Nekatuta nago». «Orain egun gutxi gizonezko

baten deia jaso genuen erredak-zioan. Zure lehengusua zelaesan zuen, filmaren bitartez ja-kin zuela zure berri. Ondarroa-

rra bera. Zure ama eta bereaahizpak zirela eta bere telefonozenbakia utzi zuen zurekin ha-rremanetan jartzeko. Tori, zure-tzat da». «Etxaburu, Arrizabalaga... Bai,

amaren aldekoa da. Eta ez dizuamaren izena esan? Josefa, Julia,Maria Tere, Maria Cruz... Sei zi-ren». «Ez zuen gehiagorik esan».«Eskerrik asko. Gertutik jarrai-

tuko dut». Isildu egin da une ba-tez. «Ondarroako hilerrira joannintzen duela egun batzuk etabarrenak nahastu zizkidan bisi-ta hark. Nire familiaren jaiote-rria...». Parentesia zabalduko dut,

adierazteko batez ere emakumehonen gardentasunak atentzioaematen duela. Elkarrizketako az-ken zatia grabatu moduan doa.Dastatu. «Nire ama Frantzianhil zen, nirekin. Bizitzako azkenuneetan zegoenean esaten zi-dan: ‘Entzuten al dituzu? Anti-guako kanpaiak joka ari dira’.Hori Frantzian! Ondarroara joa-teak asko hunkitu nau. Ez duthemen lehertu nahi, ez zuen au-rrean, ondo egon nahi nuke. Bai-na Frantziara itzultzen naizene-an... Han bai, han lehertukonaiz. Bost urte nituenera arteegin nuen filmean itxi nintzen,eta orain zer? Lakio bat jarri etadesagertu. Polita izango litzate-ke orain desagertuko banintz,hemen bizi izan dudan poz guz-tiarekin, arima beteta daukat.Zer geratzen zait orain?». «Bizi-tzea». «Bizitzea? Oso errealistanaiz ni. Ez nuen uste hainbestedenbora biziko nintzenik.Amaierarik ez duen historiarikez da...».

«Gu geu izan ginen

errefuxiatuak, oso

gaizki pasa genuen,

baina gaur egun

askoz okerragoa da.

Ito egiten dira

itsasoan eta inork ez

die jaramonik

egiten»

2015 | urria | 17

GAUR8• 24 / 25

Pasa den mendeanmilaka lagun ateraziren Euskal Herri-tik etorkizun hobebaten bila . AskoAEBetako Kalifor-

nia estatura heldu ziren, artzainizateko asmoz. Denborarekin,horietako asko San Frantziskonerrotu ziren, betiere euskal ohi-turak ahaztu gabe. Hala, 1979anBasque Cultural Center euskaletxea eraiki zuten euskara etaeuskal kultura bizirik manten-tzeko. Urteak pasa dira ordutik,eta, egia esan, itsasargi bilakatuda egun bertara lan bila heltzendiren gazteentzat. «Egun harajoaten diren gazteak ingeniariaketa enpresariak dira; ardiakzaintzetik ordenagailuak egiterapasa dira euskaldunak», azaldudu Xabi Murua Mondragon Uni-bertsitateko ikasleak, beste biklasekiderekin batera “Enbaxa-doreak” dokumentala filmatuduenak. Lidergo Ekintzailean eta Berri-

kuntzan gradua ikasten ari da Mondragon UnibertsitateanMurua eta iragan martxoanegon zen AEBetako mendebal-deko kostaldeko hirian bere for-makuntza hobetzeko. «SanFrantziskon ginela, Euskal Etxeabisitatu genuen. Euskaldun askozeuden, eta hasieran modu in-formalean hasi ginen batzuekinharremanetan jartzen bideo batfilmatzeko. Ez genuen esperodokumental bat egiterik, bainaelkarrizketa guztiak bukatzera-koan sei ordu baino gehiagokomateriala genuela ikusi genuen.Hala, bideo labur bat izatekoazena dokumental bihurtzea era-baki genuen», azpimarratu duKalifornian bizi diren berrogeieuskaldunen historia eta pasar-tek bildu dituen gazteak. Halaber, Muruak eta bere ki-

deek Kalifornian euskarak biziduen egoera ere ezagutu nahizuten, San Frantziskora helduberri direnek zein bigarren edohirugarren belaunaldiko euskal-dunek euskararekiko duten ha-rremana nolakoa den jakin nahizuten. «Batek esan zigun egune-ro 70 kilometro inguru egitenzituela euskara ikasteko», gogo-ratu du Muruak Euskal Etxeakeuskara bizirik mantentzeko

egiten duen ahalegina azpima-rratuta. «Ekintza ugari egiten di-tuzte, euskara klaseak eman,kontzertuak antolatu, pilotapartidak...», gaineratu du.

«CROWFUNDING» KANPAINA

Uneotan edizio fasean dago do-kumentala, eta, gastuei aurreegiteko, 20 eta 22 urte bitartekohiru egileek crowfunding edo fi-nantzaketa kolektiboko kanpai-na abian jarri dute Karena.euwebgunean. «Dokumentalarenekoizpena bukatzen duguneanlana ezagutzera emango dugu,Euskal Herriaren eta atzerrikoeuskaldunen arteko harremanasendotu eta errotzeko. Txinaneta Indian dauden euskaldune-kin ere jarri gara harremanetanbigarren dokumental bat filma-tzeko aukera izan baitezakegu,proiektua garatu eta hedatzeko.Baina horretarako ezinbestekoadugu zuen laguntza», adieraz-ten dute hiru ikasleek aipatuta-ko webgunean. Mondragon Unibertsitateko

ikasleon helburua 6.000 eurolortzea da, 10, 20, 30 eta 40 eu-roko «auzolaguntzekin». 20 eu-roko laguntza emanez gero, fil-maren txapa, posterra eta USBofiziala jasoko ditu «auzolagu-nak», eta, 40 euroko laguntzaemanez gero, baita katilua etakamiseta ere. Era berean, «auzo-lagun» guztiei eskerrak eman-go zaizkie dokumentalean. El-karteei zuzendutako beste«auzolaguntza» bat ere badago,150 eurokoa. Edizioan lagunduzgero, elkartearen edo erakunde-aren logotipoa agertuko da do-kumentalean, eta fi lmarenproiekzioa antolatuko dute zu-zendariek, solasaldi eta guzti. Dokumentalaren proiekzioa

interesgarria izan daiteke oso,izan ere, euskal herritar asko ezdira jakitun zenbat euskaldundauden Euskal Herritik kanpo.Pasa den astean Kanpoan direnEuskal Gizataldeen VI. MunduBatzarrean parte hartu zutenekagerian utzi zuten bezala, mila-ka lagunek hitz egin eta ikastendute euskara munduan zehar.HABEk eskainitako datuen ara-bera, 2.500 heldu eta 2.000haurrek ikasten dute euskara Euskal Herritik urrun.

Ion Salgado

«ENBAXADOREAK» Euskara eta Euskal Herriko ohiturakbizirik daude Kaliforniako kostaldean

Mondragon Unibertsitateko hiru ikaslek dokumentalbatean bildu dituzte AEBetako San Frantzisko hirian bizidiren euskaldunen historiak. Orain «crowfunding»kanpaina bat jarri dute abian produkzioa aurreraeramateko. Filmak diasporako eta Euskal Herrikoeuskaldunen arteko harremanak finkatzea du helburu.

Euskal herritar asko bizi diraKalifornian. Haien historiakbiltzen dira «Enbaxadoreak»dokumentalean. ENBAXADOREAK

JENDARTEA / b

herritarrak

La felicidad comoasunto de interéspara la ciencia” te-s iaren egi lea daMaite Ansa ekono-mialaria. Bere esa-

nean, zoriontasuna edo ongiza-te subjektiboa ekonomiarenaztergaietan azkenetarikoa iza-ten da beti, «ekonomiaren ahiz-pa pobrea». Berak, aurretik bes-te ikerlari batzuek egin dutenmoduan, bere ikerlanaren erdi-gunean jarri du. Angus Deatoneskoziarra da ekonomia eta zo-riontasuna lotzen dituzten ha-riak aztertzen aritzen den iker-larietako bat, eta justu astehonetan jakin da EkonomiarenNobel Saria Deatonek berak ja-soko duela. Zoriontasunaren eta ekono-

miaren arteko loturari buruzkoikerketa lerro baten abiapuntu-tzat hartzen da “Easterlinen pa-radoxa” edo “Zoriontasunarenparadoxa” deiturikoa. RichardEasterlin ekonomialari estatu-batuarrak 1974. urtean argitara-tutako lan enpirikoaren arabera,ez zen argi eta garbi ikustenhazkundeak zoriontasunaren al-de egiten zuenik. Maite Ansak azaldu dizkigu

Easterlinen paradoxaren hirugakoak; «orain, gaur eta hemendirua eta zoriontasuna neurtuzgero, ondorioa da aberatsak zo-riontsuagoak direla. Hortikabiatuta, herrialdeak alderatuzgero, esan beharko litzateke abe-ratsagoak diren herrialdeetakobiztanleak zoriontsuagoak dire-la. Baina Easterlinen ikerketaenpirikoaren arabera, herrialdeaberatsenak ez dira herrialde zo-riontsuenak. Gainera, denboranzehar herriak aberasten baldinbadira, pentsatzekoa da bertakobiztanleen zoriontasun mailaere hazi egingo dela. Baina Eas-terlinek ondorioztatu zuenez,hazkundea gertatzen denean zo-riontasunaren hazkundea ez daespero neurrian gertatzen». Le-hen ondorioak talka egiten dubigarren eta hirugarren ondo-rioekin, horregatik deitzen zaio“Zoriontasunaren paradoxa”. 2008. urtetik aurrera hainbat

ikerketa ekonomiko egin diraEasterlinen paradoxa zalantzan

baina, nahiago du “ongizatesubjektiboa” erabili. «Nazioarte-ko ikerketa eta inkestetan era-biltzen da ‘zoriontasun’ kon-tzeptua. Baina, nire ustez,zehatzagoa da ‘ongizate subjek-tiboa’ erabiltzea, kontzeptu za-balagoa delako». Ongizate subjektiboa, Ansa-

ren azalpenen arabera, hiru oi-narriren arabera neurtzen da.«Batetik, zoriontasuna neurtzenda, emozioekin lotutako senti-mendua. Nola sentitzen zara?Normalean 0-10 bitarteko eska-lan neurtzen da. Ongizate sub-jektiboaren bigarren osagaiaebaluagarria da. Zure bizitzakoibilbidea nola baloratzen duzun,norainoko asetasuna daukazunzure bizitzarekin. Eta, hirugarre-na, eudaimonikoa esaten zaionada. Zein neurritan uste duzumerezi duela zure bizitza bizi-tzeak? Zenbaterainoko balioa

ONGIZATE SUBJEKTIBOAEkonomia eta zoriontasuna elkarri lotutadaude, gorako eta beherako bidean

amagoia.mujika@gaur8.info

Ekonomiaren hazkundeak eragina al du zoriontasunmailan? Maite Ansa ikerlariak ekonomiaren etazoriontasunaren arteko lotura aztertu du eta ondorioaargigarria da: ez dago argi ekonomia maila hobeakautomatikoki zoriontasun maila hobea dakarrenik, bainaez dago zoriontasunik gutxieneko ongizate mailarik gabe.

EKONOMIA / b

jarriz, hark erabilitako datu ber-dinetatik abiatuta baina meto-dologia zorrotzagoa erabiliz, on-dorio desberdinetara ir itsibaitira. «Batzuen esanean ez dasekula existitu Easterlinen para-doxa. Ez dakit hainbeste esandaitekeen, baina gaur eguneanargi esan daiteke paradoxa hori

ez dagoela indarrean», esan duMaite Ansa ikerlariak. «Errenta-ren mapa eta zoriontasunarenmapa ez dira kontrakoak, pare-an doazela esan daiteke», ondo-rioztatu du. “Zoriontasun” kontzeptua era-

biltzen da gehienetan, era horre-tan aise ulertzen delako. Ansak,

Maite Ansaekonomialaria etaikerlaria, EHUkoDonostiako fakultatean. Andoni CANELLADA | ARGAZKI

PRESS

2015 | urria | 17

GAUR8• 26 / 27

ematen diozu zure bizitzari? Hi-ru osagarri horiek osatzen duteongizate subjektiboa eta nazio-arteko erakundeen aholkuenarabera, zoriontasun mailaneurtzekoan hiru adierazle sub-jektibo horiek jaso behar dira». Tokian-tokian, gainera, adie-

razle subjektibo horiek ezauga-rri propioak hartzen dituzte.«Elkarrizketatu bakoitzak bereburuaz hitz egiten du, bere ikus-pegi propiotik. Bere bizitzarengogobetetze mailaz galdetzenzaio jendeari zerotik hamarrera-ko eskala batean. Eta gerta daite-ke ikuspegi objektibo batetik as-koz hobeto bizi den norbaitek‘hiru’ erantzutea eta baldintzaobjektibo okerragoak dituenbeste batek ‘zazpi’ esatea. Esate-rako, ikusten da latinoamerika-rrek joera dutela zenbaki han-diagoak esateko, izateko era etafaktore kulturala dela-eta. Japo-niarrek, aldiz, joera dute zenba-ki txikiagoak esateko, bertakokulturan gaizki ikusita baitagozure burua nabarmentzea. Fak-tore kulturalek ere bere parteadaukate. Hori da ikerketon me-todologian ikusten den akatse-tako bat», agertu du Ansak.

ZORIONTASUNA NEURTZEA ZAILA DA

Adierazle subjektibo horien al-boan adierazle objektiboak erehartzen dira kontuan, errentamaila, hezkuntza maila... Ansa-ren hitzetan, gainera, «benetakoongizate orokorraren argazkibat osatzeko biak behar dira,adierazle subjektiboak eta ob-jektiboak». Izan ere, ez da batere samurra

zoriontasuna neurtzea, ez dagoerabateko tresna fidagarririk zo-riontasuna modu zorrotzeanneurtzeko. «Zoriontasuna neur-tzea zaila da eta arazo metodo-logiko garrantzitsuak sortzenditu. Badaude zoriontasunaneur daitekeela esaten dutendefendatzaile sutsuak eta baitaerabat eszeptikoak direnak ere.Eta, tartean, gainontzeko guz-tiak. Ni ere tartean kokatzennaiz. Gizarte baten ongizateaneurtzeko ez nituzke soilik adie-razle subjektiboak erabiliko, ez-ta soilik adierazle objektiboakere. Iruditzen zait argazki osoaeta osatua emateko bi adierazle

motak beharrezkoak direla. Horiez diot nik, ekonomialari sonatuaskok defendatzen dute». Ekonomia hazkundeak alde

onak eta alde txarrak dituela na-barmendu du Ansak: «Estresa,zikinkeria, kutsadura, lan eta bi-zitza pribatua uztartzeko ezinta-suna... hazkundeak baditu aldetxarrak ere. Beraz, ezin da esanerrenta igoerarekin jendea era-bat gustura eta zoriontsu senti-tzen denik, badaude kontuanhartu beharreko beste faktorebatzuk ere. Horregatik garran-tzitsua iruditzen zait bi alder-diak neurtzea: nola bizi zaraikuspuntu objektibo batetik etanola sentitzen zara ikuspuntusubjektibo batetik».

ERRENTAREN BANAKETA

Errentaren banaketa faktore osogarrantzitsua da zoriontasunmaila neurtzeko orduan. «Ikus-puntu subjektibotik egiten di-ren ikerketek esaten dutenez,ongizate orokorra –pentsioak,osasuna, hezkuntza...– ziurtatu-ta dagoen herrialdeetan, Estatuahorien bermatzaile den kasue-tan, zoriontasun maila handia-goa da. ‘Ongizate estatu’ deitzendiren horietan aldea nabarmenada, askoz lasaiago bizi dira.Errenta banatzeko tresna horiekoso indartsuak dira zoriontasu-naren ikuspuntutik. Gaur egunmaiz entzuten da ongizate esta-tu horren baliabideak ‘oso ga-restiak’ direla eta horiek finan-tzatzeko arazo handiak daudela.Proposamenak bestelakoa be-harko luke: zoriontasun maila-rentzat, ongizate subjektiboa-rentzat, hain garrantzitsuakdiren tresnak finantzatzeko bi-deak topatzeak izan behar du le-hentasuna», iritzi dio.

Ongizate orokorra –pentsioak, osasuna,hezkuntza...– ziurtatuta dagoen herrialdeetan,Estatua horien bermatzaile den kasuetan,zoriontasun maila handiagoa da

«Zoriontasuna neurtzeko garrantzitsuairuditzen zait bi alderdiak neurtzea: nola bizizara ikuspuntu objektibo batetik eta nolasentitzen zara ikuspuntu subjektibo batetik»

hutsa

hutsa

Hiru europa-rretatik bikpentsatzendute emaku-

mea ezin dela goi mailako zien-tzialari izatera ailegatu. Andreeta gizonek berdin partekatzendute iritzi hori. Hala dio Opi-nionWay institutu frantsesakL’Oreal Fundazioarentzat eginda-ko inkestak. 5.032 lagun elkarriz-ketatu dituzte Alemania, Britai-nia Handia, Italia eta Estatufrantses eta espainolean, estatubakoitzeko mila, eta horietatik%33k soilik uste dute emakume-ak zientzian arrakasta izateko be-harrezko ezaugarriak dituela. Beldurgarria iruditu zitzaidan

eta albistearen zutabea moztueta gorde nuen egunen bateanhorri buruz idazteko, nire ustezmuinean dugun arazo bat isla-tzen duelako. Inkestan puntakozientzialari batek ze gaitasun be-har dituen galdetu diote jendearieta gehienek bere buruarengana-ko konfiantza nabarmendu dute;izaera lehiakorra, anbizioa etazientziarekiko interesa aipatu di-tuzte; eta, neurri ttipiagoan, per-tseberantzia, arrazionaltasuna,praktikotasuna eta zorroztasuna. Esapide ezaguna da gauza bat

lortzeko lehendabiziko baldintzalor dezakegula sinestea dela. Aregehiago, deusek ez gaitu bete-tzen egin ezin genuela uste ge-nuen gauza bat egun bateanagian ahal genuela pentsatu,saiatu eta helburua betetzeakbeste. Gidabaimenarekin pasatuzitzaidan; hegazkin bat maneia-tzea bezain ezinezko ikustennuen, barreneko konfiantza faltahorregatik, eta bolantea hartzeahegan egitea bezala izan zen.Adibide sinplea ematen du, bai-na azaldu nahi dudana da, inkes-tarekin lotuz, aurreiritziak, izankulturalak edo norberarenak (etabiak estu lotuta daude), horixebertzerik ez direla, eta puskatze-ko daudela, behar diren bolanteguztiak hartuta. Konfiantzatikhasten da dena. •

Konfiantzatikhasten da denaMaider IantziGoienetxe

herritarrak

Facebook bidez jasonuen BartzelonakoReed Hook Crit txa-pelketan parte har-tzeko gonbidapena.Orduan ez nuen

txapelketa ezagutzen, ez nekiennola funtzionatzen zuen, erabatberria eta ezezaguna zen nire-tzat. Dena den, nire entrenatzai-leari komentatu nion eta harknire ezaugarrietarako egokiaizan zitekeela iritzita probatzeaerabaki genuen», kontatzen duAinara Elbustok. Argi dago era-baki harekin bete-betean asma-

tu zutela, izan ere, lehen egune-tik maila ikaragarria eman duElbustok. Debutean bertan ga-raipena lortu zuen Bartzelonan,denak zur eta lur utzita: «Hasie-rako ideia egun hartan bakarrikkorritzea zen, baina irabazi eginnuen, gustatu egin zitzaidan,eta, ondorioz, jarraitzea erabakinuen». Milanen izan zuen biga-rren hitzordua eta Italian ere be-rak jaso zituen besoak. Hala,sailkapen orokorrean nagusituzen Ameriketako Estatu Batue-tan jokaturiko lehen lasterketanizan ez zen arren.

Aurtengo denboraldia aurre-koa amaitu bezalaxe hasi zuen,garaipen batekin, alegia. NewYorkeko Brooklyn barruti ezagu-nean izan zen lehen hitzordua,fixed modalitateak indar gehienduen lekuetako batean, hain zu-zen. Bigarren zita Londresenizan zuen, eta han ere Elbustoizan zen azkarrena. Hirugarren-goan, ordea, Bartzelonan, hel-muga marra bigarren lekuan ze-harkatzearekin konformatubehar izan zuen. Hiru lasterketahoriek eginda sailkapen oroko-rraren buruan zen ziklista nafa-

rra 115 punturekin, bigarren sail-katuari, Kacey Lloyd estatuba-tuarrari, 23 puntu ateratzen ziz-kiolarik. Testuinguru horretan,iragan asteburuan Milanen jo-katu zen azken proban nahikoazuen lehen hamabi postuetansailkatzearekin txapelketa bere-ganatzeko. Haatik, bere irabazlesenari jarraiki, dena ematera ir-ten zen eta denboraldia bestegaraipen batekin itxi zuen: «Se-kulako ilusioa egin dit bigarrenurtez txapelketa irabazi izanak.Fixed modalitatean hasi nintze-nean ez nuen imajinatu ere egi-ten hau guztia lortzea, baina, zo-rionez, kontua aurrera doa etanik ere aurrean jarraitzen dut».

GERO ETA OIHARTZUN HANDIAGOA

Errepideko txirrindularitzak dusonarik handiena, pistakoa ereerrotua dago eta fixed modali-tatea, berriz, oraintxe ari da pix-kanaka hazten, nahiz eta orain-dik jende askoren begietaraezezaguna izan. Baina, zer da fi-xeda? Berezitasun nagusialehiatzeko erabiltzen diren bizi-kletetan dago, izan ere, pinoi ba-karrekoak izaten dira, eta freno-rik gabeak. Hortaz, abiaduramurrizteko modu bakarra peda-lei atzeraka eragitea da. Bestal-de, zirkuituak 1,2 kilometro in-gurukoak dira eta mundukohiririk kosmopolitenetan izanohi dira kokatuta estetika zain-du eta landu baten pean. Zirkui-tuari 18 buelta inguru eman be-har izaten dizkiote lehiakideek. Lasterketak bi zatitan bana-

tzen dira. Hasteko sailkatze pro-bak jokatzen dira, eguerdi parte-an. «20 minutu izaten dituguzirkuituari bueltak emateko.Denbora tarte horretan egitendugun itzulirik azkarrenarenarabera erabakitzen dira laster-ketako irteera postuak», azaldudu Elbustok. Behin postuak era-bakita, gauez jokatzen da bene-tako lasterketa, hori da beste no-bedade nagusia: «Berezia da,berez ilun dagoen arren, argi as-ko jartzen dituztelako. Polita daegoera horretan korritzea».Ez da iraupen luzeko proba,

baina abiadura handian joanohi dira, hainbat bihurgunedaude, eta, beraz, erortzekoarriskua lasterketetako osagai

infraganti

Ainara Elbusto da fixed modalitateko mundu mailako egungo espezialistarik onena. Txirrindulari nafarrak iraganurtean hartu zuen parte estreinakoz Reed Hook Crittxapelketan –ezustean–, eta dagoeneko bigarren aldizjarraian irabazi du bertako sailkapen orokorra. Mundukohamaika txokotako aurkariak gainditu ditu.

AINARA ELBUSTO

Zurukuainen sortua, aita eta anaia ere txirrindularitzan ibiliak ditu Ainara Elbustok. Idoia ZABALETA | ARGAZKI PRESS

2015 | urria | 17

GAUR8• 28 / 29

garrantzitsu bat izanik, ezinbes-tekoa da une oro kontzentrazioamantentzea: «Erorikoak maizegoten dira. Horiek saihestekozure aurrekoari erreparatzea ga-rrantzitsua da, izan ere, norma-lean, aurrekoa eroriz gero zu erelurrera joaten zara».Baldintza horiek aintzat har-

tuta, fixed modalitatean ondomoldatzeko zein ezaugarri be-har diren galdetuta ondorengoada Elbustoren erantzuna: «Es-plosibitatea, erritmo aldaketaona eta teknika behar dira. Neu-rri batean, horiek dira nire ezau-garriak, eta, halaber, urtean ze-har errepidean egiten dudanlanari esker iraupen aldetik erenahiko ondo ibiltzen naiz».

SARI ERAKARGARRIAK

Fixeda artean ez dago UCI Txi-rrindularitzaren NazioartekoBatasunaren barruan, beraz, ezdago munduko txapelketa ofi-zialik. Baina Ainara Elbustok ira-bazitakoa horren baliokidea li-tzateke, hori baita gaur egunmodalitateak duen antolaketa,eta lehian mundu osoko ziklis-tek hartzen baitute parte. Gaine-ra, gorantz doan modalitatea dafixeda eta berau antolatu etasustatzen dihardutenek epe mo-tzean UCIn sartzeko esperantzadute. Horretarako akuilu izandaiteke lehiak zuzenean jarrai-tzera gero eta zale gehiago ger-turatzen direla: «Jendea egotenda gu ikusten zirkuitu osoan ze-har eta helmugaren inguruanjendetza bildu ohi da. Errepide-ko probekin alderatuta, askozjende gehiago gerturatzen da».Halaber, babesleak ere apustu

indartsua egiten ari dira eta ho-rren adierazle da lasterketen ji-ran egiten den muntaia, baitabanatzen diren sariak ere. «Sa-riak ez daude batere gaizki. Fi-xed bizikleta bat –2.000 euroinguru balio dute– eta 400-500euro ematen dizkiote irabazlea-ri. Sailkapenean itzulirik azka-rrena egiten duenak 200 eurojasotzen ditu, eta, azkenik, sail-kapen orokorraren irabazleak,1.200 euro», azaldu du. Bestalde,azpimarratzekoa da emakumeeta gizonek sariak berberak ja-sotzen dituztela. «Errepideaneta pistan ditugun sariak ezin

dira konparatu, gu baino askozgehiago irabazten dute gizonek.Fixed modalitatean horrela jo-katzea asko eskertu eta balora-tzen dugu», azpimarratu du.Sari horiek jokoan izanda, eta

ziklistek euren barruan izatenduten irabazteko gosea kontuanhartuta, lehiakortasun handiaizaten da lasterketek irauten di-tuzten itzuli guztietan. Bainahorrek ez du kirolarien artekokiroltasun eta errespetua bazte-rrean uzten: «Giroa oso sanoada, lagun artekoa, arazoren batduzunean edonork laguntzendizu. Ez du zerikusirik errepide-koarekin, kiroltasun handiagoadago eta arlo horrek ere askoerakarri ninduen».

ZURUKUAIN, TXIRRINDULARIEN SORLEKU

Ainara Elbustok 23 urte dituegun, eta 11 urte eskasekin zi-klismoaren munduan barneratuzenetik bere ibilbideak gorantzegin du etengabe. Egiari zor ez

da harritzekoa bi gurpilen gai-nean hain ondo moldatzea, izanere, Zurukuainen sortua da etaNafarroako herri txiki hori beti-danik izan da leku emankorratxirrindularitzari dagokionean.Bertakoak dira Roberto Le-zaun –Baneston eta Festinan ibi-lia– eta Alan Perez –Euskaltelekotxirrindulari ohia–, besteak bes-te. Ainararen familian ere badazaletasuna: aita ziklo-kroseanibili zen, eta, anaia, errepidean.«Lizarrako talde batean ibilinintzen hasieran. Ondoren, Iru-ñeko beste talde batera aldatunintzen eta azken bost urteakReyno Navarran egin ditut».Momentuz, lorpenik esangu-

ratsuenak fixed modalitateaneskuratu izanagatik errepideaneta pistan ere maila onean dabilElbusto: «Pistan Munduko Ko-pan eta Europako Txapelketanibili naiz eta Espainiako txapel-ketaren bat ere irabazi dut. Erre-pidean, bestalde, aurten Espai-

niako Kopako sailkapen oroko-rrean hirugarren sailkatu naiz».Emaitza horiek guztiak tarte-

ko zenbait talderen interesa piz-tu du, baina jasotako eskaintzekez dute asebete, gustura dagoReyno Navarra taldean eta ber-tan jarraitzea erabaki du: «Txi-rrindulari moduan garatzekotalde egokia dela uste dut eta ezdut taldez aldatzeko asmorik».Hala ere, badaki gaur-gaurkozEuskal Herrian txirrindularitza-tik bizitzea ezinezkoa dela eta ezdu baztertzen etorkizunean ma-letak egin eta atzerrira joaterik:«Beste herrialde batzuetan ego-era hobea da, Italian esaterako.Aukera izanez gero ez dut baz-tertzen urte batzuen buruan ho-rrelako esperientziaren bat pro-batzea, baina ikusi egin beharzer gertatzen den».

MEREZITAKO ATSEDENA

Denboraldi oparoa izanda El-bustorentzat, baina, era berean,

baita gogorra eta luzea ere. Gai-nera, kontuan eduki behar da zi-klismoa dedikazio ikaragarriaeskatzen duen kirola dela. «Den-boraldian bete-betean gaudene-an hiruzpalau ordu inguru en-trenatzen ditut egunero, eta,batzuetan, saio bikoitzak ere egiten ditut, goizean eta arra-tsaldean», azaldu du.Aurtengo lanak eginda, mere-

zitako atsedena hartzeko uneairitsi zaio Elbustori, bere ustezbeharrezko duena hurrengo sa-soiari gogotsu eta indarberritu-rik heltzeko: «Atseden pixka bathartuko dut, eta gero, pixkana-ka, martxa hartzen hasiko naiz.Askotan, fisikoki baino, psikolo-gikoki deskantsatzea da garran-tzitsuagoa. Horrez gain, denbo-raldi guztia bizikletarekin haraeta hona igarotzen dut, eta, hor-taz, bestelako gauzak egitekoaprobetxatzen ditut egunok.Esaterako, asko gustatzen zaitmendira joatea».Hurrengo urteari begira hel-

buru antzekoak izango ditu El-bustok. Fixed modalitateanorain arte emandako mailarieustea eta errepidean pixkana-ka onenen inguruan ibiltzeagustatuko litzaioke: «Nire pres-takuntza errepidera bideratutaegongo da, egiten ditudan las-terketa gehienak errepidekoakdirelako. Ondoren, logikoa denmoduan, fixedeko probak gertu-ratzen diren heinean, horretarabideraturiko entrenamendu be-reziak egingo ditut».Elbusto kontentu da momen-

tuz egin duen ibilbidearekin etaizaten ari den garapenarekin.Badaki erdietsitako lorpenekinesperantza handiak jarrita dau-dela berarengan, baina gauzaklasaitasunez hartzen ditu; ez dubere burua estutu nahi, pausozpauso jarraitu nahi du, eta beremuga non dagoen denborak ar-gituko duela dio. •

hutsa

Mikel Ibargoien

Ziklismoan 11 urterekin barneratu zen Ainara Elbusto. I. ZABALETA | ARGAZKI PRESS

Jakitun da, gaur-gaurkoz, Euskal Herriantxirrindularitzatik bizitzea ezinezko zaiola, etaez du baztertzen etorkizunean maletak egin etaatzerrirako bidea hartzea

Facebook bidez ezagutzen ez zuen lehiaketabatean parte hartzeko gonbidapena jaso etaentrenatzaileak gomendatuta ekin zion fixedmodalitateko txapelketetan parte hartzeari

hutsa

3 BEG

IRADA:

arki

tekt

ura

/ z

ien

tzia

/ te

knol

ogia

Oraindik ez dute inor es-petxeratu tuit bategatik.Oraindik ez dute inor es-petxeratu 140 karakte-retan «biktimak umilia-tu» edota «terrorismoa

goratzea» egotzita. Baina denborakontua da ziur aski. Edo kalkulu kon-tua. Bidea ireki diote (Estatu espainia-rrean), bederen, tuit bategatik espetxe-ratzeari.

Bide hori Kode Penalaren azken erre-formak ahalbidetu du. Zehazki, 578. ar-tikuluaren aldaketak. Aurrez, artikuluhorrek bi urtera arteko espetxe zigorraaurreikusten zuen, «biktimak umilia-tu» edo «terrorismoa goratzeagatik».Horrek, epaileari, espetxera ez bidal-tzea ahalbidetzen zion, zigorra esekitautziz. Orain, berriz, urtebetetik hiru ur-terako tartea ezarri dute (eta isun bat,12 eta 18 hilabete bitartekoa), eta, hor-taz, 578. artikuluan jartzen duenarenarabera, «biktimak umiliatu» edo «te-rrorismoa goratzea» kontsideratzen di-tuzten ekintzengatik, espetxea zapaldezakegu.

Baina aldaketa ez da espetxealdiarenedo isunaren iraupenean soilik isla-tzen. Aldaketa kualitatiboa, benetakoaldaketa, artikuluaren aplikazio ere-muaren hedapenean dago. Orain, 578.artikulua Internet edota komunikazioelektronikoen zerbitzuetara ere zabal-du da. Are gehiago, bide horiek erabiliz«biktimak umiliatu» edo «terrorismoagoratzea» egozten diguten kasuetan,espetxe zigorra “goiko tartean” aplika-tzen da, hau da, bi urtetik gora. Eta ho-rrek, espetxeratzea dakar, zuzen-zuze-nean eta halabeharrez.

Artikulu horren gainean eraiki dira“Operación Araña” guztiak. “OperaciónAraña I” 2014ko apirilean eman zen eta21 pertsona atxilotu zituzten. “Opera-ción Araña II” 2014ko azaroan, 19 atxi-loturekin. Eta azkena, “Operación Ara-ña I I I”, aurtengo maiatzean, 19atxiloturekin: zazpi Bizkaian, bi Gipuz-koan, hiru Araban, hiru Bartzelonaneta bana Madril, Valentzia, Segovia etaPontevedran.

Madrilen atxilotu zutena Def ConDos taldeko liderra zen, Cesar MontañaLehmann, Cesar Strawberry bezala eza-

gunagoa dena.  Bere Twitter kontuanidatzitako edukiengatik atxilotu zuten.Tartean dira egun Vox alderdian koka-tzen den Jose Antonio Ortega Lararengaineko tuita, Esperanza Aguirreren fa-xismoa salatzeko GRAPO aipatzen due-na eta “El Mundo” egunkariko albistebat  (zeinean ETAko presoek gobernuanPodemos nahi dutela baieztatzenzen) salatzekoa.

Atxiloketa horien ondotik, Rafael Ca-tala espainiar Estatuko Justizia Minis-troak berak “Operación Araña III” ope-razioa  zuzenbide estatuaren indarerakustaldi gisa definitu zuen, tartean,komunikazio elektronikoen gainean578. artikuluan egindako erreforma go-raipatu zuelarik (ordurako Kode Penalaaldatuta zegoen, indarrean uztailaren1ean sartu den arren).

Mozal Legea bezalaxe, Kode Penala-ren erreforma gure askatasunen kon-trako eraso larria da. 571 eta 580 arte-ko artikuluek terrorismo delituak

definitzen dituzte. 575. artikuluak web-guneen kontsulta zigortzen du, bertanbiltzen den edukia «terrorismoari» lo-tua badago. Ez edukien zabalkundea,edukien kontsulta baizik (mezuen za-balkundea 579. artikuluak zigortzendu). 577. artikuluak «erakunde terroris-tei» laguntzeko ekintzak zigortzen di-tu, baita zerbitzu teknologikoak eskain-tzea ere. 578. artikuluak, aurrez esanbezala, «terrorismoa goratzea» edo«biktimak umiliatzea» zigortzen ditu.

Uztailaren 1ean sartu ziren indarre-an, Estatu espainiarrean, Kode Pena-laren erreforma eta Mozal Legea (de-l itu berr iak gehituz eta zigorrakareagotuz). Biak ala biak, salagarriak.Hala diote NBEren Giza Eskubideen Ba-tzordeak (instituzioen kontrako kriti-kak zigortzeagatik) eta Giza EskubideenEuropako Auzitegiak (manifestazio ba-ketsu ez baimenduak zigortzeagatik).

Kode Penalaren erreforma eta MozalLegea: aberrazio bat. •

Oraindik ez dute inor espetxeratu tuit batengatik, baina denbora kontua da ziur aski. GAUR8

Twitterretikespetxera

Iratxe EsnaolaInformatika ingeniaria

2015 | urria | 17

GAUR8• 30 / 31

URBASA MENDILERROA, ARDI GAZTAREN ELABORAZIO FASEAREN LEKUKO

Juantxo EGAÑA

JESUS ELOSEGI. ARANZADI ZIENTZIA ELKARTEA

Urbasa mendilerroa, 1956. urtea. Victoriano Aramendiaren sendia da argazkian agertzen dena, Atarrondo mendiartean duten

bordan. Ardi gaztaren elaborazio fase betean aurkitzen dira, bere usain eta itxuragatik hain ezaguna den gaztaren elaborazio fa-

se betean. Gazta bakoitzeko sei eta zazpi litro esne artean behar izaten zituzten, eta eskuz jezten zituzten ardiak martxotik uz-

tailera bitartean. Negu partean ibarrean bazkatzen zuten ardiek, eta altura handiagoko zonaldetara igotzen ziren gainerako urta-

roetan. Jesus Elosegik, argazkiaren egileak, bikain ezagutzen zituen Urbasa eta Aralarko mendilerroak, eta bere argazkien artean

hainbat dira artzaintzarekin zerikusia dutenak.

97

71

88

76

75

00

1

51

01

7