KLIMA ALDAKETA BUKATU DA EPELKERIAZ JOKATZEKO GARAIA · zabal eta eraginkorra adosteko, erabateko...

2 0 1 5 e k o u r r i a r e n 2 5 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 8 0 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

KLIMA ALDAKETABUKATU DA EPELKERIAZ JOKATZEKO GARAIA

2015EKO URRIAREN 25A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia:Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Diseinua: SergioLabrador. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi,Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena: Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza: Euskal Herria eta Espainia: asterokoa, 145 euro;hilean bi ale, 77 euro; hilean behinekoa, 41 euro. Besteatzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. Komunikazio BiziagoaS.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

2 0 1 5 e k o u r r i a r e n 2 5 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 8 0 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

KLIMA ALDAKETABUKATU DA EPELKERIAZ JOKATZEKO GARAIA

Azaleko muntaia:DANI BLANCO

Azala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA ASTEKO GAIA

KLIMA ALDAKETA Munduaren geroak errezeta berriak beharditu. UNAI BREA / 4

PERTSONAIAJUANJO BARQUILLA: «Jendeari harrigarri zaio inon baino kafe

edo te hobea hartzea Agurainen!». MIEL A. ELUSTONDO / 10

GAIAKAITOR ZABALGOGEAZKOA, MUGARIK GABEKO MEDIKUAK:

«Gobernuentzako aitzakia gara, baina guk tirita jartzen dugu,ez gara konponbidea». MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 15

IRITZIAREN LEIHOAKATALUNIAKO ETORKIZUNARI BEGIRA

ASIER BLAS MENDOZA / 18AZAL APAIN IÑAKI MURUA / 20JARRERA KRITIKOA JESÚS MARI GONZÁLEZ MARTÍNEZ / 21PABLO SASTREREN ARTIKULUARI ERANTZUNEZ

ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 22GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Badugu alternatiba. OIHANA ETXEBARRIETA / 20

ERDIKO KAIERA‘URA IXURIRIK’ ERESIA Gizonezkoek taldean obratuko dute

andere oreinaren ehiza. ITXARO BORDA / 23GALTZAGORRI ELKARTEAK 25 URTE Irakurle harrobia

zaintzen. ITZIAR UGARTE IRIZAR / 26 LITERATURA IGOR ESTANKONA / 28MUSIKA IKER BARANDIARAN / 29TELESAILAK GAIZKA IZAGIRRE / 30DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 31LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 32l BIZI BARATZEA, EMAN ETA HARTU / 33

ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 34DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 35IHESI MUGAKO BIDEA (BERA-URRUÑA) Mugako kontuak,

belarrira. NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROAABKHAZIA Kaukasoko nazio txiki baten independentzia

prozesua. IBAI TREBIÑO / 40TXANPONAREN BESTE ALDEAK Etxearen alokairua lan

sozialaren ordainetan. ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA / 43EUSKARA IKASLEAK ONLINE Orotariko euskaldunak lotu

ditu sareko mintzapraktikak. IURE EIZAGIRRE / 44EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Baratze bat nahi dizut egin Siria setiatu honetan.

PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko urriaren 25a, 2.480. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

KLIMA ALDAKETA

1995ETIK URTERO EGIN DA klima aldaketariburuzko NBEren goi-bilera, ingelesezkoCOP siglekin ezaguna. Aurtengo azaroaren30etik abenduaren 11ra bitartean egingo dahogeita batgarrena (COP21) Parisen, etahonezkero nonahi entzun eta irakurrikozenuenez, inoiz egindako garrantzitsuenaizan daiteke. Horren zergatia labur azaltzenda: urte askoan luzamendutan ibili ostean, iri-tsi da garaia munduko estatuek behingozklima aldaketari aurre egingo dion akordio

zabal eta eraginkorra adosteko, erabatekoklima-hondamendia saihestu ezingo dugununea gertu dugu eta.

Hala diote zientzialariek, eta ia munduguztia bat dator ondorioei dagokienez. Bainagauza bat da diagnostikoa onartzea, eta bestebat, askoz zailagoa, zientzialariek gomenda-tzen dituzten neurriak politika errealetantxertatzea. Hori da klimaren gailurren histo-ria laburrak orain arte eman digun irakaspe-netako bat.

Sistema aldatu, ez klima. 2009an Kopenhagen egindako klimaren gailurrean gizarte zibilekomugimenduek plazaratutako leloa indar biziz dator atzera, abenduan Parisen egitekoa den

bilkura historikoaren atarian. Zientzialariei jaramon egitera, agortzear da beroketaglobalarekiko epelkeriaz jokatzeko garaia. Ez da falta, hala ere, Parisko COP21en porrota

dagoeneko iragarri duenik, egoera honetara ekarri gaituzten planteamenduak berriro mahaigainean ikusita.

| UNAI BREA |

Munduaren geroakerrezeta berriak behar ditu

KR

ISK

RÜ

G-C

C B

Y

2015EKO URRIAREN 25A4 �

ASTEKO GAIA

COP21en gailurraren helburua KyotokoProtokoloa ordezkatuko duen nazioartekoakordio globala hitzartzea da, hura 2012anagortu baitzen –2020ra arte luzatzea erabakizen–, eta oraingoz ez baita lortu maila berekoitunik adostea. Kyotokoak ez bezala, Pariskohitzarmenak munduko herrialde guztiei era-gingo die; hala, bilkura hasi orduko denekaurkeztu behar dituzte euren asmoak berote-gi efektuko gasen (BEG) emisioak murrizte-ko.

Ekarpen guztiak batuta, ondorioa izanbehar da planetaren batez besteko tenperatu-ra globalaren igoera ez dadila izan 2 ºC-tikgorakoa 2100. urterako, erreferentziatzatindustrializazioaren aurreko garaia hartuta–orain 0,8 ºC-koa da igoera hori–. Hortikgora oso zaila izango da klima aldaketarenondorioei egokitzea, IPCCk, 1998an sortuta-ko nazioarteko adituen lantaldeak, honezkeroargi utzi duenez. Izan ere, nahikoa lan izangoda dagoeneko saihestu ezin izango duguneraegokitzea.

Beste gauza garrantzitsu pare bat ere esanzuen IPCCk iaz emandako txostenean –bos-garrena, erakundea sortu zenetik–: batetik,klima uste genuena baino azkarrago aldatzenari dela, eta horren ondorioak aurreikusitako-ak baino latzagoak direla; bestetik, zalantza-rik gabe giza jardueraren ondoriozko gasisurketa dela egoera horren eragile nagusia.Mende amaierarako karbonorik gabeko eko-nomiarantz jo beharko genuke, mehatxuasaihesteko. Eta neurriak lehenbailehen har-tzen hasi beharra dago.

2,7 gradutan gaude momentuzIaz Liman egindako COP20 goi-bileran ados-tu zenez, munduko herrialde guztiek berenmurrizketa asmoak –INDC ingelesezkosiglekin ezagunak– aurkeztu behar zituztenaurtengo urriaren 1a baino lehen. Horrenostean, NBEk azaroaren 1era arteko epeaizango du INDC guztien sintesia egiteko, etasintesi hori da COP21ean negoziatuko dendokumentu garrantzitsuenetako bat.

Lerro hauek idazteko unean, urriaren erdi-erdian, 70en bat herrialdek ez dituzte orain-dik euren asmoak agertu, bai ordea gehienigortzen dutenek (ia emisioen erdia AEB,Txina eta Europar Batasunari zor zaie).

Climate Action Tracker webgunean ageridenez, aurkeztutako helburuak aintzat hartu-ta aurreikus daiteke beroketa 2,7 ºC-koa izan-go dela; beste iturri batzuen arabera, hiru gra-duraino ere irits liteke. Balio bezaerreferentziatzat Ibon Galarraga BasqueCentre for Climate Change-ko (BC3) ikerla-riak emandako datu honek: emisioen ikus-puntutik ezertxo ere egingo ez bagenu, 3,6eta 4,2 ºC bitarteko beroketara joko genuke.

Zientzialariei zaila suertatzen zaie horrekzer ondorio zehatz ekarriko lukeen aurreikus-tea, baina ohartarazi dute gaur ezagutzendugun zibilizazioa bateraezina litzatekeelahain tenperatura igoera handiarekin.

Kyotoren porrota...Galarraga ingurumen-ekonomialaria da, etahurbiletik jarraitu ditu azken urteetako klima-ren goi-bilerak. Aurrekariez mintzatu zaigu

Gizarte zibileko taldeugarik, tartean Bizi!

mugimenduak, deitudute Parisen egingo diren

mobilizazioetara,COP21ak irautenduen denboran.


AN

ALI

BSC

H/

IPS

KLIMA ALDAKETA


lehenik, hots, Kyotoko Protokolo honezkeroagortuaz: “Balorazioak bi alde ditu. Alde ins-tituzionalari begira akordioa interesgarriaizan zen, ingurumen arloan inoiz lortu denhandiena baita”. Ez du funtzionatu, baina.

Kyotoren helburua, askoren ustez xumee-gia, 2012rako BEG emisioak 1990. urtekoakbaino %5 txikiagoak izatea zen. Porrotabegien bistakoa da: jaitsi beharrean, CO2 etaenparauen isurketak igo egin dira. 2013koak%61 handiagoak izan ziren 1990ekoak baino.

Hainbat arrazoik azaltzen dute, Galarraga-ren esanetan, protokoloak huts egin izana.Batetik, BEG igorle historiko handiena,AEB, akordioa indarrean sartu aurretik irtenzen bertatik. Bestetik, Kyotok 40 herrialdebaino gutxiagori ezarri zien emisioak gutxi-tzeko –edo, zenbait kasutan, langa batetikgora ez igotzeko– beharra; 90eko hamarka-dan industrializatuenak zirenei, hain zuzen.

Hala, akordioak ez dakarkio inolako bete-beharrik gaur egungo isurle handiena denTxinari, ez eta azken urteetan nabarmen hazidiren beste batzuei: India, Brasil... Gainera,2012an hitzarmenetik irten ziren Kanada,Errusia eta Japonia, besteak beste. Gaur egunprotokoloan geratzen diren herrialdeek mun-duko emisioen %15 baizik ez dute eragiten.

... eta KopenhagerenaTresna herren horren ordezkoa 2009anKopenhagen egindako goi-bileran adostubehar zen, baina gailur hura porrot handiaizan zen; hala iritzi zioten parte hartu zutengobernu askok eta talde ekologista guztiek.Aurreikusita zegoen hitzarmen loteslearenordez, azken unean Txinak eta AEBek inpo-satutako akordio politiko bat onartu zen,

borondatearen araberakoa. Besteak beste,beroketa globala bi gradutik gorakoa ez izate-ko helburua adostu zen Kopenhagen.

“Kopenhage porrota izan zen, bai, baina ezhainbestekoa”, uste du Ibon Galarragak;“itxaropenak oso handiak ziren, bai, baina ezziren errealistak, argi zegoen AEB eta Txinaez zeudela akordio loteslera iristeko prest”.Bilera hartatik atera ziren gauza onen artean,Klimaren Funts Berdearen sorrera aipatu duBC3ko ikerlariak: klima aldaketaren ondorioeiaurre egiteko herrialde pobreenetarako diru-laguntza, herrialde garatuetako gobernuek etasektore pribatuak elikatu beharrekoa.

2020tik aurrera urtero 100.000 milioi dolarjartzea da asmoa –oraingoz kopuru horrenhamarrena bildu da–, baina sei urte igaro diraeta oraindik ez dago argi funtsak nola fun-tzionatuko duen, ekologistek kritikatu dute-nez. Greenpeaceko Tatiana Nuñoren berbe-tan, egiteke dago oraindik horri buruzkobide-orri argi bat, herrialde bakoitzak zenbatdiru eta zer irizpideren arabera ipiniko duen,eta diru hori nork eta nola kudeatuko duenzehaztuko duena; momentuz, Munduko Ban-kua ari da administratzaile lanetan. Parisenebatzi beharreko puntu garrantzitsuenetakobat izango da.

Akordioa loteslea izango da?COP21en webguneak dio bileraren helburuadela klimari buruzko hitzarmen unibertsal etaloteslea lortzea, historian lehenbiziko aldiz.Zalantza gutxi dago gobernu guztiek –edoia– sinatutako akordioren bat izango dela,gauden-gaudenean iritzi publikoak nekezonartuko lukeelako besterik, baina ikustekodago loteslea izango den.

Azken urtebeteanTxinak eta AEBek,munduko bi igorlenagusiek, hainbategitasmo aurkeztu

dute berotegiefektuko gasen

emisioak gutxitzeko.Jarrera aldaketa

horrek itxaropenapiztu du,

konpromisoakoraindik apalak

diren arren.Argazkian, Wen

Jiabao eta BarackObama, 2009koKopenhageko

klimaren gailurrean.Orduko hartan, bi

gobernuen jarrera izanzen bilkuraren

porrotaren arrazoinagusia.

PET

ESO

UZ

A


KLIMA ALDAKETA

2013KO URRIAREN 6AN, IPCCkbere bosgarren txostenaren lehenzatia aurkeztu eta egun gutxira,estreinako Alternatiben Herriaegin zen Baionan, Bizi! elkarteakantolaturik. 12.000 lagunek hartuzuten parte, eta gerora izen bera-rekin sortu diren ehundik goraekimenen abiapuntua izan zen.Euskal Herrian ez ezik, Alternati-bak izan dira Frantziako Estatuosoan eta Europako beste zenbaitlurraldetan ere.

Klima aldaketa larritasunezkoauzia dela azpimarratzea da Bizi!-ren, eta oro har, han-hemen egitendiren Alternatiben xedea. Haatik,arazoaz baino, irtenbideez mintza-tu nahi dute. Azken batean, Alter-natiben Herri bat azoka bat da,beroketa efektuko gas isurketagutxitzeko egin daitezkeen jardue-ren erakusleiho bat. Hamaika arlo-tan daude alternatibak: laboran-tzan, eraikuntzan, energian,birziklapenean...

Bizi!-ren esanetan, honezkero400.000 pertsona inguruk hartudute parte Alternatiba markarenpean egindako ekitaldietan. Kopu-ru gizen hori ekainetik irailerabitartean egindako AlternatibaItzuliaren arrakastak azaltzen duhein handi batean. Parte hartzai-leek bizikletara igo –kasu gehiene-tan, pertsona bat baino gehiagokotandemetara– eta 5.000 kilometroegin zituzten Baiona eta Parisartean, abenduan Frantziako hiri-buruan egingo den COP21 klima-ren gailurrean benetako irtenbi-deak onar daitezela eskatzeko.

Urriaren 24an, Bilbon Urriaren 10 eta 11n egin zen Eus-kal Herriko laugarren Alternati-ben Herria, Donibane Garazin–aurrez, eta Baionakoaren ostean,Ziburun eta Donostian izanziren–, 3.500 lagunen parte har-tzeaz. Lekukoa Bilbok hartuko duurriaren 24an, Klima Aldaketarenaurkako Nazioarteko Eguneanhain zuzen, Euskal Herriko Esku-

bideen Karta Sozialak antolatutaeta Bizitza burujabea eskubide osozgoiburuarekin.

Aurreko Alternatiben olatuaaprobetxatuz eta izen bera erabilizantolatu arren, Bilbokoan klimaaldaketa ez da izango ardatz nagu-si bakarra. “Jendartea eraldatubeharra aldarrikatu nahi dugu”,esan digu Liz Quintana ekimena-ren bozeramaileetako batek, “ada-bakien ordez errotiko irtenbideakjarriz, eta ez klimaren arloan baka-rrik”.

Bilboko Alternatiben Herriakbost auzo izango ditu, denak AldeZaharrean edo haren inguruan

kokatuak, eta bakoitza arlo batieskainia: natura; ekonomia sozialeta eraldatzailea; demokrazia etaburujabetza; hezkuntza eta kultu-ra; eta bizitza duin eta askotariko-ak.

Pertsonen beharrak erdiguneanjartzen dituen eredu soziala alda-rrikatu nahi du Eskubide SozialenKartak. Quintanaren esanetan,“gutxiagorekin bizitzen ikasibeharko dugu beste irtenbiderik ezdugulako izango, baina kontua dagutxiagorekin bizitzea hobetobizitzea dela, kontsumoan oinarri-tutako eredu honek ez gaitu-etazoriontsuago egiten”.

BIZ

I!W

W.C

OT

EBA

SQU

E.N

ET

3.500 lagun bildu ziren urriaren 10 eta 11n Donibane Garaziko Alternatiben Herrian (goiko argazkian).

Behean, ekainetik irailera egindako Alternatiba Itzuliaren irudia.

Alternatiben Herria: soluzioen erakusleihoa

�8 2015EKO URRIAREN 25A

KLIMA ALDAKETA

Ibon Galarragak, esaterako, ez du halauste: “Bakoitzaren zeregina jasoko duendokumentu motaren bat adostuko da, etahurrengo urteetan lan handia egin beharkoda horren inguruan”. Nolanahi, baikor azal-du da BC3koa, uste baitu Parisen aurrerapau-so esanguratsuak emateko osagaiak egonbadaudela, besteak beste AEB eta Txinarenjarrera inoizko zabalena izatea.

Galarragak bezala, Parisen egosiko denhitzarmena loteslea izango ez dela pentsatzendu Txetx Etxeberri Bizi!-ko kideak, bainaharen kasuan gailurrak eman dezakeenazezkor egoteko arrazoia da hori. “Kyoton ezbezala, orain estatu bakoitzak erabakiko duzein konpromiso hartu, eta gainera ez zaiozigorrik ezarriko betetzen ez duenari”, adie-razi zuen Etxeberrik irailean, AlternatibaItzulia amaitzear zela Gara egunkariari eman-dako elkarrizketa batean.

COP21 porrota izango dela iragartzekobeste arrazoi batzuk ere azaldu zituen Bizi!-ko kideak: “Eztabaidagai nagusietako batzukalboan utziko dituzte, hala nola energia fosi-len ustiaketari dagokiona”. Etxeberrik bereegiten du klima hondamena saiheste alderaerregai erreserben bi heren –batzuek diote%80– lurpean uzteko aldarrikapena.

Eskari horrekin bat dator, halaber, Ekolo-gistak Martxaneko Javier Andaluz: “Klimaaldaketaren erronkari behar bezala aurre egite-

ko, erregai fosilen kontsumoan oinarritutakoeredua alboratu eta pertsonengan, hurbiltasu-nezko kontsumoan eta energia berriztagarrie-tan oinarritutako beste batera jo behar dugu”.

Bi graduko muga benetan da segurua?COP21 ez da parametro horietan jokatuko,bistan dena. Naomi Kleinek This changeseverything (Honek dena aldatzen du) liburuandio ez ditugula egin emisioak benetan murriz-teko egin behar ziren gauzak, araurik gabekokapitalismoarekin bateragarriak ez direlako.Bide batez, arrisku-mugatzat 2 ºC-ko beroke-ta aukeratu izana erabaki politikotzat jotzendu Quebeceko idazleak –eta ez da hala usteduen bakarra–, “ahalik eta pertsona gehienbabestearekin baino, gaur egungo sistemanahalik eta buruhauste ekonomiko gutxiensorraraztearekin du zerikusia”.

Ildo beretik doa talde ekologista gehienekmunduko gobernuei egiten dieten eskaera:ahalegindu daitezela segurtasun langa 1,5 ºC-ra jaisten. “1,5 ºC? Dagoeneko ez dago horilortzerik”, esan digu Ibon Galarragak, “eta 2ºC-ak ez gainditzea ere ez da erraza izango”.

Kapitalismoa gainditzeko akuilu ezin hobeaNaomi Kleinek ondo egina du bere liburuarenizenbururako hautua. Haren tesia da klimaaldaketa ez dela krisi soila, sistema sakonki eral-datzera behartzen gaituen mehatxua baizik.Bestela esanda, kapitalismoa gainditzera. Hala,mehatxua aukera bihurtzen da: gas isurketaknahitaez murriztu beharra mundu justuagoalortzeko aitzakia ezin hobea da, Kleinen ustez.

Egoera larrian gaude klima aldaketarenaurkako borrokan alferrik galdu ditugulako bihamarkada, dio Montrealeko idazleak, etadagoeneko ez dago erdibiderik. Galdera da eaplaneta hoztu ahal izango den merkatuen etahazkunde ekonomikoaren logikaren barruanmantenduz. Batzuek baietz uste dute. “Orainarteko diseinuak huts egin du, baina merka-tuak soluzioaren parte izan behar du merkatuekonomia batean bizi garelako”, Ibon Gala-rragaren hitzetan.

Orain arte soluziotzat proposatu direnmekanismo guztiak egongo dira Pariskonegoziazio mahaian. Soluzio faltsuak, sistemaaldatu gura dutenen iritziz. Beste hamarkadabaterako eskuak lotuta utziko gaituen akordiohutsal bat baino, batzuen ustez hobe litzatekeCOP21etik esku hutsik baina aukera guztiakzabalik ateratzea. Arazoa da ez dela egongoplanak berregiteko beste hamarkadarik.Berandu gabiltza, eta hori IPCCk dio, ez eko-logistek. Izan ere, Kyotokoa ordezkatukoduen akordioa indarrean jartzeko 2020raitxarotea luzeegi itxarotea dela uste duenik ezda falta. Historiak epaituko gaitu. n

BEROTEGI EFEKTUKO gasez (BEG)hitz egitean CO2 izaten dugugogoan, baina hori ez da egu-ratsera botatzen dugunbakarra. “Metano emisio-ek, adibidez, elikadurare-kin dute zerikusia batezere”, argitu digu BC3koIbon Galarragak. Zehaz-ki, okela ekoizpenarekin.Atmosferara metanoa isur-tzen duten “behi eta txerrigehiegi dago, beraz aldaketakezarri beharko dira dietan”.

IPCCren txostenetan bezala,BC3ko ikerlerroetan ondo kontuan izaten da elikagaienekoizpenak klima aldaketan duen eragina. Haragi eta esnekigutxiago kontsumitzeak, zenbait BEGen isurketak murriz-teaz gain, mesede egingo liguke osasunaren aldetik. “Jakina,normalean jendeari ez zaio gustatzen inork esatea zer janbehar duen, baina politika egokiekin halako aldaketak lordaitezke”, gaineratu du Galarragak.

Beroketa apaltzeko,jan okela gutxiago

BUB

BY-

CC

BY


PERTSONAIA

Tearen mundua engainuz betea dela esanezhasi zatzaizkit, hor zehar dabilen teak ez duelakalitaterik.Te onak kolorea behar du, gustua, aroma,gorputza, intentsitatea, sakontasuna… etahori te onek baino ez dute. Hor zehar dabil-tzan teek ez dituzte ezaugarri horiek guztiakorekaturik. Pentsatu ere ez! Kalitatean ber-tan, hiru puntu dituzu: ona, oso ona, etabikaina. Ez dago te txarrik, gustu txarrekoterik. Tea hartu eta ordu erdira edo berrogeiminutura igarriko diozu haren kalitateari, tea-ren efektuak datozkizunean, haren antioxi-danteak organismoan lanean hasten zaizkizu-nean; lasai, ir ribarrez hasten zarenean,erlaxatuta, baina, guztiarekin ere, hau eta huraegiteko gogoz. Horrek esan nahi du tearenpropietateak egoki barneratu dituzula. Bainahori kalitatezko teek baino ez dute ematen.

Harrigarria!Ez hain harrigarria ere! Hara, amak haurrarititia ematen diolarik, ama bera ongi elikaturikbaldin badago, bularra emanez antigorputzakiraganaraziko dizkio haurrari. Teari dagokio-nez, berdin: ama-landarea baldin badugu,ongi kokatua baldin badago, gaitzik gabekolurrean, ongi ureztatua, inausia, garbitua,intsektuetatik babestua… bada, landare horiguztiz ongi egongo da. Haren aihenak pro-pietatez beterik egongo dira: kolorez, gustuz,aromaz...

Non da propietatez beteriko te hori? Agurai-nen, menturaz?Hasteko, teak ph jakin bat behar du, azidota-sun jakin bat, prezipitazioak, argi-ordu kopu-ru jakina, hezetasuna… Berotasuna, hezeta-suna eta lur ona, horiexek dituzute-landarearen egoera organolektiko perfektubaten oinarri. Horiek gabe, te ona izan gene-zake, baina te bikainik ez. Agurainen, diozu…Agurainen ezingo genuke gisako terik izan: ezdugu garaierarik –nahiz eta latitude itxurosobatean garen–, hotz handia, argi-ordu gutxi,gehiegizko ura… Dena dela, hor ere gorabe-herak dira: Irunberriko Josenea elkartekoek,esaterako, tea ateratzea lortu dute, te ona.Hala ere, nekez lortu ahal izango dute tebikainik. Europan, esaterako, tea era natura-lean inon haztekotan, Azoreetan baino ezgenuke modurik izango. Gainerakoan, tropi-ko aldera behar duzu nahitaez: Asia, India…

Te bikainik ez gurean, te sommelier aitortuabai, Agurainen.Profesionala izatea gustatzen zait. Egitendudana egiten dudala ere, gauzak ongi egitensaiatu izan naiz beti. Kafearen munduansartu naiz, kokteleriarenean, gastronomiare-nean, whiskiarenean… eta tearenean. Guztie-tan ere nire lana ongi egiten saiatu naiz. 28urte daramatzat ostalaritzan, eta batean etabestean ikasitakoa gaur egun baliagarri zaithan eta hemen prestakuntza ikastaroak ema-

JUANJO BARQUILLA

Ardoa erosten dugunean, organo erreguladoreak mama gozoa elaboratu du halako moldeznon guk ez baitugu ezer egin behar, botila ireki besterik. Teari dagokionez, geu gara

organo erreguladorea: hiru gramo te, 150 cl ur bakoitzeko. Horiez gain, aldagai dituguuraren tenperatura eta infusio denbora. Horra Juanjo Barquillaren lehenengo ikasgaia.

Ez azkena, horratik!

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Dani Blanco

«Jendeari harrigarri zaio inon baino kafe edo te hobea

hartzea Agurainen!»


JUANJO BARQUILLA

teko, nola te denda zabaldu nahi duen jendea-ri, hala coffee & tea dendak ireki nahi dituenari.Tearen industrietatik ere deitu izan nauteprestakuntza ikastaroak zuzentzeko, baitakafe saltzaileek ere. Hortaz, nirea ez da, bes-terik gabe, te master-eskolak ematea, baita tekokteleria edo te hotzak egiten erakustea ere.Oso mundu dibertsoa du teak.

Agurainera etorririk, patataren historia espero-ko nuke, laborantzaren iraganaz eta orainazmintzatzea, ez tearen gainean jardutea.Askok galdetu izan didate: “Zer ari haiz hiAgurainen?”. Jakina, haiek Madril, Bartzelo-na, Londres… dituzte buruan, baina ni zorio-

Juanjo Barquilla. (Gasteiz, 1970), aguraindarra, tesommelier ezagutua. Bizialdia darama ostalaritzan (koktel,kafe, te…), eta bere lanean onena izaten saiatu izan dabeti. Jakin-min handikoa, bidaiaria, abenturazalea… Pasiohandiz bizi du lanbidea. Kaliforniako San DiegokoInternational Tea Master eskolan ikasketak egin etaAguraingo kale nagusiko Jai Alai tabernan da harrezkero,kafe eta te bikainak eskainiz bezeroari. Hantxe du tearenbidezko zorionaren oinarrizko kanpamendua, askotarikokonpromisoek (dastatze- eta prestakuntza-ikastaroak,mintegi eta tailerrak, txapelketak eta gainerakoak)denbora galarazten ez diotenean, bederen.

NORTASUN AGIRIA


JUANJO BARQUILLA

naren bila nabil, ez ospearen, ez diruarenatzetik, eta hementxe naiz zoriontsu. Zorio-naren bila nabil, tearen bidetik. Gustatu ereegiten zait tea, jakina. Gure tabernan, JaiAlain, te onak ebaluatzea dagokigunean, das-tatu bat, eta esan izan dugu: “Heldu da tea!”.Te ona hartzen ari zarenean, heltzen da unebat non zoriontsu zauden, irribarretsu, etahori te onek besterik ez dute.

Nola heldu zinen tearen mundura?Bidaien bitartez. Beti izan naiz oso abentura-zalea. Marokon egin nuen lehenengo kontak-tua tearekin. Marokok ikaragarri edaten dutea, nahiz eta profesionalki edo etikoki gaizkiegiten duten tea, ura hiru aldiz irakiten baitu-te –eta hori ez da tearentzako ona–, azukreaere pila botatzen diote –eta hori ez da osa-sungarria–, Vietnamgo tea errezibitzen dute–Afrikan ez dago pestizida kontrolik eta,beraz, zernahi tek du sarrera–. Hargatik erosiohi da tea merke Marokon; merke, bainazeharo kutsatua. Marokora joan, inoren etxe-ra sartu eta, lehenengo gauza, tea eskainikodizute. Hango tabernetan ere, tea duzu fres-kagarri. Udan, te morunoa hartuko dizute–hots, te berdea, mendarekin–, gorputzahozten baitizu, ahoa irekiarazten… Neguan,aldiz, te berdea sibarekin, absentarekin, har-tuko dizute, epelgarri baituzu. Erritual hutsada Marokokoa: familian zaudelarik, gizonakprestatu ohi du tea; hura etxean ez baldinbada, andreak; eta, osterantzean, etxeko semenagusiak. Horrela eratuta dago.

Maroko izan zenuen tearen leiho. Nora jozenuen harrezkero?Maroko eta gero, hamaika herrialde ibili dituttearen arrastoan: Bielorrusia, Amsterdam,Alemania, Portugal, Brasil, Mexiko, Baha-mak, Thailandia… Noranahi joanik ere, osta-tu batean zein bestean nengoela, tea eskatzennuen, tearen mundua gustatu zaidalako beti.

Gainera, saltegietara joan eta tea erostennuen. Baina orduan ez nuen tearen gainekojakituriarik, eta poltsatxoetan erosten nuen.Harik eta konturatu nintzen arte. Halakorenbatean, gehiago jakin nahi izan nuen, etainternetera jo nuen.

Hantxe informazio guztia.Ez, bada! Atari guztietan ere informazio beraageri zen. Kopiatua edo errepikatua, beti bateta bera esaten zuten. Edo esaten zutena ezzen egia. Blokeatuta sentitu nintzen, etaAEBetara joatea erabaki nuen, Kaliforniara,te sommelier titulua ateratzeko espainolezkolehenengo master-eskolara. Astebete eginnuen han International Tea Master-en, etazortzi hilabeteko ikastaldi trinkoa Espainian.9,6 izan zen nire kalifikazioa, 10 zelarik nota-rik handiena.

Bejondeizula! Zergatik aukeratu zenuen tea?Ostalaritzatik nator, ostalaritzara noa, harakohark esango lukeenez. 17 urte nituenetik ezdut besterik egin, eta noranahi noala ere, betisaiatu naiz nire arloaz ikasten. 19 urte nituela,

Gakoa“Gakoa da te gramoak, ur gramoak, tenperatura etadenbora, lau parametrook batera bildu eta infusioorekatua egitea. Behar baino denbora gehiago uztenbadugu, gustu mingotsa izango du; hori berez ez datxarra, antioxidanteak eta kafeina baitiramingostasun horren eragile. Tenperaturak muga jakinbat gainditzen badu, gatz mineralak azalduko zaizkigu,eta tea gazi izango duzu; ez du zertan te txarra izan,baina desorekatua da. Horregatik, behin eta berrizegin behar ditugu frogak: mingots dagoela?‘Hurrengoan jaitsi egin behar dut tenperatura!’, edo‘Denbora gutxiago utzi behar dut infusioa egiten!’“.

galdera egin neure buruari: “Zer izan nahiduk hik heure bizian? Zerbitzari, menturaz?Bada, zerbitzari izango bahaiz, onena izangohaiz!”. Eta bidaia bat egiten nuenero, etakafetegi batera sartzen nintzenero, ona etatxarra ikusten saiatzen nintzen, biak, zereneta txarretik ere eurrez ikasten baita; onetikbezainbat. Ostalaritzan egiten diren akats etaokerrak, esaterako –eta, egiatan, hamaikaakats eta oker egiten da ostalaritzan–, ikasbi-de zaizkit: nire bezeroari okerrak ez transmi-titzen irakasten didate.

Kafea hartzeko ohitura askoz zabalduago dago,hala ere. Tea hobetsi zenuen zuk.Hor ere badut oharra egin beharrik. Euskadi-ko barista txapelduna naiz, Espainiako hiru-garrena. Ez larritu, barista hitzak “kafe mun-duan aditua” besterik ez du esan nahi.Kafearen munduan ere espezializatua naiz,alegia, aditua kafea elaboratzen, lantzen arinaizen kafearen jatorria ezagutzen, harenbarietatea eta xigortze-puntua detektatzen…Bai, bai, kafe mundua ez zait arrotz. Txapel-ketara joan eta neure kafea defendatu ohi dut.

Bestalde, kafe dastatze txapelketetan ere partehartu ohi dut. Azkena, aurten bertan, Madri-len, Espainiako txapelketan, eta seigarren izannintzen. Arabako txapelduna izan nintzen,hirugarrena txapelketa vasco-navarroan, lau-garrena Espainiakoan beste behin… Inoiz ereez naiz lehenengoa izan, lehenengoetatik ikas-tea gustatu izan zait beti. Atzean zaudelarik,lehenengoa ikusteko egokieran zaude. Lehe-nengoa norbera bada, bestek ikusiko zaitu.


JUANJO BARQUILLA

Azukrea“Tea dastatu egin behar da, baina azukrerik gabe,

teak azukrea baitu, berez. Azukreak, eztiak edozeinahi gozagarrik tearen kalitate eskasa ezkutatu

besterik ez du egiten. Inor ez da jatetxera sartu,eskatu, eta platerekoa dastatu gabe gatza botatzen

hasten. Lehenengo dastatzea da, eta ondorengozatzea, hala badagokio. Tearen edo kafearen

kasuan, alderantziz egiten dugu: lehenengo azukreabotatzen diogu, ondoren esnea, eta azkenik edan!Gutxik hartzen du tea eta esaten: ‘Ez du azukrerik

behar, dagoen-dagoenean hartuko dut’”.


JUANJO BARQUILLA

Te sommeliertzat zauzkate, guztiaren gainetik.Baina ez nuke titulu hori nahi. Ez nuke nahiinork ni honetan edo hartan bakarrik ikuste-rik, horrek lan handia, esfortzu sekulakoa etadedikazio demasa eskatzen dituelako. Taber-na dut Agurainen, baina horixe besterik ezda: taberna. Esan nezakeen delicatessen tabernadela, gastrobar bat, coffee-shop, kokteldegia…baina bezeroak hori ikusi eta exijitu egingoluke: kafe ona, te ona edo dena delakoa nahi-ko lituzke. Nik berriz, taberna izen hutsarenpean, horixe emango diot, produktu bat osoona, bezeroa harritzeko eran. Hainbat turistaetorri ohi da Agurainera, gurera heldu eta“taberna” besterik ez du ikusten kanpoan, ezcoffee-shop, ez te, ez gastrobar… Sartzen dela-rik, eta te aukera alimaleko hori ikusten due-larik, edo eskaintzen diogun teari urrup egi-ten diolarik… “Uau! Zer da hau!”, hotsegiten du. Herri txiki batean –nola baita Agu-rain–, Madrilen edo Bartzelonan edo inonbaino kafe edo te hobea hartzea, guztiz harri-garri zaio. Eta ondotik, ahoz ahoko komuni-kazioa hasten da, mezua lau kornerretara hel-tzen den arte: “Agurainen bada taberna batnon inoiz hartu dudan terik onena zerbitza-tzen baitute!”. Horrela egin dut nik bidea.

Agurainera beharko dugu hemendik atzera!Orain artean supermerkatuan erosi izan duguguk tea.Osasuna izan nahi baduzu, lehenengo-lehe-nengo, bota ezazu te hori zaborrontzira.Ingura ezazu te bat ona. Inor ez doa dendaraiazko tomateak erostera, ezta? Badira, halaere, horrelako tomateak: izoztuak dituzte, etatomate sasoia delarik, ateratzen dituzte etasalgai jartzen. Jakina, tomate hori ez dagoheldua, eta ez du gusturik. Hiru hilabete daaguaembrujada.com weba ireki nuenetik eta,bertan, kalitate txikiko teak, kalitate ertaine-koak, eta kalitate bikainekoak ditut salgai, jen-deak, duen diruaren eta te kulturaren arabera,aukera dezan. Bada esaera bat, txinatarra:“Onak ezagutu aurretik, txarrak ezagutubehar dira”.

Ez dago gaizki esana.Ez duzu etxean hogei te mota izan beharrik.Hiruzpalau izatea nahiko da. Animoaren ara-bera, te batera edo bestera joko duzu. Lasaizaudelarik, ez duzu kafeina dosi handiko terikhartzera joko: seguruenera, te zurira jokoduzu. Aldiz, ekintza nahi duzularik, mugi-mendua, mendira joan, abentura… ezinhobea duzu te berdea, mineral eta antioxi-dante asko emango baitizkizu, kafeina ema-nez batera erlaxatu ere egingo baitzaitu. n

“Zenbait te hain dira xamur, ezen nahikoa baitahari gatz pixka bat botatzea, hur xehea, zer-bak, oliba-olio tanta batzuk, limoi zukua etaIdiazabal gazta, sekulako pintxo goxoa egite-ko. Jarri hori zure bezeroari tearekin batera,eta irabazia duzu bezero hori betiko!”.

Bezeroa

AZKEN HITZA


Siriako gatazka gertutik ezagutzen du Aitor Zabalgogeazkoa bilbotarrak. 2012tik han aritu daMugarik Gabeko Medikuko kidea, baina segurtasun arrazoiengatik Turkiako ordezkaria dagaur egun. 2006tik 2012ra, erakundearen zuzendari nagusia izan zen Espainiako Estatuan.Nazioarteko laguntza ereduaz, politikaz, hedabideez… eta egiten duten lanaz jardun dugu.

1971n sortu zen MGM, nazioarteko laguntzareneraginkortasun falta gainditzeko. Oraindik eregabezia hori nabari duzue instituzioen aldetik?Instituzioen aldetik bakarrik ez, baita laguntzahumanitariorako sisteman ere, horretan jardu-ten dugun erakundeak barne. Eta gatazken etahondamendi naturalen dimentsioa eta konple-xutasuna handitu baino ez da egin berrogeiurteotan. Honek esan nahi du etengabe egoki-tu behar dugula, baina instituzioak eta nazioar-teko laguntzarako erakundeak ez dira gai errit-mo horri aurre egiteko. Siriako gatazkaadibidez, teorian gerra zibil bat da, bainaerrealitatean, eskualdeko eta nazioarteko akto-reek dituzten esku-hartze guztiak aintzat har-tuta, gutxienez eskualde mailako kategoriaeman beharko genioke, hamabost herrialdebaino gehiago daudelako gatazkan inplikatuta,eta Irak, Libano, Jordania edota Turkiari eragindielako. Horrelako gatazka bat lehertzen etaenkistatzen utzi du nazioarteko komunitatea-ren eta eskualdeko botereen pasibotasunak.

Batetik nabarmendu beharko genuke hala-koei aurre hartzeko gaitasun politiko eta diplo-matiko eza; bestetik, egoera lehenbailehenkonpontzeko esku-hartze politiko eta milita-rrerako gaitasun falta; eta azkenik, sistema etaezintasun horretan guztian sarri galdua gera-tzen dela laguntza humanitarioa. Gerrei etaGenevako Hitzarmenei buruzko legeak berri-kustea funtsezkoa da, eta erabakiak hartzekobeste modu bat adostu behar du Nazio BatuenErakundeak, bestela proposatzen duen edo-zein ekintza sistematikoki blokeatuta geratzenda eta laguntzarako aukera baino ez du, ezindu soluzio politikorik aurrera atera. Finantza-

zio arazoa ere handia da: Nazio Batuetaradoan kopurua herrialdeek erabakitzen dutena-ren esku dago eta gatazka asko finantzaziorikgabe geratzen dira. Adibidez, duela hamar baturte lurrikara izugarria izan zen Bam-en [Iranhegoaldean], direnak eta ez direnak aginduzituzten, eta gero nazioarteko komunitateak

«Gobernuentzako aitzakia gara,baina guk tirita jartzen dugu,

ez gara konponbidea»

AITOR ZABALGOGEAZKOAMUGARIK GABEKO MEDIKUEN ORDEZKARIA TURKIAN

“Paradigmatikoa da: mugako 200.000 errefuxiatuak arazoa dira 400 milioibiztanleko Europar Batasunarentzat, baina 6 milioi errefuxiatu ez dira arazo izan

80 milioi biztanle dituzten Turkia, Jordania eta Libanorentzat”.

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |RAUL BOGAJO / ARGAZKI PRESS


AITOR ZABALGOGEAZKOA

agindutakoaren %40 bete zuen, Iran zelako.Eta berdina azken hondamendi naturalenkasuan, Haitiko lurrikara adibidez.

Medikuntza independentea da zuen filosofia,ideologiarik gabea. Presio politiko, ekonomiko,militar eta erlijiosorik jasaten duzue?Gu medikuntza humanitarioaz mintzo garenarren, interesak ez dituen medikuntzaz, guredefinizioa politikoa ere bada, funtsean. Etapresioak bai, asko ditugu, batez ere gatazke-tan, non nazioarteko eskubide humanitarioakerrespetatuaraztea etengabeko borroka den:medikuntza-misioen kontra ez dezatela era-sorik egin, ospitaleen eta langileen kontra…Sendagaien ikerketa eta garapenerako funtsekonomikoak lortzea ere borroka handia da,batik bat gutxi garatutako zonaldeetan osohilgarriak diren gaixotasunei begira.

Tokiko gobernuei aurre egin behar izaten diezue?Leku asko eta askotan ez gara ongietorriak.Turkian lan egin ahal izateko baimena zortziurteren ostean lortu dugu, Sirian lan egitenutz gaitzaten hamar urte daramatzagu hartu-emanean, eta toki ugaritatik ostikoka botagaituzte. Ez gaituzte gustuko, gu egoteak age-rian uzten duelako arazo handi bat dagoelaeta lekuko gobernua ez dela gai bertako pro-blema sozial eta medikuei aurre egiteko.

Sorospena edo laguntza ematea batetik, lekukoegoera aldatzeko erremintak eskaintzea beste-tik. Dikotomia horretan, non kokatzen zarete?Sorospen eta laguntza praktika da gurea, nahizeta argi dagoen askoz ere lan gutxiago izangogenukeela garapenen laguntzara edo gatazkenprebentziora bideratutako politika hobeakbaleude. Beraz, aurretik ahalegin politiko,sozial eta ekonomikoan inbertitzea eraginko-rragoa da, baina egia da baita ere ondorioakiristen direnean ezin dugula jendea hiltzen utzi.

Gobernuz Kanpoko Erakundeak aitzakia zaretegobernuek euren ardurei iskin egiteko?Bai, aitzakia gara beti, sistemaren parte, bainaguk tirita jartzen dugu, ez gara konponbidea,eta gizarteak hori ulertu behar du: laguntzahumanitarioa da zartakoa hartzen duzuneanjartzen dizuten anbulantzia, baina anbulan-tziak ospitalerik gabe ez du ezertarako balio.Zartakoak gerta ez daitezen nazioarteko era-

kundeek zenbat eta erabakimen handiagoaizan eta finantzazio handiagoa bideratu,hobe. Hiesa eragiten duen GIB birusari aurreegiteko Afrikan azken urteotan askoz gehia-go inbertitu izan balitz, inpaktua ez zatekeenhain handia izango; Haitin garapen on bateanindarra jarri izan balitz, lurrikarak ez zukeenhain ondorio lazgarririk utziko; atzerri politi-ka egokiagoa egingo balitz Ekialde Ertai-nean, ziurrenik ez zatekeen gertatuko Libia,Irak edo Sirian jazotakoa...

Ezberdina al da errefuxiatuak artatzea, gerradagoen herrialdean aritzea, gosetean nagusi denlurraldeetan jardutea, epidemiei aurre egitea…?Egoera bakoitzak hurbiltasun eta erantzunezberdina eskatzen du, baina nagusiki hiruerrealitate bereizi ditzakegu: gerra guneetan,sartu eta bertan lan egin ahal izango dugulanegoziatzea eta ziurtatzea da arazo nagusia.Afganistanen jasan berri dugun bonbardaketak[AEBetako tropek MGMren egoitza bonbar-datu zuten urri hasieran] edo Siria, Somalia etaabarreko bahiketek erakusten dute, kirurgiaedo trauma egiteko oso prestatuta egonagatik,lekuan lan egiteko ziurtasunik ez badugu ezgarela eraginkorrak. Goseteetan, erronka han-diena da eskura dauden aurrerapen mediku etazientifiko guztiak egokitzea, baina askotan ezdugu erreminta nahikorik, eta sarri berriegiakdira, probatu gabe daude eta arazo etiko etapolitikoak daude tartean. Eta hondamendinaturaletan eta biztanleen desplazamendu han-dietan, lehentasuna da ahulenak identifikatzea:urakanak edo desplazamenduak denei eragitendie, baina egoera horiei aurre egiteko jendeprestatuagoa dago, aurrezkiak dituelako, sarefamiliarra… eta halakorik ez dutenak.

Zein arlo jorratzen dituzue?Gaixotasun ahaztuetara ahalegin handia bide-ratzen dugu, baita lehen mailako osasun arretaprebentibora ere, eta beste arlo nagusia medi-kuntza espezializatua da: gerra-kirurgia, eba-kuntza osteko zaintza… Laguntza psikologi-koa ere eskaintzen dugu. Adibidez, Palestinanzaintza kirurgikoak nahiko ondo bideratutadituzte bertako medikuek baina tratamendupsikologikoa ez, eta hor sartzen gara gu.

Ebolaren aurkako gurutzada famatu egin zen,Lehen Mundura iritsi zenean.

“Erabakiak hartzeko beste modu batadostu behar du Nazio BatuenErakundeak, bestela proposatzenduen edozein ekintza sistematikokiblokeatuta geratzen da”

Lorpenak“Gaixotasunkutsakor etaahaztuak mapanjarri izana: ebola,malaria,leishmaniasia…Urte askotakolana izan da.Kolektibo moduan,jendeak ikusteagerretan erelegeak daudela,errespetatubeharreko arauak.Eta pertsonalki,azkenanabarmentzearren,Sirian egindakolana, ahal izandugun guztia eginbaitugu, osoinguru zail etabiolentoan”.

“Leku askotan ez gara ongietorriak,ostikoka bota gaituzte, gu egoteakagerian uzten duelako lekukogobernua ez dela gai bertako arazosozial eta medikuei aurre egiteko”


“Ebolak erakutsi zuen osasun sistemek funtzionatzen ez duten lekuetan mota horretako epidemiak krisi humanitariobilakatu daitezkeela”, dio Zabalgogeazkoak. Mugarik Gabeko Medikuek 2.500 langile baino gehiago dituzte munduanbarna, lekuan lekuko 30.000 profesionalekin batera aritzen direnak.

Ebolak erakutsi zuen osasun sistemek fun-tzionatzen ez duten lekuetan mota horretakoepidemiak krisi humanitario bilakatzekoaukera oso handia dela eta globalizazioarenondorioz, mundu mailako inpaktua izatekoprobabilitatea ere altua dela. Halakoetan,herrialdean bertan laguntzea ezinbestekoa da,epidemia global bilakatu ez dadin.

Orain ere, Europara iritsi nahi dutelako akorda-tu gara errefuxiatuez hedabideok.Hiru urte daramatzat Siria eta Turkia artean etabazetorrela ikusten genuen. Turkian bi milioieta erdi errefuxiatu eta Libanonbeste milioi eta erdi daudelaikusten duzunean, konturatzenzara zerbait gertatzen ari dela.Jendeak pentsatzen zuen azkenbi urteotan egoera konpondukozela eta bake akordioa sinatukozutela, baina gero eta garbiagodago gatazka siriarraren etahedaduraz gatazka irakiarraren irtenbiderik ezdela egongo epe motzera. Horregatik, jendeakerabakiak hartu behar izan ditu, hainbatek bizi-tza guztirako: hasieran etxetik gertu geratu dira,bueltatzeko esperantzan, baina konturatu diraez duela merezi itxaroten jarraitzea. EkialdeErtaineko gatazken batez besteko iraupenakontuan hartuta (Libanokoak 15 urte iraunzituen, Irakekoak 12 daramatza…), ez dirudiSiriakoa bihar bukatuko denik.

Fokua hor jarri dugun arren, beste leku batzue-tan kronikoa da larrialdi egoera…Leku batzuetan zulotik ezin atera daramatza-te urteak eta urteak. Nik 30 urte daramatzat

honetan lanean eta berdin jarraitzen duteAfganistanen, Somalian, Afrika erdialde guz-tian (Mali, Niger, Afrika Erdiko Errepubli-ka…).

Eta horretan guztian zein ardura etiko eta legaldugu Lehen Munduko herritarrok?Nazio Batuak bezalako nazioarteko sistemeneraginkortasun faltan ardura dute gobernuek.Maila pertsonal eta komunitarioan, bizilagu-nari gertatzen zaionak ez arduratzea, jarrerainsolidarioa izateaz gain, ez da jarrera inteli-gentea, era batera edo bestera ordaintzen

bukatuko duzulako zuk ere.Bizi garen munduan, dena dagodirudiena baino gertuago, etaikuspegi egoista batetik begira-tuta ere, bestelako gizarte etakomunitateak eraikitzearen aldeegin behar genuke.

Horrorearen aurrean anestesia-tuta gaude? Zuek nola daramazue egunerokoa?Umore beltz askorekin, zer erremedio. Etagure artean babes handia emanez. Gaizkipasatzen dugu, baina ez dugu oso gustukoesperientzia pertsonalez aritzea, Alepokobonbardaketa batean hondakinetatik 10 urte-ko ume bat ateratzen ari zarenean inportan-tea ez da erreskatatzailea, erreskatatua baizik.

Eta anestesiatuta diozu… Hedabidebatzuek kolpeka funtzionatzen dute. Paradig-matikoa da: mugan pilatu diren 200.000 errefu-xiatuak arazoa dira 400 milioi biztanleko Euro-par Batasunarentzat, baina 6 milioi errefuxiatuez dira arazo izan 80 milioi biztanle ingurudituzten Turkia, Jordania eta Libanorentzat. n

“Bizilagunari gertatzen zaionakez arduratzea, jarrera insolidarioaizateaz gain, ez da inteligentea,era batera edo besteraordaintzen bukatuko duzulako”

MG

M

18 � 2015EKO URRIAREN 25A

IRITZIAREN LEIHOA

KATALUNIAKO HAUTESKUNDEAK plebiszi-tarioak izan dira. Datu guztiek garbi utzidute. Galderari erantzun argia eman zietenhautagaitzek lortu zituzten emaitza hobe-renak, partaidetza inoiz Katalunian egonden bigarren altuena izan da eta interpre-tazio gehienak, alderdien artean eta nazio-arteko hedabideen artean, plebiszitu batidagozkion motakoak izan dira.

Lehenengo aldiz historian Kataluniakbere estatus politikoari buruz erabakitzekoeskubidea egikaritu du. Herrialde batekpauso hori ematen duenean, ez dago atze-ra bueltarik, eta hori jatorrizko estatuakbadaki, horregatik zuhurra bada eskubidehori erregulatu egiten du. Beraz, norbaitekirabazi baditu irailaren 27ko hauteskun-deak, hori katalan herria izan da. Etxeaneta nazioartean aditzera eman dute demossoberano bat dagoela Katalunian.

Beste kontu bat da independentzia.Aldekoek emaitza oso onak izan dituzte,baina ez dira nahikoak azken geltokira iris-teko. Botoetan oinarrituriko aldebakarre-ko sezesio aldarrikapenak sostengatu dire-nean, gutxienez, parlamentuan edotaerreferendumean bi hereneko gehiengoa-rekin egin dute. Beraz, Kataluniako%47,74a ez da nahikoa independentziagauzatzeko, bai ordea sezesio prozesuare-kin aurrera jarraitzeko Parlamentuko dipu-tatuen gehiengo osoa independentistaizango delako.

Etorkizunari begira, lehenengo erronkaabenduko Espainiako hauteskundeakizango dira. Katalunian bigarren itzulipapera bete dezakete. Unionismoak emai-tza onak lortzen baditu eragingo dio seze-sio prozesuari. Antzera gerta daiteke

Espainia mailako emaitzekin, zeresan han-dia emango dute Bartzelonan. Hauen ara-bera, 2016 eta 2017rako hiru eskenatokiaurreikusi daitezke:

1) Madrilek abenduko hauteskundeenostean aldebakarreko dinamika haustendu prozesua bere legalitatearen baitanegokitzeko. Erreforma konstituzionalserio bati ekiten dio eta Kataluniari propo-samen erakargarri bat egiten, estatus berribat proposatuz eta bere sezesiorako eraba-kitze eskubidea onartuz Kanadako argita-sun legearen ildotik.

2) Gobernu independentista berriakaldebakarreko estrategian sakonduz Esta-tu katalana eraikitzen joan ahala, hiruga-rren bidearen defendatzaile diren horiekposizioa hartzera derrigortuko ditu, batezere, Espainiatik inolako proposamenseriorik etortzen ez bada. Ondorioz, hiru-garren bideko boto-emaileek eta politika-riek independentismora lotzeko pizgarriasko izango dituzte. Uneren batean Kata-luniako Legebiltzarrean aldebakarrekoindependentzia aldarrikapena botatzenbada, litekeena da oraingo 72 diputatuengehiengoa baino zabalago batek emateasostengua. Une horretatik aurrera, hautes-kunde konstituziogileen edota sezesioerreferendumaren unea iritsiko da Katalu-niako legalitatearen baitan.

3) Bigarren agertokian, independen-tzian bukatu aurretik, Espainiak, desespe-ratua eta kanpo presio pean, Estatu kata-lan berriarekin konfederazio akordio bat(izen desberdinak hartu ditzake) sinatudezake eta autodeterminaziorako eskubi-dea aitortuko lioke (seguruenik urtebatzuetako kadentziarekin, hau da, hiru,lau edo X urtetan ez erabiltzeko konpro-misoarekin).

Abenduko hauteskundeetan ez dirudiEspainiak bere itsukeria albo batera utzikoduenik, baina katalanek gauzak txukunegiten jarraitzen badute, Mendebaldeakderrigortu egingo du Espainia hirugarrenagertokia negoziatzera. Europar Batasu-nak eta NATOk barne sezesio bat onartubehar badute, era pausatuan, kontrolatuaneta ordenatuan egitea lehenetsiko dute,aldaketa drastikoak saihestuz. n

Kataluniako etorkizunari begiraIÑ

IGO

AZ

KO

NA

Etorkizunari begira, lehenengo erronkaabenduko Espainiako hauteskundeakizango dira. Katalunian bigarren itzulipapera bete dezakete. Unionismoakemaitza onak lortzen baditu eragingo diosezesio prozesuari. Antzera gerta daitekeEspainia mailako emaitzekin, zeresanhandia emango dute Bartzelonan

Asier BlasMendoza �

EHUKO

IRAKASLEA


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �


IRITZIAREN LEIHOA

BERRI TXARRAK taldeak Iraultza txikienasanblada abestian “Noren kontra zaudenbaino gehiago, zer egiteko prest” zaudengaldegiten digu. Bide horretan hainbaturrats sumatu ditut azken denbora hone-tan. Adibidez, Argia Egunean Txikitik era-giten ari garenon harrotasuna eta elkartasu-na ospatu genuen, Alternatiben herrian,berriz, “Bizitza duinak eta anitzak” alda-rrikapenen erdigunean kokatu dira. Mugi-mendu, elkarte, egun guztietan eraikitze-ko, sistemari hortzak erakutsi eta gureeredu propio eta jasangarria sortzekogrina ikusi dut, baita egikaritzen ari diren

proiektuen saretzeak, jakintza elkartru-keak...

Eta txikitasunaren elkartruke horretan,gauza handiak aurkitu ditut. Ikusi dituturte guztian zehar elikagai ekologiko etabertakoak jaten dituzten pertsonak, harre-man heterosexistetatik at bizi direnak,zaintza kolektibizatu eta duintzen dutenak,elkarlanean aritzen diren kooperatibak,baita telefono eta elektrizitatea merkatuetikoan kontsumitzen dituzten pertsonakere. Azken finean, gizartea eraldatzen aridiren pertsonak eta proiektuak ikusi ditut,eta horrek ez du atzera bueltarik. n

BASERRIKO LANETAN inoiz aritu izan garenok maizentzun izan dugu, gure eskualdean behintzat, azal-apain hitza, azalekoa jorratu edo apaindu esanahia-rekin. Gehienetan, ordea, sakonago landu beharre-ko alorra, azala apaindu eta ondo landutakoarenitxurak eginda utzi dutela salatzeko, esanahiarekinerabili ohi zen.

Orain ugaltzen ari dira gisa hone-tako jardunak eta psikologo batetxean sarrarazten dugu geure nera-beek, umeek eta baita haurrek ere,burutik behera kaka egiten digute-nean eta egoera bideratzeko gaitasu-nik ez dugunean. Personal Trainer batbehar dugu geure osasuna eta elika-dura zaintzeko nahiz kirola nola eginorientatzeko; irudia zaindu nahibadugu ere ez dago Personal Shopperbaten laguntza kontratatu besteriketa bera izango dugu itsu-aurrekoarropa erosterakoan, geure buruaedo etxea apaintzerakoan... eta Personal Shopper tek-nologikoa, gero eta gehiago beharko duguna sega-poto, iPhone, iPod, txartel festa... eta auskalo zenbatteknologia, guretzat ezezagun eta ikastezinezko,taxuz erabil ahal izateko. Antzeko izenduna, orain-tsu arte dirudunen eskura baino ez zegoena, txofe-rra eta batzuentzat txoperra, autoa gidatzeaz gainhainbat aholku eman ere egingo zuena, seguru asko!

Alde batetik, independentzia lortu nahian gabil-tza eta bestetik, gero eta besteren mendekoago ez algara? Gorago aipatu bitartekari horiek denak beharal ditugu geure buruaren jabe izateko? Ala, buruja-be izan ez gaitezen sortutako, itxura batean beha-rrezko diren alferrikako eranskinak ditugu? Zerta-

rako? Ondo pentsatuz gero,gaizki egiteko. Itxurakeria hutsakbete gaitzan!

Zertarako baino, behar ditugu-lako ala beharra sortzeko? Den-bora izan arren, geuk behar ditu-gun gauzak ikasteko astirik ezdugulako hartzen? Zertarakohainbeste karrera, gradu eta titu-lu, sena galtzen ari bagara? Zerta-rako hainbeste lagun, denboragehiena bakardade isilean okupa-tuta bagaude? Hainbeste etxehandi gero eta familia ttikiagoen-tzat? Hainbeste telesaio komiko

irriño bat argazkia ateratzeko soilik egiten badugu? Bejon diezagula! Teknologian zenbat eta aurrera-

koiago garen, orduan eta atzerakoiago gara harre-manetan. Zenbat eta aholkulari gehiago inguruanorduan eta geu izatetik urrunago. Bizitza luzaroanirautea dela sinetsita bizia oharkabean doakigu.Inguruan (gauza, aholkulari...) asko izateak, geu (iru-dimena, sormena...) gutxi izatea dakar. n

Azal apain

OihanaEtxebarrieta�

KAZETAR IA

EID

ER

MA

DIN

A

Badugu alternatiba

Iñaki Murua BERTSOLAR IA �

DA

NI

BLA

NC

O

Alde batetik,independentzia lortunahian gabiltza etabestetik, gero etabesteren mendekoagoez al gara? Aipatubitartekari horiekdenak behar al ditugugeure buruaren jabeizateko?


IRITZIAREN LEIHOA

TEKNOLOGIA BERRIEK gure munduan arrakastahandia dute, baina kezka sortzen duena, batez ere,interneteko gehiegizko erabilera da haur eta gaz-teen artean, herri aurreratuenetan umeen %99kegunero darabil. Adituak ez dira ados jartzen eaerabilera mota horrek menpekotasuna sortzenduen; ikerketa serioak falta direla diote. Baina, norkegin behar du ikerketa? Sektoreko enpresek?Gobernuek? Nolanahi ere, erabileraren ingurukogogoeta bultzatu behar da, eta nerabeen jarrera kri-tiko eza konpontzeko “hezkuntza sistema behardugu” esaten dute. Mirariak eskatu, negozioekinjarraitzeko.

Gosetik, gudatik eta miseriatik ihes egin dutenpopulazio mugimendu ikaragarriak ikusten ari garaazkenaldi honetan. Arazoa handitzen dela ikusitaharrera-kuotez hitz egiten dute Europar Batasune-ko estatu kideek; baina inoiz ez dut entzun beneta-ko kritikarik gertatzen diren migrazio horiei buruz,

ezta arazoaren azterketa egin nahi dutenik ere,beharbada, gure mendebaldeko bizimodua zalan-tzan jarriko lukeelako.

Greziako zorraren gestioak, berriz ere, erakus-ten du gure gizartean jarrera kritikoa falta dela.Errua greziarrena da, entzuten genuen, zergatikkonpondu behar dugu denon artean haiek gaizkiegindakoa? Hala ere, guztiok nozitzen ditugu ener-gia fosilen gehiegizko erabilerak sortutako kutsadu-ra eta klima aldaketa. Garapen bideko herriek ezdute parte hartu kontsumismo horretan, baina, gukbezainbeste pairatzen dituzte ondorioak. Halaber,petrolioa eta gure kapitalismoaren oinarrizko bestelehengaiak, munduko gatazka gehienen erdiguneandaude.

Gure baserrian ekoiztutako fruituez egindakomermeladak saltzen ari ginela, Alemaniako azokaekologiko batean gure produktuak merkaturatzekointeresa zeukan banatzaile batek azaldu zigun haienlan egiteko modua: mugatutako zonalde bateanhainbat publizitate egiten zuten “beharra” sortuarte. Orduan soilik jartzen zuten produktua salgai.Marketin izeneko teknika, gura eta premia nahasiznegozioa egiteko, eta balio du edozer saltzeko(janaria, ordenagailuak, smartphoneak, kultura, etaabar), baita helburu politikoak lortzeko ere.

Gizarte osoak –ez bakarrik nerabeek– zentzukritiko zorrotza sustatu beharko luke gure ekintzakaztertzeko, zer den beharra eta zer marketin ongibereizteko. Haurrek eta gazteek balore horiek bere-ganatuko dituzte beren inguruan zentzu kritikoalantzen dela ikusten badute, bestela alferrik. Itxura-keria gainditu behar dugu. n

Jesús Mari González Martínez� BASERR ITARRA

Jarrera kritikoa

Gure baserrian ekoiztutako fruituezegindako marmeladak saltzen ariginela, Alemaniako azoka ekologikobatean gure produktuakmerkaturatzeko interesa zeukanbanatzaile batek azaldu zigun haienlan egiteko modua: mugatutakozonalde batean hainbat publizitateegiten zuten “beharra” sortu arte


IRITZIAREN LEIHO

URRIAREN 21EKO ARGIAN (1748 zenbakian), Gizonaez da emakume hiltzen artikuluan, idazleak azpimarra-tzen zuen sexuak soilik bi direla, “Arrak eta emeak:geure portamenari buruz aurre-disponitzen gaituzte-nak; (...) Interesantea da sexua eta generoa bereiztea.Generoak matizatu, finkatu, areagotu, gozatu egitendu sexu-diferentzia”. Jarraian, gizon eta emakumeenarteko desberdintasunak zerrendatu zituen, ongiulertu badut, emakumeak gizonen diferente izateaaldarrikatuz: “Emakumeen begirada diferenteak beharditugu –batez ere, gizonok–”.

Gizon eta emakumeon artean –beraz, sexua soilikizanik aldagaia– dauden ezberdintasunen zerrendakegiten hasten garenetan –oso kirol gustukoa kafetegi,taberna eta elkarte gastronomikoetan–, etengabe gal-dera bat ernetzen zait. Zer onik ekartzen digu balizko“sexu portamen aurre-disponitu”, edo Jainkoarenantz susmagarria hartzen diodan esentzia horretansinesteak? Adibide ausart xamarrak jarri ditu Sastrek,baina hala ere, nork daki benetan portaera jakin bat–artikuluan aipatzen dira, besteak beste, panpinekinedo armekin jolastea, bide-peoitza lanak egitea edokartzelara eraman duen hura– juxtu zakilak edo aluakeragindakoa den? Horretan sinesten duzu edo ez,aldeko adina aurkako ikerketa egongo dira. Bainabatez ere: zertara garamatza baietz, hala dela pentsa-tzeak? Itxuraz ebidentea den zerbait konstatatzera?Akta hartzera? Eta horrek zer ondorio ditu esentziak“aurre-disponitu” dion portamen hori jarraitzen ezdituen gizon eta emakumeen artean? Zure adibidee-tara itzulita, neskek panpinetarako duten joera ustez“naturala” bada, zer da neska batek armekin jolaste-ko joera izatea? Zer sentituko genuke neska horreki-ko inguruko pertsonek? Utziko genioke bakean berejolasak aukeratzen? Esentziarekiko sinismen horre-kin zer lortzen dugu, gizarte osoak gure portamenakhautatzeko askatasuna izatea ala “berdintasun” (sexubereko besteekiko) eta “diferentzia” (beste sexuareki-ko) eredu alienatzaileena indar osoz inposatzea?

Diferentzia aldarrikatzen du feminismoaren zatihandi batek, diferentzia eskatzen esentziez dihardu-tenek... Nola ulertzen dugu diferentzia edo aniztasu-na? Feminismoak beldur dion eta esentzialismoakaldarrikatzen duen natura horren oinarrizko araueta-ko bat da, hain juxtu, bizitza ziurtatzeko, izaki dife-renteak egitea (ez klonak). Baina diferente, izaki

bakoitza. Gizonen ezaugarriak zerrendatzeaz etaemakumeen ezaugarriekiko ze diferente diren behineta berriz errepikatzeaz arduratzen diren horiek,aldagai bakarrean (hankartea) jartzen dute marragorria. Eurek aldarrikatzen duten naturak, aldiz,marra gorria izaki bakoitzaren bueltan jartzen du, etamila eta bat aldagaien arteko konbinaketak egiten.Zintzoki begiratzen baditugu pertsonak, ohartukoginateke araua baino salbuespen gehiago daudela.Naturaren araua, juxtu arau-hausteak aurreprogra-matzea dela. Badaezpada, datorrena datorrela, izakigisa bizirik irten gaitezen. Eskerrak eman behar diz-kiegula, alegia, “portamen aurre-disponitua” jarrai-tzen ez dutenei, bost axola portamen hori sexuak edogizarteak aurre-disponitua den. Denoi zabaltzendigutelako beste portamen bat izateko aukera, etaespezie gisa bizirauteko araua, arau-haustea delako.

SASTREREN ADIBIDE BAKARRARI ERANTZUNA:Adibide bakoitzak sorraraz dezake iritzi artikulu bat–eztabaida sustatzea ez da ekarpen makala–, nikhonakoaren aurrean ezin eutsi: “Ekibokatua egonennaiz baina, emakume baten ipurdiari jarraitzen diongizon-begiradaren atzean (barrabil, prostata, zakil)sexu-aparatu bat ikusten dut nik, eta, emakumeareneder agertu nahiaren atzean, umetoki bat ikustendut”. Esaldia egina dagoen eran, irakurleon buruakjolasten du “emakumearen eder agertu nahiarenatzean” omen dagoena asmatzera. Esaldi horretanbertan gizonen portamenari lotuta sexu-aparatu bat(bere barrabil, prostata eta zakilarekin) ikusi dugu-nez gure irudimenean, emakumeen adibidearentxanda etorri denean, irakurle honen irudimenakezin izan dio emakumeen sexu-aparatu osoa irudi-katzeari. Eta kar, kar, kar, “umetokia” horrek kol-pez hoztu dit gogoa. Emakumeok umetokiak bul-tzatuta jarduten dugula? Gure bizitzan batzuek 0bider, beste batzuek behin, beste batzuek bi aldiz,hiru, lau... Aldiz, pottorberoak gara bizitza osoan–horri buruzko ikerketak badira, eta errazago dena,galdetu inguruko emakumeoi–, beraz, eder agertunahi nabarmena emakumeen sexu-aparatuarekinparekatu behar bada, aipatu ez dituzun sexu atalenbatekin lotuagoa egongo da. Eta bai, noski, pottor-berook ere jarraitzen ditugu begiradarekin besteenipurdiak. n

Estitxu Eizagirre Kerejeta� ARGIAKO ZUZENDAR IA

Pablo Sastreren artikuluari erantzuna

DA

NI

BLA

NC

O


ERDIKO KAIERA

HAIZEA TALDEAK 1978AN plazaratu albumoroigarri hartako kanten artean Ura ixuririkizenekoa buklean entzuten genuen, ordukoK7 heroikoen zintak higatzeraino. AmaiaZubiriaren ahotsak zoratzen gintuen etaabestiaren hitzek zinez harritzen: gauez neskazena, egunaz oreina bilakatzen zen... Trans-formista jaidurarekiko kide guztien antzera,Maddiren destinoa hondarrean tragikoa zen.

Kantaren hitzak Piarres Lafittek bilduzituen emazte informatzaile batengandik. Ezzigun haren izenik eman. Are gutxiago,mende erdiaz iparraldeko kultura alorrarengiderrak fermuki atxiki zituenak ez zuennehon kontatu eresia handios hau nola aurki-tu zuen. 1965eko Gure Herria hilabetekariaren37. zenbakiaren 116-117 orrialdeetan agertuarazi Atlantika-Pirene-etako sinheste zaharrakdeituriko bere artikuluan aipatu zuen Uztari-tzeko erudituak.

Txomin Artolaren musika-kideek melodiaberri batez apaindu zuten, urte bat aurreragoFrantziako Malicorne ospetsuak jada ezagutuarazi zuen zatiari biziki hurbil. Antzekotasu-na ukigarria suertatzen da, kasik lau hamarka-da geroago, Amaia Zubiriaren eta MarieYacouben bozen artekoa barne. Ez dutahanztekoa alabaina, 1989an, Benito Ler-txundik Pazko Gauerdi Ondua diskoan eskainizion interpretazio tirana, soinuaz kontakizu-naren tentsioa eta misterioak azpimarratuz.

Besteak beste, Txomin Peillen, Jon Juaris-ti, Koldo Biguri, Luis Mari Mujika ala PatriUrkizu altxor horren muina ikertzeari uztar-tu zitzaizkion, bakoitzak berea ekarriz, kan-taren nondik norakoak argitzen zizkigutela.Agerpenak oro interesgarriak dira eta denakbat datoz errateko abestia ez dela baitezpadaeuskal jatorrikoa, frantsesez, galegoz, hunga-riarrez edo gazteleraz ere aurkitzen dela,

“URA IXURIRIK” ERESIA

| ITXARO BORDA |

Irudia: Ainara Azpiazu “Axpi”

Gizonezkoek taldeanobratuko dute andere

oreinaren ehizaSortaldeko Europa osoan aurkitzen dira eresiaren bertsio ezberdinak. Horrek frogatzen ote

du sinboloak eta genero bortxakeriak inkontzienteetan sustraituak direla, hizkuntzaniztasunaren gain-gainetik? Honek egiten du abesti hau hain uhergarria.

abantzu hitzez hitz, protagonisten izenakaldaturik, andere-oreinak beti gaizki buka-tzen duela: Bretainia eta Normandia eskual-deetan famatu La Blanche Biche erromantzeanhalaber tupinan burbuilaz dago Margueritenbihotza...

Bitxia da hala ere, hemeretzigarren men-dean, Sallaberri, Azkue edo beste biltzaileamorratuek abesti honen aztarnarik ez aurki-tzea, Lafittek publikatu aitzin. Baliteke itzul-pen berantiarrekoa dela: aspalditik datoringuratzen gaituzten kultura anitzetako kan-tak euskarara ekartzeko ohitura, itzuliz alaegokituz, hitzak ala melodiak.

Gertakarien haria bilbatzen dugu jadanik:Maddik gauak eta egunak sorgintzen ditueladirudi, sineste animistak eta fede kristauagurutzatuz Pazko Arratsean, ur menturazbenedikatua isurtzen dela, emaztea orein bila-katzea bideratzeko. Izerdia imajinatzen dugubere abere larruan perlatzen, hats hartze trin-koak, oihan ilunean, zakurrak gibeletik zaun-kaz dituela. Irudia indartsua da eta izpirituakgatibatzen ditu.

Ura ixuririk sorginen bideanDohaina bildu dut Bazko arratseanGauaz Mayi nuzu, egunaz oreinaEtxeko zakurrek xerkatzen nutena.

Familia eredu baten lekuko dator Ura ixuri-rik kanta. Ama, Jakes semea, eta Maddi alabaeta arreba dira pertsonaia nagusiak. Lehenkoplan, neskatxak bere burua aurkezten bal-din badu, bigarrenetik hara, ama-semeensolasaldia garatzen doa. Bien artean halakokonplizitate bat nabaritzen da, sorgindurikoandereñoa beraien kontroletik kanpo oreinezaldatzen jolasten bailitzan, lanjerraren muge-tan. Jakesek orak askatu ditu, amaren arran-gura harrotuz:

– Jakes nun tuk orak ez tiat senditzen ?– Oihanpean kurri, oreina xerkatzen…– Jakes deit zakurrak, salbazak arreba!– Ama nola sinets Mayi daitekela...

Zakurrek ez dute huts egiten: oreina harra-patu eta ausikika hil dute. Jakes, ez da ohar-tzen, ezin du asmatu, oreina Maddi dela, lanakanitaz edo labanaz bukatzen du: abere zen-duari erraiak idokitzen dizkio eta haragia pus-ketan ematen du, kozinatu eta jateko prest.Bere arrebarengan pentsatzen du amultsuki,ehiza apailatuz plazer eginen diolakoaz ziur.

Jakes zakurreei hasi da xistuka ;Oreina hil dute kolpez hausikika.Jakesek kanitaz eman du pusketan :– Aseko ahal da Mayi gurekilan.

Azkeneko bertsoak istorio doloretsuarenmamia agerian uzten du. Abeslariaren etaentzuleen gogoetan, denbora ahantzietatikdatorren kanibalismoarekiko horrore zaharrabermatzen da. Jakesi mintzo zaio Maddi,nahiz eta tupina bere haragi egosiaz mukuruegon. Azken bi lerroetan aldiz, amak bereburua nola hiltzen duen azaltzen da: puñalabihotzean sartzen du, ohartzen delarik alabagaldu duela.

– Afal, afal, Jakes ni nuk hor lehenaEne haragiaz beterik dupina!Ama sala zolan nigarra begian,Puñala sartu du bere bihotzean.

Erroak, zeltiar munduan dituen frantse-sezko La Biche Blanche kanta anitzezluzeagoa da. Honetan, has-tapenean, ama

ERDIKO KAIERA - “URA IXURIRIK” ERESIA

eta alaba biak oihanean paseatzen dira. Ala-bak salatzen dio, euskarazko bertsioan ezbezala, egunaz neska izanik gauez oreina delaeta guztiak atzetik dauzkala, baroiak, printzeaeta denetan arrabiatuena Renaud bere anaiapropioa. Oreinaren hilotzak, ile horiak etaemakume bularrak dituela seinalatzen du ber-tsoak. Margueritek xuxurlatzen duen hondarkoplak ez ditu xehetasun morbidoak eskas,aditzaile prestuen zoramenerako agian.Hona, dasta, oinarrizko hizkuntzan:

Vous n'avez qu'à mangerSuis la première assiseMa tête est dans le platEt mon coeur aux chevillesMon sang est répenduPar toute la cuisineEt sur vos noirs charbonsMes pauvres os y grillent.

Zehaztasun kurruskarien aldetik, aitortukodugu, euskara askoz ere diskretuagoa dela:gurean, beti ere, labur eta on hobe.

Troiako gerraren bezperan, zorte onaeskuratzeko, Agamemnon ankerrak berealaba sakrifiziora eraman zuenean, Artemisajainkoak Ifigenia oreinez aldatu zuen: meta-morfosiak, Maddi gaizoaren kontrala, bizitzasalbatu zion behingoz. Esoporen fabuletatikhasi eta Marie Darrieussecq-en Ahardikeriaknobelaraino, aberetzen diren jende itxuralda-ketak ugariak dira. Baina menturaz Ura ixuri-rik olerkiak badu izpirituak subliminalki urra-tzen dizkigun beste zerbait.

Oreina, lurrean eta airean dabilelako aska-tasunaren, gaztetasunaren, garbitasunaren etahaurtasunaren inozentziaren sinbolo sexualada, feminitate arinarena eta larruz larru, oiha-nez oihan, zuhaitz handien gordean, gozatudaitekeen maitasunarena. Ez da arraroa hala-tan, heriora hezi zakurrez gain, baroiak, prin-tzeak eta anaiak erakartzen baldin baditu,botere zirkuluak bezain moralak debekatzendituen harreman inzestualak ahantzi gabe.

Zer lotura eduki dezake horrelako kantamisteriotsuak?

Familiaren baitan, zenbaitetan, garatzendiren biolentzia mota baten adibide zoharraaurkitu daiteke. Amak haziriko jeloskeriamutuaren haritik, anaiak, alegia deus ez, kali-tzen duen alabaren istorioa irakurtzen ahaldugu lerro hauetan. Maddik agian, sendiarenohorea kolpatuko zuen, inguruko, eta mentu-raz bere klase sozialekoak ez ziren gizonekinjolasten ibiltzeagatik edo, metaforetan itorik,ehiza eraz apaindu bortxaketa kolektibobaten hatza dakarkigu. Mendeku bat ere gor-puztu dezake: oreinak, belarri oinetan adar-txoak dituenez, eskualdeko senar bat engai-natuko zukeen eta horregatik hiltzea merezizuen. Gizonezkoek taldean obratuko dute etaama, azken finean gaztiguaren ardura onar-tuz, suizidatuko da:

Ama sala zolan nigarra begian,Puñala sartu du bere bihotzean.

Sortaldeko Europa osoan aurkitzen diraeresiaren bertsio ezberdinak. Horrek froga-tzen ote du sinboloak eta genero bortxake-riak inkontzienteetan sustraituak direla, hiz-kuntz aniztasunaren gain-gainetik? Honekegiten du abesti hau hain uhergarria.

Pazko arratsak latzak dira Euskal Herrian,Bazko Gaüerdi Ondoak adina. Udaberriarenetorrera eta bizitzaren birberritze alaia ospa-tzeko ordez, gauaren itsuaz balia, kantuetarajaukitzen diren hilketa erritualak konplitzendira. Ondotik lasterrak, malkoak, doluak, etaama xifrituen betirako damuak. Egunaren etaodol jarioaren arteko kontrastean datza eresihauen oinarrizko edertasuna.

Abestiak humanotzengaitu, eta sorgintzen… n

“URA IXURIRIK” ERESIA - ERDIKO KAIERA


ERDIKO KAIERA

EUSKARAZKO HAUR ETA GAZTE LITERATURAahotan hartzekotan ezinbestez aipatzekoelkartea da Galtzagorri. 25 urteko ibilbideanarlo anitzetako sortzaileen topaguneizan da, hasieratik finkatutakoxedeak ipar hartuta: euskarazko haureta gazte literatura ezagutaraztea etahauen irakurzaletasuna bultzatzea.

Iñaki Markotegi elkarteko lehen-dakariaren esanetan, inoizko eskain-tzarik zabalena dago, baina ezagu-tzan eta sortzaile eta irakurleenarteko zubi lanean bada egitekorik.“Ez da ahaztu behar haur eta gaz-teen irakurle harrobiaz ari garela, bidea eraku-tsi eta motibatu egin behar dira”, adierazi du.

Esku bete lanAreto literarioak, irakurketa mintegiak eta ira-kurzaletasuna sustatzeko ikastaroak antolatuz

hasi zuen bidea elkarteak. Azkenhauen artean zenbait egitasmoegonkortu eta 2000. urtetik aitzinajardunaren ardatz bihurtu dira: tar-tean, Liburu Gaztea –DBHko ikas-leentzako literatur lehiaketa– Libu-ruen Altxorra eta Liburu Ibiltariak–Haur eta Lehen Hezkuntzarakoliburu mailegu zerbitzua– eta Bula-rretik Mintzora –0-6 urte artekoenirakurzaletasuna bultzatzeko proiek-

tua; guraso, hezitzaile eta irakasleak forma-tzeaz arduratzen dena–. Teknologia berrieta-

Bizitzako lehen urteetan literaturara hurbiltzen denak, zaletasunean harrapatuta geratzekoaukerak ditu. Aitzitik, badirudi gazteenentzako literatura sarri bigarren lerroan

kokatzen dela. Horri aurre egiten, 25 urte bete ditu Galtzagorri euskarazko haur eta gazte literaturaren elkarteak.

Inoizko eskaintzarikzabalena dago

euskarazko haur etagazte literaturan,

baina oraindik lan askodago egiteko

Irakurle harrobia zaintzen

| ITZIAR UGARTE IRIZAR|

GALTZAGORRI ELKARTEAK 25 URTE

Literaturzaletasuna haurrengana helarazteko hainbat egitasmo ditu Galtzagorri elkarteak.


GALTZAGORRIK 25 URTE - ERDIKO KAIERA

ra gerturatuz, Anjel Lertxundiren Maria Goi-koak batbirulau! liburuaren aplikazioa sortuzuten iaz sakelako telefonorako.

Bestelako zeregin bat ere hartzen du beregain Galtzagorrik: atzerriko lehia-ketetarako euskal idazle, ilustra-tzaile zein itzultzaileak proposa-tzen ditu. Espainiako EstatukoOEPLI erakundean euskal ordez-karitza bermatu, eta nazioartekoIBBY erakundearen OhorezkoZerrendarako eta Andersen sarie-tarako hautagaiak izendatzen ditu.Hain zuzen, Galtzagorrik propo-satuta, elkartearen inguruanurteak lanean daramatzan ElenaOdriozola ilustratzaileak irabazidu aurtengo Espainiako IlustrazioSaria.

Hau gutxi balitz, urtean bitanBehinola plazaratzen du Galtzago-rrik, haur eta gazte literaturariburuz euskaraz argitaratzen denaldizkari bakarra.

Bitartekarien garrantziaHaur literaturari hainbeste kalitateexijitu ez izanaren eztabaida eza-guna da sektoreko eragileen artean, irizpidekomertzialen nagusitasuna tarteko. Aitzitik,Markotegik dio kalitatezko liburu asko egonbadaudela, bitartekaritza lana behar delahoriek irakurleengana iristeko. “Guraso edoirakasleen inplikazioa behar da, haurrek baka-rrik ezin baitute jakin”.

Bestetik, idazle gazteen gabeziasumatzen dute elkartean: “Azkenboladan haur eta gazte literaturalanduko duen idazle gazteen belau-naldi falta ikusten dugu. Ez ordea,ilustratzaileetan”. Horrekin batetorri da Yolanda Arrieta, bainaegile trebeak izan arren, bertansorturiko oso album ilustratu gutxiargitaratzen dela zehaztu du:“Liburuak ekosistema baten barruan mugi-tzen dira eta ekosistema hori hankamotzdago”, bere ustez.

Izan ere, euskal idazleek, oro har, 6-12 urtebitartekoei zuzendutako liburuak idaztendituzte, 0-6 urte artekoentzat eta 12tik gora-koentzat, aldiz, ezer gutxi. Kausa posibleezgaldetuta, argitaletxeen bezero nagusi direneskolek, tarte horretako liburuak erraz koka-tzen dituztela erantzun du Arrietak. Idazlebatentzat 0-6 arteko umeentzako literaturasortzea “lan zoragarria” izan daitekeela dio;egun baina, haur txikienentzat, oro har, itzul-pena baino ez dago. “Kalitate handikoak”,Markotegiren ustetan.

“Era berean, haur txikientzako poesiarikez da inon lantzen, ez eskolan, ez IrakasleEskoletan”, dio Etxebarriko idazleak. Biga-rren gabeziari buruz, 12 urtetik gorako gazteliteraturan, kanpoko beste faktore batzuei

aurre egin behar zaiela gehitu du:gazteen ohiturak eta euskara, bestehizkuntzetako produktuen erakar-garritasuna, bitartekari sutsurik ezaeta hezkuntza arautuan literaturakduen tarte hutsala, kasu.

Eskoletan irakurleak galtzen?Zaletasuna bultzatzeko, literaturagozamenarekin lotu behar da etahorretan eskolek huts egiten dute

Markotegirentzat. Bere hitzetan, “haur hez-kuntzan ongi pasatzeak eta emozioak aintzathartzeak leku gehiago du, baina adineanaurrera joan ahala, plazerarekin lotutako ira-kurketa gutxitu eta helburu akademikoekinlotzen da”. Irakurketak isiltasuna eta haus-narketaren gisakoak behar dituela aipatu duArrietak, baina ez direla “ezaugarri modakoe-nak”.

Irakasleen formazioan ere mota honetakoliteratura gehiago landu beharko litzatekeena-ren ustekoak dira biak. Ildo beretik, erakundepublikoek irakurketa plan bat osatzeko asmo-ari heltzea ondo legokeela erran du Galtzago-rriko lehendakariak. n

ELKARTEA 1990eko urrian sortu zela-eta,hil berean kokatu dituzte urtemugarenospakizunak: urriaren 17an, ipuin konta-larien maratoia egin zuten San TelmoMuseoan, eta hilaren 25ean, goizeanMetrokoadroka Sormen LaborategiakIlustratzaileen enkante dramatizatua eta solida-rioa aurkeztuko du Arteko galerian. Arra-tsaldean, festa ospakizuna izango da SanTelmo museoan.

Aurrera begira, ekoizpena baino–Mariasun Landak Oreina bihurtu zen neskaeta Bernardo Atxagak Xola eta lapurra libu-ruak iragarri berri dituzte esaterako–, eza-gutza eta erabilpena indartu behar direlaikusten dute. Horretaz arduratzen da Gal-tzagorri, eta horregatik Arrietak dio“subentzioen morrontza-neskametza”baino, baliabide gehiago merezi dituela.“Borondate handiz, denbora jarraituan etaekinari zor, ikusgarritasun handirik gabe”egiten diharduen lanagatik.

Azkenaldian haur eta gazteliteratura landuko duten

idazle gazteak faltansumatzen dira

Urteurrenarekin bat eginez,Behinola aldizkariaren zenbakiberezia argitaratu duGaltzagorrik.

Ospatzeko modukoa


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

ESKERRIK ASKO, esan beharko zaio Anjel Lertxun-diri, Montaleren poesia sakon bezain zaila, jolastiabezain iluna, klasifikatzeko hain mugakoa, gozatze-ko hain naturala, euskarara ekartzearren SusarenMunduko Poesia Kaierak sailean. Kaieren arduradaroan Beñat Sarasolak ere ez daki zelan azaldu,baina ederto azaltzen du liburuko hitzaurrean Mon-talek eragiten duena: “Izugarrizko ekoizpen poeti-koa ez izanagatik, estilo eta molde aski ezberdinekopoemak idatzi zituen Montalek. Horietako zenbai-tetan, adibidez, poesiari berari eta arteari buruzhausnartu zuen, ukitu umoretsua gehituta inoiz (ira-kur Poeta bat eta Errimak). Egiazki, ez da irri egitekopoesia mota bat Montalerena, ezpada XX. mendelazgarriaren testigu maiz aski iluna. Bi mundugerrak eta faxismoa gertu-gertutik bizi izanda,nekez egin zezakeen ospakizun-poesiarik, eta gizahondamendia ere ekarri zuen Gure garaiaren gorazarreeta Sumina bezalako aleetara. Mendea minutua denhondo bat irudikatu zuen Gatibuaren ametsan, etaakaso handik etorri zen mendea eta segundoa guru-tzatzen diren leku famatu hori”.

Eugenio Montale (Genova 1896-Milan 1981)pesimismoaren eta giza ezinegonaren poeta gisakatalogatu dute. Baina Eugenio Montale hori bainogehiago dela frogatzeko itzuli ditu Lertxundik hain

askotariko poemak hain paleta koloretsua erabiliz.Poesia bitala da irakurleak hemen aurkituko duena,ez tristea. Eta uneka badirudi kaierak kontra egitendiola kritika kanonikoari eta Montale bizizaleabarruntatzen dela bi mundu gerren artetik: “Antzi-nako, horditurik nauka / zure ahoetatik irteten denahotsak, / zabaltzen direnean kanpai berdeen gisa,/ eta atzerako indarra hartu eta gero, desegin. /Auzo zenuen nire uda / urrunen etxea, badakizu, /eguzkiak kiskali egiten duen lur hartan / eta eltxoekairea lainotzen. / Orduan bezala harritzen naiz zureaurrean, / itsaso”.

Nobel sariak poesia sano fisikoarekin egiten dumetafisika: usaindu, entzun, sufritu egiten dira berehitzak. Ez da hermetikoa: plazera da bere leku pri-batuak, bere mamu pertsonalak ezagutzea, bere hitzjoko ulertezinak dastatzea. Ez da zaila, baizik etaatsegingarriki konplikatua. Ez da goibela, baizik etafaxismoa bezain arrea. Montale da poeta bat sinta-xia bortxatzen duena, hizkuntza zuririk ez darabile-na, bihotzarekin idazten duena filtrorik apenas eza-rri gabe bere etorriari eta bere tristeziari eta berepozari. Montale da zure buruari, irakurle, opatubehar diozun esperientzia estetikoa. n

Igor Estankona

Poesia kaieraEugenio MontaleItzulpena: Anjel Lertxundi

Susa, 2015

Literatura

Itsasoak eta beste


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

2008AN Arrasateko The 5 Twisters,Foxy Boxxi, Lost Souls eta herri horre-tako beste musika talde batzuetan ibili-tako zenbait musikarik Los Galernasortu zuten. Hasieran The Ventures,The Shadows eta antzeko klasikoentamainako surf rocka egiten zuten; etakantu propioekin taldearen izen berekodisko txukuna kaleratu zuten. Baina LosGalernaren helburua harago zihoan;erakutsi nahi zuten musika instrumenta-la egin arren, ahots gabe asko espresatudaitekeela eta, bide batez, surfarenalderdi apurtzaileena erakutsi.

Surfusion bigarren lanean, pausoaskoz ausartagoa eman zuten eta taldekide bakoi-tzaren musika-bizipenetatik abiatuta, gai izan zirensurfari ukitu ganberroagoa emateko, estiloa birtuo-sismotik parametro rockeroagoetara eramateko etasurfaren mantupean beste hainbat estilori lekua egi-teko. Progresio eta aldaketa handiko kantuak idatzizituzten, garagetik (Dale fuzz!), latino eta funkyarengroovetik (Surfusion), espioi soinu bandak konposa-tzera (Dr. Bocanegra), westernetara (Quetzalcoall), edopsikodeliara zein erritmo afrikarretara salto egiteko.

Ordurako soberan egiaztatua zuten taldeak ezduela hurbilean lehiakiderik, eta edozein agertokitandirela ere, maila oso goian uzten dutela –Mexikokoikusle jantziek ere egiaztatu ahal izan duten bezala–.Hain zuzen ere, taldeak, ikuskizuna ematearekinbatera, punk eta rock and roll bizienaren astinduaematen die ahotsik gabeko kantu irekienei. Etasaxoa taldean erabat barneratuta, Akelarre diskoan,mozorrotutako erritual arriskutsuan, birtuosismoa,ukitu vintagea, orkestren dotorezia, westerna,swinga, 70eko hard rocka, garagea, countrya, hillbill-ya zein Vampisouleko talde beroenen marka azale-ratu zituzten.

Izan ere, Mexikokoa da munduan surf eta rockinstrumentalean garatuen dagoen eszena; eta hor-taz, ez da kasualitatea urtero arrasatearrak itsasoa-ren bestaldean birak egiteko eskaintzak jaso eta,

jakina, gauzatzea. Lerro hauek irakurtzeko orduanere han izango da taldea berriro; eta joan aurretikThe Cavernarios taldearekin batera honako lanakaleratu dute.

The Cavernarios Cuatitlán Izcalli hiriko (Mexiko)taldea da, 2001etik surf, garage eta rockabilly estilo-ak landuz disko ugari kaleratu dituena. Aspaldian,gainera, rock instrumentalera erabat lerratu da.Mexikarrek ireki dute erdibanako diskoa neurtutakorock-and-roll instrumental beroa den Twist del elefan-te piezarekin. Jarraian dator El gran sur misteriotsueta aldi berean birtuosoa, muturreko sonoritatea etaia kiribilean bukatzen den garapena duena. Eta pos-tre gisa Los Galerna taldearen Como pica esta arenakantuarekin ausartu dira, rock-and-roll erritmoare-kin, distortsioarekin eta afinazio desberdinarekin.

Los Galerna diskoaren bigarren aldeko jaun etajabe dira: Jaguar stompek eztanda egin eta deabruakgidatutako saxoarekin surf jantzia duen punk-rockaeta ukitu latinoa ezkontzeko ausardia dute. Toneladasde reverb, berriz, modu pausatu eta mugaldekoarekinhasten bada ere, gerora distortsionatu eta zaldi tros-ta eroari ekiten dio. Bukatzeko, The Cavernariosomentzen dute Soy de la costari, jai ukitua kendugabe, erritmoa eta reverb a biderkatuz. n

Iker Barandiaran

Rock instrumentalaren hizkuntza, entzule eta mugak gainditzeko gaitasuna

Sangre en el AtlánticoLos Galerna vs. Cavernarios

Gaztelupeko Hotsak, 2015

JOSU

TX

INT

XU

RR

ET

A


ERDIKO KAIERA - TELESAILAK

NEW YORKEKO FILM AKADEMIAK Genero berdintasunikeza zineman izenburuko txostenean 2007tik 2012rabitartean diru gehien bildu duten Hollywoodeko 500filmetan oinarrituta, emakumezko rolak aztertu zituenzinemaren barruan orain hilabete batzuk. Bertan ira-kur daiteke testua duten rol guztien %30,8 besterik ezdirela emakumeentzat eta horien artean, %15 baino ezdirela protagonistak. Ameriketako pantaila txikira saltoeginez gero, panorama apur bat aldatzen da, 2013-2014ko datuen arabera, prime time barruan azaltzendiren pertsonaien %42 emakumezkoak baitira, bainaportzentaje eskasak eta lotsagarriak dira oraindik ere.

Geroz eta telesail biribilagoak esportatzen ari direnEuropa iparraldeko hotzera salto eginez, datu horieknabarmen aldatzen dira. Nordic noir deituriko thriller ilu-nak, naturarekin erlazionaturiko suspensezko istorioaketa bertako politika hankaz gora jartzeko gai direnekoizpenak: gehienek, bi euskarri nagusitan oinarritzendituzte euren tramak. Alde batetik, gizarte kritika zizta-tzailea; eta bestetik, pertsonaia sakonez osaturikogidoiak. Kasu gehienetan pertsonaia horiek emakumeakizaten dira. Indar handikoak, erabakitzaileak eta ausar-tak. Ezinezkoa da telesail hauek ulertzea haiek gabe.Imajinatzen al duzue, Ameriketako hiru telesail garran-tzitsuenen protagonistak emakumeak izango balira?Niri kosta egiten zait. Baina, Urrezko triunbiratu nordikoaosatzen duten telesailetan hala gertatzen da.

Fenomeno honen aitzindari izan zen Forbrydelsenbikaina. Irudikatu Sergio Leoneren filmetan azaltzenzen Clint Estwood hori, Danimarkan jaioa, emaku-mea eta komisaldegian lanean. Ba horrelakoa da SarahLund detektibea. Zalantzarik gabe, telebistak azkenurteetan eman duen pertsonaia sakon eta konplexue-netarikoa. Ekoizleek ordura arte erakusten zen emaku-me tradizionalaren irudia hausteko intentzioarekinsortu zuten. Lund ausarta eta nekaezina da, bainabatez ere, bere itxuraz eta sexualitateaz kezkatzen ezden emakumea. Sofie Gråbøl aktorea sormen prozesuhorren parte izan zen eta hainbat eztabaida izanzituen Søren Sveistrup gidoilariarekin. Bere ikuspun-tua ezinbestekoa izan zen Lunden hazpegiak defini-tzeko. Iraganeko misterioa mantentzetik arroparenaukeraketaraino, bereziki azpimarragarria da ingura-tzen duen ororekin daukan isolamendu emozionala.

Beste ezinbesteko pertsonaia, Bron/broen suediar-danimarkar ekoizpenean aurki dezakegu. Gizarte kriti-ka burutsua eta erritmoz beteriko atalak ditu euskarritelesail honek. Baina Saga Noren pertsonaia zoraga-rriarengatik izango ez balitz, paperezko zimenduekineraikia legoke. Emakume bitxia, bakartia eta Aspergersindromearen eraginez besteekin erlazionatzeko arazolarriak dituena. Maiz ikusi dugu sindrome hori telebis-tan, baina beti gizonezkoengan: Sheldon Cooper,Dexter Morgan, Monk, Sherlock edo House (gradudesberdinetan noski). Telesailak hasieratik pertsonaia-ren garapenarekin jolasten du, arazo pertsonalak gain-ditzen doan heinean profesionalki kasua aurrera era-manez. Pertsonaia eraikitzerako orduan, Homelandtelesailetik hainbeste gustatzen zaigun Carrie Mathiso-nekin antzekotasun ugari dauzkala ohartuko zarete.

Triunbiratu horren azkena, baina nolanahi ezinbes-tekoa, Borgen telesaileko Birgitte Nyborg dugu. Tele-bistak eman duen lehen emakumezko presidenteetari-ko bat. Nabarmentzekoa egiten du bere pertsonaiarengizatiartze prozesuak. Zuzenean sartzen gaitu berefamiliaren eremu pribatuan. Politikariaren irudi hotzeta eskuraezina guztiz suntsituz, pertsona normal etaarrunt baten mailan jartzen du. Politikaren lehenlerrora iritsita, hainbat momentutan eskuetatik aldeegingo dion eboluzio pertsonala eta profesionala bizibeharko du. Emakumearen irudi eta eginkizunak osomodu interesgarrian aurkezten ditu telesail honek,topikoak eraitsiz eta estereotipoetara jo gabe.

Ez pentsa, dena den, pozteko moduko argudioakditugunik. Positiboa da, noski, Europa iparraldeanegiten ari direna. Baina, emakumeen presentzia azale-ratze hutsagatik poztu behar al dugu? Portzentajehoriek gora doazen heinean dena egina al dago? Jakinaezetz. Mota honetako artikuluak idazteko beharrik ezdagoenean, orduan egongo da zer ospatu. Salbuespendena, ohiko bihurtzen denean. Eta batez ere, urteaskoan matxista izan den industrian gizon eta emaku-meen arteko desberdintasun faltsu guztiak betiko sun-tsitzen ditugunean. n

Gaizka Izagirre

Forbrydelsen, Bron/broen eta Borgen telesailek iparramarkatu dute emakumeei protagonismoa emanez.

Emakumeak telesail nordikoetan


DENBORA-PASAK - ERDIKO KAIERA| ANA ZAMBRANO |

Gurutzegrama tematikoa Gaia: Gasteizko eraikinak

Soluzioak

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

16151413 121110987654321 17 18 19 20 21 22

9. Ezker-eskuin(Arg.: Pedro

Tapias/Baskimagen)

6. Goitik behera(Arg.: Zarateman)

17. Goitik behera(Arg.: gasteizhoy.com)

1. Goitik behera(Arg.: Miguel Andrade)

Ezker-eskuin:1. Aterki. Azaldu. Egokiera on. 2. Rutenioaren sinboloa. Errainu. Ehuna. 3. Kiroletan kontatzeko unitateak. Nafarroako herria. 4. Arrain mota. Hilean kobratzen den soldata. 5. Ongi finkatu gabe. 6. Zentimo. Baldintzazko esaldietan jartzen den partikula. 7. Gizonezko izena. Ezezko, ukapen. 8. Erraz negar egiten duena. Errepikatuz Marokoko janaria. Letra izena (alderantziz). 9. Erorketa baten onomatopeia. Ikas eta ari. Eskoriatza ..., Alde Zaharreko jauregia, zeinaren ondoan Gasteizko harresiarenzati bat ikus baitaiteke. XVI. mendearen erdialdean eraiki zuten eta arkitektura zibil errenazentistaren adibiderik bikai-nenetakoa da. Gaur egun, jauregia Gasteizko Udalarena da. Gar. 10. ... hartu, aintzat hartu. Beldurtuta, izututa.Goitik behera:1. Garen hauek. ... Andrearen Dorrea, Alde Zaharrean dagoen XV. mendeko dorretxea. Gaur egun Arabako NaturaZientzien museoaren egoitza da. 2. Jesarri. 3. Niregan. 4. Infusioa. 5. Barrez. 6. 2002an inauguratu zuten arte garaikidekomuseoa. Hil honen 23tik 2016ko urtarrilaren 31ra arte “Punk. Beren aztarnak arte garaikidean” erakusketa egongo daikusgai. Potka hitzaren bukaera. 7. Lamak. Intsektu mota (pl). 8. Eginkizun (aldrebes). 9. Hamar dezilitro. 10. Begiradak. 11. Irribera,jostaria. 12. Mako, esekitoki. Lore-sorta. 13. Akustika (laburdura). 14. Harold Joseph ..., Alderdi Laboristako kidea izan zen politikaribritainiarra. 15. Deuteronomioa. Modu atzizkia (alderantziz). 16. Izeko. 17. Euskararen Etxea hartzen duen Alde Zaharrekojauregia. Kulturgintzari lotutako topagunea da eta Gasteizko Kafe Antzokia egitasmoaren oinarrietako bat. 18. Aho-atal.Seigarren nota. 19. Larruzko xingola mehe. 20. Barik. Errepikatuz, txori mota. 21. Burdinolak. Landa. 22. Ugaria. Altua, garaia.

BetegramaTaulan hutsik agertzen diren laukiak osatuzeharretara eta goitik behera, hitz guztiak

irakurri ahal izateko.

U

IZ

I

U

G

R

U T U

U

U

O

E

R

5x5Zeharretara eta goitik behera,

hitz bera.

1. Gorantz zuzen. 2. Uda.3. Berezitasun. 4. Gipuzkoako

udalerria. 5. Ura eramatekoerreten artifizial.

GUARDASOLAGERTUMUGONURUISLAOIHALA

TANTOAKIHABAROIKARAIOHILEKOTULOKAAAXENTIMOBALDINASIERTUKATZEGNEGARTIKUSEDADRAIKAESKIBELKARAINTZAKOTZATIKARATUTA

ZERGA

UZKER

RKULA

IELDU

ARDOA

ZUTIK

UDARA

TASUN

IRURA

KANAL

I Z

U

U

U T

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

ERDIKO KAIERA - LANDAREAK

2015EKO URRIAREN 25A�32

GALIUM APARINE ziabelarlatzaren lehengusina bat, zia-belar horia, Galium verum ,esnearen gatzagi modura era-bili izan omen da. Gaztelerazcuajaleche eta hierba cuajadera,katalanez quallalet, galegozcallaleite eta herba coalleira ,frantsesez caille-lait... Esneagatzatu edo mamitzeko lanarilotutako landarea dela asma-tzea ez da zaila. Itxuraz,haren loreak ibiltzen zirenhorretarako.

Landare genero horrenizenak ere nahikoa badio:galium . Grezierazko galahitzak esnea adierazten du.Espeziearen izenak, verum,latinez “benetako” esan nahidu. Beraz, esnea gatzatzekobenetako belarra izango da.

Euskaraz “ziabelarra” dei-tzen diogu. Guk etxean ziyatuahoskatzen dugun hitza ikasigenuen olioa hotzarekin lodi-tu eta gogortu dela esateko; ziho-tu, alegia. Hortik ote datorkio zia-belar izena? Bai noski.

Koloreztatzaile ezaguna da: ilealarutzeko gaia izan da, han etahemen. Ingalaterran, Galeskomugan dagoen Gloucestershirenegiten duten Double Gloucestergazta ezagunari bere kolorebereizgarria emateko erabiltzenda ziabelar horia.

Gaztagintzan lan horri lotua-goa egon daiteke, benetako ziho-tzeari edo gatzatzeari baino. Itxu-raz, esnea gatzatzeko entzima edoosagairik ez du, mito soila omenda. Ziriari zotza sartzeko, zenbai-tek dio ukuiluaren aldameneanbelarra egote soila nahikoa delaesnea jetzi orduko gatzatzeko.

Kolore, usain eta dasta gustaga-rri goxoak eransten dizkiola, bai,

jakina da. Horrexegatik erabilikoda gaztagintzan...

Galium izenari beste jatorririkematen dionik ere bada: gallus lati-noa. Oilarra, alegia. Ziabelarrarenhostoaren formak erraz dakargogora oilo jendearen hanka.Itxuratik itxurara. n

Ziabelar horia, Galium verum.

PET

ER

O´C

ON

NO

R-C

C B

YSA

Oilo jendearen gazta


BIZI BARATZEA, eman eta hartu - ERDIKO KAIERA

Jakoba Errekondok baratzeari buruzko bere

jakintza herritarrekin partekatuko du

Euskal Herri osoan. Ondorengo hitzorduak:

Urriak 27Donostia

Antiguoko Txantxerrekagaztetxean, 19:00etan.

AntiguaOtarrak kontsumotaldeak antolatuta.

Urriak 29Ereñotzu

Auzo Udalean, 19:00etan. Olakauzo elkarteak antolatuta.

Urriak 30Berastegi

Udaletxeko aretoan, 18:30ean.Kultur astearen barruan.

Azaroak 4Gasteiz

Oihaneder Euskararen Etxean,19:00etan.

Azaroak 5Mendaro

Trinidadeko baselizan, 18:30ean

Azaroak 9Zaldibia

Kultur Etxean, 18:30ean.

AURKEZPEN SOLASALDIAK

ANTOLATU ZURE HERRIANJar zaitez gurekin harremanetan

eta behar duzun informazioaeskuratuko duzu.

[email protected]� 943 371 545@bizibaratzea · Bloga: www.argia.eus/bizi-baratzea

Eskuratu liburua sinaturikBizi Baratzea ARGIAn erosiz gero, Jakoba Errekondok eskuz

sinatutako hitz batzuekin jaso dezakezu liburua.Egileak herriz herri ematen dituen hitzaldietan ere (ikusi ondoko

zutabean non-noiz) baduzu sinaturik eskuratzeko aukera.

Eskaerak:Salneurria: 23 € · Harpideentzat: 19,50 €

� 943 371545 · www.argia.eus/denda · [email protected] saltokian liburua salgai jartzeko, deitu.

Bizi Baratzea liburuaz Errekondok Ainhize-Monjolosen emandako hitzaldiaren bideoa ikusgai

ww.argia.eus/multimedia helbidean.

AMETSETAKO BARATZEA bezain betea da Jakoba Errekondoren libu-rua. Baratzea bizi nahi duenarentzat aholkuz betea. Baina baita bara-tzeaz pentsatu nahi duenarentzat ere. Edo bizitzaz hausnartu.

Ametsetako baratzea bezain koloretsua da. Eta ez bista-gozagarribakarrik. Zentzu guztiak harrapatzeko egina da, egileak zentzu guz-tiak hartara jarriak dituelako. Baratzezainak baratzera bezala.

Zentzuzkoa da, ondorioz, behar eta nahi desberdinak asebetetze-ko modukoa dela esatea. Baratzean lagungarri, mesanotxean lasaiga-rri, ikas-mahaian jakingarri. Lanerako ongarri eta aisialdirako jostaga-rri.

Zorte handia da dakienak ezkutatu beharrean, zabaltzeko gogoaeta ahalmena izatea. Eta handiagoa oraindik, dakienak gehiago jakite-ko duen irrika ez dela liburu honetan amaituko konturatzea. Jakobakjarraituko du entzuten eta begiratzen, eta galdetzen, eta saskia etasarea, aitzurra eta arkatza, lurra eta papera abildadez erabiltzen.

Halakoak dira gogoko eginkizunean zentzu guztiez gain bihotzajartzen dutenak.

Arantxa Iturbe eta Jaime Otamendi:

“Ametsetako baratzea bezain betea da liburua”

Gure kultura iraultzen ari den liburua


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

URRIKO LEHEN EGUNETAN 2015eko Nobel saridunen berri izan genuen.1901etik urtero ematen dira sariok, eta hainbeste urtetan historia harrigarribat baino gehiago gertatu da haien inguruan. Lerro hauetan horietakobatzuk aipatuko ditugu, den-denak Medikuntza Nobel Sariarekin lotutakoak.

Werner Forssmann-ek 1956. urtean jaso zuen saria, gorputzeko zainetanerabiltzeko moduko kateterra garatzeagatik. Probetan, Forssmanek ezzuen animaliarik erabili, bere gorputza baizik; esku bateko zainean katete-rra sartu eta bihotzeraino eraman zuen.

1949an Antonio Egas Moniz izan zen saritua, gaixotasun mentalakzituztenengan lobotomiaren eragina frogatzeagatik. Begi-globoaren gaine-tik espatula sartzen zuen garuna ukitu arte, eta behin hori eginda, beharzen puska mozten zuen.

1929an Christiaan Eijkman Jakartara bidali zuten beri-beri gaitzarennondik norakoak aztertzeko. Eijkman ohartu zen arroz zuria jaten zutenoiloek gizaki gaixoen sintoma berdinak garatzen zituztela, eta aldiz, azal-dun arroza jaten zutenak osasuntsu zeudela. Pertsonei dieta bera ezarri, etaakabo arazoa.

Alexander Fleming oporretara joan zen bakterioak zituen kutxatxo batixtea ahaztuta. Itzulitakoan ikusi zuen estafilokokoak gero eta gutxiagozirela, toxina arraro baten eraginez. Nahi gabe penizilina topatu zuenhorrela, eta saria jaso zuen 1945ean.

Selman Waksman ikerlariaren laguntzailea zen Albert Shatz-ek estrepto-mizina antibiotikoa aurkitu zuen, baina bere nagusiak ez zuen aipatu ereegin eta ohore osoa bere gain hartu zuen. Saria eman zioten 1952. urtean.

Ausardiak, zorteak edo, gordin esanda, lapurretak Nobel sari bat emandezaketela erakusten dute adibideok. Ba ote horrelakorik gaur egun? Ezdugu guk ezetz esango. n

Baliteke unibertsoa,hasieran, likidoa izateaIkerlariak oso seguru izan diraunibertsoaren hasierako osagainagusia gasa izango zela, bainaberriki CERNen egindako saia-kera batek zalantzan jarri duhipotesi hori. Eguzkiak duentenperatura baino 250.000 aldizhandiagoan aritu dira, eta gasabeharrean likidoa aurkitu dute.

ttiki.com/341999(Gaztelaniaz)

Afrika historiaurrekomigrazioen sorburu, eta hartzaile ere baiDuela 3.000 urte EurasiatikAfrika ekialdera migrazio handibat izan zela ondorioztatu dute4.500 urteko Etiopiako fosilbaten genoma aztertuta, etaEuropako, Ekialde Hurbilekoeta Afrikako gaur egungo popu-lazioen genomekin alderatuta.Nazioarteko talde batek egin duikerketa, eta emaitzak Sciencealdizkarian argitaratu dituzte.

ttiki.com/342000 (Euskaraz)

Urak hoztutakoordenagailuak

Txipetan kokatutako mikro-hodietan ura zirkulatuarazizberoa ohiko bitartekoekin bainoaskoz ere hobeto barreiatzendela frogatu dute AEBetakoGeorgia Tech institutuan. Beroabarreiatzeko egungo sistemaknagusiki haizagailuetan oinarri-tzen dira, eta haien iraupenamugatua da.

ttiki.com/342001(Gaztelaniaz)

Nobel Sarien bitxikeriak

WE

LLC

OM

ELI

BR

ARY

-CC

BY

RO

GE

RH

IGG

INS

Ezkerrean Alexander Fleming, 1945eko Medikuntza Nobel Saria eskuratuzuena. Eskuinean Selman Waksman, 1952ko irabazlea.


DENBORAREN MAKINA - ERDIKO KAIERA| NAGORE IRAZUSTABARRENA |A

OT

EA

RO

A-C

C B

YSA

Turismoak gerrak baino kalte handiagoa egiten dio ondareari

GIZON-EMAKUME GUZTION kulturondare diren 802 tokiak urtero azter-tzen ditu UNESCOk, zer egoeratandauden jakiteko. 1979tik 2013ra artekotxosten horiek aztertu dituzte, ondarea-rentzat kaltegarrienak diren elemen-tuak identifikatzeko. Gatazkak faktoreerabakigarria direla pentsatzekoa da,batez ere azkenaldian Palmira (argaz-kian) suntsitu izanaren berri zabaldu

denean. Baina txostenek oso bestelakoondorioa utzi dute agerian: Gerren era-gina “hutsala” da beste faktore batzue-kin alderatuta: erakundeen kudeaketakaxkarra, kontrolik gabeko hirigintzagarapena eta erabilera desegokia.Azken puntu horretan, turismoarengehiegizko ustiatzea nabarmentzen da:1980an turismoak toki horien %8ri era-gin zien eta 2013an, berriz, %75i. n

Arrastoak

TUNIS, 1332KO MAIATZAREN 27A. Ibn Khaldun histo-rialari eta filosofoa jaio zen Al Andaluseko familia izan-dun baten baitan.

Soziologia, historiografia, demografia eta ekonomiamodernoaren sortzaileetakotzat jotzen da, nagusiki1377ko Muqaddimah liburuan egindako ekarpenengatik.Muqaddimah hitzak “sarrera” edo “hitzaurrea” esan nahidu arabieraz eta, berez, Kitābu l-ʻ ibar (Ikasgaien liburua)munduko historiari buruzko lanaren hitzaurrea izatekosortu zuen egileak. Baina Ibn Khaldun bera bizirik zenartean ere gainerako sei liburukien artean nabarmenduzen, lan independentea bailitzan.

Muqaddimah horretan Khaldun historia unibertsala-ren nolabaiteko ikuspegia ematen lehenetarikoa izanzen. Gatazka sozialaren teoria sortu zuen eta gizarteaaztertzeko zientzia baten premia aldarrikatu. Ekono-mian “mantenu” eta “etekin” kontzeptuak bereizizituen, besteak beste. Eta darwinismoaren aitatzat –edoherenaitonatzat– jotzen da, Darwin bera jaio bainoehunka urte lehenago idatzitakoengatik.

“Ondoren, kreazioaren munduari erreparatu behar-ko genioke. Mineralekin hasi zen, eta modu asmotsuan,mailaz maila, landare eta animalietaraino egin zuenaurrera. Mineralen azken fasea landareen lehen faseare-kin lotuta dago, hala nola belarrekin eta hazirik gabekolandareekin. Landareen azken faseko aleak, esaterako,palmondoak eta mahatsondoak, animalien lehen fasea-rekin konektatuta daude, hau da, ukitzeko ahalmenabesterik ez duten barakuilu eta oskoldunekin. Sortutakoizaki horiei dagokienez, ‘lotura’ hitzak esan nahi dutalde bakoitzeko azken fasea erabat prest dagoelahurrengo taldeko lehen fasea izateko”.

Eta hurrengo paragrafoan are nabarmenagoak diraespezieen eboluzioaren teoriaren zantzuak. “Orduan,

animalien mundua zabaldu zen, espezieak ugaritu ziren,eta mailakako kreazio prozesua, azkenean, pentsatzekoeta hausnartzeko gai den gizakiraino iritsi zen. Gizakia-ren fasea tximinoen mundutik dator; tximinoetan zoli-tasuna eta pertzepzioa aurki daitezke, baina benetakohausnarketaren eta pentsatzearen fasera iritsi gabe. Unehorretan gizakiaren lehen fasean sartzen gara”.

482 urte geroago, Charles Darwinek Espezieen jato-rria: hautespen naturalaren bidez lan “berritzailea” idatzizuen. n

Ibn Khaldunen (1332-1406) irudia, Tuniseko 1994ko hamar dinarreko billetean.

Eboluzioaren teoriaDarwin baino 500 urte lehenago

ERDIKO KAIERA - IHESI: MUGAKO BIDEA (BERA-URRUÑA)

Euskal Herria ezagutuz

MUGAKO BIDEA (BERA-URRUÑA)

Mugak kontrabandoa eragiten du, gerra gordintzen du, bertakoen jarduera eta izaerataxutzen du. Eman eta kendu egiten du. Beratarrak eta urruñarrak bereizten –edo elkartzen–

dituen lerroaren inguruan ederki dakite hori. Mugako Bidea proiektuak telefonoainstalatzeko audio-gida bat prestatu du, banalerro zati hori ibili ahala, mugako fenomeno

bereziaren berri entzuteko.

Mugako kontuak,belarrira

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |

Argazkiak: Asier Gogortza


IHESI: MUGAKO BIDEA (BERA-URRUÑA) - ERDIKO KAIERA

IBARDIN gaina da Mugako Bidearenabiapuntu eta helmuga. Baita ingu-ru hauetan mugak duen eraginnabarmenaren froga ere. Hogeitikgora benta, mendi magalean,bereizte-lerroaren hegoaldeanlerratuta, saltoki-gune bitxia osa-tuz. Tabakoa eta alkohola diraoraindik produktu izarrak, bainaeskaintza geroz eta zabalagoa da:opariak, altzariak, arropa... Igandegoizeko erosleen artean, mendikoarropaz jantzita, lekuz kanpo senti-tzen gara ia.

Baina Ibardingo Turismo Bule-gora iritsi, entzungailuak belarrietanjarri eta mugikorrean aplikazioaabiaraztean, gidari birtualak lekuegokian gaudela baieztatu digu.Lehenik, bere burua aurkeztu duesatariak: sukaldea Urruñan etakomuna Beran dauzkan Erdikobor-dako Frantzisko Irazoki da; lagu-nartean, Erdiko Patxiku edo, beste-rik gabe, Erdiko. Pertsonaia etaharen sortetxea alegiazkoak izanarren, hemendik aurrera kontatukodizkigunak benetakoak dira.

Gorria Bentako biribilgunean,13. mugarrian, hasi zaigu berrirohizketan. Joan den mendearen

hasieran hantxe egurrezko bentatxiki bat, Ibardingo lehena, zegoelaesan digu.

2.500 kontrabandista LapurdikoaldeanBidegurutze horretan Urruña alde-ra egingo dugu metro batzuetan.Berehala, errepidea utzi eta eskui-naldeko mandabidea hartuta, Patxi-ku deika sumatu dugu. Eta “muganon, kontrabandoa han” esakuneabaieztatzen duen datu esanguratsua

bota du: 1870. urte inguruan, Fran-tziako mugazainek mugaren aldehonetan 283 kontrabando-talde eta2.556 kontrabandista zenbatu omenzituzten. Bera aldekoak ez zirenaskoz gutxiago izango, maiz kontra-bando kontuetan nahasita zeuden

guardiek zenbatzeko lana hartu izanbalute.

Hesiaren ondotik maldan goraegingo dugu hurrena. Ibilbidekozatirik gogorrena da, baina bidela-gun birtualaren hitzek arintzen dutealdapa: “... pentsa ezazue zer izanenzen garai batean bidexka hauetanbarna 30 kiloko zakua bizkar gai-nean genuela ibiltzea... eta ilun-pean!”.

Bidea laburra eta oro har errazada. 3,74 kilometroak, audio-gidarenazalpenak lasai entzuteko geldial-diak eginez, bi ordutan egin daitez-ke; ibilbide osoa 300 eta 400 metro-ko altitudeen artean dago eta, beraz,garaiera aldeak txikiak dira.

Eltzezuak, mendizorriak, oihanzorriak…Gure bidaideak kontrabandoarengorabeherak xeheago azaldu dituondoren. Eta, besteak beste, Beranguardiei eltzetzuak esaten dietelajakin dugu –Aezkoan mendizorriakesaten omen diete eta, Eugi aldean,berriz, oihanzorriak–. Bi egunerakomuga zaintzera joaten zirenean,guardiek eltze handi bat eramatenzuten jana berotzeko eta haien arro-

Ibardinen hasi eta bukatzen da Mugako Bidea. Mugaren eraginaren erakusgarri da saltoki multzo berezia.

“... pentsa ezazue zerizanen zen garai bateanbidexka hauetan barna30 kiloko zakua bizkargainean genuelaibiltzea... eta ilunpean!”


ERDIKO KAIERA - IHESI: MUGAKO BIDEA (BERA-URRUÑA)

pek usain nabarmena hartzenzuten. Horrek eman zien ezizenaguardiei eta arriskua urrundikusaintzeko aukera kontrabandistei.

Mugatik bizi bai, baina tarteka hilere egiten zirela gogorarazi digu,Ezkerreneko Bordako Rafael Elgo-rriagari gertatutakoa kontatuta: Bil-boko ospitale baterako ebakuntza-tresnak omen zeramatzan, guardiektiroz jo zutenean.

14. mugarrian heldu diogu berri-ro muga marrari; aitzakia politaharri kozkor hauei buruz gehiagojakiteko: 1856an amaitu omenzituzten zedarriak ipintzeko lanak;Beran 40 jarri zituzten eta, Nafa-rroa aldenik alde ebakiz, guztira,276.

Edozer pasa zitekeen ezkutuan15. mugarrian ikuspegia aparta da.Itsasora begira, mendebaldeanHondarribia ikusten da, pareanDonibane Lohizune, eta haragoMiarritze eta Baiona. Zerua garbi-garbi dagoen egunetan Landetakohondartzak ere ikusten omen dira.Ekialdean Larrun daukagu –berata-

rrek Larun esaten diote; beraz, gureaudio-gidak ere bai– eta handikaurrera, Atxuri, Mendaur, Bianditzeta, erdi gordeta, Aiako Harriak.Entzungailuetatik kontrabandoanpasatzen ziren produktuen zerren-da amaigabea datorkigu: tabakoa,

gatza, kafea, irina, kobrea, ardoa,pattarra, musean egiteko kartak,aziendak, bizikletak, orratzak, zapa-tak, botoiak, zilarra, puntillak, peni-zilina, traktoreak, irudi erlijiosoak,botikak... Talgo trenaren erroda-menduak, esaterako, mendi hauetanbarna pasa omen zituzten banaka-banaka.

17. mugarrira iritsi baino lehen,mugikorrak berriro eskatu diguentzungailuak jartzeko. Oraingoan

kontrabando kontuak ez dizkiguFrantzisko Irazokik kontatuko;zuzenean, kontrabandoan arituta-koen ahotik entzungo ditugu.

Hortxe utziko dugu muga marra,eskuinera, Bera aldera, egiteko.Hemendik aurrerako bide guztiamugaz hegoaldera egingo dugu. Ezda zaila ibilbidea zuzen egitea eta,gainera, okerreko bidea hartuz geroaudio-gidak abisatuko dizu. Bainagalduz gero, bidelagunak ez dizubeti errieta egingo eta, hurrengopuntura iritsi baino lehen nahastuzgero, beharbada, Armalako harro-biaren berri emango dizu, opari.

Gerren arrastoakMuga lerroarekin batera, kontra-bandoa ere atzean utzi dugu, etagerra hotsek inguratu gaituzte.“Muga tokia, gerra tokia”. Guneestrategikoa izanik, gatazka askokutzi dute arrastoa bazterrotan:Altzateko jaunak agindutako tris-kantzak, Napoleonen Gerrek, Kar-listadek, 1936ko Gerrak, BigarrenMundu Gerrak... 1813an milakasoldadu elkartu omen ziren lur

Bidearen zati bat muga lerroaren gainean egin dugu, mugarriz mugarri, Larrun parean dugula.

1856an amaitu omenzituzten mugarriakipintzeko lanak;Nafarroa osoan 256 jarrizituzten, Beran 40


IHESI: MUGAKO BIDEA (BERA-URRUÑA) - ERDIKO KAIERA

hauetan: batetik erretiratzen ariziren frantziarrak eta, bestetik, alia-tuak; ingelesak eta espainiarraknagusiki. Larrun ingurua berunez-ko bala biribilez josi zuten etaeskualdean miseria zabaldu, topa-tzen zuten guztia arpilatuta. Bortzi-rietan 600 lagun inguru hil omenziren urte haietan, goseak eta gai-tzek jota, hamarretik bat ia.

Bidean behera, Lartzin muinoadugu parez pare, eta barruan, arro-kan zulatua, komunikazio lanetara-ko bunker bat. Espainiako Gerraamaituta eta Bigarren Mundu Gerrabetean, Franco beldur zen aliatuaksartuko ote ziren eta porlanezkodefentsa lerro bat eraikitzeko agin-du zuen. Bide osoan lagun izandugun ahotsaren arabera, Pirinioe-tan 5.000 bunker inguru egin zituz-ten, Nafarroan eta Gipuzkoan1.800, eta Beran 180 bat. Milaka etamilaka langilek jardun behar izanzuten horiek guztiak eraikitzeko, etadenak ez ziren militarrak; bunkerhorietako asko gerrako presoekbehartuta eta baldintza latzetan jasozituzten.

Hala, hurrengo geldialdia Okala-rreko bunkerrean egin dugu. Arti-lleriako bunkerra da eta barruantankeen kontrako kanoia sartubehar zutenez, sarrera oso zabaladu. Putzuren bat kenduta, sartzekoez du inolako zailtasunik, bainaeskuargia eramanda hobe, barrukogelako leihoa itxita baitago.

Azkenean ez zen aliatuen eraso-rik izan eta porlanezko zulo hauekez zituzten militarrek erabili. Berta-koek, tarteka, bai, Patxiku Erdikoakesan digunez: neska-mutikoek jola-sean ibiltzeko eta kontrabandistekpaketeak gordetzeko.

Pertsonak ere eramaten zituztenalde batetik bestera Ibardin bertan dugula, lehengozerrenda luzean aipatu gabeko gaienkontrabandoari heldu dio telefono-ko hitzontziak, giza kontrabandoari.1936ko gerran ezkertiar eta abertza-le asko pasa zen Urruñara, eta Biga-rren Mundu Gerran soldadu etajudu andanak igaro zuen muga kon-trako noranzkoan. Gerrak amaituta,pobreziak ekarri zituen kanpota-

rrak, zehazki portugaldarrak, mugahonetara. Berako hilerrian bost por-tugaldar omen daude ehortzita.Mugaren argi-ilunetan hori da ziu-rrenik alderik ilunenetakoa.

Baina gure bide-erakusleak mezubaikorraz eman dio amaiera Muga-ko Bideari. Behartutako banalerroa-ri etekina atera diote. Eta eguerdipartean Ibardinen bildutako jende-tza ikusita, bistan da aurrerantzeanere aterako diotela. Bereizteko jarri-tako marrak elkartzeko baliatu deladio Patxikuk, eta “gaueko lanak sarehaundi bat egin zuela, bi aldeetakoeuskaldunak lotu zituena”. Horibaieztatzeko, bere azken aholkuarijarraitu diogu: “Sartu bertzenazeuskaldunak ibiltzen diren bentarenbatean... sartu-sartu eta adittu”. n

Ibilbideko audio-gidak bunker honetan sartzeko proposatzen du. 180 ingurueraiki zituzten Beran, Bigarren Mundu Gerran.

BisitatuIhesi.com,aisialdirakowebgune parte-hartzailea.

Mugako Bidea audio-gidarenlaguntzaz egiteko, nahikoa daAndroid G4+ sistema operati-boa duen smartphonea izatea.www.mugakobidea.com webgu-nean instala daiteke aplikazioadoan eta, ondoren, euskarazko,frantsesezko edo gaztelaniazkoibilbidea kargatu. Ibilbidearenmapa ere bertan deskargatzekoaukera dago. Telefonorik ezean,Berako Turismo Bulegoak laugailu jarri ditu bisitarien eskura.

Abiapuntura iritsita, entzun-gailuak konektatu eta aplikazioamartxan jarri besterik ez da eginbehar. Telefonoak GPSa erabili-ko du uneoro non zauden jaki-teko. Ibilbidean dozena batinguru audio-puntu jarri dituzteeta horietako batera iristeantelefonoak bibrazio bidez etajoare-soinuz abisatuko dizu.

Teknologiaberriak mugakobide zaharretan

1992KO ABUZTUAREN 14A. Georgia-ko armadaren abiazioa Sukhumhiria bonbardatzen hasi zen, abkha-ziarren memorian betiko grabatutageratuko den unea. Hogei egunlehenago, uztailaren 23an, Abkha-ziako indarrek herrialdearen inde-pendentzia aldarrikatu zuten. 13hilabetez luzatu zen gerra irabazita,behin betiko independentzia esku-ratu zuten.

Vladislav Ardzinba, Abkhaziakoalderdi komunistako buru ohiakgidatu zuen garaipena eta Abkhaziaindependentearen lehen presidentebihurtu zen. 2010ean hil zen Ard-zinba, baino errepublika txikihorretan bere ondarea ez da inoizdesagertu. Edonon topa daitezkebere irudiak, heroia da hemen. Beregidaritzapean Abkhaziak indepen-dentzia berreskuratu zuen. Berres-kuratu, Abkhaziako estatua ez bai-tzen ezerezetik eraiki: “Gure auziaez da separatismoa, estatu histori-koa berreskuratzeko prozesua bai-zik”, azaldu digu gobernuko fun-tzionario batek.

Abkhazia estatua eta erresumaizan zen VIII. mendean, baita prin-tzerria ere XIII. mendean. Turkia-ren (otomandarrak) eta Errusiarrenarteko gerrek mende luzez baldin-tzatu dute abkhaziarren bizimodua.Bataren zein bestearen menpe bizieta haien errepresioa jasan beharizan dute. 1917an, boltxebikeen

“Independentzia, mundu globalizatu honetan gure kultura eta hizkuntza gordetzeko tresna da”. Abkhaziako atzerri ministro Viatxeslav Txirikbaren hitzak Kaukasoko

txoko hartan sufritutako gerra eta zailtasunen ordainsaria azaldu gura dute. Abkhazia 1993tik da estatu burujabe, baina beste herri txiki askoren moduan,

nazioarteko komunitatearen aitormenik gabe bizi da.

ABKHAZIA

Kaukasoko nazio txiki batenindependentzia prozesua

Vladislav Ardzinba Abkhaziaindependenteko lehenpresidentearen irudiak edonontopa daitezke karriketan.


TERMOMETROA

Testua eta argazkiak:

| IBAI TREBIÑO |

Urriko Iraultzak argi berria ekarrikozion ordea nazioari: Abkhaziakoherri kontseilua sortu eta Mendieta-ko Errepublika sortu zuten lehenik.1921ean sobietar boterea ezarriondoren, Abkhaziak ErrepublikaSobietar Sozialista gisa berreskuratuzuen bere independentzia, subira-notasuna eta lurraldetasuna. Ard-zinba bezala, Nestor Lakoba Abk-haziako boltxebikeen buruzagiakospe handia hartu zuen orduan.

1931ra arte iraun zuen abkhazia-rren ametsak. Josif Vissarionovitx“Stalin” presidente sobietarrakGeorgiako Sobietar ErrepublikaSozialistan integratu zuen Abkha-zia, Errepublika Sobietar SozialistaAutonomo gisa. Georgiar etniako-en kopuruak gora egin zuen errepu-blikan, ordura arte abkhaziar etnia-koen aldekoa zen demografia guztizirauliz. Nestor Lakoba ere “purga-tua” izan zen. Veria eta Stalin geor-giarren politikek abkhaziar herria-ren asimilazioa ekarri zuen arren,Sobietar Batasunarekiko dagoenatxikimendua historikoa estua daeta horren seinale, esate baterako,Bigarren Mundu Gerran nazienkontrako erresistentzian parte hartueta bizitza eman zutenen kopuruhandia. Abkhazia, “sobietar heroi”gehien dituen bigarren errepublikasobietar ohia da.

Sobietar Batasunaren amaiera eta nazio eraikuntzaSobietar Batasunaren desagerpenprozesuak nazio txiki batzuen alda-rrikapen nazionalak eta autodeter-minazio prozesuak piztu zituenerrepublika jaio berrietan. Hala,gutxiengo etnikoen arteko tentsioaareagotu zen, besteak beste Trans-nistrian, Osetian, Txetxenian etaAbkhazian.

Sozialki ere hondamendi handiaizan zen eta oligarkek errekurtsoenpribatizazioari ekin zioten. Abkha-ziako ekonomia ministro AdgurArdzinbak azaldu digunez, “pribati-zazioei ekin eta industria suntsituzen SESBren kolapsoarekin batera”.“Abkhazia herrialde garatua etaaskea zen Sobietar Batasunean”azaldu digu Teymuraz gazteak.Gagra hiriko alkateorde da bera etaAbkhaziako azken buruzagi komu-nistaren semea. Oldenburgoko

Pedroren ondorengo aristokratakezagutzera eraman gaitu: “Sobietargaraietan denok bizi ginen ondo”,diote hemen ere. Harrigarria. Aristo-kratek, langile-klaseak, nekazariek…denek batera ekin zioten SobietarBatasunaren defentsari, baita Abk-haziaren independentziaren alde ere.

Gerraren ondoren eta nazioarte-ko komunitateak herrialdearenaurka hartutako neurrien ondorioz,urte luzez isolatua egon zen Kauka-soko errepublika txikia. Errusiamunduko lehen herrialdea izan zenAbkhaziaren independentzia onar-tzen. Hala, bien arteko merkatari-tzak arnasa eman dio.

Ekonomia ministroak azaldudigunez, “herrialdearen motorraturismoa da”. Azken bi udatan, 3milioi turista baino gehiagok bisita-tu dute herrialdea, gehienak errusia-rrak, baita Europar Batasunetikjoandakoak ere –georgiarren etaEBren presioaz gaindi–, Itsaso Bel-tzak, Kaukasok eta salneurri mer-keek erakarrita. Errusiako klase

baxuek Abkhazian uda igaro deza-kete lasai asko, eta Abkhaziak horiondo probestu du.

Bestalde, Abkhaziak “eraikuntzanazionalaren” bidea urratzen jarrai-tzen du. Banku nazionalak kontro-latzen ditu kapital finantzarioak etaErrubloa da moneta ofiziala, Erru-siarekin egiten diren transakzioaketa harreman ekonomikoak direlaeta. Parlementu, polizia, hezkuntzaeta justizia sistema propioak ereeraiki dituzte. Nazioarteko aitorpenzabala ez edukitzeak ez die arazohandirik ekarri abkhaziarrei.

Independentziaren bide latza:1992ko gerraSobietar Batasunaren desintegrazioprozesua martxan zegoela, Geor-giak independentzia aldarrikatuzuen eta herrialde kapitalista izateraigaro zen. 1991ko martxoan, ordu-ko Georgiako presidente ZviadGamsajurdiak independentziarenaldeko erreferenduma antolatu etairabazi egin zuen.


ABKHAZIA - TERMOMETROA

Goian, 1992anGeorgiarekin izandako

gudan hildakoenomenezko irudiak.

Behean, fededuna elizaortodoxoan.

Abkhaziarren %60kristau ortodoxoa da.

Georgiarrek gehiengoa ez zuteneskualdeetan, Abkhazian eta Hego-Osetian esaterako, erreferendumaboikotatu zuten. Estatu berriensorrerek beste nazio txiki batzuensubiranotasun nahia piztu zuen.Abkhazia ez zen salbuespena izan,eta 1992ko uztailaren 23an aldeba-karreko independentzia aldarrikatuzuen. Horri erantzunez, 1992koabuztuaren 14an Georgiako arma-dak Sujum hiriburua bonbardatueta bi nazioen arteko gerra hasi zen.

Gerra hasi eta berehala Georgia-ko armadak kontrolpean hartuzituen Abkhaziako lekurik estrategi-koenak. Matxinatuak herrialdearenerdialdean isolatzea lortu zuenGeorgiak. Abkhaziako miliziek,herrialdeko talde etniko guztiek–georgiarrak izan ezik– osatuta,Gudauta hirian ezarri zuten hiribu-rua eta erresistentziaren gotorlekubilakatu zuten. Batal Dzhapuaborroka horietan izan zen. Egunmargolari eta artista famatua denak,Abkhaziako gerraren ingurukozehaztasunak biltzen dituen doku-mentala amaitu berri du: “Indepen-dentzia lortzea latza da”, aitortu diguburumakur gerrillari ohiak. 13 hila-bete luze eman zituzten Georgiakotropek inguratuta, harik eta 1993koirailean kontraeraso arrakastatsubatekin Georgiako armada Abkha-ziatik kanporatzea lortu zuten arte:“Garaipena lortu genuen, zorionez.Aiaaaira”. Garaipena.

Zailtasunak zailtasun, Abkhaziako EstatuaViatxeslav Txirikba Abkhaziakoatzerri ministroaren ustez indepen-dentzia “mundu globalizatu hone-tan gure kultura eta hizkuntza gor-detzeko tresna da”. Baina kostuahandia izan da. Milaka hildako eka-

rri zuen gerra eta 7 urte luze iraunzuen blokeoa, besteak beste. Geor-giako muga itxita, Errusiako mugaere blokeatuta geratu zen, BorisYeltsin presidente errusiarrarenaginduz. Emakumeak eta umeakbakarrik irten zitezkeen herrialdetiketa kontrabandoaren bidez sartuta-ko produktuei, nazioarteko erakun-de humanitario gutxi batzuei edotaTurkiako abkhaziar diasporak itsa-soz bidalitako laguntzari esker bizi-

raun behar izan zuen herrialdeak.Harik eta, Vladimir Putinek hautes-kundeak irabazi eta blokeo ekono-mikoa bertan behera utzi zuen arte.

Abkhaziar historiaren beste kapi-tulu beltz bat, 2008ko abuztuaren7an bizi izan zuten. Georgiakoarmadak Hego Osetiako eskualdeade facto independentea bonbardatueta gau bakar batean 1.300 lagun,osetiarren %3a, hil zituen. Gertaka-ri horrek Abkhazia-Osetia etaGeorgiaren arteko 10 eguneko gudapiztu zuen. Georgiako armadarenerasoan 13 soldadu errusiar ere hilziren. Errusiak zuzenean hartuzuen parte gerran eta egun gutxitanamaitutzat eman zen.

Gerra labur horrek Errusiarenerantzun politiko eta diplomatikoaere ekarri zuen eta abuztuaren 26anErrusiar Federazioak formalkiaitortu zuen Abkhaziaren zeinHego-Osetiaren independentzia.Aurrerapauso historikoa izan zen

16 urte luzez aitorpenik gabe bizi-raun zuen errepublika horientzat.

Errusiaz gain, 2008ko iraileanNikaraguak, Daniel Ortega gerrilla-ri sandinista ohiaren ahotik, Abkha-ziaren independentzia aitortu zuen.Baita Venezuelak ere, Hugo Chavezpresidentearen bidez, 2009an Mos-kura egindako bidaian. Asia-Pazifi-ko eskualdeko hiru estatu txikik(Nauruk, Vanuatuk eta Tuvaluk) ereaintzat hartu dute herrialdearenindependentzia, eta horiekin batera,Abkhaziaren egoera berdinean dau-den beste eskualde de facto indepen-denteek: Nagorno Karabaj, Trans-nistria eta Hego Osetiak, esaterako.

Errusiaren laguntzak arnasa emanbadio ere, Abkhaziaren aitorpenarenauzia mantso doa nazioartean. Atze-rri ministroak argi dauka: “Brusela-ren eta AEBen presioengatik ezbalitz, herrialde gehiagok onartukolukete gure independentzia”. Koso-vo ez bezala, munduko nazio txikiaknazioarteko aitorpenik gabe etainperioaren mehatxupean bizitzerakondenaturik daudela erakusten duAbkhaziaren aferak. Gaur Abkhaziaeta bihar Katalunia. Zer etorkizunmunduko nazio txikientzat? n


TERMOMETROA - ABKHAZIA

Azalera: 8.660 km koadro Populazioa: 242.862 (2011)

Independentzia: 1992ko uztailaren 23an aldarrikatua

Hizkuntza ofizialak: abkhazera eta errusiera

Erlijioa: kristau ortodoxoak (%60), musulmanak (%16),Abkhaziar paganoak (%8), ateoak (%8), beste batzuk

Talde etnikoak/nazionalitateak: abkhaziarrak (%50),georgiarrak (%19), armeniarrak (%17), errusiarrak (%9),greziarrak (0,57%)

Moneta: Errubloa BPG: 500 milioi dolar

“Errusiaren laguntzakarnasa eman badio ere,Abkhazia aitortzekoauzia mantso doanazioartean”


TXANPONAREN BESTE ALDEAK - TERMOMETROA

BILBI PLAZA. Arratsaldeko lau etaerdiak. Bazkal osteko kafearen gon-bitea onartu digu Davide Angelilli24 urteko gazteak. San Frantzisko-ren bihotzean pasa zuen lehengourtea gazte italiarrak. Masterra egi-tera etorri zen Erromatik Bilbora,eta etxebizitza solidarioaren progra-man sartu zen. Auzoko kultur etakirol taldeen koordinazioan lagun-duta etxebizitzaren hilabeteko alo-kairua 55 euro. Angelillik garbi du55 euro horiek erakarri zutela pro-gramara hasiera batean, gero auzo-ak dirua baino zerbait gehiagoeman bazion ere.

San Frantzisko auzoaren maga-lean dagoen plazako tabernan, kati-luak eskuan, joan-etorrian ikustendugu jendea; eta ez dago gehiagomugitu beharrik usaintzeko karrikahorietako egunerokotasuna, etxebakoitzeko jatorria, hizkuntza, kul-tura… eta estatusa. Tartean parebat lagun taldek ere egin die diosalaAngelilliri, eta “horiek futbol tal-dean aritzen dira” edo “horiekelkartean lan egiten dute” bezalakoazalpenak ematen dizkigu. Garran-tzitsua ikusten du auzotar horiekinlan egitea. Programak gazteei etxe-

bizitza eskuragarri bat eskaintzeazgain, Bilboko auzo honetako herri-tarrekin integrazio lanketa egitea duasmo. Ertzak asko dira, ordea,eremu hauetan. Angelilli, progra-mari inportantziarik kendu gabe,kritiko ere agertu da zenbaitmomentutan. Ikasturte baterakodiru-laguntza edo beka moduanikusten du gehiago, eta ez du naba-ritu egoerari benetako konponbideabilatzeko intentziorik.

Lanaren truke etxea eskuratzea-rena ideia ona da, baldin eta aldake-tak helburu orokorrak baditu; txiki-tik ekin baina handian eragitekoasmorik badago. Oraingoz BilbokoDeustuko eta Euskal Herriko Uni-bertsitateetako graduondoko berro-geita bost ikaslerentzako programada, kurtso amaierako iraungitze-dataduena. Eta lan sozialari dagokionez,karitate hitza darabil usu. Dio, kari-tatea baino zerbait gehiago behardela benetako integrazioa lortu nahibada; karitatea laguntzeko pauso batdela, baina beti mantenduz gizartemailaketa eta botere harremanak.

Hipster-ak auzoa girotzenKafea ordainduta –horretarakotxanpon batzuk izaten dituguoraingoz prekariook ere– SanFrantziskoko kaleetan gora abia-tzearekin batera begiztatu ditugulehen lokal hipsterak. Urte gutxianaldaketa handiak jasaten ari daauzoa. Betiko tabernak itxi etakafetegi, pub chic-agoak ugaritzenari dira. Modan dago. Eta jarreraargia da: auzo “konf liktiboa”modernizatu nahi dute. Eta modandagoenak gehiago balio du. Ikas-leak ere amu ederra dira horretara-ko. Geroz eta gehiago dira uniber-tsitateko ikasketak egiten ari direlaSan Frantzisko bizileku hautatzendutenak. Auzoko alokairuak gora.Eta Angelilliri eta bioi ez zaigukasualitatea iruditzen etxebizitzasolidarioen programa ere bertanegitea. Ikasleak auzora gerturatutabeste maila bat har tzen dutekaleek.

Kalean daudenek, baina, besteleku baztertuago batera mugitzenhasi beharko dute. n

Etxebizitzasolidarioa

Helburua:

Antolatzaileak:

Norentzat:

Davide Angelillik etxebizitza solidarioaren programan parte hartu du eta kritikoazaldu da: bere ustez lanaren truke etxea eskuratzea ona da, baina helburuorokorragoak izanez gero, eta hau ikasturterako beka moduan ikusten du gehiago.

| ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA |

Etxearen alokairua lan sozialaren ordainetan

IÑIG

OA

ZK

ON

A


TERMOMETROA

DUELA HAINBAT URTE martxan jarrieta hain arrakastatsua izan den Min-tzalagun proiektua (lekuaren arabe-ra Berbalaguna, Berbalapiko, Min-tzakide… deitua) abiapuntutzathartuta sortu zen Mintzanet 2012.urtean. Zein berritasun ekarri zuen?Bada, mintzapraktika saioak inter-netez egitea, hau da, espazio fisikoberean egon beharrik gabe eta tal-dean batu beharrean –Mintzalagu-nan egin ohi den moduan– elkarriz-ketak bakarkakoak izatea.

Horri esker, Argentinan dagoeneuskaldunak Portugaleten dagoena-rekin hitz egin dezake eta Adunandagoenak Uztaritzen dagoenarekin.Webcama eta ordenagailua edomugikorra, eta “bidelagun” eta“bidelari” izateko gogoa besterik ezdute behar. Horrela bereizten diraMintzaneteko erabiltzaileak: bidela-riak euskara praktikatu nahi dute-nak dira eta bidelagunak haueilaguntzen dietenak. LehenengoeiA2 edo B1 maila eskatzen zaie eus-karaz elkarrizketa bermatu ahal iza-teko; bidelagunei dagokienez, “ezda gramatikarik edo hitzak nolaidazten diren jakin behar”, dioAinara Loiarte programako koordi-natzaileak.

Erabiltzaileek emandako datuenbidez egiten dituzte bidelagun etabidelari bikoteak: “Normaleanbakoitzak aukeratutako ordua eta

eguna hartzen dira kontuan, baitaadina ere kasu gehienetan”.

Erabiltzaile ugariEsan bezala, duela hiru urte sortuzen proiektua, Donostiako UdalakMaramara taldeari Mintzalagunensareko bertsioa egiteko eskatu zio-nean. Ordutik 800 pertsona ingu-ruk eman dute izena eta gaur egun300 erabiltzaile inguru dira. “Iaz,esaterako 2.500 saio egin ziren Min-tzaneten bidez eta zenbakiak haztenari dira”, zehaztu du Loiartek.

Hauek dira gaur egun dituztendatuak: erabiltzaileen %65,26 diraEAEkoak (%37,01 Bizkaikoak,%6,49 Arabakoak eta %56,49Gipuzkoakoak); %4,24 Nafarroa-koak; %5,08 Ipar Euskal Herrikoak;%5,51 Espainiakoak eta %19,91beste atzerrietakoak. Emakumeakgehiago dira gizonezkoak baino,%59,32 lehenengoak eta %40,67bigarrengoak.

Proiektuarekin bat egiteko arra-zoiak hainbat izan daitezke bainaastean behin gelditzeko astirik eza,ordutegi arraroa izatea, atzerrianedo inguru ez euskaldunean bizi-tzea edo etxetik aritzea erosoagoairuditzea aipatu ditu Loiartek.

Adina ere ez da mugaArduradunek diotenez, “adinak ezdu mugarik” eta Mintzaneten 17 eta

89 urte bitarteko pertsonek hartzendute parte. Azken hilabeteetan adi-nekoen egoitzatan aurkitu dituztebidelagunak: “Azpeitian proiektuaaurkeztu genuenean bertako egoi-tzakoek esan ziguten ea zer iruditu-ko litzaigukeen bi egoiliar parte har-tzen hastea. Ideia ona irudituzitzaigun eta aurrera jarraitugenuen”.

Ordutik beste hainbat lekutanjarri dute martxan egitasmoa:Donostiako Zorroaga, Berra etaVilla Sacramenton; HernanikoSanta Maria Magdalenan, Errente-riako Jesusen Bihotzan eta Bergara-ko Mizpirualden. “Gure adinekoekeuren denbora eskaini dezaketebesteei euskara praktikatzen lagun-tzeko eta bide batez, eurentzat ereparte hartzea baikorra dela irudi-tzen zaigu, leiho zabal bat irekitzenbaitzaie eta dauden lekutik mugitze-ko beharrik gabe gainera”, azaldudu Loiartek.

Beste erakunde batzuekin erebaditu hitzarmenak Mintzanetek,hala nola, Euskal Herriko Uniber-tsitatea, Etxepare Institutua, Topa-gunea, AEK eta abarrekin. Hortikere lortzen dituzte erabiltzaileak etaaurrerantzean bidelariak eta batikbat bidelagunak lortzea izango dahaien helburua, jendea itxaronzerrendan baitago bidelagunen bataurkitu zain. n

Bi pertsona, bakoitza bere ordenagailuaren aurrean, ez dute elkar ezagutzen eta kosta egitenzaie elkarrizketa luze bat mantentzea. Euskara dute lotura, batek praktikatzea eta besteakikasten ari denari laguntzea. Munduaren alde banatan daude baina Mintzanet proiektuak

ezagutarazi eta batu ditu. Hurrengo astean berriro “elkartuko” dira, konfiantza gehiagorekinhartaz eta honetaz mintzapraktika egiteko.

EUSKARA IKASLEAK ONLINE

| IURE EIZAGIRRE |

Orotariko euskaldunak lotuditu sareko mintzapraktikak


EUSKARA IKASLEAK ONLINE - TERMOMETROA

«Nire asmoa bidelari izatea zen bainamomentu hartan ez zegoen nireordutegian bidelagunik»

ARGENTINAN, Buenos Aires pro-bintziako Tandil herrian jaioa daMaria Cecilia Cenoz informatikaria.Aitona zuen euskalduna, Nafarroa-ko Muskitz herrikoa, eta haren hiz-kuntza zelako hasi zen euskara ikas-ten Tandilgo euskal etxean. “Geroonline kurtso batean jarraitu nueneta azkenean Maizpide euskaltegiansei hilabete pasa ondoren 2. maila-ko azterketa gainditu nuen”.

Bere ikaskideekin egiten zueneuskaraz, baita euskal etxean ema-ten zituen klaseetan ere. Gaur egunEuskara munduan programako tuto-re da eta horrek eman dio euskarazaritzeko aukera, “baina Mintzane-ten parte hartzea desberdina da,

webgune honetan nire euskarahobetzen dut bidelari eta bidelagu-nekin”.

2013an hartu zuen parte lehenaldiz proiektuan: “Nire asmoa bide-lari izatea zen baina momentu har-tan ez zegoen nire ordutegian bide-lagunik, beraz, bidelagun izaten hasinintzen. Lehenengo mintzakideaLourdes Erquicia izan zen etaoraindik jarraitzen dugu saioak egi-ten”. Hiru bidelarirekin aritzen da,batekin astean bitan eta beste biekinastean behin. Eta hasieran ezin izanzuena lortu berri du: hilean behinbera izango da bidelari.

Eguneroko gaiez aparte, euskara-ri buruz hitz egiten dute. “Norma-

lean Euskal Herriko jendeari arra-roa iruditzen zaio nire eta diaspora-ren kasua”, dio. Eta aldi berean,hemengoarekiko jakin-mina ase-tzen du: “Horko jendearekin harre-manetan jartzea oso interesgarriada guretzat Euskal Herriko berriakjasotzeko, eta gure arbasoen idio-sinkrasia ezagutu eta nor garen jaki-teko”. Bertakotu egiten ditu Min-tzanetek: “Hor egotearensentsazioa ematen dit. Ez dakit nolaesan baina bi herriren artean bizinaiz. Txikitatik beti esaten dut eus-kalduna naizela eta orain gero etagehiago, euskara hitz egiteagatik ezdago zalantzarik euskalduna senti-tzen naizela”.

Maria Cecilia Cenozbidelagun eta bidelaria

LANTZEN ARI ZEN proiektu pedago-giko bati esker ezagutu zuen Min-tzanet Maddalen Antuñano portu-galetetarrak. “Proiektua euskararenirakaskuntzara bideratua zegoen etaahozkotasunari garrantzia emannahi nion”, dio. Egitasmoa ezagu-tzen joan ahala “oso interesgarriaeta beharrezkoa” iruditu zitzaioneuskara teknikari lanetan hasi berriden 23 urteko gazteari.

“Euskara praktikatu eta hobetunahi duten pertsonei laguntzekoaukera paregabea iruditu zitzaidan.Bidelariek duten motibazioa da egi-tasmo hau aurrera daramana etaMintzaneten parte txiki bat izateanahikoa da motibazio hori elikatze-ko eta euskarari pixkanaka-pixkana-ka indarra emateko”, dio. 2015ekomartxoan hasi zenetik bidelari bera-rekin aritu da: “Hilean birritan

konektatzen gara ordubeteko elka-rrizketa izateko”.

Euskara praktikatzeko erraztasunasko ematen dituela iritzi eta aurrera-pen handitzat du Mintzanet. “Hez-kuntza formaletik at, hainbat gaijorratzeko aukera ematen du, ahoz-kotasuna bereziki landuz”, gaineratudu. Baina ez hori bakarrik, “euskaraaitzakia izanik, harreman berriaksortzeko aukera ere ematen du”.

«Bidelariek duten motibazioada egitasmo hau aurreradaramana»

Maddalen Antuñanobidelaguna


TERMOMETROA - EUSKARA IKASLEAK ONLINE

NAFARROAKO Zarrakaztelu herri-koa da Raul Alfaro eta herriko koo-peratiban egiten du lan. Ez duzehaztasunez gogoratzen noiz hasizen Mintzanet proiektuan baina iahasiera izango zela dio, “orain delabi urte eta erdi edo”.

“Irakasle bati esker ezagutu nuenproiektua. Nire herrian euskaltegi-rik ez dagoenez, Tafallan (etxetikordu erdira autoz) hasi nintzen ikas-ten. Taldea desagertu zenez, Orbai-barren –urrunago– hasi nintzen etahau ere desagertu zenez, autoikas-

kuntzarekin hasi nintzen”, azaldudu. Orbaibarren eta autoikaskun-tzan irakasle bera izan zuen eta harkgomendatu zion Mintzaneten partehartzea. “Euskaraz mintzatzekooso aukera gutxi nuen herrian,horregatik animatu nintzen. Web-cam-a espresuki erosi nuen”, dio.

Mintzanet interneten euskarazaritzeko falta zen proiektua da bera-rentzat. “Euskara ikasteko kilome-tro asko egin ditut dirutza ordain-duz. Orain, Mintzaneti esker,etxetik eta dohainik egin ahal dut”.

Hasieran astean bitan hitz egitenzuen bere bidelagunarekin eta gauregun astean behin. Harekin duenharremana goraipatu du Alfarok:“Oso polita eta berezia da. Aurrezaurre ezagutzen dugu elkar eta osohunkigarriak izan dira gure topake-tak. Bi topaketa egin ditugu eta biakederrak. Zaila da azaltzea zer senti-tzen den, bizi behar da”.

Ione Forcada bidelaguna eta RaulAlfaro bidelaria Donostian elkartu

zirenean ateratako argazkian.

«Euskaraz mintzatzeko osoaukera gutxi nuen herrian,horregatik animatu nintzen»

Raul Alfarobidelaria

BESTE BIDE BATZUETATIK bainaAlexander Ezeiza berak ere euskaraikasi behar izan du. Ikasi baino,berrikasi. 86 urte ditu eta hauetakoia 60 Amerikako Estatu Batuetanpasa ditu: “Joan nintzen 1945eaneta etorri nintzen 2004an, ia2005ean”. Han euskaldunak bazi-ren garai hartan, “ezagutu nuenLapurdiko bat, Nevadan artzainaizana. Gure euskarak berdintsuakdira baina ez ginen oso ondo uler-tzen. Eta nik batere irakurri gabe,ez aldizkaririk ez libururik, dena

ahaztu nuen”, azaldu du. Beizamakoa da jaiotzez baina

egun Donostiako Zorroaga zentro-an bizi da. Kaputxinoa zela lagunerrenteriar bat egin zuen –XalbadorZapirain– eta Ameriketatik itzul-tzean hartaz galdetu zuen. Hila zelaesan zioten ordea. “Liburu askoidatzi zituela esan zidaten, liburute-gian bilatu nituen eta denak irakurrieuskara ikasteko”.

Gaur egun bera da ordenagailua-ren aurrean jarri eta besteei lagun-tzen diena: “Hasi nintzen jendeari

laguntzeko hitz egiten, aukera izate-ko euskaraz hitz egiteko. Eta nik erebai”. Murgiakoa du bidelaria etaastean behin hitz egiten dute. “Harkeuskaraz ederki egiten du, ze oraineuskara ikasten dute eskoletan bainaez dute hitz egiten kalean etaetxean. Gure denboran dena euska-raz egiten genuen”.

Alexander Ezeiza DonostiakoZorroagako adinekoen egoitzan bizi da

eta handik aritzen da Murgiakobidelariarekin berriketan.

«Jendeari hitz egiten laguntzekohasi nintzen, euskaraz egitekoaukera izan dezaten»

Alexander Ezeizabidelaguna

BPGAREN %4,2 osatzen du euska-rak; enpleguen %6,3 eta Balio Eran-tsi Gordinaren %4,5. Lehenengoaldia da euskararen munduaren pisuekonomikoa neurtzeko ikerketa egi-ten dela. Europan ere ez dago hala-korik.

Eusko Jaurlaritzako HizkuntzaPolitikarako Sailburuordetzak bide-ratu du euskararen munduaren pisuekonomikoa neurtzeko ikerketa.HPSren ustez, ikerketak garbi utzidu euskara euskal ekonomiaren jar-duera-sektore bat gehiago dela.Enpleguari begiratzen badiogu,56.142 langile ari dira euskararensektorean. 42.724 lanpostu dirazuzenekoak, 3.748 zeharkakoak eta9.670 induzituak.

Barne Produktu Gordinaren %4,2biltzen du eta eurotan emanda, 2.800milioi. Balio Erantsiaren GainekoZergari (BEZ) dagokionez, 156.933euro biltzen dira zerga bidez etadiru-laguntzetan sektoreak 107.392euro jasotzen ditu. Beraz, 49.541euroko saldo positiboa egiten du.

Ikerketak EAEkoBarne Produktu Gordi-nean beste sektore batzuekduten eragina ere jasotzendu, euskara sektorearekinalderaketak egin ahal izate-ko. Ehuneko handienetiktxikienera ondokoa dazerrenda: osasuna %8,8;turismoa %5,8; hezkuntza%5,5; euskara %4,2; I+G+B %2,1.

Patxi Baztarrika HPSko sailbu-ruordeak hizkuntza gutxiagotuenbalio ekonomikoaz dauden aurreiri-tziak aipatu zituen ikerketaren aur-kezpenean eta ondoko gogoeta eginzuen: “Euskara, adibidez, Interne-ten nabigatzeko erabiltzen direnhizkuntzen artean 44.a da, Twitter-en erabiltzen diren 33 hizkuntzenartean dago, Wikipedian 34.a da etaEuropar Batasuneko 10 Estatu hiz-kuntzatan baino artikulu gehiagodaude euskaraz hor, Wikipedian.Baina, hala ere, kuestionatu egitenda bere balio ekonomikoa. Balioekonomikoa duten hizkuntza efika-

zen eta baliagarriak ez diren hizkun-tzen –kultur ondare huts diren hiz-kuntzen- arteko bereizketarenaurrean gaude. Horregatik -eta haugauza berria da gurean- ikerketaegin dugu euskarak Barne ProduktuGordinean (BPG), Balio ErantsiGordinean eta enpleguan duen era-gin ekonomikoari buruz. Ikerketa-ren emaitzak agerian jartzen du, argieta garbi, euskarak gure gizartearensare ekonomikoan duen garrantzia,eta lagungarria da, euskararen era-gingarritasun eta baliagarritasunekonomikoa zalantzan jartzen –edoukatzen– duen aurreiritzia desinte-gratzeko”.


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

47�

MUNDU OSOAN ARI DIRA TPP edo Pazifiko artekoKooperazio Ekonomikorako Itunaren kontra mobili-zatzen, baita Europan eta Euskal Herrian ere. Itunhori ezkutuan egiten ari dira AEBen eta Pazifikokobeste hamaika herrialderen artean –Txiletik ZeelandaBerriraino–, eta herrialde bakoitzak onartu beharkodu. Munduko biztanleriaren %11 hartuko lukeenmerkatu bakarra sortuko litzateke, munduko BPGa-ren %40 izango luke, merkataritza globalaren %25 etaatzerriko inbertsio zuzenaren %32. Ituna onartzenbada, merkatuek –multinazionalek eta korporaziohandiek– herrien subiranotasuna bahitzea lortu dutenseinale izango da. Gobernuak merkatuen kudeatzaileofizial baino ez dira izango. Ituna aurrera ateraz gero,Europak bide bera urra dezake, AEBekin TTIPa(Europa eta AEBren Arteko Merkataritza eta Inber-tsiorako Hitzarmenaren ingelesezko akronimoa) aribaita negoziatzen.

Herrialdeen etorkizuna jokoan da. Nork agindukodu, herritarrek aukeratutako pertsonek ala banpiro

kapitalistek? Adibide batzuk jarriko ditugu. Inolakomuga legalik gabe deslokalizatzeak inposatu ditzakete,enpresak itxi eta enplegua ezabatu. Herrialde batekgai toxikoak edo jangai transgenikoen etiketak debe-katzen baditu eta ingurumen araudia zorrozten badu,TPPak enpresei boterea emango die gobernuak ezku-tuko tribunal baten aurrean salatzeko, epaileak merka-tuei lotuta daudela jakinik ere. Gobernuak epaiketahori galtzen badu, zergadunek ordaindu beharkodiete enpresei “etekinetan” galdutako milaka milioieuro. TPPrekin farmazia-industria erraldoiak beremonopolioa hainbesteraino heda dezake, kantzerretikedota hiesetik salbatzeko oinarrizko botiketara sarbi-dea mugaturik izango dutela gaixoek.

TPPren kontra mobilizatu eta borrokatzea funtsez-koa da, Europak haren lorratza segi dezala saihesteko,ez dezagun gure nazio subiranotasuna banpiro kapita-lista horien esku utzi.

Juan Mari Arregi

Banpiro kapitalistek nazio subiranotasuna bahituta dute

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Euskara sektorea EAEko Barne Produktu Gordinaren %4,2 da

HEZKUNTZA %5,5

TURISMOA %5,8

EUSKARA %4,2

OSASUNA %8,8

I+G+B %2,1

� 2015EKO URRIAREN 25A48 � 2015EKO URRIAREN 25A

TERMOMETROA - NET HURBIL

Lens Young Yeldanik Al Jazeerarentzakoegindako argazkian (handia) baratze batDamaskoko Yarmouk auzoan: etxebizitzaaskoko eraikin bateko terrazako zoruan elka-rren ondoan landareak, hazientzako ontziak,ura gordetzeko andelak eta baita satelitebidezko telebisten antena parabolikoak ere.Marine Vlahovicek Reporterren argitaratuta-ko argazkian (txikia) Ferdinand eta Zoe Beauneba-arrebak. 27 eta 23 urteko gazteokbarazkien haziak biltzen dituzte herriz herriSiriara bidaltzeko: Alepora, Kobanera,Deraara, Yarmoukera... Kexu dira Europakokatalogo ofizialean onartu gabeko hazieipasabidea ixten dietelako aduanetan, hainzuzen antzinako hazi horiek izanik hain bal-dintza zailetan erein behar dituzten ortuzai-nentzako: “Lotsagarria, jakin badakiguneanzibilizazioa sortu dela landareen haziak bate-tik bestera eramatearen poderioz”. 500 kiloitsasontziz eramateko prestatzen ari dira.

TOMAS ALCOVERRO KAZETARIAK,Ekialde Hurbiletik kronikarikmamitsuenak bidaltzen dituenak,idatzi du: “Siriako gerra bere izuga-rrikeria guztiekin ateak itxian ari dagertatzen. (...) Urte odoltsuak pasabehar izan dute pixkanaka azaltzenhasi arte zein konplexua den gerrahau, Siria eta Ekialde Hurbilaren-tzako hil ala bizikoa, Daesh edoEstatu Islamiarraren indar militareta ideologikoa dela medio nazioar-tean ondorio mehatxugarriakdakartzana”.

Gerrarik gupidagabeena sufri-tzen ari diren siriarrei Europatikguk zertan lagundu, triskantzatikihesi datozenei ongi etorria egiteazedo errefuxiatu zelaietan ari direnGKEei dirua emateaz landa? Setio-pean dirautenei haziak bidaltzensaiatzen dira nekazari eta ekintzailebatzuk.

Reporterre hedabidean kontatudute Zoe eta Ferdinand Beau neba-arreben elkartasun ahalegina, “Grai-nes et Cinema” deitua. Herriz herridoaz beren dokumental bat eraku-tsiz eta hurbiltzen zaizkien baserri-tar zein kaletarrei eskatuz barazkienhaziak Siriara bidaltzeko.

2014an sei hilabete eman zutenBeirut ondoko Chatilla errefuxiatugunean. Israelen babesean falangis-ta libanoarrek bertan babestutakopalestinarrekin egin masakreagatik

munduan famatua den Chatillangaur egun palestinar gutxiren ondo-an siriar iheslari asko bizi dira.Chatillako eraikinen teilatuetanaritu ziren Zoe eta Ferdinand hiribaratzeak antolatzen eta bertanaterpetuek kontaturik ohartu zirenSirian zein latza den gaur hazirikeskuratu ezina.

Europara itzulita, Beau neba-arrebek Frantziako hegoaldeko 17departamendu korritu dituzte berenkamionetarekin hitzaldiak emanez.Confederation Paysanne sindika-tuak –ELB euskalduna barne dau-kanak– eta Semences Paysanneshazi elkarteak lagundu diete. Ehun-ka kilo batu dituzte orain artean etaametsa lukete Frantziako hazigileeneta Siriako baratzezainen arteanelkartasun sare bat finkatzea.

Siriako hiri suntsituetan nozitzenden hazirik ezaz europarrak lehenbi-zikoz 15th Garden elkarteak oharta-razi zituen gerra eremuetatik 2013an.Lehenbiziko erantzunak Alemania-tik eta Greziatik jaso zituzten.

Siria izan baitzen Neolitoannekazaritza sortu zeneko gunenagusia, bertako hazien balio gene-tikoa asko nabarmendu da pren-tsan. Alepoko hazi altxorra desegi-nik, nazioartean deiak entzun dirahango hazien kopiak ongi zaindudaitezen. Norvegian Svalbardekobiltegiak direnetik berreskuratu eta

kopiatu beharra ere aipatu da.Beau anai-arrebak, ordea, herri-

tarren goseak ditu kezkatzen. Neu-rri batean bederen ase ahal izateko,historian gerra guztietan gertatuden moduan, erresistentziako bara-tze txikiak lantzen dituzte. Bainahazi egokiak behar dituzte, multina-zionalen hibridoak baino hobemunduan zehar nekazariek zaindu-tako hazi zahar indartsuak.

Bildutako haziak Libano eta Tur-kian barrena pasarazten dituzteBeautarrek, batzuetan bidaiariekeramanik, sarritan iheslarien etakontrabandisten bidez.

Zoek kazetariari esan dionez,“inportantea da hemengo jendearierakustea gerra eremuetan bizirau-ten dutenak irudimenez ari direlaahalegintzen eta gatazka honetazmintzatu gaitezkeela geopolitikare-nak eta tragediazkoak ez diren bes-telako neurrietan”.

Gosetea, gerrako iskilu “Damaskoko Yarmouk auzunedesesperatuan barazkiak haztea hilala biziko kontua da” idatzi dumaiatzean Annia Ciezadlok AlJazeeraren webgunean “A gardengrows amid the daily dangers of a siege inSyria” titulua daraman kronikan.

Ciezadlok kontatu duenez, apiri-lean auzunea beren kontrolpeanhartu zutenean Daesh Estatu Isla-

Gosea ere bada gerrarako arma. Sirian, Bashar al-Assadenerrepresio basatia batetik eta haren kontrako klase askotakogerlarien bortizkeria bestetik, setioaren erdian bizirautekobaratze batek zenbat balio dezakeen ikasi du siriar askok.

Europatik baratzezainek haziak bidaltzen dizkiete,nekazaritzaren sehaska izandako Sirian falta direlako.

Baratze bat nahidizut egin Siriasetiatu honetan

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

miarrak eta Al Nusra fronteak,mendean hartu zituzten aurreko biurteetan Bashar Al-Assaden arma-dak setiaturik edukitako zibilak.18.000 jende 2012ko abendutikeraikin birrinduetan artean bizitzen,gehienetan argindarrik eta gasolina-rik gabe, 2014tik iturriko ura eten-da. Azkenean apaiz musulmanbatek baimendu zien harrapatutakoasto, katu eta zakurrak jatea.

Iheslari palestinarrentzako anto-latutako auzunean urteotan gerraketxetik kanpo ihes arazitako siria-rrak pilatzen dira: “Setiaturik, lehe-nik erregimenak eta orain matxino-ek, Yarmoukeko zibil ahaztuekborrokatu behar izan dute goseaden arma mediebalaren kontra era-biliz umorea, kreatibitatea eta

oinezko herritarren erresistentziaz-ko azken estrategia: baratzeak”.

2011ko martxoan hasirik Al-Assaden kontrako matxinada, bere-hala agertu ziren lehen errefuxia-tuak Yarmoukera. Auzoan indarrahartu zuten Siriako Armada Libre-ko gerrillariek eta borrokan hasigobernuaren militarren kontra. Al-Assaden MIG hegazkinek bonbar-datu zuten auzoa eta setioa ezarri.

Soldaduek kontrolez ixten zuteneta dute auzunea. Hasieran egunpare baterako, gero lau egun edoaste beterako. Ezin pasa kilo batjanari baino gehiago. 2013ko uztai-laren 21ean armadak erabat blokatuzuen Yarmouk.

Lehenbiziko negu hartan goseakhildako jendea ere izan zen. 2014ko

negurako, ordea, auzotarrek eskar-mentua hartu eta barazkiak lantzea-ri ekina zioten. Herri mugimendusare aberatsaren jabe izana den Yar-mouken, boluntario taldeak lugin-tzan hasi ziren.

Kaletarrak izaki, baserrietatikgerrak eta lehorteak ekarri miseriariihesi iritsitakoekin ikasi behar izandute. Hazi eta landare aukerarikgabe, lehenbizikoetan kale egitenzuten. Edo inguruko gosetiek ebas-ten zieten uzta heldu aurretik. Gehiarmadako frankotiratzaileek eraso-tzen terrazetan eginez gero bara-tzeak. Engoitik ikasi dute ortu txi-kiak lantzen karrika bazterretan,bonbek lehertutako eraikinetan,patioetan...

2015eko apirilean Daesh EstatuIslamiarrak hartu du Yarmoukenkontrola. Aurretik gogor borrokatuzituen Hamasen inguruko miliziak,hauek aldi berean Bashar Al-Assa-den kontra ere gerran ari zirela.Gudu nahasi horretatik ihesi aldeegin dute 4.000 jendek auzunetik.Armadak bezala islamistek hildituzte auzoko mugimendu herrita-rren liderrak.

Damaskoko gobernuak gerrakoarmatzat erabili du herritarrakbarne dituela hiri osoak blokatu etaelikadurarik gabe uztea. Gauza beraegin dute beste aldetik Estatu Isla-mikoak eta Al Nusrak.

Baina gosea siriarrentzako ezda setiopean bizi direnen afera soi-lik. Lehorteak estreina eta gerrakgero, Siriari elikadura sarea suntsitudiote. Hiri masakratuetan bezalaerrefuxiatuen kanpalekuetan bara-tze txiki bakoitza da bizirautekoesperantza bat. n

ARTUR MASEK ondo menpera-tzen du tempus politikoa eta batezere hauen taularatzea, KataluniakoJustizia Auzitegi Gorenean dekla-ratu beharrak erakutsi duen eran.Jauregirako hurbilketa ikusgarriaizan zen, Kataluniako gehiengosoberanista Espainiako Justiziarenaurrean deklaratzera; baina irudiagogoangarria izango da, harkbatez ere Kataluniako “ordenmundua” ordezkatzen duelako etahango prozesua zein urruti iritsiden islatzen duelako. Deklaratuondoren zera galdetu zioten Masi:“Inhabilitatuz gero onartuko duzuepaia?”. Erantzuna: “Herrialdeakune horretan bizi duen unearenaraberakoa izango da hori”. Orainarte, Estatuan autonomia batekolehendakari batek inoiz ez duzalantzan jarri izan Espainiakolegea beteko zuenik.

Egia esan, marra gorria 2014koazaroaren 9an zeharkatu zen,baina urriaren 15ekoa lurrikaraharen erreplika indartsuenaizan da, besteak beste, Masapurketa demokratikoarensinbolo bihurtu zelako. Ezgehiago ez gutxiago, bainaoraingoz hori bai. Katalu-niako nazioa eta Espainiaaurrez aurre. Marra gorria iragandela irudikatu zen berriz argazkihaiekin, eta oraingoz alde biakatera dira indartuta, baina inde-pendentismoa etxean eta Espai-niako Justizia Espainian. Katalu-nian, beraz, Espainiak galtzenjarraitzen du.

Apurketa demokratikoa, bai,hori da doinu nagusia Katalunian,independentzia prozesua gidatubehar duen gobernu eraketarenbezperan. Inork gutxik jartzenbaitu zalantzan JxSí eta CUP ados-tasunera iritsiko direla prozesua-

ren bide orrian. Ekainean Nafa-rroan sentitzen zen gisara, bestelaherritarrek itsasora botako dituz-telako.

Akordioa nola, ostera? Denadago airean, baina oraingoz per-tsonak –Mas– negoziaketarenamaierarako geratu dira. Aurretikhiru esparru garrantzitsuren oina-rriak finkatuko dira CUPek halabehartuta: Espainiarekiko desobe-dientzia; pobrezia eta desberdinta-sunen aurkako talka plana; etaprozesu konstituziogilea. Bitar-tean, presioak latzak dira eta nora-bide askotarikoak. Hor ere kokatubehar da Masen azken taularatzea.

ESPAINIAKO HAUTESKUNDEorokorrak gehitu behar zaizkioKataluniako barne egoerari. JxSíEspainiako orokorretara eramate-ko tematua dago CDC eta ERCbere nortasuna azpimarratzekopremia bizian. CUPek paso egingodu hauteskunde orokorrez.

Berrikuntza hirugarren espa-rrutik dator, soberanismo ezker-tiar ez independentistatik. Berejokaldia borobildu nahian AdaColauk Barcelona En Comú ere-dua Espainiako hauteskundeetaraaurkeztuko dela iragarri du. ICV,Podem eta Procés Constituentzutoinen gainean eraiki zen Colau-ren arrakasta udal hauteskundee-tan eta orain ere emaitza oparoakizan ditzake, areago CUP lehiakideez badu, eta batez ere EspainianPodemos eta IUk lortu ez dutenherri batasuna saltzen duelako.

Oraindik dena airean da, bainagaitza da Colauren esperimentuaKataluniatik harago hedatzea, ezbada Galizian edo Valentzian.Hego Euskal Herrian bederen,tren hori hartara inor igo gabepasatu da. Harrigarrienetakoa zeraizan da: hautagaitza bateratua sor-tzeko prestuen EH Bildu berazela.

Ezkerreko sektore abertzale etaez abertzaleak batzeko bi saioxume jorratu dira, EAEn udaaurretik eta uda ondoren Nafarro-an, eta biek egin dute porrot, bainaseguruenik ez dira alferrikakoakizan, etorkizunean ezkerreko hau-tagaitza zabalak eratzeko hausnar-ketaren hazia erein dutelako hain-bat sektoretan. Euskal lurretan,alabaina, halako edozein aliantzaeraginkorrek EH Bildu ere kon-tuan hartu behar du, eta gaur gaur-koz gatazkaren eragina oraindikhurbilegi dagoela dirudi, batez ereEAEn. Aurkari komunaren aurka-

ko borrokak bestelakoa lortudu Nafarroan eta EH Bildu,Ahal Dugu eta NEB elkarre-kin ari dira foru gobernuan.

EZTABAIDA, alabaina,siglak batu eta herri batasu-

netik haragokoa da ezkerrarenmunduan eta Podemosek Espai-nian arrakasta izan ala ez, saiheste-zina; euskal ezkerrean behintzatgero eta indar handiagoz dator.Zera da muina: eraginkorra ote dahegemonia instituzionala eskura-tzea, aldez aurretik gizarte sektorezabalak aldaketa sozialaren ideiaeta praxietan trebatu barik? Klasi-ko bat da ezkerrean, baina datozenhilabeteetan ikusiko den moduan,hausnarketa gero eta indar handia-goz ari da plazaratzen eztabaidapolitikora. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

2015EKO URRIAREN 25A�50

Colau, berriz ezustekoa

Mas apurketa demokratikoarensinbolo bihurtu zen; ez gehiago ezgutxiago, baina oraingoz hori bai

ARGIAn gure gaiak dira gure baloreak, ARGIAkideak gure oinarria

ARGIA komunitatea osatzen dugun guztion GUNEA da honakoa. Bertan, harpidedunek zein Piztu Ezazu Argiaren bitartez ekarpen ekonomikoa egin duzuen lagunek, ARGIAren baloreekin bat egiten duten produktu eta zerbitzuen ZOZKETAN parte hartzeko aukera duzue.

HURRENGO HILABETETARAKO PROPOSAMENABalore hauen inguruan lan egiten duten eragile eta mugimenduen lanaren erakusleiho izango da, printzipio horiekin bat egiten duten material eta zerbitzuen berri eman eta zozketatzeko aukera egongo delarik.

URRIKO SARIAKBitartean, ARGIAkideoi zuen babesa eskertzen jarraitzeko, aurten kaleratu ditugun produktuen zozketan parte hartzera gonbidatu nahi zaitugu:

PARTE HARTZEKO 943 371 545

[email protected] www.argia.eus/gunea

Bizi Baratzea liburua5 opari

Europako herrien mapa5 opari

Argia kamiseta5 opari

IRAILEKO SARITUAKBIZI BARATZEA LIBURUA

MAITANE IZAGIRRE ZUBIMENDI (GASTEIZ)OSTOLAZA UDAL LIBURUTEGIA (DEBA)

XABI TERREROS GARTZIA (IRUÑEA)PILI IKAZURIAGA MUNIATEGI (LEIOA)

ASIER ALVAREZ DE EULATE MUJIKA (ORDIZIA)

EUROPAKO HERRIEN MAPAIÑAKI AURREKOETXEA ARKOTXA (GERNIKA-LUMO)

IORITZ IGLESIAS URKIA (GASTEIZ)JON GOTI MENDIOLA (USANSOLO)

JONE SANTAMARIA AZPIRI (DONOSTIA)IRUNE ITURBE ARRIOLA (ARETXABALETA)

ARGIAKO KAMIXETAGERARDO MENDIZABAL AIZPURU (HONDARRIBIA)

RAFAEL LARRAÑAGA ALBIZU (AZPEITIA)INAXIO AGIRIANO BERGARETXE (DONOSTIA)

LEIRE NARBAIZA ARIZMENDI (EIBAR)JOSU ALDAMA LARENA (ZUIA)

KLIMA ALDAKETA BUKATU DA EPELKERIAZ JOKATZEKO GARAIA · zabal eta eraginkorra adosteko, erabateko...

Documents

Transcript of KLIMA ALDAKETA BUKATU DA EPELKERIAZ JOKATZEKO GARAIA · zabal eta eraginkorra adosteko, erabateko...