JARDUERA FISIKOARI BURUZKO AHOLKULARITZA LEHEN … · 2013-01-18 · JARDUERA FISIKOARI BURUZKO...

1JARDUERA FISIKOARI BURUZKO AHOLKULARITZA LEHEN MAILAKO ARRETAN 1

2 JARDUERA FISIKOARI BURUZKO AHOLKULARITZA LEHEN MAILAKO ARRETAN

AURKIBIDEA

Sarrera…………………………………………………………………………….........……….......…….. 3

Lehen mailako arretaren programa-kontratuan jarduera fisikoari buruzko aholkularitza ematearen eraginkortasunaren froga zientifikoa …….....….….....…..… 3

Jarduera fisikoari buruzko aholkularitza aplikatzea lehen mailako arretan………………. 6

Anexos:

I. ERANSKINA. Osasunerako jarduera fisikoari buruzko aholkuak. Aktibili helburuak 11

II. ERANSKINA. Jarduera fisiko neurritsuaren eta biziaren definizioak ……..………….. 16

III. ERANSKINA. Jarduera fisikoa egiteak osasunean dituen onurak……………..……... 17

IV. ERANSKINA. Egoneko jarduera sedentarioaren desabantailak…………..…………. 21

V. ERANSKINA. Jarduera fisikoaren adierazleak, lehen mailako arretaren lehentasunezko eskaintzan …………………………………………...……………..………...…. 23

Bibliografía………………………………………………………………………………………………….. 28


SARRERA

Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) Osasun ona lortzeko jarduera fisikoari buruzko mundurako gomendioak (2010), izeneko dokumentua argitaratu zuen 2010ean. Horren bidez, froga enpirikoz ziurtatutako zenbait jardunbide ematen ditu, jarduera fisikoari eta osasunean eragiten dituen onurei buruz. OMEren arabera, osasun publikoa hobetzeko, estatu-kideek herritarren artean jarduera fisikoa bultzatzeko eta errazteko politikak eta estrategiak sortu behar dituzte. Politiken artean, lehen mailako arretan jarduera fisikoari buruzko aholkularitza eta gomendio gehiago ematea garrantzitsua dela adierazi dute.Osasunaren Munduko Erakundea. (2010). Osasun ona lortzeko jarduera fisikoari buruzko mundurako gomendio-ak. Dokumentua gazteleraz: http://whqlibdoc.who.int/publications/2010/9789243599977_spa.pdf.

Halaber, Jarduera Fisikoaren aldeko Torontoko Itunak gomendatzen dituen ekintzen artean, ondokoa aholkatzen da: «lehen mailako arretara pazienteek egiten duten bisi-taldi bakoitzean, jarduera fisikoko maila aztertzea, jarduera fisikoari buruzko aholku laburrak eta egituratuak ematea eta nahikoa aktiboak ez diren pazienteei erkidegoko programen berri ematea».

Jarduera Fisikoaren aldeko Munduko Kontseilua, Jarduera Fisikoaren eta Osasunaren aldeko Nazioarteko Elkartea. Jarduera Fisikoaren aldeko Torontoko Ituna: Ekintzarako munduarentzako deialdia. 2010eko maiatzaren

20a. Dokumentua gazteleraz: www.globalpa.org.uk.

LEHEN MAILAKO PROGRAMA KONTRATUAN JARDUERA FISIKOARI BURUZKO AHOLKULARITZA EMATEAREN ERAGINKORTASUNAREN FRO-GA ZIENTIFIKOA

Azken hamarkadan, besteak beste, Kanadan, AEBetan, Ingalaterran, Suitzan, Alemanian edota Espainian oinarri metodologiko egokiaz (kontrol taldea, froga esta-tistikoak, etab.) gauzatutako azterlan gehienen arabera, osasuneko langileek jarduera fisikoa agintzea eraginkorra da, kontsultetara doazen pazienteek jarduera fisiko gehia-go egiteko1-10. Paziente helduenekin ere frogatu da aipatutako eraginkortausuna11,12. Pazienteek jarduera fisiko gehiago egiten dutela ez ezik, jarduera fisikoari esker gaixo-tasun koronarioak izateko arriskua txikitzen dela13 eta epe luzera gaixotasun kardio-baskularrak eta diabetesa hobetzen direla14 egiaztatu da. Emaitzak ez ziren hain onak izan Alemanian gauzatutako ikerlan batean. Horretan, aholkularitza eman behar zuten langileek ez zeukaten beharrezko trebakuntza, ordura arte administrazioko jarduerak egiten baitzituzten. Horregatik, aholkularitza eman behar duen langileak, alde batetik, trebakuntza egokia behar du, eta, bestetik, pazientearekin harreman zuzena izatea15.


Zenbait egilek, A. Sánchezek16 kasu, emaitza positiboak epe motzean soilik aurkitzen dituzte. Kanadako, Ingalaterrako edota Espainiako ikertzaileen arabera, berriz, eraginkortasunak iraun dezan, ikuspegi integrala behar da, diziplina arteko estrategietan oinarritua17,18. Horregatik, denboran iraungo duen etengabeko esku-hartzea beharrezkoa dela adierazten da19, eta baita erkidegoko beste arlo batzuek babes estrategiak aplikatzea ere, horien artean direla herritarrek jarduera fisikoa egin dezatela bultzatzeko sektore arteko planak, jarduera fisikoa egiteko faktore sozialak kontuan hartzen dituztenak20. Hala, gai horren inguruko argitalpenak zehatz aztertu ondoren, Tullochek eta beste batzuek21 diziplina arteko eredu baten alde egiten dute. Horren bidez, osasuneko langileek jarduera fisikoari buruzko aholkularitza emango dute eta pazienteak erkidegoko jarduera fisikoari buruzko erakunde erreferentera bidaliko dituzte. Hark aholkularitza eta orientazio zehatzagoa emango die, beren jokabidea alda dezaten. EAEn, faktore horiek guztiak Aktibili22 ekimenak biltzen ditu, eta Aktibilik tokian tokiko eragilearen figura jasotzen du. Era berean, komunikazio-baliabide interaktiboak erabiliz –idatzizko aginduak (liburuxkak, web orriak, etab.)23,24

– eta pazientearen epe luzeko segimendua eginez gero –telefono-deiekin edota mezuekin12–, aholkuaren eraginkortasuna handitu egingo dela nabarmentzen da.

Bestalde, U.S. Preventive Services Task Force aditu taldearen arabera, ez dago nahikoa frogarik banako esku-hartzeak egiteko; bai, ordea, erkidegokoetarako25. Dena den, emaitza horiek AEBetako sistemaren lehen mailako arretaren egitura eta estaldura dituzten herrialdeetan soilik aplika daitezke20. Horregatik, esku-hartzeak egoera errealera egokitu beharko dira4,26. Ondorioz, gure inguruko lehen mailako arre-taren jarduera fisikoari buruzko ekintza «Agindu Bizitza Osasungarria» proiektuaren markoan gauzatutako azterlanetan oinarrituko da2,17,26,27.

Hainbat esku-hartze estrategiaren eraginkortasuna frogatu da; hala, Suediako Osasun Publikoko Erakundearen «Physical Activity in the Prevention and Treatment of Disease»28 estrategiak motibazio-ekintzaren alde egiten du, pazientearengan interesa eta motibazioa sortzeko eta aldatzen laguntzeko. Dena den, 2008ko OSTEBA txoste-naren arabera, bost A-en estrategia (ask, advise , assess, assist and arrange ingelesez edo galdetzea, aholkatzea, aztertzea, laguntzea eta segimendua bermatzea) besteak baino egingarriagoa da29. Estrategia horren aldaera bat Activity Counseling Trial da (galdetzea, aholkatzea eta birbideratzea, ACT ingelesezko sigletan). Proba pilotu batean aplikatu zuten osasuneko langileek positibotzat eta onuragarritzat jo zuten30. Beste egile batzuek aldaketa etapen eredu transteorikoa jarduera fisikoaren promo-zioari aplikatzearen alde egiten dute31-35-36. Era berean, zenbait aldiz, osasuneko langileek tabakismoa37 saihesteko edo jarduera fisikoari buruzko aholkularitza emate-ko38 bost A-en estrategia eta eredu transteorikoa konbinatu dituzte, eta horri «eredu bateratzaile» deitu zaio.


Amaitzeko, Medikuntza Prebentiboko Ameriketako Elkargoak adierazten duen beza-la, osasuneko langileek jarduera fisikoari buruzko aholkularitza ematea ezinbestekoa da, hiru arrazoi hauengatik31:

• Obesitateari buruzko datuei jarraiki, beharrezkoa da lehenbailehen jarduera fisikoa sustatzea edozer modutan.

• Jarduera fisiko erregularra egiteak pisua galtzeak edo kontrolatzeak baino onura gehiago eragiten ditu osasunean; izan ere, gorputz masaren indizea eta egindako jarduera fisikoaren maila heriotza kausen adierazle independenteak dira.

• Badaude lehen mailako arretan eraginkorrak izan diren jarrera aldarazteko esku-hartzeak. Aldaketa-etapak osatzen dituzten esku-hartzeak eta bost A-en estrategiak eraginkorrak izan dira beste arlo batzuetan, adibidez, pazienteek tabakoa uztea lortzeko. Beraz, jarduera fisikoa sustatzeko erabilgarriak izan daitezke.


JARDUERA FISIKOARI BURUZKO AHOLKULARITZA APLIKATZEA LEHEN MAILAKO ARRETAN

Osasun-aholkularitza jokabideak aldatzeko etapen eredu transteorikoan oinarritu beharko litzateke (Prochaska eta DiClemente39), jarduera fisikoari egokitutako bost A-en esku-hartze markotik abiatuta.

• Bost A-en estrategiak National Cancer Institute29 erakundeak herritarrei erretzen uzten laguntzeko sortu zituen ekintzetan du jatorria, eta hasieran lau pausoz zegoen osatuta: Ask (galdetzea), advise (aholkatzea), assist (laguntzea) eta arrange (segimendua berma-tzea). Ondoren, US Preventive Services Task Force Counseling and Intervention Work Group erakundeak beste ohitura batzuekin (dieta, jarduera fisikoa edo alkohola, esaterako) lotutako jarrerak aldatzeko proposatu zuen26.

• Jarrera aldatzeko eredu dinamikoa heltze-prozesutzat hartzen da, eta hainbat etapa ditu, jarrera edo ez onartzearen egoera dikotomikoen ordez. Eredu horren arabera, esku-hartzeak banakoaren etapa zehatzera egokitu behar dira, bakoitzean informazio beha-rrak eta jarraitu beharreko estrategiak ezberdinak baitira. Hala ere, batzuetan banakoak ohitura txarretara itzultzen dira, eta, beraz, aurreko etapetara bueltatzen dira. Horiek ere aldaketa-prozesuaren parte dira; hortaz, esku-hartzeen edukia egokitu behar da.

Hona hemen bost pausoak:

1. Aztertzea (Assess)

Prozesu honetan, jarrerak aldatu behar dituzten pazienteak identifikatuko dira, eta haien ezaugarriak eta funtsezko faktoreak zehaztuko dira, jokabideak aldatzeko helburuak eta metodoak pertsonalizatu edo egokitu ahal izateko, prozesuaren eraginkortasuna eta osasunerako onurak maximizatu ahal izateko.

Aldaketa-etapak neurtuko dira:

Pazienteari jarduera fisikoa egiteko dituen ohiturei buruz galdetu ondoren, haren motibazio-egoera aztertuko da. Hala, helaraziko diogun mezua eta planteatu beharreko helburuak egokituko ditugu, eta haren nahiak helburu errealistagoetara bideratuko ditugu. Ondorioz, emandako aholkuen eraginkortasuna handiagoa izango da, eta pazienteak ez du frustraziorik sentituko. Aldaketa-etapak neurtzeko, horretako bakoitzeko asmoak eta jarre-rak balioztatzeko algoritmo bat erabiliko da. Itemak honako hauek dira:

• Galdera: aisialdian edo lanean jarduera fisikorik egiten duzu?

- Erantzuna: Bai• Galdera: Zer jarduera egiten duzu eta zer maiztasunekin?

- Erantzuna: Ez• Galdera: Jarduera fisikoa egiten hastea planteatu diozu zeure buruari?


Erantzunaren arabera, jarduera fisikoari buruzko aholkularitzari egokitutako aldake-ta-etapetako batean2 sailkatu ahalko da pazientea:

• Aurrekontenplazioa: pertsonek ez dute jarduera fisikorik egiten eta ez dute hurrengo 6 hiletan egiten hasteko asmorik. Egoera honen kausak jokabidearen ondorioei buruzko informaziorik ez edo informazio gutxi izatea edo hainbat aldiz aldatzen saiatu izana eta gai izan ez direlako etsita egotea izan daitezke. Informazioa ez dutenek eta informazio gutxi dutenek jokabide arriskutsuari buruz irakurtzea, hitz egitea edo pentsatzea saihesten dute.

• Kontenplazioa: pertsonek ez dute jarduera fisikorik egiten, baina epe ertainean edo luzean (hurrengo sei hiletan) egitea planteatzen dute. Aldatzearen abantai-lak ezagutzen dituzte, baina desabantailak oso kontuan hartzen dituzte. Baliteke abantailen eta desabantailen arteko balantzeak jendearengan anbibalentzia sortzea, eta horregatik denbora luzea behar izatea jarrera aldatzeko. Askotan, fenomenoari kontenplazio kronikoa deitzen zaio.

• Prestaketa: nolabaiteko jarduera fisikoa egin dute, baina irregurlarki eta oso noizean behin, hau da, ez dituzte Aktibili helburuak betetzen (I. ERANSKINA).

• Ekintza: jarduera fisikoa egiten dute erregularki (beren adin-tarterako Aktibili lehen gomendioa betetzen dute) gutxienez aurreko sei hiletatik.

• Mantentzea: pertsonek sei hil baino gehiago eman dituzte jarduera fisiko erregu-larra eginez (Aktibili helburu guztiak betetzen dituzte).

SEDENTARISMOA: Era berean, egunean geldirik ematen duen denbora-tarteei buruz galdetu beharko zaie.


Aldaketa-etapak neurtzeko eskema.

Aldaketa-etapa bakoitzean pertsonen ezaugarri diren faktoreak (jarduera fisikoa gehi-tzeko eta sedentarismoa txikitzeko):

• Aldaketa-prozesuak: jendeak zer uste duen eta jarrera aldatzeko zer egiten duen.• Erabakitzeko balantzea: aldaketaren abantailen eta desabantailen arteko eba-

luazioa.• Autoeraginkortasuna: Aldatzeko konfiantza eta gaitasuna. Horrenbestez, ereduarekin lotutako lau oinarrizko faktore daude:

• Jarduera fisikoa egiten hasteko pauso bat baino gehiago behar da, bost etapa igaro behar dira arrakasta lortu arte.

• Jendeak aldaketa-prozesuak erabiltzen dituenean, etapa batetik bestera igaro-tzen da.

• Hasierako etapa batetik bestera igarotzeko, pertsonen erabaki-balantzea funtsezkoa da (jarduera fisikoa egitearen abantailak eta desabantailak).

2. Aholkatzea (advise) eta hitzartzea (agree):

Jarduera fisikoa egiten hasteko eta ohitura hartzeko nahikoa konfiantza behar da (autoeraginkortasuna). Ohiturak edo jarrera aldatzeko, pazienteari aholku argia, zeha-tza eta pertsonalizatua ematea, baita arriskuei edo onurei buruzko informazioa ere. Helburua osasuna zaintzeko ohituren garrantzia nabarmentzea da. Hala, pazienteari jokabidea aldatzeko motibazioa ematen zaio. Pazientearekin helburuak eta esku-

Aisialdian edo lanean jarduera fisikorik egiten al duzu?

Prestaketa

Ekintza

Aurrekontenplazioa

Mantentzea

kontenplazioa

Zer jarduera egiten duzu eta zer maiztasunekin?

(Aktibili helburuak betetzen dituzte)

Jarduera fisikoa egiten hastea planteatu diozuzeure buruari?

Bai/Ez

Ez BaiEz Bai

Bai, <6 hilabete


hartzeko prozedura egokiak lankidetzan negoziatzea, haren interesetan eta aldatzeko gaitasunean oinarriturik. Pazientearen lehentasunak, beharrak eta aldatzeko prestuta-suna aztertzea, esku-hartzearen osagaiak eta intentsitatea zehazteko.

Aldaketa-etapen eredu transteorikoan oinarritutako aholkularitza emango da.

Jarduerari buruzko aholkularitza etapara egokitzea:

Aurrekontenplazioa: Pazienteari ohiko jarduera fisikoa eginez gero sentituko lituzkeen onurak azaltzea (III. ERANSKINA), baita jarduera ezak eragiten dituen arris-kuak (IV. ERANSKINA) ere. Ohiko jarduera fisikoa egitera bultzatzea, barne gatazka eragitea eta abantailen/desabantailen zerrendarekin hausnarketa eragitea. Babesa eta ulermena ematea, errespetu jarrera batekin.

Kontenplazioa: Agertutako interesagatik goraipatzea eta zoriontzea, aktiboagoa izatea nahi izateko arrazoiak (III. ERANSKINA) eta aktiboagoa ez izatearen arriskuak (IV. erans-kina) nabarmentzea, eta pazientearen erabakia jarrera osasungarrirantz bideratzea. Aktibili helburuak azaltzea (I. ERANSKINA), hainbat proposamen egitea (II. ERANSKINA) eta horiek aurrera eramatera animatzea.

Honako gaixotasun hauek diagnostikatuta dituzten pazienteak*:

• 2. Motako Diabetesa • Hipertentsio arteriala• Belauneko artrosia• Loaren apnea

Tokiko AKTIBILI Eragilearengana bideratu.

* Etorkizunean handitu egingo da gaixotasun kopurua, aktibili agenteak prestatu ahala.

Prestaketa: Bere egoera fisikoa eta osasuna hobetzen ari dela adierazten duten sen-tsazioak eta sintomak erabiltzea pazienteak estimulatzeko eta animatzeko, onuren berri emanez eta beste batzuk iradokiz (III. ERANSKINA). Aktibili helburuak azaltzea eta horiek betetzera animatzea (I. ERANSKINA). Honako gaixotasun hauek diagnos-tikatuta dituzten pazienteak; diabetesa, hipertentsioa, belauneko artrosia edo loaren apnea, tokiko Aktibili eragilearengana bideratu.

Ekintza: Lorpenengatik eta bizimoduagatik zoriontzea. Aktibili helburu guztiak betet-zera bultzatzea.

Mantentzea: Lorpenengatik eta bizimoduagatik zoriontzea.

SEDENTARISMOA: Jarduera sedentarioak osasunean dituen eraginak jakinaraztea eta sedentarismoa saihesteko gomendioak planteatzea (IV. ERANSKINA).

Jarduera honetan, idatzizko dokumentazioa erabiliko da babes moduan: txosten infor-matibo bat emango da.


3. Laguntzea (Assist)

Pazienteari ezarritako helburuak lortzen laguntzea. Aldaketak errazteko eta ozto-poak gainditzeko, gaitasunak eta baliabideak ikasi beharko ditu, jokabidea aldatzeko teknikak erabiliz.

Tokiko Aktibili eragilearen ardura izango litzateke.

4. Segimendua bermatzea (arrange):

Segimendua bermatzeko, pazientearekin harremanetan egotea. Hala, babesa eta laguntza emango zaizkio, plan terapeutikoak egokitze aldera.

• Hamabost egunera: telefonoz (Osarean) edo posta elektronikoz gogoraraztea. Aktibiliren web orria erreferentzia gisa (jarduera fisikoaren onurak, sedentaris-moaren arriskuak, gomendatutako jarduera fisikoaren mailak, liburuxka, etab.).

• Hiru hilera berriz gogoraraztea telefonoz edo posta elektronikoz (Osarean).

• Pazientearen hurrengo bisitaldian (gutxienez 2 urtera), aholkularitza-proze-sua errepikatzea. Beste kausa batzuengatik programatutako kontsultarik ez bada, automatikoki programatu Osabiden. Balizko etapa-aldaketa aztertzea, eta horren arabera jardutea.

Podometroa edota egindako jarduerak idazteko egutegiak edo egunerokoak bereziki erabilgarriak dira motibaziorako eta segimendurako36.


Eranskinak:

I. ERANSKINA

OSASUNERAKO JARDUERA FISIKOARI BURUZKO AHOLKUAK. AKTIBILI HELBURUAK.22

Lehen haurtzaroa (0-5 urte)

1. gomendioa.

Jaiotzatik urtebete bete arte. Jarduera fisikoa haurtzaroan jaiotzatik bertatik esti-mulatu beharko litzateke, bereziki jolas gainbegiratuen bidez, ingurune seguruetan, lurrean eta/edo uretako jarduera egokien bidez.

2. gomendioa.

Oinez ibiltzeko gauza diren urte 1etik 5 urtera bitarteko haurrek aktibo egon behar lukete gutxienez ere 3 orduz (intentsitate txikiko, ertaineko edo handiko jardueretan), egun osoan zehar banatuta.

3. gomendioa.

0 urtetik 5 urtera bitarteko haurrek ez lukete egon behar ordubete baino gehiago jarraian jokabide sedentarioan, lotuta edo geldirik, lotarako denboran izan ezik.

4. gomendioa.

Bi urte baino gutxiagoko haurrek ez lukete batere denborarik eman behar telebista ikusten edo pantaila aurreko jardueretan (DVDak, ordenagailuak, bideojoko sedenta-rioak…). 2 eta 5 urte bitarteko haurrek mugatua izan behar lukete jarduera horietan emateko denbora.

Haurtzaroa eta nerabezaroa (6-18 urte)

1. gomendioa.

6 urtetik 18 urtera bitarteko EAEko biztanleek egunean gutxienez ere 60 minutu (ordubete egunean) eman behar lituzkete jarduera fisiko neurritsua edo bizia egiten (IKUS II. ERANSKINA). 60 minutu horietatik gehienak jarduera fisiko aerobikoa egiten eman behar lituzkete; horrez gain, komeniko litzateke astean hiru egunetan bereziki muskuluak eta hezurrak sendotzeko jarduera fisiko biziak egitea.

2. gomendioa.

Saihestu egin beharko litzateke bai aisialdian, bai lanean, geldirik (eserita edo jarduera sedentarioetan) luze egotea.


3. gomendioa.

Gehienez ere egunean bi ordu eman behar lirateke aisialdian pantaila baten aurrean (ordenagailua, telebista, bideo-joko sedentarioak…).

Helduak (19-64 urte)

1. gomendioa.

19 urtetik 64 urtera bitarteko helduek astean gutxienez ere 150 minutu (2 1/2 ordu) eman behar lituzkete, astean hiru egunetan behintzat, jarduera fisiko aerobiko neu-rritsua egiten, edo 75 minutu (1 1/2 ordu), jarduera fisiko aerobiko bizia egiten, edo, bestela, jarduera neurritsuen eta bizien konbinazio baliokide bat.

2. gomendioa.

Osasunarentzat are onura handiagoak lortzeko, komeniko litzateke adin-talde horre-tako helduek astean 300 minutu (5 ordu) bitarte handitzea, astean hiru egunetan behintzat, jarduera fisiko aerobiko neurritsua egiteko denbora, edo, bestela, astean 150 minutu bitarte (2 1/2 ordu), jarduera fisiko aerobiko bizia egiteko denbora, edo jarduera neurritsuen eta bizien konbinazio baliokide bat.

3. gomendioa.

Astean bitan edo gehiagotan, muskulu-talde nagusiak sendotzeko jarduerak ere egin beharko lirateke.

4. gomendioa


Adinekoak (65 urte baino gehiago)

1. gomendioa.

65 urteko eta hortik gorako helduek astean gutxienez ere 150 minutu (2 1/2 ordu) eman behar lituzkete, astean hiru egunetan behintzat, jarduera fisiko aerobiko neu-rritsua egiten, edo 75 minutu (1 1/2 ordu), jarduera fisiko aerobiko bizia egiten, edo, bestela, jarduera neurritsuen eta bizien konbinazio baliokide bat.

2. gomendioa.

Osasunarentzat are onura handiagoak lortzeko, komeniko litzateke adin-talde horre-


tako helduek astean 300 minutu bitarte (5 ordu) handitzea, astean hiru egunetan behintzat, jarduera fisiko aerobiko neurritsua egiteko denbora, edo, bestela, astean 150 minutu bitarte (2 1/2 ordu), jarduera fisiko aerobiko bizia egiteko denbora, edo jarduera neurritsuen eta bizien konbinazio baliokide bat.

3. gomendioa.

Astean bitan edo gehiagotan, muskulu-talde nagusiak sendotzeko jarduerak ere egin beharko lirateke.

4. gomendioa


5. gomendioa.

Mugikortasun urriko adinekoek oreka hobetzeko eta erortzea saihesteko jarduera fisikoak egin behar lituzkete, astean hiru egunetan edo gehiagotan.

6. gomendioa.

Osasun-egoera dela-eta pertsona hauek gomendatutako jarduera fisikoa ezin badute egin, fisikoki aktibo mantendu behar dute beren egoerak uzten dien neurrian.

7. gomendioa.

Adin horietan garrantzitsua da jarduera fisikoa gizarte-harremanak hobetzeko bitar-tekotzat baliatzen saiatzea.


Gomendio gehigarriak

• Gutxienez ere 10 minutu iraungo duten saioak metatzearen bidez lor daitezke gomendatutako mailak.

• Helduen eta adinekoen kasuan, jarduerak barne hartu behar lituzke astean gutxie-nez ere indar-ariketen 160 errepikapenen baliokidea eta 20 minutu bitarteko malgutasun-ariketak.

• HOBE DA JARDUERA FISIKO APUR BAT EGITEA EZER EZ EGITEA BAINO, ETA BAITA GUTXIENEZ EGITEKO GOMENDATUTAKOA BAINO GEHIAGO EGITEA ERE.

• Eguneroko bizitzako eta ohiko jarduerek, esate baterako txakurra paseatzeak, dantza egiteak, pilotan aritzeak edo oinez, bizikletan edo patinetan ibiltzeak, jar-duera areagotzen laguntzen dute eta dibertigarriak izan daitezke.

• Amaitzeko, jarduera fisikoak gozamena eta ongizatea eragin behar ditu, eta per-tsonei zoriontsu izaten lagundu behar die.

Gomendioen laburpena:

Egunean gutxienez ere 60 minutuko (ordubete) jarduera fisiko neurritsua edo bizia egitea gomendatzen da haur eta gazteentzat, eta astean gutxienez ere 150 minu-tuko (2 1/2 ordu) jarduera fisiko neurritsua, astean hiru egunetan behintzat, heldu eta adinekoentzat. Intentsitate neurritsuko saioak (gutxienez 10 minutukoak) pilatuz lor daiteke helburua.

Bizitzako lehen urtean, umeei mugimenduaren bidezko estimuluak eman behar zai-zkie; bereziki, gainbegiratutako jolasen bidez, ingurune seguruetan, lurrean eta/edo uretako jarduera aproposen bidez. Urtebetetik 5 urtera bitartean, egunean 3 orduz gutxienez edozein intentsitatetako jarduerak egitea gomendatzen da.

Beti hobe izango da jarduera fisiko pixka bat egitea ezer ez egitea baino, eta oraindik hobe, gehiago egitea.

Jarduera fisikoak gozamena eta ongizatea eragin behar ditu, eta pertsonei zoriontsu izaten lagundu behar die.


Pauso-kopuruari buruzko gomendioak (oinez ibiltzea):

Jarduera fisikoa egiteko gomendatzen diren mailetara iristeko oinez ibiltzen direnek jarraibide hauek jarrai ditzakete:

Haur eta gazteak:

Egunean gutxienez ere 10.000 pauso ematea.

* Pauso horietatik guztietatik egunean 6.000 pauso behintzat intentsitate ertain edo handiz (110 pauso/minutu) eman behar lirateke.

Helduak eta zaharrak:

Egunean gutxienez ere 7.000 pauso ematea, eta 10.000 pauso ematera iristen saiatzea.

Pauso horietatik guztietatik astean 15.000 pauso behintzat intentsitate ertain edo han-diz (110 pauso/minutu gutxienez) eman behar lirateke; adibidez, 3.000 pauso x 5 egun.


II. ERANSKINA

JARDUERA FISIKO NEURRITSUAREN ETA BIZIAREN DEFINIZIOAK

*OMEren arabera40:

Jarduera fisiko neurritsua (3-6 MET inguru)

Neurrizko ahalegina behar du, eta bihotzaren erritmoa azkartzen du. Ahaleginik egin gabe elkarrizketa bat izatea ahalbidetzen du.

Hauek dira jarduera fisiko neurritsuaren zenbait adibide: • azkar ibiltzea. Balizko gomendioak: saiatu egunero oinez ibiltzen; ahal bada lane-

raino oinez joan, geltoki bat lehenago jaitsi edo autoa urrunago aparkatu. Erabili eskailerak, igogailuaren ordez.

• Dantzatzea; lorezaintza; etxeko lanak; ehiza eta bilketa tradizionalak; umeen jokoetan eta kiroletan aktiboki parte hartzea; etxeko animaliekin paseatzea; eraikuntza lanak (adib. teilatuak altxatzea, margotzea, etab.); karga ertainak (<20 kg) eramatea.

Jarduera fisiko bizia (> 6 MET inguru)

Ahalegin handia behar du eta arnasketa bizkorra eta bihotz erritmoaren azkartze nabarmena eragiten ditu. Hitz egitea zaila da.

Mota honetako ariketatzat jotzen dira: • Korrika egitea; • maldan gora azkar igotzea; • bizikletan azkar ibiltzea; • aerobica; • igeriketa bizkorra;• lehiaketako kirolak eta jokoak (esate baterako, joko tradizionalak, futbola, bolei-

bola, hockeya, saskibaloia); • palarekin lan gogorra egitea edo lubakiak irekitzea; • karga astunak (> 20 kg) eramatea.

*Askotan, baliokide metabolikoak (MET) erabiltzen dira, jarduera fisikoen intentsitatea adierazteko. METak pertsona batek esfortzu bat egitean duen metabolismoaren eta haren metabolismo basalaren arteko erlazioa da. MET bat lasai eserita egotearen kostu energetiko moduan definitzen da, eta 1 kcal/kg/h-ko kontsumoaren baliokidea da. Egoera horrekin alderatuta, jarduera fisiko neurritsu bat egiterakoan kalorien kontsu-moa 3-6 aldiz handiagoa dela estimatzen da (3-6 MET); jarduera fisiko bizien kasuan, ordea, 6 aldiz handiagoa (> 6 MET).


III. ERANSKINA. JARDUERA FISIKOA EGITEAK OSASUNEAN DITUEN ONURAK

Osasunaren Mundu Erakundeak azpimarratzen duenez, jarduera fisikorik eza da hilkortasunaren laugarren arrisku-faktorerik garrantzitsuena munduan (munduko herio-tzen %6); horren gainetik, hipertentsioa (% 13), tabako-kontsumoa (% 9) eta odoleko gehiegizko glukosa (% 6)41 soilik daude.

Era berean, erakunde horrek azaltzen du jarduera fisiko ezak eragin nabarmena duela herritarren osasunarengan, batez ere, transmititzen ez diren gaixotasunak agertzeko:

• Gaixotasun kardiobaskularrak: Lehen mailako prebentzioan, jarduera fisiko handiagoa hilkortasun tasa txikiagoarekin eta gertaera koronario gutxiago-rekin lotzen da. Astean 120 minutu baino gehiago emateak jarduera fisikoa eginez, gaixotasun koronarioak eta garuneko hodietako gaixotasunak izateko arriskua txikitzen du, bai emakumeen bai gizonen kasuan42.

• Diabetesa: Jarduera fisikoa egiteko programak indize gluzemikoaren kontrola hobetzeko eta triglizerido mailak txikitzeko (HbA1c % 0,6 ere txikitzen du –% 95eko KT: 0,9tik 0,3ra–) baliagarriak dira, baita triglizerido mailak jaisteko ere 8 aste eta 12 hilabete arteko ikerketatan43.

• Depresioa: Depresio larriaren kasuan, batez ere maila arin/neurritsua bada, ariketen programa egituratu eta zaindu batek eragin kliniko nabarmena izan dezake depresioaren sintometan44.

• Minbizia41.

eta lotutako arrisku faktoreak, besteak beste:

• Hipertentsioa: Hipertentsioa duten pazienteei dagokienez, jarduera fisiko aerobikoari buruzko aholkuak beren ezaugarrietara egokitu behar dira45. Izan ere, jarduera fisikoa maiz egiteak arterietako hipertentsioa saihesten edo atzeratzen du, eta jasaten duten banakoetan, maila murrizten du42.

• Gehiegizko pisua: Gehiegizko pisua edo obesitatea duten pertsonei, kaloria gutxiago kontsumitzea eta jarduera fisikoa areagotzea46 gomendatzen zaie.

• Gehiegizko glukosa odolean.

Estatu Batuetako Osasun eta Giza Zerbitzuen Departamentuaren 2008 Physical Activity Guidelines for Americans47 dokumentuak jarduera fisikoa egiteak osasunerako dituen onurei buruzko ebidentzien sintesi bat egiten du:


Haur eta nerabeak:

Ebidentzia handia.• Sasoi fisiko hobea, bihotz- eta arnas -sistemei dagokienez.• Muskulu-sasoi hobea.• Hezur-osasun hobea.• Osasun kardiobaskularraren adierazle hobeak.• Gorputz-osaera hobea.

• Eskolako errendimendu hobea, memoria eta ikasteko gaitasun handiagoak.

Ebidentzia ertaina:

• Depresio-sintoma gutxiago.

Helduak eta adinekoak:

Ebidentzia handia.

• Heriotza goiztiarra izateko arrisku txikiagoa.

• Gaixotasun koronarioa izateko arrisku txikiagoa.

• Iktusa agertzeko arrisku txikiagoa.

• Hipertentsio arteriala izateko arrisku txikiagoa.

• Dislipemia gaiztoak izateko arrisku txikiagoa.

• 2 motako diabetesa izateko arrisku txikiagoa.

• Sindrome metabolikoa izateko arrisku txikiagoa.

• Koloneko minbizia izateko arrisku txikiagoa.

• Bularreko minbizia izateko arrisku txikiagoa.

• Pisu gehitzearen prebentzioa.

• Sasoi fisiko hobea, bihotz- eta arnas -sistemei dagokienez.

• Muskulu-sasoi hobea.

• Erorien prebentzioa.

• Funtzio kognitibo hobea (adinekoek).

Ebidentzia ertain-handia.

• Osasun funtzional hobea.

• Obesitate abdominal gutxiago.

• Hezur-dentsitate hobea.

Ebidentzia ertaina.• Aldaka hausteko arrisku txikiagoa.• Biriketako minbizia izateko arrisku txikiagoa.• Endometrioko minbizia izateko arrisku txikiagoa.• Argaldu eta gero pisua mantentzea.

• Loaren kalitate hobea.


Gaixotasun kronikoa.

Euskadin kronikotasunaren erronkari aurre egiteko estrategiak (2010)48 18 urte baino gehiagoko pazienteetan lehen mailako arretako kontsultetan diagnostikatu-tako gaixotasun kronikoen eta erregistratutako hilkortasun-kausa nagusien zerrenda batera jotzen du, eta banaketa hau egiten du patologia kronikoen eta haiekin lotutako arrisku-faktoreen artean: hipertentsio arteriala (% 10,33), hiperkolesterolemia (% 7,01), patologia osteoartikularra (% 4,45), diabetesa (% 4,28), asma (% 2,04), gaixotasun kardiobaskularrak (% 1,99), dementzia neurodegeneratiboak (% 1,3), BGBK (% 1,37) eta obesitatea (% 1,10).

Jarduera fisikoak adinekoen mendekotasuna saihesten du eta gaixotasun kro-nikoak prebenitzen eta tratatzen laguntzen du49,50. Adinekoei autonomia ematea ezinbestekoa da prestazio-sistemaren jasangarritasunerako. Era berean, gaixotasun kronikoak jarduera fisikoaren bidez prebenitzeak eta tratamendu terapeutikoa egi-teak zuzeneko eragina izango du bai gaixotasuna garatzea ekiditeko, bai gaixotasun horiekin —gaitasun funtzionaletan ahal den eraginik txikiena izanda— bizitzen ikasten laguntzeko.

Bizitzan zehar, gaixotasunak eragin desberdina du pertsona aktiboetan eta pert-sona ez-aktiboetan. Irudian, gaixotasunaren progresioaren maila teorikoak ikusten dira populazio ez-aktiborako (goiko marra) eta populazio aktiborako (beheko marra). Aurkezten den ereduan, jarduerarik ezak ondorio negatiboak ditu bizitzaren etapa guztietan, hazteko eta garatzeko arazoei, arrisku handiko faktoreei eta, batez ere, helduaroaren erdialdetik aurrera51 ikusten den gaixotasunaren azken adierazpenari edo hiltze goiztiarrari dagokienez.

Honako honen

egokitzapena: Department

of Health (2004) At least

five a week: Evidence on

the impact of physical

activity and its relationship

to health. A report from the

Chief Medical Officer.

Irudia. Gaixotasunaren garapenaren funtsezko faseak populazio aktiboaren eta ez-aktiboaren bizitza osoan.


Gaixotasun kronikoei dagokienez, zaintzaileen rola funtsezkoa da. Gehienetan, gainera, emakumeek hartzen dute beren gain52. Jarduera fisikoak zaintzaileen karga fisikoak eta psikikoak arintzen lagun dezake53; ondorioz, aisialdiari eskainitako den-bora handitzen da, batez ere emakumeena.


IV. ERANSKINA.

EGONEKO JARDUERA SENDENTARIOAREN DESABANTAILAK

Jarduera sedentarioak osasunean duen eragina

OMEren arabera, munduko 10 heriotza eta desgaitasun kausa nagusietatik laugarre-na da bizimodu sedentarioa41.

Orain gutxi arte ikerketen ardatza jarduera fisikoaren onurak izan badira ere, seden-tarismoak, aldagai independente gisa, inpaktu handia duenez osasunean (eta, zehazki, obesitatean), paradigma-aldaketa54 ere proposatu da. 2 motako diabetesa eta disfuntzio metabolikoa izateko arrisku handiagoarekin eta gaixotasun kardiobaskularren, minbizia-ren eta edozein kausaren ondoriozko hilkortasun handiagoarekin55-58 ere lotu da eserita denbora asko ematea; jarduera sedentarioetan ematen den denbora mugatuz gutxitu litezke arrisku horiek.

Haurrei eta gazteei dagokienez, ebidentziak erakusten du lotura dagoela jokabide sedentarioaren eta gaixotasun kardio-metabolikoak izateko, edozein kausaren ondorioz hiltzeko eta arazo fisiologiko eta psikologikoak izateko arrisku handiagoaren artean, jar-duera fisikoaren maila59 edozein delarik ere. Ekintza sedentarioetan emandako denbora txikitzeak osasun-arrisku gutxiago eragiten du adin horretan. Egunean telebista ikusten bi ordu baino gehiago emateak, bereziki, lotura du osasun fisiko eta psikologiko txarra-goarekin. Jokabide sedentarioa gutxitzeak Gorputzaren Masa Indizea gutxitzera darama, halaber.

Sedentarismoa saihesteko gomendioak:

Haurrak:

O urtetik 5 urtera bitarteko haurrek ez lukete egon behar ordubete baino gehiago jarraian jokabide sedentarioan, lotuta edo geldirik, lotarako denboran izan ezik.

Helduak:

Geldirik luze egotea (eserita edo jarduera sedentarioetan) saihestu beharko litzate-ke, bai aisialdian bai lanean. Etenaldiek, hau da, gure lekutik askotan zutitzeak, eserita zenbat denbora daramagun alde batera utzita, eragin positiboa du gerriaren neurrian, eta C proteina erreaktiboaren eta glukosaren balioetan.

Sedentarismoa saihesteko jarduerak:

• Lanera oinez edo bizikletaz joatea.

• Autobusean/metroan bi edo hiru geltoki lehenago jaistea eta laneraino oinez joatea.

• Autoa normalean baino urrutiago aparkatzea.


• Leku batetik bestera joateko, autoa ez hartzea. Oinez ibiltzea dibertigarriagoa eta osasungarriagoa da.

• Distantziak luzeak badira, ibilbidearen zati bat oinez egiten saiatzea.

• Eskailerak oinez igotzea.

• Eguneko uneren batean oinez ibiltzera ateratzea, nahiz eta aurreikusita ez egon.

• Enkarguak egiteko ateratzen zarenean, oinez ibiltzeko aprobetxatzea.

• Lan sedentarioak egiten badituzu:

- Telefonoa hartzeko zutik jartzea.

- Lankide batekin hitz egin behar izanez gero, jaiki eta harengana joatea, mezu elektroniko bat bidali edo telefonoz deitu ordez.

- TB katea aldatzeko jaikitzea.

- Goiko solairuetako komunetara joatea.

- Paperak antolatzeko, egutegia antolatzeko edota telefonoa erantzuteko jaikitzea.

- Beste sail batean izapideren bat egiteko, eskaileretatik igotzea, igogailua erabili ordez.


V. ERANSKINA.

JARDUERA FISIKOAREN ADIERAZLEAK, LEHEN MAILAKO ARRETAREN LEHENTASUNEZKO ESKAINTZAN

JARDUERA FISIKOAREN SAILA

HELDUAK

BAZTERTZEA

14 eta 64 urte arteko pertsona guztiei gutxienez bi urtean behin egiten duten jardue-ra fisikoaren inguruan galdetuko zaie, Aktibiliren gomendioetan ezarritako minimoen arabera.

Nerabeak (14 eta 18 urte artean)Egunean 60 minutu eman beharko dituzte jarduera neurritsua edo bizia egiten (II. Eranskinean daude definizioak eta adibideak).

Helduak (18 eta 64 urte artean)Astean gutxienez 150 minutu eman beharko dituzte jarduera neurritsua egiten edo 75 minutu jarduera bizia egiten (II. Eranskinean daude definizioak eta adibideak).

ADIERAZLEA:

Historia klinikoan jarduera fisikoa egiten dutela, Aktibiliren minimoen arabera, 14 eta 64 urte arteko pertsonak, azken bi urteetan x 100

14 eta 64 urte arteko pertsonak

Baheketa hau ez zaie egingo etxeko paziente kronikoei.

ESTALDURA

ADIERAZLEA:

Aktibiliren minimoen arabera, aktibo gisa identifikatutako 14 eta 64 urte arteko pertsonak Aktibili x 100

Estimatutako pertsona aktiboak *

*Prebalentzia 2007ko EAEko osasun inkestaren arabera = gizonen % 29,2 eta emaku-meen % 20,9


ARRETA ONAREN IRIZPIDEAK

1. AOI: MOTIBAZIOAREN DIAGNOSIA

Inaktibotzat sailkatzen diren pazienteei (Aktibiliren gomendioak betetzen ez dituz-tenak) jarduera fisikoaren inguruko motibazioaren diagnosia egingo zaie bi urtean behin, Prochaska ereduaren arabera.

ADIERAZLEA:

Historia klinikoan azken bi urteetako motibazio diagnosia duten pertsona inaktiboen kopurua (Aktibiliren gomendioak betetzen ez dituztenak) x 100

Pertsona inaktiboak

2. AOI: PERTSONA INAKTIBOEI AHOLKUAK EMATEA

Pertsona inaktibo guztiei bi urtean behin gutxienez aholkuak emango zaizkie jardue-ra fisikoa egin dezaten.

Segimendurako bisitaldiak eta babes-materialak ere lagungarriak izan daitezke.

ADIERAZLEA:

Azken bi urteetan jarduera fisikoa egiteko aholkularitza jaso dutenpertsona inaktiboak x 100

Pertsona inaktiboak

3. AOI: EBALUAZIOA

Pertsona ez aktiboak gutxitzea balioetsiko da, horretarako daturik badago.


PEDIATRÍA

BAZTERTZEA

6, 10 eta 13 urteko haurrei jarduera fisikoa egiten duten galdetuko zaie, Aktibiliren gomendioetan ezarritako minimoen arabera.

Haurtzaroa (5-13 urte)

Egunean 60 minutu eman beharko dituzte jarduera neurritsua edo bizia egiten (definizioa eta adibideak erantsi beharreko dokumentuetan).

ADIERAZLEA:

Historia klinikoan jarduera fisikoa egiten dutela, Aktibiliren minimoen arabera, jasota duten 6, 10 eta 13 urteko haurrak x 100

6, 10 eta 13 urteko haurrak*

*Iaz 6 urte zituzten eta 6 urte zituztenean jarduera fisikoa erregistratu zitzaien guztiak.

ESTALDURA

ADIERAZLEA:

Aktibiliren minimoen arabera, aktibo gisa identifikatutako6, 10 eta 13 urteko umeak x 100

Estimatutako 6, 10 eta 13 urteko ume aktiboen kopurua *

* Prebalentzia, 2005eko EAEko nutrizio inkestaren arabera = mutilen % 28,1 eta neska-toen % 14,6

ARRETA ONAREN IRIZPIDEAK

1. AOI: 4 URTEKO UMEENTZAKO GOMENDIOA

4 urteko azterketa egitera datozen ume guztiei arduera fisikoa egitea gomendatuko zaie.


ADIERAZLEA:

Azken bi urteetan jarduera fisikoa egiteko aholkularitza jaso duten 4 urteko umeak x 100

4 urteko haurrak

2. AOI: 6, 10 ETA 13 URTEKO UMEENTZAKO GOMENDIOA

6, 10 eta 13 urteko azterketan, inaktibo gisa identifikatutako ume guztiei jarduera fisikoa egiteko gomendatuko zaie.

ADIERAZLEA:

6, 10 eta 13 urteko azterketan jarduera fisikoa egiteko aholkularitza jaso duten umeak x 100

Inaktibo bezala identifikatutako 6, 10 eta 13 urteko umeak

3. AOI: EBALUAZIOA

Ume ez aktiboak gutxitzen balioetsiko da, horretarako daturik badago

HAURREN OBESITATEAREN ARLOA

BAZTERTZEA

4, 6, 10 eta 13 urteko azterketetan, ume guztien gorputzeko masa indizea (GMI) neurtuko da.

ADIERAZLEA:

GMI erregistratuta duten 4, 6, 10 eta 13 urteko umeak x 100

4, 6,10 eta 13 urteko umeak*

*Iaz 4 urte zituzten eta 4 urte zituztenean Gorputz Masaren Indizea erregistratu zitzaien guztiak.


Obesitatea diagnostikatzeko irizpideak (Iturria: Orbegozo fundazioa)

GMI 4 urte 6 urte 10 urte 13 urte

>19 >20 >24 > 25.4

>18 >19 >22.8 > 25

ESTALDURA

SARTZEKO IRIZPIDEAK:

Adinaren eta sexuaren arabera, obesitate irizpideak betetzen dituen GMI (DBP 7); 4, 6, 10 eta 13 urteko umeak.

ADIERAZLEA:

Obesitate diagnosia duten 4, 6, 10 eta 13 urteko umeak x 100

Adineko prebalentziaren arabera estimatutako ume obesoak

(*) Obesitatearen prebalentzia 4 eta 18 urte arteko populazioan: gizonen % 12,7 eta emakumeen % 11,7Iturria: 2005eko EAEko nutrizioaren inkesta

Aurreko urtean, lehen mailako arretako unitateetan (LMU), haur-obesitatearen esparruan atzemandako prebalentzia-balioak nola banatuta dauden hartuko da kontuan erreferentzia gisa. LMUn prebalentzia horrek duen balioa banaketa horren 75. pertzenti-lean kokatu, eta horixe izango da erreferentzia zenbat haur obeso dagoen kalkulatzeko (sexuaren arabera banaturik).

1 AOI: EBALUAZIOA

Umeen obesitatea gutxitzea balioetsiko da, horretarako daturik badago.


Bibliografia

1. Elley CR, Kerse N y Robinson AB. Effectiveness of counselling patients on physical activity in general practice: cluster randomised controlled trial. British Medical Journal. 2003; 326:793.

1. ELLEY, C.R.; KERSE, N. eta ROBINSON, A.B., «Effectiveness of counselling patients on physi-cal activity in general practice: cluster randomised controlled trial». British Medical Journal. 2003; 326:793.

2. GRANDES, G.; SÁNCHEZ, A.; ORTEGA SÁNCHEZ-PINILLA, R.; TORCAL, J.; MONTOYA, I.; LIZARRAGA, K. eta SERRA, J.: «Effectiveness of Physical Activity Advice and Prescription by Physicians in Routine Primary Care». Archives of Internal Medicine. 2009; 169(7):694-70.

3. HELLÉNIUS, M.L. eta SUNDBERG C.J., «Physical activity as medicine: time to translate evi-dence into clinical practice», British Journal of Sports Medicine 2011; 45:158.

4. LEIJON, M.E.; BENDTSEN, P.; NILSEN, P.; FESTIN eta STAHLE, A.: «Does a physical activity referral scheme improve the physical activity among routine primary health care patients?», Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports. 2009; 19: 627–636.

5. PETRELLA, R.J.; KOVAL, J.J.; CUNNINGHAM, D.A. eta PATERSON, D.H.: «Can primary care doctors prescribe exercise to improve fitness? The step Test Exercise Prescription (STEP) project», American Journal of Preventive Medicine. 2003; 24:316-322.

6. STEWART, A.L.; VERBONCOEUR, C.J.; MCLELLAN, B.Y.; GILLIS, D.E.; RUSH, S.; MILLS, K.M.; KING, A.C.; RITTER, P.; BROWN, B.W. Jr. eta BORTZ, W.M.: «Physical Activity Outcomes of CHAMPS II: A Physical Activity Promotion Program for Older Adults». The Journals of Gerontology Series A: Biological Sciences and Medical Sciences. 2001ko abuztua; 56(8): M465–M470.

7. JIMMY, G. eta MARTIN, B.W.: «Implementation and effectiveness of a primary care based physical activity counselling scheme». Patient Education and Counseling 56 (2005) 323–33.

8. AITTASALO, M.; MIILUNPALO, S.; KUKKONEN-HARJULA, K. eta PASANEN, M.: «A rando-mized intervention of physical activity promotion and patient self-monitoring in primary health care». Preventive Medicine 42 (2006) 40– 46.

9. HERRERA-SANCHEZ, B.; MANSILLA-DOMINGUEZ, J.M.; PERDIGÓN-FLORENCIO, P. eta BERMEJO-CAJA, C.: «Efectiveness of clinical counseling alter increasing physical activity. A prospective randomized study». Medicina Clínica 2006. 126 (10): 1-3.

10. KALLINGS, L. V.; LEIJON, M.; HELLE´NIUS, M.L.; STA¢™ HLE, A.: «Physical activity on prescription in primary health care: a follow-up of physical activity level and quality of life». Scand J Med Sci Sports 2008: 18: 154–161.

11. KERSE, N.; ELLEY, C.R.; ROBINSON E. eta ARROLL B.: «Is Physical Activity Counseling Effective for Older People? A Cluster Randomized, Controlled Trial in Primary Care». Journal of the American Geriatrics Society 53:1951–1956, 2005.

12. PINTO, B.M.; GOLDSTEIN, M.G.; ASHBA, J.; SCIAMANNA, C.N.; JETTE, A.: «Randomized Controlled Trial of Physical Activity Counseling for Older Primary Care Patients». American Journal of Preventive Medicine 2005; 29 (4):247–255).


13. HARDCASTLE, S.; TAYLOR, A.; BAILEY, M.; CASTLE, R.: «A randomised controlled trial on the effectiveness of a primary health care based counselling intervention on physical activi-ty, diet and CHD risk factors». Patient Education and Counseling 70 (2008) 31–39.

14. ROSE, S.B.; LAWTON, B.A.; ELLEY, C.R.; DOWELL, A.C. eta FENTON ,A.J.: «The 'Women's Lifestyle Study', 2-year randomized controlled trial of physical activity counselling in pri-mary health care: rationale and study design». BMC Public Health 2007, 7:166.

15. LEONHARDT, C.; LEONHARDT, C.; KELLER, S.; CHENOT, J.F.; LUCKMANN ,J.; BASLER, H.D.; WEGSCHEIDER, C.; BAUM, E.; DONNER-BANZHOFF, N.; PFINGSTEN, M.; HILDEBRANDT, J. M.; KOCHEN, M. eta BECKER, A: Patient Education and Counseling 70 (2008) 50–60.

16. SANCHEZ, A.; GRANDES, G.; ORTEGA, R.; TORCAL, J.; LIZARRAGA. K. eta SERRA, J.: «Effect of family Physicians Counseling in increasing Physical Activity and Fitness of Adult Sedentary Patients». Medicine & Science in Sports & Exercise. 2006;Volume 38(5)

17. GRANDES, G.; SANCHEZ, A.; MONTOYA, I.; ORTEGA SANCHEZ-PINILLA, R. eta TORCAL, J.: «Two-Year Longitudinal Analysis of a Cluster Randomized Trial of Physical Activity Promotion by General Practitioners». PLoS ONE. 2011; 6(3): e18363.

18. MÜLLER-RIEMENSCHNEIDER, F.; REINHOLD, T.; NOCON, M. eta WILLICH, S.N.: «Long-term effectiveness of interventions promoting physical activity: A systematic review». Preventive Medicine. 2008; 47: 354–368.

19. HILLSDON, M.; FOSTER, C.; THOROGOOD, M.: «Intervenciones para la promoción de la actividad física (Revisión Cochrane traducida)». La Biblioteca Cochrane Plus, 2008 2. Zenbakia. Oxford: Update Software Ltd.

20. LAWLOR, D.A. eta HANRATTY, B.: «The effect of physical activity advice given in routine primary care consultations: a systematic review». Journal of Public Health Medicine 2001. 23: (3), 219-226.

21. TULLOCH, H.; FORTIER, M. eta HOGG, W.: «Review. Physical activity counseling in primary care: Who has and who should be counselling?». Patient Education and Counseling 64 (2006) 6–20.

22. «Euskal gizarte osoaren ekimena pertsona aktiboagoak izan gaitezen». Eusko Jaurlaritzako Osasun Publikoko Zuzendaritza eta Kirol Zuzendaritza.2011. http://www.osakidetza.euska-di.net/r85-cksalu02/es/contenidos/informacion/actividad_fisica/es_pvaf/adjuntos/marco_accion_1_0.pdf

23. BULL, F.C. eta JAMROZIK, K.: «Advice on Exercise from a Family Physician Can Help Sedentary Patients to Become Active». American Journal of Preventive Medicine. 1998(15):85–94.

24. SWINBURN, B.A.; WALTER, L.G.; ARROLL, B.; TILYARD, M.W. eta RUSSELL, D.G.: «The Green Prescription Study: A Randomized Controlled Trial of Written Exercise Advice Provided by General Practitioners». American Journal of Public Health. 1998:88 (2)288-291.

25. EDEN, K.B.; ORLEANS, C.T.; MULROW, C.D.; PENDER, N.J. eta PENDER, S.M.: «Clinical Guidelines: Does Counseling by Clinicians Improve Physical Activity? A Summary of the


Evidence for the U.S. Preventive Services Task Force». Annals of Internal Medicine. 2002; 137:208-215.

26. GRANDES, G.; SANCHEZ, A.; CORTADA, J.M.; BALAGUE, L.; CALDERON, C.; ARÁOSLA, A.; VERGARA, I.; MILLAN, E. eta «Agindu Bizitza Osasungarria» taldea: «Is integration of healthy lifestyle promotion into primary care feasible? Discussion and consensus sessions between clinicians and researchers». BMC Health Services Research 2008; 8:213.

27. SANCHEZ, A.; GRANDES, G.; CORTADA, J.M.; POMBO, H.; BALAGUE, L. eta CALDERON, C.: «Modelling innovative interventions for optimising healthy lifestyle promotion in primary health care: "Prescribe Vida Saludable" phase I research protocol». BMC Health Services Research 2009, 9:103.

28. IVARSSON, B.H. eta PRESCOTT, P.: «Motivational interviewing about physical activity». Kap. 5:81. Physical Activity in the Prevention and Treatment of Disease, 2010.

29. GRANDES, G.; SÁNCHEZ, A.; CORTADA, J.M.; CALDERÓN, C.; BALAGUE, L. eta MILLAN, E.: «Estrategias útiles para la promoción de estilos de vida saludables en atención primaria de salud». Babestutako ikerketa. Gasteiz. Osasun Saila, Eusko Jaurlaritza, 2008. Osteba D-08-07 txostena.

30. ALBRIGHT, C.L.; COHEN, S.; GIBBONS, L.; MILLER, S.; MARCUS, B.; SALLIS, J.; IMAI, K.; JERNICK, J.; Simons-Morton. D.G.: «Incorporating Physical Activity Advice into Primary Care Physician-Delivered Advice Within the Activity Counseling Trial». American Journal of Preventive 2000;18(3):225–234).

31. JACOBSON, D.M.; STROHECKER, L.; COMPTON, M.T. eta KATZ, D.L.: «Physical Activity Counseling in the Adult Primary Care Setting Position Statement of the American College of Preventive Medicine». American Journal of Preventive Medicine 2005;29(2).

32. MARCUS, B.H.; BANSPACH, S.W.; LEFEBVRE, R.C.; ROSSI, J.S.; CARLETON, R.A.; ABRAMS, D.B.: «Using the stages of change model to increase the adoption of physical activity among community participants». Am J Health Promot 1992;6: 424–9.

33. MARCUS, B.H.; RAKOWSKI, W.; ROSSI, J.S.: «Assessing motivational readiness and decision-making for exercise». Health Psychol 1992;11: 257–61.

34. MARCUS, B.H.; ROSSI, J.S.; SELBY, V.C.; NIAURA, R.S.; ABRAMS, D.B.: «The stages and pro-cesses of exercise adoption and maintenance in a worksite sample». Health Psychol 1992;11: 386–95.

35. MARCUS, B.H. ; SELBY, V.C. ; NIAURA, R.S. ; ROSSI, J.S. : «Self-efficacy and the stages of exer-cise behaviour change». Res Q Exerc Sport 1992;63:60–6.

36. Osatzenen jarduera fisikoko eta osasuneko lan-taldea. «Guia para la promoción del consejo sobre actividad física en la consulta de atención primaria». Osatzen 2007

37. GOLDSTEIN, M.G.; RUGGIERO, L.; GUISE, B.J.; ABRAMS, D.B.: «Behavioral medicine strategies for medical patients», in STOUDEMIRE, A. editorea: Clinical psychiatry for medical students. Philadelphia: Lippincott, 1994:671–93.

38. PINTO, Bernardine M., Ph.D.; GOLDSTEIN, Michael G., M.D. eta Marcus, Bess. H, Ph.D.: «Activity Counseling by Primary Care Physicians». PREVENTIVE MEDICINE 27, 506–513 (1998).


39. PROCHASKA, J.; DICLEMENTE, C.: (1984). «The transtheoretical approach: Crossing traditional boundaries of therapy». Homewood, Ill., Dow Jones-Irwin.

40. http://www.who.int/dietphysicalactivity/physical_activity_intensity/es/

41. «Global health risks: mortality and burden of disease attributable to selected major risks». Geneva, Osasunaren Mundu Erakundea, 2009.

42. ABELLÁN ALEMÁN, José; SAINZ DE BARANDA ANDUJAR, Pilar eta ORTÍN ORTÍN, Enrique J.: «Guía para la prescripción de ejercicio físico en pacientes con riesgo cardiovascular». Sociedad Española de Hipertensión y Liga Española para la Lucha contra la Hipertensión Arterial. 2010.

43. Grupo de Trabajo de la Guía de Práctica Clínica sobre Diabetes tipo 2. Guía de Práctica Clínica sobre Diabetes tipo 2. Madrid: Plan Nacional para el SNS del MSC. EAEko Osasun Teknologiak Ebaluatzeko Agentzia. 2008.

44. Grupo de Trabajo sobre el Manejo de la Depresión Mayor en el Adulto. Guía de Práctica Clínica sobre el Manejo de la Depresión Mayor en el Adulto. Madrid: Plan Nacional para el SNS del MSC. Axencia de Avaliación de Tecnoloxías Sanitarias de Galicia (avalia-t); 2008.

45. ROTAECHE DEL CAMPO, R.; AGUIRREZABALA JACA, J.; BALAGUÉ GEA, L.; GORROÑOGOITIA IURBE, A.; IDARRETA MENDIOLA, I.; MARIÑELARENA MAÑERU, E.; MOZO AVELLANED, C.; RUIZ DE VELASCO ARTAZA, E. eta TORCAL LAGUNA, J.: «Hipertentsio arterialari buruzko praktika klinikoaren gida». (2007an eguneratua). Osakidetza. GPC. Gasteiz. 2008.

46. SAN VICENTE BLANCO, R.; PÉREZ IRAZUSTA, I.; IBARRA AMARICA, J.; BERRAONDO ZABALEGUI, I.; URIBE OYARBIDE, F.; URRACA GARCIA DE MADINABEITIA, J.; SAMPER OTXOTORENA, R.; AIZPURUA IMAZ, I.; ALMAGRO MUGICA, F.; ANDRÉS NOVALES, J. eta UGARTE LIBANO, R.: «Lipidoen erabilerari buruzko praktika kliniko gidaliburua arrisku kardio-baskularreko faktore bezala». Osakidetza. Gasteiz.2008.

47. Physical Activity Guidelines Advisory Committee (PAGAC). Physical Activity Guidelines Advisory Committee Report, 2008. Washington, DC, US Department of Health and Human Services, 2008.

48. «Euskadin kronikotasunaren erronkari aurre egiteko estrategia», 2012ko uztaila. Osasun eta Kontsumo Saila. Eusko Jaurlaritza.

49. Programa de actividad física reglada de corta duración en pacientes con enfermedades crónicas/ [coordinación del proyecto, Centro Andaluz de Medicina del Deporte; equipo de trabajo, Mª Dolores Carranza Márquez...et al.]. -- 1ª ed.. -- [Sevilla] : Consejería de Turismo, Comercio y Deporte, 2009.

50. DANIELS, R.; vAN ROSSUM, Erik; DE WITTE,Luc; IJM KEMPEN, Gertrudis eta VAN DEN HEUVEL, Wim: «Interventions to prevent disability in frail community-dwelling elderly: a syste-matic review». BMC Health Services Research 2008, 8:278.

51. http://www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/documents/digitalasset/dh_128210.pdf

52. LARRAÑAGA, Isabel; MARTÍ, Unai; BACIGALUPE, Amaia; BEGIRISTÁIN, José María; VALDERRAMA, María José eta ARREGI Begoña: «Impacto del cuidado informal en la salud y la


calidad de vida de las personas cuidadoras: análisis de las desigualdades de género». Gaceta Sanitaria 2008. nº 22;5 (443–450).

53. OLIVEIRA, W.B.; ÁBALOS-MEDINA, G.M.; RUIZ-VILLAVERDE, G.; MORENO-LORENZO, C.; FERNÁNDEZ-PÉREZ, A.M.; CRUZ QUINTANA, F. eta VILLAVERDE, C.: «Importancia del ejercicio físico controlado en cuidadoras familiares de ancianos dependientes». Osasun Zientzien Unibertsitate Eskola. Granadako Unibertsitatea. http://www.revista-scientia.es/documentos/2007/3.pdf

54. EKBLOM-BAK, E.; HELLÉNIUS, M.L. eta EKBLOM, B.: «Are we facing a new paradigm of inactivity physiology?» Br J Sports Med 2010;44:834-835.

55. Sedentary Behaviour and Obesity Expert Working Group (2010) «Sedentary Behaviour and Obesity: Review of the Current Scientific Evidence». London: Department of Health.

56. LEVINE ,J.A. et al: «Role of nonexercise activity thermogenesis in resistance to fat gain in humans». Science. 1999.Jan 8;283(5399):212-4.

57. HAMILTON,M.T.; HAMILTON, D.G. eta ZDERIC, T.W.: «Role of low energy expenditure and sitting in obesity, metabolic syndrome, type 2 diabetes, and cardiovascular disease. Diabetes». 2007 Nov;56(11):2655-67.

58. http://www.ergotron.com/portals/0/literature/other/english/ACSM_SittingTime.pdf

59. http://www.ijbnpa.org/content/8/1/98.

JARDUERA FISIKOARI BURUZKO AHOLKULARITZA LEHEN … · 2013-01-18 · JARDUERA FISIKOARI BURUZKO...

Documents

Transcript of JARDUERA FISIKOARI BURUZKO AHOLKULARITZA LEHEN … · 2013-01-18 · JARDUERA FISIKOARI BURUZKO...