E. Arroabarren Aleman • U. Hernandez Dorronsoro • M. Imaz Murgiondo • N. Martin Calvo • E. Rezola Arcelus

L E H E N S O R O S P E N A KG U R A S O E N T Z A K O G I D A L I B U R U A

Donostia Ospitaleko Pediatria Zerbitzuko mediku egoiliarrak

Donostia Ospitalean euskararen erabilerasustatzeko Joanes Etxeberri Elkartea2008

Lehen sorospenei buruzko gidaliburu honen helburu nagusiada gurasoei ume gaixoaren edo istripua izan duenaren ondoezaedo mina arintzeko informazio baliagarria eskaintzea, medikuaordezteko asmorik izan gabe. Hori horrela, medikuarenganajoan bitartean, haurrak dituzten guraso guztiek egoera arrunt,urgente eta/edo larrien aurrean baliagarriak diren prozedurakburutzen ikas dezaten lortu nahi dugu.

Gidaliburu honek guk nahi dugun erantzuna izango balu, umeenosasuna sustatzeaz gain, pediatriako larrialdiez arduratzen garenguztiontzat onuragarria izango litzateke, haurrak eritasunarinagoekin etorriko liratekeelako, eta horrek gure lana erraztukolukeelako.

Beraz, eta laburbilduz, gida hau pediatriaren osasun-susta-penerako garrantzi handikoa izan daitekeela uste dugu, haurrarenosasuna bultzatzen duelako, gurasoak baliagarriak sentiaraztendituelako eta haur gaixoekin lan egiten duten guztientzatlagungarria izan daitekeelako.

A U R K E Z P E N A

2

Donostia Ospitaleko II. Joanes Etxeberri sarian finalista

Eusko Jaurlaritzak (Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak) diruz lagundutakoa

Joanes Etxeberri Elkarteak argitaratuaDonostia Ospitaleko Komunikazio Unitateak egina

Irudiak: Imanol Guridi

Lege-gordailua: SS-127-2009

Sukarra

Belarriko mina

Gorakoak

Sukarrak eragindako konbultsioak

Gorputz arrotzak arnasbideetan

Otorragia/Odoljarioa belarrian

Epistaxia/Odoljarioa sudurrean

Hortz-abultsioa/Hortza erortzea

Zauriak

Odoljarioak

Anputazioak eta mozketak

Erredurak

Intoxikazioak

Eztenkadak eta hozkadak

Beroak eta hotzak eragindako arazoak

Egin behar EZ dena

Oinarrizko botikina

A U R K I B I D E A

4

5

1 2

1 3

1 9

2 6

6

7

8

1 4

1 5

1 6

1 7

1 8

2 2

2 4

2 8

3

SUKARRA

ZER EGINUmea arropa gutxirekin mantendu.Likido ugari eskaini, behartu gabe.Giro-tenperatura egokia mantendu.Sukarra haurrarengan eragina duenean bakarrik tratatu behar da.Medikuak agindutako antitermikoak bakarrik erabili, eta agindutakodosietan.Ez da komeni antitermikoak txandakatzea, albo-ondorioak etadosi-akatsak gertatzeko arriskua handitzen baita.

NOIZ ERAMAN HAURRA LARRIALDI-ZERBITZURA3 hilabete baino gutxiago dituenean.Haurra loguraz edo kexati dagoenean.Arnas zailtasuna nabaritzean, buruko min handia duenean edobotaka dabilenean.Lehen konbultsioa izatean.Azalean presioarekin desagertzen ez diren orban gorriak azaltzenbazaizkio.

Sukarra gorputzaren tenperatura normalarenigoera da:> 38 ºC ondestean> 37,5 ºC besapeanBirusek eragindako infekzioak sukarrarensortzaile nagusiak dira.

4

BELARRIKO MINA

ZER EGINBelarriko mina kentzeko ibuprofenoa edo parazetamola erabili,medikuak agindutako dosietan.Ez bota ezer belarri barnean. Likidoa atera bada, ez busti belarria.Garbitu sudur-bideak serum fisiologikoarekin erdiko belarriarenaireazioa hobetzeko.Umeak ez du jateko gogorik izango, ez behartu.Haurrak 48 ordutara sukarra edo belarriko minarekin jarraitzenbadu, pediatrak berriz baloratu beharko du.

NOIZ ERAMAN HAURRA LARRIALDI-ZERBITZURAHaurra makalago, loguraz edo kexati badago.Buruko min handia badu edo botaka badabil.Belarri atzean gorritasuna, mina eta belarria aurrerantz bultzatzenduen hantura agertzen bada.

Erdiko belarriko infekzioa goiko arnasbideetakoinfekzioen konplikazio arruntena da, batez erebizitzaren lehen urteetan.Otitisa analgesikoekin bakarrik sendatzen dagehienetan 48-72 ordutan, antibiotikorik beharizan gabe.Sintomak: belarriko mina, sukarra, anorexia,gorakoak, beherakoa, belarritik likidoa ateratzea.

5

GORAKOAK

ZER EGINGoserik ez badu, hoberena tarteka likidoak eskaintzea da.Goraka egin ondoren, 15-20 minutu pasa eta gero, pixkanakalikidoak eskainiko dizkiogu (10 ml, 10-15 minututik behin).Beherakoa ere baldin badauka, ahozko hidratazioa da egokiena.

NOIZ ERAMAN HAURRA LARRIALDI-ZERBITZURAHaurra 3 edo 4 hilabete baino gazteagoa denean edo sukar altuaduenean (> 38 ºC).Deshidratazio-sintomak nabaritzen badira.Portaera arraroa sumatzen bada, sukar altua (40 ºC), buruko edolepoko min handia, gorputzean orbanak, sabeleko mina edointoxikazio susmoa izanez gero.Beherako edo gorakoetan odol nahasia ikusiz gero.

DESHIDRATAZIO-SINTOMAKEgarri bortitza.Likido tolerantzia gutxitua.Begi barneratuak.Ahoko mukosa lehorra.Azal lehorra, gernu edo malkoprodukzio gutxitua.

Urdail barruan dagoen edukia kanporatzea.Batzuetan, lepotik gora, gorakoen indarraksortuta, orban gorri txiki batzuk agerdaitezke.Bakarrik desagertzen dira.

6

SINTOMAKKonorte-galera.Gorputza oso biguna edo zurrun-zurruna geratzen zaio.Dardarka hasten da.Ahoa indarrez itxita egoten da.Begirada galdua.

Iraupena orokorrean 5 minutu baino gutxiago izaten da eta,ondoren, umea lo geratzen da.

ZER EGINJarri umea etzanda arnasa hobeto hartzeko.Inguruan dauden gauzak urrundu mina har ez dezan.Ez sartu ezer ahotik.Parazetamola duen supositorioa jarri sukarra jaisteko.Medikuarengana eraman diagnostikoa egiaztatzeko.

GOGORATUSukarrak eragindako konbultsioek pronostiko oso ona dute.Konbultsioaren ostean, umeak lehen zeukan osasun-egoeraberdina mantenduko du.Sukarra eragiten duen edozein infekzio arruntek eragin dezakekonbultsioa.Konbultsio hauek nahiko ohikoak dira (% 3-5), eta hiru umetatikbatek beste konbultsio bat edukiko du.Gehienetan ez da proba berezirik behar diagnostikoa egiaztatzeko.

Ume osasuntsuetan sukarrak garuneaneragiten duen erantzuna.Gehienetan sukarraren lehen sintoma da,eta eperik arriskutsuena 6 hilabetetik 5 urterabitartekoa da.

7

SUKARRAKERAGINDAKO KONBULTSIOAK

AIRE-BIDEAREN BUXADURA EZ OSOA

SINTOMAKHaurra eztula egiten hasiko da eta arnas zailtasuna nabaritukozaio.

ZER EGINHaurra lasaitzen saiatu eta eztula egin dezan animatu gorputzarrotza kanporatu arte.Ahal denean, laguntza eskatu (batez ere bularreko haurrekin).Haurra eztulka ari den bitartean, edo bere kabuz arnasa hartzenduen bitartean, (arnasestuka edo negarrez baldin badago ere bai),ez zaio beste maniobrarik egin behar.

1

8

GORPUTZ ARROTZAKARNASBIDEETAN/ITOLARRIAK

AIRE-BIDEAREN BUXADURA OSOA

SINTOMAKMomentu honetan haurrak eztula, negar edo hitz egiteari utzikodio eta eskuak lepora eramango ditu. Horrek esan nahi duarnasketa eten egiten dela arnasbidea buxatu egin delako.

ZER EGINHelduak eta > 1 urteko haurrak. Heimlich maniobra:

Kaltetuaren atzean kokatu eta besoekin inguratuz ukabilasabelaren erdialdean jarri (erpurua barnealderantz). Beste eskuaukabilaren gainean jarri, eta egin indarra barnerantz eta gorantzmugimendu azkar baten bidez.Errepikatu maniobra hau gorputz arrotza kanporatu arte edokaltetuak konortea galdu arte.Ume gizenetan eta haurdun dauden emakumeetan konpresioakbularrean egin behar dira.

Bularreko haurrak:Haurra buruz behera ipini besaurrearen gainean, burua gorputzabaino beherago jarriz eta hatzekin ahoa zabalik mantenduz.Beste eskuarekin 5 kolpe eman haurrari sorbalden artean.Ondoren, buruz gora jarri, eta beste 5 konpresio egin behardira bularrezurraren gainean bi hatz erabilita.Maniobra hau gorputz arrotza kanporatu arte edo konorteagaldu arte errepikatu behar da.

Arnasbideen buxadura eragiten dute eta arazoa konpontzen ez bada, bihotz-arnaseko geldialdia gertatzen da.Helduetan gorputz arrotz ohikoena haragi zatia izaten den arren, haurretan,fruitu lehorrak, gozokiak eta jostailu zatiak izaten dira.Istripu hauek ekiditeko aurrezaintza da neurririk inportanteena (ondo murtxikatu,haur txikiei fruitu lehorrik ez eman, haurren jostailuak arretaz zaindu…).

2

9

AIRE-BIDEAREN BUXADURA OSOAETA KONORTEA GALTZEA

ZER EGINHelduak eta > 1 urteko haurrak:

Laguntza eskatu edo 112ra deitu.Hatza kakotuz, saiatu ahoko gorputz arrotza ateratzen (eragiketahau arreta handiz egingo dugu gorputz arrotza barrurantzbultzatzeko arriskua baitago).Arnasa hartu gabe jarraitzen badu, Heimlich maniobra bereziaegin beharko da:Kaltetua buruz gora etzanda dagoela izterren gainean eserikaltetuaren bururantz begira. Eskuak bata bestearen gaineanjarri kaltetuaren zilborraren eta bularrezurraren artean, eta 5konpresio egin bizkarrerantz eta bururantz. Ondoren, arnasketakonprobatu, eta oraindik ez badu arnasik hartzen, maniobraerrepikatu.

Bularreko haurretan:Konortea galtzen badu, laguntza eskatu,eta aho barnea begiratu. Ondoren,konortea galdu baino lehenburutzen ari ginen maniobrarekinjarraituko dugu.

3

1 0

GORPUTZ ARROTZAK

BELARRIETANEz saiatu gorputz arrotza orratz edo antzeko objektu batekinateratzen, tinpanoa zulatu baitaiteke.Gorputz arrotza biziduna bada (euliak...), olio-tanta batzuekinitotzen saiatu.Hostoak, lekak... denborarekin puztu egin daitezke; uzkurtzekoalkohol-tantak erabili.Beste kasuetan, xiringa baten bidez urarekin bultzatzen saiatu,presio handirik egin gabe.Gorputz arrotza irteten ez bada, osasun-zentrora joan.Kaltetuak belarriko infekzioak maiz izaten baditu, ez da komenibelarrian likidorik botatzea (tinpanoa zulatuta egon daiteke-eta).

SUDURREANZintz eginez kanporatzen saiatu, kontrako sudur-zuloa estaliz.Gorputz arrotza kanporatzeko ez erabili beste objekturik,barrurago bultzatzeko arriskua baitago.Kanporatzen ez bada, osasun-zentrora joan.

BEGIETANKornean zauria eragiteko arriskua dago.Lehen pausoa begiak urarekin garbitzea da eta gorputz arrotzakanporatzen ez bada, bi begiak estali (mugimenduak murrizteko)eta osasun-zentrora joan.

1

2

3

1 1

OTORRAGIA

ZER EGINKaltetua albokako segurtasunezko posizioan jartzensaiatu, odola darion belarria lurraren kontra ipiniz.Odoljarioa gelditzeko EZ estali belarri-zuloa.Odoljarioa larria bada, prozedura hauen bidez denbora aurreztueta gaixoaren egoera hobetu daitezke.

NOIZ ERAMAN HAURRA LARRIALDI-ZERBITZURATraumatismoa edo konorte-galera egon denean.Odoljarioa bi belarrietatik agertzen denean.

Kasu hauetan odoljarioa inportantea izan daiteke.Konorterik eta traumatismorik gabekokasuetan, berriz, lasaiago ibil daiteke,orokorrean garrantzi handirikez baitute.Kasu hauek gehienetan entzumenarenkanpoko hodiaren edo tinpanomintzaren zaurien ondoriozizaten dira.

Belarriko zulotik odolaateratzeari esaten zaio.

1 2

EPISTAXIA

ZER EGINHaurra lasaitzen saiatu eta aulki batean esertzeko esan,burua apur bat aurreratuz.Sudur-hegalak sudur-hezurraren kontra estutu, 10-15 minutuz.Neurri hauekin odoljarioa ez bada eteten, pediatrarengana joan.

NOIZ ERAMAN HAURRA LARRIALDI-ZERBITZURABelarriko odoljarioa ere duenean.Traumatismo edo kolpe handiaren ondorioa denean.Konortea galtzen duenean.Gaixoak itxura txarra daukanean.

EZ LARRITU haurrak, sudurrekoodoljarioa duenean, odola duen gorakoabotatzen badu. Sudurra eztarriarekinkomunikatua dago; beraz, sudurrekozuloan dagoen odola eztarrira pasadaiteke eta hortik urdailera, horrekgoragalea eraginez eta gorakoarekinbatera odola botaz.

Sudurretik odolaateratzeari esaten zaio.

1 3

HORTZ-ABULTSIOA

GARRANTZITSUAKolpe batek eragindako hortz iraunkor baten abultsioa larrialdibat da. Esne-hortza bere lekuan berriro ipintzea ez da beharrezkoa,baina hortz iraunkorra mantendu nahi bada, ordea, berehala ipinibeharko da bere lekuan berriro.

ZER EGINHortza koroatik heldu eta sustraia ukitu gabe manipulatu.Zikina balego, urarekin garbitu.Medikuarengana joan bitartean, hortza heze mantenduko dueningurune batean eraman behar da, esaterako, esne hotzean (ahalbada, esne osoa izan dadila) edo serum fisiologikoan sartuta.Eraman haurra ahal den azkarren medikuarengana.

Hortza bere lekutikerortzeari esaten zaio.

1 4

Koroa

Sustraiak

Esmaltea

Dentina

Pulpa

Gengiba

ZAURIAK

ZAURIA SENDATZEKO PROZEDURALehenik eta behin, kaltetuaren itxura begiratu. Itxura txarra badu,zuzenean gertueneko osasun-zentrora eraman edo 112ra deitu.Garbitasuna mantentzeko eskularruak erabili edo eskuak garbituzauria ukitu baino lehen.Zauriaren gaineko arropa kentzen saiatu, zauriaren osotasunabaloratzeko.Zauria serum fisiologikoz edo urez garbitu presioa eginez, gorputzarrotzak, hondarra eta horrelakoak kendu ahal izateko. Zauriabarneko aldetik kanpoko aldera garbitu behar da kutsaduraekiditeko.Gaza garbi bat serumez busti eta zauriaren ingurua ere garbitu,borobil bat marraztuz.Gaza baten laguntzaz, zauriaren inguruan betadine edo antzekodesinfektatzailea jarri, zauriaren barnean sartu gabe.Zauria gazaz estali behar da eta esparatrapu zati batekin gazalarruazalera itsatsiko da.

GOGORATUZaurian bertan ez da INOIZ alkoholik, iodorik, antibiotikodunukendurik edo kotoirik jarri behar.Zauri batean iltzatuta dagoen materialaez da inoiz kanporatu behar.

1 5

ODOLJARIOAK

LARRITASUNA ERAKUSTEN DUTENEZAUGARRIAKOdol-galeraren kopurua eta azkartasuna hartuko dira kontuan,bi horiek baitira larritasun-maila erakutsiko dutenak. Kasu hauetankaltetua shock egoeran sar daiteke, eta odol-galerak jarraituzgero, heriotza gerta daiteke.

ZER EGINZaurituaren itxura baloratu behar da.Zauriaren gainean edo odola darion puntuaren gainean presioaegin, hamar minutuz. Zauri gainean jarritako zapia ez da inoizaltxatuko. Aldi berean, zaurituari gorputz-adarrak igoko zaizkio.Neurri hauekin odoljarioa kontrolatzen ez bada, eta zauriagorputz-adar batean badago, gorputz-adar horri ailegatzen zaionarteria garrantzitsuena hezurraren kontra sakatzen saiatu beharda. Zauria besoan badago, presioa aurreko aldean eta azpian eginbehar da, bizeps muskuluaren oinean. Hanketan badago, izterragorputzari lotzen zaion lekuan egingo da presioa.Torniketea azken neurri bezala bakarrik erabili behar da, eta, ahalbada, ez da egingo, askotan onura baino ondorio txarrak eraginditzakeelako (gangrena, paralisia…).Beraz, zaurituaren bizitza jokoan dagoeneanbakarrik burutuko da.

1 6

ANPUTAZIOAK ETA MOZKETAK

ZER EGINOdoljarioa presio zuzena eginez eten eta zauriaren inguruaimmobilizatuko da, gaza esterilez estaliz eta ondo lotuz.Moztuta dagoen atala, gaza esterilez (edo garbi dagoen oihal zatibat erabiliz) bildu eta plastikozko poltsa batean sartuko da. Poltsahau urez eta izotzez beterik dagoen beste poltsa batean sartu.Moztutako gorputz-atalak ez du izotzarekin kontaktu zuzenikeduki behar.

1 7

ERREDURAK

LARRITASUNAREN ADIERAZLEAKSakonera eta, batez ere, hedapena.Haurretan larriagoak dira.Aurpegian, bularrean, eskuetan, genitaletan izatea.Kea arnastea.

SAILKAPENALehen maila: gorritasuna eta mina.Bigarren maila: babak eta min handiagoa sortzen da. Shock-eraeraman dezake kaltetua.Hirugarren maila: eskara marroi-beltzak edo ultzerak sortzendira. Nerbioak suntsitzen direnez mina desagertu egiten da.

ZER EGINHaurra bero-iturritik aldendu. Sutan badago, lurrera bota eta bueltakematen saiatu, edo manta bat bota gainera.Arropa erantzi (erlojuak ere bai); arropa azalari itsatsita badago,ez kendu.Erreta dagoen atala hozten saiatu (presio gabeko urarekin).Babak edo eskarak apositu hezeekin estali.Babak ez zulatu.Ez erabili pomadarik.Begiak erreta badaude, urez bustitako gazekin estali.Hatzak erretzen badira, gazak erabiliz elkarrengandik banatu,itsatsita gera ez daitezen.Erreduraren hedapena handia bada, anbulantziari deitu (112), etakaltetua etzanda jarri, burua hankak baino beherago kokatuz(antishock jarrera).Erredura gai kimiko batek eragindakoa denean, berdin jokatu,begiak ur askorekin garbitzea oso garrantzitsua baita.

Beroak eragindako larruazaleko etalarruazalpeko ehunen kalteak.

1 8

INTOXIKAZIOAK

INTOXIKAZIO BAT GERTATU DENEAN, MEDIKUARIEMAN BEHAR ZAION HASIERAKO INFORMAZIOA

Istripua eragin duen produktuaren izena.Sartzeko bidea: arnasbidea edo azala.Gai toxikoaren kopurua: irentsi, arnastu edozurgatu denaren balorazioa egin.Intoxikatu denetik pasatutako denbora.Hasierako sintomatologia.Hasieran egindako ekintza edotratamenduak.Intoxikazioaren kausa, ezagutzen badabehintzat.

1 9

2 0

IRENSTEAK ERAGINDAKO INTOXIKAZIOAK1SINTOMAKAhoan edo aho inguruan erredurak.Hatsean edo ingurugiroan produktu kimiko kaltegarriren baten usaina.Gorakoak.Sabeleko mina edo beherakoa.Arnasa hartzeko zailtasuna.Konorte-galera.Gorputz-dardarak.

ZER EGINItxura txarra badu, 112ra deitu.Ez da gorakorik eragingo:

Toxikoaren izaera ezagutzen ez bada.Produktu erregarriak badira: azido edo alkali gogorrak (lixibabezalako kaustikoak, agua fuerte delakoa, etab.).Hidrokarburoak edo petrolioaren eratorriak.Konortea galdua duten kaltetuetan, ezta gorputz-dardara azaltzenduten orotan ere.

Gorakoa eragin daiteke:Osasun-zentrotik urrun egonez gero.Intoxikazioa botika edo farmakoen ondorioz izan bada.30 edo 60 minutu baino gutxiago pasa bada istripua gertatudenetik.

Xaboiak edo garbigarriak eragindako intoxikazioen kasuetan,apar aurkakoren bat erabili daiteke: oliba-olio edo ekilore-oliodunbi koilarakada.

2 1

SINTOMAKKarbono monoxidoa adibidez, usainik ez duen gasa da, etaberogailuek gaizki erretzen dutenean, suteetan eta leku itxietanmartxan dauden motorren kasuetan izaten da arriskurik handiena.Eragiten dituen sintomak hauek dira: buruko mina, gorakoak,orientazio-falta eta nahasmena, konorte-galera eta heriotza beraere.

ZER EGINKaltetua berehala intoxikatuta edo kutsatuta dagoen ingurutikaldendu eta leihoak edo balkoiak ireki.Norberaren segurtasunak lehentasun osoa du: “Lehena, norberada”. Ez da sartzen ausartu behar gas toxikoen ihesa egon daitekeenlekuetan inolako babesik gabe. Siloetan, estolderietan edo putzuetanharrapatuta geratu diren pertsonen erreskaterako, suhiltzaileenganajo behar da.Kaltetua gertueneko osasun-zentrora eraman behar da edo 112radeituko da.

ARNAS HARTZEAK ERAGINDAKO INTOXIKAZIOAK2

EZTENKADAK ETA HOZKADAK

Iberiar Penintsulan arriskutsua gertadaitekeen bakarra sugegorriaren hozkada da.

2 2

SINTOMAKMin zorrotza, hantura, kolore gorri-ubela hozkada zonaldean .Shock anafilaktikoa oso arraroa izaten da.4-6 ordura sudur-hodietan odoljarioa, orban txikiak azalean,zorabioa, buruko mina, hipotentsioa, desorientazioa eta shockaeragin dezake.

ZER EGINHozkada sugegorriarena dela ziurtatuko da.Kaltetua lasaitzen saiatu, eta ondoren, hozkada gertatu dengorputz-adarra immobilizatu.Ahal bada, izotza jarri.Zauria garbitu ur asko eta xaboia erabiliz.Kaltetua ospitalera eraman.

SUGEAK1

Erleak eta liztorrak eragindako eztenkadak orokorrean ezdira larriak, eta sintomak normalean hurrengo egunerakodesagertzen hasten dira.Alergikoak diren haurrek, aldiz, sintoma larriak edukiditzakete eta beraien egoera larrialdi bihurtu daiteke.

2 3

ZER EGINEztena ikusten bada, pintza batez ateratzea izango litzatekeegokiena.Zauria ur eta xaboiez garbitu, eta ahal bada, izotzajarri.Azkura oso gogorra bada, zauria amoniako diluituarekinbustitako konpresa eta gazaz estaliko da.

ALERGIA LARRIAREN ZEINUAKAzkura larriaGoragaleakGorakoakSabeleko minaBronkioetako espasmoaAurpegia handitzeaZianosiaHipotentsioaKoma egoera

Horrelakoetaneraman haurralarrialdi-zerbitzura

ERLEAK ETA LIZTORRAK2

Ingurugiroko beroak eragindako gorputz-tenperaturaren igoera.

BEROAKERAGINDAKO ARAZOAK

2 4

SINTOMAKHasieran: buruko mina, azal bero eta lehorra eta desorientazioa.Gorputzeko tenperatura 40-41 ºC bitartekoa izan daiteke.Bero-kolpea hasi eta ordu batzuetara kontrolatzen ez bada,heriotza eragin dezake.

ZER EGINEraman kaltetua berehala osasun-zentrora.Jarri kaltetua bitartean toki freskoan eta itzalean.Biluztu eta gorputza ur freskoarekin busti. Haizegailua erabildaiteke.Saiatu pixkanaka tenperatura 38,5 ºC-tik behera jaisten.

BERO-KOLPEA

Gorputzeko tenperatura 35 ºC-tik beherajaisten denean.

HOTZAKERAGINDAKO ARAZOAK

2 5

SINTOMAKLehenik hotzikarak sentitzen dira.Tenperaturak jaisten jarraitzen badu, hotzikarak desagertu egitendira.Kaltetua geroz eta ahulago aurkitzen da, eta koordinazio-faltasentitzen du.Gorputz osoa hotz egoten da.Pertsonak bizirik iraun dezake tenperatura 23,9 eta 29,4 ºCbitartean mantentzen bada. Jakin behar da ohiko termometroek34,4 ºC-tik gorako tenperatura baino ez dutela markatzen.

ZER EGINKaltetua osasun-zentrora eraman.Kaltetua leku lehor eta beroan jarri behar da. Jantzi bustiakkendu eta oihal edo manta beroekin babestu. Ez da komeniorduko 0,6 ºC baino gehiago berotzea.Etzanda gorantz begira jarri behar da eta ez zaio oinez ibiltzenutzi behar.Kaltetua konortearekin badago, edari beroak edan ditzake.

HIPOTERMIA

Torniketea odoljarioa kontrolatzeko azken aukera da.Gogoratu epistaxia (sudurreko odoljarioa) izanez gero, burua ezdela atzeraka bota behar. Hau eginez gero, zaurituak odolairentsiko luke, eta horrek bere egoera oker dezake.Intoxikazio baten aurrean, ez eman inoiz ura gatzarekin gorakoaeragiteko, ezta ura bakarrik ere, honek toxikoaren absortzioabizkortzen du-eta.Lokatuta (luxatuta) dagoen giltzadura ez behartu, bertatik pasatzendiren arteria, bena edo nerbioak mindu daitezke-eta.Kremailera ez behartu prepuzioa bertan eutsita gelditu bada.Kremaileraren barruko aldea moztu eta bi alboak banatzen saiatu,beheko aldetik hasiz.Ez saiatu sudurrean edo belarrian sartutako gorputz arrotzakateratzen, barrurago sartzeko arrisku handia baitago.Norbaitek haustura bat duela pentsatuz gero, ez eman ezer ahotikhartzeko, ezta mina kentzeko ere, honek kirurgia ezinduko luke-eta.Kalean aurkitutako zauritu bati, lepoan mina edukiko balu, ez zaioinoiz ezer jarri behar buru azpian; horrek bere egoera okerdezake eta arnasa hartzeko zailtasunak izan ditzake.

EGIN BEHAR EZ DENA

1

2

3

4

5

6

7

8

2 6

Ez utzi inoiz bakarrik konorte gabe dagoen pertsona (laguntzaeskatzeko beharrezkoa den baino denbora gehiago ez behintzat).Ez mugitu inoiz bizkarra mindua duen zauritua, leku arriskutsubatetik kentzeko ez bada.Konortea galdu duen bati ez zaio jateko edo edateko ezer emanbehar. Bera bakarrik jan edo edateko gai izan arte itxaron beharkoda.Istripu bat gertatu den momentuan, inguruan dagoen jendeabertan gelditu beharko da, gero lekukoak aurkitzea oso zailabaita.Istripu batean zauritutako pertsonak ez dira ospitalera autozeraman behar, anbulantzian dauden neurriak behar izatea gertalitekeelako.Ez saiatu zauritu baten gainean dagoen autoa altxatzen, minahartzeko arriskua baitago; eta askatzerakoan, zaurituaren gaineaneror liteke, min gehiago eraginez.Ez ukitu inoiz elektrokutatu bat, elektrizitatea moztuta dagoelaziurtatu arte.Sukarra duen bati ez jantzi arropa berorik, sukarra gehiago igodaiteke-eta.

9

10

11

12

13

14

15

16

2 7

OINARRIZKOBOTIKINA

GAZAKHobe esterilak eta bosteko fardel txikitan gordetzen badira.BENDAKKrepezkoek edo elastikoek denbora gehiago irauten dute eta beharrezkoaden beste egoera batean erabil ahal izateko garbi daitezke.TIRITAKHoberena tira luzetan etortzen direnak erostea izango litzateke, zauriarenhedapenaren araberako zatiak mozteko aukera ematen dutelako.Zauri txikiak estaltzeko oso erabilgarriak dira.ESPARATRAPUAOihalezkoak dira ezagunenak, baina badaude material honi alergia diotenpertsonak, beraz esparatrapu hipoalergenikoa edukitzea komenigarria da.ANTISEPTIKOAKBadirudi onenak iododunak direla (betadine edo pobidona iododuna), bainaerabili baino lehen zauritua alergikoa ez dela ziurtatu behar da.ANALGESIKOAKGehien erabiltzen direnak aspirina, apiretala eta termalgina dira. Pisua edoadinaren arabera erabakiko da dosia.Pilula hauek eman baino lehen kontraindikazioak begiratu behar dira etazaurituari alergikoa den galdetu behar zaio.MATERIAL OSAGARRIAKGuraizeak, pintzak eta eskularruak dira inportanteenak.BOTIKIN-KAXABotikineko material guztia maleta batean bilduta edukitzea komeni da. Maletakiragazgaitza behar du izan euriarekin edo beste likidoekin barruan dagoenahonda ez dadin, eta ondo identifikatuta gordeko da larrialdietan denbora ezgaltzeko.Barruan dauden produktuak ondo itxiak eta txukun egon behar dira.Noizbehinka botikineko osagaien egoera begiratuko dugu, denak egoera oneandaudela ziurtatuz eta behar direnak aldatuz.Gogoratu botikina haurren eskuetatik kanpo egon behar dela.

1

2

3

4

5

6

7

8

2 8