Manual de Seguridad Para Periodistas. Reporteros Sin Fronteras 2015

8/20/2019 Manual de Seguridad Para Periodistas. Reporteros Sin Fronteras 2015

1/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ 1

GAJ]AB KM ^ML]SOKAK

PASA PMSOIKO^[A^Luça prántona para rmpirtmris mj zijas km romsli

]jotmk JatoijsMkunatoijab, ^nomjtofin ajk

Nubturab Irlajozatoij


2/135

GAJ]AB KM ^ML]SOKAK

PASA PMSOIKO^[A^Luça prántona para rmpirtmris mj zijas km romsli

]jotmk JatoijsMkunatoijab, ̂ nomjtofin ajk

Nubturab Irlajozatoij


3/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ >

ÇJKONM

PSÞBILI .................................................................................................................................................................... =

OJ[SIK]NNOÞJ4 Smpirtmris ôj Hrijtmras y ba pritmnnoþj km bispmroikostas........................................................................................................................................................................11

NAPÇ[]BI 14 Somslis naka vmz gás jugmrisis.............................................................1=

NAPÇ[]BI 34 Nþgi prmparar comj mb voadm ...............................................................................1<1. Nijinogomjti kmb tmrrmji y mvabuanoþj km bis romslis .........................1<3. Prmnaunoijms sajotaroas........................................................................................................... 30

>. Hirganoþj mj progmris auxobois y mj zijas «eistobms¶........................... 33;. Hojajzas, kinugmjtanoþj y hagoboa4 voada nij tus asujtis mj

irkmj............................................................................................................................................................. 3>=. Prmpara tu gineoba km rmpirtmri4 bostas km vmrohonanoþj........................ 3=

NAPÇ[]BI >4 Nþgi larajtozar tu smlurokak kurajtm ba gosoþj...................... >31. Abidagomjti, kmspbazagomjtis y nigujonanoijms...................................... >3

3. Ojstrunnoijms km smlurokak mj zijas km nigcatm.................................... >. Gojas y cigcas km ranogi.................................................................................................. ;=;. [ragpas, atmjtakis y mgcisnakas............................................................................. ;?=. Natástrihms jaturabms y mpokmgoas.............................................................................. ==8. Albigmranoijms, gajohmstanoijms y kosturcois.............................................. =?

5. Provanoþj km bocmrtak y tiga km rmemjms.............................................................. 88

NAPÇ[]BI ;4 Mb rmti km ba smlurokak kolotab......................................................................... 8?1. Bogpomza lmjmrab ajtms km sabor....................................................................................... 8?3. îcrm mb tmrrmji4 prukmjnoa y kosnrmnoþj............................................................... . Mj nijkonoijms mxtrmgas y mj nasi km ojtmrnmpnoþj...............................


4/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ ;

NAPÇ[]BI 84 Nurar bas emrokas hçsonas y bas psonibþlonas..................................... 5<1. Progmris auxobois a emrokis y annokmjtakis..................................... 5<3. Somsli km trauga4 nþgi prmvmjor emrokas psonibþlonas........ ?8

AJMUI O4[mxtis km rmhmrmjnoa sicrm ba pritmnnoþj km bis pmroikostas mjzijas km nijhbonti....................................................................................................................10=

AJMUI OO4 [mxtis cásonis sicrm ba bocmrtak km prmjsa........................... 11>

AJMUI OOO4 Narta km kmrmneis y kmcmrms km bis pmroikostas........... 11<

AJMUI OX4 Smbanoijms nij mb NONS..................................................................... 130

AJMUI X4 Nijtantis ôtobms.......................................................................................... 133AJMUI XO4 ̂ mluris km Smpirtmris ̂ oj Hrijtmras.................................... 135

AJMUI XOO4 Nursis km hirganoþj para zijas pmbolrisas.................... 1>0


5/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ =

PSÞBILI

]j mquopi km supmrvovmjnoa mj tu cibsobbi y mj tu nacmza

«Bis gumrtis eacrçaj pmrmnoki mj vaji so bis vovis sm jmlasmj avmrbis¶. Ba hrasm kmb hagisi nirrmspijsab km lumrra Sicmrt Napasm rmhomrm a tiki smr eugaji, pmri sm apbona mspmnoabgmjtm a bispmroikostas gumrtis mj mb nugpbogomjti kmb kmcmr. Ji vagis ahbalmbarjis aquç nij barlas y sigcrças mstakçstonas, pmri ¹quoïj ji

nijinm a uj i uja nibmla naçki mj uj toritmi, i qum sm nijvortoþ mjicdmtovi pir uj rmpirtadm9

Bagmjtacbmgmjtm, tajti mj zijas km lumrra nigi mj tomgpiskm paz, bas mstakçstonas gumstraj qum mb kmrmnei ojtmrjanoijab jicasta para pritmlmr a bis pmroikostas. Smpirtmris ôj Hrijtmras(S^H) pumkm ahorgar qum ea nijtrocuoki km hirga soljohonatova a bas

rmsibunoijms sicrm ba pritmnnoþj km bis pmroikostas qum mb Nijsmdikm ^mlurokak km bas Janoijms ]jokas akiptþ mj 3008 y 301=. Pmrikoneas rmsibunoijms ji sij ba pajanma, nigi tagpini bi sij bisNijvmjois km Lojmcra.

Pumsti qum jujna mxostorá romsli nmri para aqumbbis a bis qum suvinanoþj y su prihmsoþj bbmvaj a zijas pmbolrisas, parmnm qum ba

smlurokak ms, mj lraj gmkoka, asujti km bis pripois pmroikostas,tajti mj mb pbaji nibmntovi nigi mj mb ojkovokuab. Nibmntovi, pirqumms msmjnoab mstacbmnmr prinmkogomjtis mj bas rmkannoijms, nigpartorojhirganoþj mjtrm nibmlas y qum irlajozanoijms nigi Smpirtmrisôj Hrijtmras apirtmj rmnursis.


6/135


Mb Gajuab km smlurokak para pmroikostas qum pripijm Smpirtmrisôj Hrijtmras tomjm nigi icdmtovi pripirnoijar rmhmrmjnoas yprinmkogomjtis nijnrmtis para quomjms, mj uja msquoja i uj nagoji

sibotaroi, pumkmj tiparsm nij uj kmprmkakir km ba bocmrtak km prmjsa.Hrajnagmjtm, ji ms bi gosgi sabor a nágara i pbuga kmsnucomrtas,qum bbmvar mj ba gineoba uj mquopi km supmrvovmjnoa nigpumsti piremrragomjtas y mxpmromjnoa.

Mj nibaciranoþj nij ba ]JM^NI, Smpirtmris ôj Hrijtmras ihrmnmuja jumva mkonoþj km msta luça prántona para pmroikostas mj zijas km

romsli. Mb Gajuab , pucbonaki pir progmra vmz mj 1??3 y antuabozakimj varoas inasoijms, sm ea trakunoki ab ojlbïs, ab mspañib y ab áracm, ysm ea kostrocuoki mj tikis bis nijtojmjtms.

Nerostipem Kmbiorm^mnrmtaroi lmjmrab km Smpirtmris ôj Hrijtmras


7/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ <

]ja luça qum sogciboza uja annoþj niirkojaka

Mb kmrmnei a ba bocmrtak km mxprmsoþj ms uj kmrmnei eugaji y uja

bocmrtak hujkagmjtab nijsalraka mj mb Artçnubi 1? km ba Kmnbaranoþj]jovmrsab km bis Kmrmneis Eugajis. Mj progmr bular, pirqum msuj kmrmnei mj sç gosgi „ mb km pikmr cusnar, rmnocor y kohujkorbocrmgmjtm ojhirganoijms m okmas pir nuabquomr gmkoi-, pmri tagcoïjpirqum pmrgotm mb mdmrnonoi bocrm - y ba pritmnnoþj - km tikis biskmgás kmrmneis hujkagmjtabms. Mj mb nursi km ba Eostiroa, guneassotuanoijms jis eaj mjsmñaki qum, nuajki ba bocmrtak km mxprmsoþj

nigomjza a kmsgirijarsm, bas kmgás bocmrtakms hujkagmjtabms jitarkaj mj nirrmr ba gosga sumrtm.

Mb Anta Nijstotutova km bas Janoijms ]jokas para ba Mkunanoþj, baNomjnoa y ba Nubtura (]JM^NI) apricaka mb 18 km jivomgcrm km1?;= bm ka mj su artçnubi progmri ba gosoþj km «prigivmr ba bocrmnornubanoþj km bas okmas gmkoajtm ba pabacra y ba ogalmj¶. Ba bocmrtak

km mxprmsoþj y sus niribarois, ba bocmrtak km ojhirganoþj y ba bocmrtakkm prmjsa, mstáj mj mb mponmjtri kmb gajkati km ba ]JM^NI. Bispmroikostas y bis gmkois km nigujonanoþj rmprmsmjtaj uj papmbnbavm mj mb mdmrnonoi y kmhmjsa km msta bocmrtak hujkagmjtab y, pirmsi, sij icdmtovis hrmnumjtms km quomjms quomrmj ogpijmr uj hïrrminijtrib sicrm ba ojhirganoþj km bis noukakajis y mb kmcatm pôcboni.Ba abtçsoga nohra km pmroikostas gumrtis mj mb nugpbogomjti kmb kmcmr

mj bis ôbtogis añis -gás km


8/135


Mj mstm smjtoki, ms ogpirtajtm rmnirkar ablujas nohras ojquomtajtms.^mlôj mb ojhirgm km ba Kormntira Lmjmrab km ba ]JM^NI, ba lrajgayirça - naso mb ?=% - km bis pmroikostas gumrtis mj mb nugpbogomjti

kmb kmcmr sij pmroikostas binabms. Ba gayirça km bis pmroikostasasmsojakis ji nucrçaj nijhbontis argakis, soji asujtis binabms. Piritra partm, mj bis ôbtogis komz añis, sþbi sm eaj rmsumbti mb 8,8% kmbis asmsojatis km pmroikostas. ^m trata km uja tasa km ogpujokak kmgás km ?0%, bi qum, icvoagmjtm, mjvça uj gmjsadm kmstruntovi aba sinomkak. Asmsojar a uj pmroikosta para eanmrbi nabbar naso jujnatomjm nijsmnumjnoas para bis rmspijsacbms.

Nij mb hoj km kar uja rmspumsta niirkojaka y givobozar a tikis bisgomgcris, mb Nijsmdi km kormntirms mdmnutovis km irlajosgis km basJanoijms ]jokas apricþ mb 13 km Acrob km 3013 uj Pbaj km Annoþjkm ba IJ] para ba smlurokak km bis pmroikostas y ba numstoþj km baogpujokak km bis nrçgmjms nijtra pmroikostas. Mstm Pbaj km Annoþjms uj gmnajosgi km niirkojanoþj kitaki km uj mjhiqum gubtopartoti

qum pmrgotm ba pumsta mj garnea km uja mstratmloa lbicab paragmdirar ba pritmnnoþj km bis pmroikostas. Mb 15 km konomgcrm km 301>,ba Asagcbma Lmjmrab km ba IJ] apricþ ba rmsibunoþj 85/18> sicrmba smlurokak km bis pmroikostas qum prinbagaca mb 3 km jivomgcrmnigi mb Kça Ojtmrjanoijab para pijmr hoj a ba ogpujokak km bisnrçgmjms nijtra pmroikostas, y mjnarlaca a ba ]JM^NI niirkojar baapbonanoþj kmb Pbaj km Annoþj. Kmspuïs sm eaj akiptaki jugmrisas

rmsibunoijms pir partm km ba Asagcbma Lmjmrab km ba IJ], mbNijsmdi km Kmrmneis Eugajis, ba ]JM^NI y bas irlajozanoijmsojtmrlucmrjagmjtabms rmloijabms, bi qum nmrtohona mb hirtabmnogomjtikmb sostmga jirgatovi sicrm ba numstoþj km ba smlurokak pmroikostas.

Mb Pbaj km Annoþj eanm eojnapoï mj ba ogpirtajnoa km nijnomjnoar


9/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ ?

ab pôcboni sicrm ba smlurokak km bis pmroikostas y ba numstoþj km baogpujokak6 km nrmar gmnajosgis km pritmnnoþj6 km hirtabmnmr banapanokak kmb pikmr dukonoab, km bas humrzas kmb irkmj, kmb mdïrnoti y

km ba sinomkak novob sicrm bas icbolanoijms y nigprigosis rmbatovis aba smlurokak km bis pmroikostas qum eaj asugoki bis Mstakis.

Hrmjtm a bas jumvas agmjazas y kmsahçis km uja prihmsoþj naka vmzgás pmbolrisa sm rmquomrm ba givobozanoþj km tikis bis ogpbonakis.Mjtrm bas guneas ojonoatovas y cumjas prántonas ogpbmgmjtakas paragmdirar ba smlurokak km bis pmroikostas, eay qum kmstanar mb Gajuab

km smlurokak para pmroikostas km Smpirtmris ^oj Hrijtmras y ba]JM^NI, nuya progmra vmrsoþj sm prikudi mj 1??3 y hum trakunokia guneis okoigas, y qum ea soki rmmkotaki varoas vmnms kmskmmjtijnms. Mj 301=, gás km 30 añis kmspuïs, bas agmjazas nijtrabis pmroikostas eaj mvibunoijaki. Eaj surloki jumvis romslis y itrissm tomjmj aeira gás mj numjta. Para rmspijkmr a mstis nagcois, mbGajuab sm ea mjroqumnoki nij jumvis napçtubis. Aeira sm acirka mb

tmga km ba smlurokak ojhirgátona, qum sm mstá nijvortomjki mj ujaprminupanoþj naka vmz gayir para ba prihmsoþj (ba ]JM^NI anacakm pucbonar uj mstukoi qum ajaboza bis romslis para bis pmroikostasmj mb tmrrmji km ba smlurokak kolotab4 Nijstrunnoþj km uja ^mlurokakKolotab para mb Pmroikosgi)6 bas bmsoijms hçsonas y mb romsli km traugapsonibþloni para bis pmroikostas qum nucrmj nijhbontis argakisi kmsastrms jaturabms6 bas gmkokas km pritmnnoþj mj nasis km

mpokmgoas, y tagcoïj mb pricbmga km ba voibmjnoa smxuab, mj partonubar,para bas pmroikostas.

Jojlôj ogpbonaki pumkm rmsibvmr mj sibotaroi mb ojgmjsi rmti km basmlurokak km bis pmroikostas. Mb Gajuab rmprmsmjta uja najtokaksoljohonatova km nijinogomjti y mxpmromjnoa anugubaka kurajtm


10/135


añis pir pmroikostas, gmkois km nigujonanoþj y irlajozanoijmskmhmjsiras km ba bocmrtak km mxprmsoþj. Gmkoajtm ba rmnipobanoþj ysçjtmsos km mstas cumjas prántonas apirtakas pir kovmrsas humjtms,

mb Gajuab sogciboza, a su gajmra, ba vibujtak km bis partonopajtmskm tracadar km uja gajmra gás niirkojaka y ujoka para hirtabmnmr basmlurokak km bis pmroikostas y bunear nijtra ba ogpujokak.

Luy Cmrlmr

Kormntir km ba Kovosoþj km ba Bocmrtak km Mxprmsoþj y mb Kmsarribbi km bisGmkois km Nigujonanoþj km ba ]JM^NI


11/135


OJ[SIK]NNOÞJ4 SMPIS[MSI^ ÔJHSIJ[MSA^ _ BA PSI[MNNOÞJ KM BI^PMSOIKO^[A^

Mj ablujis paçsms, uj pmroikosta pumkm pasar varois añis mj ba nárnmb piruja pabacra i uja ogalmj. Mjnarnmbar i gatar a uj pmroikosta ms mbogojara uj tmstoli nbavm y agmjazar mb kmrmnei km tikis a ba ojhirganoþj, pirmsi, Smpirtmris ôj Hrijtmras (S^H) tracada a koaroi pir ba bocmrtak kmba prmjsa.

Kmskm su nrmanoþj mj Gijtpmbbomr, mj 1?5=, easta su jigojanoþj paramb Prmgoi Jicmb km ba Paz, mj 301;, mj mstis >0 añis, S^H ea bilrakinijvmrtorsm mj uja IJL ojtmrjanoijab nij mstatus nijsubtovi ajtm basJanoijms ]jokas y ba ]JM^NI. Ba annoþj km ba irlajozanoþj bbmla eiy abis nojni nijtojmjtms a travïs km sus smnnoijms janoijabms -km Cmrbçj aLojmcra y km Mstinibgi a Gakrok-, sus ihonojas mj \aseojltij, Crusmbasy Sçi km Dajmori, y ba rmk lbicab km gás km 1=0 nirrmspijsabms mj 1>0paçsms.

Nij su tracadi koaroi y sus nagpañas km givobozanoþj, Smpirtmris ôjHrijtmras4

• Kmhomjkm a bis pmroikostas y nibacirakirms km gmkois km

nigujonanoþj mjnarnmbakis i pmrsmluokis pir eanmr su tracadi,y kmjujnoa bis acusis y tirturas qum suhrmj mj guneis mstakis.• Smlostra bis ataqums a ba bocmrtak km ojhirganoþj y bas alrmsoijms

nijtra pmroikostas, a ba vmz qum bunea para qum rmtrinmkaj banmjsura y bas bmyms kmstojakas a rmstrojlor ba bocmrtak km prmjsa.

• Nijnmkm naka añi uj nmjtmjar ayukas mnijþgonas a


12/135


pmroikostas i gmkois km nigujonanoþj mj apuris (eijiraroisbmlabms, lastis gïkonis, nigpra km mquopis, mtn.), asç nigi parahagoboas km pmroikostas mjnarnmbakis.

• Antôa para gmdirar ba smlurokak km bis pmroikostas, mspmnoabgmjtmmj zijas km nijhbonti, y pripirnoijajki asostmjnoa nijnrmta4smluris, prïstagi km mquopis km pritmnnoþj, hirganoþj mjsmlurokak ojhirgátona, y asostmjnoa tmbmhþjona 3; eiras, tikisbis kças, soj mxnmpnoþj.

Ba smlurokak km bis pmroikostas4 uj kmrmnei qum eay qum kmhmjkmr

Smpirtmris ̂ oj Hrijtmras ea rmprmsmjtaki uj papmb nbavm mj ba akipnoþjpir partm kmb Nijsmdi km ^mlurokak km bas Janoijms ]jokas km basrmsibunoijms 15 y 3333, km 3008 y 301= rmspmntovagmjtm, sicrmba pritmnnoþj km bis pmroikostas mj nijhbontis argakis. S^H pokm aeiraqum sm ogpbmgmjtmj gmnajosgis para apbonar mb kmrmnei ojtmrjanoijabqum ojnbuyaj4

• Ba nrmanoþj km ba holura kmb Smprmsmjtajtm Mspmnoab kmb^mnrmtaroi Lmjmrab mj gatmroa km smlurokak para bis pmroikostas,nij ba gosoþj km supmrvosar mb nugpbogomjti pir partm km bisMstakis gomgcris km sus icbolanoijms mj gatmroa km pritmnnoþjkm quomjms sm kmkonaj a ba ojhirganoþj. Mstm rmprmsmjtajtmearça rmnigmjkanoijms, abmrtarça km hirga ojgmkoata ab

^mnrmtaroi Lmjmrab y ab Nijsmdi km ^mlurokak km ba IJ] mjnasi km alrmsoþj, y tmjkrça napanokak para ojvmstolar km hirgasucsokoaroa nuajki ji sm rmabonm uja ojvmstolanoþj pir partm kmuj Mstaki mj nuyi tmrrotiroi sm eaya nigmtoki uja alrmsoþjnijtra uj pmroikosta.

• Ba rmgosoþj pir partm kmb Nijsmdi km ^mlurokak km ba IJ] a ba


13/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ 1>

Nirtm Pmjab Ojtmrjanoijab (NPO) km bis nrçgmjms nigmtokis nijtrapmroikostas mj ôroa m Oraf, kmbotis qum pumkmj smr nabohonakisnigi nrçgmjms km lumrra smlôj mb kmrmnei ojtmrjanoijab.

• Ba agpboanoþj kmb abnajnm km ba pritmnnoþj km bis pmroikostas a bisji prihmsoijabms -cbilumris, ojtmrjautas- y a tomgpis km paz, gásabbá km bas sotuanoijms km nijhbonti argaki.

Ba smlurokak mj ba prántona4 ayuka nijnrmta

Ba smlurokak km bis pmroikostas kmpmjkm mj lraj gajmra km basprmnaunoijms qum tigaj mj su tracadi, y pir msi, S^H bms prmstanasnis, neabmnis ajtocabas y cabozas km mgmrlmjnoa, y bms ihrmnmnursis km hirganoþj mj smlurokak ojhirgátona, asç nigi pþbozas kmsmluris para rmpirtmris qum sabmj a nugpbor uja gosoþj.

Para nigpricar ba kospijocobokak km mquopi4 S^HOjtmrjanoijab, [email protected]

^mnnoþj Mspañiba4 [email protected]

S^H tagcoïj larajtoza, lranoas a ba aboajza nij Agmronaj Mxprmss,asostmjnoa tmbmhþjona km mgmrlmjnoa, kospijocbm 3; eiras ab kça, tikisbis kças kmb añi. Nij uja bbagaka ab jôgmri «Î^ Prmssm¶, +>> (0)1.;


14/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ 1;

]ja luça para tikis bis qum sm kmkonaj a ba ojhirganoþj

Smpirtmris ôj Hrijtmras pijm a kospisonoþj km bis pmroikostas mstaluça prántona, pucbonaka mj nibaciranoþj nij ba ]JM^NI y trakunokaa varois okoigas. Kmstojaki mspmnoabgmjtm a bis pmroikostas qumanukmj a zijas pmbolrisas, mstm gajuab ihrmnm nijsmdis prántonispara mvotar bas tragpas «sicrm mb tmrrmji¶ y rmnumrka bas jirgasbmlabms ojtmrjanoijabms qum pritmlmj ba bocmrtak km prmjsa.

Msta luça ji prmtmjkm smr jo mxeaustova jo ojhabocbm, pmri apirtanijsmdis prántonis para smluor ajtms, kurajtm y kmspuïs km ujagosoþj mj ármas pmbolrisas. Mstá koroloka a tikis aqumbbis qumojtmrvomjmj mj ba ojhirganoþj. Km emnei, mb asmsojati mj 301; kmbis pmroikostas mstakiujokmjsms Dagms Hibmy y ^tmvmj îtbihh, qumtracadacaj nigi hrmmbajnmrs mj ôroa, pusi trostmgmjtm km rmbomvm bisromslis, naka vmz gayirms, qum nirrmj bis pmroikostas ojkmpmjkomjtmsqum voadaj pir su numjta a uja zija eistob.

Mj hmcrmri km 301=, mj Jumva _irf, uj lrupi km ujis smsmjtagmkois km nigujonanoþj y mjtokakms pritmntiras km bis pmroikostas„ mjtrm bas qum sm nijtaca S^H „ sm nigprigmtoþ nij mstm hoj amstacbmnmr bas rmlbas km smlurokak qum sm kmcmj prigivmr mj basnibaciranoijms km bis gmkois km nigujonanoþj nij bis pmroikostasojkmpmjkomjtms qum tracadaj mj zijas km romsli. Mj mb Napçtubi = smihrmnmj kmtabbms km msta ojonoatova ojtmrjanoijab, asç nigi mdmgpbis

km bis mshumrzis km guneis mkotirms pir gmdirar ba smlurokak km suspmroikostas.


15/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ 1=

NAPÇ[]BI 14 SOM^LI^ NAKA XMT GÁ^J]GMSI^I^

Para bis pmroikostas, bas gosoijms km «abti romsli¶ nirrmspijkmj asotuanoijms mj bas qum ba pricacobokak km qum sm vma ahmntaka ba ojtmlrokakhçsona -gumrtm, bmsoþj i mjhmrgmkak lravm- ms soljohonatovagmjtm supmroira ba jirgab. Pumkm tratarsm km4

• mjtirjis eistobms, kontakuras, zijas km lumrra, ojsurrmnnoijms inrogojabokak, asç nigi tmrrotirois nij nbogas i tmrrmjis mxtrmgis

-smbvas, zijas pibarms, kmsomrtis-6• anijtmnogomjtis pmbolrisis4 gajohmstanoijms voibmjtas, kosturcois,

atmjtakis tmrrirostas, annokmjtms quçgonis, kmsastrms coibþlonisi junbmarms, natástrihms jaturabms -tmrrmgitis, euranajms,ojujkanoijms, mtn.-, i pajkmgoas6

• antovokakms km abti romsli4 ojvmstolar a lrupis tmrrirostas, gahoas,mxtrmgostas voibmjtis y/i qum ogpboqumj tracadar km ojnþljoti.

Bis pmroikostas nigi icdmtovis

Kmskm 300=, gás km


16/135


ba volobajnoa km sus antovokakms y ba ojtmrnmpnoþj km sus katis. Ba smlurokakkolotab ms uj kmsahçi mj nijstajtm mvibunoþj y bm emgis kmkonaki ujnapçtubi apartm mj msta mkonoþj (Napçtubi ;).

Bas gudmrms pmroikostas, uj icdmtovi kicbm

Naka vmz gás gudmrms sm ojnirpiraj a ba prihmsoþj, y surlmj jumvisromslis, nigi mb anisi y ba voibmjnoa smxuab. Ba hmriz alrmsoþj a ujarmpirtmra km lumrra km ba nakmja NC^ mj ba Pbaza [aeror km Mb Naori, mj3011, ayukþ a bmvajtar mb tacô km ba voibmjnoa smxuab km ba qum pumkmjsmr vçntogas bas pmroikostas. ̂ mlôj uj mstukoi km ba Ojtmrjatoijab \igmj‟s

Gmkoa Hiujkatoij (O\GH), rmabozaki mjtrm ? a mjmri km 301;, naso ba gotak km bas mjnumstakas kodiqum eacçaj soki icdmti km anisi smxuab mj rmbanoþj nij su tracadi. A pmsarkm qum inurrmj sicrm tiki mj bas rmkannoijms, mstas prmsoijms tagcoïjsm prikunmj mj mb nursi km rmpirtadms i kurajtm bas rumkas km prmjsa. Mbmstukoi rmvmba qum uja km naka somtm mjnumstakas kodi eacmr soki vçntogakm voibmjnoa smxuab hçsona -mj su gayirça acusis - y qum, km mbbas, inei km

naka komz ji sm atrmvomrij a kmjujnoar bis ataqums.Ba Kormntira Lmjmrab km ba ]JM^NI, Oroja Cifiva, ea kmjigojaki a bavoibmjnoa nijtra bas gudmrms pmroikostas nigi «kicbm ataqum¶ - tajti pirsu lïjmri y nigi pir su prihmsoþj -. Hrmjtm a mstm hmjþgmji, mb Nijsmdikm ̂ mlurokak Janoijms ]jokas, mj su rmsibunoþj 3333 kmb 3< km gayi km301=, kmstana mb «romsli partonubar¶ ab qum bas pmroikostas y tracadakiraskm gmkois km nigujonanoþj mstáj mxpumstas mj su tracadi, a ba vmz qumbbagaca a nijsokmrar konei romsli mj bas gmkokas para larajtozar susmlurokak mj bis nijhbontis argakis.

Ajtm msta rmabokak, y lranoas a bis nijsmdis km pmroikostas vmtmrajas, bisnapçtubis km msta luça kaj rmnigmjkanoijms prántonas para bas gudmrmsqum tracadaj sicrm mb tmrrmji.


17/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ 1<

NAPÇ[]BI 34 NÞGI PSMPASAS COMJ MB XOADM

Para sabor km voadm eanoa uja zija km romsli, eay qum prmpararsm, tajtimj mb aspmnti hçsoni nigi mj mb gmjtab y mb bilçstoni. Msti rmquomrmuj tracadi km rmnipobanoþj km ojhirganoþj6 uja mvabuanoþj nuokakisakmb romsli6 ba okmjtohonanoþj km hanobotakirms (hoxmrs) y nijtantis kmnijhoajza, y mb kmsarribbi km pritinibis km smlurokak y nigujonanoþjpara bis kmspbazagomjtis.

1. NIJINOGOMJ[I KMB [MSSMJI _ MXAB]ANOÞJ KM BI^ SOM^LI^

Smnipoba tika ba ojhirganoþj pisocbm sicrm ba zija a ba qum vas a voadar4sotuanoþj km ba smlurokak, km ba sinomkak, ba pibçtona, ba sajokak, mb nboga,bis gmkois km nigujonanoþj, bas ojhramstrunturas, mtn. Hagoboarçzatm nijba nubtura y bas nistugcrms, asç nigi nij bis nþkolis km vmstogmjta ynigpirtagomjti4 msti tm ayukará a nigprmjkmr gmdir mb mjtirji ab qumtm vas a ojnirpirar.

Para rmnacar mb gáxogi km ojhirganoþj antuabozaka, kmcms nijsubtar a4

• bis gmkois km nigujonanoþj binabms y nibmlas qum ya

mstïj mj mb bular i qum eayaj mstaki. Mb cina a cina tm

ayukará a mjnijtrar a uj hoxmr, a uj nijkuntir, abidagomjtiy rutas rmnigmjkakas. Mj bas rmkms sinoabms eay lrupis kmkosnusoþj km pmroikostas qum ojtmrnagcoaj nijsmdis (pirmdmgpbi, [em Xubturm Nbuc mj Hanmciif).

• Bas autirokakms kopbigátonas km tu paçs, rmprmsmjtajtms km


18/135


ba IJ] y irlajozanoijms ji lucmrjagmjtabms qum tracadmjmj mb bular.

• Ojvmstolakirms, tracadakirms eugajotarois y gobotarms

hagoboarozakis nij ba zija.• Pmroikostas mxpmrogmjtakis4 prmlôjtabms nþgi acirkarçaj mbbis

ba gosoþj.

Ojhþrgatm km bis pmrgosis y anrmkotanoijms qum jmnmsotas para bbmlara or ab paçs i rmloþj. Ablujis trágotms pumkmj smr baciroisis, pmri ujavmz mstïs abbç, smjtorás abovoi ab bbmvar nijtoli mb pasm qum tm sibonotaj

mj uj pumsti km nijtrib.

Mvabôa gojunoisagmjtm bis romslis

Ajtms km partor, eaztm bas soluomjtms prmlujtas4

• ¹[mjli suhonomjtm ojhirganoþj sicrm ba zija qum gm mspmra9• Mb ojtmrïs pmroikçstoni kmb tmga, ¹dustohona km vmrkak bis romslis

qum viy a nirrmr9• ¹Nuábms sij tikis bis pisocbms romslis y nþgi tmjli prmvosti

eanmrbms hrmjtm9• ¹Em prmvosti uj pritinibi para gajtmjmrgm mj nijtanti nij ba

rmkannoþj i nij go hagoboa9• ¹[mjli lajas km or9, ¹mstiy prmparaki hçsona y

psonibþlonagmjtm9

Nijinm tus bçgotms4 so uja gosoþj tm parmnm kohçnob y ji tomjmsautïjtonas lajas km or, eacba nij tu dmhm i nij abluomj nmrnaji a to.Msnunea a tu ojstojti y ji tm humrnms.

Ba CCN, oluab qum mb Siry Pmnf [rust -uja irlajozanoþj qum ayuka abis pmroikostas ojkmpmjkomjtms-, rmnigomjka qum sm pijla pir msnroti


19/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ 1?

uja mvabuanoþj km bis romslis prmvostis mj mb garni km ba gosoþj, asçnigi bas gmkokas kmstojakas a gojogozarbis, ya sm tratm km romslis paraba sabuk, a nausa kmb nboga, rmbanoijakis nij bas ojhramstrunturas, pir

gubtotukms, nigcatms, pmbolri km smnumstris, km atmjtakis, mtn.Mj sus pálojas wmc, ba Hujkanoþj Siry Pmnf (www.rirypmnftrust.irl)y mb Ojtmrjatoijab Jmws âhmty Ojstotutm (OJÔ, www.jmwssahmty.irl)ihrmnmj bostas km vmrohonanoþj y pbajtobbas para nigpbmtar uja mvabuanoþjkm romslis, asç nigi para mstacbmnmr uj pritinibi km nigujonanoþjtajti nij ba rmkannoþj kmb gmkoi nigi nij itris nijtantis nbavm, nijmb hoj gajtmjmrbis ojhirgakis y para abmrtarbis mj nasi km mgmrlmjnoa.

Somslis para mb pmroikosta «mgpitraki¶

Para nucror bis nijhbontis argakis nmrna km ba bçjma km humli,guneis pmroikostas anijsmdaj, pir razijms km smlurokak, or«mgpitrakis¶ mj uja km bas humrzas prmsmjtms (mdïrnoti rmlubari lrupi rmcmbkm) gomjtras sm rmaboza uj rmpirtadm, y nijhoarsm asu pritmnnoþj. Mj msm nasi, mb pmbolri ms qum pumkmj nijvmrtortmmj cbajni km kosparis i km ataqums kmb cajki nijtraroi. Pir msi,sm anijsmda gunea prukmjnoa a bis pmroikostas «mgpitrakis¶(mgcmkkmk, mj ojlbïs) mj bas zijas km nigcatm, y qum smkostojlaj somgprm km bis gobotarms pir su atumjki, ibvokájkismkm ba ripa km naguhbadm m okmjtohonájkism nij bas pabacras«PSM^^¶ i «[X¶. Nigi rmnirkatiroi, y mj vortuk kmb artçnubi


20/135


3. PSMNA]NOIJM^ ÂJO[ASOA^

Jujna voadms a uja zija pmbolrisa so ji tm mjnumjtra mj cumj

mstaki km sabuk, tajti hçsona nigi psonibþlona. Prmpara mb voadmnij ajtmbanoþj, ya qum ablujas vanujas sm kmcmj akgojostrar trmssmgajas ajtms km ba saboka.

Eaztm uj nemqumi gïkoni nigpbmti.

Xm a vmr ab kmjtosta, para mvota uj kibir km gumbas mj uja zija

km lumrra.Pijtm ab kça nij bas vanujas, rmlçstrabas mj tu nartobba kmvanujanoþj ojtmrjanoijab.

Avmrolua tu lrupi sajluçjmi y tus abmrloas, m ojnirpþrabis atus tardmtas km okmjtohonanoþj.

ô mstás tigajki ablôj gmkonagmjti, asmlôratm km qum4

• tomjms uja nipoa km ba rmnmta nij ba kmjigojanoþj ojtmrjanoijab,• bbmvas mb kicbm km ba najtokak km gmkonanoþj qum jmnmsotas para

tiki mb voadm,• vas a gajtmjmr a gaji tu gmkonanoþj.

Antuaboza bas vanujas «nbásonas¶4

• Kohtmroa, tïtajis y piboigombotos• [is hmroja• âragpoþj, papmras, rucïiba


21/135


Xanujas mspmnçfinas para mb voadm4 ablujas sij jmnmsaroas, nijsubta ba

páloja wmc kmb Ojstotuti Pastmur (*)

• Homcrm agarobba (Áhrona ûcsaearoaja y Agazijça)• Homcrm tohiokma (paçsms mj kmsarribbi)• Empatotos A (paçsms mj kmsarribbi)• Empatotos C (para mstajnoas barlas)• Sacoa (zijas aosbakas)• Mjnmhabotos dapijmsa (zijas rurabms km Ojkoa y mb ûkmstm

Asoátoni)• Mjnmhabotos pir larrapatas (zijas rurabms tmgpbakas km Muripa

Nmjtrab y kmb Mstm)• Gmjojlotos gmjojlinþnona A + N + \1>= + _ (mj mb âemb, y

icbolatiroa mj Ba Gmna)• âragpoþj mj nomrtis paçsms

Nijsubtar bas rmnigmjkanoijms smlôj mb paçs mj www.pastmur.hr

(*) Mb Gojostmroi km Asujtis Mxtmroirms km Mspaña ihrmnm ojhirganoþjmspmnçhona sicrm bas vanujas mj naka paçs km kmstoji. ettp4//www.mxtmroirms.lic.ms/pirtab/ms/smrvonoisabnoukakaji/sovoadasabmxtrajdmri/palojas/rmnigmjkanoijmskmvoadm.aspx

Prmvmjnoþj km ba gabaroa

Ba gabaroa ms uj pricbmga km sabuk pôcbona a jovmb gujkoab qum ahmnta

projnopabgmjtm a bis eacotajtms km paçsms triponabms, mspmnoabgmjtmbis qum vovmj mj mb Áhrona ûcsaearoaja. Ba Irlajozanoþj Gujkoab km baâbuk (IG^) rmlostra naka añi ujis 300 gobbijms km nasis km gabaroaqum nausaj gás km =00.000 gumrtms. Para prmvmjor ba gabaroa eay qumtmjmr mj numjta ba zija lmilráhona y ba kuranoþj km ba mstajnoa y smcasa, oluab qum para bis turostas, mj4


22/135


• pritmnnoþj nijtra bas ponakuras km gisquotis (rmpmbmjtms,gisquotmras).

• Prihobaxos nij gmkonagmjtis (para tigar mb kça km saboka y

nijtojuar kmspuïs km ba vumbta).• Koaljþstoni km ba homcrm y tratagomjti km bis ataqums km gabaroa.

>. HISGANOÞJ MJ PSOGMSI^ A]UOBOI^ _ MJ TIJA^ ―EI^[OBM^‟

Ms rmnigmjkacbm eanmr uj nursi km progmris auxobois y antuabozarrmlubargmjtm bis nijinogomjtis. Msta hirganoþj -qum sm pumkm

smluor a travïs km ba Nruz Sida i Pritmnnoþj Novob- tm mjsmñará aapbonar bis progmris auxobois mj sotuanoijms km mgmrlmjnoa. Mj supáloja wmc CCN Anakmgy, ba CCN tagcoïj ihrmnm uj vçkmi qummjsmña tántonas km sabvagmjti, sicrm tiki mj nasis emgirraloalravm mj pomrjas y tþrax.

Ablujis gmkois y asmlurakiras tagcoïj ajogaj a bis pmroikostas

a asostor a nursis km hirganoþj mspmnçhonis para ojhirgar mj zijas«eistobms¶, qum sumbmj kurar varois kças y mstáj ogpartokis pirmxgobotarms. A bis pmroikostas sm bms mjsmña, pir mdmgpbi, a kmtmntargojas i a givmrsm mj zijas km nigcatm y sm bms pijm a prumcamj sogubanoijms km smnumstris. Mstis nursis sij pripirnoijakisprojnopabgmjtm pir mjtokakms provakas, pmri mb Gojostmroi km Kmhmjsahrajnïs tagcoïj irlajoza kis tabbmrms lratuotis ab añi. Ba irlajozanoþj

SO^N (rosntraojojl.irl) tagcoïj ihrmnm nursis lratuotis, hojajnoakisgmkoajtm kijanoijms, a pmroikostas ojkmpmjkomjtms qum tracadaj mjzijas km romsli. Ba bosta km irlajozanoijms holura mj mb Ajmxi XOO.


23/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ 3>

;. HOJAJTA^, KIN]GMJ[ANOÞJ _ HAGOBOA4 XOADA NIJ []^

A^]J[I^ MJ ISKMJ

^mluris

Mspmnoabgmjtm so tracadas nigi pmroikosta ojkmpmjkomjtm, asmlôratmkm qum tomjms uja pþboza km smluris km asostmjnoa qum nucra bamjhmrgmkak, ba rmpatroanoþj, ba kosnapanokak y ba gumrtm. Kmkonatomgpi a nigparar ihmrtas y asmlôratm km qum bas nbáusubasnijtrantuabms sij nigpatocbms nij bas nijkonoijms km tu gosoþj4

ablujas pþbozas ji nucrmj romslis km lumrra, tmrrirosgi m ojnbusigajohmstanoijms. Ojhþrgatm tagcoïj sicrm ba pisocobokak km nagcoarba pþboza mj mb nursi km uja gosoþj, pir mdmgpbi, para añakor ujjumvi paçs i uja jumva natmlirça km romsli. Bbmva mb nijtanti kmmgmrlmjnoa km tu nigpañça km smluris y tmj nbaris nuábms sij bisprinmkogomjtis qum kmcms smluor para sibonotar tu rmpatroanoþj mjnasi km annokmjtm i pir uj pricbmga km sabuk. Eaz sacmr mstis katisa tus nijtantis nbavm ajtms km partor.

Kmcms sacmr qum Smpirtmris ^oj Hrijtmras ihrmnm uj smluriakaptaki mspmnçfinagmjtm a pmroikostas qum voadaj pir gosoijms pmbolrisas (vmr mb Ajmxi XO).

Hojajzas, tmstagmjti y voka pmrsijab

Ajtms km sabor, arrmlba bis asujtis hojajnomris i akgojostratovis qumpikrçaj nijvmrtorsm mj uja prminupanoþj kurajtm ba gosoþj4 kmnbaranoþjkm ogpumstis, prmvosoþj km habbmnogomjti, mtn.Eaz uj mshumrzi pir rmsibvmr tika kmsavmjmjnoa nij hagoboarms iagolis ajtms km sabor, nij mb hoj km mvotar qum bas kosputas ji rmsumbtasgojmj tu girab y tu nijnmjtranoþj kurajtm mb voadm.


24/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ 3;

^mlurokak kolotab

ô tm napturaj kurajtm ba gosoþj, uja km bas progmras nisas qum pikrçajeanmr tus naptirms ms msnrocor tu jigcrm mj uj cusnakir para sacmr gás

sicrm to. Pir bi tajti, rmnigmjkagis qum ealas uja «bogpomza lmjmrab¶(vmr mb Napçtubi ;)4

• âb km voadm nij uja okmjtokak kolotab bi gás «vorlmj¶ pisocbm,tajti mj Ojtmrjmt nigi mj bis aparatis qum bbmvms (irkmjakir ytmbïhiji ojtmbolmjtm).

• Kmtmnta bis romslis, asç nigi nuábms sij tus katis gássmjsocbms.

• Ojstaba emrragomjtas km smlurokak ojhirgátona y hagoboarçzatmnij su usi.

Pir ôbtogi, y ya qum pikrças pmrkmr tus kinugmjtis km okmjtokak kurajtm bagosoþj, para kmgistrar a bis pisocbms smnumstrakirms qum mrms pmroikosta,y ji uj mspça, tm pumkm rmsubtar ôtob nrmar ajtms km sabor uja páloja wmcpmrsijab provaka, pritmloka pir nijtrasmña, kmskm ba qum kmsnarlartm nomrtiskinugmjtis pmrsijabms (kinugmjti km okmjtokak, pasapirtm, rmnmtasgïkonas) y bis kinugmjtis qum tm anrmkotaj nigi pmroikosta (tardmta kmprmjsa, narta km ba rmkannoþj kmsnrocomjki ba gosoþj…).Para nrmar konea páloja smlura, casta nij acror uj cbil lratuoti mj ujapbatahirga topi \irkprmss, y nrmar uj pist i uja páloja, ojnirpirar tuskinugmjtis y, a nijtojuanoþj, mj bas ipnoijms avajzakas km «vosocobokak¶,smbmnnoijar «Provaki¶ y «Pritmloki pir nijtrasmña¶ ajtms km pucbonarbi. Gássogpbm aôj, pumkms nrmar uja kormnnoþj km nirrmi mbmntrþjoni «kirgoka¶, sþbi

para luarkar uja nipoa km tus kinugmjtis4 ojnirpira mstis kinugmjtis auj cirrakir km gmjsadm km msta jumva kormnnoþj km nirrmi mbmntrþjoni yaprïjkmtm km gmgiroa ba nijtrasmña (jita4 ba nijtrasmña kmcm smr ôjona, jikmcm smr hánob km akovojar a partor km bas nijtrasmñas km tus itras numjtas). Mjnasi km smnumstri, pumkms kmnor a tus naptirms qum nijstatmj tu okmjtokaknigpricajki mstm nirrmi mbmntrþjoni i ba wmc nrmaka nij mstm hoj.


25/135


=. PSMPASA [] GINEOBA KM SMPIS[MSI4 BO^[A^ KM XMSOHONANOÞJ

Smôjm uj «mquopi cásoni¶ km rmpirtadms mj zijas km romsli

Mstm «mquopi cásoni¶ nijtomjm bis artçnubis nbavm qum kmcms bbmvar atikas partms mj ba zija km romsli. Bi ea mbaciraki AHP nij ba ayukakm mspmnoabostas, mjtrm bis qum sm numjtaj gobotarms. Bi okþjmi ms qummstm «mquopi cásoni¶ mstï somgprm prmparaki y, kmspuïs, sm akaptm ynigpbmtm smlôj bas nornujstajnoas4

- Nasni bolmri- Gajta ositïrgona- Castijms bugojisis km nibirms- Gisqumtijms- Cibsas para rmtrmtms pirtátobms- Emrragomjta gubtousis- Bojtmrja hrijtab nij eaz cbajni, ridi i azub- Gineoba nij gôbtopbms cibsobbis y lajneis para niblar annmsirois- Gánara ajtolás- Gásnara km avoþj- Mjneuhm gôbtopbm- Nojta agmronaja- Nabmjtakirms para bas gajis y bis poms- Nagosmta nigprogoka- Lahas km pritmnnoþj- Bojtmrja km cibsobbi- Bojtmrja soj catmrça, km kojagi

- Cibsas km nrmgabbmra- Javada suoza- ^umri hosoibþloni- Mjnmjkmkir- Nucomrtis pbmlacbms- [apijms para bis içkis


26/135


© AHP


27/135


28/135


• Cuhajka / pañumbi para pritmlmrsm (armja, lasmsbanrogþlmjis y itris)

• Pubsmra ojkonajki mb lrupi sajluçjmi

• Jaka km icdmtis km vabir (rmbid, pubsmra, ajobbis)• ^obcati km smñabozanoþj para nasis km alrmsoþj i para ojkonar

tu prmsmjnoa

AHP anijsmda prmparar kis cibsas. Ba okma ms qum sm pumkaj nirrmr=00 gmtris nij tika ba narla a ba mspabka. Pir bi tajti, bas cibsas jikmcmj smr kmgasoaki pmsakas y sç tmjmr guneis cibsobbis. Ba progmrasm pumkm kmdar mj uja eacotanoþj km eitmb (soj qum nijtmjla jaka

kmbonaki), y ba smlujka kmcms bbmvarba somgprm nijtoli. Smnumrka4¡ojôtob ms tiki aqumbbi qum ji pumkms tmjmr a gaji!

Mj ba progmra cibsa ojnbuorás4

• ]j sani km kirgor akaptaki a ba tmgpmratura (+ gisquotmra mjzijas km gabaroa)

• Tapatis km rmpumsti bolmris (zapatobbas km kmpirtm i km rujjojl)• Pajtabþj km rmpumsti• ]ja nagosa para inasoijms gás hirgabms• > i ; gukas km ripa ojtmroir• Asmi4 dacþj, nmpobbi km komjtms, kmjtçhroni, tiabba km gonrihocra (km

smnaki rápoki)• Nigprmsas eoloïjonas hmgmjojas i tagpijms• [iabbotas km cmcï mj paqumtms pmqumñis• Najkaki km nigcojanoþj• ]j tuci km pmlagmjti km nijtanti topi ̂ upmr Lbum, para

pmqumñas rmparanoijms kmb gatmroab• ]j pmqumñi fot km nistura• Cibsas km pbástoni km topi nrmgabbmra para mgpaqumtarbi tiki km

hirga mstajna


29/135


30/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ >0

catmrça• Carrotas km nmrmabms i mjmrlïtonas• Alua mgcitmbbaka

• Nirkmb• Gajta km supmrvovmjnoa

Citoquçj km progmris auxobois4

• Gmkonagmjtis4 ajablïsonis, ajtokoarrïonis, ajtocoþtoni km agpboimspmntri, ajtomspasgþkoni, ajtoabïrloni, ajtopabôkoni. Ipta pirgmkonagmjtis qum sm pumkaj akgojostrar soj alua.

• [irjoqumtm para kmtmjmr uja emgirraloa mj nasi km mgmrlmjnoa4prántoni, bolmri y, sicrm tiki, qum sm pumka utobozar nij uja sibagaji (i sma, sicrm uji gosgi)

• [agpþj km nigprmsoþj para emgirraloas, para utobozar mj bularkmb tirjoqumtm nuajki sma pisocbm, y para mb tratagomjti kmemrokas mj ba nacmza, mb numbbi y mb trijni

• Ajtosïptoni para kmsojhmntar emrokas

• Pujtis agmronajis (suturas akemsovas) para nirtms• Lasas mstïrobms• Msparakrapi gonripirisi• Apþsotis (torotas) para nirtar a gmkoka• [odmras km mgmrlmjnoa (para nirtar ripa i vmjkadms)• Xmjkadm km nigprmsoþj• Xmjkas mbástonas

• Lmb para qumgakuras• Cibsas km hrçi ojstajtájmi (para abovoar nijtusoijms, msluojnms,

mtn.)• Gasnarobba km pritmnnoþj km bas vças rmsporatiroas• Luajtms km vojobi (km pritmnnoþj)• ^ibunoþj saboja para bavar bis idis i ba jaroz


31/135


• Ogpmrkocbms• Pojzas para larrapatas• Cibsa km casura

PASA PSMPASAS COMJ [] XOADM

Kmcms mstar vanujaki, saji y napanotaki(tajti mj progmris auxobois nigi mj smlurokak).

Mvabôa bis romslis asinoakis a tu gosoþj yprmpáratm para bi pmir.

Prmvïj y pritmlm a tus smrms qumrokis.[mj a gaji bas bostas km vmrofinanoþj paraprmparar tu gineoba.

SMN]MSKA4


32/135


NAPÇ[]BI >4 NÞGI LASAJ[OTAS []^ML]SOKAK K]SAJ[M BA GO^OÞJ

Mb nijtmxti km naka rmpirtadm ms ôjoni, pmri ablujis projnopoiscásonis vabmj para tikis4

• Eugobkak4 mb mxnmsi km nijhoajza mj uji gosgi ms pmbolrisi.Acirka naka gosoþj nigi so humra ba progmra. ^ï gikmsti yrmspmtuisi (nij bis kmgás, nij bas nistugcrms binabms…).

• Prmparanoþj4 ajtonçpatm a bis romslis. Nijinm ab gáxogi ba

nubtura km uj paçs i km uja rmloþj para pikmrtm ojtmlrartm gmdirmj mb mjtirji. Gás abbá km bas kohmrmjnoas hçsonas, bas kohmrmjnoaskm nigpirtagomjti tm pumkmj kmbatar mj ablujis paçsms. Pirmdmgpbi4 hugar kurajtm mb Sagakáj, tmjkmr ba gaji a uja gudmrpara sabukarba, mtn.

• ^mjtoki nigôj4 aprmjkm a msnunear a tus ojstojtis. ^ï somgprmprukmjtm, kosnrmti y atmjti a bas smñabms km akvmrtmjnoa. Ji tmkmdms bbmvar pir ba akrmjaboja i jo pir mb ajsoa km rmnijinogomjti4ji eay rmpirtadm jo hitilrahça qum vablaj tu voka.

1. ABIDAGOMJ[I, KM^PBATAGOMJ[I^ _ NIG]JONANOIJM^

^omgprm ms gmdir qum a tu bbmlaka (mj mb amripumrti, pir mdmgpbi)tm mstï mspmrajki kosnrmtagmjtm uj nibmla, uj hoxmr i nuabquomr itrinijtanti km nijhoajza. Msta pmrsija tagcoïj tm anijsmdará mj bissoluomjtms pasis.


33/135


34/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ >;

i mxpbisoþj ms mbmvaki, abmda ba naga km ba vmjtaja (pir mb pmbolrikm nrostabms ritis). ]toboza uja nuña para cbiqumar ba pumrta km tueacotanoþj kmskm mb ojtmroir m ojnbusi uja abarga qum sumjm so mjtra

uj ojtrusi. Okmjtohona uja eacotanoþj smlura («sahm riig¶) mj ba qumpumkas rmhuloartm mj nasi jmnmsaroi para pritmlmrtm km kosparis,msquorbas y alrmsirms4 soj vmjtajas (pir mdmgpbi, mb nuarti km cañi),qum nijtmjla rmsmrvas (alua, abogmjtis, mjmrlça) y uj giki kmnigujonanoþj (tmbïhiji).

Jita4 tmj mj numjta qum tu provanokak ji mstá rmabgmjtm asmluraka y qum uja nada humrtm ji ihrmnm jojluja larajtça km nijfikmjnoabokak

jo para tus kinugmjtis jo para tu gatmroab. Mjnropta bis katis y pritmlm tu irkmjakir y tu tmbïhiji (vmr mb Napçtubi ; sicrmsmlurokak ojhirgátona). Pir ôbtogi, trata km gajtmjmr tu eacotanoþj pmrhmntagmjtm irkmjaka nij mb fij km kmtmntar nuabquomr ojtrusoþj.

Nþgi mbmlor ab nijkuntir, mb vmeçnubi y bis kmspbazagomjtis

^mbmnnoþj kmb neþhmr4 mvabôa su mxpmromjnoa, su mstaki km hatola(ba gatrçnuba tm korá so vomjm km guy bmdis), y gçrabi a bis idis. [ôgajkas, y so nijkunm km hirga tmgmraroa, ji kms pir emnei qum sijnistugcrms kmb paçs. [omjm tu voka mj sus gajis.

Mbmnnoþj kmb vmeçnubi4 a gmjuki, mb gikmbi gás pipubar km ba rmloþjms uja cumja ipnoþj para gogmtozarsm. Eaz tikis bis nijtribms

cásonis (mstaki lmjmrab, jmugátonis, jovmb km anmotm, hrmjis, rumkakm rmpumsti, lati…). ]ja vmz eayas mbmloki, Hrajnoa Gïkoas Gijkmanijsmda tigar uja hiti km lrupi nij mb nijkuntir y mb vmeçnubi „nij ba garna y ba gatrçnuba comj vosocbms - y mjvoarba a uj nijtantimj tu paçs km irolmj. Msta hiti, km emnei, pikrça smr ôtob mj nasi kmkmsaparonoþj i smnumstri.


35/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ >=

Ojstrunnoijms para bis kmspbazagomjtis4

• Mvota bas rutojas (km eirarois, km otojmrarois, km bularms) qum

hanobotarçaj tmjkmrtm uja tragpa.• Ajtms km trasbakartm, avosa a uj nijtanti.• Ji bm hanobotms mb otojmraroi ab nijkuntir easta qum ji sucas ab

vmeçnubi, bas pumrtas mstïj nmrrakas y eayáos arrajnaki. _, so mspisocbm, ji bm kms tu prilraga kmb kça easta mb ôbtogi gojuti.

• Anumrka nij mb nijkuntir uja smñab kosnrmta para qum pumkaabmrtartm mj nasi km agmjazas i para qum tm ojkoqum qum ji tm

anmrqums ab vmeçnubi.• ^o itri nijkuntir sm prmsmjta mj bular kmb nijkuntir asoljakisoj qum ïstm tm eaya avosaki, ji sucas ab vmeçnubi, jo soquomraaujqum msi tm numstm rmjujnoar a tu rmpirtadm.

• Kmb gosgi giki, so mb hoxmr ji asostm a uja nota prmvoagmjtmanirkaka, pikrça smr uja smñab km qum eay uj pricbmga i ujpmbolri ojgojmjtm4 mspïrabi i apbaza tus pbajms, pmri ji tm vayas

soj ïb i nij itri hoxmr km hirga prmnopotaka.• Mj uj mquopi, uji km bis gomgcris smrá rmspijsacbm kmb nijtribsostmgátoni kmb vmeçnubi y kmb nigcustocbm kurajtm ba gosoþj, paranaka kmspbazagomjti.

• Gajtmjmk bas pumrtas y bas vmjtajobbas nmrrakas, soj pmlaris abvmeçnubi prmnmkmjtm. Nuokaki nij bis habsis annokmjtms (tragpasqum icbolaj a kmtmjmrsm a uj vmeçnubi).

• Mvotak mstanoijar mj bularms soj volobajnoa.• Jujna tm pijlas a gmrnmk km tu nijkuntir6 tomjms qum

gajtmjmr somgprm ba iromjtanoþj y smr napaz km sotuartm mj mbmspanoi y mj mb tomgpi (bbmva nijtoli uj gapa y uj LP^).


36/135


37/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ ><

3. OJ^[S]NNOIJM^ KM ^ML]SOKAK MJ TIJA^ KM NIGCA[M

Kmspbazagomjtis

Bis givogomjtis mj uja zija km nigcatm solumj somjki guykmbonakis, pir msi kmcmj prmpararsm nuokakisagmjtm.

Ajtms km uj kmspbazagomjti4

• Prmpara mb vmeçnubi, eazbm uja pumsta a pujti u inôpatm kmqum sm bm eala4 mstaki lmjmrab, acastmnogomjti km nigcustocbm,

gatmroab km rmparanoþj, pomzas km rmpumsti km usi nirromjtm ...• Prmpara ba kinugmjtanoþj akgojostratova (anrmkotanoijms

binabms, sabvinijkuntis ...)• Prmpara uja gineoba km «supmrvovmjnoa¶4 ripa km acroli, sani

km kirgor, citoquçj km progmris auxobois, alua y abogmjtis.• Mstukoa ba ruta mj uj gapa.• Binaboza bas zijas km abti romsli nijsubtajki a nibmlas,

autirokakms, irlajozanoijms ji lucmrjagmjtabms, mtn.• Okmjtohona ba uconanoþj km bis pumstis km nijtrib y mj gajis km

quoïjms mstáj. Ojhþrgatm km bas smñabms km abmrta qum usaj bisgobotarms, asç nigi km bis prinmkogomjtis qum eay qum smluormj nasi km nijtrib.

• Nigprumca bis eirarois km bis tiqums km qumka.• ô tm vms icbolaki a pmrjintar humra4 kumrgm mj mb vmeçnubi, qum

cbiqumarás kmskm mb ojtmroir. ô sios varois, irlajozak turjis kmluarkoa.

Kurajtm mb voadm4

• Ojtmjta rmspmtar bis otojmrarois y eirarois mstacbmnokis, asç


38/135


nigi ojhirgar rmlubargmjtm a ba rmkannoþj km tu gmkoi i a tusnibmlas. ô ms pisocbm, eaz qum tu otojmraroi niojnoka nij pujtiskm mjtrmla, nijtantis i nibmlas nij bis qum vas a rmujortm.

Mvota nijkunor km jinem.• Ji trajspirtms jo utobonms icdmtis qum pikrçaj pijmr mj kuka

tu nijkonoþj km icsmrvakir jmutrab4 prosgátonis, tmdokis kmnaguhbadm, kospisotovis km smñabozanoþj, argas, mtn.

• ô tm kmspbazas mj uj nijviy (gobotar i eugajotaroi), rmspmta basojstrunnoijms kmb dmhm km ba nigotova.

Nagojatas kurajtm ba jinem4

Mj lmjmrab, mvota ab gáxogi bis givogomjtis jinturjis, ya qum smrçaskohçnob km okmjtohonar y pikrças smr nijhujkoki nij uj nigcatomjtm.

• Ba kosnrmnoþj ms km suga ogpirtajnoa mj bis voadms, y tu ripakmcm smr apripoaka (isnura).

• Asmlôratm km apalar tus tmbïhijis y nágaras, ba rakoi i ba

lracakira y nuokaki nij nuabquomr humjtm buz i ruoki qummgotas.• Xm pir bas zijas isnuras, ji kukms mj tigar kmsvçis y

kmtmjtm a gmjuki para icsmrvar y msnunear. ô sios uj mquopi,mstacbmnmk pujtis km rmalrupagomjti.

• Hrmjtm a uja buz (bojtmrja, hini), ïneatm ab sumbi y mspmra a qumsm apalum.

Pumstis km nijtrib (nemnfpiojts)

]j pumsti km nijtrib ms lmjmrabgmjtm uj rmtïj supmrvosakipir luarkoas, qum pumkm smr km bas humrzas argakas rmlubarms iorrmlubarms (cajkokis, rmcmbkms i gobonoas). Bas humrzas rmlubarms,


39/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ >?

pir bi lmjmrab, ojtmjtaráj kmtmjmr mb vmeçnubi para nijtribar a bispasadmris y su kinugmjtanoþj, y trataráj km okmjtohonar pisocbm tráhoniobmlab. Bis orrmlubarms cusnaráj, sicrm tiki, ictmjmr kojmri y icdmtis,

eanmrsm nij mb vmeçnubi i napturar a sus inupajtms. Ab anmrnartm auj nemnfpiojt, tomjms qum mvabuar a quomjms bi nijtribaj4 so bbmvajguneas i pinas argas, su vmstogmjta (rmlubarms i km gobonoas), sosij vmtmrajis i projnopoajtms (bis dþvmjms smráj gás ojmstacbms yjmrvoisis, pir bi lmjmrab), so sm mjnumjtraj mj mstaki km mgcroalumz,jmrvoisosgi, alrmsovokak... Prmpáratm para naka nasi.

Nijsmdis4

• Mj ba narrmtmra, prmsta atmjnoþj ab tráhoni4 so varois ninemskmbajtm kmb tuyi nagcoaj km smjtoki km hirga rmpmjtoja y sojmxpbonanoþj, pumkm eacmr uj pujti km nijtrib pmbolrisi mj mbeirozijtm.

• Ab anmrnartm a uj pumsti km nijtrib kmsnijinoki, pijtm mjnijtanti nij ba rmkannoþj km tu gmkoi para hanobotarbms tubinabozanoþj6 antova tu caboza km mgmrlmjnoa.

• ^o prmsomjtms nij suhonomjtm ajtmbanoþj qum sm trata km ujpumsti km nijtrib pmbolrisi y ji tm mjnumjtras mj su nagpi kmvosoþj i km tori, ka gmkoa vumbta para euor km ba zija.

• Atmjnoþj4 so tm eaj vosti nbaragmjtm kmskm uj pumsti kmnijtrib, ms kmgasoaki tarkm, y mspmnoabgmjtm, bi nijtribajhumrzas rmlubarms (comj mjtrmjakas), ji tm kms ba vumbta, ya qum

tm nijvmrtorás km ojgmkoati mj uj cbajni. Avajzak bmjtagmjtm,mj hobas km a uji.

• Gajtmjmk bas pumrtas cbiqumakas y cadak bolmragmjtm sþbi bavmjtajobba kmb baki kmb nijkuntir, bi suhonomjtm para eacbar nijbis luarkoas.

• Quçtatm bas lahas km sib, gajtïj bas gajis a ba vosta mj tiki


40/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ ;0

gigmjti y ji ealas jojlôj givogomjti crusni6 pir bi lmjmrab,bis luarkoas mstáj guy jmrvoisis.

• Gajtïj uj tiji trajquobi y nirtïs. [mj nuokaki nij bi qum

konms y rmnumrka qum ablujis pumkmj mjtmjkmr tu okoiga.• Prmsmjta bis pasms jmnmsarois6 so tomjms varois km hannoijms

rovabms, ji vayas a nijhujkorbis nuajki bis prmsmjtms.• Ji acajkijms mb vmeçnubi a gmjis qum sma jmnmsaroi. Ji

apalums mb gitir.• ô ba sotuanoþj sm pijm tmjsa, jmlinoa y pokm eacbar nij mb dmhm.• Niipmra. Pmrgotm qum bis luarkoas rmlostrmj tu vmeçnubi. ô

utobozaj tus nisas, ka a mjtmjkmr qum tm kmsalraka, pmri jiojsostas4 tu voka vabm gás qum tu mquopi..• Kmpmjkomjki km ba sotuanoþj y ba antotuk km bis luarkoas,

ablujis pmroikostas pumkmj ihrmnmr nolarrobbis, alua, kubnms,pmqumñas najtokakms km kojmri u itris pmqumñis icsmquoisnij mb hoj km nabgar ba sotuanoþj y pasar uj pumsti km nijtribkohçnob.

Mj uja zija km humli

Nþgi atravmsar uja zija km kosparis, nuajki ms ojmvotacbm.

• Ajtms km nruzar4 pijtm uj nasni y uj neabmni ajtocabas mokmjtohçnatm nigi uj pmroikosta para ji smr nijhujkoki nij ujnigcatomjtm (pir mdmgpbi, nibina bmtrmris km PSM^^ i [X mj

mb ninem i mj tu neabmni). Ajaboza mb nagpi y ba pisonoþj km bistorakirms, traza ba traymntiroa y gmgirçzaba para gajtmjmrtm anucomrti tiki bi pisocbm.

• ô tm vms atrapaki mj uj toritmi4 ïneatm ab sumbi, pijtm anucomrti mj uj aludmri kmb sumbi, tras uj guri lrumsi ikmtrás km uj vmeçnubi (nuokaki, sþbi mb nigpartogmjti kmb


41/135


gitir, bis mdms y bas rumkas pritmlmj km hirga mhmntova kmbis kosparis). Acajkija ba zija bi gás rápoki pisocbm kajki‒crojnis‗ (sabtajki km uj rmhuloi a itri mj kostajnoas guy

nirtas, km ujis komz gmtris) i, a numrpi kmsnucomrti, alaneakiy nirromjki mj zolzals orrmlubarms. ^o bis kosparis sij guyjugmrisis, quïkatm quomti a ba mspmra km uj rmnmsi (mstipumkm bbmvar tomgpi), i eaztm mb gumrti.

^icrm bis hrajnitorakirms4 bas argas qum utobozaj bis hrajnitorakirmsbms pmrgotmj abnajzar icdmtovis a easta 800 gmtris km kostajnoa

a ba buz kmb kça (a vmnms easta 1.000 gmtris) y a >00 gmtris pirba jinem. Pir bi lmjmrab, mb hrajnitorakir sm ojstaba mj uj mkohonoinij gôbtopbms acmrturas, jujna mj ba pbajta supmroir y jujna mj ujaeacotanoþj sotuaka mj ba haneaka. Bis hrajnitorakirms sumbmj utobozarmsnijkotms ojtmbolmjtms mj bis tmdakis. ^m ojstabaj mj bas cuearkobbas,sm pritmlmj nij sanis km armja y acrmj uj nagpi km icsmrvanoþj ytori givomjki apmjas uja i kis tmdas. Icsmrvakis kmskm bmdis, mstis

aludmris pumkmj pasar pir ogpantis km artobbmrça.Mb pricbmga kmb mni4 mb sijoki qum prikunm uj kospari sm pripalamj tikas kormnnoijms a uja vmbinokak bolmragmjtm supmroir a >>0gmtris pir smlujki (ba vmbinokak km uja caba ms km 1.000 gmtrispir smlujki). Mj uj mjtirji kmsomrti y bbaji ms hánob km okmjtohonar kmkþjkm prinmkm mb kospari. Ba pmrsija mj mb pujti km gora msnuneaprogmri mb ruoki km uj tori (smni y rápoki), gomjtras qum mb mni (barliy sirki) ji bi iorá easta kmspuïs. ]j hrajnitorakir avmzaki mbmlorálmjmrabgmjtm uja pisonoþj km tori kmskm ba qum mb ruoki kmb kospariji pumka kostojluorsm nbaragmjtm km bis mnis lmjmrakis.


42/135


Luça rápoka km argas y su abnajnm

Mxtranti kmb nursi «Mb Mhmnti km bas argas¶, mbaciraki pir ^ivmrmoljLbicab Anakmgy, qum ogpartm hirganoþj sicrm smlurokak mj zijaseistobms ab pmrsijab kmb lrupi Hrajnm Gïkoas Gijkm.

• Smvþbvmrms y postibas autigátonas (Nibt, Lbinf, mtn.)4 nij nabocrmsqum varçaj kmskm bis 8,>= easta 11,;> gobçgmtris y abnajnm mhmntovikm =0 gmtris, rmsubtaj pmbolrisis easta a varois nomjtis km gmtris.

ôrvmj gás para kmhmjkmrsm qum para atanar.

• Husobms km asabti (AF-;00 gmtris y pmbolrisas easta 1=00 gmtris.

• Husob km prmnosoþj i km «hrajnitorakir¶ (G31, ]btoga Satoi, mtn.)4 nijrajli km abnajnm mhmntovi kmskm bis =0 easta bis 1.>00 gmtris igás, ms mb arga havirota km bis givogomjtis ojsurlmjtms.

• Agmtrabbakiras pmsakas4 nabocrms qum vaj kmskm bis 0 gmtris. Pumkmj smr bajzakas easta a>00 gmtris, kmpmjkomjki kmb gikmbi (lrajakas km husob).

• Bajzalrajakas4 abnajnm km 1= a =00 gmtris para bis gás pitmjtms.• Girtmris4 abnajnm km =0 gmtris a 1> fobþgmtris (i gás)6 árma bmtab

km >= gmtris kmskm mb pujti km ogpanti.• Nañijms ajtoaïrmis4 nabocrm supmroir a 30 gg (easta 135 gg) y

abnajnm km gás km 3 fobþgmtris.• Nañijms km artobbmrça4 nabocrms km 30 a 500 gg, abnajnm easta varoas

kmnmjas km fobþgmtris.• Gosobms4 abnajnm varoacbm, kmskm 100 gmtris easta varois nomjtis km

fobþgmtris• Bajzaniemtms gôbtopbm4 abnajnm varoacbm (easta ?0 fg) y nij uj

narantmrçstoni sobcoki.


43/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ ;>

Para pritmlmrsm nijtra bis hrajnitorakirms4

• Prmpara tus kmspbazagomjtis.

• Ojkona km hirga nbara y vosocbm qum mrms pmroikosta, rituba pirtikas partms bas pabacras PSM^^, [X.• Ji utobonms mstagpaki km naguhbadm jo ripa km nibir naquo

para qum ji tm pumkaj nijhujkor nij uj nigcatomjtm. Nuokakitagcoïj nij ba hirga km ba qum bbmvas tus emrragomjtas 4 basnágaras hitilráhonas i km vçkmi, y sus tmbmicdmtovis, pumkmjsmr nijhujkokis nij argas kmskm ba bmdajça.

• Ba bbuvoa, ba jomvm, mb vomjti y ba jomcba sij tus aboakis hrmjtm abis hrajnitorakirms.

Artobbmrça pmsaka, cigcarkmis y argas quçgonas

Hrmjtm a ba artobbmrça pmsaka y bis cigcarkmis aïrmis, ji sþbi kmcmspritmlmrtm km ba mxpbisoþj (cbast), soji tagcoïj km bis hralgmjtis ykm bis msnigcris qum sm prikuznaj4

Mj jônbmis urcajis, ba picbanoþj pumkm eacmr soki akvmrtoka4 ba lmjtmeuym i rmlrmsa a nasa, y mneaj bas nirtojas y pmrsoajas gmtábonas.Pmrgajmnm atmjti a mstas smñabms km akvmrtmjnoa.

Ji tm kmdms bbmvar pir mb pájoni y mj bular km tratar km euor km ba zijamj ba qum mstás, ïneatm ab sumbi y arrástratm ab rmhuloi gás nmrnajipara pritmlmrtm km bis ogpantis4 mj uj aludmri mj mb sumbi i mj ba

partm nmjtrab km uj mkohonoi, cadi ba msnabmra y bmdis km bas vmjtajas(pir bis nrostabms ritis). Mvota bis sþtajis y átonis pripmjsis akmrrugcarsm. Nigprumca qum tomjms varoas ipnoijms para sabor abmxtmroir. Gajtmjtm comj pmlaki ab sumbi y pritïlmtm ba nacmza.

Aprivmnea nuabquomr gigmjti km nabga para mvanuar a bis emrokis y


44/135


45/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ ;=

>. GOJA^ _ CIGCA^ KM SANOGI

Gojas

Mj guneas zijas km nijhbonti, mb pmroikosta pumkm mjhrmjtarsm a

gojas. Ablujas sm nibinaj mj mb sumbi, bolmragmjtm mjtmrrakasi sudmtas nij pomkras. Itras mstáj nibinakas mj árcibms, sicrmuj abagcrm a bi barli km uja narrmtmra, i sugmrlokas mj alua. Bamxpbisoþj km uja goja pumkm privinarba uj abagcrm -qum sm tmjsai rmbada-, pir prmsoþj -i bocmranoþj km ïsta- i pir uj smjsir4 basgojas «ojtmbolmjtms¶ sm antovaj ab pasi km pmrsijas i vmeçnubis. Ji

MJ ]JA TIJA KM NIGCA[M

]toboza neabmni ajtocabas y nasni y kostçjlumtmnigi pmroikosta.

Prmpara comj tu ruta ajtms km voadar.

Mj uj pumsti km nijtrib, gajtïj ba nabga yniipmra nij bis luarkoas.

Mj bis toritmis, ïneatm ab sumbi y pijtm anucomrti.

SMN]MSKA4


46/135


icstajtm, ablujas gojas bas eaj ojstabaki km gajmra ogprmkmnocbmnigcatomjtms soj hirganoþj. Ïstis sij ablujis mdmgpbis km bularmsqum pikrçaj mstar gojakis4 ajtoluas zijas km nijhbontis, zijas

hrijtmrozas, ojstabanoijms gobotarms inupakas i acajkijakas, ruojasy nasas acajkijakas, pumjtms, cisqums y nagpis mj carcmnei,canems y nujmtas km bas narrmtmras.

Nijsmdis cásonis para zijas gojakas4

• Jujna acajkijms bas narrmtmras y nagojis hrmnumjtakis, josoquomra para or ab cañi.

• Ji voadms km jinem4 tomjms qum pikmr vmr kþjkm posas.• Prmsta atmjnoþj ab tráhoni km uja narrmtmra4 so sm kmspmda, ms

uja smñab.• A vmnms, bas gojas mstáj ojkonakas km hirga rukogmjtaroa4

ragas kospumstas mj nruz, uj pabi pbajtaki mj mb sumbi, ujnçrnubi km pomkras i uj juki mj ba vmlmtanoþj. Acrm comj bisidis.

• [mj mj numjta qum bas gojas aosbakas sij guy raras. Pir bilmjmrab, hirgaj «pujtis¶ gojakis (km nojni a smos gojas),«tapijms¶ km gojas (ujas trmojta) i «bçjmas¶ gojakas (agmjuki garnakas pir mstanas mj mb sumbi).

• ^o kmtmntas uja goja, ms pricacbm qum eaya gás mj ba zija.Mb progmr rmhbmdi kmcm smr kar ba vumbta y sabor km ba zija a pom,sicrm bas eumbbas ya garnakas4 posakas i rikakas km vmeçnubi.

• Jujna gajopubms uja goja i uj artmhanti mxpbisovi qum jieaya mstabbaki. Jujna ajogms a itris a kmsantovar uja gojapara bbmvártmba km rmnumrki.

• ^o kmtmntas uj árma gojaka qum ji mstá smñabozaka, gárnabay akvomrtm a bas autirokakms binabms (bi qum ogpbona eacmrbinabozaki ba zija mj uj gapa i uj LP^).


47/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ ;<

Nijsmdis km supmrvovmjnoa so tm mjnumjtras mj uj nagpi km gojas

A pom4 nagojak mj hoba ojkoa rmspmtajki uja agpboa kostajnoa mjtrm visitris.

Gajtïj ba nabga, ji tm gumvas y abmrta a tus nigpañmris km garnea.Ojspmnnoija nuokakisagmjtm mb sumbi a tu abrmkmkir para kmtmntar mbpmbolri. A nijtojuanoþj, sabok km ba zija gojaka „i ojkonak qum sabla a bapmrsija qum sm mjnumjtrm mj mb nagpi km gojas- soluomjki mstrontagmjtmbas posakas kmdakas ab annmkmr.

ô eay uj emroki mj gmkoi km uj nagpi km gojas, kmcm a tika nista tratarkm ji givmrsm, y sus nigpañmris ji kmcmj bajzarsm ojnijsnomjtmgmjtm

mj su rmsnatm. Mj progmr bular, eay qum mstacbmnmr uj nagoji smlurieanoa mb emroki para akgojostrarbm bis progmris auxobois y mvanuarbi. Paraeanmr msti, mj nunbobbas, sm ojspmnnoija y sijkma mb tmrrmji nij ba ayukakm uj icdmti pujtoaluki (ájlubi km >0°)4 mj nasi km qum mb sumbi ihrmznarmsostmjnoa, ji sm kmcm hirzar, soji qum eay qum garnar mb icstánubi yrikmarbi. Ji sabtms uj nacbm, gárnabi y rikïabi. Mjtrmtajti, nijhirta abemroki eacbájkibm y ji tm ibvokms km sijkmar tagcoïj mb tmrrmji qum

bm qumka kmcadi. A nijtojuanoþj, akgojçstrabm bis progmris auxobois(akvmrtmjnoa4 so bm apbonas uj tirjoqumtm, ajita nuokakisagmjtm ba eira) y,so ms pisocbm, trasbákabi a uja zija smlura para mvanuarbi (vmr mb Napçtubi8 sicrm sabvagmjti).

Mj uj vmeçnubi4 ji posïos bas nujmtas, bis canems, bis tmrrmjis rmnomjtmgmjtmrmgivokis, jo gijtijms km armja, tomrra i msnigcris. ô mstabba uja goja4

• Bis pasadmris sajis y sabvis kmcmj tmjmr ba prmnaunoþj km jiapmarsm kmb vmeçnubi a tika prosa, pums nirrmj mbbis gosgis mbromsli km posar uja goja4 eay qum sabor pir ba partm trasmra ynagojar sicrm bas eumbbas mxostmjtms para rmlrmsar a uja zijasmlura. ^m smluorá mb gosgi nagoji para mvanuar a bis emrokis.

• Ji ojtmjtïos kar garnea atrás ab vmeçnubi sicrm bas rikakas.


48/135


Kmdak ba zija a pom y mspmrak a qum bbmlum uj smrvonoi kmkmsantovanoþj km gojas.

Cigcas km ranogi

Bas cigcas km sucgujonoþj i cigcas km ranogi sij gujonoijms―gakrm‟ (aïrmas, icusms i niemtms) bajzakas kmskm uj avoþj, embonþptmri,carni i kmskm mb sumbi. Nijtomjmj gôbtopbms priymntobms mxpbisovis(sucgujonoijms), qum sm kospmrsaj pir uja supmrhonom mquovabmjtm avarois nagpis km hôtcib. Aujqum mstáj kosmñakas para mstabbar ab eanmrogpanti, guneas sucgujonoijms ji hujnoijaj y sm qumkaj mj mb sumbi,soj mxpbitar y somgprm antovas.

Bas eay km tikas bas hirgas y tagañis, kmskm cigcas km pmqumñinabocrm easta lrajakas. Bas cigcas km ranogi kmcmj nijsokmrarsmnigi gojas guy ojmstacbms, ogprmvosocbms y pmbolrisas4 mj mhmnti, akohmrmjnoa km bas gojas nibinakas pir uja gáquoja i pir uj eigcrm, suspisonoijms ji sij prmvosocbms, ya qum sm kospmrsaj km hirga abmatiroa.

N]AJKI MUO^[A SOM^LI KMGOJA^

Jujna acajkijms bis nagojis ynarrmtmras hrmnumjtakis.

^o kmtmntas uja goja, smluragmjtmeacrá gás nmrna.

SMN]MSKA4


49/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ ;?

;. [SAGPA^, A[MJ[AKI^ _ MGCI^NAKA^

Nigi sm nijstata kmskm eanm guneis añis, bis pmroikostas sm

eaj nijvmrtoki mj icdmtovis prmhmrmjtms km smnumstris, atmjtakis yasmsojatis. Bis pmroikostas y hitþlrahis qum voadaj a zijas pmbolrisas,mj bas qum mb smnumstri ms uja prántona nigôj, jmnmsotaj mxtrmgarba prukmjnoa.

Ojstrunnoijms lmjmrabms km smlurokak4

• Asmlôratm km gajtmjmrtm mj cumjas nijkonoijms, tajti hçsonas(kmsnajsa y eaz kmpirtm) nigi psonibþlonas.• ^ï kosnrmti y vçstmtm km hirga rmspmtuisa nij bas jirgas

binabms. Mj bis paçsms gusubgajms, bas gudmrms kmcmj mvotarba ripa bolmra4 jaka km msnitms, jo prmjkas adustakas i habkasnirtas, bis eigcris kmcmj mstar nucomrtis y, so ms jmnmsaroi,nibinarsm uj vmbi mj ba nacmza.

• Nornubak prmhmrmjtmgmjtm mj lrupis y pir bularms pôcbonisnijnurrokis. Mvota voadar mj sibotaroi a bularms aosbakis i pirnabbms gab obugojakas.

• Mvota tika hirga km rutoja, jujna hrmnumjtms bis gosgis bularmsa bas gosgas eiras. ^o ms pisocbm, nagcoa nij hrmnumjnoa kmabidagomjti y km vmeçnubi.

• Gajtïj somgprm ba kosnrmnoþj sicrm bis kmtabbms km tuskmspbazagomjtis4 eirarois, rutas, mtapas, gmkois km trajspirtmutobozakis i anigpañajtms. [mj nuokaki nuajki tm nigujoqumsy prmsta atmjnoþj a bi qum pucbonas mj bas rmkms sinoabms (vmr mbNapçtubi ;).

• Anumrka uja smñab ojihmjsova para akvmrtor a tu mquopi y tus


50/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ =0

nigpañmris, i para qum mbbis tm akvomrtaj a to mj nasi km pmbolri.• Nuokaki nij mb nijsugi km abnieib, voloba somgprm bi qum cmcms.• Mvota eanmr uja mjtrmvosta mj uja nasa, ji sucas a uj ninem

para smluor a uj ojtmrbinutir nij mb qum anacas km mjnijtrartm.Mvota pmrgajmnmr gunei tomgpi mj bas nabbms eanomjki mvokmjtmqum tracadas nigi pmroikosta (nij uj gonrþhiji i nij ujanágara).

• Mvota voadar mj auticôs, ms uj pisocbm icdmtovi km ataqumssuonokas.

• Kmsnijhça km bis vmeçnubis qum parmznaj sispmneisis.

• ô nrmms qum tm mstáj soluomjki, avosa a tus nijtantis y a barmkannoþj km tu gmkoi nij bi qum tmjlas a tu abnajnm (tranfmr,tmbïhiji)6 korçlmtm a uj bular smluri (pumsti km pibonça i kmcigcmris), i, ab gmjis, a uj bular guy nijnurroki6 trata kmrmtmjmr kmtabbms qum pmrgotaj okmjtohonar mb vmeçnubi (gikmbi,nibir, inupajtms y gatrçnuba).

• Ka ba ogprmsoþj km qum nijinms mb mjtirji mj mb qum tm

mjnumjtras y km qum sacms akþjkm tm korolms, mspmnoabgmjtm soji ms asç.

Mj nasi km agmjazas4 eay qum tigarsm somgprm mj smroi uja agmjazakm gumrtm. ô tm mjnumjtras mj uj mstaki km kmrmnei, ojhirga a basautirokakms qum nrmas qum pumkmj pritmlmrtm. Nagcoa tus eácotiskm ojgmkoati. Okmjtohona ba humjtm km ba agmjaza y binaboza ab alrmsir

pitmjnoab6 mvabôa ab mjmgoli y, smlôj mb nasi, pumkms irlajozar ujanijhrijtanoþj mj uj bular haviracbm (pir mdmgpbi, mj uja nigosarçakm pibonça) i mbukor bas inasoijms km mjnumjtri. ô ji mstás mj ujmstaki km kmrmnei y bas ojtogokanoijms sm rmpotmj y pribijlaj,ojhirga a bas irlajozanoijms kmhmjsiras km ba bocmrtak km prmjsa-nigi Smpirtmris ôj Hrijtmras- para qum tm pripirnoijmj uja rmk


51/135


ojtmrjanoijab km apiyi. ^o mb pmbolri ms kmgasoaki lrajkm, sipmsaba pisocobokak km apartartm kmb tmga pir uj tomgpi, mb suhonomjtm paraqum ba agmjaza pomrka ojtmjsokak y tô eayas mjnijtraki apiyi.

Atmjtakis y tragpas

Nuajki mb pmroikosta i mb gmkoi sij icdmtis km agmjazas rmotmrakas,ms rmnigmjkacbm tigar gmkokas km smlurokak mspmnoabms paraeanmr hrmjtm a bis romslis km tragpa y km atmjtaki. ^m kmcm mbacirar

uj pritinibi km nijtrib qum tiki mb mquopi kmcm smluor km hirgamstronta. Mstm prinmkogomjti kmcm pmrgotor ba volobajnoa km bas humjtmssusnmptocbms km kmsmjnakmjar uja mxpbisoþj, nigi bas ijkas kmrakoi i mbïntronas, ojtmrruptirms, kmspmrtakirms, rmbidms, abargas ytmgpirozakirms, prikuntis quçgonis, y humjtms km nabir i km vocranoþj.

[ragpas gás nigujms4

• Mj bas vovomjkas4 pumrtas, vmjtajas, sumbis, gumcbms, tmbïhijis,[X, mbmntrikigïstonis, bocris, kmspmrtakirms, nagas, sobbas,gabmtas. Ab mjtrar mj uja eacotanoþj, mvota ajtm tiki pijmr mb pommj mb ugcrab. Mj uja nasa kmsnijinoka, ji tiqums jaka.

• Ninojas4 tmtmras, batas km nijsmrva, citmbbas, mtn.• Mj mb nagpi4 abganmjms i kmpþsotis km abogmjtis, pumjtms,

nagojis, rmhulois jaturabms, vmeçnubis, argas acajkijakas,lrajakas y itras gujonoijms, nakávmrms, mtn.

^o kmsnucrms uj artmhanti i uj paqumtm sispmneisi4

• Ji bi tiqums cadi jojlôj prmtmxti, jo soquomra so ya ea mstabbaki iparmnm eacmr habbaki.

• Mj nasi km ruoki sispmneisi (tmgpirozakir) i nagcois km


52/135


aparomjnoa (eugi), mvanôa mb bular ojgmkoatagmjtm.• Mstacbmnm uja zija km smlurokak km ab gmjis 100 gmtris

abrmkmkir.

• Ji utobonms jo mb tmbïhiji jo jojlôj itri aparati mbïntroni imbmntrigaljïtoni para kar mb avosi.

Ojkonois km paqumtms cigca4

• Mb pmsi, mb vibugmj y ba kmjsokak sij ojakmnuakis.• Solokmz ojusuab km uj sicrm i km uj mgcabadm.• Mxnmsi km mgcabadm i km smbbis.• Prmsmjnoa km kocudis i gitovis kmniratovis.• Gmjnoþj mspmnoab («guy urlmjtm¶, «guy pmrsijab¶, «mjtrmlar mj

gaji¶).

Ojkonois km cigcas nibinakas mj vmeçnubis4

• Ojspmnnoija mb mjtirji nmrnaji kmb vmeçnubi y ba prmsmjnoa km uj

paqumtm i uja hirga sispmneisa dujti a bas rumkas.• Icsmrva mb aspmnti lmjmrab kmb vmeçnubi (soj tinarbi). Cusnar ba

prmsmjnoa km uj abagcrm i uj icdmti sispmneisi m ojusuab.• Ojspmnnoija bis pujtis smjsocbms4 rumkas, cadis kmb vmeçnubi,

tuci km msnapm, asomjti kmb nijkuntir, asomjti kmb nipobiti,bogpoaparacrosas, haris, gmnajosgi km apmrtura kmb napþ,nigpartogomjti kmb gitir, sabponakmri y mspanois cadi bis

asomjtis.• Pir ba jinem, bbmva nijtoli uja bojtmrja para mhmntuar mstisnijtribms.

Ojkonois km uj fagofazm a pujti km nigmtmr uj ataqum suonoka4

• Mb ojkovokui parmnm valar soj rugci kmhojoki.


53/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ =>

• ûka gunei y parmnm tmjsi.• Parmnm hirraki km ripa i vmstoki nij mb hoj km inubtar

mxpbisovis.

• ô sm somjtm kmsnucomrti, sm bajzará eanoa uj lrupi kmpmrsijas i km vmeçnubis kmtmjokis.

Mj nasi km avosi km cigca4

Ajita ba eira y ba kuranoþj km ba bbagaka, asç nigi postas qum pumkajayukar a ba okmjtohonanoþj i binabozanoþj (rotgi, togcrm y tiji km ba viz,ba konnoþj, mb ruoki agcomjtab…) y eaz mstas prmlujtas4

• ¹Nuájki va a mstabbar ba cigca9• ¹Nuájki ba nibinþ ustmk9• ¹Kþjkm mstá nibinaka9• ¹Quï aspmnti tomjm9• ¹Quï topi km cigca ms9 ¹Quï ms bi qum va a eanmr qum mstabbm9• ¹Kmpisotþ ustmk pmrsijabgmjtm ba cigca9 ¹Pir quï bi ea

emnei9• ¹Quoïj ms ustmk9 ¹Kþjkm pikmgis nijtantar nij ustmk9

Mgcisnakas

ô voadas mj uj lrupi km vmeçnubis mj uj nijviy gobotar i eugajotaroi4

• Mj nagpi acomrti4 kmdak uja kostajnoa mjtrm vmeçnubis km =0gmtris, i gás, so mb tmrrmji bi pmrgotm. Nornubak a lraj vmbinokak.

Kospijmis a anmbmrar i a smpararis so is atanaj.• Mj jônbmis urcajis4 ji kmdïos mjtrm bis vmeçnubis gás qum bakostajnoa km hrmjaki, y nornubak a uja vmbinokak gáxoga km =0fg/e para mvotar nibosoijms. Xolobak qum jojlôj vmeçnubi mxtrañism ojsmrtm mj mb nijviy y prmstak atmjnoþj a bas gitinonbmtas.Nuokaki nij bas parakas icbolatiroas4 smgáhiris, smñabms km


54/135


55/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ ==

=. NA[Á^[SIHM^ JA[]SABM^ _ MPOKMGOA^

Natástrihms jaturabms

A nijtojuanoþj sm ihrmnmj ablujis nijsmdis kmb Ojtmrjatoijab Jmws

^ahmty Ojstotutm para pmroikostas qum nucrmj kmsastrms jaturabms4

• Smnipoba tika ba ojhirganoþj pisocbm sicrm mb topi km kmsastrm(euranáj, tmrrmgiti, tsujago, mtn.) qum vas a nucror, y asmlôratm

km qum tomjms ba pþboza km smluri akmnuaka.• Ajaboza comj bis romslis qum vas a ahrijtar y asmlôratm km mstartajti mj cumja hirga hçsona nigi psonibþlona para sicrmvovormj msm mjtirji.

• Bbmva ripa y mquopagomjti km pritmnnoþj y asmlôratm km qumtajti tô nigi tu mquopi eacïos soki mjtrmjakis para vovor ytracadar mj mstas nijkonoijms.

• Smspmta bas ojstrunnoijms y bas ármas km annmsi kmbogotakaspir bas autirokakms, ji ojtmrhomras mj su tracadi. Pmrgajmnmatmjti a bas nijkonoijms gmtmiribþlonas.

• Asmlôratm km qum mj tu gmkoi sacmj kþjkm tm mjnumjtras,nuábms sij tus pbajms y nij quoïj nijtantar so kmdas km karsmñabms km voka.

• Bbmva nijtoli ôtobms km asmi pir so tm habta alua (tiabbotaskm cmcï, kmsojhmntajtm para bas gajis) nij mb hoj km mvotarnijtramr mjhmrgmkakms. Mjtïratm km kþjkm sm mjnumjtra mbnmjtri km sabuk gás nmrnaji.

Sipa y mquopagomjti4

• Mbolm uja gineoba kitaka nij uja hujka ogpmrgmacbm.


56/135


57/135


58/135


• Kurajtm ba tmgpiraka km bbuvoas, bbmvar uj par km citas kmpbástoni, hánobms km bavar y km kmsojhmntar ab rmlrmsi kmbrmpirtadm.

• Ji mstrmnear ba gaji, jo soquomra a bis nibmlas. Ji sucor anuabquomra a tu vmeçnubi (ms gmdir ayukar a abluomj kájkibmabli km kojmri so ba sotuanoþj bi rmquomrm), ji tinar a jojlôjajogab (kigïstoni i ji). Ji pmkor gatmroab prmstaki (cibçlrahis,tmbïhiji gþvob, mtn.) y bogpoar bis pripois ôtobms.

• Mvotar bis bularms mj bis qum mxosta gunea prigosnuokak4 jisabor pir ba jinem (mj ablujas zijas, pumkm eacmr tiqum km

qumka), prmhmror mb rmstaurajtm kmb eitmb ajtms qum uj bularguy nijnurroki. Ji nigmr dagás, y jo tinarba soquomra, narjm kmajogabms sabvadms.

MJ NA^I KM NA[Á^[SIHM^JA[]SABM^ I MPOKMGOA^

]sa ba ripa y mb mquopi km smlurokakakmnuaki.

Mvota mb nijtanti hçsoni kormnti y mb ojtmrnagcoikm icdmtis nij tmrnmris.

SMN]MSKA4


59/135


60/135


61/135


62/135


63/135


64/135


65/135


• Bbmva nijtoli uj sobcati, i uj pmqumñi amrisib (vabm ojnbusi ujspray kmsikirajtm) nij mb qum rinoar mj bis idis a uj atanajtm.

• Nij bis qum tomjmj bas gajis barlas, bmvajta ba viz y sï horgm.

Ji tm kmdms atrapar pir uj lrupi, kmhoïjkmtm.

Mj nasis km alrmsoþj smxuab i agmjaza km voibanoþj4

• Ihrmnm rmsostmjnoa, lrota, pokm ayuka a tu abrmkmkir. ̂ o vms a ujlrupi km gudmrms, pçkmbms kormntagmjtm qum tm ayukmj i qumkmj ba viz km abarga.

• Kobm ab alrmsir qum tomjms eodis, qum mstás mgcarazaka, qum

tô pikrças smr su gakrm i su emrgaja, i trata km bbagar suatmjnoþj sicrm nuabquomr nisa a vumstri abrmkmkir.

• Kobm qum tomjms ba gmjstruanoþj (pumkms utobozar uja nápsuba kmsajlrm habsa y uja nigprmsa para qum rmsubtm nrmçcbm), qum mrmsogpura, qum mstás mjhmrga, qum mrms smripisotova, mtn.

• ^o jaka hujnoija, ojtmjta vigotar i gajneartm para privinarasni mj mb atanajtm.

• ^o tm mjhrmjtas a uj lrupi km alrmsirms, trata km okmjtohonarab ojkovokui qum nrmms qum mstá gmjis kmnokoki m ojtmjtanijvmjnmrbi km qum tm pritmda km bis kmgás.

• Kmspuïs km uja alrmsoþj, cusna atmjnoþj gïkona y ayukapsonibþlona, y ji tm mnems ba nubpa.

• Mj bis nasis km voibanoþj, y hrmjtm ab romsli km trajsgosoþj kmbXOE, vm ab eispotab gás nmrnaji y pokm uj fot km tratagomjti

pist-mxpisonoþj nigpumsti pir ajtorrmtrivorabms.

JI[A4 Bas gudmrms ji sij bas ôjonas qum pumkmj suhror ujaalrmsoþj smxuab, pir bi qum ablujis km mstis nijsmdis pumkmjvabmr tagcoïj para bis eigcrms.


66/135


5. PSOXANOÞJ KM BOCMS[AK _ [IGA KM SMEMJM^

Ba antotuk km naka rmeïj kmpmjkmrá kmb nigpirtagomjti km susnaptirms y kmb nijtmxti binab. Pmri mj ba gayirça km bis nasis, bissoluomjtms nijsmdis kmcmrçaj ayukar4

• Smsçstmtm ab pájoni y trata km aparmjtar nabga4 bis naptirmsmstaráj, soj kuka, castajtm jmrvoisis.

• Ji tm rmsostas, ji tratms km msnapar a gmjis qum parmznasmluri bilrarbi.

• ^ï panomjtm. Ji bms priviqums jo tm gumstrms smrvob isupbonajtm.

• [rata km rmtmjmr mb gáxogi km kmtabbms qum pumkaj smr ôtobmsgás akmbajtm4 vinms, ibirms, sijokis, okoigas, rutas ...

PASA PSMXMJOS BA XOIBMJNOA ^MU]AB

Mbolm ripa mjvibvmjtm, eiblaka y hirgaka pirvaroas napas.

Pijtm ab nirromjtm km bas jirgas binabms qumrolmj bas rmbanoijms mjtrm eigcrms y gudmrms.

[rata km asqumar ab alrmsir, i apmba a sueugajokak.

SMN]MSKA4


67/135

SMPIS[MSI ̂ÔJ HSIJ[MSA^ 8<

• Eaz tiki bi pisocbm para gajtmjmrtm mj pmrhmntas nijkonoijms(kmpirtm, mdmrnonoi, antovokakms gmjtabms).

• Anmpta bas pmtonoijms y kmgajkas razijacbms km bis

smnumstrakirms.• Anmpta ba nigoka, mb alua, y mj lmjmrab, tiki bi qum pumka

gmdirar tu sabuk.• Ojtmjta nijsmluor qum bis naptirms utobonmj tu jigcrm y tm vmaj

nigi uja pmrsija. [rata km mstacbmnmr uj koábili, uja rmbanoþjnij mbbis para rmkunor bas tmjsoijms.

• ô tm eaj napturaki dujti nij uji i gás nibmlas, ojtmjta

nijvmjnmr a bis smnumstrakirms para is gajtmjlaj dujtis4msti soljohona gmjis mstrïs para mbbis y visitris pikïosapiyaris gutuagmjtm.

• Ojtmjta ji nrmmrtm bas agmjazas i bas prigmsas km bissmnumstrakirms.

• Prmpáratm para pmrkmrbi tiki gmjis ba mspmrajza. Ji tmkmprogas so bas jmlinoanoijms sm pribijlaj4 bas pisocobokakms

km sabor saji y sabvi augmjtaj.• Nijsmrva tus rmhbmdis km pmroikosta y km icsmrvakir paragajtmjmr ba kostajnoa nrçtona sicrm ba prumca pir ba qum mstáspasajki m ogaloja nþgi vas a nijtarbi kmspuïs.

• ô tm bi pokmj, annmkm a uja lracanoþj km tu viz i msnrocmuj gmjsadm jmutri qum pumka ayukar a tu autmjtohonanoþj ybocmranoþj.

• Mj ba vçspmra km ba bocmranoþj, ji gajohmstms ogpanomjnoa ysolum easta qum mb ôbtogi gojuti bas ojstrunnoijms km tusnaptirms.

• Nuajki qumkms mj bocmrtak, smrás sigmtoki a uj mxagmjgïkoni y a uj ojtmrrilatiroi. ̂ ij msmjnoabms. [rata km nijhoartma abluomj. Ji tm luarkms ba mxpmromjnoa para to (vmr mb napçtubi 8


68/135


69/135


70/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^


71/135



72/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ 4 Kmtmnta bis romslis y tracada pir cbiqums smparakis

Bis mxpmrtis mj tmnjibilças km ba ojhirganoþj apujtaj qum, parabis ji prihmsoijabms, rmsubta naso ogpisocbm asmlurar sus katiskolotabms km hirga pmrgajmjtm, y qum easta smrça nijtraprikunmjtmojtmjtar nohrar tikas bas nigujonanoijms, ya qum msti pumkm atramrba atmjnoþj km smlôj quï autirokakms. ]j mjhiqum gás prántoninijsostm mj eacobotar zijas km provanokak para rmabozar kosnrmtagmjtmbas antovokakms gás smjsocbms.

Pir msi, tomjms qum kmtmrgojar bis katis qum kmsmas pritmlmrmj partonubar y tigar gmkokas mspmnçhonas y mhonanms. Eaztm bassoluomjtms prmlujtas4

• ¹Nuábms sij bis katis nbavm qum quomri pritmlmr ajtm tiki9• ¹Quoïj pikrça cusnarbis y pir quï9• ¹Quï gmkokas pumki tigar para pritmlmrbis9


73/135


• ^o mstas gmkokas rmsubtaj ojsuhonomjtms ¹nuábms smrçaj basnijsmnumjnoas9

• Mj nasi km pricbmgas, ¹nþgi pikrça mbogojar mstis katis i

bogotar bis kañis9

]ja vmz okmjtohonakis bis romslis, nigpartogmjta tus antovokakms (basprihmsoijabms, bas pmrsijabms, bas abtagmjtm smjsocbms…) mj varoisaparatis, jôgmris y cuzijms km nirrmi para bogotar bis pisocbmsannmsis y gajtmjmr bis katis gmdir pritmlokis.

Mdmgpbis4• Para nijtantar nij uja humjtm nigprigmtmkira, pumkms usar

uja tardmta prmpali km tmbïhiji gþvob ji susnmptocbm km mstarcadi volobajnoa y qum sþbi utobonms raragmjtm y km hirga guycrmvm humra km tus bularms nitokoajis.

• [agcoïj pumkms nrmar, gomjtras javmlas km hirga smluray mjnroptaka, uja kormnnoþj nuabquomra km nirrmi mbmntrþjoni

para nigujonartm nij uj nijtanti nigprigmtmkir y nohrartus nigujonanoijms mspmnçhonagmjtm nij msm nijtanti. [mjba prmnaunoþj km utobozar km hirga parabmba tu cuzþj km nirrmijirgab para ojtmrnagcois ojinuis y gajtïj uja antovokakjirgab, soj mjnroptar (para qum ji sm lmjmrm uj vibugmj«sispmneisi¶ km nigujonanoijms nohrakas).

• Pumkms anirkar uja smrom km hrasms mj nbavm nij ba rmkannoþj

km tu gmkoi i tus nijtantis nrunoabms, y utobozarbas nijkosnrmnoþj para mjvoar gmjsadms i kar ba viz km abarga mj nasikm kohonubtakms.


74/135



75/135



76/135



77/135



78/135

SMPIS[MSI ̂^OJ HSIJ[MSA^ . MJ NIJKONOIJM^ MU[SMGA^ _ MJ NA^I KM OJ[MSNMPNOÞJ

Nuajki mstás tracadajki kurajtm uj nijhbonti i uja gajohmstanoþj,tu icdmtovi ms kicbm4 sabvaluarkar tu pripoa smlurokak, y trajsgotor tusojhirganoijms. Agcis icdmtovis pumkmj smr nijtrakontirois. Mb usikm uja nijmxoþj km rmk, LP^ i satïbotm, pumkm rmvmbar tu pisonoþj ysmr uja humjtm km pmbolri. Pir tajti, ms jmnmsaroi nijinmr bis romslisasinoakis a bis kohmrmjtms gmkois km nijmxoþj y sacmr sirtmarbis a bavmz qum sm pritmlm ab gáxogi ba ojhirganoþj rmnipobaka.

Ipta pir bis mjnumjtris mj pmrsija y asmlôratm km qum ji tm solumj.[mj mj numjta qum so ba nota sm ea hodaki pir tmbïhiji i pir nirrmimbmntrþjoni, pumkm vmrsm nigprigmtoka.

Smtora mb neop _ ba catmrça km tu tmbïhiji AJ[M^ km sabor i km rmujortmnij uja humjtm nigprigmtmkira. Ms ba ôjona gajmra km asmlurartmkm qum tu tmbïhiji ji sm utobozará para volobartm y binabozartm4 ji castanij apalarbi i pijmrbi mj giki avoþj. [mj tagcoïj mj numjta qumeiy pir eiy ms ogpisocbm mxtramr ba catmrça km uj oPeijm soj nijtarnij emrragomjtas (y panomjnoa). Pir msi, pbajtïatm kmdarbi atrás.

ô tu proirokak ms sanar uja ojhirganoþj, pumkms lracar y trajsgotor mj kormnti,y ji nijsmrvar jaka pir so tm kmtomjmj, gmkoajtm ba trajsgosoþj mj vovi mj_iu[ucm i Cagcusmr (agpboagmjtm utobozaki kurajtm ba progavmra áracm).


79/135



80/135


gmgiroa ]^C i tardmta km gmgiroa smjnobba, sogpbmgmjtm eay qumojsmrtarbi mj mb irkmjakir y rmojonoarbi utobozajki [aobs nigi sostmgaipmratovi. Mj [aobs, tikas bas nigujonanoijms sm nohraj y sm pasaj

pir ba rmk [ir. Pir kmhmnti, mb sostmga ms «agjïsoni¶ y ji abganmjajojlôj kati km uja smsoþj a ba itra nij mb hoj km ji kmdar rastris kmba antovokak, pmri sm pumkm antovar uja hujnoþj km nipoa km smlurokak(pmrsostmjnm) para rmlostrar bis katis hirga mjnroptaka.

Mj nasi km pmbolri ojgojmjtm, casta nij mxpubsar ba bbavm kmgmgiroa i ba tardmta y inubtarbas, y mb mquopi qumkará bogpoi km

rastris km tu antovokak mj mstm mspanoi «abtmrjatovi¶.


81/135


NAPÇ[]BI =4 C]MJA^ PSÁN[ONA^ MJBA^ SMKANNOIJM^

Mb jôgmri naka vmz gayir km alrmsoijms nigmtokas nijtraprihmsoijabms km ba ojhirganoþj eaj acinaki a bis gmkois kmnigujonanoþj a mstacbmnmr pritinibis para larajtozar, mj ba gmkokakm bi pisocbm, ba smlurokak km sus tracadakirms kmstanakis mj zijaspmbolrisas. Bis pmroikostas y sus mkotirms tomjmj guneas gajmras kmrmkunor bis romslis4 neabmnis ajtocabas, vmeçnubis cbojkakis, msnibtas,voadms bogotakis i prieocokis, hirganoþj icbolatiroa, mtn.

Bis gmkois km nigujonanoþj tagcoïj mstáj mgpmzajki a prmstaratmjnoþj a ba smlurokak km bis pmroikostas ojkmpmjkomjtms, qum agmjuki tracadaj sibis sicrm mb tmrrmji, y, a vmnms, mj sotuanoijmsguy prmnaroas. Mb 13 km hmcrmri km 301=, kmnmjas km gmkois kmnigujonanoþj y mjtokakms kmhmjsiras km ba prmjsa „ mjtrm mbbasSmpirtmris ^oj Hrijtmras - bajzarij uj bbagagomjti nijdujti

sicrm bas jirgas km smlurokak lbicab, mj atmjnoþj a bis pmroikostasojkmpmjkomjtms qum ipmraj mj zijas km romsli y bis mkotirms qum bismgpbmaj. Mb tmxti kmstana mb papmb «votab¶ km bis pmroikostas binabmsm ojkmpmjkomjtms mj ba nicmrtura km jitonoas mj zijas pmbolrisas,m ojsta a bis mkotirms a tratar a bis hrmmbajnmrs a bis qum rmnurrmjeacotuabgmjtm km ba gosga hirga qum trataj a bis pmroikostas kmpbajtobba mj bi qum sm rmhomrm a ba hirganoþj icbolatiroa, mb sugojostri

km mquopis km pritmnnoþj y ba rmspijsacobokak pir bmsoijms, smnumstrii gumrtm.

Apartm km msta ojonoatova ojtmrjanoijab, ablujis km bis projnopabmslrupis aukoivosuabms ya eaj mstacbmnoki pritinibis km smlurokakpara pritmlmr a sus pmroikostas, mgpbmakis i hrmmbajnmrs. S^H ea


82/135


nijsubtaki a AHP, Smutmrs, CCN y Hrajnm Gmkoas Gijkm, para trazar,a lrajkms raslis, bas «cumjas prántonas¶ qum kmcmj prigivmrsm4 ujanuokakisa mvabuanoþj kmb romsli, nuokar ba hirganoþj, supmrvosoþj,

kmtabbaki ojhirgm tras ba gosoþj, nigpartor ba ojhirganoþj y atmjnoþjab sçjkrigm km mstrïs pistraugátoni.

1. SOL]SI^A MXAB]ANOÞJ KM SOM^LI^

Mj ba almjnoa Smutmrs, jakom mstá autirozaki para bbmvar a naci ujagosoþj km abti romsli soj ba nijhirgokak km uj abti narli mkotiroab

y kmb dmhm km ba rmloþj mj numstoþj. Pir su partm, mb lrupi HrajnmGmkoas Gijkm ea rmnbutaki a uj dmhm km smlurokak (autirozaki pirbis Gojostmrois km Kmhmjsa y km Asujtis Mxtmroirms), qum sm mjnarlakm hirga mspmnçhona km ba prmvmjnoþj km bis romslis rmbanoijakisnij mb mdmrnonoi kmb rmpirtmrosgi. Konei rmspijsacbm anijsmda tajtia bis pmroikostas nigi a bis rmkantirms dmhm para ayukarbms mj suskmnosoijms sicrm mb ojtmrïs pmroikçstoni km uja eostiroa y bis romslis

qum supijm.

Ba Crotose Criaknastojl Nirpiratoij (CCN) tagcoïj ea ogpubsakiuja prihujka rmhbmxoþj sicrm bas gosoijms km abti romsli, mjtrm bas qumojnbuym bis kmspbomlums mj zijas eistobms, mb emnei km lracar a lrupispmbolrisis mj mspanois nmrrakis, y ba nicmrtura km anijtmnogomjtispmbolrisis nigi atmjtakis tmrrirostas,

Manual de Seguridad Para Periodistas. Reporteros Sin Fronteras 2015

Documents

Transcript of Manual de Seguridad Para Periodistas. Reporteros Sin Fronteras 2015