LURRAREN KANPOKO DINAMIKA

LURRAREN KANPOKO DINAMIKA

Eragile atmosferikoak

Harritza

Harrien zatiketa

Klastoak

Euria eta elurra

Ura izoztea

EGUNA

METEORIZAZIOA

Tenperatura aldaketak

GAUA

AGENTE ATMOSFERIKOAKEURIA ETAELURRAK

TENPERATURA ALDAKETAK

URA IZOZTEAN

METEORIZAZIOA :Meteorizazioa agente atmosferikoek eragindako prozesu multzoa da, eta harriak zatikatu eta sakabanatu egiten ditu.

Meteorizazioaren ezaugarriak

Meteorizazioa eraginkorragoa da honako ezaugarriekin:

Klima oso hotzak

Kutsaturiko atmosfera Tenperatura aldaketa bortitzak

Meteorizazio prozesu motak

Meteorizazio mekanikoa

SAKATU BOTOIA GELIFRAKZIO PROZESUA IKUSTEKO

Meteorizazio kimikoa

Buztinezko mineralak

Meteorizazio biologikoa

Landareen sustraiak

Arroka hautsi egiten daUra izozten da eta bolumena handitzen daUra pitzaduretan sartzen da.

Meteorizazio prozesu motak

GELIFRAKZIO PROZESUA

Meteorizazio mekanikoa Meteorizazio kimikoa

Buztinezko mineralak

Meteorizazio biologikoa

Landareen sustraiak

METEORIZAZIOMEKANIKOA

Ura izoztean eragindako presioen ondorioz, dilatazio eta uzkurduren ondorioz eta erortzean harrien arteko talken ondorioz zatitzen dira.

METEORIZAZIOKIMIKOA

Harrien mineralak eraldatzen dira erreakzio kimikoen ondorioz, horrela gehiago zatikatzen dira.

METEORIZAZIO BIOLOGIKOA

Bizidunek egiten dute. Landareen sustraien bidez eta zenbait animaliek presioa eragin eta harriak zatitzen dituzte.

Meteorizazioan eragiten duten faktoreak

Meteorizazio mekanikoa Meteorizazio kimikoa

Giro hezea

Meteorizazio biologikoa

Tenperatura aldakorrak

Giro heze eta beroa

ERLIEBEAREN MODELAKETA.AGENTE GEOLOGIKOAK

• Paisaiak modu naturalean modelatzen dituzten makinak dira agente geologikoak; izan ere, materialak garraiatu eta jalki egiten dituzte. Agente geologiko guztiek higadura, garraioa eta sedimentazioa egiten dute.– HIGADURA– GARRAIOA– SEDIMENTAZIOA

HIGADURA

Materialak jatorriko lekutik kentzea da higadura.

Agente geologikoen higadurak paisaian eragiten dituen aldaketen ondorioz modelatzen da paisaia.

Agente geologikoaren

energia

Higadura

Cabriel ibaia (Cuenca)

Harrien erresistentzia

Erliebearen modelaketa

Ur-jauziak

Higadura faktoreak

• AGENTE GEOLOGIKOAREN ENERGIA

• HARRIEN ERRESISTENTZIA

GARRAIOA

Higatutako materialak lekuz aldatzeko prozesua da.

Garraioa

Garraioa hondotik Garraio esekia

Klastoak borobiltzen dira

Klastoek ez dute lurra ukitzen

JauziakKlastoak arrastatuak dira

Hauts-ekaitza

HONDOAN ZEHARREKO GARRAIOA

Klastoak hondoan zehar mugiarazten dituzte, herrestan edo borobilduz.

ESEKIDURA GARRAIOA

Klastoak garraiatuak direnean ez dute lurra ukitzen edo jauzika eramaten dituzte.

SEDIMENTAZIOA

Agente geologikoak garraiatzeko ahalmena galdu eta klastoak leku batean uztean gertatzen da.

Sedimentazioa

Klasto lodiak ezartzen dira

Haizeak ezarritako harea

Glaziarrak ezarritako klastoak

AGENTE GEOLOGIKOEN SAILKAPENA

HAIZEAGLAZIARRAKUR BIZIAKIBAIAKLURPEKO URAITSASOA

HAIZEA

Haizea

LETRAK SAKATU IRUDIA IKUSTEKO

A B

D

C

Harea-zutabea

Ergak

Barjanak

Regak

Perretxiko itxurako harriak

Haizea

HAREA-ZUTABEA

ITZULI

A

Haizea

ERGA

Dunak

Barjana

ITZULI

B

Haizea

REGA

ITZULI

C

Haizea

ITZULI

D PERRETXIKO ITXURAKO HARRIAKD

Haize-abrasioa

HAIZEA

• Haizeak buztina eta harea jasotzen du.Higadura prozesu hori________da.

• Harea pilatzean,___________sortzen dira.Hareazko basamortuei,_____ deritze ,ilargierdi itxurako dunei ____________.

• Deflazioak,_________izeneko harri-eremuak sortzen ditu.

• Hareak lixaketa moduko prozesu bat egiten du: __________.Behealdean higadurarik handiena ematen da,____________itxurako egiturak sortuz.

deflazioa

dunak

erg

barjan

reg

Urradura eolikoa

perretxiko

DUNA Hare metaketak dira.

LOESS Hauts metaketak. Pilaketa horiek oso lur emankorrak sortzen dituzte.

GLAZIARRAK

Elurra pilatzen den lekutik izotza urtzen den lekuraino mugitzen diren izotz-masak dira.

Glaziarrak

SAKATU LETRAK IRUDIA HANDITZEKO

A B

D

C

Erliebe malkartsuak

U formako harana

Mihia

Zirkua

Glaziarrak

ITZULI

ERLIEBE MALKARTSUAKA

Glaziarrak

GLAZIAR-ZIRKUA

ITZULI

B

Glaziarrak

GLAZIAR-MIHIA

ITZULI

C

Glaziarrak

ITZULI

U FORMAKO HARANAD

• A.Izotzak meteorizazio mekaniko handia eragiten du harrietan, horrek_____________ sortzen ditu.

• B._____________etan, elurra pilatu eta izotz bihurtzen da.

• C. Izotzak ______________ osatzen du. Hauek harri kopuru handiak garraiatzen dituzte:_____________.

• D. Glaziarren mihiek _________ko haranak sortzen dituzte.

erliebe malkartsuak

Zirku glaziar

glaziarreko mihia

morrenak

U forma

GLAZIAR MOTAK

KASKO-GLAZIAR

Erliebea estaltzen duen izotzak osatzen du. Antartikan eta Groenlandian milaka kilometroko azalera dauka.

GLAZIAR ALPETAR

Mendien artean igarotzen diren glaziarrak. Izotz gutxiago pilatzen da bertan.

UR-BIZIAK

Basa-urak

SAKATU LETRAK IRUDIA HANDITZEKO

A

B

C

Alubioi-konoa

Isurbidea

Harrera-arroa Karkabak

Deiekzio-konoa

Maitagarri tximiniak

Basa-urak

ITZULIHARRERA-ARROA LUBAKIEN ERAKETAA

Basa-urak

ITZULIMAITAGARRI TXIMINIAKB

Basa-urak

ITZULIALUBIOI-KONOAC

UR BIZIAK, klima lehorreko lekuetan, euria barra-barra egiten duenean sortzen dira.

• A. __________an, higadura oso handia da, eta ______________k sor daitezke.

• B. Higadurak isolatutako dorreei _______________esaten zaie.

• C. _______________ak uholdeak gertatzeko arriskua duten lekuak dira.

Harrera-arro

karkaba

maitagarrien tximinia

Alubio-kono

KARKABAK

ERREKA(UHARRA)ALUBIOIKONOA

Malda handiko lekuetan sortzen diren ildaskak. Higadura handia.

Karkabako ildaskak elkartzean eratzen den ibilgua.

Errekaren bukaerako zatia da.

IBAIAK

Ibaiak ur-laster iraunkorrak dira. Ur-laster nagusi batean elkartzen dira, eta ibai nagusi horrek, eskuarki, itsasoan isurtzen ditu urak.

• DRAINATZE-SAREA • ARRO HIDROGRAFIKOA

Ibai nagusi batek eta haren adarrek osatzen dute.

Drainatze-sareari ura ematen dion eremua da..

Ibaiak

SAKATU LETRAK IRUDIA HANDITZEKO

A B

D

C

Uholde-lautada

Arro hidrografikoa

Ibaiak

ITZULIHAITZARTEAKA

Ibaiak

ITZULI V ERAKO FORMAKOB

Ibaiak

MEANDROEN ERAKETA AZPIL ERAKO HARANA ITZULIC

Ibaiak

ITZULISEDIMENTU-EKARPENA DELTA BATEN ERAKETAD

LURPEKO URAK

Lurpeko urak

SAKATU LETRAK IRUDIA HANDITZEKO

A

B

C

Leizea Dolina

Haitzuloa

Lurpeko urak

DOLINAAITZULI

Lurpeko urak

ITZULI

ESTALAKTITAK ETA ESTALAGMITAKB

GELA EDO HAITZULOA

Lurpeko urak

ITZULI

MODELAKETA KARSTIKOA IGELTSUZKO HARRIETANC

•Lurpeko zuloak kolapsatzean sortzen diren sakonuneak dira _______.•_____ edo ______ zulo handiak dira, eta haietan, ________ eta _______sortzen dira.•_________ gainazalarekin lotutako hodi bertikalak dira.

dolinak

haitzuloak

estalaktitak estalakmitak

Leizeak

Aretoak

MODELAKETA KARSTIKOA• Uretan karbono dioxidoa disolbatuta dagoenean, ura azidoa da.

• Azidotutako ur horrek kareharria (bere minerala den kaltzita zehazki) disolba dezake.

• Harrietako mineral hauek disolbatzean, lurpeko zuloak eta gainazaleko aztarnak sortzen dira. Hauei modelatu karstikoa deritze.

ITSASOA

Itsasoa

SAKATU LETRAK IRUDIA HANDITZEKO

A

B

C

Abrasio-plataforma

Itsaslabarra

Hondartza

Tonbola

Gezia

Itsasoa

ITZULI

ABRASIO-PLATAFORMA LABARRAK ETA HONDARTZAKA

Itsasoa

ITZULI ISOLATURIKO ARKU ETA BLOKEAKB

Itsasoa

ITZULI ISOLATURIKO AINTZIRAKC

• A. Olatuek ________ behealdea zulatzen dute, eta, harri zati handiak erortzen dira. Ondorioz, itsaslabarrak

atzera egiten du, ______________ sortuz. Higaduraren ondorioz sortzen den harea metatzean, hondartzak eratzen dira.

• B. Olatuek itsaslabarra modelatzen dute: _________, __________ eta beste egiturak sortzen dituzte.

• C. Haize nagusia itsasertzarekiko zeiharra denean, ___________ sortzen dira. Ur laster horiek kostaldearekiko paralelo garraiatzen dute harea eta hau metatzean _________ (albuferak) sor daitezke.

bloke isolatuak

arkuak

itsaslabar

jitoko ur-lasterrak

abrasio plataforma

urmael isolatuak

OLATUAK

ITSAS LASTERRAK

MAREAK

Haizeak sortzen ditu

Uretako tenperatura eta gazitasun-aldeen ondorioz sortzen dira.

Ilargiaren eta Eguzkiaren grabitateak eragiten du.

HARRI SEDIMETARIOAK

LITIFIKAZIOAEDO

DIAGENESIA

Harri sedimentarioen ezaugarriak

GeruzakTENPERATURA

URAREN ZIRKULAZIOA

PRESIOA

Harri sedimentarioa

Sedimentu-arroa

Harri sedimentarioen sailkapena

Harri sedimentarioak Kareharria Buztina

Hareharria Konglomeratua Igeltsua

• LITIFIKAZIOA

• DIAGENESIA

PETROLIOA

IKATZA

GAS NATURALA

Itsas arro sedimentarioetan materia organikoa pilatzean sortzen da

Arro kontinentaleetan landare-materia asko metatzean sortzen da

Ikatzetik eta petroliotik sortzen da gasa, harrien hutsuneetan pilatzen da. Gero beste gas batzuekin nahasten da, gas naturala sortuz.