Material didaktikoaeta ikasgaiakGasteizko HABE euskaltegiak helduakeuskalduntzeko tajuturikoak

Karlos SalinasGasteizko HABE euskaltegikozuzendaria

A.-EUSKALDUNTZEAREN A ETA B MAILAKa) Programazio-oinarriakb) lkasgaien egiturae) Material didaktlkoad) lkasqal bat

8.-EUSKALDUNTZEAREN C MAILAa) Programazio-oinarriakb) Saio-banaketae) Material didaktikoad) lkasgai bat

lako puntu batzu, hala nola subordi­nazioa, juntagailuak, atzizki eratortzai­leak, esakerak, fonetika, hiztegia, etab.

Edukien inguruan desarroilaru du­gun arren, komunikaziorako behar di­ren tresnak ere eskaini izan zaizkioikasleari. Prozesuan zehar, modu etaahoskera desberdineko entzungai uga­ri azaltzen da. Mintzatzeko ahaleginakere egin behar ditu bere mailaren ara-

C.-EUSKALDUNTZEAREN EGA MAILAProgramazio-oinarriak eta material didaktikoa.

A.-EUSKALDUNTZEAREN A ETAB MAILAK

a) Programazio-oinarriakProgramazioa edukien arabera buru­

tu da. HABEko programazioa izan du­gu eredu. Edukietan ardatz izan direnpuntuak honako hauek ditugu: aditza,egiturak eta deklinabidea. Horrez gain,oso kontutan hartu dira bigarren mai-

32

bera. Bestalde, ikasleari ematen dizkio­gun elementu linguistikoak maiztasunaeta errentabilitatea kontutan hartuz au­keratu ditugu. Hau dela eta, esakerak,esapideak eta juntagailuak hasieratiklantzen ditugu eta inportantzia handiadute programazioaren barruan. Ho­rrez gain, ikaslearen mailari ez dagoz­kion eta, beraz, geroago formalki lan­duko diren zenbait elementu aurrera­tzen ditugu, oso erabilgarriak gertatzenbait dita. Guzti honetarako, jakina, ezdugu oraingoz irizpide argirik; gureexperientzia eta intuizioari jarraitu izandiegu batipat,

Fonetikari inportantzia handia ema­ten zaio. Ikasprozesuaren hasieran, gaz­telaniaz ez dauden fonemak ikastekoariketa bereziak egiten dira. Ez dira,noski, lehen egunetan ikasten, euska­rarekiko harremanen bidez baino; be­hin eta berriz entzun ondoren. Halaere, abiapuntu egokia da ariketa bere­zi hauek egitea, horrela gaizki ahoska­tzen duenean, irakasleak ohartaraziz ge­ro, zuzen berresateko gai izaten baitaikaslea. Erritmoa, azentua, etenak ondoegiten ere zenbait ariketak laguntzendiote ikasleari. Azkenik, posizioagatikikasleari zail gertatzen zaizkion fone­men ahoskera ere zaintzen da.

Idazmena. Lehen hiru urratsetanikasleak ez du apenas idazten. Idatziz­ko ariketa askorik ere ez dago. Duda­rik gabe, idaztea lagungarri gertatzenzaie ikasle gehienei; beraz, baliabideeta trebetasun hau bere neurrian lan­duko da. Bestalde, ditugun ikasleekez dute problemarik izaten zuzen idaz­teko.

Lau urratsek osatzen dute A mailaeta bi gehiagok B maila. Urrats bakoi­tzean 15-18 ikasgai daude, guztira 98direlarik. 7. eta 8. urratsek e mallaosatzen dute eta prograrnazio-materia­leak egiten ari da irakasle talde batikastaro honetan. Honen berri hurren­go atalean ernango dugu. Bestalde, egu­nean 5 ordu emateko egin zen progra­mazioa. Bigarren urtean, 3 ordutakoikastaroetara egokitu da. Ordu t'erdiko

Coi monografikoa

ikastaroetara egokitzen ere saiatu gara,baina ez dugu lortu, moldaketa soil batbaino gehiago eskatzen baitu horrek.

b) Ikasgaien egitura

Beti atal beretsuak agertzen badiraere, ez dute ikastaro osoan zehar luzeraeta inportantzia bera izaten: urratsezurrats eta mailaz maila aldatzen dira.

- AurkeziuLanduko diren elementuen berri

emateko, Elementu ezagunak eta be­rriak nahasian agertzen dira, ikasleaktextuinguruaren bidez esanahiaz etaIuntzioaz jabe daitezen. Honetarako,elementu berriak textuinguru horretanzuzen eta adierazkor gertatu behar du.Modu askotako aurkezpenak egiten di­ta; normalena texturen bat irakurtzeaedo entzutea (marrazkien laguntzaz ba­tzutan) izaten da.

- LanduAurkeztutakoa barneratzeko lehen

pausoa. Honetan, noski, ez da lortzenikasitako edukia osorik automatizatzea.Trebatzeko prozesua luzea da eta astiroburutzen da, erabilpen zuzen eta segu­rua lortu arte. Landu ondoren ere okererabiliko du zenbaitetan ikasleak, bai­na txarto esan duena pentsatzeko etaberriz esateko eskatzen bazaio, zuzen­tzeko gai izaten da. Beraz, funtsezkoada, edukia behar bezala barneratzeko,«landu» tipoko saioak ondo programa­tzea eta egitea. Bestela, automatizatzeprozesuaren eraginik handiena alferrikgalduko genuke. Saió honek konpeten­tzia linguistikoa garantizatzen du.

Tipo honetako saioetan, irakasleakgehiegi hitzegiteko arriskua dago. Ahaldelarik, lanketa osoa ikasleen arteanegin behar da.

- Ariketa idatziak«Landu» saioak bermatzeko erabil­

tzen ditugu. Ikasten ohiturik daudenikasleentzat, batez ere, idatziz ikusteaedo jartzea oso lagungarri gertatzen da.

Ez ditugu egiten idazten ikasteko,

Gai monograjikoa

ikasitakoa finkatzeko baino. Beraz, saiohauek ere konpetentzia mailan plantea­tzen ditugu.

- SortuIkasitakoa eta konpetentzia mailan

ikasleek jasotakoa erabiltzen hastekoprogramatzen diren saioak dituguhauek. Beraz, komunikazio mailan plan­teatzen dira,Honetan modu askotako ariketak

sartzen dira. Erabilierietako batzu ai­patuko ditugu: jokoak, istorio mutuak,talde-lanak, drarnatizapenak, eztabaidaprogramatuak, aurkezpenak, iruzkinak,eta abar luze bat.

Azkenik, ariketa hauek zinez pres­tatu behar direla esan beharra dago.Ez da aski ikasleei rnintzarazteko ideiaon bat izatea. Ideia mamitu egin beharda eta errendimendurik handiena ateta­tzeko modua bilatu.

- Entzungaia]: eta irakurgaiakIkasprozesuaren bermagarriak ditu­

gu biak. Hizkuntza errealarekiko harre­manak gehitzeko funtsezkoak, batezere entzute-ariketak. Horrez gain, ad­keta globalak direnez, bai konpetentziabai komunikazio mailan planteatu be­har diren ariketak dira.

Ariketa hauek probetxugarriak izandaitezen, ondo aukeratu behar diratextuak. Textua ikaslearen mailari ego­ki dakion, faktore asko hartu behardira kontutan: egitura tipoak, esake- ·rak, hiztegia, erabilitako hizkuntzarenkalitatea, eta abar ... Hau osorik bete­tzen ez bada, textua moldatu egin be­har da. Maizegi ikusten dira arlo haue­tan guztiz desegokiak diren ariketak.

Azkenik, ariketa hauek prestaketaon eta zorrotza eskatzen dutela esan

33

behar dugu. Ez da askifextua aukera­tzea eta grabatzea edo makinaratzen.Textuari- bere fitxa didaktikoa ..erantsibehar zaio. -Honetan azalduko da tex­tua nola landu behar den, hitz ezezagu­nen tratamendua, zenbait elernentu be­rri nola landu, etab.

- Salo lagungarri edota bereziakBideoak, diapositibak. ..Ariketa fonetikoak, diktaketak ...OsagarrizkoakIdazketakEtxerako ariketakZenbait eduki bermatzeko ariketak

e) Material didaktikoa

Erabilitako materiala u iturritatiklortutakoa dugui · ·.·

l. Irakasleek sortutakoa; .mornen­tuko beharréí. onde égokítua."2. Beste nonbaitetik. hartutakoa.Ez dugu ikaslibururik erabiltzen,

Ikasleentzako materiala fotokopiatuegiten da. Sistema honek, badu aban­tail argi bat: materiala moldagarria­goa da eta, beraz, egokiagoa gertatzenda. Bestalde, lan handiagoa eskatzendio irakasleari, material zaharra. bir­molda tu egin behar bait da.

Materialaz hitz egíterakoan, argíga­rriago deritzogu ··ikasgai bat aurkeztueta Iruzkíntzeari, azalpen ·teorikotanluzatzeari .baino. Beraz, bona hemeneuskaltegian egindako ikasgai bat: Amailako 17. ikasgaia, hain zuzen.

d) Ikasgai bat

Ikasgai hau argibide gisa ematen du­gú, zenbait azalpen, iruzkin eta krití­ka gaineratuz.

34 Gai monografikoa

O. PROGRAMAl. Deklinabidea

Soziatiboa: mugagabea, singularra eta plurala2. Aditza3. Menpekoak

Konpletiboak: -(e)la4. Juntagailuak

hala ereordea

5. Atzizkiak

-OHARRAK-

6. FonetikaBukaerako /t/ eta /k/

7. Esakerakbarkatuederrak esan / entzunbadirudi... -(e)laseguru egonbistan egon

Ikasgai bonetan agertuko di­ren edukíak eta bestelakoelementu guztiak, esakeraketa biüegia izan ezik; mate­riala egin baino leben pro­gramatuta zeuden.Ez da aski zernolako edu­kiak sartzen diren adleraz­tea; nola eta noraino landubebar dlren ere azaldu bebarda. Esaterako: -(e)la kan­pletiboa landuko dugula esa­teaz gain, zein egituratan,zein ordenatan eta abar ze­baztu bebarra daga.

-(r)ekin konforme egon-(r)ekin hatera-(r)ekin maltemindu / gustatu

10. Hiztegiaa) Izenak: erresultatu

íkuzkailu garbitegiprograma teknikariínstalazio entrepresariusain zaldisendagile arrazoiosasun istilumediku bizitzabaimen kalitategorputz ihesaldifluxu bidaiari

Hiziegja [asoz, nolabaiteleokontrola lortzen da, bltzaleburrengo ikasgaietan berrizsartzeko, ikasitako hitzaknoizbebtnka birpasatzeko, si­nonlmoen erabilhera neur­tzeko ...Hala ere, [aso baino ez du­gu egin oralngoz. Hiztegia­ren f ltxategia nabiko aurre­raturik badago ere, bukatu

bat ere ez (ez du lira bat ere kobratzen)8. Egiturak

- adizkia + LAOrdena Nagusia + Konpletiboa (LA)

- Anaiarekin etorri zara?Bai, anaiarekin etorri naízEz, ez naiz anaiarekin etorri.

- Norekin etorri zara?Inorekin etorri zara?

Bai, norbaitekin etorri naizEz, ez naiz inorekin etorri.

9. Eta besteGaldegileak: NOREKIN? NORTZUREKIN?Erakusleak: honekin .

hauekin .lzenordeak: nirekin .

norbaitekin / inorekin

Gai monografikoa

b) Adjektiboak: e) Aditzak:zikin ustemoderno sumatuegoki entzunarraro izkutatunormal ipinimisteriotsu negar eginmiragarri erorikaltegarri sendatugezurti deituindependente protestatuízugarrí ukituAdberbioak: irradiatugarbi egiaztatubakarrik irabaziihesi kobratu

elkartuihes egin

d)

11. Ordu-banaketal. saioa (2 ordutakoa)

1. Komikíaren aurkezpen orokorra ... ...2. Komikiaren l. orrialdea . .. .. . .. . .. .3. Landu: LA .. . ... .. . .. . .. . .4. Jokoa: Garraren [okoa .5. Irakurgaia: Sendagile miragarria

2. saioa (ordu t'erdikoa)6. Komikiaren 2. orrialdea .. . .. . .. . .. . .. .7. Landu: LA/KIN .8. (OSAGARRIZKOA) Komikia antzeztu9. Jokoa: Itzultzailearena .

3. saioa (ordu t'erdikoa)10. Aurkezpena: Casals txartela .11. Landu: HONEKIN .12. Sortzen .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .13. Kantua: K-17 .14. Etxeko ariketak aglndu: EA-17

4. saioa (2 ordutakoa)15. Kantua: K-17 .16. Etxeko ariketak zuzendu: EA-17 .17. Entzungaia: Mutiko batek 11.000 km. ihesi.

Atsedenaldia ... .. . ... .. . ... .. . .. .18. Landu: NORBAITEKIN .. . .. . .. . .. . .. .19. Ariketa fonetikoa .20. (OSAGARRIZKOA)Ariketa idatziak .

12. Materiala

1. Komikiaren aurkezpen orokorra (10')Erreferentzia: MINTXO, Ipurbeltz, 32

(MOLDATUTA)

85

arte ezln d11g11errentagarri­tasunez erabtli.Bestalde, lebenengoz ager­tzen diren bitza]: soilik ia­sotzen dira. Ha11 aski ez de­lakoan gaude, maiziasunaere kontrolatu beharko ge-111Íke.

10'20'40'30'20'

Ariketa bakoitza zenbat mi­nututan egin daitekeen :r.e­bazteale denbora alferrik ezgaltzea suposatzen d11.Bestalde, ikasgai osearenikuspegia eskaintzen d11.

20'40'

30'

20'30'30'10'O'

10'20'20'5'45'20'

Ikasgai bonetan atal bau h11-tsik bad11g11ere, oso lagun­garrl gertatzen da. Honetan,bilduta ez dagoen eta be­barrezkoa i:r.ango den mate­riala alpatzen da.

Kasu bonetan komikia oso­-rik moldatu bebar izan da,bai bizteglaren aldetik malla[aitsiz, bai egituren aldetik

36 Gai monografikoa

IPURBELTZ 32. (Moldatua)

Gai nwnografikca

2. Komikiaren 1. orrialdea ·(20')IrakurriAzalduErrepikarazi

3. Landu (40')·(e)LAl. Zer esan du Mintxok?

4. irudian? «Emaztea gabe konponduko naiz».5. irudian? «Hori da garbitegiko atea».7. irudian? «Oso garbi daude prakak»,8. irudian? «10 minututan izango__dituzu»,10. irudian? «lkuzkailuan izango dita».

(irakurri ondoren, estilo zuzenean jarrerazi;gero berriz galdetzeko, ·(e)la erabiltzekoeskatu).

2. (Beste zenbait esaldi)- Bihar eguraldi txarra egingo du, dio M. Me-

dinak.- Neska-mutil horiek haserre <laude;bistan <lago.- Remen norbaitek erre du, sumatzen da.- Bai zeta! Nola etorriko dita, ba, hona patinez;

pentsatzen dut.- Ama; buruko mina dugu; esaten dute umeek.- Bizikletatik erori eta negar egin duzue, ezta?

Hori uste dut.(esaldi hauek zehar estiloan jarri. Gero, bina­ka jarriz, elkarri zerbait, esan diezaiotela se­gidan «zer esan du» galdetzeko.)

4. Jokoa (30')GORRAREN JOKOA.Binaka ipini. Bikote bakoitzean batak zerbait kon­tatzen du, bestea gorra delarik. Gorrak ez du ezerongi harrapatzen eta etengabe «zer» galdetzen du.Kontalariak errepikatzerakoan, -(e)la ipiniko du.

5. Irakurgaia (20')Erreferentzia: IKASLEGIN, X. Amuriza

(Iv):OLDA'fUTA)SENDAGILE MIRAGARRIA

Sendagileak sendatu egiten du. Eta zer da sendatzea? Osa­suna ekartzea. Medikuek eta sendagileek osasuna ekartzen du­tela, sendatu egiten dutela esaten da. Baina medikua eta sen­dagilea ez da gauza bera. Sendagilea·«curandero» deitzen dagaztelaniaz.

Italiako Bari hirian holako sendagile batek lan egiten duospitalean, medikuekin hatera. Hau ez da oso norrnala, zemedikuak eta sendagileak gehienetan ez dita elkarrekin onda

37

konpletiboak ugaritzelzo. Az­ken bonetarako, noski, edo­zein komikik ez du batíaeta, beraz, aukeraketa la1iaf untsezkoa da.

Kasu bonetan komikia bizatitan landuko, da. Lebenzatia aurkezteko modua osoczaguna denez, ez da zebaz­kizun askorik ematen.

Leben zatian irakasleak gal­dera baino ez du esan be­bar. Noski, okerrak zuzen­izeko, beste ikasleren batigalde diezaioke edota beba­rrezko · 'azalpena]: eman. Bi­garrenean, irakasleak esatenditu esaldia]e, ikasleak me­leanismoa ikasi arte. Hor­tik aurrera ikasleek egin be­bar dute dena.

Jokoa sinpleegia denez, la­burra izan behar du; bestelaikaslea aspertu egiten da,interesile ez duelako. Bebar­bada beste joko bat bilatubeharko da,

Iraleurtzerakoan, errltmo, to­nuera eta azentua zuzen gau­zatzeleo eskatzen zaio ikas­leari. Texiua errara denez,pare bat aldiz irakurriz ge­ro, ttlermena neurtzeko gal­derak egiteu dira.

Dena dela, [itxa didaktikoosatuagoa prestatu bebnrkolitzatek:e.

38

konpontzen. Baina sendagile honek ospitaleko zuzendariarenbaimena du eta gainera gaíso asko sendatzen duela ikusten du­te. Halere, sendagile honek problemak ornen dítu beste me­dikuekin: mediku askok protestatu egin du eta bat ospitale­tik joan egín da.

Nola sendatzen dítu gaisoak? Pronoterapia egiten duela ja­kin dugu. Zer da pronoterapia? Eskuzabala edo ahurra gaisoa­ren gorputzetik pasatzea: horíxe da pronoterapia.

Baina ez du gorputza ukitzen. Bere fluxu misteriotsua irra­diatzen duela esaten du. Hori bakarrik egiten duela. Kasu ba­tzutan gaisoekin erresultatu onak izan dítuela egíaztatu da.Beste kasu batzutan ez hain onak. Eta zenbat irabazten du?Ezer ere ez. Ez du lira bat ere kobratzen. Esan behar dugusendagile miragarria dela benetan!

Textuari buruzko galderak:l. Zer egiten dute sendagileek?2. Nortzuk sendatzen dute?3. Non dago Bari?4. Nongo ospitalean egiten du lan sendagile horrek?5. Ondo konpontzen da ospitaleko medikuekin? Nola?6. Zer egin du bertako sendagile batek?7. Noren baimena du sendagileak?8. Nola sendatzen ·di tu gaisoak sendagileak?9. Nolako erresultatuak izan ditu?10. Zu fidatzen zara sendagileekin?11. Eta medíkuekin?12. Zenbat kobratzen du sendagile horrek?13. Zenbat lira kobratzen du?14. Nolakoa da sendagile hori?

6. Komikiaren 2. orrlaldea (20')Irakurri.Azaldu.Errepikarazi.

7. Landu (40')-(e)LA(1 irudia)l. Garbitegía oso modernoa dela ikusten da.2. Zer ikusten da?3. Mintxo prakarik gabe dagoela ikusten da?4. Garbitegia modernoa dela uste duzu?5. Zer uste du Mintxok?

(2. irudia)6. Norbaít datorrela entzuten da.7. Zer entzuten da?8. Zaldíak datozela entzuten da?9. Nork entzuten du norbait datorrela?

(3. irudia)10. Ikuzkailua toki egokia dela uste du Mintxok.11. Zer uste du Mintxok?12. Nolako tolda dela uste du Mintxok?13. Nork uste du ikuzkailua tokí egokía dela?14. Zuek ere ikuzkailua tokí egokía dela uste duzue?(7. irudía)15. Entrepresariek badakíte instalazioak berriak dí­

rela.

Gai monografikoa

Bigarren puntua bezala. Ko­meni da komlkiaren lebenzatia berrirakurtzea.

Gai monografikoa

16. Zer dakite entrepresariek?17. Nortzuk dakite instalazioak berriak direla?18. Nork esaten du instalazioak berriak direla?(8. irudia)19. Teknikariak dio denetarik garbitzen dutela.20. Zer dio teknikariak?21. Nork esaten du hori?22. Teknikariak sagarrak dituela dio?23. Denetarik garbitzen dutela zuk diozu?(10. irudia)24. Mintxok gehiegi edan duela esan du bere emaz-

teak.25. Zer esan du emazteak?26. Nork esan du Mintxok gehiegi edan duela?27. Zenbat edan duela esan du emazteak?

-(r)EKIN / NIREKIN ... / ELKARREKIN28. Pello Mirenekin ibiltzen da. Eta Bego Josurekin.

Pello ez dabil Josurekin eta Miren ez dabil Be­gorekin. Pello, Miren, Bego eta Josu ez dira el­karrekin ibiltzen. Miren batzutan zurekin ikusidugu. Bego nirekin ikusi duzu askotan. Bego etani askotan elkarrekin ibiltzen gara.

29. Norekin ibiltzen da Pello?30. Pello Begorekin ibiltzen da?31. Norekin ibiltzen da Bego?32. Bego Mirenekin ibiltzen da?33. Pello eta Miren elkarrekin ibiltzen dira?

34. Miren batzutan zurekin ikusi dut?35. Norekin ikusi dut Miren batzutan?36. (Beste bati) Zurekin ikusi dut Miren batzutan?37. Norckin ikusi duzu Bego askotan?38. Norekin etotri zara euskaltegira?39. Norekin egoten zara asteburuetan?40. Norekin ibiltzen zara?41. Norekín bizi zara?42. Nirekin bizi zara?43. Haiekin bizi zara?44. Ni zurekin bizi naiz?45. Gu elkarrekin bizi gara?46. Zuek elkarrekin bizi zarete?47. Zuek gurekin etortzen zarete zinemara?48. Elkarrekin hartzen dugu hamarretakoa?49. Elkarrekin lo egiten duzue?50. Margarita Jonekin maiteminduta dago?51. Elkarrekin maiteminduta daude?

Elkarrekin gustatuta daude?8. (OSAGARRIZKOA)

Komikia antzeztu.

9. Sortu (30')ITZULTZAILEAREN jokoa.Bi ikaslek elkarrekin hitzegiten dute, baina ez zu-

39

Ariketa bonen 2. atal bone­tan aurkeuu gabeko edu­kia (ezaguna izan arren) lan­du behar denez, aurkezpenlabur bat prestatu da, ira­kasleak birritan edo irakurdezan.«Landu» bonen bi atalaksegidan eglnez gero, luzee­gi eta neleagarrlegi gertatzenda. Aldatu bebarra dago.

Osagarrizho ariketak egitekoez da programazloan astirlkuzten. Irakasleak erabakikodu egin ala ez.

Oso joko egokia da konple­tiboak lantzeko.

40

zenki, itzultzaile baten bidez baizik, denek euskarazegin arren.

10. Aurkezpena (20')SOZIATIBOA.Casals txartela, Seígarrena: Un día de frío.

11. Landa (30')-AREKIN / -EKINl. Neska amona zaharrarekin dago.

Amona zaharra neskarekin dago.Neska eta amona elkarrekin daude.

2. Katua - amona zaharraama - semeaandrea - gizonaamona - ilobaseme-alabak - . gurasoaksaltzáile~ - txoferraateko amona ' - ka tua ' 'leihoko umeak -txoriak -hodeiak -

HONEKIN ...3. Ni amonarekin nago.4; Zeinekin nago? Zein amonarekin nago?

Amona horrekin zaude.5. N~skarekin

UmearekinKatuarekinTxoriarekinTxakurrarekin

12. Sortu (30')Bakoitzak (ikasleak edo taldetxo batek) papertxo ba­tean nortzurekin bizi nahiko lukeen jartzen du. Be­roietaz baliatuz, zenbait lan daiteke:- Nik lagun bauekin bizi nahi dut.- Nork bizi nahi du artista boriekin?- Zuk bizi nahi duzu pailaso baiekin?

Beste zenbait baliabidea) Ikasle batek zerbaíten izena (animalia, gauza, abs­

traktua) pentsatzen du. Albokoak beste zerbaite­kin erlazionatu behar du. Adib.: katuak «Nik ka­tuak saguekin erlazíonatzen ditut», eta horrelanahi den arteko katea bat.Edo beste era honetara:- Zerekin erlazionatzen duzu katua?~ Katua zurekin erlazíonatzen dut.

b) janariak multzotan banatu, konpatibilitate eta in­konpatibilitateak kontuan hartuz. Adib.: tomateaondo dator azukrearekin, . . . baina ez jeranioa­rekin.

13. Kantua (10')Erreferentzia: Txalo pin txalo 1, 41-42.

Gai. monografikoa

Kasu bonetan aurkezpenaeta lanketa hatera egitendlra.

'I'xartelean agertzen direnpertsonaiak erlazlonatuz,esaldlak sortarazi. Irakasleabasten da; ondoren ikasleekegi» bebar dituzte esaldlak.

Maila bonetan sortzekosaioak ez dira globalak oso­rik. Agian, egitura batí era­bat lotzen ez zaizkionale as­matu beharko lirateke.

Kantu bonetan agertzen di­ren elenzentuak ikasgai bo-

Gai monografikoa

NON NABIL NOREKINNon nabil norekinjolasean ni?

Etxean zabiltzaaitarekin etazure arnarekín.

Hor zabíltz, zabiltza,norekin zabiltza?

Remen nabil, nabil,nere gurasoekinjolasean ni.

Nor dabil, norekinardi hauekin?Artzai zintzoaardi hauekinmendian dabíl,

14. Etxeko ariketak banatuANTTONEK ZERA ESAN DU.1. Bazkari honek zapote ona du.2. Egun hauetan trankil zaudete.3. Oso laguri onak dira.4. Gaur berandu dabil.5. Zurekin haserre dago.6. Presaka doa.7. Filme huta oso astuna da.8. Mutil batekin zabiltza.9. Lan osoa egin dut.

10. Asteburuan Parisa doaz.11. Lan berria aurkitu duzue.12. Tipo hori ezagutzen dut. ·13. Ideia horrekin konforme nago.14. Usain txarra dator.15. Bere telefonoa ahaztu dut.

OSATU

1. Jonek esan du hori, Ez nago Jon konforrne.2. Osaba etorri da trenez. Geltokian osaba .

elkartuko naiz.3. Lagunak doaz mendira. Bihar lagun noa

mendira.4. Inesen etxean bazkaldu dut. Bihar ere Ines .

bazkalduko dut.5. Lagun batzu etorri dira. Zenbat lagun .: .... hitze­

gin duzu?6. Alkatea berandu etorri da. Gaur alkate .

haserretu gara. .7. Mutilak topatu ditut kalean. Mutil . . . . . . etorri

naiz etxera.8. Neskak ikusi ditugu patioan. Neska gustora

ibiltzen zarete.9. Gizon bat heldu da. Gizon (hori) dugu

bilera.10. Zu egon zara. Zu hitzegin dute.11. Liburuak erosi ditut. Liburu (haiek) joan

da.

41

netan landutakaal: dira. Ho­rrexegatik aukeratu dugu.Bestalde, ume-kanta da:Atseginagoak badlra, noski,baina ez ikasleen mailari ho­nen onda egokitzen zaizkio­nak.Noizbait kantak sortzekobebar den azpiegitura ereizango abal dugu, beste zen­bait bizkuntzaren lraleasleun­tzan egiten den bezala.

l kasleentzaleo lan pertsona­la, eskolatik kanpo egitekoa.

I kasgai ·bakoitza bi egune­tan ikusten da; bonela, ika­sitako edukiak barneratzekoinportantea den tarte batlortzen dugu. Honek, bostordutako saloetan batez ere,berebiziko inportantzia du.

42 Gai monograjikoo

12. Nire karpeta galdu dut. Zure paper (horiek)...... utzi dudala uste dut.

13. Mutil hau nire lehengusua da. Mutil (hau)konpondu behar duzu problema.

14. Jende asko dago autobus horretan. Jende asko...... etorri naiz,

15. Kantua (10')Erreferentzia: Donostiako kantu zaharrak, 251

PASTELEROPastelero, dale fuego!ezkontzen zaigula pastelero. (bis)Eta zeinekin?Eta norekin?Praxku mozkorraren alabakin. (bis)

16. Etxeko ariketak zuzendu (20')

17. Entzungaia (20')Erreferentzia: IKASLEGIN, X. Amuriza.MUTIKO BATEK 11.000 KM. IHESI

Mutiko batek ihesaldi harrigarria egin du, 11.000 kilome­tro egin ditu ihesi. ·Nondik nora ihes egin du? SudafrikatikLondresera. 12 urte ditu eta Johanesburgon bizi da bere gu­rasoekin. Vicent Kelly du izena. Mutikoak ez du nahi inter­natura sartzerik. Eta zer egin du? Ihes egin du, Londreskoamonarekin bizitzeko. Johanesburgosko aireportura joan zen.Han bidaiariekin nahastu zen. Inork ez du uste bakarrik da­goela. Eta besteekin batera kontrol guztiak pasatu eta abioiansartu zen. Azafatak jarleku bat seinalatzen dio, eta karameloakeman ere bai.

Gure mutila Londresko aireportura heltzen da. Han erebesteekin nahasten da eta kontrol guztiak pasatzen ditu. Au­tobusa hartu eta gero, trena. Eta horrela amonaren etxeanpresentatzen da. Amonak susto izugarria hartzen du. Gure mu­tikoa berriro eramaten dute Sudafrikara bere gurasoekin. Las­ter bukatu dira haren ilusioak.

18. Landu (45')HONEKIN ... / HAUEKIN...1. Zein poltsarekin etorri zara?

Poltsa beltz honekin...Zein jertserekin etorri zara?

Alkondara, liburu.i. ·2. Zein poltsarekin etorri da Luisa?

Poltsa urdin horrekin .Poltsa zuri harekin .

3. Zeintzu zapatekin etorri zara?Zapata gris hauekin...Prakak, galtzerdiak, betaurrekoak...

4. Zeintzu zapatekin etorri da Mikel?Zapata marroi horiekin...Zapata beltz haiekin...

Ikasketa era atseginez baste­ko modu bat.

Lan pertsonala beti zuzen­du bebar da eta arretaz kon­trolatu. Lkasleei egiteko es­katu bebar zaie.

Fitxa didaktikoa falta du.Bestalde, experientziaz ba­dakigu nabasgarri gertatzenzaiola ikasleari. Beraz, bo­nen ordez beste bat bilatubebar da.

Erakusle eta izcnordeaklantzeko saio bauek oso go­gorrale gertatzen zaizkioikasleari. Bestelakoak asma­tu bebar.Irakaslea basten da galdez­ka; ikasleele, dinamikaz ja­betuz gero, elkarren arteangalde-erantzuten jarraitzendute.

Gai monografikoa

5. (Afirmazioak egin, ikasleek konforme daudenesan dezaten).Ad.: - Hobe bizi (izaten) da seme-alabarikgabe.

- Konforme zaude afirmazio honekin?-Bai / Ez.

Afirmazioak:- Ingalaterrak arrazoi du Malvinasetako isti-

luan.- Tabakoa ez da oso kaltegarria.- Politiko guztiak gezurtlak dira.- Euskara ertaza da.- Gasteiz Euskal Herriko hiririk politena da.- Herri txikietan bizitza hobea da.- «Tribuna Vasca» egunkaria independentea da.·- Espainian unibertsitateak kalitate handia du.

6. (Aurrekoaren antzera, baina ikasleek prestatua.Bi talde eginda, talde bakoitzak galderak pres­tatu, besteek asma dezaten. Txapelketa moduraegin daiteke). ·Adib.:- Magnetic Australiako irla bat da.- Bai, konforme gaude afírmazio horrekin,

Ez, ez gaude konforme afirmazio·horrekin,(OHARRA: Egía da; Magnetic írla Australiandago),

NORBAITEKIN / INOREKIN7. Inorekin bazkaltzen duzu normalki?

Bai Norekin?Ez Bakarrik?

8. Inorekin etortzen zara euskaltegira goizero?9. Inorekin diskutitu duzu gaur?10. Inorekin haserretu zara aste honetan?11. Inorekin geratu zara arratsaldean?12. Inorekin elkartzen zara poteatzeko?

19. Ariketa [onetikoa (20')(Bukaerako /K/ eta /t/ lantzeko)IRAKURRI1. Txoria zuhaitzetik dator.2. Zu, kendu hortik.3. Saltoka dabil igela.4. Abioia hegaz dabil.5. Lan haundia dut.6. Pozik dabil mutila.7. Hutsik dago potea.8. Itsasoan dabil bakar-bakarrik.9. Iturritik hurbil dago etxea.10. Zutik jarri da.11. Mutil bat igerian dabil.12. Zenbat ume etorri da?13. Zenbat jende dabil parkean?14. Bost dira; ez sei.15. Xaboiz garbitu dut aurpegia.

43

Fonema hauek azken posi­zioan aboskatzen obitzeko.Hizkera arruntean mututzendlrenean, ikasleak ere ez di­tu ahoskatu behar.

44

EZEZKA IPINI(Aurrekoak)

PLURALEAN IPINI. ·(Aurrekoak)

20. (OSAGARRIZKOA)Ariketa idatziak.Eman erantzun bat parentesi ·barman: <lauden hitzakerabiliz.l. Norekin bazkalduko du gaur alkateak?

(Gobernadore) ·(goardia)(apaiz)

2. Zerekin datar zuen ama> .(poltsa)(ka tu)(zakur)(kapela)

3. Nortzurekin jolast~ko duzu' bihar?(Iagun)(lehengusu)(adiskide)

4. Zerekin daga anaia sukaldean?.(irrati)(telebista)(diskogailu)

5. Norekin hitzegin(Itziar)(Joakin)(Jane)(Asís)

duzu telefonoz?

.......6. Zeinekín joango zara hondartzara?

(mutil hau)(emakume horí)(neska hura)

7. Zeintzurekín joaten zara mendira?(mendizale haiek)(gidatzaile hauek)(sherpa horíek)

Pasa singularretlle pluralera («norekín» bakarrik)l. Zureianaiarekin egin dut topo kalean.2. Ni neska horrekin bizi naiz.3. Ikaslearekin dagoela uste dut.4. Manifestariak poliziarekin borrokan ibili dira.5. Ni ez nago konforme mutil harekín.6. Itziar paseatzera joan da txakurrarekin.7. Líburuarekin hatera bidaliko dituzte zintak.

Pasa pluraletik singularrera («norekín» bak~~;ik)l. Ez dakit zer egin paper hauekin.2. Zer egingo duzu landareekin?3. Patxi zure lagunekin ikusi dut.4. Mikel poliziekin ibiltzen amen da.5. Gure herriko apaizekin ez daga gauza oník.6. Irakasleek EAJkoekin hitzegin dutela entzun dut.

'Cai "monograiikoa

I kasitako edukiak f inkatze­ko.

Gai: monografilwa

B._:_:EUSKALDUNTZEARENC MAILA

a) Programazio-oinarriakEuskalduntzearen C malla 7. eta 8.

urratsez osatuta dago. Bi urrats hauekbadute berezitasun nahikorik apartekoplantearnendua eta programazioa 'izate­ko. Izan ere, malla honetan ikasleakeuskaraz aritzeko behar dituen elemen­tu linguistiko guztiak baditu. Hala. ere,trebetasun .rnailan (automatismoak, ba­patekotasuna, hizkera ñabardurak etab.)ez da oraindik gai izaten jasotako ele­mentu horíek beti erraztasunez eta zu­zen erabiltzeko. Beraz, C mallaren ze-·regina ikasprozesua borobiltzea da, az­ken fincan.

Ez dago malla honen lana mintza­praktika soil batetara murrizterik. Ezda mintzapraktika, nahiz eta mintza­praktika atal nagusienetariko bat izan.Mintzatzeak ez ezik, beste oinarri hauekere osatze~ dute programazioa:

1.-Edukiak. Eduki gehienak aurre­ko mailetan emanda daude. Honetan .ez dugu planteatzen eduki berriak sar­tzerik, baten bat agertuarren. Edukiakberrikusterakoan, beste ikuspuntu bate­tik abiatzen gata; ez dita elementu be­rriak eskaintzen, aldez aurretik ezagu­tzen dituenak sakonago aztertzen bai­zik: hizkeraren ñabardurak lortzeko,erabilpen zuzenak finkatzeko, ikuspegiorokorra lortzeko, etab,

45

2..::_Hiztegia.Honetan ez da muga­rik jartzen. Textuak ez dita hiztegiaerrazteagatik moldatzen; «konplexurik»gabeko hizkera erabiltzen da. Adjeti­boak eta esamoldeak lantzen dita batezere.· 3.---"-'-Entzumena.Herri-hizkerara -jo­

tzen da. Dena dela, edozein hizketa ezdugu onartzen; hizkuntzaren aldetik gu­txieneko kalitatea izan behar du, herri­euskara eta euskara traketsa .ondo be­reiziz. Entzungaietan ez dugu batez erehizkuntza lantzen; ulermena hobetzekoegiten ditugu.4.-Itzulpena. Inportantzia handikoa

maila honetan. Euskaldunak infofmaziougari jasotzen du erdaraz, eta honekeuskararen erabilpena baldintzatzen duaskotan, Euskal Herriko egoera sozio­linguistikoan itzultzen jakin behar danahitaez. Honez gain, esarnolde, arrun­tak ere lantzen ditugu bapateko itzul­penaren bidez, ikasleak oso errentaga­rri diren puntu hauetan treba daitezen.

5 .-Lan pertsonala, Izugarri zaindubehar da maila honetan. Eskolatik kan­po egiteko programatzen dita ariketaidatziak, idazketa eta irakurketa. Ari­keta idatziak zuzentzen eskolan ahaliketa denbora gutxien emateko; zuzenke­ta-orria eskaintzen zaie ikasleei. Hone­la eskolan zailtasunak argitzen askí iza­ten da.

Saio-banaketa eta ereduak hurrengotaulan agertzen dita.

Gai monograjikoa46

~~!"

~ Vl

or-< ~~~ ~o•.....~~

N-"' tT1 .¡:,.._¡ f."' .¡:..g1 N N~,_.

¡;¡ ?"' R !"' ~ " ~l· o .

~(1> i ·~S'"

(1> I» ~...• (1> (1>

6 ..• S' e+~ I»

B. (1>

I» ~

-~~

tT1Vl ._¡ f..¡:.. N H V> q ?"' !"' f.!" Nt:rl,_.R !"' Vl • Vl •.•• qr. . • I»

~ a- E4 ~~ td E4

[ o~~ ~(1> sa~s. ~...•

I» "' (1> ~!»o..• ;;¡ o t;'::i. (1>I» ~ ~ •••• c:r

e- [El..• ..•(1> 'O I»I» (1>

t:II»

~~ t:rl °' .¡:,.f. Vl V> H.¡:,. ~~~ q ?"' !"' f.!" N~,_.R !"' ~ .· q~· o .

• I» ·~~ ~ E4

g ~td¡;fI»o~

(1> g ~ ~ ~~~

...•"' s ~~6 S' ~ l';"I»

a. (1> $1) o~...•I» ~ ~[í~ ?i I»

t:II»

~~t:rl Vl ._¡ ~ .¡:,. ~w~ V> H N ~re:--Rf Vl • º'"'.. . • E4 ·~ ·e

(1> a- E4 e ~ et~ ~ [ ~...•

~(1> (1>...•

ll' S' $0

o I»

~· (1>...•~

NVI t:rl Vl ._¡ f..¡:,. N H \;> ~ ?"' !"' f.!'> ~re t"""¡;¡ ?"' R !"' Vl • Vl o.... . • I» . .(1> a- i ~ ~ td E4 8:~

(1> o~~ ~s. ~

(1> S' ~a (l>...• ~ ~~a. "'(1> $0 o t>"...•I» ~ ~--·rg-[~g I»

I»

H

f

O"-C'J'l!.~

l:-"'

~~

Gai monografikoa

e) Material didaktikoaMaila honetarako material egokia

lortzea ez zaigu erraza izan. Arazorikhandiena «mintzaketa» saioetan izandugu. Alde batetik, mintzaketa sortze­ko prozedura eta mekanismo askoagorturik geneuzkan; ikasleek gehiegiezagutzen zituzten eta nolabait gaitzes­ten. Bestetik, ez ·dugu lortu nahi bezain«biziak» izatea: hizkera errealera, bapa­tekotasun eta berezkotasunera eramannahi genituen ikasleak eta, neurri ba­tetan lortu bada ere, arlo honen bir­planteatzea derrigorrezkoa dela ustedugu.

Berezko material asko dugu, gehie­na bestelako arlotan. Hona hemen, adi­bide gisa, ikasgai bat.

d) Ikasgai batPROGRAMAl. Edukiak: 20'

ERLATIBOAREN ERATORRIAK:ERLATIBOA + BEZALA

» + BEZAIN» + ADINA

2. Mintzaketa: 30'a) BAPATEKO ITZULPENAb) KONTAERA LIBREA

3. Kanta:4. Itzulketa: 30'

TEXTUA, POESIA 35. Mintzaketa: 45'

OH !TURA TXARRAK

6. Etxeko ariketaka) ARIKETA EZBERDINAKb) ZUZENKETA-ORRIAK

l. EdukiakKONPARAZIOZKO PERPAUSAK.a) -eN bezala

Bi gauza adierazten ditu.I. Modua; beraz, modalak sortzen ditu:

Zuk esan (zenidan) bezala etorrinaiz.

Laguntzailearen elipsia sarritan gerta­tzen da.

II. Berdintasunezko konparazioa. Gaine­ra, ez digu detaile gehiegirik ematenzertaz ari garen.Ni bezala hartu zintuzten.Guk bezala kobratzen duzue,

47

Oso argi ikusten da anbiguoak direla;gauza asko egon daitezkeela eliptiko.Ni hartu ninduten bezala hartuzintuzten.Ni banintz bezala hartu zintuzten.

b) -eN adinaKantitatezko konparazioak egiteko.Leirek adina urte ditut. (urte, muga­gabea)

Honelakoetan bi gauza sartzen ditugu al­deraketan:urteak eta. bi Iagun: Leire eta biok.Konparaburu bakarra dugunean, bonenbes­te, horrenbeste edo bainbeste erabili be­har dugu. Hauxe da bien arteko desber­dintasuna: adinak bi konparaburu; hain­bestek, ordea, bakarra.Zuri adina diru tokatu zaio: zuri, dirua.Ez zait horrenbeste diru tokatu: dirua.

e) -en bezain.Kualitatezko konparazioa.Duzun sudurra Kleopatrarena bezainederra da: Kleopatraren sudurra, eder­tasuna.Ez da hain ederra: edertasuna.

l. Edukiak: (20')KONPARAZIOZKO PERPAUSAK.1.1. Eman euskaraz:1. La carrera terminó tal como estaba pre­

vista.2. Te lo contaré como me lo han dicho.3. No pudieron arreglarlo; lo devolvieron

tal como lo trajeron.4. Tal como están las cosas, la crisis se

agudizará.5. No sé de qué se quejan. Trabajan me·

nos que nosotros y cobran lo mismo.6. Te recibieron como si hubiera sido yo.7. Te recibieron como a mí, con aplausos.8. Tengo tantas deudas como tú.9. No me corre tanta prisa; déjalo para

mañana.10. Tu cabello es tan hermoso como el de

Cleopatra.11. Ese mozo no es tan guapo; tiene faccio­

nes interesantes, pero nada más.12. ¡Es tan imbécil el pobre!13. El dinero que he invertido no me pro­

duce tanto interés: Sólo el 12%.14. Con tantas vacaciones como los maes­

tros, y un poco de dinero, podríamosconocer mundo.

43

2. Mintzaketa laburra (30')

a) Bapateho itzulpena.l. Tengo una corazonada.2. Lloraba a más no poder.·3. No se puede hacer a ojo.4. Lo decidimos unánimemente.5. Volvió con las manos vacías.6. No lo uso, lo tengo de adorno.7. Me miró de arriba a abajo.8. Me dio de lleno en la cabeza.9. Díle lisa y llanamente lo que piensas.10. En el mejor de los casos, sólo te

cobrarán 10.000 pesetas.

b) Koutaera librea.

3. Kanta: (25')«BYE BYE, GIZONTXO»Erreferentzia: Mintzapraktika-kantak.Ruper Ordorika.Oso gustokoa dut, zure koloredun kamisa.Igande gaueko azken autobusean zoazela.Etxeak ospelak <lira eta kalea goibela ..Telediarioko gizonak ez du jakin nahi,gaur arratsean izandako abentura.Ez tristetu gehiago, gizontxo,Rosa itzulíko da berriro,datorren hilabeteko egunen batetan.Gazteak ginen kaslk, orain dela gutxi.10 urte demagun, gure amak ez baleki.Bataren atzetik bestea, egun multzoa,eta horri jendeak deritzo bizitzea.Eta zergatik deritzo bizitzea?Baina benetan ez sumindu, gizontxo.Oso palita dakarzun kolorezko jalea.Zine sarrera erretratua, orrazia.Lo egizu! dagoeneko prest daukazu mesano-

[ txeankiniela, ohe bikoitza berotu behar.Ai! Bai, bataila bortitzenak urrun sarnar,beti beste nonbait,ganaren isilpeanaurreratzen irabazleen «viva» astunak.Lo egizu, gizontxo! abaildurik zoaz isíl-isilíketa oso ario,Gaueko azken autobusean.

Lanketa-orria: hutsuneak bete eta ondorenpoesía ulertu eta landu.

Oso .. .. dut, zure .. .. .. .. .. .. kamisa.Igande zoazela........... ., ospelak eta kalea .Telediaríoko gizonak ,gaur . .. .. . . . . .. . .. .. izandako : .Ez tristetu ,.. . . . . . . .. . . . . .. . .. . . . .. . . .. . .. . . . .. . . .. . . da berríro,datorren egunen .. . . . .. . . .. . . . . .. .. . . . kasik gutxi.

Gai monografikoa

.. .. .. .. .. .. .. . demagun .. .. .. .. .. .. .. . ez balcki.Bataren . . . . . . . . .. . .. . . . . . .. . . . .. . . egun multzoa,eta horri jendeak .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . bizitzea,Eta zergarik ?Baina benetan ez sumindu, gizontxo,. dakarzun jaka.Zine sarrera, erretratua, orrazia.. . . . .. . .. .. . dagoeneko . . .. . . . . . . . . mesanotxean,. . . . . . .. . . . .. . .. . . ohe bikoitza .Ai! bai, bataila bortitzenak urrun samar,beti beste nonbait,ganaren isilpean,aurrerantzean «Viva» .Lo egizu!, gizontxo! abaildurik zoaz ísil-

[isiliketa oso. arin,

4. Ltzulketa (30')TEXTUA, POESIA 3Erreferentzia: RUIZ, Carmen; Poemas en­

cintos, 11. or.La Sal, edicions de les dones (1980) Bar­celona.

Oharrak:Zuzenketa saio honetan bertan egingodugu.Hasi aurretik, ikasleei adierazi ezagutzenez dituzten hitzak.

Textua:En el desierto

no pregunto nada,canto a veces,miro las piedras,veo gente.Habla el autobús,

friego los platos,uso la Renfe,me limpio los zapatosy comprueboque entre sí se parecen.

Oigo el reloj tictaqueando,tengo prisa,bajo la escaleraque espera los pasosgalopando.·

El viento arrastra parsimoniay solapa la envidiadel guijarroque se queday que se va quedandoy que se sigue quedandoquedamente atrásen el -desiertomientras voy avanzandode piedra a mineral,de cal a canto ..

Gai monografikoa

De vez en cuandolos escorpiones se pintan las uñasen el cursi asesinato.

(Irakaslearentzako ítzulpena)

Basamortuanez dut ezer galdetzen,batzutan kantatzen dut,harriei begiratzen díet,jendea ikusten dut.

Autobusa mintzatzen da,platerak garbitzen ditut,RENFEn ibiltzen naiz,zapatak garbitzen ditut,eta egiaztatzen dutelkarren antza dutela.Erlojua entzuten dut tiki-takaka,

premia dut,eskaileratik jaisten naizarrapaladanurratsen zain dagoen eskaileratik.

Haizeak narraz darama patxadaeta uharriarenbekaizkeria estaltzen dugeratzen den (uharri) aeta geratuz doanaeta isilpean atzeanbasamortuangeratzen jarraitzen duena,harritik mineralerakaretik harkoskorakoabantzua egiten dudan bitartean.

Noizbehinkaeskorpioiek atzazalak pintatzen dituzteasasinatze kurtsi batetan.

5. Mintzaketa: (45')Erreferentzia: WATCYN-JOHNES, Peter;

Act English, A book for role cards.

OHITURA TXARRAK

MIREN MURUA edo ANTTON MURUA(50 urte)

Zu telebistako aurkezlea zara eta ohitnratxarrei buruz diharduen programa eramatenduzu, Programaren hasiera eta bnkaera aur­keztu, estudioko jendearekin elkarrizketak an­tolatu eta sortzen diren eztabaidak bideratuegingo dituzu programa horretan. Norbaitiohitura txar batí buruz galdetzen díozunean,galdera hauek erabil ditzakezn:

GALDERAK

1. Zein da zure izena?2. Zein adinetakoa zinen ohitura hori ze­

neukanean?

3. Zer esaten zizuten zure guraso eta Iagu­nek ohitura horretaz?

4. Nolabaiteko traurnaren bat sortu zizun ·zuri?

5. Ohitura hori uzten saiatu zinen?6. Azkenean, nola lortu zenuen uztea?7. Zaila izan zen?8. Nola sentitu zinen ohitura hori utzi eta

gero?9. Ohitura txarrik duen ahaideren .bat ba

al dankazu zeure. sendian? .10. Kentzeko esan al diozu noizbait?

KORO ARENAS edo BENITO ARENAS(31 urte)

Txikitan azkazalak horzkatzen zenituen, ·Ohitura txar hori kentzearrcn,: zure gurasoekgustu txarreko likidoz igurtzitzen zizkizutenazkazalak. Azkenean lortu zenuen hori uztea,baina zure senargaiák/ andregaiak zure eskuakoso itsusiak zirela esan behar izan zizun ohí­tura hori uzteko.Zure ahizpak/ arrebak ·birao zikinak bota­

tzen zituen. Znen gurasoak oso haserre zen­den. Ohítura hori kendu nahi zioten honakozigor han ezarríz: birao egiten zuen bakoi­tzean 150 pezeta «birao-kutxan» boteaz.

LURDES GORROfW edoPATXI GORROfW (36 urte)

18 urte izan arte behatz lodia xurgatzenzenuen, zeure buruarekiko segurtasunik ezzenenkan eta, Ohítura han Ingalaterrako Ox­ford Unibertsitatean sartzea lortu zenueneanutzi zenuen.

Zure anaiak egunero zigarro paketea ·.erre­tzen zuen. Ikastetxeko irakasle batek bírika­ko minbiziari buruzko filmea erakutsi zuenbatean utzi zion zure anaiak erretzeari.

SARA APRAIZ edo GORKA APRAIZ(40 urte)

Zu oso jalea izan zara beti. Orain delagutxi, zeta esan zizun zure sendagileak: De­rrígorrez argaldu behar duzu; . bestela biho­tzeko atakeren bat izan dezakezn edozelnunetan,Azkeneko hilabeteotan 3 kilo galdn dituzu,Zure senarrak/ emazteak ordu luzeak pasa­

tzen zituen mahaiaren atzean mauka-maukajaten, elkarrekin irteten hasi zinetenean. Znkesan zenion, ordea, ohítura txar horri [arraí­tzen bazion, ez zinela berarekin gehiago ir­tengo. Hau esan eta berehala utzi zion ohi­tura horri.

KONTXI MITXELENA edoARTURO MITXELENA (60 urte)

40 urte izan arte, 30 zigarro erretzen zení-

5.0

tuen ·egunero. Winston zigarro paketea haingaresti jarri zen, ze erretzeari uztea erabakizenuen. Oraindik ere erretzen duzu, eta ohi­tura txar hori erabat utzi ez baduzu ere, ezduzu lehen hainbat erretzen; norbaitek es­kaintzen dizunean bakarrik.Zure emazteak/senarrak gehiegi edaten

zuen. Erabat emana zegoen edateari. Alko­holak hil zuen, zirrosiak jota. Harrez gero ezduzu alkohol tanta .bat ere dastatzen.

5.a. ETXEKO ARIKETAK5.1. NOMINALIZAZIOAK.

-TZEAREKIN

JARRAITU EREDUARI: .HIRU IKASGAI PRESTATZEARE­KIN EZ DUZU NAHIKOA AZTER­KETA APROBATZEKO.

l. Con mirarle a la cara me di cuenta deque estaban tramando algo.

2. Con comprar ese libro conseguimos queempezara a cocinar mejor.

3. Con mirar la televisión supe la noticia.4. Con alquilar esa casa tenéis solucionado

el problema de las vacaciones.5. Con cambiar la decoración será suficiente

para que quede más agradable.6. No vale con cerrar los ojos; hay que ha­

cer frente a la situación.7. Con calentar los restos de ayer podemos

hacer una buena cena.8. ·Con que me pagues lo que me debes me

conformo.

5.2. ATZIZKIAK.Badakizu -GAI -atzizkiaren adíerazpenbat GAITASUNA EDO ASPIRAZIOAdela.Horrela APEZGAI apeza izan nahi que­na da.GAI ATZIZKIAZ BALIATURIK, AL.DA ITZAZU ESALDIOK:

l. Nere lantegian jerente izarigo dena ezdut ·oso ondo apaindurik ikústen.

2. Herriko alkatea izango dena ez ·dugu eza­gutzen.

3. Apaiza izateko asrnoa duenak zertara kon­promctitzen den jakin behar du.

4. Todos los candidatos se reunieron con elaspirante a diputado. .

5.b. ETXEKO ARIKETEN ZUZENKETA5.L NOMINALIZAZIOAK.

5.1.1. JARRAI EREDUARI:l. Aurpegira begiratzearekin konturaiu

nintzen zerbait prestatzen ari zírela,2. Liburu hori erostearekin janaria ho-

Gai monograjikoa

beto prestatzen has zedin lortu ge­nuen.

3. Telebista ikustearekin jakin nuenarazoa.

4. Etxebizitza hori alokatzearekin kon­pondua daukazue aporren arazoa.

5. Nahikoa izango da dekorazioa alda­tzearekin goxoago geratzeko.

6. Ez dago ezer begiak ixtearekin; au­rre eman behar zaio egoerari.

7. Atzoko kondarrak berotzearekin afa­ri on bat egin dezakegu.

8. Konformatzen naiz zor didazuna or­daintzearekin.

ATZIZKIAKl. Nere lantegiko zuzendarigaia .2. Herriko alkategaia .3. Apaizgaiak jakin .4. Hautagai guztiak bildu ziren diputatugaia-

rekin.

5.d. IdazleetaARTIKULUA 2Erreferentzia: AMONDARAIN, Antton;

Fruituak(«Ikastola Iiburutegia» bilduma)«Irakasle elkarteak» eraginaGordailu (Donostia)

Oharrak:Ikasleari textua eta adjektibo zerrendakeskaintzen zaizkio. Irakurriz gero, antzekotextua sortu behar du fruitu batí buruz.Zuzenketa hurrengo saioan egingo dugu.

Textua:FRUITUAK

Fruituetan freskoak eta lehorrak ezagutzenditugu. Fruitu freskoak mamitsuak eta bizikiosasuntsuak dita. Izan ere, nahiz eta kaloriagutxi eskaini gure gorputzari, osó aberatsakdira bitaminatan. Janariek emandako kalo­riak beharrezkoak ditugu, baina janari on batez da kaloriatan bakarrik neurtzen, beste osa­gaiak ere kontutan hartzekoak dita. Honafruitu mamitsu hauetariko batzu: laranja, Ii­moia, banana, pínaburua, udarea, mizpira, mu­xika, sagarra, bilma, marrubia, gerezia, arana,etab. Fruitu lehorrak, berriz, koipe eta pro­teina-iturri dita. Fruitu fresko edo mamitsuakura eta bitamina ugari ematen digun bezala,koipe eta proteína ugari eskaintzen digu frui­tu lehorrak. Landareki haragia dela esan deza­kegu. Gainera ez ·dita erraz usteltzen eta lu­zaroan kontserba daitezke. Gordinik jaten di­ta eta ez egosita edo frijituta haragia bezala.Beraz, osorik jasotzen ditu ongarri diren subs­tantzia guztiak. Hona batzuren batzu: intxau­rrak, urrak, almendrak, kakaguxak, etab ...

Gai monografikoa

Adjektiboak:fresko ... lehor, siku, ihar

mamirik gabeakaltegarrieskas, urriegosita, frijituta

mamitsu .osasuntsu/ongarriaberats/ugari .gordin(ik) . . . . . . . ..

Kontutan hartzeko beste zenbait:- Azala (azalaren koloreak):

Iatz, Ieun, fin, lodi, zimurtsu ...Hezurra/haziak: forma eta tamaina.Mamía: goxo, urtsu, zaporetsu, motel. ..

C.-EUSKALDUNTZEAREN EGAMAILA .

Programazio-oinarrlak eta materialdidaktikoaEuskararen gaitasun-agiria (EGA) presta­

tzeko ikastaroaz ihardungo dugu hernen.Maila honetan prograrnazioa emana zegoen,

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsita­te eta Ikerketa Sailak argitaratutako «Euska­raren gaitasun-agiria; programa» deritzon li­buruan.

Atal honetan programazio horri egindakoaldaketak eta eransketak azalduko ditugu.

- Arloen sailkapenaEdukiak bi arlotan banatu genituen:

- Edukiak . .. 3 ordu astean... 60 ordu- Lexikoa . . . . . . ordubete astean 20 ordu

Besteak zeuden zeudenean:- Mintzamena . 5 ordu astean... 100 ordu

A A

51

- Ulermena- Idazrnena

... Jordu astean .

.. . 3 ordu astean .60 ordu60 ordu

Etxerako lan programatuak gaineratu ge­nituen:- Etxerako Ianak 10 ordu astean... 200 ordu

(Egia esan, bi ordu baino gehiago beharizaten du ikasleak agindutako guztia egiteko).

- Etxerako lanakArlo honen garrantzia ukaezina da. Bi arra­

zoi <lira nagusi:1) Beste mailetan ikaslearen Jan pertsonala

inportantea bada, maila honetan fun­tsezkoa da. Eskolak, berez, lagungarri­tzat hartu behar <lira, besterik ez. Irakas­leak, bestalde, lan hori bideratu eta zu­zendu egin beharko du, Jan pertsonalerabultzatu ikaslea.

2) Ikastaroak berak denboraren aldetik di­tuen mugak kontutan harturik, hainbateta hainbat ariketa (batez ere «IDAZ­MENA lantzen» eta «Irakurriaren ULER­MENA lantzen» arloei dagozkienak) etxe­rako utzi dira.

Horregatik, «Etxerako lanak» ezin <lira ino­la ere osagarri soiltzat hartu; aitzitik, ikasta­roaren funtsezko atala izanik, saiatuko garazehatz-mehatz programatzen eta hertsiki kon­trolatzen.Zer esanik ez, ikasleen aldetik atal hau

behar bezala beteko ez balitz, ikastaro honekezer gutxirako balioko luke, eta ondorioz, ho­nen fruituak eskasak izango lirateke.

Egunean 2 ordutako lana emango zaie lkas­leei, astean zehar modu honetan banaturik:

A o oLEXIKOA EDUKIAK EDUKIAK EDUKIAK IDAZMENAlantzen Iantzen lantzen lantzen lantzen

·······--·-···················--·--··..................................... ···········---·---------------------- ...............................•..... ·······-------·--·--------··..-------Irakurriaren Irakurriaren IrakurriarenULERMENA IDAZMENA ULERMENA MINTZAMENA ULERMENA

lantzen lantzen lantzen lantzen lantzen(rnintzagai baten

prestaketa)

Ikastaldiak denboraren aldetik dituen mu­gak kontutan harturik, ariketen zuzenketakeskolatik kanpo egingo dira gehienbat.

Horretnrako bi sistema erabiliko dira:1) Ariketak «soluzio bakarrekoak» direnean,

«ZUZENKETA-ORRIA»ren bidez. Ikas­leak bezperan egindako ariketen «zuzen­keta-orria» jasoko du eta etxean berekontura zuzenduko ditu.Halere, eta kontrol gisa, noizean behin

sa:

jaso. egingo dira, irakasleak zuzendu -di·tzan,

2) Aríketak «globalagoak» direnean, hots,soluzio bakarrekoak éz direnean («lDAZ­MENA lantzen» arlokoak bereziki), Jasoégingo dirá; eta irakasleak eskolatik kan-po zuzenduko ditu. Zuzenketa honetatikpunturik- aipagarrienak bildu ondoren,hurrengo eskolan zuzenduta bueltatukozaizkie ikasleei eta eskÓlan bertan «ere·

: dutzat» har -daitezkeen hutsak denen au­rrean zuzenduko dira, era berean ikas­leen dudak argituko direlarik.

- Ebaluatzeko frogakArlo .bakoirzean eta ikastaroan zehar, ikas­

leak ebaluatzeko froga bereziak egingo dira(arlo bakoitzaren programan markatuko dira,noiz eta zein motatakoak ízango diren azal­duz).

Froga hauek <<EGA"programa»k· («Lauga­rren atala: azterketa eredua», 77-109, orr.)proposatzen dituenen tankerakoak izango dira.

Etxeko ariketak ez bezala, ·eskolan eginbeharko dita, han markatzen diren baldintzakbeteaz (hots, bakarka, denbora mugatuan,apunte eta hiztegien laguntzarik gabe, etab.),benetako etsaminen kondizioetara ahal denneurrian hurbilduz.

- Edukiak lantzenHELBURUAKa) Arlo honen helburu nagusia, A, B, eta

C mailetan ..(«Mintza-praktikan») ikasita­koa edota erdipurdika landutakoa PRAK­TIKAREN. BIDEZ (ahoz, batez ere)MENDERATZEA zela .. genion Iehentxostenean. Halere, programaren zaba­lera ikusírik, eduki guztiak behar bezalalantzerik ez dugu izango. Hau dela eta,edukien lanketa (idatzia.: noski) etxerakoutzi beharko da; zeren eta horrela egin­da ere; «EGA prograrnak» eskatzen di~tuen eduki guztien azalpen hutsa ·egitennahiko larri .lbiliko garela uste baitugu.

b) Bigarren helburua: A, B eta C mailetanhan-hernenka sakabanaturik ikasitakoaBILDÚ, . ERLAZIQNATU, SINTET(ZATU. .

e) Hirugarrena: A, B eta C rnailetan íka­sitakoa eta «EGA-programak» eskatzen. duena alderaturik, ZENBAIT EDUKIBERRI IKASI (eta LANDU?).Dena dela, zera azpimarratu behar ' da:arlo honek ez du berezko baliorik lautrebetasunen lagungarri eta aberasgarriez bada.

Gai monograjikoa

ESKOLEN EGITURAEskola-orduan:1. Egituren azalpen teoriko eta sistematikoa,

apunte eta taulen Iaguntzaz. Atal honek,lehen esan dugunez, eskola-denbora ge­hiena kenduko digu,

2. Astirík balego, eskolan berran ahoz lan­duko dira aurrean azaldutako zenbait edu­ki.

Etxean:3. Etxeko ariketen bidez landuko dita es·

kolan azaldutako edukiak.4. Hurrengo egunean, eta hau ere etxean,

ikasleek berek zuzenduko dute egindakolana, «ZUZENKETA-ORRIA» dela me·dio.

- Lexikoa lantzenGaiak,

Lexikoa deritzon sailaren harnean, hiruatal nagusi azalduko ditugu: a) Hltz-elkar­keta, b) Hitz-eratorketa, eta d) Maileguak.

Lege fonetikoak.Hiru atal ·hauei hertsiki lotutako lauga­rren bat ere azaldu beharko dugu, beraie­tan gauzatzen diren lege fonetikoena, ale­gia,Lege fonetikoak irakasteko planteamentuaegitea ez da erraza. Alde batetik, beroiekemateko beharra argi dago; bestalde, gaiaksakonki aztertu baino lehen, lege fonetí­koez iharduteak funtsík gabeko eginkizu­na dírudi. Bi behar hauek kontutan har­tuta, honelako irtenbidea asmatu dugu:lehen · ikasgalarr lege fonetikoak «aurkez­tu» egíngo dira eta gaiak ikusi ahala lan­duz joan, lege bakoítza agertzen den hí­tzetan argituz.Bestalde, euskaran historikokí gertaturikolege fonetíko guztiei ez díegu ekingo. Den·bora eta programaren rnurritza kontutanhartuz, gaurregun bízlrik dirautenak ba­karrik landuko ditugu, bestelakoak hitz

_jakinen bat argitzeko edo aipa daitezkee­larik.

Hitz-elkarketa.Hitz-elkarketaren prozedura bizirik dugugaurko euskaran eta, are gehiago, ferio­meno honen barietate guztietan bízírik.Beraz, denak aztertuko ditugu. Halere, de­nek ez dute zailtasun maíla bera ikasleakbarneratzeko eta erabíltzeko ikas-proze-.suan. · Izan ere, batzu ia esakera bihurtudira, gaurregun ez baita sorketarako proze­dura emankorra. Hau dela eta, emankorrak

Gai nwnografíkoa

sakonago aztertuko dita, batez ere ikas­leari enbarazu gehien sor diezaioketenak.

Hitz-eratorketa.Hitz-eratorketaren planteamentua, ordea,

. ez da honen sinplea. Euskaran atzizki asko<lago, beharbada gehiegi, ikaslearen era­bilgarritasunari begira, Hau dela· eta, be­reizl beharko genituzke:- emankorrak / fosilduak- rnaiztasun handikóak / maiztasun apa-

lagokoak- orokorrak / euskalki mailakoakMaila honetan, emankorrak, maiztasunhandikoak eta orokorrak Ianduko ditugugehienbat, askotan hiru irizpideok uztar­tzea zaila bada ere. Denborak murriztendigu gure iritziz aipatu beharko Iiratekeenbeste asko ikusteko aukera.Bestalde, bada beste arrisku handi bate­tatik ihes egiteko beharra. Askotan irakas­leak gauzak sinpletzeko joera izaren du,atzizki bakoitzean esanahi uniboko baka­rra bilatuz. Honek atzizkibidearen bene­tako egoera faltsutu egingo Iuke. Ebolu­zioak, historiak, hamaika faktore ezaguneta ezezagunek bultzatu dute ··hizkuntzairregulartasunera. Hiztun arrunta erososentitzen da, nahiz eta hizkuntza askotanguztíz «logikoa», unibokoa eta sailkaga­rria ez izan. Era berean, ikaslea erosota­sun horretara bultzatu behar dugu eta ezdugu hau inolaz ere Iortuko hizkuntzaren«alde irregularrak» izkutatzen badizkiogu.

Maileguak.Maileguak aztertzerakoan, bi Ian nagusiizango ditugu: a) zeintzu hitz mailegatzenditugun irakatsi, eta b) mailegatze hau no­Ia gertatzen den, euskaraz egoki gerta da­din.Azken puntu honetan, bi alde bereizi be­har dita: arazo ortografikoak eta arazo fo­netikoak. Biak inportanteak badira ere,bigarrenari ekingo diogu gehienbat. Honenarrazoia teorikoa ez ezik, pragmatikon erebada, ortografía, neurri handi batetan,erabakizun baitago.

- ·Ulermena lantzenIRAKURRIAREN ULERMENA1. HELBURUAK.

Irakurriaren ulermena.«Kultur maila orokorreko euskaraz, batezere batuan, Idatziriko prosa textuak:-egunkari eta aldizkarietakoak; saiakeraarruntak, ez teknikoak, ipuinak, nobe­lak. ..- ozenki nahiz isílpean abiadura

53

egokiz irakurtzeko gaitasuna eska daiteke.Hiztegiaz baliatu gabe, textuaren batí na­gusia eta xehetasun gehientsuenak jaso­tzeko gaitasuna Iortzea eskatuko da, na­hiz eta tarteka, beharbada, hitz edo esae­ra bereziren bat ezezagun gertatu.»

(«EGkprograma», 17. or.)

2. ARIKETAK* EGA-programak proposatzen dituen fro­

gak:- BURUTZE FROGA: Textu batetan

falta airen hitzak ipini. Ariketa ho­nen helburua ez da Iexikoa edota par­tikula gramatikalak lantzea, texiuingu­ruaz [abetzea baizik. (ikus EGA-pro-grama, 91. or.) · ·

- EMANDAKO TEXTU BÁTI BURUZ­KO AUKERA ANITZEKO GALDE­REI ERANTZUN: Textuak eta galde­ketak konplikatu samarrak izanik, baitextua bai galdeketa aurrean eta hate­ra izango ditu ikasleak konparatu ahalizateko. (ikus EGA-programa, 94. or.).

- HITZA AUKERATU: lexikoa Iantze­ko ·eta aberasteko. (íkus EGA-pro­grama, 105. or.).

* Aurreko atiketen barianteak:- Textu «trukatua»: burutze frogaren an­

tzekoa da. Aldez aurretik textu batízenbait hitz kentzen zaizkio eta ho­ríen ordez beste batzu sartu; dispara­te ederrak sortuko <lira, noski. Ikas­Ieak aurkitu beharko ditu «sasi-hitz»horiek eta jatorrizkoak zeíntzu direnasmatu. Lehen bezala, ariketa honenhelburua ez da Iexikoa Iantzea, textuln­gttruaz [abetzea baízik.

- Emandako textu batí buruzko (aukeraanitzeko) galderei erantzun (aldaera).Téxtu errazagoekin egiteko, prozeduraalda daiteke: ikasleak bebin eta ahotsozenez irakurri ondoren, ahozko gal­derei ahoz erantzungo die.Galdeketa: aukera anitzeleo galdereznahíz galdera sollez osaturik.

3. TEXTUAK.Estilo eta gaiaren aldetik, hots, jenero etaeduki kulturalaren aldetik, ahalik eta uga­rienak izan daitezen saiatu gara.Textuak biltzerakoan, era askotakoak au­keratu beharrez, jenero hauek izan ditugugogoan.

- Saiakerak.Saiakera edo antzeko textuetako gai des-

54

berdinak eskaini nahirik, J. M. Torreal­dayk JAKIN aldizkarian erabiltzen duengai-sailkapena hartu da oinarritzat, honakomultzo hauek eratuz:1. Filosofia - Erlijioa2. Soziologia - Zientzia Politikoak3. Irakaskuntza - Hezkuntza4. Merkatalgoa - Komunikabideak-Ga-

rraioa5. Etnologia - Historia - Geografía6. Hizkuntzalaritza7. Natur zientziak8. Mediku-zientziak - Higiene publikoa -

Osasuna9. Teknologia - Industria - Lanbideak -

Eskulanak10. Nekazaritza - Arrantza - Ekologia11. Arte ederrak

Saiakerak «dibulgazio» mailakoak ízango<lira, «teknikoegi» direnak baztertuz.- Nobelak, ipuinak, biografia, oroitzape-

nak, bidaiak.- Berriak.- Erreportaiak. Entrebistak.- Iritzi-artikuluak- Iragarkiak, textu publizitarioak.- Inpresoak, testak, inkestak, panfletoak.

ENTZUTEZKO ULERMENA

1. HELBURUAKEntzutezko ulermena.«Kultur maila orokorreko euskaraz, hauda, ez arlo bateko nahiz besteko euskarateknikoz, baina ez eta soilik lagunartekoazere, eginiko edozein bizketa ulertzeko gai­tasuna eskatuko da.Gaitasun hori hiztegi orokorretan jasotzendiren bitz, adieta desberdln eta modismozosaturiko eta biziunen bataz besteko abia­duraz eginiko hizketari dagokio»,

(«EGA-programa». 16. or.)

2. ARIKETAK'' «EGA-programa»n proposatzen diren fro­

gak:- DIKTAKETA: ez ortografía lantzeko,

«oroimen hurbila» edo erretentibatrebatzeko baizik (Ikus EGA-progra­ma, 81. or.).

- ENTZUNDAKO TEXTU BATENAHOZKO LABURPENA (Ikus EGA­programa, 87. or.).

- ENTZUNDAKO TEXTU BATI BU­RUZKO AUKERA ANITZEKO GAL­DEREI ERANTZUN (Ikus EGA-pro­grama, 84. or.).

Gai monograiikoa

* Beste ariketak:- Diktaketaren bariantea: entzun abala,

hutsune luzez jositako textua bete .(hu­tsuneak gero eta gehiago luzatuz).«DIKTAKETA»ra iritsiko ginateke.

- Diktaketaren beste bariantea: idatzibeharrean ahoz errepika.

- Entzundako textu bati buruzko auke­ra anitzeko galderei erantzun (galde­keta entzunez, eta erantzunak aboz),

- Entzundako textu bati buruzko galde­keta arruntari erantzun (hots, galdereierantzun, ahoz nahiz idatziz).

- Esaldi «expresibo», «anbíguo» edo«ustekabekoak» textuinguru baten ba­rruan (ikasleak esaldi horren esanahia,zergatia edo azaldu beharko du).

- Lan praktikoa, eskolatik kanpo egite­koa: ikasleek pertsonaia euskaldun batientrebista egin eta grabatu.

3. MATERIALAK: Beharko ditugun mate­rialak.

* Entzutezkoak (grabaketak)- lpuinak, kontaerak (A eta B mailetan

baino gutxiagotan eta «Iiterarioagoak»).- Irrati-nobelak.- Entrebistak (irratikoak eta bestela-

koak)- Irrati-erreportaiak.- Berriak (irratitik zuzenean grabatu be-

harko <lira eta berehala erabili, mate­rial hau interesaren aldetik ez baitabatere iraunkorra).

- Irrati-iragarkiak.- Bertsoak.

* Ikus-entzutezkoak (bideo-zintak)- Pelikulak (erdarazko subtitulurik: ga­

be).- Berriak (E.T.B.koak, irratiko berriak

bezalaxe, ez <lirabatere «iraunkorrak» ).- Entrebistak.- Erreportaiak.- Dokumentalak.

* Zuzenean:- Euskaltegian antola daitezkeen bitzal­

diak.

- Idaz111e11a lantzenHELBURUAK

«Aurreko puntuan adierazitako mailan,batez ere batuaz, gutunak, artikulu labu­rrak, textu errazak eta antzekoak idaztekogaitasuna ere eskatuko da.Ideien segida egokia, perpausen antolake-

Gai monografikoa

ta zuzena, textuari dagozkion hitzen etaesaeren aukeratzea, morfología, ortografía,etab. hartuko <lira kontuan. Labur esate­ko, hizkuntzaren zuzentasuna oinarrizkobaldintza bada ere, gutxienezko hizkuntzegokitasuna edo adierazmena ere beharrez­ko izango da».

(EGA-programa, 17. or.).

ARIKETAK

* «EGA-programa»k proposatzen dituen fro­gak:- IDAZLANA: EMANIKO GAi BA­

TI BURUZ IDATZI. ldazlanak ez<lira kontaera edota deskripzio mailangeldituko; «teoriko» edo «kontzeptua­lagoak» izan beharko dute (ikus EGA­programa, 98. or.).

- LABURPENA: TEXTU BATEN LA­BURPENA. Idatzizko textua; entzu­tezkoa ere izan daiteke. Gaiak, bestal­de, nahiko «teorikoak» (ikus EGA­programa, 105. or.).

- EMANDAKO DATUEKIN ESKUTI­TZA OSATU (ikus EGA-programa,101. or.).

- ELKARRIZKETA OSATU: kontua ezda hutsuneak beteta hitz bat edo bes­te ipintzea, textuinguru jakin batetanesaldi egokiak sortzea baizik (ikusEGA-programa, 105. or.).

(HITZA AUKERATU: lexikoa lantzekoeta aberasteko ariketa hau «EGA-progra­ma»k arlo honetan kokatzen badu ere,guk «Irakurriaren ULERMENA Iantzen»arlora pasa dugu, arlo horri hobeto da­gokiolakoan).

* Bestelako ariketak:

- Fotografía batí buruzko gogoetak ida­tzi,

- Fotografía bat oinarritzat harturik, ar­tikulu bat idatzi.

- lkusitako pelikula baten «kritika» (etaez kontaera soila) egin.

- Gertaera baten gainean kazeta bateta­rako kronika egin.

- Egunleari baten saila egin: nazioarte­koa, kirolak, gizartea ...

- Emandako textu batí buruzko galde­keta prestatu (galdera soilak / aukeraanitzekoak).

- «Cunkulum vitae», txostenak, pro­jektuak, instantziah, kontratuak, etab.idatzi.

- Erdarazko textu laburrak itzuli (eta ezsoilik esaldi solteak).

55

- Gurpil ikerketariak asmatu (talde­lana).

- Hitzaldi batetan hartutako notak ta­iuz ordenatu, eta textu koherente ba­tean azaldu.

* Ariketa analitikoak:- Lexikoa lantzeko ariketak:

- textu batetan, azpimarraturiko hi-tzen sinonimoak, antonimoak.

- hitzak emanik, adieta eta esanguraezberdinak azaldu, textuinguru ba­tetan kokatuz (esaldiak sortuz).

- Ortografía lantzeko ariketak,

ESKOLEN EGITURA* Arlo honetako idazlanak ETXEAN egin

beharko <lira gehienetan; noizean behin,idazlantxo laburrak eskolan bertan egiteabadago ere.

* ESKOLA-ORDUAK egindako okerrakikasleen aurrean zuzentzen eta eredu ego­kiak eskaintzen erabili beharko dira.

Normalean prozedura honi jarraituko zaio:1) Agindutako idazlana ETXEAN buru­

tuko dute ikasleek.2) Hurrengo egunean, jaso egingo dira,

Gero arlo honetako irakasleak, ES­;KOLA-ORDUTIK KANPO (presta­keta-orduen barruan, alegia), banan­banan zuzenduko ditu idazlan guztiak,eta «material» honetatik hutsik «in­teresgarrienak» aukera tu eta bildukoditu.

3) Lan guztiak zuzendutakoan, ikasleeibueltatuko zaizkie eskolan, eta bildu­tako huts «interesgarri» horiek azal­du, eta honen ordez eredu zuzenaketa egokiak eskaini. Era berean, norkbere idazlana aurrean duelarik, sordaitezkeen dudak argitu.

* Sistema honek, teoriaz egokiena izanarren, praktikan oztopo izugarria du:IRAKASLEAK DENBORA LUZEAEMAN BEHAR DU IKASLE GUZTIENIDAZLANAK ZUZENTZEN. Gogoan har3 taldetako unitate didaktiko batetan, 45ikasle arituko direla, eta gure programa­zioaren arabera, astean bi aldiz egingo delaariketa hau. Beraz, arlo honetan ari denirakasleak 90 IDAZLAN izango ditu AS­TEAN zuzentzeko.

* Oztopo hau txuliatzeko balegoke besteirtenbide bat: Jan guztiak zuzendu beha­rrean, BAKAR BATZU aukeratu eta ho­riek bakarrik zuzendu.

56

Baina sistema honek beste eragozpen na­barmen batzu ditu:a) Nekez behartuko ditugu ikasleak idaz­

tera, beren lanak gehienetan zuzendugabe gelditzen badira,

b) Hutsak errepikatzen direnean, eta zu­zentzen ez direnean, barneratzekoarriskua dute (argi dago hutsen zu­zenketak · tratamendu indibiduala es·katzen duela).

Ortografia. Arlo hau bereziki zainduko daeta zenbait kasutan, batez ere hasieran,ariketa bereziak egingo dita.Puntu hauek hartuko dira gogoan:1) Fonema «zaílen» bereizketa eta orto·

grafía:* . s/z/x/tz/ts/tx* bustidurak

2) H letraren erabilera3) Puntuazio-markak4) Loturik edo bereiz idazten diren hi­

tzak5) Zenbakien idaztarauak

-'- Mintzamena lantzenHELBURUAK

«Aurreko puntuan aipaturiko hizketa rnaí­lan, hiztun gisa parte hartzeko gaitasunaere eskatuko da.Fonemen ebakitze zuzenez, azentu eta doi­nuera onez eta hitz jariotasun egokiz ema­nikoa izan behar du hizketak, bestelakohizkuntzen ínterferentzia nabarmenik ga­bekoa, · eta zuketazko tratamendu regis­troan, behinik behin».

(EGA-programa, 16/17. orr.)

ARIKETAK* «EGA-programa»k proposatzen dituen fro­

gak:- GAi JAKIN BATI BURUZ AZAL­

PEN LIBREA EGIN: kontaera mal­lan gelditu gabe, azalpenak «hitzaldi»edo «diskurtso» kutsua izan beharkodu (ikus EGA-programa, .86. 01'.).

- AGINDUTAKO FOTOGRAFIAKKOMENTATU (ikus EGA-programa,89. or.).

- OZENKI IRAKURRI: fonemen eba-. kera zuzena eta «sandhi» fenomenoak

ez ezik, hain sistematikoak ez direnbeste elementuak ere lantzeko: azen­tua, doinua, erritmoa, pausaldi eta ete­nak ...(ikus EGA-programa, 87. or.).

Ga.i,monograjikoa

- EMANDAKO TEXTU BATENAHOZKO LABURPENA EGIN.(EGA-programa, 90. or.).

* Bestelako ariketak (bakarka edo egiteko)- Textu labur batí buruz iritziak edo

burutazioak azaldu, iruzkinak egin.- Ofizioak (bi ikasleren artean).- Ofizioak (ikasle-irakaslea).- Txisteak kontatu.- Istorio mu tu luzeak («rolloak»): kon-

taera-deskripzioa.- Filme mutuak (bideoz): kontaera-des-

kripzioa. ·- Bapateko itzulpen ·globalak; arlo ko­

munikatiboak hartuz.

* Bestelako ariketak (klaseko guztiek edotaldeka egiteko)- Eztabaida: aldez aurretik aurkeztutako

gai batí buruz (ablapuntua textu labu­rra, grabaketa edota filme bat izan dai­teke).

- Role Playing (eztabaida bideratuak).- Eszena: «auzia», gartzela edo estilo

honetako rnontajeak.- Mintza-jolasak: misteriozko istorioak.- Pasadizoa: emandako gidoi bat antzez-

tu.- Gaiak aurretik emanda, antzerki labu­

rrak sortu eta aurkeztu.- Elkarlana: telesaioak, irratsaioak eta

horrelakoak.

* Ariketa fonetikoak

PROGRAMA • EGUTEGIA • FROGAK

* Zehaztu eta finkatzeko dago.

* Arlo honetako lan gehienak ESKOLANegingo dira ezinbestez (noizean behin pres­taketa lana etxerako uztea badago ere).

* Astean 5 eskola-ordu (ikastaro osoan 95eskola),

* «EMANDAKO TEXTU BATEN AHOZ­KO LABURPENA EGIN» ariketa:- Textuak nahiko luzeak izanik, etxean

prestatuko dute ikasleak, azalpena es­kolan egiteko.

- Astean behin, ostegunetan, GAI BA­TI BURUZ HIRU TEXTU EZBER­DIN BANATUKO DIRA, ostiraleaneskolan azaltzeko.

GAIA: aurreko egunetan «írakurriarenULERMENA lantzen» arloan erabilita­ko herbera.

HIRU TEXTU EZBERDIN proposatzen

Gai monografikoa

dira; taldeko ikasle guztiek ez dute,beraz, textu bera izango (azalpenakaberasteko, jendea ez aspertzeko, etab.)

- Ikastaro osoan: (19 x 3) 57 TEXTUbeharko dita 19 GAiren inguruan.

* Fonetika: arlo honetan Ianduko da bere­ziki.Era globalean gehienetan, noizean behin,batez ere lehen asteetan, ariketa bereziakegingo badira ere.Ondoko puntu hauek hartuko dita gogoan:

l. FONEMA «ZAILEN» BEREIZKETAETA EBAKERA ZUZENA.1.1. «Z/S» fonemak.1.2. «tz» / «ts» / «tx» / fonemak.1.3. «il» .. . «ill» («11» hotsaren eba-

kera zuzena).

57

1.4. Bustidurak.1.4.1. «Í» ondokoak: «in», «il».1.4.2. adierazkorrak «tt», «dd»,

«X».

2. DIPTONGO ETA HIATOAK. Hiatoproblematikoak, batez ere: i-o, i-e, u-a,u-e.

3. HOTS-ELKARKETAK («Sandhi» fe­nomenoak).3.l. «ez» partikulak eragindakoak.3.2. «BAIT» partikulak eragindakoak.3.3. Oso hedaturik dauden beste alda-

ketak: (-ez gero, batik bat, behi­nik behin, nork du ... ).

3.4. (!, n, r) + (z, s, x).

4. PROSODIA: azentua, doinua, errit­moa, pausaldi eta etenak.