Labirintoaren Irteera,Hezkuntza-Mosaikoa Lagun

Herri Hezkuntza eta Garapenerako

Hezkuntzaren Nazioarteko Sarea

Labirintoaren Irteera.Hezkuntza-Mosaikoa Lagun

Herri-hezkuntza eta Garapenerako Hezkuntzaren

Nazioarteko Sarea

Vitoria-Gasteiz, 2003ko martxoan

www.webpolygone.net

Proiektu hau Europako Erkidegoaren dirulaguntzazmartxan jarri da. Bertan agertzen diren iritziakPOLYGONErenak dira, eta ez dira bat etorri beharEuropako Erkidegoaren iritzi ofizialarekin.

Dokumentu hau gaztelaniaz, portuguesez, frantsesez eta ingelesezeskuragarri dago POLYGONEren weborrian: www.webpolygone.net

Dirulaguntzaileak:

INSTITUTO DE ESTUDIOS SOBRE DESARROLLO Y COOPERACIÓN INTERNACIONALNAZIOARTEKO LANKIDETZA ETA GARAPENARI BURUZKO IKASKETA INSTITUTUAUNIVERSIDAD DEL PAIS VASCO - EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA

COMISIÓN EUROPEADG Desarrollo

3

Aurkibidea

Aurkezpena 5

1. POLYGONE Sarea 9

1.1. Aurrekariak 11

1.2. POLYGONE Sarearen sorkuntza. 1998 11

1.3. Europako sarearen sendoketa eta nazioarteko sarearen sorkuntza. 1999–2000 12

1.4. Nazioarteko sarearen eraiketa. 2001–2002 13

1.5. Nazioarteko sarearen topaketa. 2002ko azaroa 14

2. Labirintoa. Nazioarteko giroa eta hezkuntza 17

2.1. Garapena eta globalizazioaren arteko tirabirak 19

2.2. Dilema handiak 20

2.3. Erronkak eta itxaropenak 21

3. Mosaikoa. Heziketaren “Ipar-Hego” ikusmoldeak 23

3.1. Mosaikoaren zatiak 25

3.2. Mosaikoaren lehen irudiak. Erkidezko diagnosia 26

3.3. Irudi txikiak eta berreraiki gabeko hutsunea. Kontraesan globalak 27

3.4. Zatiak elkartzen ez direnean. Tokian tokikoa eta globalaren arteko tirabira 29

3.5. Garapenerako hezkuntza eta herri-hezkuntza 31

3.6. Hezkuntzaren lau dimentsioak 33

4. Labirintotik ateratzeko. Ze nolako gizarte-aldaketarako ze nolako hezkuntza? 35

4.1. Ariadnaren matazak. Hezkuntzaren lau dimentsioak 37

4.2. Kulturaren mataza. Dimentsio kulturala 37

4.3. Politikaren mataza. Dimentsio politika 41

4.4. Pedagogiaren mataza. Dimentsio pedagogikoa 43

4.4.1. Hezkuntza eta kalitateari buruzkoa 44

4.4.2. Oinarrizko elementu eta hezibideei buruzkoak 45

4.4.3. Pedagogia mintegian aurkeztutako esperientziak 47

4.5. Matazak askatzeko. Sistematizazioa 49

4.5.1. Zer da benetan sistematizazioa? 49

4.5.2. Sistematizazio-esperientziak 51

4.5.3. Ebaluaketa eta sistematizazioa: berdinak ala antzekoak? 53

4.5.4. Edozein egoeran eta edozein aurrekontuarekin posible al da sistematizatzea? 55

4.5.5. Sistematizazioaren muga batzuk 56

4.5.6. Sistematizatzeko proposamen metologiakoa 56

4.6. Mataza askatzen da. Bide berriak 57

5. POLYGONEren etorkizuna 59

6. Erakunde partehartzaileak 65

Iturriak eta bibliografia 89

4

Aurkezpena

“Prozesu bakoitzaren garapena sistematizatzekoeginkizunetan laguntzeko gure oroitzapenetaraetengabe itzuli behar izan dugu. Horregatik narrazioa sigi-sagan dabil,gure gogoak jarraitutako bidea lagunduko balu bezala.”

Isabel Hernández eta Osvaldo Cipolloni. Argentina–Txile. 1985.

Dokumentu hau hegoaldeko eta iparraldeko erakundeek eginda-ko lana da, eta bertan POLYGONE, Herri-hezkuntza etaGarapenerako Hezkuntzaren Nazioarteko Sarearen historia kon-tatzen da, modu horretan sarean dauden pertsona eta erakunde-en eztabaidak eta ekarpenak berreskuratzeko. Agiri honekinproiektu honen ibilbidea berreraikitzen eta bidean ikasitakoaberreskuratzen saiatzen gara, horrela baliagarria izango da etor-kizunerako estrategiak diseinatzeko eta erkidezko esfortzuare-kin jarraitzeko.

Dokumentu deskriptiboa eta analitikoa da, sarea martxan hasizenetik, Murgian (Euskalerria, Espainia) 2002ko azaroan eginda-ko topaketa eta sarearen zehaztapeneraino sareko partaideekkonpartitu dituzten informazioak, esperientziak eta hausnarke-tak biltzen saiatzen da. Helburuak hauexek dira:

1. Erreferentziazko dokumentu bat sortzea, giza aldaketarakohezkuntzari buruzko eztabaida eta hausnarketa pizteko,eta bertan sareko partaideak elkar ezagutzeko.

2. Hezkuntza alternatiboari buruzko guztion pentsamenduasortzea.

3. Sareko partaideen arteko sendotzea bultzatzea.

4. Tokian tokiko sareen lana suspertzea.

5. Nazioarteko edo tokian tokiko foroetan POLYGONE ezagu-tarazteko aurkezpen-gutuna izatea.

Material hau mugatuta dago, eta ezin du POLYGONEren sortzeprozesuan parte hartu duten pertsona guztien ideiak hitzez hitzjaso, nahiz eta desiragarria izan. Hala ere, ekarpen guztiak bate-rabiltzen saiatu da, nahiz eta bakarrik batzuk aipatu, adibidegiza.

Dokumentuaren egitura honelakoa da:

Aurkezpena egin ondoren, “POLYGONE sarea” izeneko 1. atalean,nazioarteko sarea eraikitzeko jarraitutako ibilbidea aurkeztenda. “Labirintoa. Nazioarteko giroa eta hezkuntza” deituriko 2.atalean hezkuntzaren betebeharra oraingo globalizazio neolibe-ralaren giroan planteatzen da. “Mosaikoa. Heziketaren “Ipar-Hego” ikusmoldeak” delako 3. atalean hezkuntza-mosaikoareneraiketa prozesua birmoldatzen saiatzen da, sareko erakundeekgarapenerako hezkuntza eta herri-hezkuntzari buruz haien arlo-etan egindako proposamenen bitartez. Atal hau talde-analisiarenlau dimentsioak (kultura, politika, pedagogia eta metodologia(sistematizazioa)) aurkezten bukatzen da.

“Labirintotik ateratzeko” izeneko 4. atalean erakundeek sarea-ren topaketetan aipatutako lau dimentsioei buruz egindako ezta-baidak eta proposamenak. 5. atalean (“POLYGONEren etorkizu-na”) 2003 urterako koordinazio-plana aurkezten da eta urtehorretan egingo den sarearen funtzionamendu eta nortasunariburuzko talde-eztabaida zirriborratzen da. 6. atalean, “Parte

7

hartu duten erakundeak” delakoan, POLYGONE sarean daudenpertsonak eta erakundeak ezagutzeko elkargunea izaten ahale-gintzen da, bakoitzaren hezkuntza jarduerei buruzko informazioabarne. Bukatzeko dokumentu hau egiteko erabilitako iturri etabibliografiaren zerrenda aurkituko da.

POLYGONEk “Iniciativas de Cooperación y Desarrollo”-ri doku-mentu hau egiteko enkargua eman zion. Erakunde honekHEGOArekin —sarearen koordinatzailea— eta talde suspertzai-learekin batera egin zuen. Talde suspertzailean dauden erakun-deak hauexek dira: BIMAESW (Indonesia), CITI-HABITAT (CaboVerde), PRODESSA (Guatemala), ETAPAS (Brasil), CIDAC(Portugal), CIP (Espainia), ITECO (Belgika) eta HEGOA (Euskadi,Espainia). Azken finean, talde-lana da, eta ez du autore-lanekduten homogeneotasun berbera.

Dokumentu hau prozesu honetan parte hartu duten gizon etaemakume guztiona da. Erredakzio taldeak atal honetaz eskertze-ko baliatu nahi du: zuen burutazioak, jakinduria eta esperien-tziak gurekin konpartitzeagatik, dokumentu hau sortzeagatik etasarea pizteagatik. Espero dugu planteatutako helburuak bete-tzea eta erabiliko duten pertsona eta erakundeentzako ulerga-rria, arina eta baliagarria izatea.

Fernando Altamira, Esther Canarias, Miguel Argibay, ManuelaMesa, Belén Fernández de Retana eta Álvaro Nebredak doku-mentu honen azken bertsioan egindako esfortzua eskertu nahigenuke, baita Mabel González Bustelok jatorrizko testua zuzen-tzeko ahalegina ere.

Azkenik —eta baita oso garrantzitsua ere—HEGOAk eskerrakeman nahi dizkie 2001eko otsailetik POLYGONE sarea koordina-tzeko lanean lagundu dutenei: Carlos Askunze, Gema Celorio,Gladys Giraldo, Ainhoa Garagalza, Ramón Zúñiga, EduardoMartínez de Guereñu, Juanjo Celorio, Amaia del Río, IrantzuVarela, Pilar Jurado, Patricia Hernández, Borja Doval, Ana MireyaValverde, Erick Arellana, Pedro Campoy, Pedro Donoso, RossellaMezzina, Jennifer Margot, Elia Sills, Francisca Dieste Vieira, JuanManuel Dieste Vieira, Daniela Silva-Henriques Brites, CarlotaBarros Alarcao, Mark Davies, Jesse Barker, José Marto, FernandoSáenz de Ugarte, Fernando Ruiz de Temiño, Zuriñe Fernández deRetana, Kike, Fermín eta Komunika Digital taldea, Ana eta Iñakide Marra, Viajes Iratxe-ko Meltxor, Sor Asun, Sor Epi eta PurísimaConcepción egoitza osoa, Lankopi, Euskadiko Kutxako MariaJesús, Uri Ruiz Bikandi, Susana Correal, Uxue Arbe, Nieves, CIP-eko Silvia eta Paulina, eta talde “portugaldarra”: Joana, Celina,Ana Maria da Conceiçao, Fernanda Ferreira, Ana Isabel eta AnaFilipa. Mila esker, bihotz-bihotzez.

8

1. POLYGONE sarea

“Bestea agurtzea ere, hori ere demokrazian ikastea eta demokrazianbizitzen ikastea da. Horrek informazio-, eztabaida-, adoste-,erabakitze-, ebaluaketa-ekintzetan giza talde baten partaideguztien elkartasuna eta partehartzea dakartza, herritargotikhasi eta munduko elkarteraino.”

Ricardo Petrella. (2001) La educación víctima de cinco trampas.

1.1. Aurrekariak.

Ekimen honen hasieran ITECO erakunde belgikarra aurkitzendugu. 30 urte baino gehiagotan prestakuntza-programak disei-natu eta aurrera eraman ditu. Horrez gero, herri-hezkuntza, hez-kuntza iraunkorra eta garapenerako hezkuntza hartu ditu ardatz.Erakunde honek bere lanaren eragina zabaltzea interesgarri ikusizuen, eta haien kezkak konpartitzen zituzten erakundeekin bate-ra “hezitzaileen Europako sarea” sortzeko asmoa hartu zuen.

1996an, ITECOk garapenerako hezitzaileen sare hau sortzekoproposamena lau erakunde europarrei egin zien: Étudiants etDéveloppement (Frantzia), CIDAC (Portugal), CIP (Espainia) etaHEGOA (Euskadi-Espainia). Laurek proposamena onartu zuteneta ITECOk Belgikan profesional gazteentzako eta kooperatzaile-entzako antolaturiko ikastaroan aktiboki hartu zuten parte. Geroproiektu bat hasi zen: erakunde guztiek antzeko ikastaro bat egi-teko konpromisoa hartu zuten, zeinek bere eremu geografikoan.

Ikastaro guztiak 1997an egin ziren. Erakunde bakoitzeko dinami-zatzaileek Brusela, Paris, Madril, Lisboa eta Gasteizen egindakoikastaroetan parte hartu zuten. Aldi berean, LovainakoUnibertsitatean aditu-talde bat osatu zen prozesuaren jarraipena

egiteko, sistematizatzeko, ondorioak ateratzeko eta ebaluatze-ko. Zeregin hori Lisboan bukatu zen 1998an.

1.2. POLYGONE sarearen sorkuntza. 1998

Prestakuntza-prozesu bakoitza bere arduradunek sistematizatuzuten, eta bakoitzetik dokumentu bat atera zen, honelako edu-kiekin: herri bakoitzaren gazteriaren diagnosia, haien Hegokoherriei buruzko iritzia, nazioarteko bidegabeko egoerari buruzkoezagutzak, eta elkartasunarekiko konpromiso-maila. Herrialdebakoitzeko prestakuntza prozesuko elementu zehatzak jasoziren: partehartzaileak aukeratzeko irizpideak, proposatutakometodologia, burututako jarduerak eta ebaluaketa.

Sistematizatutako dokumentazioa oinarri hartuta, 1998 eta 1999bitartean portugesez, frantsesez eta gaztelaniaz egindako doku-mentu bat sortu zen, esperientziak biltzen dituen karpeta bat,eta bertan proiektuan parte hartu duten bost erakundeen espa-rruetan prestaketarako ikastaroa egiteko oinarrizko eskema batproposatzen da. Lan horrek eskutik etorri zen sarearen sendoke-ta, eta sareari POLYGONE izena ezarri genion, poligono baten iru-diak etengabe zabaltzeko aukera iradokitzen baitu.

11

1.3. Europako sarearen sendoketa eta nazioartekosarearen sorkuntza. 1999-2000

POLYGONEren lehen helburua “Herri-hezkuntza eta Garapene-rako Hezkuntzaren Nazioarteko Sarea” sortuz, esparru europarragainditzea izan zen, kezkak eta lorpenak hegoaldeko erakundee-kin batera jartzeko. Kooperazioaren munduan nagusi izan denemaile aktibo eta hartzaile pasiboaren logika apurtu nahi zuenPOLYGONEk, eta bere ordez berdintasuneko harremana jarri nahizuen. Azken finean, hegoaldeko eta iparraldeko erakundeenarteko kontaktu, eztabaida eta elkartrukeetan hastea, baina ber-dintasuneko berbatan, nagusitasunik gabe. Proiektu hau 1999eta 2000 bitartean egin, eztabaidatu eta adostu zen. Bere helbu-ru nagusiak hauexek ziren:

• Garapenerako hezkuntzak eta herri-hezkuntzak erabiltzenduten berba eta praktikari buruzko hausnarketa eta eztabai-

da egitea, “Hego-Ipar” elkartrukea eginez, kontzientziatze-jarduerak eta gaitasunak hobetzeko, eta bakoitzaren komu-nitatearen garapenerako prozesuetan gizartearen partehar-tzea indartzea.

• Hegoaldeko eta iparraldeko erakundeen arteko hausnarketa-rako eta elkartrukerako sare iraunkor bat sortzea, gizarte-aldaketarako hezkuntzaren teoria eta praktika berritzekoprestakuntza-eredu egokiak bilatu asmoz.

• Gizarte-aldaketarako hezkuntzaren betebeharra, bai iparral-dean, baita hegoaldean ere, giza-garapena, elkartasuna etakulturen arteko kooperazioa bultzatzea dela adostea.

Proiektuak Europar Batasuna eta tokian tokiko erakundeen diru-laguntza jaso zuen, eta 2000ko abenduan onartu zen, 2001ekomartxoan ofizialki martxan hasteko. HEGOAk bere gain hartuzuen koordinazio orokorreko lana.

12

2000kootsaila-iraila

Proiektuaegin

ProposamenaberrikusiPOLYGONErenpartaideenartean

EuropakoBatasuneanproiektuaaurkeztu

Proiektuarenhasiera

Hegoaldeko etaiparraldekoerakundeakidentifikatu etakontaktuak egin

Fitxak diseinatu(izen-ematea,dokumentuak,esperientziak...)

Weborriaren itxurafisikoa adostu

Prestakuntza-bilerak

Weborriarendiseinatu etaeraiki

Elkartrukeenhasiera

Tokian tokikosareak sortzea

Izen-emateko fitxakjaso

Dokumentu etaesperientziak jaso

Kasu-ikerketak bildu

Topaketa diseinatzekozortzi erakundeenbilera (hegoaldeko laueta iparraldeko lau)

Osoko batzar eta mintegietarakodokumentuak aukeratuAditu eta dinamizatzaileakaukeratu

Topaketa prestatu

Programa, azpiegitura, logistika,dokumentazioa

Topaketa burutu

Azken dokumentuarenzirriborroa

Bideoaren zirriborroa

Ebaluaketa

Azken dokumentua 4hizkuntzetan

Bideoa 4 hizkuntzetan

Sarearen egitura etajarraipena

2001ekomartxoa-uztaila

2001ekouztaila-azaroa

2002kourtarrila-uztaila

2002kouztaila-azaroa

2002ko azaroa–2003ko martxoa

Proiektuaren egutegia

2001eko urtarrila eta ekaina bitartean, POLYGONEren fundatzai-lea izan zen erakunde batek, Étudiants et Développement-ek,finantza eta antolatze-krisialdi bat izan zuen, eta utzi egin zionproiektuan aktiboki parte hartzeari. 2001eko iraila-urrian,HEGOAk koordinaketa orokorra burutzeaz gain, Étudiants etDéveloppement-ek zituen erantzukizunak hartu zituen.

1.4. Nazioarteko sarearen eraiketa2001-2002

2001eko martxoan hasi zen proiektua, POLYGONEko partaideeklehentasunak eta epeak adostu eta gero. Partehartzeko baldin-tzak, motibatzeko erak, eta sarean sartzean hartu beharrekokonpromisoak adostu ziren. Elkarrekin elkarteentzako fitxak eginzituzten (izena emateko, esperientziak eta testuinguruak azal-tzeko). Antolatzaileok Europako, Afrikako, Asiako, eta Amerikakoparte hartzera gonbidatzeko moduko erakundeen zerrendakosatu genituen. Prozesu hau ez zen batere erraza izan, harrituegin gintuen erantzunik eskasena Europako iparraldeko erakun-deena izan zela ikusteak.

Elkartrukeak ahalgarriak izateko webgunea sortzea ezinbeste-koa ikusi zen. Tresna hori lagungarria izango zen: hegoaldeko etaiparraldeko erakundeak kontaktuan jartzeko, sarean sartzekogonbidapena eraginkorra egiteko, berari buruzko informazioaeskaintzeko eta sareko erakundeen ekarpen teoriko edo prakti-koak zabaltzeko.

Weborriaren eremuak eta itxura definitzea ez zen zeregin errazaizan. 2001eko uztailean, ITECOk, CIDACek, CIPek eta HEGOAkbehar eta proposamen guztiei erantzuteko weborririk egokienaadostu zuten. POLYGONEren weborria erabiltzeko prest zegoen2001eko azaroa eta abendua bitartean (ikus www.webpolygo-ne.net).

Posta elektroniko, telefono, fax eta posta arruntaren bitartezAfrikako, Asiako, Amerikako eta Europako atxikidurak eta kon-taktuak egin ziren. Atxikidurarekin batera, bakoitzaren herrianPOLYGONE sare lokal bat sortzeko konpromisoa hartzen zuten.

Interneten bakoitzaren testuinguruan egindako lanaz, eta nazio-arteko globalizazio neoliberalak zuen eraginari buruzko eztabai-da ireki zen. Gune horien zeregina hainbat testuingurutan egin-dako lanen egoerak, estrategiak eta helburuak ezagutzea zen,munduko kultura, lurralde eta herrietan, heziketa formalean etaez formalean aritzen diren pertsonek heziketa nola ulertzenduten jakiteko.

2002ko maiatzaz geroztik topaketa prestatzen hasi ginen. Laufundatzaileek mintegiaren diseinua, edukiak eta burutzapenahegoaldeko erakunde banarekin konpartitu behar zuten.CIDACek Cabo Verdeko CITI-HABITAT erakundearekin dimentsiopedagogikoa konpartitu zuen; ITECOk Brasilgo ETAPAS erakun-dea bere sistematizazio-lanean bertakotu zuen; CIPekIndonesiako BIMAESW erakundearekin batera diseinatu zuenpolitikari buruzko mintegia, eta HEGOAk kulturari buruzko min-tegia Guatemalako PRODESSArekin prestatu zuen. Erakundehauek erronka onartu, eta programa prestatzeari eta mintegibakoitzerako adituak eta dinamizatzaileak bilatzeari ekin zioten.

Madrilen, 2002ko ekainean, zortzi erakundeek Euskadin azaroanegingo zen topaketaren programa eta edukiak batera diseinatuzituzten. Baliteke lehen aldia ez izatea, baina ez da batere arrun-ta Iparraldean idatzitako garapenerako hezkuntzako proiektubat Hegoaldeko lankideekin berraztertzen dela ikustea.

2002ko irailean, 40 erakundeek osatzen zuten sarea, munduko30 herrietakoak: India, Nepal, Filipinak, Indonesia, Kongo-Burundi, Hegoafrika, Cabo Verde, Senegal, Benin, Angola,Paraguai, Panama, Peru, Bolivia, Brasil, Kolonbia, Venezuela, ElSalvador, Costa Rica, Guatemala, Portugal, Espainia, Euskadi,Belgika, Frantzia, Italia, Danimarka, Irlanda, Erresuma Batua,Holanda eta Luxemburgo. Etorri ez zirenak gorabehera (berezikiEuropako, Amerika anglofonoko, Magrebeko eta, oro har isla-miar herrietakoak) hasierako “poligonoa” hamaika bider handia-goa zen.

Iparraldeko herrietako —Europakoak batez ere— POLYGONEkopartaideek elkarbizitza, errespetua eta elkartasunerako kultura

13

sortzeko helburua dute, beti ere nazioarteko kooperazioarenharitik. Horrek ikasleak, irakasleak, unibertsitarioak, koopera-tzaileak, eta batzuetan baita lekuan lekuko elkarteetako kazeta-riak eta langileak prestatzea dakar. Hegoaldeko herrietako par-taideen artean —Afrika, Asia eta Latinoamerika — xede-taldeakanitzagoak dira, eta normalean pobrezian edo arrisku-egoerandaude. Adibidez, POLYGONEko partaide batzuk haurren bizi-bal-dintzak hobetzeko ahaleginetan dihardute lanean. Beste ba-tzuek landa-inguruneko edo hiri-inguruneko emakumeen jabe-kuntzarako lan egiten dute, edo indigena eta nekazariei laguntzaematen, Iparraldeko edo Hegoaldeko hirietako talde baztertuenduintasuna berreskuratzeko asmotan... Erakunde batzuk kasta-sistemetan erlijioagatiko diskriminazioa jasaten duten popula-zioei laguntzen diete. Beste batzuk gosealdiek edota gatazkaarmatuek lekuz aldarazitako komunitateei laguntzen eta gataz-kak konpontzen espezializatu dira. Gainera, sarritan, kontinenteguztietako eskualde eta herrietan, prestakuntza-prozesuak era-giten dituztenak kultura anitzeko gizarteek dituzten beharretaraeta erronketara moldatu behar dira. Herri horietako giza taldeek,bertakoek eta bertaratutakoek, talde-nortasun itxuraz adostezi-nen arteko tirabirek sortutako gatazkak dituzte.

Proiektuaren oinarri eta konpromisoen arabera, erakundebakoitzak sare lokal bat izan edo sortu behar du, zeinek bereinguruan, eta bertan bete inguruko hiru erakundeak gutxienezizan behar dira. Horrela lortzen da: sarea hedatzea, elkartrukegehiago ezartzea, ikasteko eta elkarri laguntzeko aukera gehia-go sortzea, eta erakunde bakoitzak bere inguruan duen eraginaareagotzea. Horren ondorioz, mundu osoan gizartea aldatunahian ahaleginetan dabilen ehun erakunde baino gehiagotarazabaldu da sarearen eta topaketaren eragina.

1.5. Nazioarteko sarearen topaketa. 2002ko azaroa

Interneten hausnarketa eta informazio ugari mahai gainean jarriondoren, 2002ko azaroaren 10etik 16a arte Nazioarteko sarearentopaketan burutu zen, “Labirintotik ateratzeko hezkuntza-mosai-

koa” izenpean, Murgian (Euskadi-Espainia). Labirintoa pertsoneketa hezkuntzak jasan behar duten munduko egoera atzerakorrada. Mosaikoa POLYGONEri aniztasuna ematen dioten erakundeguztiek osatzen dute.

Topaketaren egituran jatorrizko banaketa mantendu genuen, etalau mintegi hauek sortu: kultura, politika, pedagogia eta meto-dologia. Azken horri izena aldatu genion (eta, nolabait, baitaperspektiba ere), eta gogoa berreskuratzeko eta ikasteko meto-do batean oinarritu genuen: sistematizazioan. Lan egin zen Lan-hizkuntzak lau izan ziren: gaztelania, frantsesa, portugesa etaingelesa.

Hiru osoko batzar egin ziren: bata hasieran, beste bat mintegiakkomunean jartzeko, eta azkena ondorioak aurkezteko.Mintegiak, aldiz, galdera berberari ekiteko bide desberdin gisaplanteatu ziren sartzeko ateak izan ziren, alegia: Zer nolakogizarte-aldaketarako zer nolako hezkuntza?

Galdera horretara hiru egunetako lana eta gero heldu ginen:lana, hausnarketa, eta mintegietan parte hartu zutenek proposa-turiko metodologien elkartrukea eta praktika. Mintegi bakoitzakberezko programazioa eta oinarrizko dokumentua bana zituen,hala nola eta diseinua eta edukiak osatzeko, taldea dinamizatze-ko eta bertan landutakoa laburtzeko arduradunak ba. Bazirenbaita lau hizkuntzetarako interpretariak eta kontalariak.

14

Mintegiak

1. Kultura. Aditua: Federico Roncal (Guatemala). Dinamizatzaileak:Guillermo Barrios (PRODESSA) eta Miguel Argibay (HEGOA).

2. Politika. Aditua: Alessio Surian (Italia). Dinamizatzaileak:María Mumpuni (BIMAESW) eta Manuela Mesa (CIP).

3. Pedagogia. Aditua: Isabel Paes (Portugal). Dinamizatzaileak:Màrio Furtado (CIDAC) eta Elísio Rodrigues (CITI-HABITAT).

4. Sistematizazioa. Aditua: Oscar Jara (Costa Rica).Dinamizatzaileak: Adelié Miguel y Namur Corral (ITECO) etaWaneska Bonfim (ETAPAS).

HEGOAk koordinaketa logistikoa bere gain hartu zuen, ÁlvaroNebreda eta Belén Fernández de Retana izan ziren arlo horretakoarduradunak. Beraien lanen artean: antolatzaileei konpromisoaketa informazioa emateko epeak gogoraraztea, topaketarakolekurik aproposena bilatzea, eta partehartzea baieztatu zutenpertsonen gonbidapen, bisa eta bidaia-txartelak kudeatzea.Gainera, laguntzaileen taldea koordinatu zuten, dokumentuenitzulpenaz arduratu, eta itzultzaile-taldea osatu ere.HEGOArentzako lan egiten ohi duen “Marra” diseinu grafikokoenpresak diseinatu zituen nortasun-txartelak eta materialen kar-peta (erreferentziazko artikulu orokorrak eta mintegi bakoitzakbehar zuen material zehatza sartu ziren bertan). Musikalari eta

artistekin harremanak izan ziren, aisialdirako ibilbideak progra-matu ziren eta bertako instituzio eta komunikabideekin protoko-lozko jarduerak eta laguntzak adostu ziren.

Beste enpresa bati, Komunika-ri, eman zitzaion weborria sortzekoeta mantentzeko ardura, eta erakunde bakoitzak ekarritako fitxaketa topaketaren karpetaren edukiak erabiliz CD-ROM bat prestatze-ko ardura. Álvarok eta Belének “Hego-Ipar” topaketa bat oso gutxi-tan ikusten dela, eta horri buruzko bideoa egin behar zela iritzita,Pedro Campoy eta Erick Arellanarekin harremanetan jarri ziren, etaproposamena oso gogotsu hartu zuten. Esfortzu horri esker, gauregun ikus-entzunezko erregistro bat badago; dokumentu horri

15

Ordutegia

9.00 -13.00

14.00 -17.00

17.00 –20.00

20.30 -21.00

22.00... AURKEZPENETARAKO UNELUDIKOA- MUSIKA

UNE LUDIKOA- MUSIKA

UNE LUDIKOA- MUSIKA

UNE LUDIKOA- MUSIKA

UNE LUDIKOA- MUSIKA

MUSIKAKONTZERTU-JAIA

BAZKARIA ETA ATSEDENA

AFARIA

9.00 – 11.001.go OSOKO BATZARRAOngi etorria: aurkezpena,azalpenak, metodologia,programa eta logistika

(12.00 – 14.00) AURKEZPEN OFICIALA (Gasteiz)Sarrerako hitzaldia

4 MINTEGIAK (dimentsioak) 4 MINTEGIAK(dimentsioak)

4 MINTEGIAK(dimentsioak)

Atsedena edoTXANGOA

4 SAKONTZE-MINTEGIAKGomendioaketa elkarlanerakoikusbideak

4 MINTEGIAK(dimentsioak)

4 MINTEGIAK(dimentsioak)

9.00 – 12.002. OSOKO BATZARRA4 mintegietakoondorioaketa sintesia

12.00Atsedena edoTXANGOA

4 SAKONTZE-MINTEGIAK

Laburpenaketa dokumentazio-egitea

3. OSOKOBATZARRAEbaluaketaElkarrekin lanegitekogomendioak etaaurreikuspenak

1. EGUNA11, Astelehena

2. EGUNA12, Asteartea

3. EGUNA13, Asteazkena

4. EGUNA14, Osteguna

5. EGUNA15, Ostirala

6. EGUNA16, Larunbata

Topaketaren behin-betiko egitura

esker, sarearen partaideen artean eta baita bakoitzaren esparrugeografikoan ere zabaldu ahal izango da.

Bien bitartean, beste partehartzaileek ere leher eginda bukatuzuten, zeregin handia zela eta (eguneroko eginbeharraz gain,

edozein lan-bidaiak dakarren kezka eta ardura, topaketarenprestaketa, bisen tramitazioa, maletak, urduritasunak, agurrak,beldurrak, irrikak, itxaropenak...) Eta pixkanaka-pixkanaka, kon-tinente guztietako delegatuak Euskadira heltzen hasi ziren1.

16

POLYGONEren historia: Deskribapen alegorikoa

Kolektibo berri bat sortu du Europako hainbat taldek garapenerako hezkuntza landu asmoz. Euren lanak uztartu dituzte, erronbo itxurako kometarenegitura osatuz (aluminiozko kometa alegia, ez baita inolaz ere mendebaldeko teknologia ahaztu behar). Estruktura idei hezigarriez egindako oihal arinbatez estali zuten, Europako haizeetan gora emeki-emeki altxatu eta hegan egiteko moduko ideiak.

Kometak oso dotore egiten zuen hegal, baina ez zuen altxatzerik lortzen. Ia ez zen ikusten ahal Europako zeruetan. Estuegia zen, ez zuen munduanzehar batetik bestera dabiltzan elkartasunezko eta partaidetzazko haizeak gozatzeko azalera nahikoa.

Garapenerako hezkuntzazko haizeak onik jotzen dute Iparraldean, baina ahulegi. Hegoaldeko haizeez gozatu beharra zegoen, bertako herri-hezkun-tzazko aire-zirimolen indarra.

Hau dena kontutan hartuz, lau erakundeek kometaren azalera zabaltzea eta modulu-sistema bat sortzea erabaki zuten, Hegoaldeko eta Iparraldekoerakundeentzako poligono ireki bat. Oihala arina izan behar zen, kolore guztietakoa, eta oso dindirri luzeduna, partehartzea handitu beharreko unee-tan lagungarri izateko. Nahiz eta horrelakoa izan, nahiz lehen baino gorago zebilen, artean kolorezko izpil hutsa baino ez zen Europako zeru grisean.

Baina handik gutxira Indonesiako jendea etorri, eta aluminioaren ordez banbua jarri zuten; Cabo Verdetik creole haizea hasi zen putz batean;Guatemalako kolore eta sinbolo maiek ederreztatu egin zuten kometa, eta maien egutegian hegal egiteko egunik aproposenak adierazten zen; Brasilenpartaidetzazko jutez eginiko sokekin arindu egin zen egitura eta azalera handitzeko zeregin neketsua, gainera, brasildarrek animatu egiten zituztenhegaldia altxatzeko unerik aproposenak Afroamerikako danborren erritmoaz. Internet eta antzeko teknologia berriak lagun, mundu zabaleko kolore etaideiak bildu ahal izan zen: Brasil, Bolivia, Kolonbia, Peru, Paraguai, Venezuela, El Salvador, Guatemala, Panama, Costa Rica, Kongo, Senegal, CaboVerde, Angola, Hegoafrika, Benin, India, Nepal, Indonesia, Filipinak, Danimarka, Irlanda, Italia, Portugal, Belgika, Frantzia, Espainia...

Munduko txoko guztietako hezitzaileak Euskadin elkartu ziren, eta denen artean kolore askotako kometa poligonala altxatu zuten, ekarpenez eginda-ko mosaikoa bailitzan, eta haizea bere alde duenean, Afrika, Amerika, Asia, Europa eta Ozeaniako zeru guztietan ikusten da. Tokirik toki, kometa txi-kiagoak ikusten ahal dira, sare lokalen eskutik; horrela, handiena zeruan urrun dabilenean, maluta txiki-txikia iruditzeraino, orduan ere beti izangodugu kometaren bat gure begien parean.

POLYGONE nazioarteko sareak bihotz eman dio garapenerako heziketari, herri-hezkuntzarekin lotuz, eta egi bihurtu du Hegoaldeko eta Iparraldeko jen-deen anaitasuna.

(Miguel Argibay, HEGOA, 2002)

1 6. atalean topaketan parte hartu zuten pertsona eta erakundeen zerrenda aurkezten da.

2. Labirintoa.Nazioarteko giroaeta hezkuntza

Munduko egoera ekonomikoa eta politikoa, globalizazioa, labi-rinto ilun bat da, eta planetari eta gizateri osoari izugarrizkoindarkeriaz mehatxu egiten die. Etekinaren logika ez da gelditzenespezie eta kulturen heriotzaren aurrean, eta gizakiak “baliabidebaztergarri” bihurtzen ditu.

Heziketa inork notatzen duen arrebarik txikiena da. Zertarakoegin behar dugu herri-hezkuntza Gobernu boteretsuek inposa-tzen diguten gabeziatik ez bagara inoiz aterako? Zertarako eginbehar dugu garapenerako hezkuntza gero eta odolgabeagoakdiren gizarte hauetan elkartasuna lekurik gabe geratzen bada?Ze Hezkuntza, maiuskulan idatzita, egin beharko da giza-garape-na lortzeko, gure munduko kultur eta aurpegi-mosaikoarekinadeitsua?

2.1. Garapena eta globalizazioaren arteko tirabirak

Azken hamarkadako ardura izan da heziketak gaur egungonazioarteko esparruan duen betebeharra definitzea, zeintzukdiren bere helburu nagusiak eta zer nolako ezaguerak eta trebe-tasunak behar diren tokian tokikoak eta globalak diren arazoei

aurre egiteko. Azkenean, amaigabeko aldaketan dabilen mun-duan, pertsonaren heziketa integrala bultzatzean datza.Heziketak lagundu al dezake zuzenagoa, lagunkideagoa etaingurunearekin adeitsuagoa den mundu baten eraiketan? Nolaegin daiteke, eta nortzuk izan behar dira aktore nagusiak?

Jacques Delors burua den Nazioarteko XXI. MenderakoHezkuntzari buruzko Batzordeak UNESCOrentzako egindakotxostena galdera hau erantzuten saiatzen da. “Heziketak altxorbat gordetzen du”2 deituriko txostenak bere hasieran esaten duheziketa, gaur egungo erronken aurrean ezinbesteko tresna batdela, gizartea bake, askatasun eta giza-justizia ispilurantz aurre-ra egiteko. Nazioarteko esparruan sortzen dira gainditu behardiren tirabirak eta etendurak, eta haien artean:

• Tokian tokikoa eta mundialaren arteko tirabira: pixkanakamunduko hiritarra izatea ardatzak galdu gabe eta herriareneta komunitatearen bizitzan aktiboki parte hartuz.

• Unibertsala eta singularraren arteko tirabira: kulturarenmundializazioa eta dinamikoak diren bertako kulturen arte-an. Eta honen barnean tradizioa eta modernitatearen artekotirabira.

192 XXI. Menderako Hezkuntzari buruzko Batzordeak (1999). Hezkuntza: altxor ezkutua. Gasteiz, Eusko Jaurlaritza, 14-16 orr.

• Epe motza eta epe luzearen arteko tirabira, gaur egun bere-halakoaren nagusitasunak elikatutakoa. Erantzun eta irten-bide azkarrak bilatzen dira, baina arazo askok adostasunaketa epe ertaineko estrategiak behar dituzte, eta haien arteanhezkuntza politikak.

• Elkarren kontrako lehia eta aukera-berdintasunaren artekotirabira, hezkuntza, gizarte eta finantzazko politikari urteaskotan lotuta.

• Ezagueren garapena eta gizakiaren asimilazioaren gaitasu-naren arteko tirabira.

Tirabira hauek era desberdinetan gainditu daitezke. Delorsekheziketak izan behar duen lau zutabe proposatzen ditu: ezagu-tzen ikastea, izaten ikastea, egiten ikastea eta elkarrekin bizitzenikastea. Autore desberdinek azaldu dute ezaguera eta trebetasu-nei buruzko kezka, adibidez Morinek3 etorkizuneko hezkuntzara-ko beharrezkoak diren ezagueren multzo bat proposatzen du.

2.2. Dilema handiak

Aktoreei dagokionez, hezkuntzak duen betebeharra definitzekounean, oso garrantzitsua da analisi maila desberdinetan koka-tzea: gizartekoa, estatukoa eta nazioartekoa. Gizarte mailan–pertsonak, taldeak eta komunitateak osaturik— garapena etagiza-justizia bultzatzeko hezkuntzaren eginkizuna ezinbestekoadela usten da. Garapenerako hezkuntza eta herri-hezkuntzagizartearen eraldakuntzan oso eginkizun garrantzizkoa izan duteeta, besteen artean, bake, giza-eskubide, haur-eskubide etaingurunearen aldeko mugimenduak lagundu eta indartu dituzte.Heziketa hori ikastetxean kokatzen, da, baita gune ez-formaletanere (helduekin, emakumeekin, gazteekin eta beste taldeekin).

Estatu mailan, Estatuak erantzukizuna dauka demokrazia etaherri-zaintza zuzenaren baloreak zabaltzeko, eta egin beharko dubake eta giza justiziaren baloreak bultzatzen duen hezkuntza-politika baten bitartez. Honek curriculum bat sortzea dakar, bes-

teen artean, garapena, kultura eta ingurunearekin lotuta daudengaur egungo arazoen dimentsio lokala eta globala kontuan izatenduena. Hala ere, Gobernu askok haien herriari oraindik ezin diotebere heziketarako eskubidea bermatu. Hau oso gai larria da, etor-kizuneko garapenerako aukerak kolokan jartzen dituelako.

Nazioarteko mailan, heziketaren arloan lan egiten duten nazioar-teko erakundeek sustatu behar dute bake eta giza justizian oina-rritutako nazioarteko ulerkuntzarako hezkuntza. Zentzu honetan,UNESCOk ekimen desberdinak sustatu ditu, eta gomendioak etaekintza-planak aldarrikatu ditu, gizarte maila guztietan askata-sun, justizia, demokrazia, elkarlan, aniztasun, kultura-ezberdin-tasun, elkarrizketa eta ulerkuntzarako oinarrietan eraikitakoproiektu bat sendotzeko ardatzak jartzen ditu.

Tirabira, arazo eta proposamen hauek nazioarteko esparruankokatu behar dira, eta esparru hau gero eta “globalizatuago”dago arlo guztietan: ekonomian, gizartean, politikan eta kultu-ran. Honekin batera, irailaren 11az gero, segurtasunari buruzkogaiek garrantzi handia izan dute eta “terrorismoaren kontrakogerra” justifikabidea izan da askatasuna mozteko eta Na-zioarteko Zuzenbidean lorturiko emaitzak (adibidez, NazioartekoGorte Penalaren sormena) kolokan jartzeko. Dilema zaharrakberriro agertzen zaizkigu: segurtasuna askatasunaren aurrean,herri-nortasuna kosmopolitasunaren aurrean, eta gatazkak gain-ditzeko unean, indarkeriaren erabilpena irtenbide baketsu etanegoziatuen aurrean.

Mundu iraunkor eta seguru bat ez da izango munduko gizartea-ren populazio erdiak jasaten duen egoera mantentzen baldinbada: Banku Mundialaren datuen arabera, populazio horren biz-tanle bakoitzeko sarrera eguneko bi dolar baino gutxiagokoa da,eta aberatsen eta pobreen arteko ezberdintasuna gero eta han-diagoa da. Ekonomia-politikak jasandako autonomiaren galerak,merkatu globalak baldintzatuta, gizarte politikak aurrera erama-teko ezintasuna, nazioarteko lehiaren eskakizunek sortutakoEstatua desegiteko arriskua, eta botere ekonomikoaren pilaketa

203 Morin, E.(1999) Los siete saberes necesarios para la educación del futuro. Bartzelona: Paidós.

enpresa transnazionalen eskuetan, Estatuaren jabetasunareneta autonomiaren galera erakusten duten prozesuak dira, etademokraziarentzako mehatxu dira mundu mailan.

Globalizazioak, Jorge Alonsok4 dion bezala, politikaren eginkizu-na txikiagotu egin du, eta merkatuarena handiagotu egin du, horidena gizarteari eta bere erregulatzeko tresna politikoei bizkarraemanez. Politika teknikan laburtu da, eta ekonomia hazkundean.Horregatik, munduko ekonomia aurrera doan bitartean, herrienarteko eta barneko desberdintasunak inoiz ezagutu ez dugunneurrira ailegatu dira. Neoliberalismoak hiritargoa eta benetakoelkartasuna ahultzen ditu eta elkarren onura desegituratzen du.Pobreziaren zergatia ez da baliabide eza, baizik eta irtenbidealortzeko borondate politiko falta. Pobreziari egitura politikoetanegindako aldaketa sakonekin aurre egin behar zaio, giza justi-zian eta oreka ekologikoan oinarritutako mundu demokratikobat eraikitzeko. Pobreziak gehien ukituriko gizartearen sektore-ek boterea eskuratu behar dute. 60ko hamarkadan urratzen zenestrategietariko bat Paulo Freirek bultzatutako “Zapalduarenpedagogia” izan zen: pertsonak historiaren subjektu bihurtzendira, zapalduek haien egoeraz ohartzeko eta errealitatea eralda-tzeko lan egin dezaten.

Zabaldutako gabeziazko inguru batean demokrazia ezin da sen-dotu Latinoamerika, Afrika edo Asiako herri batzuetan dagoen.Gabeziak hiritargoa zedentzen du, ezin duelako zeharo partehartu eskubide hori erabiltzeko gutxienezko baldintzak ez dire-nean. Eta hau da Brasilen “partaidezko aurrekontu”-ekin aurreraeramaten ari diren erronketariko bat: baztertuak nola gizartera-tu, hiritar aktiboak izateko.

PNUDek 2002 urtean egindako txostenaren gai nagusia“Zatitutako mundu batean demokrazian sakontzea” da. Txostenhonek giza garapenerako ardatzik garrantzitsuenetariko bat par-tehartze politikoa dela dio, eta mundua gehiago zatitu ez dadinnegoziaketetan eta munduko erakundeetan oinarri demokratiko-agoa eskatzen du. Dena dela, nahiz eta demokraziaren sendo-

tzeak nazioarteko esparruan kezka handia sortu, 2002ko mar-txoan Mexikoko Monterreyn egindako garapenaren finantzaketa-ri buruzko munduko batzarrean, garapenerako laguntza handi-tzeko aukera gaitzetsi zen. Batzar hau hegoaldeko herriei trans-ferentziak emendatzeko aukera zen, zorren barkamena edo gara-pena finantzatzeko zerga global berriak sortuz. Hori militarra ezden mekanismo “neokeynesiar” bat izan zitekeen gabezia etadesberdintasuna gutxitzeko, munduko ekonomia berpizteko etagerraren arrazoi sakonei aurre egiteko. Baina hitz eta idei politakerretorika hutsa baino ez ziren, eta oso neurri garrantzitsu gutxihartu ziren, adibidez Europako Batasunak hain aurreratuta ezdauden herriei emateko hartutako konpromisoa Barne ProduktoGordineko %0,15 eta %0,20 bitartekoa.

2.3. Erronkak eta itxaropenak

Gerra, globalizazioa eta zuzengabekeriaren elkartasun arrisku-tsuak hausnarketa, kritika eta gaur egungo munduaren bidega-bekeriari alternatiben formulazioa are garrantzitsuagoak egitenditu. Horregatik, Brasilgo Porto Alegren orain dela hiru urte dei-tutako Munduko Giza Foruak garrantzi handia du eta itxaropene-rako ikurra bilakatu da. Batzar hau gune bat sortzeko beharrakbultzatuta sortzen da orain nagusitu den eredu ekonomikoarialternatibei buruzko hausnarketa, eztabaida eta analisia egite-ko. Foru hau Davoseko Batzar Ekonomikoarekin batera egitenda, errealitatean lan egiteko beste erak daudela agerian jartze-ko, eta modu horretan, neoliberalismoaren planeta osoko eraso-aldia ziurtatzen duen “pentsamolde bakarra”-ri gune alternatibobat eraikitzeko. Munduko Giza Batzarra, alternatiba, oso errazabezain sakona den kontzeptua elikatzeko, irudikatzeko eta disei-natzeko era da.

Nagusitu den garapenerako ereduak argi erakutsi du gizarte oso-rako bizitza duina eskaintzeko ezintasuna. Alternatibak ezinbes-tekoak dira, baina formula politiko eta eskabide nabari bihurtubehar dira. Alternatiben bilaketa horretan batzar tematikoak egi-

214 Egile batzuk (2002) Alternativas Sur 1, Madril. CIP/FUHEM.

ten dira ere bai, hezkuntzarena hain zuzen ere. Heziketa, politi-ka-praktika eta eraldatzeko gunea bezala, alternatiba horiekeraikitzeko estrategi bihurtzen da. Zentzu honetan, agertzen dendilema bat, Fernando Martínez Herediaren hitzetan5, pentsaera-ren aurrerapausoak gizakiak askatzeko baliagarriak izango otediren edo nagusitu den sisteman sartuko diren jakitea da.Eskakizun bikoitza behar da: gogoa eta historia berreskuratzea,eta bereziki, askatzeko esfortzuak eta etorkizuna irudikatzekoahalmena. Prozesu honetan, herri-hezkuntzak oso eginkizungarrantzitsua izan dezake, politikoa eta hezitzailea den jabeta-sun-prozesu baten aktiboki partehartzeko eta kontzientziatzekotresna bezala, boterea eta eginbeharrak banatzeko eta ahalme-na eta sormena eragiteko.

2000 urtean Dakarren egindako Heziketari buruzko MundukoBatzarra kontuan izateko beste gertakizun bat da6. Heziketarakoaukera, garapena lortzeko ezinbestekoa da, eta hori lortzea pla-neta osoaren erantzukizuna da. Hori milaka pertsonei ukatutakoeskubidea da. Jomtienen Oinarrizko Heziketa Unibertsala lortze-ko azaldutako helburua Dakarren 2015 urtean GuztiontzakoHeziketa lortzeko egindako proposamenean gauzatu da.Horretarako, herrietako Gobernuek ekintza-plan nazionalak epemotzean prestatu behar dituzte, beharrezko baldintza kanpokolaguntza izateko. Laguntza emaileek konpromisoa hartu dute:finantzaketa zehaztea eta behar diren herriei laguntza ematekoestrategi partikularrak egitea. Guztiontzako heziketa egi bihur-tzeko beharrezkoa den elkarrekin egiteko esfortzu bat.

Heziketarako eskubidea kolokan dago, baita Iparraldeko herrie-tan ere. Munduko Merkataritza Antolakundeak ZerbitzuenMerkataritzari buruzko Akordio Nagusian (GATS, ingelerazkosigletan) aurreikusitako zerbitzuen pribatizazioak (hezkuntzabesteak beste) hezkuntza merkantzia bihurtzea ekarriko du.Hezkuntzaren merkantilizazioak hezkuntza-sistematan lorturikoaurrerapen asko arrisku bizian jartzen ditu, tokian tokiko curri-culumen moldaketa, programa elebidunak edo giza berdintasu-na gehiago lortzeko tresna hezitzaileak, hain zuzen ere.

Egoera honi aurre egiteko ikuspuntu globala eta hausnarketa etajardueraren arteko etengabeko elkarreragina beharrezkoak dira,munduko herri guztien eskarmentu soziala eta kulturalaz abe-rastuta. Tokian tokikoak, herrialdekoak eta nazioartekoak direnekimen asko eraldaketa hori lortzeko elkartzen dira eta elkarre-kin mugitzen dira, eta horregatik proposamen eta aukera des-berdinen arteko elkarbizitza lortzea ezinbestekoa da. Elkartasunzabala lortzea beharrezkoa da, bazterketa ekonomikoa, domina-zio politikoa, sexismoa, arrazakeria, eta beste diskriminatzekomoduen kontrako erresistentzia eta borroketan oinarrituta.Taldearen baloreak diren giza-justizia, bakea, anaitasuna, auke-ra-berdintasuna, naturarekin adeitasuna sustatzea eta kulturaeta heziketa bultzatzea herriak askatzeko tresna bezala.

22

5 Egile batzuk (2002) Alternativas Sur 1, Madril. CIP/FUHEM.6 Dakarreko bilera 1990eko martxoan Jomtien (Tailandia)-n izandako “Heziketa denontzat” Batzarraren bigarren fasea da.

3. Mosaikoa.Heziketaren “Ipar-Hego” ikusmoldeak

“Zati txikitxo bakoitza elkartzeko epetasunaketa grinak mosaikoaren irudi osoarenedertasunaren saria dute.”

Anonimo italiarra.

3.1. Mosaikoaren zatiak

Gaur egungo mundua labirinto iluna da, bertan aurkitzen diragerraren minotauroak, aberatsak eta pobreen arteko ezberdinta-suna, emakumeen bazterketa eta kultura-berdintzearen meha-txua. Eredu hegemoniko neoliberalak inposatutako pentsamoldebakarrak kokatzen gaitu “segurtasunaren” teoria inperialista etagiza garapen iraunkorrak proposatzen duen “partehartzearen”teoriaren arteko bidegurutzean. Diagnostiko hori oinarritzat har-tuta, POLYGONE sarea egoera honetan heziketa eta hezitzaileekizan dezaketen eginkizuna bilatzen saiatzen da.

POLYGONE herri, esparru, esperientzi, xede-talde, eta lan egite-ko era desberdinaz eratutako mosaiko bat da. Horregatik bene-tan zaila egiten da, nazioarteko Ipar eta Hegoaldeko hezitzaileensare honetan heziketari buruzko irizpideak adostea. Sare hone-tan beste herriekiko sentsibilizaziorako eta elkartasuneko kon-promisorako lan egiten duten erakundeak daude. Baita haienesparruetako giza talderik behartsuenen heziketan ardura har-tzen duten erakundeak biltzen ditu ere. Guztiak kultura anitzakdira, eta hori benetako erronka da besteak beste demokrazia

partehartzailea, gatazken ebazpena, aukera-berdintasuna etakultura-aniztasunari izan beharreko adeitasuna bultzatzendituen heziketarako.

Nola definitu heziketa-eredu bat, orduan, behar eta testuinguruhain desberdinei erantzuna emateko? Zeintzuk dira munduosoko hezitzaileak biltzen dituen heziketa-zergatiak? Zeintzukdira sare honetako erakundeen izan daitezkeen erkidezko helbu-ruak? Zergatik ez erakunde bakoitza bere errealitatean bakarriklanean jarraitu? Zergatik heziketa-premisak adosten saiatu, jada-nik oso korapilatsuak diren bakoitzaren errealitatean eraldatze-an saiatu baino?

Galdera guzti horiek agertzen ziren sarean ziren erakunde guz-tien ikuspuntu eta sentimendu desberdinak bilduko zituen hezi-ketaren definizio bat sortzeko garaian. Heziketaren definizio itxiaegitea kontraesan bat zela adostu genuen, POLYGONE osatzenduen errealitate eta perspektiba-mosaikoarekin bat etorriko ezzen molde bakarra inposatzea suposatuko litzakeelako.

Bakoitzaren esparruan egindako heziketa-ereduak giza-garape-na sortzeko erantzun alternatiboak diren eraikitzeari buruzko

25

eztabaida eta hausnarketa beharrezkoak zirela uste genuen.Gure helburu nagusia bai erkidezko jomuga –egoera honetanheziketak hartu behar duen eginkizuna– definitzea, baita erreali-tate anitzak eta Ipar eta Hegoaldeko herrietan irtenbide hezitzai-leak bilatzeko era desberdinak ezagutzea zen ere. Egune-rokotasunak inposatzen duen isolamendu eskastzailea apurtunahi genuen, gure errealitatearen interpretazioa zalantzan jar-tzeko eta besteen emankizunekin berritutako diskurtsoa berre-raikitzeko.

3.2. Mosaikoaren lehen irudiak.Erkidezko diagnostikoa

Egindako elkartrukeei esker, hezitzaileen nazioarteko sare bate-an elkarrekin lan egitera bultzatzen gaituena eta elkartzen gai-tuena arrazoi multzo bat egiten duela erabaki genuen. Arrazoienartean baikorrak eta ezkorrak baziren, baina guztiak gure erki-dezko jomugan daude: gizartearen berraldatzerako heziketarenhistoria. Emankizun desberdinak kontutan izanda, ondorio batatera genuen: gure heziketako iraganari buruzko diagnosian batgentozela. Diagnosi horretan etorkizunean saihestu beharkodiren irtenbide aizunak eta akats batzuk aurkitu ziren.

1999an Brasilgo Olindan egindako hitzaldian, Frei Bettok7 adibi-de batzuk azaldu zituen. Bikaintasunezko heziketaren bidezkogizartearen eraldatzearen porrota aztertu zuen. Ikastetxe katoli-koek martxan jarri zuten heziketa hori indibiduoan oinarritutazegoen eta azkenean klase zuzendari alderdikariak eta ustel-duak sortu zituen.

Iraultza armatuak eta politikako abangoardiak gizartearen alda-keta sortuko zutela ideiak porrot egin zuen. Iraultzaren estruktu-ra eta doktrinek, mekanikoki eta derrigorrez, populazio osoairaultzaile, kontzientziatuta, eta herriko ongizatea lortzeko ardu-ratsu bihurtuko zutela ideiarekin bat zetorren ezkerrak oso

emaitza negargarria ekarri zuen. Egitura zurrunek dogmatismoa,agintekeria, ustelkeria eta mafia politiko, finantzako, militar edoideologikoen sormena garatzea bakarrik lortu dute, giza zuzen-tasuna, partehartze komunitarioa eta giza-eskubideekin adei-tsuak izateko ideietatik oso urrun.

Bettok ustezko praktika askatzaile eta partehartze eragileenkontraesanaz irri-mirriz hitz egin zuen: “...nekazarien talde bate-kin lan egingo dugu..., beno, zuen esperientzietan oinarritzeaoso ona izango litzateke, baina denborarik ez dugunez, hitzaldibat emango dizuet. Eta horrela izan da beti, gure teoria askatzai-leen izenean praktika kolonizatzailearekin zapaldu egiten dugugure ideala”

Akats horietaz gain, beste batzuk badira, esaterako, heziketa ez-formala indar askatzaile bakarraz hartu eta berarengan justizia-rako berdintasunerako eta askatasunerako heziketa izateko kon-fiantza osoa jarri, heziketa formala baztertuz. Horiexek ziren“eskolaz kanpoko” heziketaren premisak, 60ko eta 70ekohamarkadatan Paulo Freire eta Ivan Illichek “banku-heziketa”-riegindako sustraizko kritikatan oinarrituta. Beste nahastegarrantzitsua: heziketa ez-formalak, pertsonen emankizunetanoinarrituta, hezitzaileen prestaketa-beharrak alderatu zituen(haien eginbeharra dinamizatzea edo tokian tokiko emankizunakordenatzea zen, metodologiako zehaztasuna eta jakinduria aldebatean utziz)

Garapenerako heziketan, fatalismoa nabaria izan ohi da, baitaherri pobreen “biktimizazioa” ere. Herri aberatsen erantzukizunagutxi azpimarratu da, beste kulturen elementu aberatsak etagizarte osoari egindako emankizunak baztertuz. Guzti horrekbehartu gaitu teoriak eta metodoak birpentsatzera eta gure hezi-keta-praktikak zalantzan jartzera.

Erne egon behar gara, iraganeko akatsek gure urratsak labirinto-tik ateratzeko irtenbide faltsuetarantz bideratu zituzten.Alabaina, herri-hezkuntzak eta garapenerako hezkuntzak izan

267 Betto, Frei. Desafíos para la Educación Popular en la Coyuntura de América Latina. Herri-hezkuntzako Mintegi Latin Amerikar eta Karibearra. 1999.

dituzten arrakastak aipatu behar ditugu, gure erkidezko jomu-gan bait daude. Paulo Freire eta bere jarraitzaileen arrakastariknagusiena pedagogia jendearen behar eta ezagutza zehatzetanoinarritzea izan da. Beste arrakasta heziketa formalaren eta ez-formalaren esparruan genero-berdintasuna bultzatzeko jardun-bide zehatzak planteatzea izan da, eta eginkizun horretan daudehainbat POLIGONEko partaideak. Sarean gauden heziketa-higi-kundeok, giza-eskubideak, gatazken ebazpena, justizia etaelkartasuna lantzen saiatzen gara, bai tokian tokiko, bai herriko,baita nazioarteko harremanetan ere.

Proposamen horiek urteetan zehar oso poliki garatu dira, etahaien emaitza izan da kontzientzia soziala. Kontzientzia horinagusitu den eredu neoliberalaren zapalkuntzak salatzeko prestdago. Nahiz eta munduko egoera oso itxaropentsua ez izan —etaHugo Chávezek, Venezuelako presidentea, esan zuenez, “gober-nuak gailurreko konferentziaz gailurreko konferentzia doaz, etaherriak, aldiz, zuloz zulo”— gailurreko konferentzi guztiek forualternatiboak izan dituztela eta gizartea askotan mobilizatu egindela gogoratzea garrantzitsua da, beti giza-eskubideen alde etaglobalizazioaren alde ezgizatiarren kontra. Azken finean, ereduhegemonikoaren kontrako heziketaren estrategien bilaketak bil-tzen gaitu, iraganeko akats estrategikoak baztertuz.

Gaur egungo munduan bizi den elkarren beharrak (ekonomikoa,politikoa, inguruetakoa eta kulturala) erantzun globalak bilatze-ra bultzatzen du. Isolamendua saihestu nahi dugu, eta horrega-tik, erkidezko jomuga eraikitzea oso garrantzitsua dela ustedugu. Horretarako, tokian tokiko lanak eta mundializazioarenesparruan dituzten loturen arteko elkartrukeetan oinarritubeharko gara.

3.3. Irudi txikiak eta berreraikigabeko hutsunea.Kontraesan globalak

Orokorrean, eta bereziki mendebaldeko kulturetan —ez diraarduradun bakarrak, baina bai historian zehar emandako globa-lizazio politiko, militar, teknologiko, finantzazko eta heziketakoglobalizazioaren prozesuaren arduradun nagusiak—premisahori onartuta dago: herri baten biztanleak lehen edo bigarrenhezkuntzan aritzen badira, eta gutxi batzuk unibertsitatera joa-ten badira, bere memorio historikoa zaintzen du eta bere emai-tza zientifiko, tekniko, filosofiko, etiko eta artistikoak ugaritzenditu.

Ez-arautua den heziketako estruktura hori munduko edozeinherriaren hezkuntzaren egoeraren irizpide eta adierazle bihurtuda. Horrela aurrekontuek, irakasleen kopuruak eta biztanleriarenmatrikulazioak giza lagunen arteko ongizate, justizia eta ezague-rak banatzeko berdintasun-maila zehazten dute.

Gaitzesgarria da munduko populazioaren zati handiaren hezike-ta-egoera, batez ere ezjakintasunaren “feminizazioa”. Hau dabakarrik planetako gizakien %15ak gozatzen duen ezaguerenpilaketaren beste aldea. Baita gaitzesgarria da munduko gober-nu guztiek heziketari dioten mespretxua, nazio-produktu gordi-naren kontusail benetan txikiak bideratuz.

27

28

HERRIA

AFRIKAAngola 1.246.700 11.300.000 %58 %1Benin 112.622 5.563.000 %62 %3Cabo Verde 4.033 450.000 %22 Ez dago daturikKongo 2.344.858 46.812.000 %30 %2Senegal 196.722 9.000.000 %50 %3Hegoafrika 1.221.037 42.393.000 %18 %17

ASIAFilipinak 300.000 70.000.000 %5 %27India 3.287.590 1.000.000.000 %50 %6Indonesia 1.904.569 200.000.000 %16 %11Nepal 147.181 23.000.000 %70 %5

AMERIKABolivia 1.098.581 7.800.000 %17 %23Brasil 8.511.965 174.000.000 %20 %11Kolonbia 1.138.914 37.000.000 %10 %17Costa Rica 51.100 3.943.000 %5 %32El Salvador 21.041 7.000.000 %30 %18Guatemala 108–889 11.200.000 %45 %8Panama 75.517 2.800.000 %10 %30Paraguai 406.752 5.100.000 %10 %10Peru 1.285.216 26.749.000 %11 %31Venezuela 912.050 23.916.810 %10 %29

EUROPABelgika 30.519 10.152.000 %0 %57Dinamarka 43.094 5.283.000 Ez dago daturikEspainia 504.780 39.699.000 %3 %53Frantzia 551.500 58.886.000 %0 %51Irlanda 70.280 3.705.000 %0 %41Italia 301.270 57.343.000 %2 %47Portugal 92.390 9.873.000 %10 %38

Azalera (Km2) Biztanleria Analfabetismo-tasa Unibertsitarien-tasa

Iturria: Guía del Mundo 2001–2002. Hirugarren Munduko Institutoa, IEPALA eta Santa María Fundazioa.

POLYGONEren partaideen herrien heziketa-egoera

Eskolatze masiboa derrigorrezko eta legezko nahia da, taldebehartsuak gizartearen egituran sartzea ahalbidetzen bait du.Hala ere, hezkuntza formalak dituen kontraesan handienetarikobat hau da: ez dago baldintza berdinik, ezta kalitate berdinik eregiza talde guztientzat. Behartsuenek haien ikasketei utzi behar-ko diete, klase aberatsek etapa guztiak gainditzen dituzte etagizartean ongi ikusitako lanak lortzen dituzten bitartean.

Estrukturak eta programazioak zifrak baino beldurgarriagoakdira: eskola-uztea eta aldez aurretik pentsatutako bazterketasortzen dute, gehiengoak jakintza akademikoz kanpo uzteko —emakumeak, indigenak, behartsuak eta baztertuak— haiennorberestimazioa gutxitzeko, gizartearen edozein eskerronaukatzeko, erruki eta mespretxuaz aparte. Petrellak jakinaraztenduen bezala8, “...Kapital pribatuaren merkataritzako eta finan-tzako logika oso erraz inposatu da...hezkuntzaren helburu etalehentasunak definitzeko garaian.”.

Ez dugu hezkuntza formala ukatu behar, baizik eta mundu oso-arentzako eskuragarria izatea eskatu eta bere edukietan lehenbakarrik heziketa ez-formalaren esparruan ziren baloreak sar-tzea exijitu (elkarlana, adeitasuna, elkarbizitza eta erantzuki-zun soziala).. Paulo Freirek bere Itxaropenerako Pedagogia-nberriz hausnartzen zuen bezala, “hezkuntzak behar ditu baiprestaketa teknikoa, zientifikoa eta profesionala, baita ame-tsak eta utopiak ere9.”

3.4. Zatiak elkartzen ez direnean.Bertakoa eta globalaren arteko tirabira

Heziketa formalaren sistemaren unibertsalizazioa orokorpengehiegizkoa da, eta ez da aproposa herri zehatz baten talde-memorioa zaintzeko. Egia esan, zapalkuntza eta bazterketa egi-teko tresna neokolonial bihurtu daiteke, gizarteek eredua auke-ratzen badute mekanikoki eta kritikarik gabe.

Banku-hezkuntza eta herri-hezkuntzaren premisen eta ereduenarteko tirabiraren argibide bat Daniel Domingok (PRODESSA)azaltzen du, Guatemalako herri mayaren eta beste kulturen ego-erari buruz10: “Heziketa-prozesua eta heziketa-sistema herribaten kultura bereganatzeko eta iraunarazteko bidea da, kulturabizitza-sistema integrala (politikoa, ekonomikoa, soziala...)bezala ikusita. Kultur anitzeko nazioarentzako hezkuntza estra-tegikoa da. Beraz, herri desberdinen arteko berdintasuna politi-koki finkatzea funtsezkoa da (...).Guatemalako Estatua nazioaosatzen duten herri guztiak kontuan hartzen ez duen erakundejuridiko eta estruktura formala izan da eta izaten dirau. Bereezaugarriak hauexek izan dira: finantzetan gehiegikeriaz joka-tzea, politikan bazterkeriaz eta kulturan diskriminazioaz (honela-ko estatuaren praktikak nagusitu den eredu globalean sartutadaude). Globalizazio hori finantzazko teoria eta praktika zehat-zen atzean dator: neoliberalismoa, hain zuzen. Ikus dezakegu-nez, bere postulatu guztiak, bere baliabide guztiak herri mayakegindako proposamenaren kontra daude. Baina, oraindik txarra-go, globalizazioa eta neoliberalismoa, nahiz eta haien hitzetankontrakoa esan, giza bizitza, natura eta unibertsoaren kontradaude. Gizarteko gatazkak, naturaren hondamenak eta gizabizitzaren iraina haien ondorioen adibideak dira”.

Aniztasunarekiko adeitasuna lantzeko beharraren aurrean, arris-ku bat sortzen da: “teknokratikoa den gizarte baten eredua, edu-kiak eta programak bateratzeko gai, eta planeta osoko txokoguztietan inposatzeko prest”. Petrellak Merryl Lynchek egindakoazterketa aipatzen du, eta bertan horrela dio: “hurrengo bosturteetan, unibertsitate birtualetan mundu osoko milioika ikaslebilduko dira, ikasketa berberekin, irakasle berberekin, titulu ber-berekin11”.

Egoera honek Hego eta Iparraldeko klase aberatsen merkantili-zazioa eta uniformetasuna sortzen du, Interneterako sarbideabait dute.

29

8 Petrella, Ricardo (2001). La educación víctima de cinco trampas.9 El Achkar, Soraya. (2001) Liberación dialógica del silencio: una intervención político cultural. Red de Apoyo por la Justicia y la Paz. 10 Domingo, Daniel.(2000) Sistema de educación maya. PRODESSA. 11 Petrella, Ricardo. Op. Cit.

Atzerapena areagotzen da mendebaldeko herri batzuetan egitenari diren hezkuntzaren erreformekin, baloreetan egindako hez-kuntzaren erabateko bazterketa bait dakarte. Modu horretankultura-nortasuna eta gizartearen batasuna kolokan jartzen dira,efizientziaren jainkoaren mesedetan.

POLYGONE sarearen eztabaidarako dokumentu batean, AugustinDjeacoumarrek kategorikoki esaten du: “Nagusitu den teknika-rako lengoai bat egin duen aurrerapen zientifiko eta industrialakgizaki bakoitzaren orijinaltasuna, berezitasuna, aberastasuna,konplexutasuna eta sakontasuna murrizten du12”.

Baina kasu bakoitzean, gertutik ikusita, nabaritzen da bazterke-ta bateratzerik bihozgabeena dela. Mosaiko honen zatien egoe-ren ezberdintasuna partehartzaileek egindako testuinguru-fitxe-tan ikusten da13. Adibidez, Senegalaren egoera: “...Senegal etabeste Afrikako herri askok konpondu behar duten erronkarikhandienetariko bat pobrezia da. Behartsuen kopurua populazio-aren % 30 eta %60 artean dago. Pobrezia hirietan biltzen da, etafemeninoagoa da, hazkunde demografikoa handiagotzen denerritmo bera jarraituz.(...) Herri honetan biztanlegoren %55ak 20urte baino gutxiago du, eta gizarte-zerbitzuak murriztera behar-tzen duen finantzazko kontrako egoera jasaten du. Beraz, eginki-zuna argia da: Hezkuntza formalaren sistematik “baztertutako-ak” berreskuratzea eta prestatzea14”.

Abiapuntu bezala, heziketa eraldatzailea izateko eta jakintzaberdintasunez banatzeko gai izateko, aldez-aurretiko baldintzabatzuk exijitu beharko dira. Ambedkar, Indiako Konstituzioarensortzaileenetariko batek horrela dio: “Berdintasuna eta gizakia-rentzako adeitasuna kontzeptu oinarrizkoak eta nagusiak dira.Anaitasuna eta askatasuna haiengandik sortutako ideiak dira.Berdintasuna ukatzen denean, beste kontzeptu guztiak (hezike-ta barne) ukatzen dira ere15.

Nazioarteko topaketa guztietan—Jomtien, Dakar, Porto Alegre—, UNESCO bezalako nazioarteko erakundeetan, eta Gobernugehienetan, guztiontzako heziketari buruz hitz egin da, eta alfa-betizazioa eta eskolaratzea, herrien eta pertsonen bizitza-kalita-tea hobetzeko funtsezkoak direla esaten da. Mariano Herrera-khorrela azaltzen du Guztiontzako Heziketari buruzkoVenezuelako GKE-ek egindako Azken Txostenean16. Hala ere,txosten beran, Venezuelako UNICEFeko Ana Lucía de EmiliokJomtienen eta Dakarren adostutako lehentasunak kolokan jar-tzen ditu: “Nola definitzen dira oinarrizko beharrak? Oinarrizkobeharren bertsio oso, oso mugatu bat hau da: bakoitzak jakinbehar duen gutxiena irakurtzea, idaztea, beste arloetako pixkabat eta kito. Baina beste batzuk horrela esaten dute (dugu) “Ez,jauna, hori oinarrizko hezkuntzatzat hartzen badugu eztabaida-ren bihotzetik erabat kanpo gaude”. Oinarrizko hezkuntza tes-tuinguru zehatz batean dauden pertsonen beharretan funtsatutadago, beraz, baloreak, giza-eskubideak, elkarbizitza bertan egonbeharko dira, irakurtzen eta idazten jakiteaz gain (...)”.

Berdintasunaren ideia bihur daiteke bateratzearen ideia, etaberarekin batera, idazkerarik ez duten kultura, edo gutxienenkultura, edo mendebaldekoak ez diren kulturen baliomurriztape-na etor daiteke.

Heziketa ez dago egoera politiko, ekonomiko edo kulturaletikaldenduta, haien barnean baizik, egoerak erreproduzitzeko,kritikatzeko edo eraldatzeko. Heziketa arautua modernitateansartzeko eta giza-justizia lortzeko ezinbesteko tresna badirudiere, Amin Maaloufen hausnarketa ez dugu ahaztu behar:“Sortzen den berri guztirako —nahiz eta eraikinak, erakunde-ak, jakintzarako tresnak edo bizimoduak izan— Mendebaldeaeredutzat hartzen da. Nagusitu den zibilizazioan jaio direneketa kanpoan jaiotakoek era desberdinean bizi dute honelako

30

12 Djeacoumar, Augustin.(2001) Construir la paz practicando la igualdad. INDP.13 www.webpolygone.net –en eskuragarria 14 Bougouma Diagne. ACAPES. 15 Djeacoumar, A. Op. Cit.16 www.webpolygone.net –en eskuragarria.

errealitatea. Lehenak bihur daitezke, aurrerantz jarraitu, mol-datu..., nortasuna galdu gabe. Esan daiteke, mendebaldekoenkasuan, zenbat eta modernizatuago, hainbat eta haien kultu-ran sartuago, eta bazterturik geratzen direnak modernitateaukatzen dutenak dira. Munduko beste guztientzat, garaitutakokulturen barnean jaio direnentzat, aldaketa eta modernitateaonartzeko ahalmena erabat desberdin planteatzen da.Txinatar, afrikar, japoniar, Asiako edo Amerikako indiarrentzat,bai greko eta errusiarrentzat, baita iraniar, arabiar, judutar edoturkiarrentzat, modernitateak haien nortasunaren atal batutzaraztea ekarri izan ohi du. Nahiz eta batzuetan gogo bizizhartu izan, prozesuak beti mingostasun bat ekarri ohi du, irai-na eta ezetzaren sentimendua, barnerapenaren arriskueiburuzko galdera mingarria, nortasunaren krisi sakona17.”

3.5. Garapenerako hezkuntzaeta herri-hezkuntza

“...Heziketa problematikatzaileak, erabat gogoetatsuak, errea-litatea argitzeko etengabe dihardu... kontzientzien agerpenabilatzen du, horrela errealitatean kritikoki sartzeko”.

Paulo Freire. 1970.

Topaketa egin baino lehen eta egitean jakin nahi genuen erakun-de partehartzaile bakoitzaren lana ze nolako heziketa-higikun-dean oinarrituta zegoen. Erantzunak denetarikoak izan ziren.Askotan herri-hezkuntzaz hitz egiten da, bestetan partaidetzakojarduneko saiakuntzaz, batzuek Reflect Action delako metodoaerabiltzen dute, eta beste testuinguruetan, heziketa globala edogarapenerako hezkuntza erabiltzen da.

Erakunde guztiek zera esaten dute: partaidetzako metodologiakdira, kontzientziatze, jendearen jabekuntza eta egite eraldatzai-lea lortzeko. Lan esparruak mugatzen dituzte: genero-berdinta-

suna, ingurunearen zaintza eta adeitasuna, giza-eskubideendefentsa, kulturartekoa, gatazken ebazpena, bakea, elkarbizitza,garapena eta hiritargoa.

Egia esan, higikunde guzti horiek gaur egungo gai sakonak lan-tzen dituzte, bata bestearekin lotuta, saski baten zumeak beza-la. Eta guztiek oso antzekoak diren metodologiak erabiltzendituzte, ia helburu berdinekin.

Hezkuntza-higikunderik indartsuena —eragin handikoa bai Ipar,bai Hegoaldean— herri-hezkuntza delakoa da, Paulo Freire, bra-sildar filosofo eta hezitzaileak sortua. Horregatik sarearen par-taide guztientzako elkarbide bezala hartu dugu. Gero, garapene-rako hezkuntzaz hitz egin dugu, nazioarteko elkarlana eta elkar-tasunetik hezkuntza-higikunderik hurbilena.

Higikunde horiek bateragarriak eta osagarriak dira, nahiz etaezberdintasuna batzuk izan, batez ere helburu duten xede-talde-ak. INDP-k garapenerako hezkuntzari buruzko dokumentu bategin zuen, eta gero topaketaren pedagogia mintegirako oinarri-tzat hartu zen. Bertan garapenerako hezkuntzari buruz zera esa-ten da: “...Aberastasun eta botere-banaketaren planetako ezber-dintasunez kontzientzia-hartzea bideratu behar du. Indibiduobakoitzak bere garapenaren gakoak izateko aukera ahalbidetubehar du. Eduki akademikoak eta prestaketa pertsonala elkar-tzea bideratu dezake, indibiduo bakoitzak bere ingurunearengarapenean parte hartzeko eta errealitate globala eta garapenlokalaren arteko lotura ulertzeko aukera izan dezan18.”.

José Bengoak, soziologoa eta hezitzaile txiletarra, horrela defi-nitzen du herri-hezkuntza: “Heziketa honek gizartearen anizta-suna bultzatzea ahalbidetzen du, hau da, kulturako, iritziko,gizarteko mugimenduak sortzeko eta indartzeko, eta mugimen-du horiek gizartea bera indartzen dute, adostasunak lortzekogaitasuna handiagotzen bait dute, eta, horregatik, giza sormena-ren adierazpena eta garapena bideratzen dute. (...) Giza mugi-

31

17 Maalouf, Amin. (1999) Identidades asesinas. Madrid: Alianza Editorial.18 INDP. (2001) Educación para el desarrollo.

menduaren kontzeptuak gure hezkuntzaren jarduera positibokipentsatzea ahalbideratzen gaitu, gure gizarteen demokratizazio-prozesuarekin lotuz. (...) Ikuspuntu honetatik, herri-hezkuntzaherriaren heziketarako tresna nagusienetariko bat da, heziketaformala eta komunikabideak bezain garrantzitsua19.”.

Bi testu hauetan orientabideko ezberdintasunak hautematendira: herri-hezkuntzak heziketa ez-formala bultzatzen du batezere, eta garapenerako hezkuntza, Iparraldeko herrietan behin-tzat, Ipar-Hego elkartasunean sentsibilizatu eta kontzientziatunahi du batez ere, baina ez bakarrik, sistema formalean, lehe-nengo hezkuntzatik unibertsitateraino.

Hala ere, berriro esan behar dugu nahiz eta bi higikundeenarteko ezberdintasunak izan, adierazgarriena haien osagarri-tasuna dela: bakoitza besteak baztertutako eta txikiagotutakoeduki, prozedimentu eta sektoreaz arduratzen da. Beste erabatez esanda, ezinbestekoa da gizartea elkarlotzea giza-mugi-mendu eta historiaren berreskuratzearen bitartez, baztertuta-ko edo kalte egindako populazioaren jabekuntzarako, bainabaita heziketa formalean lan egitea haientzako oso garrantzi-tsua izango da ere.

Heziketarako sarbide eza, giza-eskubideen urraketa eta gizar-tearen haustura da. Horregatik, Ipar eta Hegoaldeko hezitzai-leek garapenerako heziketak egindako bidean jarraitu beharkodugu. Honek elkartasuneko eta demokraziako kontzientziasortzen saiatzen da, erdi mailako klaseak askatzeko proze-suan sartuz, interpretazio esparru globala eskainiz eta bestegizarteko klase, beste herri eta beste kulturei buruzko aurrei-ritziak deseraikiz.

Hegoaldeko herrietan honelako oinarriak praktikan jartzen badi-ra, mendebaldeko kulturan sailkatuta dauden herriei buruzkoestereotipoak eta orokortzeak saihestuko lirateke. Hegoaldekoklase menperatzaileen duineztasuna eta pasibotasuna salatuzitezkeen. Eta kooperazioaren munduan lan egin zitekeen, herribehartsuek pasibotasun handiz hartzailearen rola onartzen baitdute, haien garapenean izan behar duten protagonismoa eskatugabe. Sarearen partaideen emankizunekin, bi higikundeak alde-ratzeko koadroa egin da:

Berdintasunak begibistan daude. Biak heziketa prozesu elkarre-ragileak eta elkarrizketatzaileak dira eta landu behar duten tes-tuinguruaren eraldaketarako tresna bezala hartzen dute.

Horrela, “Labirintotik ateratzeko hezkuntza-mosaikoa” sarearentopaketara hurbildu ginen, premisa eta diagnostiko berdintsuakgenituela, elkartrukeak baliagarriak zirela eta Ipar eta He-goaldeko esperientziak biltzea aberatsa zela ziur geunden, az-ken finean, elkarren ideia geneukan: hezkuntzan lan egiten dugualdaketa soziala lortzeko itxaropenarekin, mundu desberdin batsortzeko, zuzenagoa, berdinagoa, adeitsuagoa.

Zalantza asko genituen ere bai. Heziketa egiteko bakoitzak bereburua hezitzailea izateko prestatu egin behar duela, baliabidematerialak eta pedagogikoak behar direla, partaidetza bultza-tzea, kontzientzia kritikoa edo jabekuntza sustatzea ez dela erra-za izango. Zalantza pilo bat eta asko ikasteke dago.

3219 Bengoa, José. (1988) La educación para los movimientos sociales.

3.6. Hezkuntzaren lau dimentsioak

“...Ez dakigu zehatz-mehatz zer egin eta nola egin. Eta estrate-gi hori, irtenbide hori aurkitzeko..., ezaugarri batzuetan sakon-du behar ditugu ikuspegi epistemologikoan, ikuspegi filosofi-koan eta ikuspegi pedagogikoan.”

Frei Betto. 1999.

Sarearen proiektua egitean, POLYGONEren lau erakunde sortzai-leek lau mintegietan banatu zuten, prozesu pedagogiko batenlau dimentsioak edo kontutan izateko elementuak azaltzeko:dimentsio politikoa, dimentsio kulturala, dimentsio pedagogikoaeta dimentsio metodologikoa (gero sistematizazioa deiturikoa)

Lau lerro hauetan lan egiteko argudiorik garrantzitsuena hezike-taren aspektu zehatzei buruzko hausnarketa egiteko eta sakon-tzeko beharra zen, aspektu horiek, beti heziketan agertzen baitdira, batzuetan egiteagatik, beste batzuetan ez egiteagatik.

Heziketak, bere osotasunean, lau dimentsioak biltzen ditu, egitebatez ere soziala izateagatik. Pertsona bakoitza, jaiotzatik, talde

familiar, sozial edo kultural batean dago. Edoskitzen, negar egiten,irria egiten, begiratzen, entzuten eta soinuak ezberdintzen, hitz egi-ten, ibiltzen, mugimenduak koordinatzen... ikasi behar du.Zentzumen guztiek, mintzamena bereziki, komunikatzen laguntzendiote, mehatxatuta edo babestuta, alai edo triste sentitzen.Jaiotzatik heriotzaraino egin behar diren ikaste horiek eta besteaskok hizkuntzak ikastea, jarrerak, gogoak, usteak, aurreiritziakikastea laguntzen dute. Gizakiaren bizitzak bakarrik zentzua dujakinduria elkartrukatzen ahalegintzen duen testuinguru batean.

Ezin da bakartasunean ikasi, besteekin harremanetan baizik.Denbora luzez isolaturiko haurtxo batek mintzamena gal dezake.Hitzak, berarengana zuzenean jotzen duten ahotsak entzunbehar ditu, doinua edo intonazioa interpretatu behar du goxota-suna, ziurtasuna, arriskua edo larritasuna antzemateko. Adinezberdineko taldeak eskolan edo herriaren bizitzan sozializatzendira, larredian, sabanan, basoan, mendian nahiz itsasoan izan.Horrela gizaseme guztiek gure nortasunaren zati bat hartzendugu, jaio garen lekuko gizarteak markaturik (kultura, hizkuntza,erlijioa eta jakintza teoriko eta praktikoak).

33

• Iparraldean jaio da, garapenerako kooperazioari eta UNESCOrenbakerako eta nazioarteko ulertzerako gomendioei lotuta.

• Bere helburua “herri globalean” dauden zuzengabekeri, ezberdin-tasun eta aurreiritzien aurka kontzientziatzea da, elkartasunabultzatzeko. Prestakuntza zuzengabekeriak salatzeko konpromi-soa eta elkarbizitzarako alternatiba lortzen saiatzen da.

• Bere ikuspuntua globala da. Kontzeptuak elkartzen etengabesaiatzen da: garapena eta azpigarapena, bakea eta gatazka, giza-eskubideak eta demokrazia, generoa, ingurunea, kulturartekoaeta garapena. Lokal eta globalaren arteko loturak eraikitzen ditu.

• Lan-metodoak herri-hezkuntzan eta jarduneko saiakuntzan oina-rrituta daude. Partaidetza motibatzen saiatzen da, baina askotanesparru akademikoak eta giza-sektoreek mugatuta dago.

GARAPENERAKO HEZKUNTZA HERRI-HEZKUNTZA

• Hegoaldean jaio da, gizarteko talde behartsuak jabekuntza izate-ko menpekotasun-teoriei eta giza-mugimenduak bermatzekobeharrari lotuta.

• Bere helburua zuzengabekeri, ezberdintasun eta zapalkuntzarenaurka kontzientziatzea da. Baztertutako giza-taldeekin lan egitendu, jabekuntza eta oinarrizko demokrazia bultzatzeko

• Ikuspuntu politiko eta ekonomiko globala du. Arlo lokalean oina-rritzen da, xedea den taldearen arazo zehatzetan. Garapena etaazpigarapena arlo politikoan erlazionatzen saiatzen da. Biziki lan-tzen ditu partaidetza, hiritasuna eta oinarrizko demokrazia.

• Lan-metodoak partaidetzan eta jarduneko saiakuntzan oinarritzendira. Elkarrizketa eta partaidetza komunitarioa ahal adina erabil-tzen dira. Ahula da jakintza akademikoa (zientifikoa eta teknikoa)zabaltzerakoan.

Nortasun honen eraikuntzak inguruaren ezagutzaren eta bizirau-penaren baldintzak behar ditu. Heziketak familiek haien semeei,eta gero semeen semeei zabaltzen dieten jakintzak, hain desber-dinak kultura bakoitzean, biltzeko balio du. Ia kasu guztietan,ikaste-prozesu hau ez da bakarrik familian egiten, prozesu sozia-la bait da.

Edozein lekuan, hiri handietan nahiz basamortuan isolatutakotalde txikietan, oihana tropikaletan nahiz itsas mailatik lau milametro baino gehiagoko mendietan, gizakiek aukera pertsonalaketa taldeko aukerak dituzte. Zer eta nola erein, jakiak eta besteonurak nola gorde, ugaritasun edo gabeziaren uneetan nolabanatu, elkarbizitzeko arauak eta betetzeko mekanismoak auke-raketak dira, eta aukeratzea gizarte guztien partaide guztien lanada. Galdera multzo hori kulturala da, eta baita politikoa ere, etanahitaez, zabaltzeko metodo eta praktika bitxiak behar dira,pedagogia sortuz.

Lau dimentsioek heziketa osatzen dute, horregatik hain gertudaude bata bestearengandik, eta hain zaila da haien artekomugak ezartzea. Ze nolako gauzak diren garrantzitsuak eta zein-tzuk ez, ez da ikasten eta irakasten den gauza bakarra, besteakbeste erkidezko ondasunari laguntza eman edo ez ikasten daere. Adeitsua izaten edo ez ikasten da. Ezberdintasunean oina-rritutako harremanak, botere-abusuak onartzen, uzten eta pre-ziatzen ikasten da, edo berdintasuna konpartitzen eta preziatzenikasten da. Gogortzale edo bakezale izaten ikasten da (indibi-duoaren izaera eta jarrerak bideratuko dituzten arloak, bainabaita taldeko nortasunaren idearioa finkatzeko arloak ere)

Labur esanda, taldeko bizitzak ikaste, elkartruke, partaidetza,kritika, desadostasunak irakasten ditu eta eskatzen ditu. Ideiaberriak eta emankizunak behar ditu misterio dinamiko hori ger-tatzeko: bizi izatea eta elkarbizitzea, pertsonen artean, testuin-guru berdineko edo nazioarteko mailako kulturen artean.

34

4. Labirintotik ateratzeko.Ze nolako gizarte-aldaketarakoze nolako hezkuntza?

“Mintzamena eta entzumenaren bidez, nor garen, nondikgatozen, nora goazen eta gure bidea norantz doan badakigu.Horrela ere, besteari buruz, bere bideaz eta bere munduazezagutzen dugu. Mintzamena eta entzumenaren bidez bizitza bera entzuten dugu.”

Marcos Subkomandantea. Chiapas. Mexiko.

4.1. Ariadnaren matazak20. Hezkuntzaren lau dimentsioak

Labirintoaren irtenbidea gizarteko, politiko, kulturako eta finan-tzazko testuinguru desberdinetan egiten diren esperientziezehundutako eta eraikitako Ariadnaren mataza anitzetan datza.Mataza batzuk askatu behar ditugu gure esperientzien zentzuabilatzeko, gizarte aldaketarako heziketa-praktika berriak bide-ratzeko proposamenak eta ikasteak lortzeko.

Hausnarketarako lau mintegiek irudikatzen dituzte erkidezkoirtenbide baten biltzen diren mataza desberdinak askatzekolanak. Guztiek galdera beraren erantzuna bilatzen zuten: Ze hezi-keta jarri behar dugun martxan ze motatako gizarte aldaketaklortzeko? Azken finean, heziketa eta hezitzaileen eginkizunabilatzean datza.

Askatu nahi genuen matazak edo heziketaren dimentsioak haienartean elkarreragiten dira. Horregatik ezin da bat ulertu besteakontutan izan gabe, baina bakoitzetik bereiz tiro egin behar dugubeste irtenbideko eremua identifikatzeko.

4.2. Kulturaren mataza.Dimentsio kulturala

Topaketan dimentsio kulturala gizarte aldaketarako lan egitendutenentzako erronkarik nagusienetarikotzat hartzen zen.Heziketaren uniformizaziorako gaur egungo joerak kultur anizta-suna kolokan jartzen du, berezitasunak ebazten eta kultur ba-tzuen sustraiak eta nortasuna galarazten, desagertzeko arris-kuan jartzen. Mendebaldeko kolonialismo kulturala hain zakarra

37

20 Ariadna: Greziako mitologiaren pertsonaia, Minosen alaba. Teseori mataza bat eman zion, Minotauroa mendean hartu eta gero labirintotik ateratzen laguntzeko.

39

denez, beste kulturek norberestimazioa galtzea edo iragan dog-matiko batean geratzea lortu du.

Paulin J. Hountondjiren21 hitzetan “Ekonomia global batean kul-tura zer izango ote? Nortasun kulturala, taldeko autoafirmazioa,historia bakar eta berdin baten partaidea izateko sentimendua,eta berarekin batera moldatzeko joera zertan geratuko ote dira?Autodeterminazioaren eskakizunarekin ze gertatuko da? Afrikanfinkatutako ideia batzuk indarra galtzen ari dira (...) Tradizioaketa guztion baloreek egindako gizarte bat gero eta gehiago gal-tzen ari gara. (...) Gu geu izateko nahiak lekua utzi dio efikaziaeta arrakastari buruzko kezka inpersonalari”.

Era horretan, herri globalean sartzeak aldez aurretiko uko egitebat eskatzen du: gure nortasuna, gure arbasoek utzitakoa,komunikatzeko eta mundua interpretatzeko erak, kontatzeko,jateko, janzteko, jolasteko, ondarea gordetzeko eta erkidezkoonura kudeatzeko erak baztertu behar ditugu.

Raymundo D. Rovillosen esanetan22, “Egoera hau dela eta, berta-ko populazioek Mendebaldeak inposatutako hezkuntza-siste-mek porrot egin dutela uste dute. Gaur egun eskatzen ari dirabertakoak ez direnak bezala tratatzen dituen hezkuntza bat.Eskolan kontrakoa irakatsi diete. Ahazten eta haien iraganapaganoa eta basatia gaitzesten ikasi dute. Haien erresistentziaz-ko historia bazter batean uzten da eta haien hezkuntza-sistemaez da kontutan hartzen. Baita hezkuntzako programa alternati-boek porrot egin dute ere, herri indigenen behar zehatzetanoinarrituta ez zeudelako”.

Zorionez, bertako kulturaren beharretan moldatutako erantzunhezitzaileak planteatzen hasi da, Guatemalako kasuan hainzuzen ere: “Heziketa Mayarako Unitate Lokalak” diren ULEM-ak(Unidades Locales de Educación Maya), heziketa-komunitateakdira, eta bertan programa, proiektu eta jarduera eskolarrak etaeskolaz kanpokoak garatzen dira, beti testuinguru mayan (giza-

ekonomian, hizkuntzan eta kulturan). Haien filosofia pentsamol-de mayaren printzipio eta baloreetan oinarrituta dago eta kultureta hizkuntz anitzekoa den nazio guatemaldarra osatzen dutenherri eta komunitateen kultur anitzeko elkarbizitza abiapuntu-tzat hartzen du.(...) Amonek eta amek seme-alabeei zera esatendiete: ‘Jakintza bat komunitateari emanez, emankizuna egiten arizara, eta gainera, zure buruan leku bat uzten duzu beste jakintzabat lortzeko23”.

Beraz, ezinbestekoa da, alde batetik, bertako kulturak hezkun-tza-programetan sartzea, eta bestaldetik, kultura bakoitzarenbeharretara moldatutako hezkuntza-programak prestatzea.Azken hori, kulturaren nortasuna birbaloratzean datza, bere his-toria berreskuratuz eta bertako hizkuntzak sustatuz. Horrela ira-kasteko eta ikasteko prozesu batean parte hartzen dutenekhaien garapenaren subjektu aktiboak izateko aukera izangodute.

Askotan, ia erabatekoa den dimentsio kultural ezak elkartasunabihurtu du neokolonialismoa egiteko era, nahiz eta borondateonez edo sinpletasunez egin, bertako kulturak baztertu edo gu-txietsi bait ditu.

Europako heziketa eraldatzaileak ez du dimentsio kulturala kon-tuan hartu ere, nahiz eta hizkuntz, erlijio eta kultura aniztasunanabaria izan. Gainera, etorkinen agerpenak kultur aniztasunaareagotu egin du. Baina etorkin horiei “laguntzen” zaie soilik,haien kulturak folklore bakarrik bezala hartuta bait daude abegi-gizarteetan. Gure praktikek ezin dute gure elkartasun edolaguntzaren hartzaileei irain egin.

Zorionez, oso esperientzi onak izan dira arlo honetan. Adibidez,Irlandako KADE-k “Awareness Outreach Project” heziketa-proiektua martxan jarri du. Bere helburua Irlandan asilo eskatuduen populazioaren egoerari buruzko sentsibilizazioa da. Haienherrian aterpetutako jendeari protagonismoa emanez aurreiri-

21 Hountondji, Paulin J. (1997) Culturas africanas y mundialización: una llamada a la resistencia. Africans on Africa series, Idoc. Intern. Vol. 28, 4.22 Rovillos, Raymundo D.(1999) La educación y el Decenio Internacional de los Pueblos Indígenas. Echoes 16.23 Domingo, D.(2000) Sistema de educación maya. PRODESSA.

40

tziak desmuntatu nahi ditu24. “Annoncer la Couleur”, Belgikakoatzerri-arazoetako ministerioaren kanpainak (ITECO kolabora-tzailea da), kultur aniztasunaren oniritziari buruzko lan garran-tzitsu bat egiten du, etorkinen integrazioa errazteko, haien nor-tasuna galdu gabe. Espainian, ACSUR – Las Segovias, Alboanedo Mugarik Gabek kulturartekotasun eta partaidetzari buruzkoikasmaterialak eta kanpainak sortzen dituzte. Badira Europakoerakunde asko beste kulturako pertsonek jasandako bidegabe-keriak salatzeko eta kulturarteko elkarbizitzan heziketa egitekoprest daudenak.

Heziketa-teorian eta praktiketan dimentsio kulturala sartzeabeharrezkoa da. Horrek hezitzaileen eta irakasleen prestaketanesfortzu egitea dakar, errealitate pluralaren beharretara erantzu-teko eta partaidetzazko demokrazia kulturalean eta giza-eskubi-deen demokrazian sakonki integratuta dagoela onartzeko.

Herrien erlijioak eta fedeak dimentsio kulturalaren barruandaude. Ulertzeko eta aldaketa positiboak proposatzeko osobeharrezkoa da hori. Arlo honetan esperientzi desberdinakdaude, eta haien artean, Nepaleko isolatuenetariko nekazariekinegindako lana dago. “School for Learning and Society” (SLS)25

erakundeak erabiltzen ditu jainkoen arteko elkarrizketak neka-zariek haien emazteak, hilekoa dutenean, isolamenduarekin ezzigortzeko. SLS-ak, besteen artean, “Centre for Agroecology andDevelopment” osatzen du. Erakunde honek kontzientziatze etaekoizte prozesuetan lan egiten du. Bere programen artean, baso-an fruta-arbolen landaketa sustatu, gehiegizko mozketak gutxitueta baliabideen suntsiketa prebenitu, komunitatearen biziraupe-nerako.

Erne egon behar gara kultura eta praktika kulturalak ez nahas-teko. Nahaste honek gutxiengo batzuek komunitatearenganegindako botere-abusua eta zapalkuntza dakartza. Adibidebat Kongon daukagu. Bertan “ablazioa derrigorrezkoa da, etaamek alabak egitera behartzen dituzte, bestela ez dira gizonek

onartutakoak. Gizonei zuzendutako kanpaina bat egiten daemakumeak ez aldaratzeko eta emakumeei zuzendutako bestebat, alabei ablazioa ez egiteko” Kongoko ErrepublikaDemokratikoko AWATU erakundeko Remy Mutungwa BinNgabok azaltzen zuen bezala. Antzeko estrategia erabiltzendu, Senegaleko CAEDHU-k. Bertan ablazioa oso praktikaarrunta da, eta erakunde honek emakumeen eta familiarennorberestimazioa potentziatzea bilatzen da, horrelako prakti-kak kaltegarriak direla azalduz.

Kultura eta nortasunak estatikoak ez direla ulertzea beharrezkoada. Bizirik daude eta etengabe harremanetan daude beste kultu-ra eta herriekin. CAEDHU-ko ordezkariak, Fatoumata Diadiou,zera dio: norbere kulturaz, Wolof izateaz, harro egotea ondodago, baina nortasun kulturala defendatzea garrantzitsua bada,gure kultura kritikatzeko eta gizartea hezteko gai izatea askozgarrantzitsuagoa da ohitura eta praktika galgarriak akabatzeko.

Hezitzaileek ikerketa behar dute, dauden errealitatearengandikateratako bertako jakintza sortzeko. Esaterako, Filipinaseko“Asian Council for People’s Culture” erakundeko Alfredo R.Santosek esaten du: “banbua oso zuhaitz garrantzitsua daIndian, pobreen arbola da. Etxeen %90a banbuz egindakoa da.Banbuak irudi ona du. Haizea dagoenean malgua da, okertzenda, baina gero zutik dago. Beti zutik dago. Asiako testuingurukorapilatsuan heziketa egiteko estrategi berriak nahi ditugu.Banbuaren estrategiak informazioa elkartrukatzea, lan-sareakeraikitzea, taldean eta erakundeetan lan egitea dakartza.Banbuak adierazten du komunitateentzako ze heziketa motabehar den inposatzen duen curriculum bateratu bat saihesteko.Banbua irakasleriaren prestaketan datza, haiek izan behar baitdira aldaketaren aktoreak.”.

Praktika batzuetan, bai Ipar, bai Hegoaldean, harreman asime-trikoak eta hierarkikoak daude, berdintasun eta askatasun balo-reak baztertuz. Hezitzaileak garenez, haien aurka jarri beharko

24 KADEren ordezkaria den Mary McGillycuddik emandako informazioa.25 Nepaleko erakundeak POLYGONEn duen ordezkaria den Devendra Adhikariren testigantzak

41

ginateke. Gure eginkizuna ez da bakarrik erreproduzitzea, baiziketa, bereziki, kultura sortzea eta kultur eta gizarte-jakintza be-rriak asmatzea.

4.3. Politikaren mataza.Dimentsio politikoa

Politikaren arloa heziketak gizarte aldaketarako dimentsioriklandutakoena da, baina oraindik erronka handiak ditu.Hezkuntzak eduki politikoa du, eraldatzeko jarduerak egin behardituelako. Kolonbiako Komunikazio-Zerbitzuko Jairo Muñozekdio: “Herri-hezkuntzako jardueren helburua pertsona sozialaketa politikoak eratzea da”.

Hezkuntza politikoa da: erabiltzen dituen eduki eta metodoenarabera, jendeak daukan edo nahi duen gizartera ailegatzekobizimodua moldatuko duelako: hierarkikoa edo berdintasunez-koa, adeitsua edo zapaltzailea, ustela edo zuzena. Aukera per-tsonal eta sozialak heziketaren kausa eta ondorioak dira.

Hezkuntza politikoa da Yanomami Komunitate txiki bateanAmazonaseko oihaneko erkidezko etxeak (edo haien hondarrak)nola eraiki eta orientatu irakasten eta eztabaidatzen denean,itsasoa dirudien ibai baten eta eguzkia estaltzen duten zuhaitzenondoan. Politikoa da telebista pertsonak baino gehiago balora-tzen irakasten denean. Heziketa politikoa da gizartearen aurrera-pen eta kohesio-elementu bezala bere garrantzian irakastendenean. Politikoa da bere bazterketa salatzen denean,Gobernuek osasunean, artean edo hezkuntzan inbertitu baino,armamenduan dirua sartzen dutelako. Politikoa da jendeari era-baki batzuei aurre egiten irakasten denean: sufrimenduaz, indar-keriaz edo ustelkeriaz garapen ezgizatiarra dakarten erabakiak.

Horregatik heziketaren lana hain zaila da, eta hainbat kontraesansortzen du. Gaur egun zabaldutako joerak hezkuntza prozesuak

eduki politiko eta etikoz husten ari da, bai arlo formalean, baitaez-formalean ere, kontzeptu zientifikoak eta teknologiak zabal-tzeko teknika bakarrik izateko.

Herri-hezkuntzan dimentsio politikarik gabe lan egitea alfabeta-tzean eta talde behartsuak gizartean sartzeko laguntzan gera-tzea da. Garapenerako heziketan gertatzen bada, “Hego-Ipar”desberdintasunak determinismo katastrofikoaz onartzen dela,nagusitu den eredua ez dela kuestionatzen, pobrezia izanarenerrudunak pobreak direla eta laguntza ekonomikoa edo teknikoalasaigarri eskuzabala proposatzen dela esan nahiko du. Bainajendea ez da pasiboa eta ez da etsitzen, nahiz eta batzutanhorrela adierazi nahi. Bougouma Diagnek Senegalen zera gerta-tzen dela azaltzen du26, “gizartearen partaideek haien bazterketaeta pobretasunari aurre egiten die gizartearen egile dinamikoakizanez. Komunitateko elkartasunezko tradizioan oinarrizko elkar-teetan antolatzen dira. (...) Hala ere, irtenbide alternatiboakbilatzen biziki jarraitzen dute biziraupenezko egoera larri batean.(...) Ikuspuntu horretatik diseinatzen dira ACAPES-ek martxanjarritako programak, oinarrizko mugimenduen onerako, sektorehorien erantzukizuna, konpromisoa eta autonomia lortzeko par-taidetzaren bidea jarraituz”.

Ezinbestekoa da hezkuntzaren praktika berriro neurtzea etaeduki politikoaz hornitzea. Hitz gutxitan, honek bizi garen mun-dua eta zuzengabekerien zergati anitzak ezagutaraztea dakar.Informazio hori testuinguruan kokatu behar da ulergarri etainterpretagarria izateko, bakoitzak bere eginkizuna bilatzekotestuinguru horretan.

Paulin J. Hountondjik dioenez27, proposamen horiek aldaketasakonak eskatzen dituzte estatuen sistema politikoan. Estatuekziurtatu behar dute edozein kulturako pertsona guztiek eskubideberdinak izatea eta erabakietan parte hartzeko aukera izatea.Pertsona eta herrien autodeterminazio hori kosmopolita (arlo

26 Bougouma Diagne ACAPES-aren ordezkaria da POLYGONEn. 27 Hountondji, P. J. Op. Cit.

43

intelektualean, ekonomikoan, kulturakoan...) eta globala izanbehar da benetan eraldatzailea izateko.

Hori posiblea egiteko, ikastetxeak eta prestatzeko zentroak ezdira bakarrik hiri handietan izan behar, herrialdeetan eta herritxikietan sortu behar dira. Horretarako, Estatuaren konpromisoabeharrezkoa da, irakasleriaren prestaketa egokia eta ministerioeta saila desberdinen arteko behar den koordinaketa bermatuz.Oso garrantzitsua da “topaketen prestaketan erakunde publiko-ko ordezkariak inplikatzea, eta horretarako partehartzea sustatubehar dugu topaketan, baliabide metodologiko gehiagorekinerakunde publikoek parte har dezaten”, Italiako CISP-ekoMarinella Fasanellak zioen bezala..

Hiritarren Estatuarekiko eta bere kargu tekniko edo politikoekikoharremanek erronka handi bat suposatzen dute. Giza-aldaketa-rako lan egiten duten erakundeak saiatu behar dira tokian toki-koak nahiz globalak diren politika publikoetan eragina izaten,eta herritarren eta erakundeen elkarrizketa sustatu behar dute.

Administrazio publikoarekin lan egitea beharrezkoa da.Erakunde publiko batzuetan, nahiz eta erabatekoak ez izan,aldaketak izaten ari dira, eta eragina izateko aukerak izaten aridira, herri bakoitzeko testuinguruaren arabera.

4.4. Pedagogiaren mataza.Dimentsio pedagogikoa

Laugarren mataza ezinbestekoa da gure labirintotik ateratzekoproposamenean. Lehen elementua heziketa epe luze eta ertaine-rako emaitzak dituen prozesu bezala ulertzea da. Dimentsiopedagogiko, kultural eta politikoarekin gertatzen den bezala,sormena erabiliz alternatiba berriak imajinatzean datza.Aniztasuna ez dela negatiboa eta gatazkak sor ditzakeela onar-tzea suposatzen du, eta aniztasun kulturala zerbait berria etaezberdina eratzeko aukeratzat hartzen duen “sartzearen peda-gogiaren” esparruan lan egin beharko dugula.

Pedagogiak eta heziketaren jarduerak esentzia bera dutela esateaia tautologiakoa da. Begi-bistakoa da pedagogia metodo eta balia-bide multzo baten emaitza dela, gizarteko jakintza afektiboa, gno-seologiakoa, teknikoa edo simboliko-espirituala zabaltzeko.Girouxek dion bezala, “...(pedagogiak) baliabideak eskaintzen ditu,eta haien bidez, pertsonek haien buruari buruz pentsatzen eta bes-teekin eta munduarekin erlazionatzen ikasten dute”.

Erabilitako metodo eta baliabideen arabera, boterearen pedago-gia edo pedagogia askatzaile eta alternatiboa izan ditzakegu.Freirek “zapaltzailearen pedagogiari” aurre eginez “zapalduarenpedagogia” sortu zuen, eta apalkuntzaren pedagogiari alternati-ba emateko pedagogia askatasunaren praktika bezala diseinatuzuen. Pedagogi askatzailea diseinatzeak eta praktikan jartzeak“desikasteko” lana dakarte: baztertutako taldeak eta talde nagu-siak alienatu dituzten emandako urratsak “desikasi”.

Freireren laguna zen, Carlos Rodrigues Brandaok, brasildarantropologoa eta hezitzailea, zera esaten zuen: “Kontrako klase-en bizimodu eta bizi-baldintzei buruz hausnarketa gaur egun egi-ten badugu, biak balore alienatzaile, sinbolo eta esangurek egin-dako egituran daude, biak zatitutako mundu berea irudikatzekokultura-adierazpen desberdinak dira. (...) ...haien bizitza sozialaglobalki eta egoki ulertzeko zapaltzaile eta apaldutakoen ezinagarbi asko azaltzen du28.”.

Pedagogia moldatu behar da kultura-ardatzetara eta testuingurukomunitario eta politikora, hau da, taldearen baldintza eta ezau-garrietara. Adibide bat Danimarkako “The National InnovativeCentre for General Education” da. Erakunde honen “The YouthTown” (gazteen hiria) programa, berrikuntza pedagogikoan ari-tzen da, eta Hegoaldearen errealitatea, giza-eskubideak etagatazka-ebazpena bezalako gaiak lantzen ditu pedagogi-metodoberrien bidez (antzerkia, kazetaritza edo musika) Torben UlrikNissen, POLYGONE sarerako erakundearen ordezkariaren esane-tan, programa hori herriaren udal batzuetan lantzen ari da,100.000 lagun bilduz.

28 Rodrigues Brandao, Carlos. (1985) A educaçao como cultura. Editora Brasiliense.

44

Pedagogiaren teoria eta metodoaz, orokorrean didaktikari buruzedo ikaste-eduki bakoitzarako didaktika zehatzaz eta zer edoikasteaz XX. mendeko hezkuntza-teoriarik garrantzitsuenakgaratu dira. Guztiek jakintza bereganatzeko eta zabaltzeko bide-etan arakatu dute. Jakintzari buruzko kanpoko eta barneko ozto-poak adierazi dituzte, pertsonarentzako eta gizartearentzakoesanguratsuak izateko.

Hala ere, dinamizatzaileek edo irakasleek —bai herri-hezkun-tzan, baita garapenerako hezkuntzan ere— normalean ez dituzteemankizun horiek ezagutzen. Nahiz eta hezitzaileak izan, peda-gogiaz, didaktikaz, psikopedagogiaz eta beste kulturetako meto-doaz eta tresnaz gutxi dakite edo ez dakite. Hori da gainditubeharko genukeen akats larri bat.

Komunitate indigenen hezitzailea den Alfredo Santos, zera esa-ten zuen POLYGONEren topaketan: “umeek komunitatean esko-lan baino gehiago ikasten dute. Askotan basoa liburuak bainoirakasle hobea da. Komunitatean adeitsua izaten, zatibanatzen,natura zaintzen eta beste taldeekiko elkartasuna lantzen ikastenda, eta hori oso gutxitan lortzen da Mendebaldearen antzeraegindako eskolatzean29.”.

Dimentsio pedagogikoa kontuan izateak esan nahi du hezitzaileaizateko prestakuntza eta gaitasuna izatea. Garapenerako hez-kuntzan, unibertsitarioak nahiz teknikariak diren kooperatzaile-ek hezitzailearen lana egiten dute, oinarrizko kontzeptu argirikgabe. Nahiz eta salbuespenak izan, erakunde askok informatzendute, “kontrainformatzen” dute eta salatzen dute, bakarrik elkar-tasunezko mezua kontutan hartuz, baina zabaltzeko bideetanprofesionaltasuna alde batean utziz.

Solaskideen gogoak, perspektibak edo gaitasunak oso gutxitanhartzen dira kontuan. Badirudi berdin dela sei, hamazortzi edohogeita hamar urtekoak izatea. Aurreko jakintzak edo koopera-zioari buruz edo nazioarteko ekonomiaz badakiten ez da norma-lean pentsatzen. Mezulari txarrak bere hitzaldia botatzen du,

dinamika edo rol-jokuaren bat tartean, eta automatikoki, elkar-tasun zale itsuak izango ditu.

Pedagogia hitza erabili gabe, Frei Bettok egindako kritika da. Osoakats larria da, ondorio latzak izan ditu, eta ez errepikatzen saia-tu beharko da. Herri-hezkuntzan, irakurketa-idazketari buruzpiperrik ez zekiten zenbat alfabetatzaile izan diren, zenbat izandiren haien buruei gaingiroki alfabetatzearen funtzioaz galdetuez dieten, gero ahozko tradizio handiko eta baliabide ekonomikogutxiko herriak behin alfabetatu eta gero, ez zieten ezer emanirakurtzeko, ezta idazteko ere

Zenbat izan diren hezkuntza-programa elebakardunak propo-satzerakoan zorrotzak izatearen beharraz haien buruari galde-tu zioten, programa elebidunak izateko aukera kontuan izangabe. Jarrera horiek eta beste batzuk bihurtzen gaituzte aska-tu nahi dugunon kultura eta politikaren hondamendiaren kide.Hausnarketarik gabeko aktibismoan jendea isilarazi dugu,kendu diogu hitza eta sentimenduak eta jakinduria adierazte-ko aukera. Alfredo Ghisok dion bezala, “Pentsatzen dugunarieta sentitzen dugunari buruzko isiltasuna mantentzen irakas-ten ez duen beste pedagogi bat eratzeko ordua da. Zer esan,zer pentsa eta zer sentitu estaltzen ez duten hezkuntza propo-samenak egiteko ordua da. Hezkuntzako praktika eta teoriasustatzeko ordua da, elkarbizitza sortzeko, hitza bere erbeste-alditik bueltatzen lagunduz30”.

Ezinbestekoa da dimentsio pedagogikoa bistatik ez galtzea, gurebalore eta helburuen kontra ez egiteko.

4.4.1. Hezkuntza eta kalitateari buruzkoa

Pertsona eta herri guztiek kalitatezko hezkuntza nahi dute. Bainahitz honek nahasia sor dezake, eredu neoliberalak eta berejarraitzaileek erabiltzen bait dute edozein heziketa proposamenaaskatzailea geratzeko.

29 Alfredo Santos. Asian Council for People’s Culture. 2002ko POLYGONEren elkarrizketak. 30 Ghiso, Alfredo. (1998) Pedagogía/Conflicto. Pistas para deconstruir mitos y desarrollar propuestas de convivencia escolar. CESEP.

45

Nahi dugun eskolaren eredua aukeratu dugun eta sustatzendugun garapenaren ereduarekin bat etorri behar da. Eskolak etakomunitateak eskutik helduta ibili behar dute, eta giza taldeekze eskola-mota nahi duten eta zertarako nahi duten erabakibeharko dute.

Herri batzuetan, curriculuma komunitate bakoitzaren kultura-errea-litatera moldatuta daude. Oinarrizko erkidezko aspektu batzuetankontzientziatze eta sendotze aurreko lana egin da, adibidez, kultu-ra eta tradizioa mantentzea, ingurunearen babesa (lurra, ura,airea), e.a. Nahiz eta erakunde ofizialetako ordezkariekiko arazobatzuk izan, proposamenak ez ulertzeagatik edo ukatzeagatik, osogarrantzizkoa da curriculum horien aitorpena lortzea.

4.4.2. Oinarrizko elementu eta hezibideei buruzkoak

Erakunde ofizialetako ordezkariekin egin behar den lanaz gain,hezitzaileekin egin behar dena hor dago. Lan-esparruko kulturaeta hizkuntzak ezagutzea eta bertakoak izatea komenigarria da.Eguneroko bizitza erabili behar da ikasteko esperientzia bezala,eta bizitza beraren gaiak eta edukiak landu behar dira.

Gure oinarrizko irizpideak

Aipatutako kalitateak zera esan nahi du:

• Hezkuntza-sistemak haien errealitate anitzera moldatzea.

• Eleaniztasuna bermatzea.

• Lantzen diren edukiak birpasatzea eta moldatzea.

• Bertako irakasleriak prestakuntza iraunkorra izatea.

• Komunitateetako pertsonen jakintza-maila handitzea.

• Bertako herrien eskubideak errebindikatzea, errespetatzeaeta lantzea.

• Komunitatearentzako garrantzitsuak diren tradizioetan etahistoriako gertakizunetan sakontzea.

• Kultura aztertzea eta bizirik dagoen prozesu dinamiko etaaldakorra bezala planteatzea.

Gure jardueretan parte hartuko duten talde zehatzak ongi identi-fikatzea beharrezkoa da, beraiekin heziketan sakontzen, gerobiderkatzaileak izan daitezen.

Giza-aldaketarako hezkuntzak egunerokoan aldaketak sortzekometodologia behar du, konpromiso teorikoan ez geratzeko,metodologi batek, nahiz eta aktiboa izan, batzutan eraldaketarikez bait dakar.

Bai gure erakundeetan, baita sarean egindako lanean, gure tes-tuinguruetan aurkitzen ditugun erronkei hobeto erantzun dietenpedagogi metodo eta praktikei buruzko hausnarketa iraunkorbat garatu behar dugu.

Metodoak ez dira gogorrak izan behar, inolaz ere, laborategikoproduktu balira bezala. Bizirik egon eta malguak izan behar dira,testuinguru lokal bakoitzean egokitzeko. Adibidez, ahozko tradi-zio handiko herri bat bada, abestiak jakintzak zabaltzeko etaikasteko baliabide garrantzitsuak izan daitezke.

Metodoek bultzatu behar dute:

• Sartze-prozesuen bidezko guztien partehartzea.

• Kontzientzia hartzea, errealitatearen eta bertan jarduteko guregaitasunaren kontzientzia sortzen duen prozesua.

• Jabekuntza eta pertsonaren protagonismo integrala.

• Jarduerak, egitura-aldaketak bilatzeaz gain, jarrera-aldaketakekartzen, “txikia” dena aldatzen, eta ikuspuntu globalahartzen lagundu behar du.

Eta metodoek kontuan hartu behar dute:

• Entzumena.

• Irudimena, ametsa eta utopiaren garapena.

• Jardueren dimentsio emozionala.

• Adierazpen-era desberdinen erabilpena.

47

Izenburua: Gazteak garapenerako prestatzea Erakundea:CIDAC, Portugal

HELBURUAK (besteen artean):

• Portugalen, garapenarekin lotutako gaiei buruzko gazteen heziketan aritzea (globalizazio-aroa, Bestea, Hegoaldea, etorkinak, e.a.)

• Maila desberdinetan gizartea aktiboa izateko botereari eskakizunak egiteko prest egiteko sustapenean aritzea.

• Garapeneko gaietako gazteen prestaketari buruzko hausnarketa sakona bultzatzea.

• Hegoaldeko eta Iparraldeko hezitzaileek elkarlana egitea, distantziazko harreman zuzenen bidez.

• Beste GKEkin eta gizartearen erakundeekin esfortzua egitea, garapeneko materiak hezitzaileen prestakuntzaren edukietan sartzeko.

HARTZAILEAK: Gazteen erakundeetako buruak eta partaideak.

JARDUERA (eremua eta egutegia): Kontinenteko Portugalen, 1997 eta 2000 bitartean zortzi mintegi egin ziren. Bakoitzak hiru eguneko irau-pena izan zuen, herri osoko toki desberdinetan. Partehartzaileek, hiru taldetan banaturik, CIDAC-arekin batera proiektuak egin zituztenGarapenerako Hezkuntzaren arloan.

EBALUAKETA: « (...)FJD proiektua Portugalen egiten den Garapenerako Heziketaren testuinguruan ongi bideratutako berrikuntza izan zen.Gazte-erakundeei zuzenduta, proiektuak hurbiltzeko estrategia martxan jarri zuen, elkarteak haien esparruetan prestaketako proposa-men bat eta esku hartzeko beste bat elkartuz, kasu bietan elkarlana bultzatuz. Partehartzaileen esanetan, emaitza onak gai berriak plan-teatzeaz gain, proiektuan egoteagatik esku hartzeko gaitasunen indartzean oinarritu dira. Ahuleziak, batez ere, gazte-elkarteen artekodinamika ezan eta proiektuaren operatzaile nagusian, batez ere jarduera bakoitza planifikatzeko unean dautza.(...) »

Antonio de La FuenteBelgikako GKEko ITECOko kanpoko ebaluatzailea.

Proiektuaren ezaugarriak eta gabeziakGarapenerako gazteak prestatu-n

OHARRAK:

1. Gizarte zibila delakoaren elkarteez gain, estatuaren instituzio batzuetara, parlamentuan dauden alderdi politiko guztietara eta haiengazteen elkarteetara jo zen.

2. Proiektuak bildu zituen elkarteak eta CIDACarekin eta haien arteko harremanak proiektuan eta bera bukatu eta gero izan zituzten elkar-teak (hogei baino gehiago) informatutako iritzi publiko aktiboaren eraiketarako emankizuna dira, Garapenerako Heziketaren edukietaneta gazterian.

1. kasu-azterketa

4.4.3. Pedagogia-mintegian aurkeztutako esperientziak

48

Izenburua: Isla do Fogoko Goialdeen Garapena.Erakundea: Elkartasunerako Cabo Verdeko Institutua - Cabo Verde

HELBURUAK:

• Populazio behartsuari enplegu iraunkorra bermatzea.

• Hegaletako lurzoruen defentsan eta berreskuratzean laguntzea.

• Abereentzako larreen produkzioan laguntzea.

• Etekinaren handitzean lagundu, akain-belarraren haziak, zura eta fruitu exotikoak ekoizpen eta behi- eta ahuntz-aziendako (familiabakoitzeko bi behi eta hamar ahuntz) ustiaketaren bidez.

HARTZAILEAK: 140 familiak, ekonomikoki behartsuak, zazpi taldeetan banaturik (gutxi gora behera bakoitzean hamazortzi pertsona) zonal-de bakoitzean.

METODOLOGIA: FAIMOSaren (intentsitate handiko eskulaneko frontea) egituraren birmoldaketaren bitartez beharren partaidetzazko identi-fikazio bat egin eta gero, proposamenak egin ziren, eta haien atzean lehentasuneko irtenbideei buruzko eztabaida egin zen, bertako lide-rren prestakuntzari garrantzia emanez. Antolakuntza bi taldeetan banatu zen: lehenean proiektuaren hartzaileak ziren, eta bigarrenean,Estatuaren zerbitzu deszentralizatuen ordezkari teknikariak. Lehen taldean liderrak aukeratuta izan ziren eta bigarrenean Isla do FogokoKontseiluaren egoitza den S. Filipeko Udaleko Kamararen Zuzendaria lidertzat hartu zuten. Hartzaileak lan guztien burutzapenaren eran-tzukizuna hartu zuten bitartean, teknikariek arlo desberdinetako (nekazaritza, basoak, osasuna, politika...) haien aholkularitza bermatuzuten.

JARDUERAK: 1. Uharen zuzenketa, akain-belarraren ekoizpena; 2. Abereen hazkuntza; 3. Baso-berritzea; 4. Nekazaritza; 5. Frutagintza;6. Aurrezkia eta kreditua; 7. Prestaketa. Ekintza guzti horiek taldean egin ziren, abereen hazkuntza izan ezik, familietan egin bait zen.

EREMUA ETA EGUTEGIA: Isla do Fogo, 1000 metroetako kotaren gainetik dauden zonaldeak. Jarduerak 1989 eta 1994 bitartean egin ziren.

EBALUAKETA: Uharen zuzenketa arrakastatsua izan zen, aurreikusitakoarekin guztiz bat etorri bait zen. Akain-belarraren ekoizpenak ez zuenemaitzarik eman hazien ekoizpenean, maila lokalean olioa produzitzea ezinezkoa bait da eta haziak esportatzeko zaila delako. Bestalde,razionalki ekoiztutako larreek abereen elikadura hobetu zuten. Abereen hazkuntza beste arrakasta bat izan zen, gaztaren aurreikusitakoekoizpena (urteko 78000 gazta) ia bikoiztu zelako. Baso-berritzeari buruz, arrakasta itxurazkoa izan zen, etengabeko lehorteengatik,nahiz eta landatutako zuhaitzen kopurua gainditzea. Zuraren ekoizpena, agerikoa denez, pentsatu baino beranduago hasi zen. Zonaldebatzuetan nekazaritzak ez zuen fruiturik eman lehorteak zirela eta, baina mikroklimako zonaldeetan, urte bakoitzean bizpahiru uztak izanziren (zerealak, babarrunak, patatak...) Frutagintzan, klima epeleko frutarbolen ekoizpen dibertsifikatuta aurreikusten zen. Besteen arte-an, mahaztien laboreei lehentasuna eman zitzaien, eta arrakasta bat izan zen, horien fruituak ardo bihurtu baitziren, eta oso emaitzakomertzial onak izan zituzten. Beste arrakasta handi bat, proiektuaren bukaeran hartzaileek 48.000 euroak taldean aurreztea lortu bai-tzuten, eta horrela inbertitu zituzten: abereentzako janari-fabrika (eraikuntza eta tresneria), prestaketa profesionaleko zentro txiki bat(zurgintzan) eta okindegi kolektibo bat. Eta herri-lanetan, azpimarragarria da euria jasotzeko zisternen eraiketa.

OHARRAK: Arrakastarik handiena gizartearen antolakuntza izan da, kontzientizatze eta heziketari esker. Horrela, lan-taldeak garapenerakobertako elkarte bihurtu ziren, eta proiektua administratzeko zelula bertako elkarte guztien elkarte-ama bihurtu zen. 140 familiekin hasizena, gaur egun 350 biltzen ditu.

2. kasu-azterketa

49

4.5. Matazak askatzeko.Sistematizazioa

Heziketa errazteko badira metodo batzuk, adibidez ebaluaketa,diagnosia edo plangintza. Hala ere, gure hiztegian sartu berriden hitz bat agertu da “sistematizazioa”.

Sistematizazioa ez da bakarrik heziketarena, baina zorroztasunaematen dio dimentsio pedagogikoari, eta heziketako jardueraguztien diagnosiak, prozesua eta emaitzak indartzen ditu (bere-ziki giza-aldaketarako eta giza garapenerakoak).

Sistematizazioak prozesuaren memorioa modu zehatzeanberreskuratzea inplikatzen du, akatsak sumatzeko, gaitasunaketa mehatxuak detektatzeko eta esperientzia bere osotasuneangordetzeko. Horrela, berri baten hasieran estrategiak hobetoplanteatuko dira eta ikasitakoa praktikan jarriko da, “bolboraberrasmatzeko” edo hutsetik hasteko beharrik gabe.

Ez da lan erraza. Herri-hezitzailea den Isabel Hernándezek,Argentina eta Txileko komunero maputxeekin luzaro egin zuenlana, eta horrela hitz egiten du sistematizatzearen zailtasuna etagarrantziari buruz: “Askotan herri-hezitzaileak ez dugu sistema-tizatzen, ezta gure esperientziak zabaltzen ere, besteak beste,lortu zuten garrantzia kentzen diegulako. Gure baloreen gainetik,neurgarriak eta berehalakoak diren emaitzak gehiago baloratzenditugu, heziketa prozesua osatzen duten jarreren aldaketa mote-lak eta epe luzeko aurrerapenak eta atzerapenak baino31”.

POLYGONEk uste du metodo hori, oso garatua Latinoamerikan,oso interesgarria eta aproposa dela talde baten emankizunakbiltzeko eta bere ikastearen ondarea izateko. Europan, Asian edoAfrikan ez dago sistematizatzeko ohiturarik.

Esperientzi pedagogikoak elkartrukatzeko eta testuinguru des-berdinetan egokitzeko eta aprobetxatzeko sortzen den sare

batentzat nahitaezkoa da bere partaideek haien lanak aurkezte-ko, sailkatzeko eta denboran jartzeko era erkidezkoa izatea, pro-zesua bizi ez dutenek ongi ulertzeko.

Sistematizazioa oso garrantzitsua da heziketaren beste hirudimentsioen lana indartzeko, abstrakzio-ariketa bat delako, hezi-keta praktikak hobetzeko, ikaste berriez jabetuz, eta ez bakarrikgure erakunderako, baizik eta beste esperientzietarako, informa-zioa sozializatzeko prozesu zehatz baten bidez.

4.5.1. Zer da benetan sistematizazioa?

Latinoamerikan, sistematizazioaren lanak 70eko hamarkadanhasi ziren, eta bere sorreran garapenaren autoreek eta dinami-zatzaileek parte hartu zuten: Oscar Jara, Alfredo Ghiso, CarlosNúñez, Sergio Martinic eta Jorge Osorio, besteen artean.

Oscar Jarak sistematizazioaren bi ikuskera posible direla dio32:

• Bata, informazioaren sistematizazioari buruz, logika zehatzbat jarraituz informazioaren sailkapena eta antolaketa.

• Bestea, esperientzien sistematizazioari buruz.

Lehen ikuskerari buruz asko idatzi da, eta horregatik bigarrenagehiago interesatzen zaigu abiapuntutzat hartuta. Esperientziensistematizazioa definitzen duten elementu bat hau da: praktikanateratako ikastea praktika bera hobetzeko ezinbestekoa delaziur egotea. Praktika berreskuratzeko era honek (praktikarenprotagonistek egindakoa) aberasten eta indartzen ditu bai lanaeta baita erakundeak ere.

Ghanako Accrako Demokraziarako eta BerdintasunerakoInstitutuko Emmanuel O. Akweteyek esaten du beharrezkoa delaesperientziak konpartitzea Iparra eta Hegoaren artean, Hegoa etaIparraren artean, Hegoa eta Hegoaren artean eta Iparra etaIparraren artean. Guzti hori posiblea da sistematizazioaren bidez33.

31 Hernández, Isabel & Cipolloni, Osvaldo. (1985) El educador popular y la vida cotidiana. Dos experiencias entre comuneros mapuche. CEAAL.32 Jara, Oscar. (2002) El desafío político de aprender de nuestras prácticas POLYGONEren topaketaren harreran egindako hitzaldia.33 Donostiako Udalarentzako Garapena eta Kooperazio-Esperientziak. Gazteria, Hezkuntza, Lankidetza eta Tolerantzia Saila.

50

Sistematizazioa, ulertzen dugun bezala, gizarte aldaketarakobeste hiru dimentsioak biltzen ditu:

• Osagai politikoa, metodo honetan aritzen diren pertsona etaerakundeek planetako hiritar guztientzako harreman zuzena-goak eta gizarte aldaketa lortzeko lan egiten dutelako. OscarJarak aipatzen duenez34, sistematizazioak giza mugimenduenpraktikak berroroitzen eta giza zientzien ekoizpen teorikoaberritzen lagundu dezake. Sistematizazioa, interpretazio kri-tikoa denez, bakarrik erabatekoa izango da praktika eralda-tzaile bihurtzen bada eta pertsona kritikoak eta sortzaileakizateko prestaketa integrala dela esaten du ere bai.

• Osagai pedagogikoa, praktika beratik egindako jakintzareneraiketa kolektiboa delako. Eta hori posiblea da irakaste-ikaste prozesuetan eta historiaren berreskurapenean pertso-na guztiak aktiboak izateko teknika eta bideak erabiltzendituelako. Jarak dio sistematizazioa gu geu prestatzekobidea dela35, eta Ghisok dio sistematizatzeko prestatzengarela eta sistematizatuz prestatzen garela36.

• Osagai kulturala sistematizazioak, gure praktiketan oinarri-tutako ikasteak lortzen laguntzen gaituenez, gure kulturakontrastatzeko aukera ematen digu, gure esperientzietanzehar ikus dezakegun ispilu bat bezala. Honek kultura-hel-dutasuna behar du, gure buruak alderanzteko eta prozesu

bereganatzaileak ez egiteko. “Gogoratu behar dugu gurepraktikari buruzko egiten dugun interpretazioa kultur espa-rru zehatz batean, eta gure jakintzarekin, hausnarketarekin,usteekin, mitoekin, baloreekin, emozioekin, eta gure subjeti-bitatearen adierazpen guztiekin egiten dugula37”.

Azken finean, sistematizazioak esperientzi baten historia berres-kuratu nahi du, eta kritikoki birpasatu nahi du, historian izanda-ko prozesu dinamiko bat bezala. Edozein sistematizazioa eginbaino lehen, berreskuratu, “birtestuinguratu” eta analizatudezakegun praktika bat badago, eta hori egiteko prozesu osoanjasotako jakintza erabil dezakegu. Analisi kritiko hori egitekobizitako prozesuari buruzko interpretazioa eta irakurketa egitekogaldera sortzaileak erabiltzea bide bat izan daiteke, dimentsioekonomiko, sozial eta politikoarekiko harremanak kontuan har-tuz. Historiaren berreskuratze hori gure praktikaz ohartzeko etahobetzeko egiten da, aspektu positiboak berreskuratuz etaindartuz, eta birformulatuz. Metodo honen bidez gure esperien-tziak kontzeptualizatu ditzakegu eta jakintza eta proposamenberriak sortu.

Pertsona guztiak haien egiteak sortutako pertzepzio eta jakintzabadute. Jakintza hori sistematizazioaren abiapuntua da, etaesperientzian parte hartu zutenak bere protagonistak dira.

34 Jara, O. (1997) Para sistematizar experiencias. IMDEC..35 Jara, O. Op. Cit. 199736 Ghiso, A. (1998) De la práctica singular al diálogo con lo plural. Aproximaciones a otros tránsitos y sentidos de la sistematización en épocas de globalización. Funlam. 37 Ghiso, A. Op. Cit. 1998.

51

4.5.2. Sistematizazio esperientziak

El Salvadorren egindako lur-banaketaren programaFUNPROCOOP

ESPARRUA: Bake-akordioak egin eta gero erabakitako FMLN eta Indar Armatuen gudulari izandakoentzako Lurren BanaketarakoPrograma (PTT).

EREMUA: Gerrostean – Nekazal erreformarik ez – Lurrak liberalizatzeko Munduko Bankuak egindako presioa – Sistema neoliberalarenezartzeko esparrua: salneurrien liberalizazioa, mugasarien ezabatzea.

KONTZEPZIOA: Sistematizatzeko proposamena, Alforjaren esperientzian oinarriturik, dimentsio batzuk kontuan hartuz:

• Politikoa: pertsonen jabekuntza eraldatzeko eta boterea eraikitzeko.

• Filosofikoa: errealitatearen ulertze dialektikoa eta sistematikoa, pentsamolde zirkularra eta ez-lineala sortuz. Errealitateapentsatzeko eta ezagutzeko modu berria, aurkikuntzaren logikaz.

• Psikologikoa: subjetibitateak; nortasunen eraiketa eta “deseraiketa”; historiaren berreskuratzeak iragana eta etorkizunaren artekozubiak egiten ahalegintzen du, erresistentziazko nortasunak berreraikitzen ditu, sentimenduak berreraiki edo birneurtzen ditu.

• Pedagogikoa: Esperientzian abiatuz, jakintzaren taldeko eraiketa: eraldatzeko testuinguru zehatz batean “bizitako etapentsatutako” gure praktika.

ARDATZA: Lurraren eskuragarritasuna eta taldeko erabilpena eta nekazarien bizitza duin batentzako garapena.

HARTZAILEAK: El Salvadoreko hiru lurraldeetako onuradunak, 50 taldeburuak.

PROZESUA: urte bat

1. Historiaren berreskuratzea:

a) 50 pertsonekin egindako mintegia- 35 emakumeekin egindako mintegia

b) Informazio gehigarria lortzeko ikerketa eta bideoaren egitea.

c) PTT-ko komunitateekin egindako informazioaren itzulketa eta oniritzia, bideoa eta berreskuratutako informazioaren laburbildumaerabiliz.

2. Interpretazio kritikoa:

a) 2. ulertze-mintegia.

b) Ulertze prozesuan egindako eztabaidak eta emankizunak biltzen dituen bideoaren egitea.

c) Itzulpena eta eztabaidak PTT-ko komunitateetan, bideoaren aurkezpenaz eta landutako gaien analisiaz.

1.go esperientzia

52

Recife, Brasilen egindako gizarte-interesa duten zonalde berezietako (ZEIS) gazteen profesionalizaziorako eta kontzientzia hiritarrahartzeko proiektua. ETAPAS

"Quero fazer parte dessa massa que faz, de uma forma ou de outra, a moldura de um país que tenta ser feliz",Elisângela (proiektuko parte hartzaile gaztea).

TESTUINGURUA: 1.200.000 biztanle dituen Recifen egindako proiektua, etxebizitzak eskuratzeko arazo handi bat duen hirian. Recifen gutxigora behera 400 hiriko okupazioak daude (“favelas”) hiriaren erdia eta inguruaren artean banaturik. Recifeko biztanleriaren %40a ber-tan bizi da.

1983 arte, honelako lekuen izatea ez zen onartuta izan, ezta haien biztanleena ere. Antolatutako herri-mugimenduen borrokari esker,1983an leku horien izatea onartzen zuen lurra erabiltzeko eta okupatzeko lege bat sortzen da. 1987an PREZEIS (gizarte-interesa dutenzonalde bereziak ordenatzeko plana) legea ezarri zen. Une honetan ETAPAS instituzionalizatzen da eta populazioen hiriko erdian egote-eskubidea onartzen da. PREZEIS legeak honako helburu nagusiak ditu: urbanizazioa, legalizazioa eta errentaren kudeaketa (botere publi-ko, GKE eta herri-sektoreen artean).

ETAPASek helburu horiek bereganatu ditu, eta erkidezko partehartzearen oinarria sustatu du, kudeaketan parte hartuz eta ZEISetako biz-tanleen perfilei buruzko ikerketak eta ikasketak eginez.

PROZESUA: Proiektua lan aukera gutxiko eta eskolaratze eskaseko testuinguruko gazte eta gaztetxoei zuzenduta zegoen.

Esperientziak hiru urte iraun ditu, eta bere ebaluaketa hiru urratsetan egin da:

3. Ondorioak eta ikasteak.

a) Azken mintegia, emaitzak eta ikasteak lantzeko.

b) Komunitateentzako itzulpen-bideoa.

c) Eskakizunak egiteko plataforma.

d) Itzulpenarako Foru Nazionala, Brasilgo MST-aren parte hartzearekin, lur-arazoei buruzko eztabaida. 150 lagun.

4. Azken emaitzen egitea. Laburpen-bideoa eta liburua.

5. Sistematizazioa egin eta geroko prozesuaren jarraipena: politikan eragina nola izateko eta kooperatibismoari buruzko mintegiak, neka-zarien mugimendua dinamizatzeko sinergiak eraikitzea.

PROZESUAREN BALORAPENAK: Prozesuan parte hartu zutenak eta haien komunitateak jabekuntza lortu zuten. Lur-arazoei buruzko etaherriko nekazal-arazoari buruzko eztabaida bat sortu zen. Politikan eragina izateko plataforma bat badago. Nekazarien mugimenduan ezzen sinergiarik lortu, oso instituzionalizaturik zegoelako (partaide berriak izateko itxia) Epe luzean, hala ere, eskakizunak egiteko mugi-menduen berpiztean lagundu zuen.

2. esperientzia

53

• Lehen urtean, kanpoko ebaluaketa.

• Bigarren urtean, parte hartu duten gazteentzako galderak.

• Hirugarren urtean, gazteekin eta haien familiekin egindako ikerketa bat, gero haiei aurkeztuta, iritziak elkartrukatzeko.

AZKEN EMAITZAREN EBALUAKETA:

• Helburuak: ikuspuntu kritikoa teknikarien gaitasunak eta prozesuaren beste aldeak indartzeko; amaitzeko aurreikusitakotalde-ebaluaketa bat egitea, erkidezko parte hartzearen sustapena.

• Ebaluaketaren prozesua:

1. Proiektuan zehar egindako dokumentuen analisia (ikerketak, txostenak).

2. Teknikarien taldea eta kanpoko aholkularien arteko topaketa: “helburuen arbola” egitea, aurreikusitako eta lortutako helburuakezberdintzeko (estrategiak aldatzeko).

3. Elkartutako eraginen ikerketa, gazte eta komunitateekiko topaketaren bitartez eta aldeekiko elkarrizketen bidez.

4. Zailtasunak ikusteko eta gainditzeko prozesuen planteatzea (batzuk martxan jarrita prozesuan zehar).

5. Prozesuen indar eta gaitasunen identifikazioa eta analisia, perfil sozio-ekonomikoak eta erkidezko parte hartzea ikertuz.Etorkizuneko prozesuetan sartzea.

GAUR EGUNGO EBALUAKETAREN BALORAZIOA:

1. Antzeko proiektuen indar-emailea.

2. Gazteen jabekuntza eta GKE-etan integrazioa.

3. Kontzientzi politiko handiagoa: lehendakari berriari egiteko eskakizunak.

4.5.3. Ebaluaketa eta sistematizazioa.Berdinak ala antzekoak?

Badago “sistematizazio” hitzari lotuta datorren zalantza bat:hainbestekoa al da ebaluaketa eta sistematizazioaren artekoezberdintasuna?

Ebaluaketa eta sistematizazioa osagarrizkoak dira, eta elementubatzuk konpartitzen dituzte. Osagarritasun horrek biontzakoaberastasuna sor dezake, baina baita tirabirak ere, haien artekomuga markatzea zailago egiten bait da.

Biek abstrakzio-ariketa dakarte, eta ariketa horrek ikaste berriaklortuz heziketa-praktikak hobetzen laguntzen du. Eta laguntzahori gure erakundearentzako izango dira, baina baita beste espe-rientzi berrientzako ere, informazioa elkartrukatzeko prozesubaten bidez.

Hurrengo koadroan ebaluaketa eta sistematizazioaren ezauga-rriak aurkezten dira, helburu, enfasi, egile eta aurreikusitakoemaitzen bidez38.

38 POLYGONEren topaketan parte hartu zutenek ANAFAEk bere “Esperientziak sistematizatzeko mintegia”-n eskatzen zuten bezala.

55

4.5.4. Edozein egoeran eta edozein aurrekontuarekinposible al da sistematizatzea?

Metodo honek prestaketa behar du, ezin da inprobisatu. Zapuztebat ez izateko, pertsonalak eta instituzionalak diren baldintzabatzuk izan beharko dira.

Baldintza pertsonalak

• Prestaketa-prozesu teoriko eta praktiko batean gure barneansortzen ditugun baldintzak (ulertu behar da hasi baino lehenez direla erabat lortu behar)

• Sistematizazio-prozesu bat aurrera eraman nahi dutenekesperientziaren bidez ikasteko gogoa izan behar dute.

Esperientzia honen bidez zer ikas dezaket? Ze nolako ikaste-ak lortuko ditut?

• Analisia eta laburpena egiteko trebezia, gertatutakoarendeskripzioa gaindituz.

• Esperientziari entzuteko sentsibilitatea: benetan gertatuzena jaso, baina ez jaso gertatu nahi izan genukeena.

Baldintza instituzionalak

• Oinarrizko baldintza: sistematizazioa instituzioaren politika-rako lehentasuna izan behar da. Kontuan izan behar dira sis-tematizazioaren erabilgarritasuna eta helburua. Siste-matizazio-prozesu bat aurrera eraman nahi duen erakundea-

Helburua

Enfasia

Nork egin

Itxarondakoemaitzak

• Prozesu baten emaitzak neurtzea• Emaitzak helburuekin, helmugekin eta aurreikusitako

ondorioekin alderatzea. • Etorkizuneko jarduerak egiteko gomendioak egitea.• Sinpleagoak diren prozesuetarako ardaztuta.

• Emaitzak helburuekin, helmugekin eta aurreikusitakoondorioekin alderatzeari lehentasuna ematen dio..

• Logika zatizkoa da..• Objektibotasunerako joera.

• Ez da beharrezkoa aktoreek parte hartzea.

• Helburuen noraino heldu diren neurtzea.• Tekniken onartzea.• Efektu kognoszitiboak zehaztea. • Lanaren jarraipena eta balioztatzea definitzea. • Komunikazioa prozesuaren aktore zuzenei bereziki

zuzenduta dago.

• Esperientziaren bidez jakintza lortzea.• Beste esperientziekin elkarrizketak izateko ikasteak jasotzea. • Prozesuak konpartitzea, ikastea eta hobetzea. • Konplexuagoak diren prozesuetarako ardaztuta.

• Egindako esperientziari buruzko hausnarketa egin nahi dugidatzeko haria edo hausnarketarako ardatzaren bidez.

• Prozesuan eragina duten zergatiak eta ondorioak bilatzea.• Sakonki hausnartzea.• Esperientziak zabaltzea.• Prozesuaren logika ulertzea. • Logika zirkularra, sistematikoa, konplexua da.• Dimentsio subjetikboa kontuan hartzen du.

• Beharrezkoa aktoreek parte hartzea.

• Ikasteak, ondorioak, komunikazio-emaitzak, bideoak,dokumentuak, istoriotxoak, e.a.

• Komunikazioak aktore zuzenak gainditzen ditu.

ASPEKTUA EBALUAKETA SISTEMATIZAZIOA

56

ren apustu politikoaren argitasuna eta koherentzia behardira (eta aritzeko denboran eta baliabide ekonomikoak etamaterialak eta dedikatutako pertsonala izango dira neurtze-ko irizpideak).

• Talde-lanerako koherentziaren bilaketan interesatuta izatea,sistematizazio prozesu batek gure nahien eta praktiken inko-herentziak zehazten eta estrategi berriak planteatzen lagun-tzen bait du. Oso une ona da gure proposamen eta praktikenesparru metodologiko eta teknikoen teoriei buruzko eztabai-da sortzeko.

• Sistematizatu nahi duen instituzio batek proposamen meto-dologiko bat izan behar du, markatutako bide bat. Horrelasistematizatuko dugu prozesua kritikoki berreskuratukodugu eta ulertuko dugu. Instituzio horrek sistematizazioagarapen instituzionala eta plangintza estrategikoaren ezin-besteko atala dela onartu behar du. Eta nazioarteko mailanjarraipena egiteko mekanismoak sortu behar dira.

• Azken baldintza instituzionala: instituzioan pilatzeko proze-su bat sortzeko prest egotea, historian zehar lorturiko ikas-teak ez galtzeko. Ikaste-pila hori instituzioaren erregistroe-tan jaso egin behar da, sistematizatzeko prozesua errazteko.

Honelako prozesu bat martxan jartzen duen instituzioak parte har-tzeko guneak izatea edo sortzea sustatu behar du. Oso garrantzi-tsua da beste erakundeekiko elkartrukerako espazioak eta meka-nismoak sortzea. Eztabaida demokratikoa —argudioak ematen, etanegoziatzen ikasteko—, benetan demokratikoa bada, pertsonekjabekuntza eta prozesuen jabeak izatea lortuko dute. Azkenik,informazioa eskuragarria izatea beharrezkoa da, sistematizazioa-ren lana instituzio osorako baliagarria eta benetakoa izateko.

4.5.5. Sistematizazioaren muga batzuk

Metodo honek muga batzuk ditu eta komenigarria da zehaztea,hobeto erabiltzeko. Bi muga-mota daude: jarrerei buruzkoak etagai teknikoei buruzkoak39.

Jarrerei buruzkoak.

• Gerta daiteke lan-metodo honi lehentasuna ez ematea.Orduan baztertutako jarduera izango da, instituzioaren planglobaletan sartu gabe.

• Beste muga bat partehartzaileen larrugorritasuna da, eman-dako esperientzi batean gertatutakoa zehaztea eta balora-tzea eskatzen bait zaie. Biluztasunetik jabekuntza lortzekoprozesu batera pasatzeko partehartzaileen arteko konfiantzalantzea komenigarria da. Manipulatze arriskua bada, baitainformazioa erabiltzerakoan partzialtasuna izatea ere.

• Sistematizazioak konpromiso pertsonala eta instituzionalaeskatzen du. Hala ere, beharturik parte hartzen den azalekoprozesu bat izateko arriskua badago. Jarrera hori ez da bate-re positiboa giza-aldaketarako heziketa prozesu baterako,ezta sistematizatzeko prozesu baterako ere.

Gai teknikoei buruzkoak.

• Gerta daiteke sistematizazio batean parte hartzen duenekmetodoaren lorpenak eta mugak ez ulertzea, ezta ibilbideargi bat izatea ere, eta orduan prozesuan galtzea.

• Beste muga bat gertatutako guztiak duen garrantzia da.Taldean lehentasunak eta akordioak izatea beharrezkoa da,baita irizpideak eta sailkapenak zehaztea ere, berreskuratubehar den informazioa definitzeko.

• Instituzio batek esperientzia bat sistematizatu nahi duenean,kontuan izan behar du esfortzu handia izango dela (dirua,materiala, pertsonak, denbora...) Apustu instituzionala izanbehar da.

4.5.6. Sistematizatzeko proposamen metodologiko bat

Proposamen hau ez da bakarra ezta hoberena ere, baina topake-tan adostu zen eta martxan jartzea posiblea da, lehen aipatuta-ko elementu guztiak kontuan izaten badira. Bost une ditu, etamalgutasunez hartu behar dira, era desberdinak izango bait diramartxan jartzeko.

39 Iniciativas de Cooperación y Desarrollo. (2002). Proceso de Sistematización del grupo de trabajo de voluntariado de la CONGDE. Madrid.

57

1.go unea. Abiapuntua:

• Sistematizatu nahi dugun esperientzia bizi izatea beharrez-koa da.

2. unea. Hasierako galderak:

• Ze esperientzia sistematizatu nahi dugu? Objektua mugatu.

• Zertarako sistematizatu nahi dugu esperientzia hori? Hel-burua definitu.

• Ze nolako aspektuetan interesatuta gaude? Ardatz bat zehaztu.

Une honek behar diren erregistroen eta informazioaren sailkape-na behar du.

3. unea. Bizi izandako prozesua berreskuratzea:

• Bizi izandako prozesuaren historia berreraiki.

• Berreraiketa honek une bakoitzaren informazioa sailkatzenlagundu behar du, prozesu osoa berrikusiz.

4. unea. Hausnarketa sakona:

• Gertatutakoaren ulertze kritikoa (hau da unerik garrantzi-tsuena)

5. unea. Helmugak:

• Ondorio teorikoak eta praktikoak formulatzea: praktikarenkontzeptualizazioa da.

• Ikasteak eta jakintza berriak komunikatzea: nori komunikatueta nola egin erabaki beharko da. Beharrezkoa da ikasitako-aren zabalkuntzak instituzioaren esparrua gainditu beharduela planteatzea. Beraz, zabaltzeko metodoa zehaztu eginbehar da, pertsona gehiagorengana heltzeko.

4.6. Mataza askatzen da.Bide berriak

POLYGONEren ustez, komunitate eta kulturen beharretara mol-datzen diren heziketa-jarduerak eskatzea nahitaezkoa da.Gertatzen ez bada, gizarte eta kultura alienatzeko prozesua sordaiteke, neoliberalismoaren heziketa-politikaren helburuetarahurbilduz.

POLYGONEren partaideek zalantzan jartzen dute heziketa siste-ma gogor baten nahia unibertsalista, baina ez dute zalantzarikhau esatean: duintasunerako lehia guztiontzako heziketa lortuzirabazten da. Sare honetako erakunde parte hartzaile guztiekheziketa, formala eta ez-formala, mundu osoko kulturen etapertsonen oinarrizko eta debekaezinak diren eskubideen arteanheziketa dagoela esaten dute.

Ez dugu sare honetako erakunde parte hartzaile guztien arteanegindako heziketaren definizio bat. Hala ere, POLYGONEren uste-tan heziketa, formala eta ez-formala, erkidezko etengabe alda-tzen den prozesu bat izan behar dela esan daiteke. Kontzientzia-hartze kritikoaz eta erkidezko komunikazioaz egindako tresnabat izan behar dela uste du ere bai. Heziketa askatzailea komu-nitate eta kultura baten gogoa bizirik mantentzen duena da, etajakintza berrien bidez, aberasten duena.

Gure hezitzaileen lanean transmititzen dugun munduaren per-tzepzio eta ulertzearen berrikuntza prestakuntza iraunkorretikdator, eta baita beste pertsonekiko izandako etengabeko elkar-truketik dator ere, eta uste, teknologia eta egunerokotasun des-berdinak elkartrukatzen dira.

58

POLYGONE Sarearen Topaketaren azken osoko bilkuran bildutako indar-ideiak.2002ko azaroan.

1. Berdintasunezko, kalitatezko eta guztiontzako eskuragarria den heziketa bat lortzeko lan egitea, pertsona guztien duintasuna,jakintza, edozein pertsonen eta taldeen partaidetza soziala eta kulturala sustatzeko.

2. Nagusitu den ereduak inposatu nahi duen hezkuntzaren pribatizazioaren kontra, heziketaren merkantilizazioaren kontra eta kultu-raren uniformizazioaren kontra aritzea.

3. Kultura eta bere testuinguru soziopolitikoa praktika pedagogikoaren ardatz nagusitzat hartzea. Ardatz kulturala aniztasuna, norbe-restimazioa, adeimena, begirada plural kritikoa eta autokritikoa izatearen bermea da.

4. Heziketak kultura gordetzen, zabaltzen eta ekoizten du. Kulturen etengabeko eraldaketa prozesua sortzen du, sinplifikazioaren kon-tra, “folklorismoaren” gogortasun hilgarriaren kontra edo neokolonialismo kulturalaren kontra.

5. Elkarbizitzeko, parte hartzeko eta oinarrizko demokrazia lantzeko prozesuak sustatzen dituen heziketa mota bat egitea. Parte har-tzen, eskubideak defendatzen eta erantzukizunak onartzen ikastea eta irakastea.

6. Pertsonei eta ikasi eta irakasteko prozesuari egindako emankizunei protagonismoa eman.

7. Heziketa-politika baztertzaileen aurka egotea.

8. Garapenerako hezkuntza edo herri-hezkuntza egitea, bake-kulturaren alde, partaidetzazko demokraziaren alde, militarismoarenaurka, armen aurka, indarkeriaren aurka, mafien aurka, ustelkeriaren aurka eta botere-abusua hierarkien bidez (sozialak, ekonomi-koak, politikoak edo ideologikoak) onartzen duen edozein gizarte autoritarioaren kontra.

POLYGONEren partaide guztiek partaidetzazko demokrazia, bes-teekiko adeitasuna, gizon eta emakumeen arteko aukera-berdin-tasuna, gure eta besteen giza-eskubideen defentsa landu nahidugu. Erakunde parte hartzaileak eta haien sare lokalak

Latinoamerikan, Asian, Afrikan eta Europan egiten ari direnesfortzuen adierazpen bizia dira, pentsamolde bakarraren dog-man oinarritutako eredu nagusia eta zapaltzailearen aurka.

5. POLYGONErenetorkizuna

61

POLYGONEk osatzen duen hezkuntza-mosaikoa mundua dagoenlabirintotik ateratzeko erkidezko proposamen bat eraikitzekobidean hasi da. 2002ko azaroan Euskadin egindako topaketakelkarrekin aurrerantz jarraitzea ahalbideratzen duten harrema-nak sortu zituen, eta sarearen lehen fase horren klimaxa izanzen. Dokumentu hau lehen fase horren emaitza da, elkar ezagu-tu, elkartrukatu eta eztabaidatu eta gero. Hausnarketa piztekobaliabidea izan nahi du, guztion pentsamendua sortzeko, bainazioarteko sarean dauden erakundeetan, baita tokian tokikosareetan ere.

2003ko martxoan bi urte baino gehiagoko fase bat amaitzen da.Bertan HEGOAk, CIDAC, CIP eta ITECOren laguntzaz, mosaikoaeraikitzea eta esfortzuen koordinaketa bere gain hartu zituen.Geldialdi bat egiteko unea da, gure sarearen ezaugarriak defini-tzeko, zerk motibatzen gaituen, nola jarraitu nahi dugun...

Sarearen etorkizuna zehazteko prozesua hasi zen 2002ko azaro-an egindako topaketan, sarean dauden erakundeen ordezkarienemankizunak azaldu zirenean. Ze nolako jarduerak eta bideakizango lirateke posible? Gero, posta elektronikoaren bidez ezta-baida egin zen, eta koordinatzaileari bidalitako ideia guztiakbildu ziren.

Munduko Heziketa-Foruan eta Munduko Giza Foruan —biak2003ko urtarrilean Porto Alegren egin ziren— sareko erakundebatzuen partehartzeak topaketan ezarritako lehentasunak abe-rastu zituen eta globalizazio neoliberalarekiko kritikoak direnmugimendu globalekiko estrategia diseinatzen lagundu zuen.Bruselan ideia eta proposamen multzo hau koordinazio-taldeandauden lau erakundeek eztabaidatutakoa izan zen: jatorrizko tal-deko lau erakunde europarrak —CIDAC, CIP, HEGOA eta ITECO—, 2002ko ekainean talde horretan hasi ziren Hegoaldeko lau era-kundeekin batera —BIMAESW (Indonesia), CITI-HABITAT (CaboVerde), ETAPAS (Brasil), eta PRODESSA (Guatemala)—. Taldekoeraikitze-prozesuak gutxienez 2003ko abendura arte iraungo du.Ordurako erkidezko nortasuna eta gure errealitateetan oinarritu-tako funtzionamendua izan nahi ditugu. Jarraian Bruselan ados-tutako ideia eta akordiorik garrantzitsuenak azaltzen dira.

Trantsizio-aldian izango den koordinaketa.2003ko apirila-2004ko martxoa

2003ko martxora arte, HEGOAk koordinatu du POLYGONE sarea,eta ardura horretarako koordinatzaile nagusia izan du, soilikeginkizun horretan jardun duena. CIDAC, CIP eta ITECO

62

Koordinazio Batzordean izan dira, sarearen erakunde sustatzai-leak izateagatik.

2003ko apiriletik 2004ko martxora arte, POLYGONEren koordina-keta zortzi erakundeen artean egingo da: azaldutako lauak etaaldez aurretik egitura horretan zeuden Hegoaldeko beste lauak.Guztiek Koordinazio Batzordea osatzen dute, eta 2003ko mar-txoan Europako Batasunaren dirulaguntza amaitu eta gero izan-dako murrizketa dela eta, ez da ezinbestekotzat hartzen koordi-natzaile nagusia izatea.

Egungo koordinaketak 2004ko martxoa izango du epea, alde bate-tik nortasuna eta sarearen funtzionamendua definitzeko prozesuaegiteko funtsezkoa delako, eta bestaldetik, bigarren topaketa egi-tea beharrezkoa delako. Gaur egungo proposamena 2004ko apiri-lean Sao Paulon (Brasil) egitea da, III Hezkuntza MundukoForuarekin batera. Urte bat nahikoa ikusten da 2003an definitukodiren jarduera eta proiektuentzako dirulaguntza lortzeko.

Koordinaketa Batzordearen helburu nagusiak hauexek dira:harremanak eta eztabaidak mantentzea, sarean dauden erakun-deen arteko komunikazioa dinamizatzea, eta nortasuna eta sare-aren funtzionamendua definitzeko prozesua sustatzea.

Helburu horiek lortzeko jarduerak aurrera eramateko, egungoKoordinaketa Batzordearen eta sarearen erakunde guztien zere-ginak eta konpromisoak zehaztu dira.

Azken dokumentua eta topaketaren bideoa.

Biak sarearen lau hizkuntzetan egiten ari dira —gaztelaniaz,ingelesez, portugesez eta frantsesez— eta partaideen arteanbanatuko dira, tokian tokiko sareetan eta testuinguru zehatzetanzabaltzeko. Sareko erakundeek bertako hizkuntzetara itzultzekokonpromisoa hartu dute. Nazioarteko dokumentuaren lau bert-sioak eskuragarri egongo dira weborrian, eta modu horretaneskuratzea eta kopiatzea aukerakoa izango da. Banaketaren etatokian tokiko sareetako eztabaiden ostean, erakundeek interne-ten bidez elkartrukatuko dituzte haien testuinguruan izandakoeztabaidak eta erantzunak.

CIDAC besteen emankizunak biltzeko eta sarearen weborriankokatzeko arduraduna da.

Komunikazioa

Weborria —www.webpolygone.net— edo posta elektronikokozerrendak —forum@webpolygone.net eta polygone@webpoly-gone.net— bezalako tresnek erakunde partehartzaileen artekokomunikazioa laguntzen dute. Hala ere, ahalegindu beharkogara Interneterako sarbidean zailtasunak dituzten erakundeakbazterturik ez geratzeko. Horretarako zortzi erakundeek —bere-ziki CIDACek— Interneteko sarea erabili ezin dutenekin harrema-netan jartzeko ardura izango dute, telefonoz, faxaz edo postaz.

ITECOk “berriak” zerbitzua martxan jarriko du, sareko edozeinerakundearen eztabaidak, proiektuak, argitalpenak, jardueraksozializatzeko. Weborriak informazio horretarako atal bat izangodu, eta erakunde guztiei aldizka bidaliko zaie, postaz, posta elek-tronikoz edo faxaz.

CIDAC izango da sarean bertako komunikazioaren arduraduna,eta harremanak mantendu beharko ditu (posta elektronikozbatez ere)

Taldeko eraikitze-prozesua.Nortasuna eta funtzionamendua.

Bi urte horietako ahalegina izan da sarearen eraiketa eta hezike-ta ulertzeko eta praktikan jartzeko gure era desberdinei buruzkoelkartrukeak eta eztabaidak hastea. Orain beste beharra sortzenzaigu: gure nortasuna zehaztea, beste nazioarteko plataforme-kin alderatuta, gure berezitasuna identifikatzea. 2002ko azaroanhasitako eztabaidan emankizun argigarriak atera ziren, etaKoordinazio Batzordearen (2003ko apiriletik abendura arte)beste eginkizun garrantzitsuaren abiapuntua izango dira: gurenortasunaren eta egituraren eta funtzionamenduaren definizioa.Posta elektronikoaren bidez emankizun ugari izan ditugu. Guztihoriek osatzen dute 2003ko otsailean Bruselan egindako bileranegungo koordinatzaileak —HEGOA— eztabaidarako aurkeztuta-ko proposamena.

63

CIP eta BIMAESW sarearen identitatea eta estatutuei buruzkoerkidezko eztabaida koordinatzen ari dira.

CITI-HABITAT, ETAPAS, HEGOA eta PRODESSA Sarearen egituraeta funtzionamenduari buruzko eztabaida dinamizatzeko ardura-dunak izango dira.

Nortasuna.

POLYGONEren berezitasunaren definizioa ezinbestekoa da ber-baldi teorikoa eta erkidezko kokapen politikoa sortzeko. CIP etaBIMAESWek estatutuen zirriborroa idatziko dute, eta sareko era-kunde guztien artean eztabaidatuko da. Horren ostean unehorretan dauden erakundeek onartu beharko dute. Gure aurkez-pen-gutuna izango litzateke beste erakunde, plataforma eta ins-tituzioen aurrean, eta etorkizunean sarean sartuko ziren erakun-deek onartu beharko zuten.

Orain arte egindako eztabaidan honelako helburuak zehaztudira:

• Politika publikoetan eragina lokala eta globala izan.

• Gure hezkuntza praktiken arteko etengabeko elkarrizketabultzatu. (Garapenerako hezkuntza eta Herri-hezkuntza).

• Erkidezko proposamen pedagogikoa taldean sortu, gizartea-ren mobilizaziorako.

• Garapeneko eredu alternatibo eta anitzaren erkidezko ikus-pegian Hegoa eta Iparra modu bidezkoan kontuan hartu.

Egitura eta funtzionamendua

Sarearen partaide batzuen proposamenak kontuan izanda,Koordinazio Batzordeak osatzen duten zortzi erakundeek oina-rri hauek hartu dituzte gure sarean funtzionatzeko eta lanaantolatzeko:

• Deszentralizazioa.

• Demokratizazioa.

• Erkidezko erantzukizuna.

• Erregionalizazioa.

Egitura, eginkizunak eta funtzionatzeko moduei buruzko hasita-ko eztabaidan, bi eredu hauek sortzen dira:

Amerika

Lurralde eredua:

Afrika

ErakErak

ErakErak

1 32

KoordinazioBatzordea

Europa Asia

Lurralde ereduan, Koordinazio Batzordea lurralde bakoitzeko batedo bi erakundek osatutakoa izango litzateke. Lau edo bostlurraldeak izango lirateke, Amerika osotasunean hartzen denedo lurraldeetan banatzen den (erdialdekoa eta hegoaldekoa)arabera. Lurralde bakoitzean bat edo bi erakundek bertako sare-ko erakundeak koordinatzeko eta dinamizatzeko ardura hartukolukete. Lurralde bakoitzean bertako proiektuak egin daitezke,dirulaguntzaz eta koordinaketaz tokian tokiko sarea arduratzenbada. Erkidezko erantzukizunaren oinarriak zera dakar: nazioar-teko sareko erakunde guztiek sareari bizitza emateko jardunbeharko dute. Jarduera eta proiektu guztiak sozializatu egingodira beste sareko erakundeekin, Koordinaketa Batzordea medio,edo dagoeneko dauden baliabide merkeen bidez, weborria edoposta bezala. Erakunde bakoitzaren erantzukizuna da beretokian tokiko sarearekin bere jarduerak eta berriak sozializatzea.

Koordinaketa Batzordearen eginkizun nagusia da nazioartekosarearen eta tokian tokiko sareen komunikazioa eta jardueraklaguntzea. Aldi berean, sare osoa inplikatzeko proiektu globalak

Tokian tokiko sarea >

64

(topaketak, argitalpenak, kanpainak...) martxan jartzeko ardura-duna da. Sareko erakunde guztiek gure lana bideratzeko proiek-tuak eta jarduerak proposatu ditzakete.

Eredu horretan, egitura definitzeko irizpidea ez da izango lurral-detasuna, baizik eta gaia, eta bera da ezberdintasun nagusia.Beraz, batzordeak gai zehatza landu nahi duten erakundeek osa-tuko lituzke —adibidez, heziketaren merkantilizazioa, heziketaeta partehartzea, sistematizazioa...—. Modu horretan, batzordebatean lurralde ezberdinetako erakundeak egon zitezkeen. (esa-terako, Afrika lusofonoa eta Brasilen arteko heziketa eta erki-dezko garapenari buruzko taldea sortzeko proposamen bat

Gaia D

Eredu tematikoa:

Gaia A

ErakErak

ErakErak

1 32

KoordinazioBatzordea

Gaia D Gaia B

Tokian tokiko sarea >

heldu da). Koordinazio Batzordean talde tematiko guztiak ordez-katuta izango lirateke.

Gure sarearen nortasunaren definizioa eta funtzionatzekomoduaren aukeraketa (gure ezaugarriak eta interesak kontuanizanda) ezinbesteko eginkizunak dira, eta oso garrantzitsua izan-go da POLYGONEko erakunde guztiek denbora eta ahalegina ber-tan dedikatzea. Talde eztabaida sortzeko prozesua martxan jar-tzea lehen urratsa da nazioarteko heziketa-mugimendua sortzeko,bere lekua zehazten duen mugimendu bat alternatibak eraikitze-ko gaur egungo globalizazio ereduan.

6. Erakunde partehartzaileak

67

Afrika

ACAPES

Association Culturelle d´Auto-Promotion Educativeet Sociale

Bougouma Diagne

Parcelles Assaines U 20 – BP 3432

Dakar • Sénégal

Tlf. 00-221-835 10 66 / 221-835 78 77

Fax: 00-221-835 66 41 • acapes@sentoo.sn

Senegalen sortu zen, 1972an. Harrezkero, analfabetismoarekin,jakinezarekin, bazterketarekin eta pobreziarekin amaitu nahirik,erakunde honek, bitarteko gisa, Garapenerako Hezkuntza etaHezkuntza Globala erabiltzen ditu. Erakundearen bestelako egin-kizun bat elkartasunaren kultura eta hiritartasuna sustatzea da,gizarte mugimenduekin ekintzak eta hartuemanak ahalbidetuz.Ohiko hezkuntzaren alorretik kanpo egiten du lan. Lan metodoakpartehartzaileak dira. Hitzaldi, debate eta abarrekoekin eurenhistoriaren gaineko gogoeta egiteaz gainera, partehartze komu-nitarioa bultzatzen dute. Ekintzak adin guztietako bizilaguneibideratzen dizkiete, eta Dakar inguruko lurraldean, Thiésen, StLouisen, Ziguinchoren eta Tombacoundan gauzatzen dituztegehienetan.

ADRA

Ação para o Desenvolvimento Rural e Ambiente

Fernando Augusto Pacheco dos Santos

Caixa Postal 3788

Luanda • Angola

Tlf.: 00-2442-399312 / 396683 • Fax: 00-2442-396683

adra-ang@ebonet.net

Angolan sortu zen, 1990ean. Garapenerako Hezkuntza lantzendu, demokrazia sustatu eta gizartearen adiskidetze eta bizikide-tza baketsua posible egitearen kariaz. Pobrezia eta bazterketa-ren aurka borroka egiteko, giza garapen sustengarria helburudituzten proposamenak luzatzen dituzte. Partehartzea areagotunahi dute eta, bidenabar, gizartearen ehundura trinkotu. Huila,Benguela, Huambo, Malanje, Luanda, Bengo eta Cunenen egitendute lan gehienbat. Herri osoan zehar proiektuak eta harrema-nak dituzte. Sortzen ari diren Gobernuz Kanpoko Erakundeak etaherrigune eta hiriguneetako talde marjinalak laguntzen dituzte.Hiru hilabetetan behin boletina argitaratzen dute, eta urtez urte-ko informeak eta hezkuntzarako materiala.

68

CAEDHU

Centre pour l´Éducation aux Droits Humaines

Fatoumata Diadiou

Sicap Liberte 4N

5022 Dakar • Sénégal

Tlf.: 00-221-825 28 78 • caedhu@hotmail.com

1996an Senegalen sortua. Orduz geroztik hezkuntza popularralandu eta giza eskubideen gaineko hezkuntza jorratzen du.Herritarrek euren eskubideen, giza eskubideen eta, bazterketaeta txirotasunari akabera emateko, partehartzearen garrantzia-ren jabe izatea lortu nahi dute. Emakume taldeekin, GobernuzKanpoko Erakundeekin eta Oinarriko taldeekin dabiltza elkarla-nean. Ohiko hezkuntzaren alorra atzean utzi eta partehartzeaahalbidetzen duten metodoak eta gatazkak konpontzeko balio-garriak direnak darabiltzate. Senegalen barrena egiten dute laneta Afrikako beste hainbat herritan euren lanaren berri ematendute. Dokumentazio gune bat daukate. Commission Africainedes droits de l’homme et des Peuples-en behatzaile gisa onartuadago.

AWATU

Association Wamama Tuungane

Remy Mutungwa Bin Ngabo

Via B.P 3729

Bujumbura II

Burundi - République Démocratique du Congo

Tlf.: 00-257-956 292 • awatu2002@yahoo.fr

1996an jaio zen Kongoko E.Dan. Garapenaren, Giza Eskubideeneta Bakearen Hezkuntza lantzen ditu. Emakume nahiz haurreneskubideak dibulgatzen ditu bereziki. AWATUk bizikidetza bul-tzatzen du Bemben, Gulirun, Viran eta Banyamulengen lekututa-ko kanpamentuetan. Bizikidetza baketsua eta gizartearen berra-diskidetzea errotu nahi ditu. Ohiko hezkuntzaren alorretik landa-ra egiten du lan, eta gatazkei irtenbidea emateko partehartzeanoinarritutako bitartekoak darabiltza. Sud-Kivuko lurraldean etaFizin eta Uviran lan egiten du.

69

CBDIBA-ONG

Centre Béninois pour le Développement des Initiativesá la Base

Patrice Lovesse

BP; 256 Bohicon

Benin

Tlf.: 00-229- 51 04 85 / 229-51 10 96 • Fax: 00-229-51 07 33

cndiba@intnet.bj

Beninen jaio zen 1990ean. Ordutik Ikerketa Ekintza izenekometodoaz baliatzen da Garapenerako Hezkuntza jorratzeko.Bizibide duina lortzeko, mikrokreditoak eta mikroenpresaproiektuak laguntzen dituzte. Alfabetizazio eta hezkuntza lanakburutzen dituzte bidenabar (garapena, ingurugiroa, osasuna etaGiza Eskubideak), gizaki eta komunitateen sustapena erraztekoxedeaz. Emakume, nekazari eta herrisketako gazteen alde meta-tzen dituzte euren indarrak. Ohiko hezkuntzaren alorretik kanpoegiten dute lan, nahiz eta, inoiz, ikastetxe eta unibertsitateetanibili-ibiltzen diren. Herri osoan ezarrita daude eta mugaz gaindi-ko proiekzioa daukate. Bi hilabeteetan behin nekazariei zuzen-dutako boletina argitaratzen dute, ‘Glessizogbin’.

CENTER FOR CONFLICT RESOLUTION

Bulelwa Nobuzwe Ngewana

C/o University of Cape Town

Private Bag

Rondebosch

7701 Cape Town • South Africa

Tlf.: 00-27-21-422 2512 • Fax: 00-27-21-422 2622

bulelwam@ccr.uct.ac.za

Gatazkak konpondu eta bakea erdiesteko lanean, hezkuntzarenalorra jorratzen dute. Hainbeste urtetan pairatu dutenApartheida eta zonaldeko indarkeria direla eta, erakunde honekbitartekaritza lanak, elkarrizketa eta gatazken irtenbide kolekti-boa lagunduko dituzten pertsonak trebatzen ditu Hegoafrica,Zimbabwe, Malawi, Lesotho eta Burundin. Gaztediari erreparat-zen diote bereziki, geroz eta gehiago ikastetxeetan lan egitenbadute ere. Herri osoan ezarrita daude eta mugaz gaindikoproiekzioa daukate. Euren proposamenen eragina biderkatudadin formatzaileak trebatzen dituzte. Partehartzean oinarrituta-ko metodoak erabiltzen dituzte, hala dramatizazioak nola rol-jokuak. Materiale pedagogikoa landu eta banatzen dute.Hezkuntza tailerretan erabilgarriak diren liburu, argazki eta kar-telak egiten dituzte.

70

CEP- ALFORJA

Centro de Estudios y Publicaciones Alforja

María Cecilia Díaz Soucy

Apartado 369-1000

San José • Costa Rica

Tlf: 00-506 – 2806540 • Fax ; 00-506 – 2537023

cep@alforja.or.cr

www.alforja.or.cr/centros/cep

Costa Rican eratu zen 1982an. Hezkuntza Popularra du ardatz,kultura politiko berri baten bidez herritarrek gizartearen aldake-ta positiboa eragin dezaten, euren familian, komunitatean, sor-terrian edota atzerrian. Emakume kolektiboak, herrietako komu-nitateak, bazterturiko sektoreak, indijenak eta abarrekoak sar-tzen dira euren jomugan. Lan metodoak Hezkuntza Popularreaneta Ekintza Partehartzailearen Ikerketan (IAP) oinarrituta daude.Pentsakerak sistematizatuz, herritarren partehartzea eta emaku-meen kolektiboak trinkotuarazi nahi dituzte, beharren gainekodiagnostiko hobeak egin eta garapen komunitarioaren ekintzaeta estrategien programaketa egokiagoak burutzeko. CostaRican ezarrita daude (Puntarenas, Alajuela eta San José), etanazioarteko proiekzioa ere badute Nikaraguan, El Salvadorren,Guatemalan eta Hondurasen.

AmerikaCITI-HABITAT

Centro de Investigação e Tecnologia Intermediáriapara o Habitat

Ramiro Azevedo • Elisio Rodrigues

C.P. 132-C. Ponta d´Agua

Praia • Cabo Verde

Tlf: 00-238-64 23 47/ 64 36 71/ 64 48 02

Fax: 00-238-64 40 25

citihabitat@mail.cvtelecon.cv

Cabo Verden sortu zen 1988an. Garapenaren eta HiritartasunarenHezkuntza jorratzen dute, Paulo Freireren kontzientziazio meto-doa dela bide (Hezkuntza Popularra). Formakuntza, alfabetiza-zioa, komunitatearen garapena, bizitza baldintzen hobekuntza,ingurugiroarena, eta hiri edo herrietako periferian bazterturik bizidiren taldeen partehartzearen sustapena dira euren helburuak.Helduen hezkuntza, nekazarien garapena, mikrokreditoak, sane-amendua eta ingurugiroaren garrantzia azpimarratzen dute eurenjardunean. Komunitatearekin batera aritzen dira arazo kulturalak,ingurugiroari dagozkionak edota produkzioarenak konpondu etademokrazia partehartzaileari bide emateko. Ohiko hezkuntzarenalorretik kanpo egiten dute lan batipat: pobreak, helduak, gazte-ak eta emakume kolektiboak. Herri osoan ezarrita daude etamugaz gaindiko proiekzioa daukate.

71

CEASPA

Centro de Estudios y Acción Social Panameño

Jesús Alemancia

Via Cincuentenario # 84

Coco del Mar

San Francisco • Panamá

Tlf.: 00-507-226 / 6602 / 4529 / 6783 / 6799

Fax: 00-507-226-5320

ceaspa@cwpanama.net

Panaman sortu zen 1977an, gizarte zientzietako zenbait profe-sionalek eta apaiz jesuitek bultzatuta. Pobreei eta baztertueihelarazi nahi diete euren laguntza. Panaman bertan eta honeninguruko herrietan gizarte-aldaketak proposatzen dituzte,mundu hobe baten bila. Gizarte zibilaren partehartze demokrati-ko nahiz antolatua azkartu nahi dute, gobernuak txiroen bizitzakalitatea hobe ditzakeen neurriak har ditzan. Horrexegatik parte-hartzea, garapen sustengarria, hobekuntza ekonomikoak, tekni-koak, produktiboak eta administratiboak sustatzen ditu, generoikuspuntua, hezkuntza eta osasuna aintzat hartuz. Bi alderdimetodologikoetan, Hezkuntza Popularrean eta Ekintza Iker-ketan, oinarritzen dira. Ez dute ohiko hezkuntza alorra hobesteneta emakume kolektiboak, nekazariak, indijenak, tokian tokikoburuzagiak, udal teknikoak eta talde ekologistak laguntzendituzte. Proiekzio nazionala, internazionala eta tokian tokikoadute. Argitalpen pedagogikoak prestatzen dituzte, gizarte iker-ketak, gai monografikoak.

ETAPAS

Equipe Técnica de Assessoria, Pesquisa e Ação Social

Waneska Millena Ferreira do Bonfim

Marcelo Olimpio dos Santos

Neide Silva

Rua da Soledade, 243/249

Boa Vista

Recife • Brasil

Tlf./ Fax: 00-55-81-32310745

etapas@terra.com.br / nmsilva@elogica.com.br

Brasilen sortu zen 1982an. Auzo txiroetako bizilagunak kontzien-tziatu nahi ditu, udal eginkizunetan auzoaren eta hiriaren kudea-ketan parte har dezaten. Lan ildoak honakoak dira: praktika sozia-lerako eta enplegurako formakuntza; tokian tokiko garapena etakudeaketaren demokratizazioa; kudeaketa publikoaren kontrolsoziala. Auzo baztertuetan dihardute, emakume, gazte eta buru-zagi komunitarioekin batera. Multiplikatzaileekin, GobernuzKanpoko Erakundeekin, Erakunde Publikoekin eta gizarte mugi-menduekin egiten dute lan baita ere. Hezkuntza Popularra etaEkintza Partehartzailearen Ikerketa ohiko hezkuntza alorretik atburutzen dute. Recife hirian (1.400.000 biztanle) mamitzen daeuren egitekoa, oinarrizko zerbitzurik gabeko, kriminalitate handi-ko eta hezkuntzarik gabeko ZEIS (Interesa Sozialeko GuneBereziak) zonaldeetan. Brasilgo zenbait sareekin bat egiten du,hala nola Partehartze Popularreko Forum Nazionalarekin, garapensustengarrirako DLIS sarearekin, e.a. Euren programekin honakoesparruak biltzen dituzte: Gazteen Trebakuntza (artisaulanak,informatika, minienpresen kudeaketa, hiritartasuna), multiplika-tzaile sozialen trebakuntza, Ekonomia Popularrari laguntza,Aurrekontu Partehartzaileei bultzad.

72

SOF

Sempreviva Organizaçao Feminista

Nalu Faria Silva

Rua Ministro Costa e Silva, 36

Pinheiros

Sao Paulo / SP

Cep; 05417-080 • Brasil

Tlf./ Fax: 00-55-11-3819 / 3876

sof@sof.org.br • www.sof.org.br

Brasilen sortu zen 1963an. Bere egitekoa hiru zutabe hauetanoinarrituta dago: Gizarte Mugimendua, feminismoa eta eralda-keta soziala. Oinarrian sortutako hegemoniaren aurkako diskur-tsoaren ildotik, genero berdintasuna eta justizia soziala eskura-tu nahi dute, emakumeen partehartze aktiboaren bidez. Generoikuspuntua formakuntzari eta trebakuntzari atxikitzen diote,aktore eta mugimendu sozialak egituratuz, debate feministetanideiak zabalduz eta hauetan parte hartuz, politika publikoetaneragina bilatuz eta proposatutako programetan ikuspuntu etametodologia feministak berenganatuz. Paulo Freireren Hez-kuntza Popularra, konstruktibismoa eta sikologia sozialeko me-todoak jarraitzen dituzte. Maizetan sikodrama erabiltzen dute,eta ohiko hezkuntzatik kanpo aritzen dira. Herri Mugimendukoemakumeak, beltzen mugimenduak, hirietako eta herrietako sin-dikatuak eta Gobernuz Kanpoko Erakundeak, besteak beste,laguntzen dituzte. Emakumea eta Osasuna boletina argitaratzendute eta ‘Sempreviva’ koadernoak. Euren herrian, erregioan etanazioartean egiten dute lan.

FUNPROCOOP

Fundación Promotora de Cooperativas

Anna Katharina Bickel

Colonia Flor Blanca

12 Calle Pte. Nº 2422

San Salvador • El Salvador CA

Tlf.: 00-503 / 223-0453 / 298-3445 • Fax: 00-503-224-9025

fpc@sal.gbm.net / vallabik@cyt.net

El Salvadorren sortu zen 1968an. Beren helburuak, hauexek:nekazarien kooperatibak eta komunitateen garapen sustengarriasendotzea, hezkuntza popularraren bidez nekazarien elkarteakindartzea, erabateko laguntza teknikoa ematea, politikan eskuhartzea eta erresistentziazko nekazaritza sustatzea. Formala ezden hezkuntzaren barnean dihardute, eta partehartzea ahalbi-detzen duten teknikak, sistematizazioa, boterea, kultura eta nor-tasunaren berri ematen dute. FUNPROCOOPek gizaki eta erakun-de popularrei formakuntza proiektuak eskaintzen dizkie, parte-hartzea, garapen komunitarioa eta herri eta nazio mailako kultu-ra politikoa sustatzen dituelarik. ALFORJA sare regionalarekin bategiten du, eta El Salvador eta Erdialdeko Amerikako nekazarienkomunitateen partehartzea posible egitea du helburu.

73

LAS DIGNAS

Asociación de Mujeres por la Dignidad y la Vida

Irma Patricia Iraheta Cruz

Col. Satélite

Avenida Vernal casa número 16

San Salvador • El Salvador

Tlf.: 00-503-25 89 44 • Fax: 00-503-226 18 79

dignas.direccion@integra.com.sv • www.lasdignas.org.sv

El Salvadorren osatu zen 1990an. Hezkuntzan, lanean, alor sozio-ekonomikoan, kudeaketa eta partehartze komunitarioan, lege-gintzan, justizian eta partehartze politikoan emakume eta gizo-nezkoen arteko aukera berdintasuna sustatzea dute xede.Formakuntzarekin, ikerketekin, nazioarteko foroen jarraipenare-kin, salaketekin eta proposamen alternatiboekin, Las Dignas tal-deko kideek sexismoari, matxismoari, emakumeen bazterketari,gizarte androzentrikoari aurre egin nahi diete. Horretarako, for-makuntza eta erantzunkizunak ematen dizkiete emakume kolek-tiboei, beren buruaz duten iritzia sendotzeko alegia.Ikastetxeetan, unibertsitateetan, parrokietan, sindikatuetan,emakumeen erakundeetan eta justizia administrazioan eraginaizan nahi dute. Hasieran Hezkuntza Popularreko metodoari ekinzioten, alfabetizazioa eta helduen hezkuntzari zegokienean(1994), eta ostean hezitzaileen formakuntzari heldu zioten, bes-telako alorretara ailegatu eta, genero ikuspuntua aintzat hartuta,gizarte aldaketa eragin dezakeen trebakuntza zabaltzeko boron-date politikoarekin (1999). Euren herrian ezarrita egoteaz gaine-ra, eragin regionala eta nazioarteko proiekzioa badute.

INFANT

Esther Genara Díaz Gonzáles

Enrique del Villar Nº 967

Zona “D”

Sanjuán de Miraflores

Lima • Perú

Tlf.: 00-51-450-8376 • Fax: 00-51-450-2707

infant@terra.com.pe

Perun sortu zen 1999an. Lanean dabiltzan haurrak eta nerabeaktrebatu nahi dituzte, euren eskubideak, behar sozialak eta bizi-rauteari lotuta dauden alderdiak kontutan hartuta. Horrela,euren buruak kolektibo gisa hartu eta Peruko gizartean zeresa-nik izan dezatela lortu nahi da. Formakuntza iraunkorra eskainiasmo dute, gizarteratzeko zirrikituak, maitasuna eta autoestima,talde konzientzia eta erabaki kolektiboen sustapena. 7 eta 18urte bitarteko haur eta langile nerabeen artean ehuneko 60 ema-kumeak dira eta, atzerapen akademikoak izanagatik ere, guztiakeskolarizatu gai dira. Ohiko hezkuntza bazter uzten dute. Gaihauexek jorratzen dituzte: giza eskubideak, autoestima, sexuali-tatea, indarkeria, lana, oratoria, arteak, e.a. Herriko zonaldeezberdinetan kokatuta daude: Hegoaldean, Iparraldean, Erdial-deko Mendizerran, Kostaldean, Erdikaldean eta Mendebaldean.

74

PAN

Centro para la Infancia Vida: Proyecto de Apoyo a los Niños

Roberto Cervantes Rivera

La Cantuna A 13

Arequipa • Perú

Tlf.: 00-51-400180 • centrovida@hotmail.com

Hezitzaile Elkarte honek 1994tik haur eta gazteei bideratutakoprograma integralak garatzen ditu. Haurren lanaren balorazio kri-tiko batetik abiatuta, haurren duintasuna berreskuratu nahidute, komunitate baten partaide, bazterketarik gabeko gizartebaten partaide, sentitu daitezen. Peruk pairatzen duen pobreziaegoeraren aurrean, haurren lana produkzio eta birprodukziosozialaren ondorio da. Zentzu honetan, helburua antolakuntza,formakuntza eta partehartze prozesuak laguntzea da, laneandabiltzan haurrak, beste aktoreekin batera, euren historiarenjabe sentitu daitezen.

JOC - PARAGUAY

Juventud Obrera Cristiana de Paraguay

Javier Arévalos Morel

Nanduti Nº 4080 C/ Chipira

Asunción • Paraguay

Tlf./Fax: 00-595-21-525502 • joc@sce.cnc.una.py

Paraguayen sortu zen 1941ean, baina Stroessnerren diktadurakbertan behera utzi zuen harik eta 1989an berriz martxan jarrizuten arte. Sektore popularreko gazte eta, gehienbat, langileentrebakuntza integrala bilatzen du, partehartzea sustatu eta alda-keta soziala eragiteko. Paulo Freireren Hezkuntza Popularrekopremisak jarraitzen ditu. Aipaturiko gizarte lanek lan-trebakun-tza, animatzaile komunitarioen trebakuntza, kooperatiben bul-tzada eta Guaranitarren kulturaren sustapena bilatzen dituzte.Ohiko hezkuntzaren esparrutik kanpo lan egiten dute, hiri ingu-ruko eta herrietako gazteekin.

75

SERPAJ-PY

Servicio Paz Y Justicia Paraguay

Catalina Servín Portillo

Montevideo 1322 c/ Lugano

Asunción • Paraguay

Tlf.: 00-595-445125 • serpaj@conexión.com.py

1990ean sortu zen, Paraguayen. Bakearen alde lan egiten dute,gizartean dauden bidegabekerien kontra eta giza eskubideenerrespetuan oinarritutako bizikidetzaren alde. HezkuntzaPopularra eta Ekintza Partehartzailearen Ikerketa jorratzen dute,ohiko hezkuntza alorretik at, elkarte, komunitate, gizarte mugi-mendu eta gaztediarekin. Heldu, emakume eta gazteekin bateradabiltza lanean. Elkarrizketa proposatzen dute, gatazken irtenbi-de baketsua eta gizartearen desmilitarizazioa. Dokumentazio-gune bat daukate. Hasieran Asuncionen egiten zuten lan, hiribu-ruan, eta orain barnealdeko beste zonaldeetara hedatzen aridira.

PRODESSA

Proyecto de Desarrollo Santiago

José Guillermo Barrios Villatoro

Flor de Maria Alvarez Medrano

Borja Doval

Km 15 calzada Roosvelt zona 7

Mixco, Interior Instituto Indígena Santiago • Guatemala

Tlf: 00-502-4354802 • Fax: 00-502-4353913

serveduc@intelnet.net.gt • prodessa@terra.es

Guatemalan sortu zen 1989an eta Espainian, 2001garren urtetikberezko egoitza du. Kriolloek eta ladinoek indijenak baztertzendituzten gizarte multikulturalaren barruan, Mayen komunitatea-ren alde lan egiten dute, hirietan nahiz herrietan. Garapen komu-nitarioa bultzatu nahi dute, bizitza kalitatea hobetu eta parte-hartze aktiboa sustatuz. Euren printzipioak HezkuntzaPopularrean oinarrituta daude. Hezkuntza formalean eta ohikohezkuntzatik kanpo egiten dute lan. Mayen kultura eta komuni-tateak indarberritu nahi dituzte, bai eta genero berdintasuna,antolakuntza eta ekoizpen komunitarioa ere. Eragin nazionaladaukate eta mugaz gaindiko proiekzioa.

76

Red de Apoyo por la Justicia y la Paz

Pablo Eugenio Fernández Blanco

Parque Central, Apartado postal 17.476

Código Postal 1015-A

Caracas • Venezuela

Tlf.: 00-58-212- 5741949 • Fax: 00-58-212- 5748005

redapoyo@cantv.net

1985ean sortu zuten, Venezuelan. Justizia eta Giza Eskubideenaldeko borroka egiten dute, hezkuntza eta gizartearen parte-hartzea bultzatuz, erakundeenganako eragina bilatuz, inpunita-tea galerazteko salaketak eginez eta gizaki eta kolektibo ahulenoinarrizko eskubideak zabalduz. Euren lan-metodoa PauloFreireren Hezkuntza Popularraren gisakoa da (elkarrizketa, par-tehartzea, joku kooperatiboak, kontzientizazioa, analisi kriti-koa). Justiziaren alorrean, osasun fisiko eta sikikoarenean etaGiza Eskubideen aldeko ekimen politikoen sustapenean borro-katzen dute. Talde askorekin aritzen dira: irakasleak, sustatzailekomunitarioak, ikasleak, bortxakeriaren eta indarkeriaren bikti-mak, polizia funtzionariak. Hezkuntza eta Giza Eskubideendefentsa eta sustapenaren inguruan, argitalpen ugari karrikaratudituzte. Herri osoan ezarrita daude eta maila nazionalean zere-sanik badute.

SCC

Servicio Colombiano de Comunicación

Jairo Muñoz Muñoz

Cra.16 Nº 39 A - 78

Barrio Teusaquillo

Bogotá • Colombia

Tlf.: 00-57-1-3203900 • Fax 00-57-1-2881581

scc@colnodo.apc.org

Kolonbian sortu zen 1972an, eta 1988an indarberritu zuten.Gizakiek eta gizarteko taldeek gaitasun guztiak garatu ditzatelanahi dute, eta, baita ere, bizimodua hobetu eta demokrazia par-tehartzailearen bitartez gizarte zibila azkartu dadila eta etnia,kultura, sexu, politika edota erlijio arrazoiagatik iñor baztertuaez geratzea bilatzen dute; bide horretan baldintza aproposenaksortzen ahalegintzen dira. Hezkuntza Popularretik edaten dute,kontzientzizazioa eta konpromiso partehartzailea pizten baititu.Orokorrean, hiru urteko proiektuak burutzen dituzte. Generorenkuestioan indarra jartzen dute, eta tokian tokiko nahiz nazioosoko emakume kolektiboen sorrera laguntzen dute. Hezitzailepopularrak trebatzeko programak badituzte. Komunikazio per-tsonalei, komunitarioei eta komunikabideenei arreta bereziaeskaintzen diete. Emakume taldeekin, sindikatuekin eta gaztee-kin egiten dute lan gehienbat. Herri osoan sakabanatuta daudeeta egoitza Bogotan daukate. Barranquillan, Cartagenan, Kalin,Yumbon, Palmiran, Buenaventouran, Bogota Cundimarcan,Santanderren eta Nariñon aritzen dira.

77

Universidad Nur

Boris Vladimir Urquizo Rodríguez

Av. Cristo Redentor # 100

Santa Cruz • Bolivia

Tlf./Fax: 00-591-3-376076

dpid@nur.edu • www.nur.edu • www.gntparticipa.org

Unibertsitateak 1982an ekin zion lanari. Helburu nagusitzat hez-kuntza prozesuaren baitan giza garapena laguntzea dute, mun-dua bidezkoagoa, baketsuagoa eta orekatuagoa izateko baldin-tza egokienak sortu nahirik. Metodologia partehartzaileetanoinarritzen da, mentalitate aldaketa ekarriko duen kontzientziakritikoaren eraikuntzan alegia. Hezkuntza alor formalean eta ez-ohikoan egiten du lan. Helduekin, gazteekin, profesionalekin,teknikoekin, administratiboekin, herriko buruzagiekin, nekaza-riekin, herrietako irakasleekin eta buruzagi komunitarioekinbatera aritzen dira. Herri osoan ezarrita daude eta unibertsitate-en arteko kooperazio programei esker Italia, Erresuma Batuak,Argentina eta Dominika Errepublikako unibertsitateekin hartue-manak dauzkate.

ACPC

Asian Council for People´s Culture

Alfredo R. Santos

13 Madre Selva St.

Roxas District

Quezon City 1103 • Philippines

Tlf.: 00-63-2-373 4932 • Fax: 00-63-2-412 1954

acpc@acpc.ph • www.acpc.ph

Filipinetan sortu zen 1985ean. Harezkero hezitzaileen, bitarteka-ri kulturalen eta irakasleen formakuntzan dihardu. Komunitateengarapena suspertu nahi dute, proposamenak kultur sustraiekineta komunitate bakoitzaren beharrekin uztartzen dituztelarik.Hezkuntzan erabiltzen dituzten metodoek partehartzearigarrantzi handia ematen diote -Hezkuntza Popularraren ildotik,lan metodoak eguneroko bizitzan eta jendearen esperientzitanoinarrituta daude-, eta euren xedea kontzientziak piztea etakomunitateak euren boterearen jabe egitea da. Lanaren muinakuestio kulturala da. Komunitate indijenekin eta, bereziki, komu-nitatearen barruan kargodunak direnekin aritzen dira. Hezitzailesareak herri mailan sustraiturik daude (indijenen hezkuntza),Asia-Pazifiko erregioan (Asian Cultural Action), eta Filipinetan,Tailandian, Kanboyan, Laos eta Vietnamen formakuntza ikastaro-ak ematen dituzte.

Asia

78

BIMAESW - BENIH MATAHARI

Maria Mumpuni

Ni Ketut Sekar Santi IP

JL. Semolowaru Selatan III/nº 9

Surabaya 60119

East Java • Indonesia

Tlf./Fax: 00-62-031-8713481

bimaesw@indo.net.id

Indonesian sortu zen 2000. urtean, lanari 1998an ekin baziotenere. Euren lan metodoa Ikerketa-Ekintza deritzona da, ikaskuntzakritikoa eta partehartzea bultzatzen duena (HezkuntzaPopularra). Euren egitekoa, herri edota hiriko haur eta helduenhezkuntzan zeregin garrantzitsua duten hezitzaileak trebatzeandatza. Lanaren ardatza kuestio kulturala da, eta tokian tokikokomunitateen garapen partehartzeaileari, garapen nazionalarieta globalari atxikitutako erreferentzi testuinguru bat ematenzaie hezitzaileei. Euren eragiña Surabayan eta Java Ekialdean etaMendebaldean nabarmentzen da. Holanda, Kanada, India, Hong-Kong, Tailandia eta Zinbabweko hezitzaileekin lan egiten dute.

SLS. CAED

School of Learning And Society. Centre for Agro-Ecology andDevelopment

Devendra R Adhikari

Post Box 4555

Kathmandú • Nepal

Tlf.: 00-977-1-473 675 • seacow@healthnet.org.np

Nepalen sortu zen 1992an. Ordutik Hezkuntza Guztiontzat leloaberea egin du, gizaki ororen eskubidea baita. Berrikuntza meto-dologiko eta pedagogikoak darabiltza, debateen bidezko hez-kuntza partehartzaileari eta Ikerketa-Ekintza edota ReflectAction metodoei helduta. Gizaki guztiek hezkuntza jasotzekoeskubidea daukate, eta erakunde honek eskoletan eta eskoleta-tik kanpo eskaintzen du formakuntza. Baztertuekin, herrietakooinarriko taldeekin, eskoletako zuzendaritzekin, pertsonaia era-ginkorrekin eta hezkuntza arloan iritzia sortzeko ahalmena dute-nekin lan egiten du. Bidenabar, ingurugiroa eta bizirauteko beha-rrezkoa den nekazal ekoizpenaren gaineko programak badituzte.Ikastaroak, tailerrak eta debate-foroak antolatzen ditu. Eraginnazionala eta mugaz gaindiko proiekzioa dauka.

79

INDP

Intercultural Network for Development and Peace

B. Augustin Jayakumar

Post Box No. 207

Pondicherry 605 001 • India

Tlf./Fax: 00-91-222 05 37 • indp@vsnl.com

India Hegoaldean sortu zen, Tamil Nadu Estatuan, 1999an.Frantzian adar bat dauka, Garapenerako Hezkuntza, kooperazioaeta elkartasunaren sustapena bultzatzen dituena. Bazterketarieta pobreziari aurre egiteko, eta tokian tokiko garapena lortzeko,Hezkuntza Popularra darabil. Lan metodoa Ikerketa-Ekintza ize-nekoa da. Daliteko emakume eta komunitateekin batera egitendute lan; hots, Indiako kasten sistemaren barruan ‘ukiezinak’direnekin. Norberak bere buruaz duen iritzia hobetu nahi dute,kontzientizatzearen beharra haienganatu nahi dute ere eta, Indiaeta Munduko biztanleak diren neurrian, eskubideen aldarrikape-na herritarrak bere egitea lortu nahi dute. Garapena, arrazakeria,generoa eta kultura dira gehien aztertzen dituzten gaiak. IndiaHegoaldeko lau estatuetan barna zabalduta daude (Pondicherry,Tamil Nadu…). Ikerketak egiten dituzte, ikasgai pedagogikoakere bai, eta Garapena eta Hezkuntza Popularrari buruzko erakus-ketak.

Europa

ACSUR-Las Segovias

Asociación de Cooperación con el Sur Las Segovias

Concepción Garcia Herrera

C/Cedaceros, 9-3º Izda

28014 Madrid • España

Tlf.: 00-34-91 429 16 61 • Fax: 00-34-91 429 15 93

educacion@acsur.org • www.acsur.org

Espainian sortu zen 1986an. ACSUR Las Segovias erakundearenhelburua Hegoaldeko herriekin elkartasuna bultzatzea da, koo-perazio proiektu eta programekin, laguntza humanitarioarekineta sentsibilizazio programekin. Azken hauek Iparralde aberatse-an gauzatzen diren aktibitateak dira; informazioa eskaintzendute, formakuntza, erakundeengan eragina izaten ahalegintzendira, eta Ipar eta Hegoaldearen artean ematen den aberastasu-naren banaketa bidegabea salatzen dute kontzientziak ziztatueta berdintasunean eraikitako hartuemanak ezartzearren.Garapenerako Hezkuntzaren ikuspuntutik abiatuta formakuntza,sentsibilizazioa eta salaketak burutzen dituzte. Ohiko hezkun-tzaren alorrean -unibertsitate, eskola eta institutuetan- eta ezohikoan -herritarrekin, GKEekin eta gaztediarekin- egiten dutelan. Estatu Espainoleko zenbait lurraldeetan hedatua dago.Nazioartean aurrera ateratzen dituzten proiektuak Latinoa-merikaruntz bideratuta daude batipat, nahiz eta, azken boladan,Palestina, Magrep, Filipinak eta Vietnamekin harremanak sen-dotzen ari badira ere.

80

HEGOA

Nazioarteko Lankidetza eta GarapenariBuruzko Ikasketa Institutoa

Miguel Argibay • Gema Celorio

Nieves Cano, 33

01006 Vitoria-Gasteiz

Pais Vasco • España

Tlf.: 00-34-945 014287

hegoa@vc.ehu.es • www.ehu.es/hegoa

Bilbon, Euskalherrian, sortu zen 1987an. Egungo eredu hegemo-nikoaren aurrean, gizakien garapenaren aldeko apostua egitendute, edota, bestela esanda, garapenaren, sentsibilizazioareneta Hegoaldea eta Iparraldearen arteko ezberdintasunen gaine-an debatitu eta hauen ezagutza areagotzea lortu nahi dute, guregizarteak beste herriekin erakusten duen elkartasuna aditzeraemanez. Hezkuntzaren atalean Hegoak, ardatz gisa, Ga-rapenerako Hezkuntzaren ikuspuntua hartzen du, eta Garapenaeta Kooperazioari buruzko Dokumentazio Gune bat dauka etaBaliabide Pedagogikoetako Zentru espezializatua. Hegoak for-makuntza, dokumentazioa, kudeaketa eta azterketa eskaintzenditu. Ohiko hezkuntza alorrean, eta alor formalean, lan egiten du.Lehenengo eta Bigarren Hezkuntzako ikasleak, unibertsitatea,GKEtako formatzaile eta hezitzaileak, Mugimendu Sozialak, koo-peratzaileak eta Garapen eta Kooperaziorako erakundeak diraHegoaren jomuga. Bilbon eta Gasteizen (Euskalherria) egoitzakdituzte. Euskalherrian, Estatu Espainolean eta nazioartean,Europako Batasuneko erakunde eta unibertsitateekin dituenharremanak direla eta, finkatuta daude.

CIP

Centro de Investigación para la Paz

Manuela Mesa • Nieves Zúñiga

Duque de Sesto 40

28009 Madrid • España

Tlf.: 00-34-91 576 32 99 • Fax: 00-34-91 577 47 26

educa@fuhem.es • manuelamesap@terra.es

www.cip.fuhem.es

Espainian sortu zen 1984ean. Langilearen Etxea Funda-zioarenpean dago. Nazioarteko gatazken analisiak egiten dituz-te, bai nazioartean eta bai euren herrietan giza eskubideak, kul-tura artekotasuna eta garapena kontuan eukiko dituen elkarta-suna bultzatzeko. Garapenerako Hezkuntzaren bidea segitzendute. Gatazkei irtenbidea emateko ikuspuntu globalak darabil-tzate, aztertzen dituzten fenomenoak hobe deskribatu eta uler-tzeko. Ohiko hezkuntzan eta bestelakoan aritzen dira. He-zitzaileekin, irakasleekin, GKEekin, unibertsitatearekin, doku-mentazio guneekin, kazetariekin, politikoekin eta herritar xume-ekin harremana daukate. Madrilen dokumentazio eta ikerketazentrua daukate, baina gatazken inguruan burutzen dituztenikerketa eta argitalpenek, bai eta sentsibilizazio eta hezkuntzaproiektuek ere, nazioarteko proiekzioa daukate.

81

CISP

Comité Internacional para el Desarrollo de los Pueblos

Marinella Fasanella

Via Germanico 198

00192 Roma • Italia

Tlf.: 00-39-6-3215498 • Fax: 00-39-6-3216163

master@cisp-ngo.org • www.cisp-ngo.org

Italian sortu zen 1982an. Helburu nagusiak, honakoak: koopera-zio proiektu eta programak eta laguntza humanitarioa. Lan haue-tan jokabide kode zorrotza jarraitzen dute, zeinean baldintzarikgarrantzitsuena emaile eta hartzaileen arteko partehartze oreka-tua den. Garapenaren Hezkuntzan ahaleginak egiten dituztebaita ere, eta irakasleak, hezitzaileak eta Gobernuz KanpokoErakundeetako kideak trebatu eta sentsibilizazio eta salaketakanpainak burutzen dituzte. Ohiko hezkuntzaren alorrean etabestelako eremutan aritzen dira. Egoitza Erroman dute, bainaeuren eragina herri osora (formakuntza eta sentsibilizazio kan-painak) eta nazioartera hedatzen da (Kooperazio proiektuekinbatipat).

CIDAC

Centro de Informaçao e Documentaçao Amílcar Cabral

Mário Furtado

Rua Pinheiro Chagas 77, 2º Esq

1069-069 Lisboa • Portugal

Tlf.: 00-351-21-317 28 60 • Fax: 00-351-21- 317 28 70

cidac@cidac.pt / mgfurtado@netcabo.pt • www.cidac.pt

Portugalen sortu zen 1973an. Hiritartasuna errotzea nahi dute,gizarte zibilari informazioa eskainiz eta garapena, giza eskubide-ak, demokrazia eta herrien arteko elkartasunari dagokienean,herritarrek erantzukizunez joka dezatela bilatuz. Portugesez mint-zo diren Afrika, Asia eta Amerikako zenbait herritan proiektuakdituzte. Garapenerako Hezkuntzaren alorrean, kooperatzaileaktrebatzen ditu, sentsibilizazioa lantzen du eta PortugalekoGobernuz Kanpoko beste erakundeei hezkuntza programak luza-tzen dizkie. Lehenengo eta Bigarren Hezkuntzako irakasleekin lanegiten dute. Kooperazio eta Ipar eta Hegoaldearen arteko hartue-manak ikasgai dituen Dokumentazio Gune bat daukate. EgoitzaLisboan dago, eta Portugalen eragina izateaz gainera mugaz gain-diko proiekzioa dauka kooperazio proiektuak direla eta.

82

UCODEP

Unità e Cooperazione per lo Sviluppo dei Popoli

Federica Benedetti

Via Madonna del Prato, 42

52100 Arezzo

Toscana • Italia

Tlf.:00-39-0575 907826 • Fax: 00-39-0575 909819

eas@ucodep.org • www.ucodep.org

Italian jaio zen 1976an, Toscana hirian, eta 1990ean berregitura-tua izan zen. Mundu berri bat sortzeko gakoak eskaini nahi ditu.Mundu horretan justizia sozialaren praktikak, demokraziak etakontsumo neurtuak lekua izan beharko lukete. Kooperazio lanenbitartez, sentsibilizazioarekin eta Garapenerako Hezkuntzarekin,elkartasuna eta gizaki eta herrien eskubideak eta, bidenabar,inguruarekiko errespetua, modu baketsuan aldarrikatzen ditu.Hezkuntza formalean aritzen da (Lehenengo HezkuntzatikUnibertsitateraino), bai eta eskoletatik kanpo ere (gaztedia,oinarriko taldeak, elkarteak, e.a). Ipar eta Hegoaldearen artekoharremanen gaineko ikuspuntu bateratua dauka, eta, hortaz,elkartasunean oinarritutako ekonomia sustatzen du -bidezkomerkataritza, banka etikoa- eta, baita ere, munduari zabalik etakulturen artean bizitzeko gai izan daitekeen gizarte mota bat.Kooperazio proiektuak biltzen dituzten argitalpenak, bideoak etaCD-ROMak karrikaratzen ditu. Nazioarteko kooperazioari dago-kionez, Ekuadorrekin, Errepublika Dominikarrekin, Nika-raguarekin, Bosniarekin, Serbiarekin, Tanzaniakin, Vietnamekin,e.a, lan egiten dute. Euren herrian ongi ezarrita daude, etaEuropa eta nazioarteko proiekzioa dute.

ITECO

Centre de Formation pour le développement

Adeli Miguel • Namur Corral

Rue Renkin, 2

1030 Bruxelles • Belgique

Tlf.:00-32- (0) 2-2437030 • Fax: 00-32- (0) 2-2453929

iteco@iteco.be / adeliemiguel@iteco.be • www.iteco.be

Belgikan sortu zen 1960an. Garapenaren, elkartasunaren, gizar-tearen partehartzearen eta bidegabekerien salaketen berri ema-ten die gazte talde, gizarte mugimendu eta hezitzaileei. Ga-rapenerako Hezkuntzan dihardu, eta bere egutejiab HezkuntzaPopularra eta Ekintza Ikerketa metodoen eragin handia igerridaiteke. Talde honen ardatzak eragile multiplikatzaileen forma-kuntza eta, ‘Antipodes’ aldizkariarekin, gogoeta eta debateasortzea dira. Walonian edota frantsesez mintzo den Belgikakozonaldean, Frantzian eta Europako beste zenbait herritara zabal-duta dago. RED (Garapenerako Hezkuntza Sarea) gisakoHezkuntza formaleko sareekin batera aritzen da. Baita ere,proiektuetarako dokumentazioa, jarraipena eta azterketakeskaintzen ditu.

83

Fédération Artisans du Monde

Melle Yaël Clec´h

53 Bd de Strasbourg

75010 Paris • France

Tlf.: 00-33-01 56 03 93 50 • Fax: 00-33-01 42 70 96 35

y.clech@artisansdumonde.org • www.artisansdumonde.org

1974ean sortutako mugimendu baten partaidea da. Hego etaIparraldearen artean burutzen den merkataritza bidezkoagoaizan dadila nahi dute. Hegoaldeko herrien artisaulanen ekoizpe-na eta merkaturatzea sustatzen ditu, eta herri horietako erreali-tate soziala eta kulturala eta lan baldintzak ezagutzera ematenditu. Eurek sortutako sarean Bidezko Merkataritza sustatzenduten 100 talde daude eta Frantzian zehar 114 gune dituzte.Guneok ez dira soilik Bidezko Merkataritzako produktuak saltzendituzten dendak, horietan, elkartasun mugimendu handi batosatuz, 3.000 bolondres aritzen dira. Hezkuntza materialakekoizten dituzte eta kontsumo kritikoa jorratzen duten sentsibi-lizazio kanpainak aurrera ateratzen dituzte Frantzian etaEuropan.

Red Nord Sud

Benoît Roosens

18, rue Sablonnière

1000 Bruxelles • Belgique

Tél.: 00-32- (0) 2-218 31 44 • Fax: 00-32- (0) 2-223 15 12

info@rednordsud.org

Belgikan sortu zen 1992an. Garapenerako Hezkuntza jorratzenduten 20 erakundek osatzen dute. Sare anitza da, eta bere bai-tan Gobernuz Kanpoko erakundeak eta Hezkuntza Iraunkorraeskaintzen duten taldeak biltzen dira. Nord-Sud sareakGarapenerako Hezkuntza eskoletan eta eskoletatik kanpo zabal-du asmo du. Bruselan dauka egoitza nagusia, eta bere eraginaWalonian antzeman daiteke. Bere kideen bitartez eta Ga-rapenerako Hezkuntza lantzen duten Gobernuz Kanpoko besteerakundeen bitartez Europan barna proiekzioa dauka.

84

PTA

Programme Terre D´Avenir

Anne Kaboré

14 Passege Dubail

75010 Paris • France

Tlf.: 00-33-01-42 09 20 47 • Fax: 00-33-01-42-09 21 97

terre-d-avenir@globonet.org

www.globenet.org/terre-d-avenir

Parisen, Frantzian, sortu zen 1999an, Comité Catholique contre laFaim et pour le Dévelopement (CCFD) eta NazioartekoElkartasunaren Gaineko Dokumentazio Zentroaren (RITIMO)eskutik. Sarean 13 elkarte eta 2 erakunde elkartzen dira.Frantzian Garapenerako Hezkuntzaren berri eman nahi dutedebate eta ekintzen bitartez, eta horretarako, euren herrian etanazioarten, elkarteratzeak sustatzen dituzte. Alor formalean eta,sareko kide diren GKEekin, ohiko hezkuntza eredutik kanpo egi-ten dute lan. Sareak koordinazioa eskaintzen du, formakuntza,hartuemanak, jarraipena eta Garapenerako Hezkuntza aztertze-ko metodoak. Datu basean Garapenerako Hezkuntza ardatzdituzten 300 kasuen artxiboa daukate, eta, baita ere, gidak,bideoak, CDRomak eta bestelako materiale pedagogikoak (900ale guztira). Frantzian aski ongi errotuta daude eta nazioartekoproiekzioa daukate.

KADE

Kerry Action for Development Education

Mary McGillicuddy

11, Denny Street

Tralee, Kerry • Ireland

Tlf./Fax: 00-353-066-7181358 • kade@eircom.net

Irlandan sortu zen 1993an. Bere helburua hezkuntzaren bitartezjustizia globala bultzatzea da. KADEk hezkuntza alor formala etaez-ohikoa jorratzen ditu, eta tokian tokiko elkarte eta erakunde-ekin batera aritzen da. Giza Eskubideak, kulturen arteko ulerme-na, bidezko merkataritza eta partehartzearekin zerikusia dutenpraktikak eta ikasketak dira erakunde honek lantzen dituenideietariko batzuk. Baliabide Gune bat daukate eta materialepedagogikoa argitaratzen dute. Garapenerako Hezkuntzarenbarruan partehartze aktiboa eta ikasleak protagonista direnikas-metodoak erabiltzen ditu. Guzti honekin Kerryko biztanleenartean pentsamendu kritikoa eta elkartasuna ernetu nahi dituz-te. Garapenerako Hezkuntzan espezializaturiko beste gune asko-tan bezala, irakasle eta hezitzaileei laguntza dokumentalaeskaintzen die, euren Baliabide Zentrua dela medio. Hezkuntzanaritzeaz gainera, materiale pedagogikoa argitaratu eta parte-hartze komunitatarioaren inguruko ikerketak koordinatu etalaguntzen dituzte. Garapenerako Hezkuntza Zentroekin duenharremanari esker, KADEk proiekzio nazionala dauka.

85

Polygoneren topaketan parte hartu zutentokian tokiko sareetako erakundeak

The National Innovative Centre of General Education

Torben Ulrik Nissen

Islevgaards Alle 5

2610 Roedovre • Denmark

Tlf.: 00-45-4491 46464 • Fax: 00-45-44914140

ungdomsbyen.spf@inet.dk • www.inet-spf.dk

1964ean sortua, Danimarkako Hezkuntza Ministeritzapean dago.Bigarren Hezkuntzako (8garren mailatik 12ra) ikasleen kurrikulo-aren diseinuan ikuspuntu berritzaileak garatzen dituzte, ikas-materiala hobetuz eta euren lan eta ikerketak zabalduz. Eskolabat daukate; udalerri ezberdinetako 25.000 ikasle ta irakaslejasotzen dituen ‘Hiri Gaztea’ izeneko formakuntza zentroa; iker-keta gune bat -ikus www.inet_spf.dk - eta nazioartera hedatzenden GKE eta hezkuntza erakunde sare bat. Euren proposamenmetodologikoetan gizartegintza, pedagogia eta sikologia arlokohainbat teoria uztartzen dituzte. Disziplinen arteko proposamenhonek hezkuntzan ageri diren alderdi intelektualen, afektiboen,sozialen eta sortzaileen arteko oreka bilatzen du. Kopenhagen,Danimarkako hiriburuaren inguruan ezarrita dago, baina herriosoko ikasle nahiz irakasleak hurbiltzen dira bertara. Mugazgaindiko proiekzioa dauka, nazioarteko sareen bitartez.

ALBOAN

Marlen Eizaguirre

P. Logendio 2,2º

48008 Bilbao

País Vasco • España

Tlf./Fax: 00-34-94 4153592 • m.eizaguirre@alboan.org

Bilbon, Euskalherrian, sortu zen 1996an. Euskal ErkidegoAutonomoan eta Nafarroan ezarrita dago. Eraldaketa sozialarenalde egiten du lan, giza garapena, bizitza duina eta justizia giza-ki guztion ondareak izan daitezen. Euren aktibitateak hezkuntza-ren alorrean, trebakuntza politikoarenean eta komunikazioare-nean isladatzen dira. Elkartasunerako Hezkuntza jorratzen dutenneurrian, metodo honi dagozkion edukinak Lehenengo etaBigarrengo Hezkuntzako kurrikuloetan ezarri nahi dituzte, guremundua aldatzeko konpromezuari helduta. Ohiko hezkuntzatikkanpo aritzen dira baita ere (gazteen elkarteak). Ikerketa Ekintzametodoari ikuspuntu globala eransten diote, sistemikoa.Euskalherrian ezarrita daude eta Euskalherriko mugetatik kanpoproiekzioa daukate, ‘Fe y Alegría’ federazioari esker.

86

AJP

Acçao Jovem para a Paz

Ana Filipa Flores Encarnaçao • Ana Filipa Flores

Rua São João

3130-080 Granja do Ulmeiro • Portugal

Tlf.: 00-351-239-642815 • Fax: 00-351-239-642816

ajpaz@clix.pt / ajp-p@clix.pt

Portugaleko Granja do Ulmeiro herrian sortu zen 1986an.Gizakien garapena, elkarbizitza eta bakea ahalbidetu nahi dituz-te. Partehartzea eta Giza Eskubideak sustatzen dituzte, ezeinmotako bazterketen aurka. Hezkuntza Partehartzailea etaGatazken Irtenbiderako metodoak erabiltzen dituzte. Gazteak,besteak beste, Bidezko Merkataritzaz eta Ipar eta Hegoaldearenarteko harremanaz ohartarazi eta trebatzen dituzte. Seminarioakeskaintzen dizkiete bolondreseei, monitoreei eta kooperatzaile-ei. Aipaturiko seminarioak eta gazteen arteko topaketakChavesen, Coimbran, Pombalen, Alviton, Beijan, e.a, gauzatudira, eta Portugaletik kanpo, berriz, Timorren eta Cabo Verden.

MUGARIK GABE

Susana Correal • Edurne Rey

Casa de Asociaciones “Itziar”

Pza. Zabalburu s/n

01003 Vitoria-Gasteiz

Pais Vasco • España

Tlf.: 00-34-945 277385 • Fax: 00-34-945 265907

mugarik@teleline.es

1987an sortua. Kolektiboen gaitasunak azkartzea bilatzen du.Salaketa-lana eta munduan dauden ezberdintasunaren gainekosentsibilizazioa funtsezkotzat jotzen ditu. Talde honek munduosoko gizakien garapenaren aldeko apostua egiten du, eta aniz-tasunaren kontzientzia eukitzeko beharraz, emakumeek dutengarrantziaz eta desmilitarizazio eta bakearen kulturaz ohartaraz-teko beharra nabarmentzen ditu. Erakunde indijenen eta emaku-meen ekimenak laguntzen ditu. Euskalherrian, GarapenerakoHezkuntzaren barruan, sentsibilizazioa eta trebakuntza lantzenditu. Hezkuntza ikuspuntuari dagokionez, GarapenerakoHezkuntza, Kulturen Arteko Hezkuntza eta Bakearen AldekoHezkuntza uztartzen ditu. Hezkuntza alor formalean aritzen dabatipat (ikasle eta irakasleekin), haurren eta Lehenengo etaBigarren Hezkuntzan. Gehien jorratzen dituzten gaiak honakoakdira: Herri Indijenak, Generoa, Arrazakeria eta Kulturar-tekotasuna. Erakusketa andana egin dute eta langai didaktikoakprestatzen dituzte (CD.ak, gida didaktikoak…).

87

APEDI

Associação de Profesores para a Educação Intercultural

Ana Maria da Conceiçao Maduro da costa e Silva

Av. Da Liberdade, nº 3, 3º andar, sala 4

Lisboa • Portugal

Tlf.: 00-351-21-3425849 • Fax: 00-351-21-3225047

dir.apedi@mail.telepac.pt

Irakasleen elkarte hau Portugalen sortu zen. Berrikuntza peda-gogikoak lantzen dituzte, kulturen artekotasunari garrantzi bere-zia emanez. Europako Batasunaren aniztasun kulturalak beraketa Portugalen bizi eta inoiz koloniak izan ziren lurraldeetatikbertaratutako kolektiboek (Mozanbike, Angola, Cabo Verde,Timor…). ezinbestekoa egiten dute mota honetako hezkuntza.APEDI, horregatik hain zuzen, bai Portugalen eta bai EuropanGarapenerako Hezkuntza jorratzen duten irakasle elkarteekineta GKEekin anaikidetua dago.

IMVF

Instituto Marquês de Valle Flôr

Ana Isabel Lisboa Castanheira

Rua de S. Nicolau, 105

110-548 Lisboa • Portugal

Tlf.: 00-351-21-3256300 • Fax: 00-351-21-3471904

isabel.imvf@mail.telepac.pt

www.im-valle-flor-pt • www.odisseia2000.net •www.forumdc.net

Portugalen sortu zen 1951an. Ordutik, laguntza humanitarioa,Garapenerako Kooperazioa, Ipar eta Hegoaldearen arteko har-tuemanen gaineko sentsibilizazioa eta Garapenerako Hezkuntzajorratu ditu. Lehenengo Hezkuntzatik hasita eta Unibertsi-taterarte ikasle nahiz irakasleekin batera lan egiten du.Kooperazio proiektuetan murgilduta dago ere bai. Proiekzionazionala dauka, eta nazioartean portugesez mintzo direnherriekin harremanak ditu.

88

ISU

Instituto de Solidaridade e Cooperação

Ana Filipa Flores Encarnaçao

Travessa do possolo,11,3º

1350 Lisboa • Portugal

Tlf.: 00-351-21-3957831 • Fax: 00-351-21-3907206

isu@mail.telepac.pt

Associação Juvenil Tá a Mexer

Fernanda Helena Garcia Ferreira

Rua Almirante Reis, 57

2530-131 Lourinhã • Portugal

Tlf.: 00-351-917149285 • fernandelena@hotmail.com

Lisboan, Portugalen, sortu zen. Gazteen buruzagi eta hezitzaile-ak trebatzen ditu. Hezkuntza Popularra eta GarapenerakoHezkuntzatik eratorriko metodo partehartzaileaz baliatzen da.Hiritar arduratsuak sortzea da bere helburua, euren etxeetan,eskoletan, komunitateetan, gazte taldeetan eta nazioartekoelkartasunean aritzeko gauza izan daitezen. Hitzaldiak, ikastaro-ak, topaketak, hezkuntza tailerrak, Bidezko Merkataritza etaAisialdirako saioak antolatzen dituzte. Eragin lokala daukate

89

Angulo, Gloria. (2001) De Jomtien a Dakar. Diez años de ayuda ala Educación para Todos. Bartzelona: Oxfam/Intermón.

Bengoa, José. (1988). La educación para los movimientos sociales.

Betto, Frei. (1999).Desafíos para la educación popular en lacoyuntura de América Latina. Seminario Latinoamericano yCaribeño de Educación Popular.

Egile batzuk (2002) Alternativas Sur 1, Madril. CIP/FUHEM

Djeacoumar, Augustin. (2001) Construir la paz practicando laigualdad. INDP.

Domingo, Daniel. (2000) Sistema de educación maya. PRODESSA.

El Achkar, Soraya. (2001) Liberación dialógica del silencio: unaintervención político cultural. Red de Apoyo por la Justicia y laPaz.

Freire, Paulo. (1970) Pedagogía del oprimido. Siglo VeintiunoEditores.

Ghiso, A. (1998).De la práctica singular al diálogo con lo plural.Aproximaciones a otros tránsitos y sentidos de la sistemati-zación en épocas de globalización. Funlam.

Ghiso, Alfredo. (1998) Pedagogía/Conflicto. Pistas para decons-truir mitos y desarrollar propuestas de convivencia escolar.CESEP.

Hernández, Isabel & Cipolloni, Osvaldo. (1985). El educadorpopular y la vida cotidiana. Dos experiencias entre comune-ros mapuche. CEAAL.

Hountondji, Paulin J. (1997) Culturas africanas y mundialización:una llamada a la Resistencia. Africans on Africa series, IdocIntern. 28, 4.

Illich, Ivan & Lüning, Hildegard. (1979) La escuela y la represiónde nuestros hijos. Sociedad de Educación Atenas.

INDP. (2001).Educación para el desarrollo.

Iniciativas de Cooperación y Desarrollo. (2002) Proceso deSistematización del grupo de trabajo de voluntariado de laCONGDE. Madrid.

Jara, O. Para sistematizar experiencias. IMDEC. 1997.

Maalouf, Amin. (1999) Identidades asesinas. Alianza Editorial.

Morin, E. (1999) Los siete saberes necesarios para la educacióndel futuro. Barcelona. Paidós.

Petrella, Ricardo. (2001) La educación víctima de cinco trampas.

PNUD. Informe sobre Desarrollo Humano 2002. Mundiprensa..

Egile Batzuk (2000) Educación para el desarrollo. Una experien-cia europea de formación y de investigación-acción en EDdestinada a animadores-as de jóvenes. POLYGONE.

Rodrigues Brandao, Carlos. (1985) A educaçao como cultura.Editora Brasiliense.

Rovillos, Raymundo D. (1999) La educación y el DecenioInternacional de los Pueblos Indígenas. Echoes 16.

XXI. Menderako Hezkuntzari buruzko Batzordeak (1999).Hezkuntza: altxor ezkutua. Gasteiz, Eusko Jaurlaritza.

www.webpolygone.net

Iturriak eta bibliografia

INSTITUTO DE ESTUDIOS SOBRE DESARROLLO Y COOPERACIÓN INTERNACIONALNAZIOARTEKO LANKIDETZA ETA GARAPENARI BURUZKO IKASKETA INSTITUTUAUNIVERSIDAD DEL PAIS VASCO - EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA

COMISIÓN EUROPEADG Desarrollo

240 x 210 contraportada 26/3/03 12:32 Página 1