Jaioberriaren elikaduraaioberriaren elikadura 7 Justifikazioa Bularra emateko ohitura sustatzea da...

Jaioberriaren elikadura

Argitaratzailea: Osakidetza. Araba, 45 - 01006 Vitoria-Gasteiz

© Osakidetza 2018 Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioa

Internet: www.osakidetza.euskadi.eus

e-mail: [email protected]


Osasun Publikoko eta Pazientearen Segurtasuneko Programen Koordinazioa

Asistentzia Sanitarioko Zuzendaritza

4

LantaldeaEdurne Altube Arabiurrutia. Debagoieneko ESI

Itziar Aguirregomezkorta Garmendia. Debabarreneko ESI

Goia Anduaga Díez de Ulzurrun. Donostialdeko ESI

Blanca Barrio Díez Caballero. Arabako ESI

Mª Begoña Bilbao Markaida. Zuzendaritza Nagusia

Raquel Collazos Dorronsoro. Arabako ESI

María García Franco. Ezkerralde-Enkarterri-Gurutzetako ESI

Rebeca García Valverde. Debagoieneko ESI

Gloria Gutiérrez de Terán Moreno. Bilbo-Basurtuko ESI

Katalina Legarra Pellicer. Debabarreneko ESI

Ayala López de Aberasturi Ibáñez de Garayo. Ezkerralde-Enkarterri-Gurutzetako ESI

Maribel López García. Debabarreneko ESI

Rosa Masach Urestrilla. Bilbo-Basurtuko ESI

Enrique Peiró Callizo. Zuzendaritza Nagusia

B. Felisa Rodríguez Rodríguez. Goierri-Urola Garaiko ESI

Concha Tres San Juan. Donostialdeko ESI

Mª José Trincado Aguinagalde. Ezkerralde-Enkarterri-Gurutzetako ESI

ILUSTRAZIOAK: EIDER EIBAR ZUGAZABEITIA

LANTALDEA


5

AurkibideaJUSTIFIKAZIOA 7

SARRERA 8

HELBURUAK 9

• Helburu orokorrak• Helburu espezifikoak

DEFINIZIOAK 10

PROFESIONALEN JARDUERA 12

• Jaioberriaren elikadura-erregistroa • Gomendio orokorrak

1. HAURDUNALDIA 16

• Lehenengo kontsulta• Ondorengo kontsultak• Ama-heziketa

2. ERDITZEA 19

• Larruazalaren kontaktua• Amagandiko edoskitzea• Formula bidezko elikadura

3. OSPITALEKO PUERPERIOA 21

• Ama-umeak elkarrekin• Amagandiko edoskitzea• Formula bidezko elikadura• Ospitaleko alta

AURKIBIDEA

6 AURKIBIDEA

PUERPERIOA LEHEN MAILAKO ARRETAN 24

• Lehen telefono-kontsulta ospitaleko alta jaso ondoren• Lehen kontsulta osasun-zentroan edo etxean• Ondorengo kontrolak

ERANSKINAK

1. ERANSKINA. Formula bidezko elikadurarako arrazoi mediko onargarriak 29

2. ERANSKINA. Formula bidezko elikadura 32

3. ERANSKINA. Jaioberriaren eta amaren larruazalaren kontaktua 37

4. ERANSKINA. Edoskitze-teknika - Bularra emateko jarrerak 43

5. ERANSKINA. Edoskitze egoki baten seinaleak 53

6. ERANSKINA. Bularrari ongi heltzearen seinaleak 55

7. ERANSKINA. Jaioberri osasuntsuaren pisua, eta elikadura osagarria 56

8. ERANSKINA. Haurraren gose-seinaleak 60

9. ERANSKINA. Amagandiko edoskitzea, haurrak eskatu ahala. Txupetea erabiltzearen arriskuak 62

10. ERANSKINA. Zailtasun ohikoenak 63

11. ERANSKINA. Amaren esnea ateratzea eta kontserbatzea 70

12. ERANSKINA. Logela berean egotea eta ohe berean lo egitea 83

ADIERAZLEAK 89

LABURDURAK 95

BIBLIOGRAFIA 98


7

Justifikazioa Bularra emateko ohitura sustatzea da gure seme-alaben osasuna hobetzeko modu eraginkorrenetako bat. Gainera, eragin onuragarriak ditu amarentzat, familiarentzat, komunitatearentzat, osasun-sistemarako, ingurumenerako eta, oro har, gizarterako.

Eradoskitzearen inguruan dauden tasa baxuek eta praktika goiz uzteak kontrako efektu sanitario, sozial eta ekonomiko nabarmenak dauzka emakumeentzat, haurrentzat, komunitaterako eta ingurumenerako. Osasunari lotutako gastu nazionalak igo egiten dira, eta osasunari lotutako berdintasun eza ere areagotu dezake.

Eskura dauden datuak interpretatzeko zailtasunak badaude ere, argi dago gaur egun edoskitzearen hasiera-, esklusibotasun- eta iraupen-tasak gomendatuak baino nahiko baxuagoak direla munduko ia-ia herrialde guztietan.

Osasun Saila/Osakidetzaren 2013-2020ko Osasun Planaren lehentasunezko helburuetako da haurren osasunaren sustapena, esku-hartze integralen bidez, horretarako, familiei babesa emanez haurrak hazteko prozesuan, zeina bizimodu osasungarria sustatzeko eta arrisku-jarrerak prebenitzeko jardueretarako toki eta denbora egokiena den. Helburu hori erdiesteko, amagandiko edoskitzea mantentzea eta haren iraupena sustatzea, babestea eta laguntzea da planteatzen den ekintzetako bat, bai osasun fisikoan eta bai emozionalean dauzkan onurengatik, betiere amaren borondatea errespetatuz.

Dokumentu honen xedea da gurasoak eta haurrak artatzen dituzten osasuneko profesional guztiei, bai lehen mailako arretakoei eta bai ospitalekoei, frogetan oinarritutako praktika onenei buruzko informazioa ematea, eta horien inguruan sentsibilizatzea, bularreko haurrentzako eta haur txikientzako elikadura onena babestu, sustatu eta laguntzeko.

Protokolo honetan ezartzen diren jarraibideen helburua da praktika klinikoan aldakortasuna saihestea eta gertakari eta/edo kontrako gertaerak eragoztea, profesional talde guztiek frogetan oinarritutako gomendio multzo berarekin lan egin dezaten, zeinahi dela profesional bakoitzaren erantzukizun- eta esperientzia-maila.

JUSTIFIKAZIOA

8

SarreraJaioberri eta Haur Txikien Elikadurarako Estrategia Globalak gomendatzen duenaren arabera, eta mundu mailako osasun publikoko gomendio gisa, bularreko haurrak ama-esnea bakarrik hartu behar du bizitzako lehen sei hilabeteetan, hazkuntza, garapen eta osasun optimoa lortzeko.

6 hilabeteetatik aurrera, eta garatzen ari diren nutrizio-premiak betetzeko helburuarekin, ikuspuntu nutrizionaletik egokiak diren eta kaltegarriak ez diren elikagai osagarriak emango zaizkio, baina edoskitze naturala ez da utziko haurrak 2 urte bete arte, edo amak eta haurrak hala erabaki arte.

Amagandiko edoskitzeak haurraren garapen sentsoriala sustatzen du, eta babestu egiten du haurra gaixotasun infekzioso eta kronikoetatik. Amagandiko edoskitze esklusiboak bularreko haurren artean murriztu egiten du heriotza-tasa haurtzaroan ohikoak diren gaixotasunengatik; beherakoagatik edo pneumoniagatik, esaterako. Gainera, bularreko haurraren bat-bateko heriotza-arriskua gutxitzen du, eta gaixotasunetatik azkarrago sendatzen laguntzen du.

Ama-esnea bereziki garrantzitsua da gaixorik dauden jaioberrietan, epe aurreko haurretan edo behar bereziak dauzkatenetan. Baliteke horien amak laguntza gehiago behar izan izatea edoskitzea finkatzeko.

Amagandiko edoskitzea ona da amen osasunerako eta ongizaterako: hemorragia-arriskua eta erditu ondoko depresioa izateko arriskua murrizten du, haurdunaldiak bakantzen laguntzen du, eta, luzera begira, obarioetako eta bularreko minbiziak eta osteoporosia izateko arriskua gutxitzen du. Amagandiko edoskitzeak, gainera, familia- eta nazio-baliabideak areagotzen ditu, elikadura modu segurua da, eta ez du inolako arriskurik ingurumenerako.

Amagandiko edoskitzea egintza naturala da, baina, aldi berean, jokaera ikasia ere bada. Hainbat ikerketak frogatu dutenez, amek eta beste zaintzaile batzuek laguntza aktiboa behar dute amagandiko edoskitzearen praktika egokiak abiarazi eta denboran mantentzeko.

Amagandiko edoskitze esklusiboa jaiotzatik bertatik praktika daiteke, afekzio mediko batzuen kasuan izan ezik.

SARRERA


9

Helburuak• Helburu orokorrak

– Amagandiko edoskitzea sustatzea, Euskal Autonomia Erkidegoko bularreko haurren eta haurtxoen elikatze modu fisiologiko eta normal gisa.

– Bizitzako lehen 6 hilabeteetan bakarrik bularra hartzen duten haurren proportzioa areagotzea.

– 2 urtera arte amagandiko edoskitzea mantentzen duten haurren proportzioa areagotzea.

• Helburu espezifikoak– Amagandiko edoskitzeari buruz jardute-irizpide profesionalak bateratzea

prozesuaren fase guztietan: haurdunaldian, erditzean eta hazkuntzan.

– Irizpideak bateratzea, amei eta familiei amagandiko edoskitzearen garrantziari buruz informazioa emateko, eta haren funtzionamenduari buruzko oinarrizko ezagutza ematea.

– Amei eta familiei informazioa ematea, bularra ez emateak dituen arriskuei buruz eta formulako esnearen bidez elikatzearen eragozpenei buruz.

– Familiei informazioa, arreta eta laguntza ematea haurren elikaduraren inguruan, ebidentzia zientifikoan oinarrituta.

HELBURUAK

10

Amagandiko edoskitzearen definizioakKomeni da terminologia adostua erabiltzea bularreko haurrek eta haurtxoek hartzen duten elikadura motari buruz, jaiotzen direnetik historia klinikoan egoki erregistratzeko. Funtsezkoa da terminologia bera hautatzea eta erabiltzea arreta maila guztietan eta amagandiko edoskitzeak irauten duen denbora osoan. Terminologia horrek, gainera, bidea eman behar du Euskadin instituzioen arteko konparazioak egiteko, eta baita nazioartean eta beste autonomia-erkidego batzuetan ere.

Honako definizio hauek erabiliko dira jardun kliniko-asistentzialaren erregistroetan edoskitze motak deskribatzen direnean:

1. Amagandiko edoskitze esklusiboa: bularreko haurrak amaren esnea bakarrik hartzen du, izan bularretik zuzenean edo bularretik aterata.

– Ez du ez urik, ez zukurik, ez infusiorik eta ez beste likido edo solidorik hartzen.

– Baliteke sendagaiak hartu izana inoiz, ahotik edo infusioan, medikuak hala aginduta (ez ordea helburu nutrizionalekin). Prozesu mingarrientzako soluzioak ere har ditzake, baina beti jaso beharko dira protokoloan, eta betiere prozesu horretan amak bularrik eman ezin izan badio.

DPBari dagokio Amaren esnea bakarrik

2. Amagandiko edoskitzea nagusiki: bularreko haurrak amaren esnea hartu du, bai zuzenean edo bai aterata, eta baita ura edo infusioak noizean behin, urarekin eta edari erritualekin prestatuta.

– Baliteke sendagaiak hartu izana inoiz, ahotik edo infusioan (ez ordea helburu nutrizionalekin), medikuak hala aginduta, eta baita prozesu mingarrientzako soluzioak, eta betiere prozesu horretan amak bularrik eman ezin izan badio.

– Ez du beste elikagairik hartu, ez purea eginda ez modu solidoan, ezta giza jatorrikoa ez den esnerik ere.

DPBari dagokio Ama-esnea + ura, seruma edo infusioak

AMAGANDIKO EDOSKITZEAREN DEFINIZIOAK


11

3. Edoskitze mistoa: bularreko haurrak ama-esnea hartzen du, zuzenean edo aterata, eta baita haurrentzako formulako esnea. Beste likido batzuk har ditzake, baina ez elikagai solido edo erdisolidorik.

DPBari dagokio Ama-esnea + esne artifiziala

4. Amagandiko edoskitzea: bularreko haurrak ama-esnea hartzen du, eta, gainera, beste elikagai solido, erdisolido edo likido batzuk har ditzake, haurrentzako formulako esnea barne. Hortaz, amagandiko edoskitze esklusiboa, amagandiko edoskitzea nagusiki eta edoskitze mistoa biltzen ditu.

DPBari dagokio Ama-esnea + beste edozein elikagai mota

5. Edoskitze artifiziala: bularreko haurrak ez du ama-esnerik hartzen, eta haurrentzako formulako esnearekin bakarrik elikatzen da.

DPBari dagokio Esne artifiziala bakarrik

6. Elikagai osagarriak. Bizitzako lehen 6 hilabeteetan bularreko haurrari ematen zaion ateratako ama-esnearen eta/edo formulako esnearen bolumenari egiten dio erreferentzia, aldi baterako elikagai nahikoa bermatzeko helburuarekin, zuzenean amagandiko edoskitze esklusiboa lortu arte.

Halaber, beste elikagai mota batzuk sartuz gero, bularreko haurraren historia klinikoan jaso beharko dira. Adibidez:

7. Elikadura osagarria. Solidoak, erdisolidoak eta likidoak sartzea. Bularreko haurrak ama-esnea edo formulakoa hartzen du, eta elikagai solidoak, erdisolidoak, pureak edo fruta-zukuak sartzen zaizkio elikaduran.

Definizio horiei esker, haurraren edoskitze motaren prebalentziari buruzko adierazleak lor daitezke:

– Amagandiko edoskitze esklusiboa

– Amagandiko edoskitze osoa = amagandiko edoskitze esklusiboa + amagandiko edoskitzea nagusiki

– Amagandiko edoskitzea = amagandiko edoskitze esklusiboa + amagandiko edoskitzea nagusiki + edoskitze mistoa, baita elikadura osagarria hasi duten eta ama-esnea hartzen jarraitzen duten bularreko haurrak.

AMAGANDIKO EDOSKITZEAREN DEFINIZIOAK

12

Profesionalen jardueraJaioberriaren elikatze-erregistroa historia kliniko informatizatuan sartzeko, honako formularioak betetzen dira ospitaleko eta lehen mailako arretako esparruetan:

1. Edoskitze-planaren formularioa (haurdun dagoen emakumeak jaioberriarentzat zein elikadura aukeratu duen jasotzen du)

PROFESIONALEN JARDUERA

2. Edoskitze mota + elikagai osagarrien formularioa (erregistroa egin aurreko 24 orduetan jaioberriak izan duen edoskitze motari buruzko informazioa jasotzen du, baita suzedaneoekin osatutako elikadura osagarriarekin zerikusia duten alderdiak ere). Formulario hau da bai ospitalean eta bai Lehen Mailako Arretan bete behar dena, edoskitzea ondo finkatuta ez dagoen bitartean:

DPBa 4 aukerarekin. Amaren eta jaioberriaren historia klinikoa beteko da.

Edoskitze-plana (aukeratu) Oharrak

Ama-esnea bakarrik

Ama-esnea + esne artifiziala

Esne artifiziala bakarrik

Erabaki gabe


13PROFESIONALEN JARDUERA

EDOSKITZE mota eta ELIKADURA OSAGARRIA Oharrak(aukera bat hautatu DPB bakoitzean)

Edoskitze mota

Ama-esnea bakarrik

Ama-esnea + ura, seruma edo infusioak



Suzedaneo-osagarrien kopurua

Zenbaki osoa

Suzedaneoen bolumena 24 orduan

Mililitrotan

Suzedaneo-osagarriaren indikazioa

Profesional sanitarioa

Amaren erabakia

3. Jaioberriaren elikadura-erregistroaren formularioa ospitaleko alta jasotzean (jaioberriak ospitaleko alta jaso aurreko 24 orduetan izandako edoskitze motari buruzko informazioa jasotzen du)

Edoskitze mota ospitaleko alta jasotzean Oharrak (aukeratu)

Ama-esnea bakarrik

Ama-esnea + ura, seruma edo infusioak



14

4. Erregistro-formularioa, amagandiko edoskitzearen hartualdi baten balorazioaren ondoren

Beti beteko da hartualdi baten balorazioaren ondoren.

PROFESIONALEN JARDUERA

Hartualdi baten balorazioa Oharrak(hautatu aukeretako bat)

Bularren egoera

Normala

Ingurgitazioa/edematosoa

Infekzio- eta/edo inflamazio-zantzuak

Beste batzuk

Titiburuen anatomia

Protraktilak

Lauak

Alderantzikatuak

Titiburuen egoera

Normala

Narritatuak/gorrituak

Sentibera/minbera

Arrailak

Beste batzuk

Amaren jarrera

Egokia

Zuzendu behar izan da

Haurraren jarrera

Egokia



15PROFESIONALEN JARDUERA

• Gomendio orokorrak:– Osasuneko profesionalen ardura da informazio onena ematea, froga

zientifikoetan oinarrituta eta interes komertzialetatik salbu, gurasoei laguntza emateko beren seme-alaben elikaduraren inguruan erabaki informatua har dezaten.

– Edoskitzera bideratutako berariazko hezkuntza sanitarioa eta osasuneko profesionalekin banan-banan harreman jarraitua izatea dira bularra ematen hasi eta denboran iraun dezan sustatzeko modu eraginkor bat.

– Behin hezkuntza sanitarioko jarduna burututa, errefortzuko hezkuntza-materiala emango zaio familiari.

– Esku-hartze guztiak amaren eta/edo haurraren historia klinikoan jasoko dira.

Hartualdi baten balorazioa Oharrak(hautatu aukeretako bat)

Bularrari heltzea

Egokia


Zurrupatze egokia

Bai

Ez

Esnearen transferentzia eraginkorra

Bai

Ez

Amagandiko edoskitzearen finkapena

Arazorik gabe finkatzen ari da

Zailtasunekin finkatzen ari da

Finkatua

Oharrak

16

1. Haurdunaldia• Haurdunaldiko 1. kontsulta (emagina):

– Amagandiko edoskitzearekin izandako aurretiazko esperientziaz galdetu: iraupena, zailtasunak, mastitisa...

– Baloratu haurdun dagoen emakumean jaioberriaren elikaduran eta amagandiko edoskitzean eragina izan dezaketen aspektuak: gaixotasun medikoak, bularreko kirurgiak, toxikoen kontsumoa (sendagaiak, alkohola, tabakoa, drogak...), edo behar bereziak dauzkaten emakumeak diren ala ez, informazio egokia emanez bakoitzari. (1. eranskina).

• Ondorengo kontsultak (emagina/obstetra):– Haurdun dagoen emakumeari galdetu haurrari zein elikadura mota

ematea erabaki duen, amagandiko edoskitzeari buruzko informazioa jaso ondoren. Bularra ematen duten amentzako gida eman, paperean edo web bidez.

http://www.osakidetza.euskadi.eus/informacion/disponible-el-documento-guia-para-las-madres-que-amamantan/r85-gkgnrl00/es/

– Informazioa indartu eta amagandiko edoskitzeari buruzko zalantzak argitu.

– Edoskitze-saioetara joan ezin duten bikoteei informazioa eman saio horietan lantzen den edukiari buruz.

– Hautatutako elikadura mota formula bidezkoa bada, bikoteei banan-banan erakutsi ama-esnearen ordezkoak diren formulak nola zuzen prestatu eta eman. (2. eranskina).

– Formula bidezko elikadura aukeratu duten amei honako hauek jakinarazi behar zaizkie: haurrarekin lotura sendotzearen garrantzia, elikatze-aldiak nola baliatu larruazalaren kontaktua ezartzeko, eta, ahal dela, bikotekidea ez den beste inorengan ez uztea haurra elikatzeko lana.

HAURDUNALDIA


17HAURDUNALDIA

• Ama-hezkuntza (emagina):

• Amagandiko edoskitzeari buruzko saioak 2 izango dira, gurasoen hezkuntzako saioetan sartuak. Saio bakoitzak 2 ordu iraungo du.

• Jaio aurreko heziketa-taldeetan amagandiko edoskitzearen bidezko elikadurari buruzko hezkuntza emango da, honako puntuetan ardaztuta:

– Amagandiko edoskitze esklusiboaren garrantzia lehenengo 6 hilabeteetan, eta beste elikagai batzuekin batera osagarri moduan 2 urte edo gehiagora arte.

– Bularra ez ematearen arriskuak, eta formulako esnearen bidez elikatzearen eragozpenak.

– Edoskitzearen fisiologia.

– Larruazalaren kontaktuaren garrantzia.

– Amagandiko edoskitzea mantentzeko posizio eta heltze egokiak.

– Nola antzeman edoskitze eraginkor bat.

– Haurrak eskatu ahala elikatzearen garrantzia, eta gose-zantzuak nola antzeman.

– Gaueko hartualdiei eta haurraren loari buruzko informazioa.

– Tetina eta txupeteen erabilera egokia.

– Nola hauteman eta konpondu edoskitzearen arazorik ohikoenak.

– Bularra hartzen duen haurraren loa, gela berean lo egitea, eta ohe berean modu seguruan nola lo egin.

– Amaren atsedena eta loa bularreko haurrarenera egokitzearen garrantzia.

– Nola izan esne gehiago, noiz behar diren osagarriak, eta nola osatu ama-esnearekin.

– Esnean eskuz ateratzea (nola atera, eta nola baliatu edoskitzaroko ohiko zailtasunak prebenitzeko eta kudeatzeko).

– Ateratako esnea gordetzea eta kontserbatzea.

– Edoskitzeari buruz eskuragarri dagoen laguntzari buruzko informazioa. Erakunde sanitario bakoitzeko edoskitzeko laguntza-taldeei buruzko informazioa.

18

– Amagandiko edoskitzea etxetik kanpo, eta horri eusteko aukerak lanera bueltatzean. Lan egiten duen eta bularra ematen duen emakumeari laguntzea.

– 6 hilabetetik aurrerako elikadura osagarria.

– Euskadiko Esne Bankuari buruzko informazioa.

[email protected]

Ez da formula bidezko elikadurari lotutako heziketa-jarduerarik egingo gurasoentzako hezkuntza-saioetan. Informazio hori banan-banan emango da haurdunaldiko arretarako kontsultetan, formula bidezko elikadura erabaki duten emakumeentzako.

HAURDUNALDIA


19

2. Erditzea• Amak jaioberriaren elikatzeari buruz hartutako erabakia berretsi beharko du

emaginak.

• Haurra jaio, eta berehala abiatuko da larruazalaren kontaktua, 2 orduz, aurrez amak baimena eman ondoren. (3. eranskina)

A. Amagandiko edoskitzea• Ama babestu eta lagundu lehen hartualdian.

– Hasierako kontaktuan, haurrak bularra bilatu eta miatuko du. Titiburua aurkituko du miaketan, eta hari eutsiko dio bere lehen hartualdirako. Ez da hartualdia behartu edo bizkortu behar, baina bai amari laguntza eman jarrera eroso bat aurkitzen.

Beharrezkoa balitz, eradoskitze biologikoko jarreran jartzeko gomendioa egin eta hala jartzen lagundu ahalko zaio amari, haurrak bularrari berez hel diezaion. (4. eranskina)

– Lehen hartualdia aztertuko da, jarrera egokia, posizioa, heltzea eta bularra modu eraginkorrean ematen dela ebaluatzeko. Ez da esku hartu behar bularra ondo ematen ari bada.

– Ez dado zehaztuta zenbatekoa den jaioberriak lehen hartualdia egin arte itxaron behar den gehienezko denbora. Jaio eta hurrengo orduan jaioberriak ez badu bularra bilatzeko keinurik egiten eta/edo ez badio titiburuari berez heldu, emaginak babesa eta laguntza praktikoa ematea gomendatzen da, ahalik eta gutxien sartuz jaioberriaren eta amaren artean.

– Zailtasunak hautematen direnean, profesionalek aholkua eman beharko diote amari, bere jarrera eta/edo posizioa hobetzeko eta haurtxoaren heltzea hobetzeko. Ongi egiten ari diren ala ez erakutsi beharko zaie. Egoera horietan «eskuak kanpoan» teknika gomendatzen da. Lehen hartualdia ezingo da bukatutzat eman haurrak zurrupatzeari utzi eta titiburua askatu arte. Jaioberriak ez badu jaio eta lehen bi orduetan lehen hartualdia egiten, larruazalaren

ERDITZEA

20

kontaktua mantentzea gomendatuko zaio amari, gosearen zantzu goiztiarrei buruzko informazioa emango zaio eta oritzaren kanportazea estimulatuko da. (4., 5. eta 6. eranskinak)

– Bularra haurrak eskatu ahala emateari buruzko informazioa emango zaio amari, eta bularra maiz eskaintzea gomendatuko zaio.

– Kontuan hartu beharrekoak:

Erditzean analgesia farmakologikoa hartzeak bularraren bilaketan eta jaioberriaren portaeran eragina izan dezakeen froga sendoak daude.

B. Formula bidezko elikadura• Amak formula bidezko elikadura erabaki badu, haurra jaio eta lehen hiru

orduetan hasiko da.

ERDITZEA


21

3. Ospitaleko puerperioa• Ospitaleratzean

– Emaginak eta/edo erizainak berretsiko du haurraren elikadura mota.

– Jaioberriaren pisuaren jarraipena eta kontrola. (7. eranskina)

– Baterako habitatzea bermatu:

• 24 orduetan haurraren gela berean egotearen garrantzia erabakigarriaz aholkatu ama.

• Ospitalean, haur jaioberria sehaskan jarri behar da, amaren logela berean.

– Haurtxoarekin larruazaleko kontaktuko aldiak ezartzeak dakartzan ondorio positiboen inguruko informazioa eman.

– Edoskitze motaren balorazioa eta erregistroa historia klinikoan.

A. Amagandiko edoskitzea

• Logelara iristean jaioberriak bularrean jarraitzen badu, amagandiko edoskitzea erraztuko da, edoskitzea eten gabe, eta amaren eta jaioberriaren zaintza atzeratuz.

• Jaioberriak mugarik gabe izan behar du aukera bularra hartzeko. Kontuan hartu behar da maiz elikatzeko beharra daukatela, eta, hortaz, ohikoa dela 24 orduan 8-12 alditan bularra hartzea bizitzako lehen egunetik hasita. Bularra maiz emateak esnearen jario egokia ezartzen eta mantentzen laguntzen du. Gerta daiteke haurtxo batzuk modu jarraituan bularra hartu nahi izatea aldi luzeetan, eta loaren zikloak oso aldakorrak izatea.

• Lehen 24 orduetan haurtxoaren gose-seinale goiztiarrei antzematen erakutsiko zaie amei, eta horiei nola erantzun. (8. eranskina)

Jaioberri osasuntsuen, sintomarik gabekoen eta hipogluzemiarik izateko arriskurik ez dutenen kasuan, bularraren berezko heltzea itxarotea gomendatzen da, larruazalaren kontaktua faboratuz eta amari laguntza

OSPITALEKO PUERPERIOA

22

praktikoa eskainiz. Gainera, alarma-seinale eta -sintomak agertzen diren zainduko da.

Jaioberri batek bularrari heltzeko itxaron beharreko gehienezko denbora zein den ezagutzen ez bada ere, honakoari helduko zaio jeneralean:

– Jaioberriak ez badu hartualdirik egin lehen 6 orduetan, oritza eskuz nola atera erakutsiko zaio amari, eta gero haurtxoari nola eman (adib.: edalontzi batekin, elikatze-xiringa batekin, xiringa eta zunda erabilita...). Jarrera eta heltzea hobetzeko laguntza ematen jarraituko zaio aldi berean. Garrantzitsua da eskuak garbi edukitzea.

– Lehen 12 orduetan ez bada bularra ondo ematerik lortu, berriz baloratu beharko da teknika, eta laguntza eman beharko da hartualdi bakoitzean, arazoa konpondu arte. Bularra emateko zailtasunek jarraitzen badute, pediatrak haurra ikusi beharko du, arazo medikoak kanpo uzteko.

• Amagandiko edoskitzeari, eskatu ahalako edoskitzeari, zurrupatze ez-nutritiboari eta txupetearen erabilerari lotutako arriskuei buruzko ezagutzak eman eta sendotu. (9. eranskina)

• Hartualdia begiratu, beharrezkoa bada bularra egoki emateko jarrera eta posizioak gomendatuz.

• Ospitaleko egonaldian ager daitezkeen zailtasunak oharteman.

• Amari laguntza eta babesa eman zailtasun posibleen aurrean. (10. eranskina)

• Esnea nola atera eta kontserbatu erakutsiko zaie amei. Irizpide klinikoak direla eta jaioberriak eta amak banatuta egon behar dutenean, amagandiko edoskitze goiztiarraren estimulazioa bermatuko da, profesional sanitarioak laguntza emanda. (11. eranskina)

• Bularra emateko erabakia sendotu eta goraipatu.

B. Formula bidezko elikadura• Ama/bikokideari erakutsiko zaie formula nola zuzen prestatu eta eman,

eta elikadurarako jarraibide eta teknikak. (2. eranskina)

• Formula bidezko elikatzea aukeratu duten amei honako hauek gogoratu behar zaizkie: haurrarekin lotura finkatzearen garrantzia, elikatze-aldiak



23

nola baliatu larruazalaren kontaktua ezartzeko, eta, posible izanez gero, bikotekidea ez den beste inorengan ez uztea haurra elikatzeko lana.

• Ospitaleko alta

• Amaren eta emaginaren arteko telefono-zita alta hartu eta hurrengo 24 orduetan.

• Bularra ematen duten emakumeentzat:

– Ospitaleko alta atzeratu egin beharko da edoskitze eraginkor bat ikusi ez den bitartean edo alta hartu eta geroko jarraipen eta laguntza profesionala bermatu artean.

– ESIetan dauden edoskitzerako laguntza-taldeei buruzko ahozko eta idatzizko informazioa eman.

– Ahozko eta idatzizko informazioa eman gertuko laguntza-talde komunitarioen jardueraren inguruan.


24

4. Puerperioa Lehen Mailako Arretan• Lehen telefono-kontsulta ospitaleko alta jaso ondoren

(emagina)– Telefono-deia egin baino lehen historia klinikoa berrikusiko da,

erditzearen, erditze-ostearen, jaioberriaren eta edoskitzearen prozesuaren ospitaleko bilakaerari erreparatuz.

– Telefono-kontsultan baloratu beharrekok:

• Jaioberriaren elikadura mota.• Azken 24 orduetako hartualdiak.• Arazo posibleak: mina, arrailak, bularretako kongestioa...• Hautemandako beharren arabera, ordua eman ama eta

jaioberriari emaginaren kontsultan edo etxean, ospitaleko alta eman baino 72 ordu lehenago

• Aldi honetako edoskitzean hautematen diren zailtasun gehienak erraz konpon daitezke. Lehen bisita zenbat eta gehiago atzeratu, orduan eta zailagoa da arazoak konpontzea.

• Lehen kontsulta osasun-zentroan edo etxean (emagina)– Amarekin batera jaioberriaren elikadura mota berretsi.

– Jaioberriaren balorazio orokorra, pixak/kakak, loaldia/esna dagoen aldia, eta pisua, behar badu.

– Ohitura seguruei eta ohe berean lo egiteari buruzko informazioa eman edo sendotu. (12. eranskina)

A. Amagandiko edoskitzea• Amagandiko edoskitze esklusiboa sustatzeko praktikak gogoratu,

eta horixe gomendatu haurrak 6 hilabeteak bete arte.

• Egoera orokorraren, bularren eta edoskitzearen balorazioa.

PUERPERIOA LEHEN MAILAKO ARRETAN


25

• Hartualdiari buruzko oharra:

– Edoskitzearen zailtasun gehienak, hala nola titiburu minduak, arrailak, bularretako kongestioa, bularretako bide buxatuak edo mastitisa, eskatu ahalako edoskitzearekin prebeni daitezke, eta jarrera eta heltze egokia bermatuz.

– Postura eta heltzea egokiak direla ziurtatu, eta esnea ondo pasatzen dela ziurtatu. (5. eranskina)

– Oso garrantzitsua da amak bere buruan daukan konfiantza indartzea, eta bularra emateko praktikari buruz dauzkan ezagutzak sendotzea.

– Amagandiko edoskitzearekin dauden zailtasunak hautematea, eta laguntza eta babesa eskaintzea horiek konpontzeko.

– Kontuan izan behar da zailtasunei banan-banan heldu behar zaiela, eta bakar batean ere ez dagoela zertan edoskitzeari utzi. Ez da batere ohikoa aldi baterako eten behar izatea.

B. Formula bidezko elikadura• Gogoratu formula nola zuzen prestatu eta eman, eta elikadurarako

jarraibide eta teknikak (2. eranskina).

• Ondorengo kontrolak– Amagandiko edoskitze esklusiboaren sustapena emaginaren, pediatraren

eta pediatriako erizainen kontsultetan.

– Jaioberriaren balorazio orokorra.

– Amaren eta jaioberriaren arretaren ardura duten profesional guztien arteko koordinazioa.

A. Amagandiko edoskitzea• Edoskitzeari buruzko informazioa sendotu eta eman.

• Sor daitezkeen zailtasunak hauteman eta horiei heldu edoskitzea sustatzen duten esku-hartzeen bitartez.

• Hartualdi bat begiratu, beharrezko irizten bada.


26

• Amagandiko edoskitze esklusiboa gomendatu haurrak 6 hilabeteak bete arte, eta amagandiko edoskitzea lehen 2 urteetan edo ama-haurrek nahi duten arte.

Babesa eta informazioa amei

– Amek uste baldin badute beren haurtxoen negar eta hartualdi sarriak esne faltagatik direla, balioestea, errefortzua eta babesa beharko dute. Hartualdien areagotzea ohikoa da, eta esnearen hustearen eta sintesiaren mekanismo erregulatzailea dira, haurraren behar aldakorrak betetzeko.

– Areagotze horiek bat datoz askotan hazkundearen ohiko azelerazioekin, eta, orokorrean, konfiantza sendotu eta laguntza gehigarria eskaini baino ez da egin behar egoera horietan.

– Edoskitzean ez du inolako eraginik amak hartzen duen likido kopuruak; edaria asetzeko adina edan behar du amak. Ura eta frutak dira likido-iturri hoberena.

B. Formula bidezko elikadura• Elikadura-jarraibideen kontrola eta jarraipena.


27

Eranskinak


29

1. eranskinaFORMULA BIDEZKO ELIKADURA EMATEKO ONARGARRIAK DIREN ARRAZOI MEDIKOAK

Amagandiko edoskitzearen kontraindikazio absolutuak

• HAURREN GAIXOTASUNAK

– Galaktosemia duten bularreko haurrak: galaktosarik gabeko formula berezia behar dute.

– Laktasaren sortzetiko urritasun primarioa daukaten bularreko haurrak.

• AMEN GAIXOTASUNAK

– Giza immunoeskasiaren birusa (GIB) duten amak.

– T zelulen giza leuzemiaren birusa duten amak (I. eta II. motako HTLV).

– Droga-kontsumitzaileak diren amak: kanabisa, anfetaminak, kokaina, feniziklidina, LSDa, heroina, alkohol-kontsumo kronikoak...

Egunean 20 gramora arteko metadona hartzen duten amek bularra eman dezakete.

• SENDAGAIAK

– Antikoagulatzailea: fenindiona. (Ordezko aukera, warfarina).

– Ergotaren deribatuak: ergotamina, bromokriptina, karbegolina eta lisurida.

– Antineoplasikoak.

– Psikofarmakoak: anfetaminak.

– Ioduroak, topikoak ere bai.

1

ERANSKINAK

30

Amagandiko edoskitzeari buruzko banakako balorazioa eskatzen duten egoerak

• HAURREN GAIXOTASUNAK

– Astigar-jarabe usaina edo leuzinosia daukan pixaren gaixotasuna duten bularreko haurrak: formula berezia behar da, leuzina, isoleuzina eta balinarik gabea. Larritasuna kontuan hartuta, amagandiko edoskitze partziala egin ahal izango dute.

– Fenilzetonuria daukaten bularreko haurrak: formula berezia behar dute, fenilalaninarik gabea (amagandiko edoskitze pixka bat egin daiteke, zaindutako monitorizazioarekin).

• AMEN GAIXOTASUNAK

– TBa duten amak: tuberkulosiaren (TB) baziloa ez da esne bidez transmititzen, bularretako abzesu tuberkulosorik izan ezean. TBa tratatzeko farmakoak bateragarriak dira amagandiko edoskitzearekin.

1. Ama erditzea baino 15 egun lehenago diagnostikatu bada, tratamendua hasi eta amagandiko edoskitzea 15 egun atzeratu, amaren eta jaioberriaren arteko kontaktuarekin. Esnea atera, sortzen jarraituko dela ziurtatzeko. Amak ez badu bularretan lesiorik ageri, esnea zuzenean eman ahal izango zaio jaioberriari, behin aterata.

2. Ama haurdunaldian zehar edo jada erditu ondoren diagnostikatu bada, ez da edoskitzea eten behar.

Bularreko haurrari PPDa eta toraxeko erradiografia egin beharko zaizkio, eta kimioprofilaxia eman beharko zaio asoniazidarekin. Horretarako, aintzat hartu beharko da dosiaren doiketa, asko esnera igarotzen baita.

– Herpes sinplea: birusa isolatu egin da ama-esnean. Eragotzi bularreko haurrak lesioekin izan dezakeen kontaktua.

– BHB: Amagandiko edoskitzea + txertoa jaioberriari 24 orduetan + immunoglobulina.

– AHB: Amagandiko edoskitzea + immunoglobulina.

– Zitomegalobirusa: amagandiko edoskitzea egin daiteke.

– Bruzelosia: ama-esne bidez transmititzen da. Haurdunaldian zehar diagnostikatu eta tratatzen bada, bularra eman daiteke. Erditzearen ondoren diagnostikatzen bada, eten 48-72 orduz tratamenduaren ondoren.

– Lyme-ren gaixotasuna (espiroqueta Borrelia burgdorferi). Ama-esnean isolatu da. Haurdunaldian zehar diagnostikatu eta tratatzen bada, bularra eman

ERANSKINAK


31

daiteke. Erditzea eta gero diagnostikatu bada, amaren eta jaioberriaren tratamendua baloratu beharko da.

– Chagas-en gaixotasuna: ez da ohikoa ama-esne bidez transmititzea. Fase akutuan esnea pasteurizatzea gomendatzen da.

– Sifilia: larruazaleko lesiorik bada, amagandiko edoskitzea eten.

– Barizela: ez dago zertan ama-umeak banatu, eta ezta zertan edoskitzea eten ere. Immunokonprometitua edo barizela erditzea baino 5 egun lehenago edo 2 egun beranduago agertzen bada, barizelaren aurkako immunoglobulina eman (edo immunoglobulina estandarra aurrekorik ezean), eta jaioberria zaindu.

Zoster herpesaren kasuan, saihestu lesioekin kontaktua, eta bereziki zaindu eskuetako higienea.

– Elgorria: ez banatu, eta balio anitzeko immunoglobulina eman elgorriaren eraginpean egon ondorengo 6 egunetan. 6 hilabete baino gehiagoko haurren kasuan, eraginpean egon eta gero 72 ordu baino gutxiago pasa badira, txertoa jarri.

– Bularreko abzesua: abzesurik ez duen bularrarekin esnea ematen jarraitu. Behin tratamendua hastean abzesua duen bularrarekin has daiteke berriro, baina ziurtatu esnera ez dela materia zornedunik drainatzen.

– Amagandiko edoskitzearekin bateragarriak ez diren amaren tratamendu medikoak eta ezin direnak farmako bateragarri batekin ordezkatu.

Amak edoskitzean zehar saihestu beharreko ohiturak

– Tabakorik ez erretzea aholkatu, eta tabakoaren kontsumoa murriztu edo uzteko helburuarekin laguntza bila dezaten aholkatu. Hala ere, argi utzi behar da tabakoa ez dela kontraindikaziotzat hartzen bularra emateko orduan. Tabakoaren keak erretzaile pasiboentzat duen arriskuaren berri eman behar zaie gurasoei, bereziki bularreko haurrak edo haur txikiak badira.

– Bularra ematen duten emakumeei alkoholik ez hartzeko gomendatu, haurtxoaren garapenean sor ditzakeen arriskuen berri emanez eta bularra ematean ekar ditzakeen ondorio kaltegarriak aipatuz. Noizean behin edari alkoholdunen bat edanez gero, ez bularrik eman ondorengo 2 orduetan.

ERANSKINAK

Interneteko estekak medikazioari eta amagandiko edoskitzeari buruz:

www.e-lactancia.orghttps://toxnet.nlm.nih.gov/newtoxnet/lactmed.htm

32

2. eranskinaFORMULA BIDEZKO ELIKADURA

Edoskitzeari buruzko informazioa jaso ondoren beren haurtxoak formula bidez elikatzea erabaki duten emakume umedunei babesa eta informazioa emango zaie, banan-banan, formula bidezko elikatzea modu seguru eta egokian egin dezaten.

Gauza bera egingo da bularrik eman ezin duten edo bularra emateko kontraindikazioak dauzkaten emakume kopuru txikiaren kasuan, eta baita haurrak 6 hilabeteak bete baino lehen etxetik kanpoko lanera itzuli behar duten eta amagandiko edoskitze esklusiboare-kin (dela bularretik zuzenean dela ateratako esnearekin) jarraitzeko aukerarik ez dutelako haurraren elikadura formulako esnearen bidez osatu behar duten emakumeen kasuan.

Bularreko elikatzearekin egiten den bezala, biberoia ere larruazalaren kontaktuarekin eta kontaktu bisualarekin eman behar da.

Haur bakoitzaren ezaugarriak errespetatu behar dira, bere loaren zikloak eta hartualdi bakoitzean duen gosea.

Formulako esnea ematerakoan, hori beti hasierako esnea/1 motakoa izan beharko da. Halakorik izanez gero, amagandiko edoskitzeak kasu horietan duen babes-balioaz informatuko da. Gurasoek formula bereziak eskatzen badituzte (proteinen hidrolizatua), pediatrarekin kontsultatuko da.

Bularra ez ematearen arriskuak eta formulako esnearen bidez elikatzearen eragozpenak

• Haurrarentzako arriskuak

– Hainbat gaixotasun infekzioso izateko arrisku handiagoa, batik bat gaixotasun gastrointestinalak eta arnas-aparatukoak, baina baita otitisa, gernubideetako infekzioak eta beste infekzio orokor batzuk.

– Hainbat gaixotasun kroniko ez-infekzioso izateko arrisku handiagoa. Metabolismoarekin eta nahasmendu immunitarioekin lotutakoak dira gehienbat (adib: I. eta II. motako diabetesa, alergiak), baina badaude bestelakoak ere: bularreko haurraren bat-bateko heriotza, hipertentsioa eta minbizi mota batzuk (adib: linfomak, leuzemiak, Hodgkin-en gaixotasuna).

2

ERANSKINAK


33

– Malnutrizio-arrisku handiagoa. Hor sartzen da malnutrizio kaloriko-proteinikoa diru-sarrera gutxiko populazioetan eta obesitatea diru-sarrera handi zein gutxiko populazioetan, horrek dituen ondorio guztiekin: osasun-arlokoak, garapenaren arlokoak, sozialak eta ekonomikoak.

– Hortzen maloklusioa izateko arrisku handiagoa.

– Bularreko haurretan eta haur txikietan jaiotza ondorengo hilkortasuna handiagotzeko arriskua.

– Ospitaleratze-arrisku handiagoa.

– Emaitza eskasagoak garunaren garapenean eta garapen kognitiboaren azterketetan.

• Amarentzako arriskuak:

– Erditze ondoko odoljarioa izateko arrisku handiagoa, eta umetokiaren inboluzio motelagoa.

– Jaiotzen arteko tarteak murriztea eta hilekoan galdutako odol-kantitatea handitzea.

– Haurdunaldi aurreko pisua berreskuratzeko atzerapena.

– Bularreko eta obulutegiko minbizia izateko arrisku handiagoa.

– Osteoporosia eta aldaka-haustura izateko arrisku handiagoa menopausiaren ondoren.

– Gaixotasun kardiobaskularrak izateko arrisku handiagoa.

• Esne artifiziala erabiltzeak emakumeentzat, familientzat eta komuni-tatearentzat dituen beste kalte batzuk:

– Esne artifiziala erostearen gastua; erabiltzeko prest dagoen esnea esne-hautsa baino are garestiagoa da.

– Beste produktu batzuk erosteko gastuak: biberoiak, tetinak, erregaia, ura, esterilizazio-produktuak eta ekipamendua.

– Esnea prestatzeko denbora behar da.

– Gastu medikoak handitzea, familiarentzat eta gizarte- eta osasun-zerbitzuentzat.

– Gurasoen lan-absentismoa handitzen da.

– Nutrizio-balantze negatiboa eta galera ekonomiko handiak herrialdearentzat.

– Sortutako hondakinen eta energia-kontsumoaren igoera, ingurumenarentzat horrek dauzkan ondorioekin.

ERANSKINAK

34

Ama guztiek izan beharreko informazioa:

• Esne-hautsak ez dira produktu esterila; egon badaude potentzialki kaltegarriak diren bakterioengatiko berezko kutsaduren ebidentziak.

• Posible da baita kanpotik kutsatzea, produktuak maneiatzen, gordetzen edo prestatzen direnean. Arrisku horiek gutxienekora murrizteko, higiene maximoa errespetatu beharko da.

• Hartzeko prest dauden formula likidoak, normalean erabilera bakar bateko botila edo tetrabriketan merkaturatzen direnak, produktu esterilak dira. Hala ere, inguruneko bakterio potentzialki kaltegarriekin kutsa daitezke ireki ondoren, edo baita maneiatzen diren edo ematen diren bitartean. Kasu horietan ere higiene maximoa errespetatzea gomendatzen da arriskuak minimizatzeko.

• Esne-behi (edo beste ugaztun batzuena) disolbatu gabea, esne kondentsatua, esne gaingabetua edo erdigaingabetua, edo horien etxeko moldaketak, ez dira urtebete baino gutxiagoko haurrentzako erabiliko. Urtea bete ondoren behi-esnea erabiltzen bada, esne osoa izan beharko du (koipe guztiarekin), eta ez gaingabetua ez erdigaingabetua. Aipatutako produktu horiek ez dira 2 urtetik beheragoko haurrentzako.

Prozedura:

• Formula bidezko elikatzea, amak hala aukeratuta edo hala adierazi zaionean, bizitzako lehen 3 orduetan abiatuko da, beste inolako ohar medikorik ez badago.

• Jaioberriaren eskaria errespetatu beharko da, beti ere eguneko ahorakina egokia bada (7-8 hartualdi).

• Eman beharreko kopuruak orientagarriak dira beti, eta haurtxo bakoitzaren beharren arabera aldatuko dira.

Hartualdi bakoitzeko gutxi gorabeherako kopurua jaiotzean pisu egokia izan dutenetan:

Lehenengo eguna: 10 – 15 mlBigarren eguna: 20 mlHirugarren eguna: 30 mlLaugarren eguna: 40 mlBostgarren eguna: 50 ml Seigarren eguna: 60 ml

ERANSKINAK


35

• Ez zaio esne gehiegi eman behar, abdomeneko ondoeza eta berrahoratzea sor ditzakeelako.

• Ontzietan gomendatzen diren esne kantitateak orientagarriak baino ez dira; pediatraren gomendioak jarraitu beharko dira.

Formulako esnearen prestaketa etxe-eremuan:

Honako praktika hauek gomendatzen dira esne-hautsa indartu, gorde eta horrekin haurtxoak elikatzeko, eta baita hartzeko prest dagoen formula likidoa etxean egoki maneiatzeko:

• Neurri higieniko zorrotzak funtsezkoak dira kutsatzea ekiditeko: eskuak ondo garbitu, materialak, sukaldea eta sukaldeko tresnak garbi eta esterilizatuta daudela ziurtatuta.

• Germenik gabeko edukiontziak erabili. Ur beroarekin eta xaboiarekin garbituko dira, eta esterilizatu egingo dira erabilera bakoitzaren ondoren. Bi modutan egin daiteke:

– Biberoia uretan irakin 10 - 15 minutuz, eta tetina 5 minutuz.

– Hotzeko esterilizazio-sistema batekin edo beste esterilizazio-sistema homologatu batzuekin, produktuaren argibideak jarraituz.

• Agerpen likidoa seguruagoa da kutsatzeko arriskuaz mintzo garenean. Agerpen likidoa hautatzen baduzu, biberoian jaioberriak behar duen kopurua botatzearekin nahikoa izango da.

• Esne-hautsa erabiltzen baduzu, hartualdi bakoitzerako prestatu beharko duzu eta unean bertan eman. Hartualdi bakoitzean soberan dagoen esnea bota beharko duzu.

• Gure Erkidean segurua da iturriko ura erabiltzea, uraren kontrol sanitarioa ona delako, eta horregatik ez da beharrezkoa ura egostea. Ura egostea erabakitzen baduzu, gehienez minutu bat egosiko duzu, gatzen gehiegizko kontzentrazioa saihesteko. Era berean, gatz gutxi dituen botilako ura erabili ahalko duzu (haurren elikadurarako egokiak diren horiek).

• Formula berrosatzea gomendatzen da, ur beroarekin (70ºC-tara) esne-hautsetik sortutako kutsatzeko arriskua murrizteko, arreta bereziarekin erredurak ez eragiteko. Garrantzitsua da berrosatutako formula azkar hoztea (30 minutu pasa baino lehen) emateko egokia den tenperatutara arte.

• Behin biberoiak nahi den ur kopurua daukanean, arrasean betetako esne-hauts ontzitxo bat gehitu 30 cc ur bakoitzeko.

ERANSKINAK

36

• Edukia ondo astindu esnea homogeneoki disolbatu arte.

• Esneak ez du zertan 36-37 ºC-tan egon. Giro-tenperaturan eman daiteke, haurtxoaren gustuaren arabera, eta ez da hargatik esnearen kalitatea aldatuko. Hala ere, formula berotu nahi izanez gero, saihestu mikrouhin-labea, horiek ez dituzte elikagaiak modu uniformean berotzen eta haurraren ahoa erre dezaketen “poltsa beroak” sortu ahal dira.. Maria bainuan berotzea gomendatzen da.

• Beti, hartualdiaren tenperatura aurretik egiaztatu, tantan batzuk eskumutu-rraren barrualdean isuriz.

• Hartualdiak aurrez prestatzea ezinbestekoa den kasuetan, biberoi bakoitza bere aldetik prestatuko da. Hoztu egingo dira segituan, eta hozkailuan gordeko dira gehienez 24 orduz, 5 ºC-tik beherako tenperaturan, hotz-katea mantenduz momentu oro.

Esne hautsa emateko teknika:• Haurra esne artifizialarekin elikatzen duten amek laguntza behar dute

haurrarekiko lotura indartzeko (adib: elikatzeko momentuak haurrarekin kontaktu intimoa izateko, larruazalaren kontaktuarekin, eta, posible bada, haurra elikatzeko lana gurasoek eginez, beste inoren eskutan utzi gabe).

• Bularreko haurrak gosea izan behar du, guztiz esna egon behar du, eta bero eta lehor egon behar du.

• Tetinako zuloaren tamainak bidea eman behar du esnea astiro atera dadin.

• Formula ematen hasi baino lehen, egiaztatu esnearen tenperatura tanta batzuk eskugainean botaz, haurrak ez dezan ahoa erre.

• Amaren eta haurtxoaren posizioa erosoa izan behar da, eta hartualdia presarik eta distraziorik gabe egin behar da.

• Haurtxoa kontaktu fisikoan eduki behar da, bularra emango balitzaio bezala. Jaioberriaren burua gainerako gorputza baino goraxeago egon behar da. Haurra erdizuzen mantendu behar da hartualdietan, jatekoa ematen dionari begira. Teknika horrek bularreko haurraren belarriak babesten ditu, esnea kontrako eztarritik joateko arrisku gutxiagorekin eta iresketa erraztuz. Gainera, kontaktu bisuala eta harreman soziala faboratzen ditu hartualdian zehar.

• Biberoia eskaini, tetina esnez beteta dagoela eta barruan airerik ez duela ziurtatuz.

• Formula-esnearen edozein hondar bota hartualdi bakoitzaren ondoren.

http://www.who.int/es/

ERANSKINAK


37

3. eranskinaAMA-UMEEN LARRUAZALAREN KONTAKTUA

Gizateriaren historiaren parte handienean amaren eta jaioberriaren arteko harremanak aterpea, epeltasuna, jatekoa, estimulazioa eta babesa eman dizkio bularreko haurrari, eta atxikimendu- eta lotura-prozesuak abiatzeko bidea eman du.

Ikuspuntu biologikotik, eta erditze-ostearen segidan, larruazaleko kontaktua habitat normala da haurtxoarentzako, eta bularra ematea da habitat horretako portaera. Uteroz kanpoko bizitzara egokitzea eta amagandiko edoskitzea faboratzen dira horrela.

Bularra hartzea da jaioberriak bizirauteko funtsezko portaeretako bat; haurtxoak garatuak dauzka dastamena eta usaimena, eta bere gaitasun motorra eta usaimena erabiltzen ditu amaren bularrerantz igotzeko. Amak hitz egiten dionean ahotsa ezagutzen du, burua soinurantz mugituz eta begirada amari zuzenduz.

3

Larruazalaren kontaktua esaten zaio ama-umeen arteko azalez azaleko kontaktu estuari, eta giza espeziearen portaera modu biologikoa da jaiotzearen ondoren. Kontaktu hori berehalakoa edo goiztiarra izan daiteke.

ERANSKINAK

38

• Berehalako kontaktua: jaio eta momentuan amaren larruazalarekin kontaktuan jartzen dena.

• Kontaktu goiztiarra: hasierako banaketa baten ondoren jaioberria amaren larruazalarekin kontaktuan jartzen denean esaten zaio, eta, posible ez den kasuetan, bere bikotearekin edo amak aukeratutako pertsonarekin egiten denean.

Larruazalaren kontaktua berehalakoa izatea gomendatzen da, eta etenik gabea jaio eta lehen bi orduetan. Jaioberria alerta lasaiko egoeran aurkitzen da, aldi sentsitiboa esaten zaiona. Aldi horretan gertaera gakoak gertatzen dira, garapen optimo bat lortzea ekarriko dutenak. Kontaktua eten egiten bada, minutu gutxi batzuez bada ere, prozesuak aldaketak jasan ditzake.

Larruazalaren kontaktua esku-hartze erraza da, amaren eta jaioberriaren ongizate fisikoa, mentala, emozionala eta soziala areagotzen dituena.

HELBURUA

Osasuntsu eta egonkor dagoen garaiko eta/edo epe aurreko jaioberriaren eta amaren arteko azaleko kontaktua bermatzea berehala, etenik gabe eta luzaroan. Larruazalaren kontaktua amarekin ezartzerik ez dagoenean, aitarekin edo amak aukeratutako familiako gertuko kide batekin egingo da.

ERANTZUKIZUNA

Erditzean laguntzen duten profesionalak dira larruazalaren kontaktu hori sustatu, mantendu eta kontrolatzearen arduradunak, emagina delarik erreferentzia nagusia.

LARRUAZALAREN KONTAKTUA

Honakoetan ezarriko da kontaktua:

– Osasuntsu eta egonkor dauden garaiko eta garai aurreko jaioberriak, amak erabakitako elikatze mota dena delakoa ere.

– Amaren edo jaioberriaren osasuna egokia ez bada eta banandu egin behar badira, larruazalaren kontaktua ahalik eta lasterren berrezartzea komeni da.

– Amaren osasun-egoera dela eta ezin denean haurtxoarekin azaleko kontakturik izan, aitari edo amak aukeratutako pertsonari eskainiko zaio aukera hori. Gero, amaren osasun-egoerak ahalbidetzen duenean, harekin hasiko da kontaktua.

ERANSKINAK


39

LARRUAZALAREN KONTAKTUAREN ONURAK JAIOBERRIARENTZAT

• Amarekiko atxikimendua errazten du.

• Jaioberriaren energia-gastua murrizten du eta metabolismoaren moldatzea faboratzen du.

– Jaio eta berehala jaioberria lehortzeko neurriak hartuz gero, haurtxoa hozteaz gain bere erregulazio termikoa ere faboratuko da, tenperaturak apurka-apurka egingo duelarik goraka.

– Hipogluzemia izateko arriskua txikiagotzen du.

– Oreka azidoa azkarrago berreskuratzen da.

– Gutxiagotu egiten dira haurtxoaren estres-hormonak (↓ kortisola).

• Bihotza eta birikak egonkortzen laguntzen da.

• Amaren mikroorganismoek jaioberria kolonizatzen dute.

• Haurrek negar gutxiago egiten dute.

• Jaioberriak errotze-erreflexuak jartzen ditu martxan (bilaketa, zurrupatzea...), eta horrek bularrerantz zuzentzea erraztuko dio, bertara heldu eta zurrupatzen hasteko. Haurtxoak koloreagatik eta usainagatik ezagutzen du bularra.

• Haurraren immunitatea hobetu egiten da 6 hilabeteren buruan.

• Lotura afektiboa estutu egiten da, eta hortxe hasiko dira jaioberriaren atxikimendu-prozesuak.

LARRUAZALAREN KONTAKTUAREN ONURAK AMARENTZAT

• Lotura afektiboa estutu egiten da, haurrarenganako loturari hasiera emanez.

• Haurtxoaren kontaktuak eta jarrerak oxitozina sortzen du amarengan, eta horrek lagundu egiten du oritza eiektatzen eta uteroa uzkurtzen. Gainera, ama-jokabidearen hormona denez, estresaren aurkako eragina dauka amarengan.

• Amaren konfiantza areagotzen du.

• Amaren antsietatea murriztu egiten da.

• Amagandiko edoskitzea goiz abiatzean, gutxiago gertatzen da bularreko kongestioa.

• Amagandiko edoskitzea gehiagotan eta denbora luzeagoz egiten da.

ERANSKINAK

40

JAIOBERRIAREN JOKABIDEA

Bizitzako lehen orduetan zehar jaioberria egoera harkor aproposean dago larruazalaren kontaktua ezarri eta amagandiko edoskitzea abiatzeko. Aldi horretan erreaktibotasuneko lehenengo fasea igarotzen du jaioberriak, 30 minutukoa gutxi gorabehera; horren ondoren, atseden fase bat izaten da, lotarako joerarekin eta erantzun gutxirekin, bi orduz edo.

Fase harkor horretan, bederatzi portaera fase igarotzen ditu jaioberriak:

1. Negarra jaiotzean

2. Erlaxazio fasea: Haurrak atseden hartzen du eta indarberritu egiten da. Ez dago jarduerarik ahoan, buruan, besoetan, hanketan eta gorputzean

3. Iratzartze fasea: Jarduera-seinale arin batzuk

4. Ekintza fasea: Buruaren mugimenduak, alde batetik bestera eta goitik behera

5. Igotze fasea: Amaren bularretarantz igotzen da

6. Atseden fasea: Jarduera pixka bat, eskua zurrupatzea esaterako

7. Familiarizazio fasea: Haurrak ahoarekin hartzen du areola, zurrupatzen hasteko

8. Bularraren zurrupatze fasea: Titiburua eta areolaren parte bat ahoan sartzen ditu, zurrupatzen hasteko

9. Loaldiaren fasea: Aldi harkor horren ondoren

Fase horiek autorregulazio optimorako printzipioak ezartzeko bidea ematen dute.

Jokaera hori da amaren zaintza-erantzuna estimulatzen duena.

GOMENDIOAK

• Inguruneko tenperatura 24 eta 26o C artean mantentzea.

• Oihal, tapaki/toalla eta txano epelak izatea eskura.

• Behar besteko profesionalak bakarrik egotea amaren eta jaioberriaren arreta bermatzeko.

• Amak berak erabakitako pertsona alboan izatea larruazaleko kontaktua egin bitartean.

• Emakumearen konfiantza, lasaitasuna eta pribatutasuna faboratuko duen ingurua ezartzea, giro epel batekin, argi gutxirekin, zaratarik gabe, eta, hala nahi izanez gero, musikarekin.

ERANSKINAK


41

PROZEDURA• Jaiotza gertatu baino lehen prozeduraren onurei buruzko informazioa eman amari,

eta agertu egiteko daukan aukera. Bere zalantzak argitu eta bere erabakia errespetatu.

• Ama zaintza biologikoko jarreran kokatuko da, erdi goratua, haurtxoari begiratu eta berarekin elkar eragiteko aukera emango diona.

• Jaio eta berehala, ama eta jaioberria ondo baldin badaude:

– Jarri haurtxo biluzia zuzen-zuzenean amaren larruazalaren kontra (bularra-abdomena), oihal epel batekin estaliz.

– Jaioberria ahoz beherako etzaneran kokatuko da, gorputz-adarrak zabalik eta flexionatua, eta burua albo baterantz, lepoaren flexioa eta hiperluzapena ekidinez. Ez lehortu jaioberriaren eskuak ez aurpegia (likido amniotikoaren usaina kontserbatzeko).

– Amak lehortuko du jaioberria, astiro-astiro gorputza oihal epel batekin igurtziz, aurpegia eta eskuak ez lehortzen saiatuz. Kendu erabilitako oihala eta estali biak oihal lehor batekin. Ez gainditu jaioberriaren sorbaldak, kontaktu bisuala eman dadin.

– Jantzi jaioberriari txano bat, eta utzi amaren torax biluziaren gainean larruazalarekiko kontaktuan. 2 orduz utzi horrela (jaioberriaren fase harkorra).

• Denbora horretan, jaioberria kolore arrosakara hartuz joango da, begirada amaren ahotserantz eramango du, tarte batean geldirik geratuko da eta, apurka-apurka, beheko gorputz-adarrak luzatuz eta tolestuz, herrestan egingo du amaren bularretara; hala, bilaketa- eta xurgatze- erreflexuak abian jartzen dira, eta areolarantz egingo du, heldu, eta xurgatzen hasteko. Ez da prozesu hori behartu behar, berezkoa izan behar du hazkuntza biologikoa errazteko.

Amak bularra hazkuntza biologikoko jarreran eskaintzen duenean, amaren eta jaioberriaren artean ezartzen den elkarrekiko harremanak amaren berezko portaerak ahalbidetzen ditu, eta edoskitzea errazten duten jaio berrien erreflexu primitiboak estimulatzen dira.

• Zer erditze mota izan den eta dilatazioaren aldian zer medikazio erabili den kontuan hartuta, baliteke aldi sentsitiboan jaioberriaren jokabidea nahastuta egotea eta edoskitzeko nahirik ez agertzea. Amaren azalarekiko kontaktuan uzteko dena ondo dagoela baloratu eta egiaztatu behar da, eta baliteke bularrera bideratu behar izatea edoskitzea abiatzeko.

• Aldi honetan jaioberriak behar dituen zainketak: balorazioa, identifikazioa, zilbor-hesteko odol-laginen jasotzea eta desinfekzioa; larruazaleko kontaktua egiten den bitartean gauzatuko dira, amarengandik bereizi gabe eta gutxieneko esku-hartzearekin.

ERANSKINAK

42

• Jaioberriaren zainketak: pisua, profilaxi okularra eta hemorragien aurkakoa, eta pixoihala. Larruazaleko kontaktua bukatu eta gero egingo dira, ez bakarrik haurtxoa eta ama banatu egin behar direlako, baina baita jaioberriaren uteroz kanpoko bizitzarako moldaketan estresa sor dezaketen mugimenduak direlako, egonkortasuna galarazi dezaketelako, prozesua alda dezaketelako eta amagandiko edoskitzearen hartualdi arrakastatsuen maiztasuna murritz dezaketelako.

Pomada oftalmikoak blefaroespasmoak eragin ditzake; horren ondorioz, gerta liteke jaioberriak, ezin dituenez begiak irekita eduki, ama ondo ezin ikustea eta haren bularrera ezin jotzea.

• Formulako esnearen alde egin bada, kontuan hartu behar da jaioberriak babes-, bero- eta lotura-behar berberak dauzkala, eta, hortaz, berdin mantenduko da ama-umeen larruazalaren kontaktua.

• Profesionalek jaioberriaren eta amaren ongizatea kontrolatuko dute, konforta erraztuz.

• Kontaktua jaio eta lehen bi orduetan zehar mantenduko da gutxienez, eta aintzat hartu behar da ez dela berau etengo amagandiko edoskitzearen lehen hartualdia bada eta jaioberriak zurrupatzen jarraitzen badu.

• Behin bi orduak igarota, ama berrien atalera eramango dira ama eta jaioberria, biak batera ohe batean. Oheburua 30-45 graduko inklinazioan jarriko da, gelara eraman bitartean amak eta haurtxoak kontaktu bisuala manten dezaten.

Segurtasuna larruazalaren kontaktuan– Amak berak aukeratutako pertsona izan behar du laguntzaile, jaioberriaren

segurtasuna bermatzeko. Laguntzaileak amari laguntza eman diezaioke, edo bera izan liteke jaioberria zaintzeko funtzioan ordezkatuko duena. Momentu horietan telefono mugikorrik edo beste gailurik ez erabiltzea garrantzitsua dela gogoratuko zaie, distrakziorik ez eragiteko.

– Profesional sanitarioek informatu eta erakutsiko die, bai amari eta bai laguntzaileari, jaioberriaren sudur/ahoa buxatzea nola saihetsi larruazaleko kontaktuan zehar. Funtsezkoa da informazio hori ondo ulertzea.

Profesionalei abisu eman beharreko alerta-seinaleak zeintzuk diren jakinaraziko zaie gurasoei: kolore-aldaketak, hipotonia, hipertonia eta/edo arnasketa irregular edo arnasarik eza.

– Profesionalek aldizka baloratuko dute prozesua.

– Amak laguntzailerik ez badu, profesionalek bete beharko dute lan hori. Hala ez bada, larruazalaren kontaktua eten egingo da aldi baterako, beste arrisku-faktore gehigarri batzuk ere kontuan hartuta (ama lehenerdia, oso nekatua, sedazioa, gertaera perinatalak).

ERANSKINAK


43

4. eranskinaEDOSKITZE-TEKNIKA - BULARRA EMATEKO POSIZIOAK

Haurtxoa posizio egokian jartzea da, neurri handi batean, amagandiko edoskitze egoki bat lortzearen arrakasta eta horrek dakarren gogobetetzearen eragilea.

Bularra emateko jarrera eta posizioak

Ohikoena eguneko ordu asko bularra ematen pasatzea da, beraz, beharrezkoa da amek jarrera erosoak aurkitzea. Besaulki erosoa izatea gomendatzen da, eta baita kuxinak eta oin-aulkia ere, amaren jarrera eta jaioberriaren posizioa erraz dezaketenak.

Edozein jarreratan eman daiteke bularra, eta beti gomendatzen da lunbaretan eta zerbikaletan babes egokiak izatea. Amak bularra eserita ematen duenean, atzerantz eratzanda egotea gomendatzen da, umearen gainean makurtuta egon gabe.

Lehen asteetako hartualdiak luzeak izan ohi direnez, beti da gomendagarria behar daitekeen guztia eskura izatea bularra ematen hasi baino lehen (zapi edo eskuzapiak, telefonoa, ur bete edalontzi, etab.).

Haurraren posizioa bularrean

Bularra emateaz gain, amak aukeratzeko beste jarrera batzuk eskura izan ditzan, badaude haurtxoa kokatzeko beste posizio batzuk, eta bien arteko zenbait konbinazio.

Posizio batzuek bularra ematea zail dezakete, haurtxoaren bizitzako lehen egunetan batez ere. Hala ere, ez da zertan zuzendu zailtasunik sortzen ez duen posiziorik.

Edonola ere, eta aukeratutako jarrera edo posizioa gorabehera, garrantzitsua da haurtxoak bularrari era egokian heltzen diola egiaztatzea, eta bai ongi zurrupatzen duela ere; horretarako, ahoa ondo irekita eduki behar du, ezpainak kanpora aterata, mihia titiburuaren azpian kokatuta eta sudurra eta kokotsa bularraren kontra.

4

ERANSKINAK

44

Haurtxoak biziraupen-instintu sendo batekin jaiotzen dira, eta erabakitasunez aldentzen dira aire-bideak oztopatzen dituzten gauzetatik. Berez, haurtxo bat hoztuta dagoenean eta sudurrean atxikitako mukiek ez diotenean bertatik arnasa hartzen uzten, aldendu egiten da bularretik burua atzerantz botaz, ezin duelako aldi berean bularra eta arnasa hartu. Ez da zertan bularra atzamarrekin heldu, eta ez haurtxoaren sudurra aldendu ere. Haurtxoen sudur motz bereizgarriari esker, sudur-zuloetatik arnasa har dezakete nahiz eta aurpegia amaren bularraren kontra eduki.

Berezko heltzea eta hazkuntza biologikoko jarrera®

Gainerako ugaztun guztien kumeek bezala, haurtxoek ere berez atzeman dezakete zuzen bularra eta bertatik esnea hartu, hala uzten bazaie.

Dena doa hobeto ez bada teknika zehatzik jarraitzen eta gauzak berez sortzen uzten badira. Horretarako, amak erdi etzanda edo eserita egon behar du, azken kasu horretan bizkarra atzerantz botata. Haurtxoa ahoz behera kokatu behar du bere gainean, burua bular biluzien artean kokatuz. Haurtxoaren gorputza kontaktu estuan egongo da amaren gorputzarekin. Ama etzanda dagoenean, jaioberriaren pisua amaren gainean ezartzen da eta errazagoa suertatzen da kontaktu estu hori mantentzea, bularreko haurraren erreflexuak martxan jartzeko bidea ematen duena.

Posizio horretan haurrak burua kulunka dezake, bular bat bilatu eta hauta dezake, eta kokotsarekin kolpetxoak jo ditzake berez heldu arte. 10 minututik 60ra behar ditzake jaioberria bada, eta 10 minutu baino gutxiago denbora badarama bularra hartzen.

Bularraren tamainak eta formak prozesua zail dezake batzuetan. Hala bada, amak heltze bideratu bat egin dezake, bularra hatz lodiaren eta hatz erakuslearen artean eutsiz, sandwich bat balitz bezala.

ERANSKINAK


45

Hazkuntza biologikoko jarrera, jarrera bentral gisa ere ezagutzen dena, kontaktu zuzenean egiten da gorputzez gorputz, eta primateen kume guztiek berez hartu ohi dute bularra hartzeko. Egiaztatuta dago haurtxoek eraginkortasunez eta amari minik eman gabe har dezaketela bularra posizio honetan, nahiz eta muga mekaniko batzuk badituen zurrupatzeko.

Sandwich bertikalaSandwich horizontala

Hazkuntza biologikoko jarrera osoa da jaioberriaren bizitzako lehen orduetan gomendatzen

den jarrera, bizkarraldea horizontalaren 15 - 64 gradutan erdi etzanda eta azala azalaren

kontrako kontaktuan.

ERANSKINAK

46

Beste jarrera eta posizio batzuk

Ohikoena amak bularra eserita edo erdi etzanda ematea baldin bada ere, haurtxoa bere parean daukala, badira beste jarrera eta posizio batzuk:

• Jarrera luzatua – Posizio luzatua Jarrera etzana alboz (paraleloan):

Jarrera eta posizio hauek ohikoak dira, hala, amaren deskantsua errazten baita. Biak, ama eta haurtxoa, alboko etzaneran kokatzen dira aurrez-aurre, haurtxoaren sudurra edo goiko ezpaina titiburuaren parean, berezko heltzea faboratzeko. Bereziki mesedegarria da amak erditzearen ondoren oraindik minik badu, batez ere episiotomia edo zesarea egin badiote.

• Jarrera luzatua – Posizio luzatua Jarrera etzana alboz, alderantziz (alderantzizko paraleloan):

Kasu honetan haurtxoaren posizioa ez da aurrekoan bezain ohikoa, baina badira posizio honetan eroso dauden amak. Gainera, erabilgarria izan daiteke, lau hanketako jarrera bezala, bularraren goiko parteko buxadurak edo mastitis akutuak daudenean.

Oso baliagarria da, baita, gauez

bularra emateko, edo atseden hartu

nahi bada.

ERANSKINAK


47

• Jarrera eseria – Posizio luzatua Sehaskako posizioa:

Haurtxoa luzatuta kokatzen da amaren parean, gorputzarekin kontaktuan, bular batetik titia hartuz eta hankak beste bularrerantz luzatuz. Burua eta lepoa besaurrean kokatzen dira (ez ukondoan), eta amaren eskua haurtxoaren bizkarrean, ipurmasaila heltzera iritsi gabe. Posizio ohikoena da.

• Sehaskako posizio gurutzatua:

Aurreko posizioaren aldaera bat da; haurtxoa alderantziz kokatu, luzatuta eta amarengana begira. Kasu honetan, amak haurtxoaren gorputza eta burua eusten ditu besoarekin, eta kontrako eskua eskaintzen duen bularrean jartzen du. Aldaera hau ez da hain ohikoa, baina baliagarria suerta daiteke haurtxoak bularretako bat hartzea errefusatzen badu, arrazoia dena dela ere. Errefusatzen duen bularrean beste bularrean bezala kokatzen bada, baliteke bularra onartzea.

Halaber, baliagarria da heltzea bideratu behar denean.

ERANSKINAK

48

• Jarrera eseria – Errugbiko posizioa: Haurtxoaren gorputza amaren besoaren azpitik pasatzen da, eta hankak

bizkarrera zuzentzen dira. Amak eskaintzen duen bularraren alde bereko besaurrearen eta eskuaren gainean eusten du haurtxoa.

Posizio hau oso gomendagarria da zesarea jasan duten emakumeentzako, bikiak aldi berean edoskitzeko edo titi handiak dauzkaten emakumeentzako. Baliagarria da, baita, bularren kanpoko aldean dauden bideak drainatzeko, eta hala buxadura edo mastitis posibleak prebenitu, edo, dagokion kasuan, sendatzeko. Bularreko edozein partetan gerta badaiteke ere, ohikoago izan ohi da kanpoko parte horietan.

Bai posizio luzatuak eta bai errugbiko posizioak perfektu funtzionatzen dute ama, eserita egon beharrean, erdietzanda baldin badago.

• Jarrera eseria – Zalditxoaren posizioa. DANCER posizioa: Posizio honetan haurtxoa eseri egiten da amaren hanketako baten gainean,

hankalatraba.

Nahiz eta ez den ohiko posizio bat, oso baliagarria suerta daiteke bularra finkatzeko zailtasunak dauzkaten haurtxoekin, bai erretrognatia dela eta (beheko masailezur laburra edo atzera egindakoa), edo bai beste kausa batzuen ondorioz. Haurtxo hipotonikoentzako ere baliagarria da.

ERANSKINAK


49

• Lau hankako jarrera – Ahoz gorako posizioa:

Jarrera hau ez da ohikoa eguneroko edoskitzean.

Hala ere, baliabide erabilgarria da amak bularraren goiko partean kokatutako buxadura edo mastitis akutua daukanean; izan ere, bide horien drainatzea erraztu egiten da modu horretan. Haurtxoaren kokotsa buxadura dagoen tokian jartzen da. Alderantzizko posizio paraleloan ere lor daiteke.

Nola kokatu haurra bularrean

1. Ama aukeratutako jarreran kokatzen da, bizkarra eta oinak ondo finkatuta.

2. Haurra bularrera gerturatu behar da. Bularrak ez du haurrarengana joan behar, haurra da bularrera doana.

3. Haurtxoa titiburuaren norabidearekiko perpendikularrean jarri behar da.

4. Sudurra – titiburua bideratzen da.

5. Ahora ireki baino lehen, lepoa albo batera jartzeko, tolesteko edo biratzeko beharrik gabe, titiburuak haurtxoaren sudurraren parean egon behar du.

6. Haurtxoak ahoa irekitzen duenean, azkar eta erabakitasunez gerturatu bularrera.

7. Ama eta haurtxoa gorputza gorputzaren kontra gelditu behar dira.

8. Titiburua haurtxoaren ahosabaira bideratu behar da.

9. Komeni da arropa edo tapakiak ekiditea haurtxoak bularrera duen distantzia gutxiagotzeko.

Bularra haurtxoaren ahoan sartzean, komeni da titiburua gorantz begira egotea, haurtxoaren ahosabairako norabidean, heltzea erraztuz. Hala, areolaren parte handi bat mihiaren gainean geldituko da, masailezurraren eta beheko ezpainaren kontra jarrita.

Kontuan hartu beharrekoak

Haurtxoak bularrean duen posizioa da edoskitzearen arrakastan eragin handienetakoa duen aspektua. Aurrez deskribatutako posizio guztiak berezkoak dira jaioberriarengan, oraindik mugimendu-autonomia mugatua duena. Adin gehiagoko bularreko haurrek eroso har dezakete bularra beste posizio batzuetan.

ERANSKINAK

50

Ez dago ama/haurtxoa binomio guztientzako jarrera edo posizio zuzen bakar bat, hori da jakin beharreko garrantzitsuena; binomio bakoitzak bilatu beharko ditu bere lehentasunetara eta bien ezaugarri fisikoetara hoberen egokitzen diren jarrera eta posizioak.

Amagandiko edoskitzea prozesu aktiboa da bi aldeetatik, bai amaren aldetik eta bai haurraren aldetik. Alde batetik, esnea ez da bularrean nork aterako zain gelditzen, oxitozinaren hormonak kanporantz botatzen baitu. Haurtxoa ere ez da pasiboa, ez da ahoa zabalik gelditzen esnea tantaka nola eroriko zain; zurrupatze-mugimendu jakin batzuk egin behar ditu behar duen esne guztia lortu ahal izateko. Prozesu hori guztia optimoa izan dadin, haurtxoaren posizioa eta zurrupatzea egokiak izan behar dira, eta mihiak mugikortasun osoa izan behar du.

Posizioak txandakatuz joanez gero, bularreko bide guztiak egoki drainatzen dira, eta buxadurak eta mastitisak eragozten dira.

Amagandiko edoskitzea ez da guztiz berezkoa gizakietan, eta ikasketa sozial bat eskatzen du. Beste ama batzuk bularra zuzen nola ematen duten ikusteak ama berria lagun dezake bere haurtxoak ere jarrera egokian bularra har dezan.

Jaiotzeko momentuan bertan (garbitu, pisatu, profilaxi oftalmikoa edo beste edozein maniobra egin baino lehen, eta batzuetan zilbor-hestea bera ebaki baino lehen) jaioberria biluzik jartzen bada amaren gorputz biluziaren gainean, eta bertan uzten bada bi orduz inolako etenik egin gabe, ikusi da haurtxo gehienak berez jotzen dutela bularrerantz, berez aurkitzen dutela titiburua eta berez hartzen dutela bularra posizio zuzen batean. Erditzea gertatu eta 20 minutura hasi eta ordubete igaro arteko tartean gertatu ohi da berezko mugimendu hori.

• Hauek dira haurrak bularrean posizio egokia hartzea errazten duten faktoreak:

– Amak daukan informazio egokia.

– Amagandiko edoskitze goiztiarra abiaraztea.

– Txupete eta biberoiak ekiditea titiburuaren nahasketa deitzen zaion sindromea ekiditeko, gutxienez edoskitzea ondo ezarrita egon arte edo haurtxoaren bizitzaren lehen hilabetea igaro arte.

– Laguntza profesionala ospitaleko egonaldian zehar.

• Hauek dira posizio ezegokiaren sindromearen zantzu eta sintomak:

– Masail hondoratuak, zurrupatze azkar eta zaratatsua, mugimendu perioralak.

ERANSKINAK


51

– Titiburuetako minak eta arrailak.

– Bularra berez ez askatzea.

– Bularretako kongestioa, eta batzuetan mastitisa.

– Eiekzio-erreflexu bizi eta errepikakorra.

– Esnea kontrako eztarrira joatea, eta batzuetan bularra errefusatzea.

– Gorakoak eta berrahoratzeak.

– Pisu gutxi hartzea.

– Hartualdi maizkoak eta luzeak. Ordubete baino gehiagoko hartualdiak, ia-ia bata bestearen ondoren datozenak, ohikoak izan daitezke aste gutxiko haurtxo batzuetan. Hala ere, posizio oker baten seinale ere izan daitezke. Hortaz, eta dudarik izanez gero, egiaztatu haurtxoaren posizioa eta zurrupatzea, hartualdi bat ikusiz.

• Bestetik, hauek izan daitezke titiburuaren nahasketaren sindrome baten seinaleak, txupete eta biberoien ondorio izan ohi dena:

– Haurtxoa borrokatu bezala egiten da hartualdi batzuetan, urduri ematen du, nahastu antzean, eta azkenerako zuzen heltzen dio bularrari, hori lortzeko denbora bat behar izan ondoren. Posible da hasieran hartualdiren batean bakarrik egitea, baina ohikoa bilaka daiteke hartualdi guztietan tetina izaten jarraitzen badu; posible da, gainera, bularrari ezin heldu izatea, guztiz utzi arte bularra hartzeari.

– Bularrera eusten denean oso itxita dago haurtxoaren ahoa; titiburua bakarrik hartzen du, eta ez areola.

– Mihiaren posizio eta mugimenduak desberdinak dira; haurrak mihia titiburuaren aurrean mugitu ohi du, azpian kokatu beharrean.

Badira heltze egoki bat zail dezaketen faktore fisiko batzuk, bai haurtxoarenak (mihiaren frenulu laburra, erretrognatia...), eta bai amarenak (bularraren edo titiburuaren tamaina eta orientazioa...). Kasu batzuetan kanpotik esku hartu beharko da, baina beste batzuetan posible da arazoa posizio jakin batzuetan bakarrik gertatzea. Azken hori bada gertatzen dena, ama-haurtxoa binomioarentzako posizio egokiena identifikatu beharko da.

Titiburu lau edo alderantzikatuek ez dute zertan oztopo izan heltze egoki bat eman dadin, haurtxoak areolatik hartzen baitu titia, eta ez titiburutik.

Pintza egitea, hau da, bularra hatz erakuslearen eta hatz luzearen artean eustea, arrisku-

ERANSKINAK

52

faktorea izan liteke heltze eta zurrupatze egoki bat eman dadin; izan ere, haurtxoari ez dio uzten ahoarekin bularra ondo hartzen. Buxadura-arriskua ere areagotu dezake. Bularra esku batekin eutsi beharko balitz, hobe da hatz lodia eta hatz erakuslea C letraren forman kokatuta egitea, areolaren goitik eta behetik, eta bularra konprimatu gabe edo bularra “kafe-kikara” baten forman eutsi gabe. Inoiz ez da amaren eskua areola-titiburuaren espazioan kokatu behar haurtxoaren heltzea errazteko.

Posizio edo zurrupatze oker bat hautemango balitz, bideratu egin behar da amagandiko edoskitze arrakastatsu eta egoki bat lortzeko. Horretarako, informazio eta laguntza egokia eman behar zaizkio amari.

ERANSKINAK


53

5. eranskinaEDOSKITZE EGOKI BATEN SEINALEAK

EDOSKITZE EGOKI BATEN ZAILTASUN POSIBLEEN ZANTZUAK ZANTZUAK

Amaren eta haurraren jarrera

Ama lasai eta eroso egotea Sorbaldak tenk, haurrarengana makurtuak

Haurra kontaktu estuan egotea amarekin Haurra amaren gorputzetik urrun

Haurraren burua eta gorputza lerrokatuta Haurtxoaren burua eta lepoa bira emanda egotea, bularraren parean

Haurraren kokotsak bularra ukitzea Haurraren kokotsak ez du bularra ukitzen

Haurraren gorputza ondo helduta egotea Haurtxoaren burua eta lepoa bakarrik eusten dira

Haurra bularrera gerturatzen da sudurra Haurtxoa bularrera gerturatzen da goiko titiburuaren parean jarrita ezpaina/kokotsa titiburuaren parean

Amaren eta haurraren arteko kontaktu Ez dago ama eta haurtxoaren arteko bisuala kontaktu bisualik

Bularretako haurra

Ahoa ondo irekita Ahoa gutxi irekita

Goiko eta beheko ezpaina kanporantz aterata Ezpain estutuak edo alderantzikatuak

Mihiak titiburua eta areola inguratzen ditu Mihirik ez ikustea

Masail bete eta borobilduak bularra hartzean Masail hondoratuak bularra hartzean

Areola gehiago ikustea goiko ezpainaren Areola gehiago ikustea beheko ezpainaren gainetik azpitik

Zurrupatze-mugimendu geldo eta sakonak, Zurrupatze-mugimendu azaleko eta geldialdiekin azkarrak

Haurra entzutea esnea irensten Xurgatze- edo kraska-soinuak entzuten dira

5

ERANSKINAK

54

EDOSKITZE EGOKI BATEN ZAILTASUN POSIBLEEN ZANTZUAK ZANTZUAK

Esnea behar bezala pasatzen ari delako seinaleak

Hezetasuna haurtxoaren aho inguruan Haurtxoa artega edo estu ageri da, bularra heldu eta askatu egiten du aldizka

Bularra bigunduz doa mailaka Amak mina edo molestiak sentitzen ditu bularrean edo titiburuan

Esnea ateratzen da beste bularretik Bularra gorri, puztuta eta/edo minduta dago

Amak eiekzio-erreflexuaren seinaleak Amak ez du eiekzio-erreflexuaren hautematen ditu seinalerik hautematen

Haurtxoak berez askatzen du bularra Amak bularra kendu behar dio haurtxoari hartualdia bukatzean

ERANSKINAK


55

6. eranskinaHELTZE EGOKI BATEN ZANTZUAK

HELTZE EGOKIA HELTZE OKERRA

Haurtxoak titiburu osoa eta areolaren Haurtxoak titiburua bakarrik dauka ahoan zati handi bat dauzka ahoaren barruan

Haurtxoaren masailak kanporantz Haurtxoaren masailak hondoratuta puztuta daude ageri dira

Haurtxoaren beheko ezpaina kanporantz ateratzen da

Zurrupatzen duenean, mugimendua Mugimendua nabari da masailetan, ikusten zaio haurtxoari lokian eta belarrian eta kraska-soinua

Zarata entzuten da esnea irensten Ez da esnea irenstearen soinurik entzuten duenean

6

ERANSKINAK

56

7. eranskinaJAIOBERRI OSASUNTSUAREN PISUA ETA OSAGARRIAK

• Jaioberriaren pisu-galera fisiologiko bat gertatu ohi da mekonioa kanporatzearen ondorio, eta baita fluido gehiegi dagoelako eta ahorakinak oraindik urriak direlako. Galera hori ohikoa da bizitzako lehen egunetan. Pisu-galera maximoa 48 eta 72 orduen bitartean gertatzen da.

– Garrantzitsua da amei jakinaraztea oritza, nahiz eta urria izan, nahikoa dela jaioberri osasuntsu baten beharrak asebetetzeko. Gainera, babesa eskaini behar zaio edoskitzearen hasieran, bere konfiantza areagotzeko.

– Amagandiko edoskitze esklusiboa behar bezala lagunduta, jaioberriaren pisuaren galera minimizatu egiten da, eta, oro har, pisua berriz hartzen hasten da 4. edo 5. egunean, eta, normalean, pisua 10. eta 15. egunen artean osatzen da. Jaioberrien % 97 bueltatzen da jaiotzean izandako pisura jaio eta 21 egunetara

– Garaiko jaioberrien % 3 inguruk pisuaren % 10 baino gehiago galtzen du, eta obserbazio arretatsua eta laguntza behar izaten dute edoskitzearen maiztasuna eta eraginkortasuna hobetzeko.

Gainera, pediatra baten bisita ere behar izan dezakete, pisuaren galerari lotuta egon daitezkeen arrazoi medikoak alde batera uzteko. Haur horien gutxieneko batek beharko du formula bidezko esnearen elikatze osagarria pisu gehiegi ez galtzeko eta/edo deshidratazio hipernatremikorik ez izateko.

• Pisu-irabazte haztatua desegokia baldin bada, profesionalek osasun-arazo posibleak baloratu beharko dituzte, eta honako jardunak ezarri:

– 2 laktogenesiaren ezartzea baloratu.

– Hartualdi kopurua gehitzea gomendatu.

– Heltzea gainbegiratu eta zuzendu, baldin badagokio.

– Bustitako pixoihal kopurua kontrolatu (ez 4 baino gutxiago).

– Amaren likido-ahorakina baloratu.

– Espainiako Pediatria Elkarteak (AEP) gomendatzen duenez, eguneko 20-30 gramokoa da gutxi gorabehera lehen 6 asteetan zehar pisu-irabazte haztatua.

7

ERANSKINAK


57

Kontuan hartu behar da hazkundearen balorazioa modu jarraituan egin behar dela, eta Osasunaren Mundu Erakundearen hazkunde-estandarrak aintzat hartuta, zeinak sexuaren eta jaiotzean izandako pisuaren araberako pisu-igoeraren abiadurak jasotzen dituen.

https://ihan.es/cd/graficas.html

– Garaiko jaioberri osasuntsuek ez dute zertan formulazko osagarririk hartu, eta ezta beste likidorik ere, beti ere medikoki agintzen ez baldin badira. Medikoki aginduta ez dauden osagarriak eskaintzeak amak jaioberriaren behar nutrizionalak asebetetzeko duen gaitasunean daukan konfiantza hauts dezake.

– Elikatzearen osatzea medikoki aginduta dagoenean, amak berak ateratako esnearekin osatzen hasi behar da; horretarako, erakutsi eta lagundu egingo zaio esnea ateratzen, bai eskuz edo bai prozedura mekanikoz. (11. eranskina).

– Medikoki agindu ez den formula bidezko osagarrien kasuan, amaren ahozko onartze informatua lortu beharko da, eta formula bidezko elikatzearen jarraibideen arabera prestatu eta emango da. (2. eranskina).

– Jaioberri bati formula bidezko osagarri bat eman baino lehen, hartualdi bat gainbegiratu beharko da, amari laguntza praktikoa eman bularra emateko teknika egokian, ama-esnez osa daitekeen zehaztu, eta, azkenik, jaioberriaren historia klinikoan erregistratu.

– Elikagai osagarri oro erregistratuta gelditu beharko da, emandako likido mota (ama-esnea, formula estandarra edo hidrolizatua), kantitatea, emateko modua eta oharra barne.

– Osagarri gisa ematen den formulako esnearen kantitatea haurraren adinera egokitu beharko da, jaioberriaren beharrak aintzat hartuta, eta osagarriek amagandiko edoskitzearen finkatze eta/edo mantentzean izan dezaketen eragin potentziala ere kontuan hartuta.

Osagarriak nola eman

– Jaioberriei osagarriak eman behar zaizkienean, ontzitxoak, xiringak edo koilarak erabiliko dira. Saihestu egingo da jaioberriei osagarriak biberoi bidez ematea, amagandiko edoskitzea egoki ezarri den arte gutxienez.

– Gurasoei erakutsiko zaie osagarriak zuzen emateko teknika.

ERANSKINAK

58

AMAGANDIKO EDOSKITZEAREN LAGUNTZA ETA JARRAIPEN GEHIAGO BEHAR DUTEN EGOERAK, BAINA OSAGARRIRIK ESKATZEN EZ DUTENAK

• Lehen 48 orduetan 4-5 aldiz baino gutxiagoz bularra hartzen duen haurtxo logaletua, % 7 baino gutxiagoko pisua galdu duena eta gaixotasun-zantzuak erakusten dituena.

– Larruazalaren kontaktuaren denbora luzatu.

– Esna-aldiak probestu bularra eskaintzeko.

• Garaiko jaioberri osasuntsua, adin gestazionalerako pisu egokia duena, ikterizia ez hemolitikoarekin eta 72 ordu eta gero 18 mg/dl baino gutxiagoko bilirrubina mailekin, ondo elikatzen ari dena, kaka ondo egiten duena eta % 7 baino gutxiagoko pisua galdu duena.

– Bularra maiztasunez eman.

Ikterizia mota honetan, hasiera goiztiarrak eta maizko hartualdiek intentsitatea, iraupena eta fototerapia-beharra murrizten dituzte.

• Etengabe eskatzen duen jaioberria eta/edo gauez urduriago ageri dena, baina heltze egokia daukana.

– Bularra eskatu ahala eman.

• Ama nekatua.

– Atsedena erraztu.

Kasu horietan honela jokatuko da:

– Ama-haurtxoa diadaren balorazio bateratua.

– Hartualdi baten behaketa.

– Larruazalaren kontaktua gomendatu.

– Amari eta familiari erakutsi, eta hartualdietan laguntza eman.

ERANSKINAK


59

DAGOKION PROFESIONALAK BALORATU BEHARREKO EGOERAK OSAGARRIAK EZARRI BAINO LEHEN

• Ahorakin eskas bati lotutako gaixotasun-seinaleak.

• Egokitzapen metaboliko txarra daukaten haurrak, laborategiko frogek hala berretsita.

• Deshidratazio-ebidentzia klinikoak eta laborategikoak.

• Amaren edo haurraren gaixotasun larriak.

• % 10 inguruko pisu-galera, edoskitze egokia ezartzeko atzerapenarekin batera.

• Atzerapena 2 laktogenesian (5 egun baino gehiago).

• Atzerapena mekonioaren kanporatzean (5 egun baino gehiago).

• Hiperbilirrubinemia.

• Esne-ekoizpena baldintzatzen duen bularreko patologia eta/edo kirurgia.

• Amaren min jasanezina bularra ematerakoan.

• Amaren absentzia.

• Guruin-gutxiegitasuna (kirurgiako lehen mailakoa edo bigarren mailakoa).

ERANSKINAK

60

8. eranskinaHAURTXOAREN GOSE-SEINALEAK

Haurtxoak gose-seinaleak erakusten dituztenean elikatu behar dira. Kontuan izan behar da negarra gose-seinale berankorra dela, eta haurtxoek beste seinale batzuk ematen dituztela negarrez hasi baino lehen. Hortaz, garrantzitsua da gurasoei seinale goiztiar horiek nola ezagutu erakustea, haurra elikatzen has daitezen.

Ama gose-seinale goiztiarrak antzemateko gai bada, edoskitzea errazagoa izango da. Gose-seinaleak erakutsi bezain pronto haurtxoa bularrean jartzen bada, pazientzia gehiago izango du bularrera heltzeko, horretarako arazoak baditu batez ere.

Gose-seinale goiztiarrak:

• Jardueraren edo alertaren areagotzea.

• Begien mugimendu azkarrak.

• Muturkatze- edo bilaketa-mugimenduak.

• Zizakadura leunak, hasperenak.

• Haurtxoa ezpainak miazkatzen hasten da eta/edo karraskak egiten ditu mihiarekin. Eskua ahora eraman eta zupatu egiten du.

• Haurtxoak ahoa ireki eta itxi egiten du.

• Haurtxoak ezpainak, mihia, eskuak, hatzak, jostailuak edo arropa xurgatzen ditu.

• Haurtxoak mihia ateratzen du eta bilaketa-erreflexua abiatzen du (alboetara begiratzen du bularra bilatuz).

• Haurtxoa norbaiten besoetan badago, bularra hartzeko posizioa lortzen saiatuko da, bai eratzanez edo bai besoetan daramanaren arropetatik tira eginez.

Erdibideko gose-seinaleak:

• Haurtxoa asko mugitzen da alde batetik bestera.

• Haurtxoa kolpatu egiten da, eta besoetan daukanaren kontra kolpatzen da.

• Haurtxoa kexaka hasten da eta/edo arnasa azkar hartzen hasten da.

8

ERANSKINAK


61

Gose-seinale berantiarrak:• Haurtxoak frenetikoki mugitzen du burua batetik bestera

• Negarra.

Kasu hauetan lasaitu egingo da lehenengo haurtxoa, bularrean jarri baino lehen.

ERANSKINAK

62

9. eranskinaESKATU AHALAKO AMAGANDIKO EDOSKITZEA. TXUPETEA ERABILTZEAREN ARRISKUAK

• Honako ezagutzak jakinarazi eta sendotu behar zaizkie gurasoei:

– Bularreko haurrak eskatu ahalako edoskitzearen garrantzia.

– Haurra bularrean kokatzeko jarrera eta heltze egokia, eta zeintzuk diren hori baieztatzen duten seinaleak.

– Hasierako pisu-galeraren ohiko ereduak eta ondorengo pisu-irabaztearenak, baita bustitzen dituen pixoihalen kopuruarekin batera, esnea ongi hartzen ari dela erakusten dute amagandiko edoskitze esklusiboa denean.

9

– Guztiz normala da jaioberriak 8-12 aldiz bularra hartzea 24 ordutan (bizitzako lehen egunetik aurrera); maizko edoskitzeak esnearen jario egoki bat ezarri eta mantentzen laguntzen du. Gerta daiteke haurtxo batzuk modu jarraituan bularra hartu nahi izatea aldi luzeetan, eta loaren zikloak oso aldakorrak izatea.

– Bularra hartzen duten garaiko jaioberri osasuntsuek ez dute zertan txupeterik erabili; ez dago lehen hilabetean zehar onurarik ekar dezakeen inolako ebidentziarik. Lehen egun edo asteetan txupetea erabiltzeak titiburuaren nahasketaren sindrome gisa ezagutzen dena sor dezake, eta haurtxoak pisua hartzea ere galeraz dezake. Bularra hartzen duten jaioberriei ez zaie ez tetinarik ez txupeterik eskaini behar amagandiko edoskitzea ondo ezartzen den arte.

– Normala da zurrupatze ez nutritiboa, eta haurtxoak lasaitzeko hartzea bularra.

ERANSKINAK


63

10. eranskinaZAILTASUN OHIKOENAK

Titiburu laua edo alderantzikatua:

• Titiburuaren forma eta tamaina ez dira arazo izan ohi edoskitzerako, nahiz eta batzuetan laguntza behar izaten den lehen egunetan zehar, haurtxoa bularrera hel dadin.

• Gehienetan titiburu lauak baina elastikoak izan ohi dira; hatzekin heldu eta goraka tira egin daiteke kasu horietan. Komeni da amari azaltzea itxaron egin behar duela haurtxoak ahoa ondo ireki arte, horrela titiburua eta areola biak ondo eta zabal hartzeko. Hala, haurra zurrupatzen hastean, huts bat sortzen da eta titiburua atera egiten da apurka-apurka.

• Egiazko titiburu alderantzikatu bat denean ordea, hau da, protraktila ez denean, zailagoa da haurrarentzat ondo heltzea, nahiz eta ezinezkoa ez izan.

Kasu batzuetan haurtxoak heltzen ikastea lortzen da, eta titiburu apur bat sortzen joatea; beste batzuetan, eta haurtxoa bularrean jarri baino lehen, titiburua atera daiteke xiringa edo esne-ateratzeko batekin, edo luzatze batzuk eginda. Beste kasu batzuetan, ordea, ezin da edoskitzea bularrean bertan zuzenean egin, eta esne-ateratzekoak baliatu behar dira bularrak husteko; gero, esne hori haurtxoari ematen zaio, aukeratutako metodoaren bitartez.

Larruazalaren kontaktua, hazkuntza biologikoko jarrerak eta heltze bideratuak haurtxoa bularrera heltzea fabora dezakete. Silikonazko txopera finak erabiltzea baliagarria suerta daiteke kasu zail batzuetan, haurtxoak ezin duenean bularra beste edozein modutan heldu. Txoperak erabiltzea gomendatu baino lehen, informazioa eta laguntza eskaini behar zaizkio amari heltze zuzena egiteko. Txoperak erabiltzea gomendatzen bada, horiek nola erabili azalduko zaio amari, eta edoskitzearen jarraipena egingo da txoperarekin. Ahal bezain pronto saiatu beharko da txoperak kentzen. Garrantzitsua da txoperak ur eta xaboiz ondo garbitu eta gero lehortzea, gorde baino lehen.

Bularretako kongestioa (bularraren inflamazioa)

• Bularreko guruina inflamatzen denean eta haurtxoak ateratzen duena baino

10

ERANSKINAK

64

esne gehiago sortzen denean gertatzen da. Bi bularrak hazi egiten dira tamainan, eta min ematen dute. Gainera, areola azpiko edema sor daiteke, jaioberriaren heltzea zailduz. Edoskitzearen hasieran gertatu ohi da, 2 laktogenesiarekin. Lehen haurrarekin gertatu ohi da sarriago, eta haurtxoa ordutegi zurrunekin eta eguneko hartualdi gutxirekin elikatzen denean, edo serum edo formula bidezko osagarriak ematen zaizkionean. Kongestioa askoz ezohikoagoa da larruazaleko kontaktua faboratzen denean, haurtxoa jaio eta segidan jartzen denean bularrean, eta maiz lehen egunetan.

• Bularretako kongestioari aurrea hartzeko, larruazaleko kontaktua gomendatzen da, amari laguntza ematea bularra emateko teknika egokian, eta tetina eta txupeteak ekiditea.

• Honakoa gomendatuko da:

– Bularren hustuketa egokia maizko hartualdiekin.

– Larruazalaren kontaktua hartualdia egin baino lehen.

– Tokian hotz lehorra jartzea hartualdien artean, min- eta inflamazio-sentsazioa arintzeko. Saihestu egin behar da areola-titiburu ingurua eta epela hartualdia baino lehen, eiekzio-erreflexua faboratzen duelako.

– Alderantzizko presio leungarria (APL) egin edemak baldin badaude, areolaren ingurua lasaitu eta arindu eta haurtxoa bularrera hel dadin errazteko.

– Bularrean masaje leunak eman.

– Amari laguntza eman erlaxatu eta konfiantza indartzeko.

– Haurtxoaren heltze zuzenik lortu ezin bada, ahal izanez gero eskuz atera esnea, eta bestela baliabide mekanikoen bitartez.

– Ibuprofenoa gomendatu kontraindikaziorik ez badago, bularretako mina eta inflamazioa arintzeko.

Alderantzizko presio leuna, Jean Cotterman-en arabera

Teknika erraz eta baliagarria da areola azpiko kongestioa arintzeko, areola eta titiburuaren inguruan edemak dauden kasuetan. Izan ere, inguruko tentsioa gutxiagotzen du, eta jaioberriaren heltzea lagundu.

Osasungintzako profesional batek edo amak berak egin lezake, titiburuaren oinarritik areola gainean presioa eginez, 2 eta 4 cm arteko erradioan. Amaren jarrera etzanak teknika eta heltzea faboratzen ditu.

ERANSKINAK


65

Presioa hartualdia baino lehen egin behar da, toraxerako noranzkoan, 60 segundoz jarraian minik eman gabe. Hala errepikatu beharko da edema txikiagotzea lortu arte, heltzeari edo esnearen eskuzko ateratzeari bide emanez. Behar adina aldiz aplika daiteke teknika hau, arazoa konpondu arte.

Irudietan erakusten da hatzak ondo nola kokatu. Teknika esku garbiekin eta atzazal ebakiekin egin behar da.

Amak berak egiten duenean, 5 hatzen puntak ere jar ditzake titiburuaren oinarriaren gainean, presioa egiteko.

Arrailak edo artekak titiburuan

• Arrailak titiburutik bakarrik edaten denean agertu ohi dira, areolaren parte handi bat heldu beharrean.

• Arazo mekaniko batez ari garenez, alferrikakoa da haurdunaldian zehar krema eta masajeak erabiltzea titiburuetan arraila edo zauriak prebenitzeko.

• Honakoa gomendatuko da:

– Higiene pertsonal egokia izatea; berariaz aipatu behar da ez dela komeni bularra garbitzea hartualdi bakoitza baino lehen, baina bai eskuak garbi izatea.

– Bularrerako heltzea aztertzea, heltze on baten zantzuak egiaztatuz (6. eranskina).

– Amaren eta haurraren posizio desberdinak probatzea.

– Haurtxoaren ahoari begiratzea, heltze desegoki bat edo ankiloglosiaren presentzia baztertzeko.

– Hartualdia baino lehen kendu behar den kremarik ez erabiltzea.

ERANSKINAK

66

Mastitisa

• Mastitis deitzen zaio bularreko lobulu baten edo batzuen inflamazioari, infekzioa eragin dezakeena ala ez.

• Mastitis ez-infekziosoa konpondu gabeko esne-erretentzio batengatik gertatzen da.

• Gerta daiteke mastitis infekzioso bilakatzea, esnearen erretentzioak bakterioen hazkuntza faboratzen duelako. Min handia eragiten du, eta inflamazio-seinaleak agertzen dira (gorritua, hantura, bularraren indurazioa) bularreko koadrante batean, lobulu kaltetuaren kokalekuaren arabera.

• Batzuetan min zaurgarria eragiten du, bularraren barnerantz iltzatzen diren orratzen parekoa, esne-hodiak inflamatu egiten direlako.

• Mastitis akutuaren sintoma nagusiak gripe baten oso antzekoak izan ohi dira: sukarra, hotzikarak, ondoez orokorra, zefaleak, goragaleak eta gorakoak.

• Batzuetan, eta egoki tratatzen ez bada, bularreko abzesua eman daiteke, eta drainatu egin beharko da halakoetan. Ez da, kasu batean ere, zertan edoskitzea eten; hala ere, baliteke komenigarria izatea gaixo dagoen bularretik esnerik ez hartzea abzesua esne-hodietara igarotzen bada. Kasu horretan, sendatu arte itxaron beharko da.

Infekziorik gabeko mastitisa bada, honako hau gomendatuko da:

– Bularraren drainatze zuzen bat, zurrupatze zuzeneko maizko hartualdiekin; posible ez bada, eskuz edo makinaz atera esnea. (11. eranskina)

– Larruazalaren kontaktua, egin eta haurraren jarrerak aldatu bularrean.

– Hartualdiak osasuntsu dagoen bularretik hasi (oxitozina-erreflexua faboratzen du).

– Adi egon.

– Amari atsedena gomendatu.

– Bero leuna jarri tokian bertan hartualdia baino lehen, esnea atera dadin; hotza jarri hartualdien artean, molestiak arintzeko.

– Antiinflamatorioak preskribatu.

ERANSKINAK


67

Mastitis infekziosoa bada, honako hau gomendatuko da:

– Bularraren drainatze zuzen bat, zurrupatze zuzeneko maizko hartualdiekin; posible ez bada, eskuz edo makinaz atera esnea.

– Amaren atsedena.

– Analgesiko eta antiinflamatorioak preskribatu.

– Lehen 24 orduetan erantzunik lortzen ez bada, aurreko neurriak gehitzea gomendatu, eta antibiotikoak eman modu enpirikoan. Staphylococcus Aureus bakterioaren aurka eraginkorrak diren antibiotikoak gomendatu, mastitis akutuan gehien izaten den agente etiologikoa delako. Lehen sortzeko zefalosporinen erabilera gomendatu (zefalexina edo zefradoxiloa). Ez da komeni amoxizilina klabulanikoa erabiltzea, hesteetako mikrobiotan kontrako efektuak dauzkan espektro zabaleko antibiotikoa delako.

– Amak betalaktamikoei alergiarik badie, klindamzinarekin trata daiteke, eta bularreko haurrak 4-6 aste baino gehiago dituenean, kotrimoxazola erabil daiteke.

Tratamendu antibiotikoa hasi eta 48 ordu pasa ondoren erantzunik ez badago, honako hau gomendatzen da:

– Esne-lagin bat batu kultibo mikrobiologikoa eta antibiograma egiteko.

– Ahal izanez gero, osasun-zentroan bertan batuko da lagina. Amak etxean jaso behar izanez gero, prozedurari buruzko informazioa emango zaio lagina jaso eta garraiatzeko.

Ama-esnearen kultiboa eta antibiograma eskatzeko beste kasu batzuk antibiotikoak eman baino lehen:

– Mastitis larrien kasuan (sepsia, shock septikoa, bularreko abzesua, ospitaleratzeko beharra).

– Mastitis nosokomiala edo metizilinaren kontrakoa den Staphylococcus Aureus bakterioaren arrisku-faktoreak.

– Mastitis errepikakorrak.

– Penizilinari alergia zefalosporinen intolerantziarekin.

– Min sakon eta gogorra edo erremin-sentsazio iraunkorra bularrean hartualdia egiten den bitartean edo ondoren, beti ere profesional baten

ERANSKINAK

68

ebaluazioa eta esku-hartzearen ondoren konpondu ez dena eta bideen infekzio-susmoak sor ditzakeena.

Esne-laginak hartzeko prozedura

• Hartualdia baino lehen jaso, eta, ahal izanez gero, aurreko hartualdia eta 2 ordura. Egokiena goizeko lehen hartualdian jasotzea litzateke, 06:00ak eta 08:00ak bitartean.

• Ez eman kremarik edo soluzio topikorik titiburuetan aurreko hartualditik, eta ez erabili esnea titiburuan eta areolan gordetzea ahalbidetzen duen maskorrik edo beste osagarririk. Halakorik erabili denetan, garbitu ingurua ur epelez eta xaboi neutroz, eta lehortu toalla garbi batekin edo behin erabiltzeko batekin esnea jaso baino lehen.

• Esnea jaso baino lehen, garbitu eskuak ur beroz eta xaboiz. Lehortu toalla garbi batekin edo behin erabiltzeko batekin.

• Jaso lagina eskuz. Ez erabili ez osagarririk ez ateratzekorik. Baztertu lehen 4 edo 5 tantak. Jaso 1 ml.

• Jaso zuzenean laginetarako ontzi batean, plastiko esterilekoa, aho zabalekoa eta itxiera hermetikoa duena, behar bezala identifikatuta. Ez erabili bitarteko tresnarik eta ez manipulatu ontziaren barrualdea.

• Bi bularretako laginak jaso behar badira, hasi osasuntsuen dagoen bularretik eta erabili ontzi bat bular bakoitzerako, lagina eta bularra behar bezala identifikatuz.

• Laginak mikrobiologiari bidali beharko dira ahal bezain laster. Jaso eta hurrengo bi orduetan bidali ezin badira, hozkailuan mantenduko dira 6 ºC baino beheragoko tenperaturan, 24 orduz gehienez.

Esne-bide buxatua

• Hodi galaktoforo baten buxadura bularreko lobulu bat behar ez bezala hustearen ondorioz gertatzen da, edo baita edoskitze-teknika oker bat dela eta edo konpresio gehiegizko baten ondorio gisa. Koskor mingarri bat agertu ohi da bularrean, eta inguru horretako azala gorritu egiten da. Normalean ez da ez sukarrik ez sintoma orokorrik izaten.

ERANSKINAK


69

• Honakoa gomendatuko da

– Bularreko haurra bularrean jarri, kokotsa inguru kaltetura zuzenduta.

– Erabili estutzen ez duen arropa (uztairik gabeko bularretakoa).

– Hasi edoskitzen bular kaltetutik.

– Aldatu amaren eta haurraren jarrerak.

– Masaje leun bat eman bularrean, kaltea dagoen tokian.

– Eskuz edo esne-ateratzeko batekin atera esnea ez bada ondo zurrupatzea lortzen.

– Analgesia, behar izanez gero.

ERANSKINAK

70

11. eranskinaNOLA ATERA ETA KONTSERBATU AMA-ESNEA

Egoera askotan da baliagarria eta garrantzitsua esnea ateratzea amak edoskitzea abiarazi edo jarrai dezan.

Gomendatzen da ama guztiek esnea eskuz nola ateratzen den ikastea.

Esnea ateratzea honakoetarako da baliagarria:

• Kongestioa arintzen du.

• Bide buxatu bat edo esne-estasi bat arintzen du.

• Haurtxoa elikatzeko balio du titiburu alderantzikatu batetik zurrupatzen ikasten duen bitartean.

• Zurrupatzea koordinatzeko zailtasunak dituen haurtxo bat elikatzeko.

• Bularra errefusatzen duen haurtxo bat elikatzeko edoskitzen hasi bitartean.

• Oraindik bularrik hartu ezin duen pisu gutxiko haurtxo bat elikatzeko.

• Ahul zurrupatzen duen haurtxo gaixo bat elikatzeko.

• Esne-jarioa mantentzeko ama edo haurtxoa gaixorik daudenean.

• Esne-jarioa areagotzeko.

• Haurtxoari ama-esnea uzteko amak lanera joan behar duenean.

• Tanta-isurtzea saihesteko ama haurtxoarengandik urrun dagoenean.

• Haurtxoari laguntzeko bular bete bat ondo heltzen.

• Ama-esnea haurtxoaren ahoan ateratzeko zuzenean.

• Emateko esnea ateratzeko.

Ama-esnea eskuz edo prozedura mekanikoz atera daiteke.

Esnea ateratzeko formarik egokiena honakoen araberakoa izango da: jaiotzea eta gero ateratzea egingo den momentua, zein helbururekin egingo den, eta ama bakoitzaren

11

ERANSKINAK


71

ezaugarri eta lehentasunak. Garrantzitsua da ama giro epel eta lasaian egotea, eta oxitozina-erreflexua estimulatzen ikastea.

Beti izan beharko da kontuan higiene egoki bat ama-esnea atera eta manipulatzen denetan; horretarako, eskuak garbitu beharko dira bularra manipulatzen hasi baino lehen.

Ateratako esnea edalontzian, katiluan, koilaratxoan, xiringan, zundan edo osagarriak emateko baliabideren batean emango zaio haurtxoari.

Koilaratxoa Edalontzia edo katilua

Xiringa Bularra berriz emateko gailuak

ERANSKINAK

72

A. AMA-ESNEA ATERATZEA

Esnea atera aurreko neurri higienikoak

• Eskuak eta atzazalak arretaz garbitu esnea atera baino lehen (eraztunak, eskumuturrekoak, erloju eta abarrekoak kendu).

• Komeni da atzazalak labur egotea, esmalterik gabe, eta ilea bilduta izatea.

• Eguneroko dutxa nahikoa da bularreko higienerako (ez erabili ez krema ez ukendurik titiburuan eta areolan); bularra umel badago, komeni da oihal edo toalla garbi batekin lehortzea esnea atera baino lehen.

• Bularretarako disko xurgatzaileak erabiltzen badira, garbi eta lehor mantendu.

• Esne-ateratzekoaren eta ontzien osagarri guztiak desmuntatu behar dira, eta ur eta xaboiz garbitu.

• Egunean behin esne-ateratzekoaren osagarriak esterilizatu.

Nola estimulatu eiekzio-erreflexua (oxitozina-erreflexua) esnea atera baino lehen

• Leku lasai bat erraztu, pribatutasunarekin.

• Amak eroso eta erlaxatua egon behar du.

• Antsietatea eta mina murriztu.

• Edari bero bat eskaini, hala nahi izanez gero.

• Larruazalaren kontaktuak – ama-kanguruaren metodoak (AKM) esnearen ekoizpena eta ateratzea laguntzen du.

• Bularra berotu konpresa bero batekin, edo ur epeleko dutxa bat hartuta.

• Estimulatu titiburuak leun tira eginda, edo titiburua hatzekin leun biribilkatuta.

• Bularretan masajea eman, laztandu edo astindu minik eman gabe. Bularretan masajea eman, goiko aldetik hasita, hatzak baliatuz eta modu zirkularrean,

ERANSKINAK


73

hatzak titibururantz mugituz. Laztandu bularra hatzekin, goiko partetik hasita titibururantz.

Astindu emeki bularrak, aurrerantz makurtuta.

Esnea zenbatean behin atera

Maiztasuna esnea ateratzeko arrazoiaren araberakoa izango da:

• Edoskitzea abiatzeko, edo jaioberri gaixo bat, jaiotzean pisu gutxi izan duen jaioberri bat edo jaiotzean ospitaleratua izan den jaioberri bat elikatzeko:

Esnea eskuz ateratzen hasi, erditu eta hurrengo orduan (aldi sentsitiboa), kontraindikaziorik ez badago. Oritza ateratzea ospitaleratutako jaioberrien amen artean amagandiko edoskitze esklusiboa lortzeko faktore iragarletzat hartuko da.

Ondorengo esne-ekoizpena ona izan dadin ziurtatzeko, lehen egunetan egunean 8-10 ateratze bitarte egitea gomendatzen da; gaueko ateratzea mantentzea gomendatzen da lehen asteetan.

• Gaixo dagoen haurtxo bat elikatzeko besteko esnearen ekoiztea mantentzeko: Ahal beste esne atera beharko da, haurtxoak bularra hartuko lukeen maiztasun

berberarekin, hau da, 3 orduan behin gutxienez.

• Esnearen ekoiztea areagotzeko, aste batzuen buruan ekoizte hori gutxiagotu egiten bada, amak bularra eskainiko dio haurtxoari, maiztasun gehiagorekin eta hartualdien iraupena luzatuz.

Esne kantitate egokia sortzen ez bada, amak esnea aterako du hartualdien ondoren, eta ekoiztea areagotzeko nahikoa ez bada, esne-ateratze ahaltsuaren teknika erabil dezake.

Horretarako, oso maiz atera beharko du esnea 24 orduan zehar, eta gehienez 48

ERANSKINAK

74

orduz. Esne-ateratzea 5 minutukoa izango da bular bakoitzean, egunean zehar ordu erditik ordu erdira edo orduro, eta gauean 3 ordutik behin gutxienez.

• Haurtxoari esnea uzteko ama lanera doan bitartean: Ahal beste esne atera lanera joan baino lehen. Oso garrantzitsua da, halaber,

lanean bertan ateratzea, esne-jarioa mantentzen laguntzeko.

• Lanean egonda, ingurgitazioa, tanta-isurtzea edo halako sintomak arintzeko: beharrezkoa denean bakarrik atera esnea.

Ateratze-denbora: 20-30 minutu bular bakoitzean.

Behin esne-jarioa egoki ezarri denean, ateratze horiek banakatu ahal izango dira (ez 4-6 ordu baino gehiago).

Esnea ateratzeko metodoak

1. Eskuzkoa: Marmet teknika

2. Ateratze mekanikoa:

2. a Eskuzko ateragailuak

2. b Ateragailu elektrikoak

1. Esnea eskuz ateratzea: Marmet teknika aldatua

• Masajea eman bi bularretan minutu batzuez.

• Jarri hatz lodia titiburua baino zentimetro batzuk gorago, eta gainerako hatzak titiburuaren azpian.

• Zanpatu bularra saihets-hezurretarantz.

• Konprimitu titiburua hatzekin, hainbat aldiz.

• Errepikatu ekintza hori hatzak areolaren inguruan aldatuz, bide guztiak husteko. Maniobra horrek ez du minik eman behar.

• Minutu batzuk pasata, esne-jarioa moteldu egingo da, edo bukatu egingo dela emango du; orduan, beste bularrera igaro. Zenbait aldiz aldatu beharko da bularrez, ateratzea bukatu arte.

• Lehen egunetan esne gutxi lortzen da (oritza), eta hobe da elikadurako xiringa bat erabiltzea ateratzen den guztia ondo aprobetxatzeko.

ERANSKINAK


75

SAKATU bularra horma torazikorantz.

- Ez banatu hatzak. - Bularrak handiak badira, altxatu

lehenengo, eta gero sakatu horma torazikorantz.

JARRI hatz lodia eta lehenengo bi hatzak 2,5 eta 4 zentimetro artean titiburuaren atzetik. Jarri hatz lodiaren hatz-mamia titiburuaren gainetik, erlojuko hamabietan puntuan bezala, eta beste hatzetako mamiak titiburuaren azpitik, seietan puntuan bezala, hau da, eskuarekin C letraren forma eginez.

MUGITU hatz lodia aurrerantz, hatz-markak hartzen direnean bezala. Aldi berean, pasatu hatz luzeko presioa hatz erakuslera.

2. Ama-esnearen ateratze mekanikoa

Ateragailuak edo esne-ateratzekoak

Bi motatakoak daude: mekanikoak (eskuzkoak) eta elektrikoak. Mekanikoak eskuz eragiten dira, eta merkeagoak izan ohi dira, nahiz eta esnea mantsoago ateratzen duten. Elektrikoak azkarragoak izan ohi dira normalean, eta amak ez

ERANSKINAK

76

du zertan hainbeste esku hartu. Sinpleak izan daitezke, edo ateratze bikoitzekoak. Garrantzitsua da kopa edo inbutua ongi egokitzea bularrera, inbutu bat gaiz erabiliz gero arazoak sor daitezkeelako, adibidez: bularretako kongestioa, lesioak titiburuetan, edo esne-ekoizpenaren beherakada.

Ospitaleetan esne-ateratzekoak daude ama-umeen arretarako unitateetan.

Esne-ateratzekoen garbiketa

• Esne-ateratzeko bakoitzak bere prozedura du garbitu eta desinfektatzeko. Kontuz begiratu beharko da esnea noraino irits daitekeen, ateratako esnea ez dadin kutsatu.

• Bularrarekin edo esnearekin kontaktuan dauden edo egon daitezkeen pieza guztiak desmuntatu, ur eta xaboiz garbitu, ur anitzetan pasatu eta airera edo oihal garbiekin lehortu beharko dira.

• Esne-ateratzekoaren motorrak estankoa izan behar du, esnerik sar ez dadin eta kutsatu ez dadin.

• Egunean behin esne-ateratzekoaren ontzi eta osagarriak esterilizatu behar dira, 20 minutuz irakinez. Horretarako, ontzi-garbigailuaren goiko partean jarriko dira gehienezko tenperaturan, edo mikrouhin-labea bezalako beste esterilizazio-sistema batzuekin. Ez da gomendatzen esterilizazio kimikorik erabiltzerik (pastillak).

ERANSKINAK


77

Esnea ateratzea esne-ateratzekoekin

• Jarri inbutua bularraren gainean, zigilatze egoki bat eginez. Titiburua erdialdean kokatu.

• Titiburuak aske mugitu behar du tunelean, eta areolako ehunak ez du ia-ia tunelean sartu behar.

• Estimulatu esne-eiekzioa, zurrupatze labur eta azkarrak erabiliz.

• Behin esne pixka bat lortu denean, zurrupatze luze eta uniformeak egin, zurrupatze gutxirekin hasiz eta apurka-apurka areagotuz, ahal denera arte. Ez du minik eman behar.

• Gomazko tutuan esnea sartzen bada, aldatu egin beharko da.

• Esne-ateratzekoak erreguladorerik izanez gero, hasi maila baxuenetik, eta gero joan zurrupatzea igotzen, esnea ondo jariatu arte eta ama eroso sentitu arte. Esnea ateratzeak ez du minik eman behar.

• Esne-ateratzekoa sinplea bada, erabili 7 eta 9 minutu artean bular bakoitzean, eta errepikatu gutxienez 2 aldiz.

• Ateratzeko bikoitzak denbora erdira murrizten du.

• Haurtxo batek minutuko 40-60 aldiz zurrupatzen du, eta esne-ateratzekoa ziklo horretan egon behar da.

• Ona da bular bakoitzean eta hartualdi bakoitzean ateratzen den kopurua erregistratzea.

• Inbutuetan zenbait tamaina daude, eta emakume bakoitzera hoberen egokitzen dena hautatu beharko da, bestela, bularra ez delako guztiz hustuko, eta, hala, mina eta titiburuko lesioak sortuko dira.

• Esne kantitatea areagotzeko modurik onena ateratze kopurua gehitzea da, eta ateratze bakoitzean behar bezala hustea bularra. Ez da inoiz tratamendurik erabili behar esne-ekoizpena areagotzeko, belarrak edo medikazioak esaterako, ez badira profesional sanitarioek hala agindutakoak.

• 2-3 astera, ateratzen den esne kantitatea eguneko 350 eta 1.000 ml artekoa da.

ERANSKINAK

78

B. AMA-ESNEA NOLA KONTSERBATU

1. Esnea gordetzeko ontziak (elikadurarako erabilerakoak)

• Esnea elikadura-erabilerako ontzietan bildu behar da beti, taparekin:

– Beirazkoak

– Elikagaiak kontserbatzeko plastikozkoak

Ez da PVCzko ontzirik erabili behar

2. Esne kantitatea ontziko

Kantitate txikiak, bularreko haurraren apetitura ahal beste doitzeko, 60 eta 120 cc artean. Esnea izoztu egingo bada, ontziko 2-3 cm inguru bete gabe utziko dira.

3. Esne-nahasketa

Egun bereko ateratzeak ontzi berean nahastu ahal izango dira, betiere ateratze guztietako esnea hoztu egin bada, tenperatura berean egon daitezen. Desizoztutako esnea esne hoztuarekin ere nahas daiteke, azken horren kantitatea txikiagoa bada eta biak tenperatura bera baldin badaukate.

4. Ontzien identifikazioa

Ateratako ama-esnea daukan ontzi bakoitzaren eguna, ordua eta hilabetea idatzi beharko dira; hala, zaharrena kontsumitzeko beti. Ontzi berean ateratze bat baino gehiagoko esneak nahasten ditugunean, lehen ateratzearen data idatziko da.

ERANSKINAK


79

5. Esne helduaren kontserbazio-denborak

• Esnea albait lasterren gorde behar da hozkailuan, ez bada segidan hartuko.

• Esneak berariazko hozkailu batean egon behar du, apalaren atzeko aldean, eta ez atean, tenperatura-aldaketek eraginik izan dezaten.

• Tenperaturak eta denborak:

– 25 ºC-tan → 4-6 ordu

– 19 ºC-tik 22 ºC-ra → 10 ordu

– 15 ºC-tan → 24 ordu

– 4 ºC-tan hoztua → 3-5 egun

– Izozkailuan, hozkailu berberaren barruan (- 15 ºC) → 2 aste

– Ate banatua duen izozkailuan (konbi -18 ºC) → 3-6 hilabete

– Kutxatzar izozkailuan (- 20 ºC) → 12 hilabetera arte

• Atera eta 24 ordutan kontsumituko ez den esnea izoztu egin behar da.

6. Esnea nola desizoztu

• Esnea aurreko gauean atera izozkailutik, eta hozkailuan gorde. Esne hori hurrengo 24 orduetan hartu ahal izango da.

• Segidan desizoztu nahi bada, jarri esne izoztua barruan duen edukiontzia ur bero edo epela duen beste baten barruan, sutan jarri gabe. Esne hori hurrengo 4 orduetan hartu ahal izango da.

• Behin desizoztu denean, astindu emeki osagaiak ondo nahasteko.

• Esnea sobera geldituko balitz eta berotua izan bada edo haurraren adurrarekin kontaktuan egon bada, bota egin beharko da.

• Ez desizoztu ez berotu ama-esnea zuzenean suaren gainean, eta ezta mikrouhin-labean ere; tenperatura altuek desnaturalizatu egiten dituzte hainbat bitamina eta proteina, eta esneak dauzkan infekzioen aurkako propietateekin interferitzen dute.

• Ez berriz izoztu aurrez desizoztu den esnerik.

ERANSKINAK

80

7. Esnearen tenperatura haurrari emateko

Ez dago zertan esnea berotu haurrari emateko; hartu baino ordu erdi lehenago, hozkailutik atera eta giro-tenperaturan epel daiteke.

Berotzea erabakitzen bada, honela egitea gomendatzen da:

• Ur beroz betetako ontzi batean, sutan jarri gabe.

8. Gordetako esnearen ezaugarriak

• Gordetako esnea kolore desberdinetako geruzetan sedimentatzen da (gantza goiko partean), eta guztiz normala da itxura hori edukitzea. Erabiltzeko unean, emeki astindu behar da geruza guztiak nahasteko.

• Izoztutako esneak usain eta/edo itxura mindu eta horixka har dezake. Egitura lipidikoan izaten den aldaketa dela eta gertatzen da, izozte- eta desizozte-zikloen ondorio gisa. Efektu hori nabarmenagoa izan daiteke ama batzuetan. Horrelakorik gerta ez dadin, eta izoztu baino lehen, esnea zuzenean berotu daiteke sutan, 70 ºC-tara, irakitera iritsi gabe (kasu honetan bakarrik gomendatzen da esnea zuzenean sutan berotzea).

C. AMA-ESNEA OSPITALERATUTAKO JAIOBERRIENTZAT

Amagandiko edoskitzearen onurak are nabarmenagoak dira gaixorik dauden jaioberrietan, epe aurrekoetan edo beharrizan bereziak dauzkatenetan. Ama-esnea atera, kontserbatu eta lekualdatzeko neurri higieniko eta prozesuak espezifikoak dira haur hauen kasuan. Ama-kanguruaren metodoak esne-ekoizpena areagotzen duela ikusi da, eta esnea ateratzea errazten duela.

Ospitaleratu behar diren jaioberrien amek berariazko informazioa jasoko dute ama-esneak beren haurrarentzat duen garrantziari buruz, eta laguntza praktikoa emango zaie bularra ematen hasi, eta segitzeko.

Informazio hori ahoz eta idatziz eman beharko da, eta gomendatzen diren neurri higienikoei, ateratzeari (eskuzkoa eta/edo esne-ateratzekoa etxean eta ospitalean), kontserbatzeari eta lekualdatzeari lotutako aspektuak jasoko ditu. Aspektu horiek espezifikoak dira ospitaleratutako bularreko haurren kasuan.

ERANSKINAK


81

Ateratzen hastea

• Bularra geroz eta lehenago estimulatu, orduan eta azkarrago lortuko da esnea.

• Lehen ateraldietan esne gutxi lortu ohi da.

• Oritza eskuz ateratzea gomendatzen da.

• Ospitaleratuta dauden haurtxoen amek erregulartasunez hasi behar dute esnea ateratzen, erditu eta ahal bezain pronto: ahal izanez gero, erditu eta lehen 2 orduetan.

Esnea gordetzea eta kontserbatzea

• Esnea elikadura-erabilerako ontzietan jaso behar da beti. Ospitalean bertan emango dira ontzi horiek: kristal edo plastiko gogorrezko ontziak, elikatze-xiringak...

• Utzi beti 2 edo 3 zentimetro bete gabe, erabiliko ez bada izoztu ahal izateko. Hala, ez da ontzia apurtuko.

• Ontziak argi eta garbi identifikatuko dira. Jaioberriaren izen-abizenak eta IKKa idatziko dira, eta bai data ere.

• Etxean gordetzeko:

– Atera eta gero esnea hoztea gomendatzen da.

– Hozkailuaren apaletako atzeko aldean hoztu, eta inoiz ez atean.

– Ez nahastu tenperatura desberdinetako esnea ontzi berean. Behin tenperatura berean daudenean (hotz daudenean), orduan nahastu.

– Eskuarki, esnea atera eta albait lasterren izoztea gomendatzen da, 24 orduak baino lehen ospitalean entregatuko ez diren ontzi guztien kasuan. Horretarako, gainerako elikagai izoztuetatik banatutako tiraderetan egitea gomendatzen da. Ezin bada, sartu ontziak elikagaiak izozteko poltsetan, ondo itxi daitezkeenak.

Esnea nola lekualdatu

• Bai esne freskoa, eta bai izoztuta dagoena, eramateko hozkailu batean edo poltsa isotermiko batean (izoztutako produktuentzako) eraman behar da, hotza-metagailuekin (izoztutako barra edo moldeak). Horrela, ondo hoztuta mantenduko da entregatu edo kontsumitu arte.

ERANSKINAK

82

• Ospitalean esnea entregatzerakoan, ontzia eta etiketatua berrikusi beharko dira: bularreko haurraren identifikazioa eta data.

• Erregistratu entregatutako esne kantitatea.

• Sartu segidan hozkailuan edo izozkailuan.

Alikuotak prestatzea eta ama-esnearen manipulazioa ospitalean

• Eskuliburu zehaztu bat izango da prestaketako teknika eta higieneari buruz.

• Berariazko espazio fisikoa esnea manipulatzeko. Desinfektatzailearekin garbitu prestaketarako gainazala.

• Neurri gomendatuak: eskuak garbitu, erabili eta botatzeko eskularruak, bata, maskara eta txanoa erabili paziente bakoitzeko.

• Pazientez pazienteko prestaketa, bolumenerako eta emateko modurako egokiak diren ontziekin.

• Alikuoten prestaketa txandaka; jaioberriaren etiketekin etiketatu (izena eta 2 abizen, IKK), eta hozkailuan sartu.

• Esnea girora epeldu behar da eman baino lehen. Jaioberrien unitateek definituko dute erabili beharreko sistemen prozedura.

Ama-esne autologoa ematea ospitalean

• Pazientearen identifikazioa alikuotakoarenarekin egiaztatu, eman baino lehen.

• Egiaztatu bolumena eta emateko modua.

• Eman aurretik eta eman ondoren, eskuak garbitu.

• Esnea giro-tenperaturan eman daiteke.

ERANSKINAK


83

12. eranskinaLOGELA BEREAN EGOTEA ETA OHE BEREAN LO EGITEA

A. Logela berean egotea

Sei hilabete baino gutxiagoko haurren kasuan, amagandiko edoskitzea laguntzeko, logela berean egotea gomendatzen du Osasunaren Mundu Erakundeak. Honela definitzen du: gurasoen logela berean lo egiten duen haurra, ohe berean lo egin gabe.

Sehaska gurasoen ohetik gertu egotea gomendatzen da, edo sidekar motako sehaska bat izatea (gurasoen ohearen aldamenean dagoen toki independentea), ohearen altuera berean egongo dena, baina elkarren artean espazio librerik egon gabe.

Sehaskan dauden haurtxoekin hartzen diren segurtasun-neurri berberak hartuko dira.

Lehen 12 hilabeteetan logela berean egotea jotzen da lo egiteko modu seguruenentzat, jaioberriaren bat-bateko heriotza-arriskua gutxiagotzen duelako.

12

B. Elkarrekin lo egitea

Haurtxoak guraso batekin edo biekin ohe berean lo egiten duenean esaten zaio, loaldiak irauten duen artean.

Berezko portaerak eraman ohi ditu ama asko edoskitzaroan zehar haurrarekin ohe berean modu naturalean lo egitera; une jakin batzuetan izan ohi da batzuetan, eta ohiko ohitura besteetan.

Hainbat ikerketaren arabera, ohe berean lo egiteak amagandiko edoskitzea ezartzen eta luzatzen laguntzen du. Gure inguruan, amek eta bularreko haurtxoek asko erabiltzen

ERANSKINAK

84

duten praktika da, eta edoskitzearen prebalentzia handiago bati lotuta dago.

Hala ere, eztabaida bizia dago gaur egun gai horren inguruan, elkarrekin lo egitearen praktika bularreko haurraren bat-bateko heriotza-arriskuari lotu zaiolako, nahiz eta berau ez aholkatzeko nahikoa ebidentzia ez izan. Hori dela eta, profesional sanitarioen lana behar du izan gurasoei egungo ezagutzaren egoeraren berri ematea, eta elkarrekin modu seguruan lo egiteko eman behar diren baldintzen berri ere ematea. Gainera, praktika noiz saihestu ere jakinarazi beharko zaie, erabaki informatu bat hartu ahal izateko.

Onurak

Ohe berean modu seguruan lo egiteak onurak dakartza bai amarentzat eta bai haurrarentzat:

• Eskatu ahalako edoskitzea errazten du, eta edoskitzearen prebalentzia areagotzen.

• Amak lehenago nabaritzen ditu haurtxoaren gose-seinaleak, negarrez hasi baino lehen.

• Ama-umeen loaldien sinkronizazio hobea izaten da.

• Haurraren erregulazio termiko hobea.

• Haurrak gutxiagotan egiten du negar.

• Gurasoen eta haurraren arteko lotura indartzen da.

ERANSKINAK


85

Arriskuak

• Bularreko haurra itotzeko arriskua areagotzen da.

• Nahiz eta ikerketa batzuek bularreko haurraren bat-bateko heriotza-arriskuaren areagotzearekin lotu duten, ez da horrelakorik frogatu bularreko haurretan modu seguruan egiten bada.

Elkarrekin seguru lo egiteko gomendioak

Modu arduratsuan egin beharko da, honako gomendioak kontuan hartuta:

• Bi gurasoen artean adostu beharko da, bai batek eta bai besteak jakin dezaten haurrak ohean lo egiten duela.

• Ohea gurasoekin bakarrik partekatuko da, eta ez beste seme-alabekin.

• Koltxoiak irmoa eta laua izan beharko du.

• Ez erabili ohea gehiegi berotuko duen tapaki edo edredoirik, eta ezta beste burko, kuxin edo peluxerik.

• Logelako tenperaturak 18-22 ºC artean egon beharko du.

• Ez jarri arropa gehiegi haurrari, eta ez bildu edo estali ez aurpegia ez burua.

• Haurrak ahoz gora etzanda egon beharko du, eta amak, albora eztanda, haurrari begira, haurrak burkoarekin kontakturik izan gabe.

• Etxeko animaliek ez dute oherik partekatu behar haurrarekin.

• Behar bezala egiaztatu haurrak ez duela ohetik erori edo zuloren batean harrapatuta gelditzeko arriskurik (ohearen eta hormaren artean, esaterako).

• Ez utzi haurra bakarrik ohe gainean edo barruan, haur txikienak ere posizio arriskutsuetan jar daitezkeelako.

Ohe berean lo egitea gomendatzen ez den egoerak

• Gurasoetako bat erretzailea bada. Tabakoak areagotu egiten du bularreko haurraren bat-bateko heriotza-arriskua.

ERANSKINAK

86

• Gurasoetako batek alkohola, drogaren bat edo sendagairen bat hartu badu, arreta-gaitasuna, loa edo kontzientzia-maila gutxiagotu egiten direlako.

• Gurasoetako batek erantzun maila gutxiagotzen duen gaixotasunen bat badauka (diabetesa, epilepsia ezegonkorra).

• Gurasoek obesitatea badute.

• Gurasoak muturreko nekea badute, lo sakon badaude, edo bietako batek sukarra badauka.

• Ez lo egin elkarrekin sofa, besaulki, ur- edo aire-koltxoietan, edo ohea ez den beste inon.

• Epe aurreko haurren kasuan edo jaiotzean pisu gutxi izan dutenen kasuan.

• Formulako esnea hartzen duten jaioberrien kasuan.

• Haurrak sukarra badu.

Bularreko haurraren bat-bateko heriotza-arrisku handiagoa ikusi da 3 hilabete baino gutxiagokoetan.

ERANSKINAK


87

Adierazleak


89

Amagandiko edoskitzearen adierazleakAdierazleak urtero kalkulatuko ditu ospitaleak eta Lehen Mailako Arretako Unitateak.

1. Amagandiko edoskitze esklusiboaren prebalentzia ospitaleko egonaldian

Definizioa: Ospitaleko egonaldi guztian amagandiko edoskitze esklusiboa izandako jaioberrien portzentajea urtean.

Kalkulua:

Ama-esnea jaso duten jaioberrien kopurua ken ospitaleko egonaldian formulako esnea jaso duten jaioberrien kopurua x 100

Ospitalean bizirik dauden jaioberrien kopurua

2. Amagandiko edoskitzearen prebalentzia ospitaleko egonaldian

Definizioa: Ospitaleko egonaldi osoan amagandiko edoskitzearen bidez (esklusiboa + mistoa) elikatu diren jaioberrien portzentajea urtean.

Kalkulua:

Ospitaleko egonaldian ama-esnea jaso duten jaioberrien kopurua x 100

Ospitalean bizirik dauden jaioberrien kopurua

ADIERAZLEAK

90

3. Amagandiko edoskitze esklusiboaren prebalentzia jaio eta lehenengo hilabetean

Definizioa: Hilabete bete baino lehenagoko 24 orduetan amagandiko edoskitze esklusiboa izan duten bularreko haurren urteko portzentajea.

(Hilabeteko azterketan jasotzen den datua)

Kalkulua:

Hilabete bete baino lehenagoko 24 orduetan amagandiko edoskitze esklusiboa izan duten bularreko haurren kopurua x 100

Lehen Mailako Arretako Unitatean aztertutako haur guztiak hilabeteko azterketan

4. Amagandiko edoskitzearen prebalentzia jaio eta lehenengo hilabetea betetzean

Definizioa: Hilabete bete baino lehenagoko 24 orduetan amagandiko edoskitzea jaso zuten bularreko haurren urteko portzentajea.

(Hilabeteko azterketan jasotzen den datua)

Kalkulua:

Hilabete bete baino lehenagoko 24 orduetan amagandiko edoskitze esklusiboa izan duten bularreko haurren kopurua + amagandiko

edoskitze mistoa izan duten bularreko haurren kopurua x 100

Lehen Mailako Arretako Unitatean aztertutako haur guztiak hilabeteko azterketan

5. Amagandiko edoskitze esklusiboaren prebalentzia bizitzako lehen 6 hilabeteetan

Definizioa: 6 hilabeteak bete baino lehenagoko 24 orduetan berariazko amagandiko edoskitzea izan duten bularreko haurren urteko portzentajea.

(6 hilabeteko azterketan jasotzen den datua)

Kalkulua:

Bizitzako lehen 6 hilabeteak bete baino lehenagoko 24 orduetan amagandiko edoskitze esklusiboa izan duten bularreko haurren kopurua x 100

Lehen Mailako Arretako Unitatean aztertutako haur guztiak 6 hilabeteko azterketan

ADIERAZLEAK


91

6. Amagandiko edoskitzearen prebalentzia bizitzako lehen 6 hilabeteetan

Definizioa: 6 hilabeteak bete baino lehenagoko 24 orduetan amagandiko edoskitzea jaso zuten bularreko haurren urteko portzentajea.

(6 hilabeteko azterketan jasotzen den datua)

Kalkulua:

Bizitzako lehen 6 hilabeteak bete baino lehenagoko 24 orduetan amagandiko edoskitze esklusiboa izan duten bularreko haurren kopurua + amagandiko edoskitzea nagusiki izan duten haurren kopurua + amagandiko edoskitze

mistoa izan duten bularreko haurren kopurua x 100

Lehen Mailako Arretako Unitatean aztertutako haur guztiak 6 hilabeteko azterketan

7. Amagandiko edoskitzearen prebalentzia bizitzako lehen urtean

Definizioa: Urtea bete baino lehenagoko 24 orduetan amaren esnea jaso duten bularreko haurren urteko portzentajea.

(Urteko azterketan jasotzen den datua)

Kalkulua:

Urtea bete baino lehenagoko 24 orduetan ama-esnea jaso duten haurren kopurua x 100

Lehen Mailako Arretako Unitatean aztertutako haur guztiak bizitzako lehen urteko azterketan

8. Amagandiko edoskitzearen prebalentzia bi urteetara

Definizioa: 2 urteak bete baino lehenagoko 24 orduetan amaren esnea hartu duten bularreko haurren urteko portzentajea.

(2 urteko azterketan jasotzen den datua)

Kalkulua:

2 urteak bete baino lehenagoko 24 orduetan ama-esnea jaso duten haurren kopurua x 100

Lehen Mailako Arretako Unitatean aztertutako haur guztiak 2 urteko azterketan

ADIERAZLEAK

92

ALDAGAIA DEFINIZIOA

ELIKADURA OSAGARRIA Bularreko haurraren elikaduran elikagai solido, erdisolidoak eta likidoak sartzea. Haurrentzako formulako esnea barne.

AMAGANDIKO EDOSKITZEA Bularreko haurrak ama-esnea eta beste elikagai edo edari batzuk hartzen ditu, formulako esnea barne.

AMAGANDIKO EDOSKITZE OSOA Amagandiko edoskitze esklusiboa + amagandiko edoskitzea nagusiki

AMAGANDIKO EDOSKITZE ESKLUSIBOA Bularreko haurrak ama-esnea bakarrik hartzen du, zuzenean edo bularretik aterata. Medikuak agindutako sendagaiak hartu ahal izan ditu.

AMAGANDIKO EDOSKITZEA NAGUSIKI Bularreko haurrak ama-esnea jasotzen du, zuzenean edo aterata, eta baita ura edo urarekin egindako infusioak, sendagaiak, seruma, eta edari erritualak, aldizka. Ez du beste elikagairik hartu purean edo modu solidoan, eta ezta giza jatorrikoa ez den esnerik.

EDOSKITZE MISTOA Bularreko haurrak ama-esnea eta haurrentzako formula hartzen ditu.

LABURDURA ESANAHIA

LMAU Lehen Mailako Arretako Unitatea

ADIERAZLEAK


93

Laburdurak


95

AEP Espainiako Pediatria Elkartea

HTLV T zelulen giza leuzemiaren birusaren infekzioa

LSD Azido lisergikoaren dietilamida Droga erdisintetikoa

KAM Kanguru-ama metodoa

ESI Erakunde sanitario integratua

APL Alderantzizko presio leungarria

PVC Polibinil kloruroa

TB Tuberkulosia

AHB A hepatitisaren birusa

BHB B hepatitisaren birusa

CHB C hepatitisaren birusa

GIB Giza immunoeskasiaren birusa

Laburdurak

LABURDURAK

97

Bibliografia


99

• Academy of Breastfeeding Medicine Protocol Committee: ABM clinical protocol #3: hospital guidelines for the use of supplementary feedings in the healthy term breastfed neonate, revised 2009» in Breastfeed Med 2009 Sep; 4(3):175-182. 10.1089/bfm.2009.9991 [doi]. Hemen eskuragarri: http://online.liebertpub.com/doi/pdfplus/10.1089/bfm.2009.9991.

• Amitay EL, Keinan-Boker L: Breastfeeding and Childhood Leukemia Incidence: A Meta-analysis and Systematic Review. JAMA Pediatr 2015 Jun;169(6):e151025. 10.1001/jamapediatrics.2015.1025 [doi]. Hemen eskuragarri: http://archpedi.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=2299705.

• Osasunaren Mundu Erakundea: «Amaren esnearen ordezkoak komertzializatzeko nazioarteko kodea», 1981. Kontsulta: 2015eko maiatzaren 9an. Hemen eskuragarri: http://www.ihan.es/cd/documentos/Codigo.pdf.

• Becker GE, Smith HA, Cooney F: Methods of milk expression for lactating women. Cochrane Database Syst Rev 2016 Sep 29;9:CD006170. 10.1002/14651858.CD006170.pub5 [doi]. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/14651858.CD006170.pub5/pdf/standard

• Bergman NJ: The neuroscience of birth - and the case for Zero Separation. Curationis 2014 Nov 28;37(2):1-4 . 10.4102/curationis.v37i2.1440 [doi].

• Bergman NJ: Neonatal stomach volume and physiology suggest feeding at 1-h intervals. Acta Paediatr 2013 Aug;102(8):773-777. 10.1111/apa.12291 [doi]. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/apa.12291/epdf.

• Blair P, Inch S: The health profesional`s guide to: “Caring for your baby al night”. Kontsulta-data: 27 de septiembre de 2016. Hemen eskuragarri: http://www.unicef.org.uk/Documents/Baby_Friendly/Leaflets/HPs_Guide_to_Coping_At_Night_Final.pdf.

• Blair PS, Sidebotham P, Pease A, Fleming PJ: Bed-sharing in the absence of hazardous circumstances: is there a risk of sudden infant death syndrome? An analysis from two case-control studies conducted in the UK. PLoS One 2014 Sep 19;9(9):e107799. 10.1371/journal.pone.0107799 [doi]. Hemen eskuragarri: http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0107799.

Bibliografia

BIBLIOGRAFIA

100

• Brimdyr K, Cadwell K, Widstrom AM, Svensson K, Neumann M, Hart EA, et al: The Association Between Common Labor Drugs and Suckling When Skin-to-Skin During the First Hour After Birth. Birth 2015 Oct 13. 10.1111/birt.12186 [doi]. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/birt.12186/full.

• Brown A, Arnott B: Breastfeeding duration and early parenting behaviour: The importance of an infant-led, responsive style. PLoS ONE 2014;9(2). 10.1371/journal.pone.0083893. Hemen eskuragarri: http://www.scopus.com/inward/record.url?eid=2-s2.0-84895760566&partnerID=40&md5=81fc300143e0a6a3294668be29e53e22;.

• Christensson K, Siles C, Moreno L, Belaustequi A, De La Fuente P, Lagercrantz H, et al: Temperature, metabolic adaptation and crying in healthy full-term newborns cared for skin-to-skin or in a cot. Acta Paediatr 1992 Jun-Jul; 81(6-7):488-493.

• Colson SD, Meek JH, Hawdon JM: Optimal positions for the release of primitive neonatal reflexes stimulating breastfeeding. Early Hum Dev 2008 Jul;84(7):441-449. 10.1016/j.earlhumdev.2007.12.003 [doi]. Hemen eskuragarri: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0378378207002423.

• Espainiako Pediatria Elkarteko amagandiko edoskitzearen batzordea: elkarrekin lo egitea, bularreko haurraren bat-bateko heriotza eta amagandiko edoskitzea. Egungo kontsentsu-gomendioak, 2014. Kontsulta-data: 2016ko irailak 25. Hemen eskuragarri: http://www.aeped.es/comite-lactancia-materna/documentos/colecho-sindrome-muerte-subita-lactancia-materna-consenso.

• Cotterman KJ: Reverse pressure softening: a simple tool to prepare areola for easier latching during engorgement. J Hum Lact 2004 May; 20 (2):227-237 . 10.1177/0890334404264224 [doi].

• Crepinsek MA, Crowe L, Michener K, Smart NA: Interventions for preventing mastitis after childbirth. Cochrane Database Syst Rev 2012 Oct 17;10:CD007239. 10.1002/14651858.CD007239.pub3 [doi]. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/14651858.CD007239.pub3/epdf.

• Dani C, Cecchi A, Commare A, Rapisardi G, Breschi R, Pratesi S: Behavior of the Newborn during Skin-to-Skin. J Hum Lact 2015 Jan 22. 0890334414566238 [pii].

• Davanzo R, Cannioto Z, Ronfani L, Monasta L, Demarini S: Breastfeeding and Neonatal Weight Loss in Healthy Term Infants. Journal of Human Lactation 2013 February 01;29(1):45-53 . 10.1177/0890334412444005.

• De Alba Romero C, Aler I, Olza I: Maternidad y Salud: Ciencia, Conciencia y Experiencia. Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioa, Madril, 2012. Hemen eskuratu daiteke: http://www.msssi.gob.es/organizacion/sns/planCalidadSNS/pdf/maternidadSaludCiencia.pdf.

BIBLIOGRAFIA


101

• De Alba-Romero C, Camaño-Gutiérrez I, López-Hernández P, de Castro-Fernández J, Barbero-Casado P, Salcedo-Vázquez ML, et al: Postcesarean Section Skin-to-Skin Contact of Mother and Child. Journal of Human Lactation 2014 August 01;30(3):283-286 . 10.1177/0890334414535506.

• Delgado S, García-Garrote F, Padilla B, Rodríguez Gómez JM, Romero B: Diagnóstico microbiológico de la infección bacteriana asociada al parto y al puerperio. 54. Padilla B (coordinadora). Procedimientos en microbiología clínica. Cercenado Mansilla E, Cantón Moreno R (editoreak). Gaixotasun Infekziosoen eta Mikrobiologia Klinikoaren Espainiako Elkartea (SEIMC), 2015. Hemen eskuragarri: http://www.seimc.org/contenidos/documentoscientificos/procedimientosmicrobiologia/seimc-procedimientomicrobiologia54.pdf.

• Dennis CL, Jackson K, Watson J: Interventions for treating painful nipples among breastfeeding women. Cochrane Database Syst Rev 2014 Dec 15;12:CD007366. 10.1002/14651858.CD007366.pub2 [doi]. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/14651858.CD007366.pub2/full.

• Eusko Jaurlaritzako Osasun Saila. 147/2015 Dekretua, uztailaren 21ekoa, Euskadiko osasun-sisteman pertsonen Eskubideei eta Betebeharrei buruzko Adierazpena onartzen duena. 2015. Hemen eskuragarri: http://www.lehendakaritza.ejgv.euskadi.eus/r48-bopv2/es/bopv2/datos/2015/08/1503424a.pdf.

• Eusko Jaurlaritzako Osasun Saila. Euskadiko osasun politikak: Osasun Plana/ Políticas de salud para Euskadi 2013-2020. 2. argit. = 2ª ed., Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia = Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco, 2014. 132. or. Hemen eskuragarri: http://www.osakidetza.euskadi.eus/contenidos/informacion/publicaciones_informes_estudio/es_pub/adjuntos/plan_salud_2013_2020.pdf.

• Dumas L, Lepage M, Bystrova K, Matthiesen AS, Welles-Nystrom B, Widstrom AM: Influence of skin-to-skin contact and rooming-in on early mother-infant interaction: a randomized controlled trial. Clin Nurs Res 2013 Aug; 22(3):310-336. 10.1177/1054773812468316 [doi].

• Europako Batzordea: «EU Project on Promotion of Breastfeeding in Europe: Protection, promotion and support of breastfeeding in Europe: a blueprint for action (revised)», Directorate Public Health and Risk Assessment, Luxenburgo, 2008. Hemen eskura daiteke: http://www.aeped.es/sites/default/files/6-newblueprintprinter.pdf.

• European Commission, Karolinska Institutet, Institute for Child Health IRCCS Burlo Garofolo, WHO Collaborative Centre for Maternal and Child Health: Alimentación de los lactantes y de los niños pequeños: normas recomendadas por la Unión Europea, EB, 2006. Hemen eskuragarri: www.ihan.es/publicaciones/libros_manuales/Alimentaciónlactantes_Normas20recomendadasUE.pdf.

BIBLIOGRAFIA

102

• Evans A, Marinelli KA, Taylor JS, Academy of Breastfeeding Medicine: ABM clinical protocol #2: Guidelines for hospital discharge of the breastfeeding term newborn and mother: “The going home protocol,” revised 2014. Breastfeed Med 2014 Jan-Feb;9(1):3-8. 10.1089/bfm.2014.9996 [doi]. Hemen eskuragarri: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3903163/.

• Fleming P, Pease A, Blair P: Bed-sharing and unexpected infant deaths: what is the relationship? Paediatr Respir Rev 2015 Jan; 16(1):62-67. 10.1016/j.prrv.2014.10.008 [doi]. Hemen eskuragarri: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1526054214001328.

• Gagnon AJ, Sandall J: Individual or group antenatal education for childbirth or parenthood, or both. Cochrane Database Syst Rev 2007 Jul 18;(3)(3):CD002869. 10.1002/14651858.CD002869.pub2 [doi]. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/14651858.CD002869.pub2/full.

• González C: Manual práctico de lactancia materna. 3. edizioa, ACPAM, Bartzelona, 2016.

• Erditze normala artatzeko praktika klinikoko lantaldea: Erditze normala artatzeko praktika klinikoko gida, Gasteiz, Euskal Autonomia Erkidegoko Osasun Teknologien Ebaluaziorako Agentzia (OSTEBA), Galiziako Teknologia Sanitarioen Ebaluazio Agentzia, 2010, 316. or. Hemen eskuragarri: http://www.guiasalud.es/GPC/GPC_472_Parto_Normal_Osteba_compl.pdf.

• Amagandiko edoskitzeari buruzko Praktika Klinikoko Gidaren lantaldea: Amagandiko edoskitzeari buruzko praktika klinikoko gida. Osasun Sistema Nazionaleko praktika klinikoko gidak, Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioa; Euskal Autonomia Erkidegoko Osasun Teknologien Ebaluaziorako Agentzia-OSTEBA, 2017. Hemen eskuragarri: http://www.ogasun.ejgv.euskadi.eus/r51-catpub/es/k75aWebPublicacionesWar/k75aObtenerPublicacionDigitalServlet?R01HNoPortal=true&N_LIBR=051983&N_EDIC=0001&C_IDIOM=es&FORMATO=.pdf.

• Gutiérrez de Terán Moreno, G: Factores fisiológicos y sociales que influyen en el éxito de la lactancia materna, doktore-tesi argitaratu gabea, Euskal Herriko Unibertsitatea, Leioa, 2016.

• Haroon S, Das JK, Salam RA, Imdad A, Bhutta ZA: Breastfeeding promotion interventions and breastfeeding practices: a systematic review. BMC Public Health 2013;13 Suppl 3:S20-2458-13-S3-S20. Epub 2013 Sep 17. 10.1186/1471-2458-13-S3-S20 [doi]. Hemen eskuragarri: http://bmcpublichealth.biomedcentral.com/articles/10.1186/1471-2458-13-S3-S20.

• Herlenius E, Kuhn P: Sudden unexpected postnatal collapse of newborn infants: a review of cases, definitions, risks, and preventive measures. Transl Stroke Res 2013 Apr;4(2):236-247. 10.1007/s12975-013-0255-4 [doi]. Hemen eskuragarri: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3599160/.

BIBLIOGRAFIA


103

• Hernández Aguilar MT, González Lombide E, Bustinduy Bascarán A, Arana Cañedo-Argüelles C, Martínez-Herrera Merino B, Blanco del Val A et al: Centros de Salud IHAN (Iniciativa de Humanización de la Atención al Nacimiento y la Lactancia): Una garantía de calidad. Rev Pediatr Aten Primaria [Internet] 2009; 11(43):513-529. Hemen eskuragarri: http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1139-76322009000400012&lng=es.

• Holmes AV, McLeod AY, Bunik M: ABM Clinical Protocol #5: Peripartum breastfeeding management for the healthy mother and infant at term, revision 2013. Breastfeed Med 2013 Dec; 8(6):469-473. 10.1089/bfm.2013.9979 [doi]. Hemen eskuragarri: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3868283/.

• Horta BL, Bahl R, Martines J, Victoria GC: Evidence on the long-term effects of breastfeeding: systematic review and meta-analyses. Osasunaren Mundu Erakundea, Geneva, 2007. Hemen eskuragarri: http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/43623/1/9789241595230_eng.pdf.

• IHAN: Pasos para ser IHAN centros de salud. 7 pasos en centros de salud. Kontsulta-data: 2014ko urriak 12. Hemen eskuragarri: https://www.ihan.es/que-es-ihan/pasos/pasos-para-ser-ihan-centros-de-salud/.

• IHAN Espainia, UNICEF: «Cuestionario de autoevaluación de los hospitales IHAN España 2015». Kontsulta-data: 2016ko irailak 25. Hemen eskuragarri: https://www.ihan.es/centros-sanitarios/como-ser-hospital-ihan/.

• International Confederation of Midwives: Lactancia materna. Declaración de postura. 2011. Kontsulta-data: 2014ko martxoak 5. Hemen eskuragarri: http://www.internationalmidwives.org/assets/uploads/documents/Position%20Statements%20-%20Spanish/PS2011_004%20SPA%20Lactancia%20Materna.pdf.

• International Lactation Consultant Asociation. Clinical guidelines for the establishment of exclusive breastfeeding. 2005. Hemen eskuragarri: http://www.breastcrawl.org/pdf/ilca-clinical-guidelines-2005.pdf.

• Kramer MS, Chalmers B, Hodnett ED, Sevkovskaya Z, Dzikovich I, Shapiro S, et al: Promotion of Breastfeeding Intervention Trial (PROBIT): a randomized trial in the Republic of Belarus. JAMA 2001 Jan 24-31;285(4):413-420. joc00933 [pii]. Hemen eskuragarri: http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=193490.

• Kramer MS, Kakuma R: Optimal duration of exclusive breastfeeding. Cochrane Database Syst Rev 2012 Aug 15; 8:CD003517. 10.1002/14651858.CD003517.pub2 [doi]. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/14651858.CD003517.pub2/full.

BIBLIOGRAFIA

104

• Lawrence RA; Lawrence RM: Breastfeeding: a guide for medical profession. 8. edizioa, Elsevier, 2015

• New Zealand College of Midwives. Consensus Statements Breastfeeding. 2016. Kontsulta-data: 2016ko irailak 25. Hemen eskuragarri: https://www.midwife.org.nz/pdf/Consensus%20Statements/Consensus%20Statement%20Breastfeeding.pdf.

• NICE Guidance: Postnatal care up to 8 weeks after birth. Clinical guideline [CG37]. 2015. Kontsulta-data: 2016ko irailak 26. Hemen eskuragarri: https://www.nice.org.uk/guidance/cg37/chapter/1-recommendations#maintaining-infant-health.

• Osasunaren Mundu Erakundea: «Cómo preparar biberones de alimento para lactantes en casa, 2007». Kontsulta-data: 2016ko irailak 26. Hemen eskuragarri: http://www.who.int/foodsafety/publications/micro/PIF_Bottle_sp.pdf.

• Osasunaren Mundu Erakundea/UNICEF: «Indicadores para evaluar las prácticas de alimentación del lactante y del niño pequeño. Parte I. Definiciones. Conclusiones de la reunión de consenso llevada a cabo del 6 al 8 de noviembre de 2007 en Washington DC, EE.UU», OME, Frantzia, 2009. Hemen eskuragarri: http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44156/1/9789243596662_spa.pdf.

• Osasunaren Mundu Erakundea/UNICEF: «Razones médicas aceptables para la alimentación con sucedáneos de la leche materna, 2009». Kontsulta-data: 2016ko irailak 25. Hemen eskuragarri: http://www.who.int/maternal_child_adolescent/documents/WHO_FCH_CAH_09.01/es/.

• Osasunaren Mundu ErakundeA/UNICEF: «Protección, promoción y apoyo de la lactancia natural: La función especial de los servicios de maternidad. Declaración conjunta de la OMS/UNICEF» [Internet], 1989. Hemen eskuragarri: http://www.who.int/nutrition/publications/gs_infant_feeding_text_spa.pdf.

• Osasunaren Mundu Erakundea/UNICEF: «Implementation guidance: protecting, promoting and supporting breastfeeding in facilities providing maternity and newborn services – the revised Baby-friendly Hospital Initiative», OME, Geneva, 2018. Lizentzia: CC BY-NC-SA 3.0 IGO. http://www.who.int/nutrition/publications/infantfeeding/bfhi-implementation-2018.pdf

• Pallas Alonso CR, Rodriguez Lopez J, Neonatologiako Espainiako Sozietateko Estandarren Batzordea: «Consideraciones en relación con la seguridad del contacto precoz piel con piel tras el parto» in An Pediatr (Bartz) 2014 Apr;80(4):203-205. 10.1016/j.anpedi.2014.02.006 [doi]. Hemen eskuragarri: http://www.analesdepediatria.org/es/linkresolver/consideraciones-relacion-con-seguridad-del/S1695403314000848/.

BIBLIOGRAFIA


105

• Perinatal Services BC: «Breastfeeding healthy term infants. Health promotion guideline, 2013». Kontsulta-data: 2016ko irailak 26. Hemen eskuragarri: http://www.perinatalservicesbc.ca/Documents/Guidelines-Standards/HealthPromotion/BreastfeedingHealthyTermInfantGuideline.pdf.

• Philipp BL: «Academy of Breastfeeding Medicine Protocol Committee. ABM Clinical Protocol #7: Model Breastfeeding Policy (Revision 2010)» in Breastfeed Med 2010 Aug; 5(4):173-177. 10.1089/bfm.2010.9986 [doi]. Hemen eskuragarri: http://online.liebertpub.com/doi/pdf/10.1089/bfm.2010.9986.

• Porter RH: The biological significance of skin-to-skin contact and maternal odours. Acta Paediatr 2004 Dec; 93(12):1560-1562. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1651-2227.2004.tb00843.x/epdf.

• Pound CM, Unger SL: The Baby-Friendly Initiative: Protecting, promoting and supporting breastfeeding. 2012. 2015eko eguneratzea. Kontsulta-data: 2016ko ekainak 17. Hemen eskuragarri: http://www.cps.ca/documents/position/baby-friendly-initiative-breastfeeding.

• Redondo D, Fraile P, Segura R, Villena G, Rodriguez Z, Bois P, et al: Abordaje de las dificultades mas frecuentes en lactancia materna. Evidencia científica FAME. Esmon Publicidad SA, Bartzelona, 2016. Hemen eskuragarri: http://www.federacion-matronas.org/noticias/i/19957/70/abordaje-de-las-dificultades-mas-frecuentes-en-lactancia-materna.

• Rodríguez-Alarcón J, Asla I, Fernández-Llebrez L, Pérez A, Uría C, Osuna C: Episodios aparentemente letales en las primeras dos horas de vida durante el contacto piel con piel. Incidencia y factores de riesgo. Prog Obstet Ginecol 2010; 54:55-9. 10.1016/j.pog.2010.10.005. Hemen eskuragarri: http://www.elsevier.es/es-revista-progresos-obstetricia-ginecologia-151-articulo-episodios-aparentemente-letales-las-primeras-S0304501310004383.

• Rosenblatt JS: Psychobiology of maternal behavior: contribution to the clinical understanding of maternal behavior among humans. Acta Paediatr Suppl 1994 Jun; 397:3-8.

• Royal Brisbane and women´s hospital. Baby feeding cues (signs). 2015. Kontsulta-data: 2016ko irailak 25. Hemen eskuragarri: https://www.health.qld.gov.au/rbwh/docs/maternity/feeding-cues-term.pdf.

• Sánchez Luna M, Pallás Alonso CR, Mussons FB, Urcelay IE, Conde JR, Narbona E, et al: Recomendaciones para el cuidado y atención del recién nacido sano en el parto y en las primeras horas después del nacimiento. An Pediatr (Barc) 2009 Oct; 71(4):349-361. 10.1016/j.anpedi.2009.07.012 [doi]. Hemen eskuragarri: http://www.analesdepediatria.org/es/linkresolver/recomendaciones-el-cuidado-atencion-del/S1695403309004378/.

BIBLIOGRAFIA

106

• Skugarevsky O, Wade KH, Richmond RC, Martin RM, Tilling K, Patel R, et al: Effects of promoting longer-term and exclusive breastfeeding on childhood eating attitudes: a cluster-randomized trial. Int J Epidemiol 2014 Aug;43(4):1263-1271. 10.1093/ije/dyu072 [doi]. Hemen eskuragarri: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4121559/.

• Smith HA, Becker GE: Early additional food and fluids for healthy breastfed full-term infants. Cochrane Database Syst Rev 2016 Aug 30;(8):CD006462. doi(8):CD006462. 10.1002/14651858.CD006462.pub4 [doi]. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/14651858.CD006462.pub4/full.

• The Coalition for Improving Maternity Services. Step 10: Strives to Achieve the WHO/UNICEF Ten Steps of the Baby-Friendly Hospital Initiative to Promote Successful Breastfeeding. J Perinat Educ 2007 Winter; 16 Suppl 1:79S-80S. 10.1624/105812407X173227 [doi]. Hemen eskuragarri: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2409135/.

• Thorley V: The Tenth Step of the BFHI: What midwives need to know about optimal support for mothers, post-discharge. Midwifery 2015 Jun 15. S0266-6138(15)00186-2 [pii]. Hemen eskuragarri: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0266613815001862.

• Thulier D. Weighing the Facts: A Systematic Review of Expected Patterns of Weight Loss in Full-Term, Breastfed Infants. J Hum Lact 2015 Aug 7. 0890334415597681 [pii].

• U.S. Preventive Services. Breastfeeding: Counseling. 2008. Kontsulta-data: 2014ko urriak 15. Hemen eskuragarri: http://www.uspreventiveservicestaskforce.org/Page/Document/UpdateSummaryFinal/breastfeeding-counseling.

• UNICEF UK. A guide to bottle feeding. 2015. Kontsulta-data: 2016ko irailak 27. Hemen eskuragarri: http://www.unicef.org.uk/Documents/Baby_Friendly/Leaflets/start4life_guide_to_bottle_%20feeding.pdf.

• ZENBAITEN ARTEAN: «La primera serie The Lancet sobre lactancia materna», Lancet, 2016. Hemen eskuragarri: http://www.incap.org.gt/index.php/es/publicaciones/publicaciones-conjuntas-con-otras-instituciones/doc_view/782-the-lancet-serie-sobre-lactancia-materna-2016-espanol.

• ZENBAITEN ARTEAN: «Impact of Breastfeeding on Maternal and Child Health» in Acta Paeditr 2015 Diciembre 2015; Volume 104, Issue Supplement S467:134. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/apa.2015.104.issue-S467/issuetoc.

BIBLIOGRAFIA


107

• Widstrom AM, Lilja G, Aaltomaa-Michalias P, Dahllof A, Lintula M, Nissen E: Newborn behaviour to locate the breast when skin-to-skin: a possible method for enabling early self-regulation. Acta Paediatr 2011 Jan; 100(1):79-85. 10.1111/j.1651-2227.2010.01983.x [doi]. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1651-2227.2010.01983.x/full.

• Winberg J: Mother and newborn baby: mutual regulation of physiology and behavior--a selective review. Dev Psychobiol 2005 Nov;47(3):217-229. 10.1002/dev.20094 [doi]. Hemen eskuragarri: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/dev.20094/epdf.

• Zanardo V, Straface G: The higher temperature in the areola supports the natural progression of the birth to breastfeeding continuum. PLoS One 2015 Mar 27; 10(3):e0118774. 10.1371/journal.pone.0118774 [doi]. Hemen eskuragarri: http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0118774.

BIBLIOGRAFIA

Jaioberriaren elikaduraaioberriaren elikadura 7 Justifikazioa Bularra emateko ohitura sustatzea da...

Documents

Transcript of Jaioberriaren elikaduraaioberriaren elikadura 7 Justifikazioa Bularra emateko ohitura sustatzea da...