Gurasoen prestakuntza, familia, eskola eta komunitatearen arteko harremanen esparruan

J.M. Maganto MateoI. Bartau Rojas

Hezkuntzarako Ikerkuntza eta Diagnosi-Metodoen sailaEuskal Herriko Unibertsitatea

GAKO-HITZAK: Familia. Hezkuntza-erakundeak. Gurasoen forma-kuntza. Eskola eta komunitatea.

Familia, eskola eta komunitatea dira haur eta gazteen sozializaziorakotestuinguru nagusiak. Testuinguru horiek ahalmena daukate haurren gara-pena eta heziketa bultzatu zein oztopatzeko. Ikuspegi sistemiko, ekologikoeta ebolutibotik familia batek hainbat hobeto beteko ditu bere zereginakzenbat eta beste heziketa sistema lagungarri batzuekin lotura ugariago etaaberasgarriagoak mantendu.

Gurasoen prestakuntza familia, eskola eta komunitatearen arteko lan-kidetza bultzatzeko gauza izan daitekeen estrategia bat da, baina estrate-gia horren eraginkortasuna ezberdina izango da erakunde sozial, politikoeta hezitzaileen arteko koordinazio eta kontsensu mailaren arabera. Horridagokionez, nahiz eta denborarekin gero eta interes gehiago dagoen lan-kidetzan jarduteko, errealitateak erakusten du ekintza horiek puntualakizaten direla eta, batzuetan, eragile dituzten pertsonen borondate edo eki-menaren emaitza baizik ez. Orobat ikusten da arazoak daudela programahoriek koordinatzeko eta, behin martxan jarri ondoren, bizirik manten-tzeko.

Lan honetan gurasoen prestakuntza hezkuntzaren kalitatea hobetzekoelementu gisa aurkezten da. Aurrena, gurasoen prestakuntzarako progra-men kontzeptu eta ezaugarriak aztertzen ditugu eta kontzeptu horren fun-tsezko oinarriak azaltzen. Bigarren zatian gai honetaz gaur egun garatzenari diren aztergaietariko batzuk jasotzen ditugu eta etorkizunean konpon-du beharreko arazo nagusiak aipatzen ditugu, egileen iritziz familiareneta erakunde hezitzaile eta sozialen aldetik erantzun bat hartzeko zaindaudenak.

69TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

1. KONTZEPTUAK MUGATUZ: GURASOEN PRESTAKUNTZA,GURASO IZATEKO HEZIKETA ALA GURASO ESKOLAK?

Literaturan esanahi bereko bi deitura aurkitzen dira, gurasoen presta-kuntza (parent education) eta guraso izateko heziketa (education about pa-renthood; parenthood education); kontzeptu biak sinonimotzat erabili dirabatzuetan eta bestetan aldiz adiera ezberdina ematen zaie kontzeptuarenhedadura eta interbentzioaren subjektuak ezberdinak direlako.

Gurasoen prestakuntza (parent education) deiturarekin ahalegin formalbat adierazten da gurasoen kontzientzia areagotu eta beren guraso gaitasun etakonpetentzien erabilpena indartzeko. Gurasoen prestakuntza «haurren hezike-taren zati bat da eta haurren garapena bultzatzeko metodo bat» (Cataldo,1991:17) gurasoen ezagupenak eta trebetasunak ugalduz haurrek euren garape-nean dituzten beharrizanei erantzuteko. Gurasoen heziketa «sentsibilizazio, he-ziketa, trebakuntza edo hezkuntza arloko gurasoen balore, jarrera eta praktikakargitzeko ariketa bat da» (Boutin eta Durning, 1997:24) eta bere baitan hartzendu «sentitzeko, imajinatzeko, ikertzeko, ikasteko eta ezagupen batzuk erabil-tzeko ahalmenak perfekzionatzera bideratutako garapen indibidualeko prozesubat» (Durning, (1995:39). Orobat definitu da honela: «gurasoek beren boron-datez onartzen duten ikasketa ekintza multzo bat helburutzat duena heziketaeredu egokiak hornitzea familia esparruan edota dagoeneko aplikatzen direnheziketa praktikak aldatu eta hobetzea haurretan onuragarriak irizten diren por-taerak indartzeko eta galgarriak irizten direnak ezabatzeko» (Vila, 1997a).Hortaz, gurasoek euren haurrak hezteko behar dituzten trebetasun eta gaitasu-nak garatzeko lana da gurasoen prestakuntza hitzez izendatzen dena.

Guraso izateko heziketa (parenthood education) zera da, «ahaleginprogramatu bat helburutzat duena haurren haziera eta heziketari buruzkoezagupenak, baieta familia sistemaren nahiz haurrak zaindu eta hezteko sis-temaren trebetasunak, aldatu edo hobetzea». Definizio hau ezberdina dagurasoetan zentratu diren beste batzuen aldean, hauek definiziotik kanpoutzi baitituzte bai haur/gazteak eta baita ere guraso ez izan arren haur zain-tzan inplikatuta dauden pertsonak, trebetasunetako prestakuntzaren ezauga-rria eta sistema gisa ulertutako familiaren dimentsioa falta zaienak. (Brock,Oertwein eta Coufal, 1993:88).

Mugatzea komeni den beste kontzeptu bat, arestian esandakoen ildotikdoana, Guraso Eskolak delakoa da. Izen herritarrago horrekin gurasoeiprestakuntza emateko ekintza jakin batzuk izendatzen dira, oinarrian hauxedirena: «denboraldi luze samar batean burutzen den gurasoendako arlo psi-kipedagogiko eta anbientaletako prestakuntza plan sistematiko bat» (Bru-net eta Negro, 1985a:21). Kontzeptu hori ikastetxeetatik eta ikastetxeetaneuretan martxan jarri diren prestakuntza taldeekin lotua dago, nahiz etahori ez den bere ezinbesteko ezaugarria (Brunet eta Negro, 1985a), posiblebaita beste komunitate gune batzuetatik antolatuak izatea. Guraso Eskolenezaugarri bereziak —eta hitzaldi isolatuetatik, informazioko hitzaldi zikloe-

70 TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

tatik edo Ikasleen Guraso Elkarteen bileretatik ezberdin egiten dituzte-nak—honako hauek dira: sistematizitatea, erregularitatea, egitura, denbora-ko jarraipena eta iraupen luzea.

Gurasoen prestakuntza, Gurasotzarako Hezkuntza alorraren barruankokatzen da, eta hau berriz Familia-Bizitzako Hezkuntza (Family LifeEducation) esparruko gune tematikoetariko bat da (Arcus eta Thomas,1993). Izaera prebentibo eta ebolutibo hain nabarmena daukan ikuspegihonek gizabanako eta familien ongizatea segurtatzea bilatzen du bizitzarenzikloan zehar ezagupenak eta familia-bizitza hobetuz eta gero eta hartzailegehiagotara zabalduz.

2. JUSTIFIKAZIOA ETA OINARRIZKO PRINTZIPIOAK

Gaur egun badira hainbat arrazoi eta adierazle gurasoen prestakuntzagauza beharrezkoa egiten dutenak eta arlo honetako programak justifika-tzen dituztenak. Hona hemen batzuk:

1. Gurasoek guraso lana egoki betetzeko daukaten desioak —batez erealdaketa handi eta ugariko garaietan— beharrezkoa egiten die eurenoinarrizko guraso zereginak berrikustea eta rol berriak asumitzea.(Brock, Oertwein eta Coufal, 1993).

2. Familiaren nuklearizazio prozesuak, komunitatearen higadura, rolenbereizketa eta espezializazioa, familia bateko belaunaldien artekourruntasun geografikoa eta etxetik kanpoko lanaren hazkundea(Harmin eta Brim, 1980:14).

3. Dibortzioaren hazkundea eta familia berrosatuak, haurrekiko abu-suak eta lazakeria, arazo emozionalak eta nerabe haurdunen haz-kunde nabarmena (Hicks eta Williams,1981).

4. Gurasoek duten ustea gogorragoa dela guraso izatea gaur egun garaibatean baino, haur eta nerabeen droga kontsumoak eragindako kez-ka, nerabeen arteko suizidio indizeak (Fine eta Henry, 1991).

5. Guraso bihurtzeak aldaketa handiak dakarzkio bakoitzari bere bizi-tzan zeren guraso rolari egokitzeko prozesu jarraitu bezain konple-xu bat baitakar (Cataldo, 1991), batez ere erantzukizun berriak da-kartzaten gurasotzaren fase ezberdinetan (Galinsky, 1981, aipatua inWapner, 1993).

6. Haurren eta gurasoen hezkuntza dugu tresna eskuragarriena eta era-ginkorrena nazioek beharrizanak estaltzeko duten ahalmena handi-tzeko / giza garapenaren nahikariak erdiesteko (Hobbs, Dokecki,Hoover-Dempsey, Moroney, Shayne eta Weeks,1984).

Gurasoen prestakuntzaren garapena eta bilakaera historikoari begiradabat emanez (Tavoillot, 1982) ikusten da gurasotzaren eta seme-alaben hezi-ketaren arteko harremana ez dela izan beti bakarrik gurasoen menekoa, bai-

71TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

zik eta —batez ere ikuspegi ekosistemikoaren eraginez— ingurumenareki-ko barne eta kanpo harreman sistema sare batean kokatzen dela. Gurasoenprestakuntza familia-eskola-komunitate harreman sarearen barruan ikusibehar da. Helburua hau da: heziketa ekintzak familia, eskola eta komunita-tearen artean koordinatzea elkarren lankidetzan arituz haur/gazteen garapeneta hezkuntzari laguntzeko. Prozesu horretan hezitzaileek rol edo zereginbikoitza dute: aldaketa eragile izatea eta maila ezberdinetako heziketa eragi-leen arteko harremanak bideratzea. Metodoak prebentiboak dira funtsean,baina aintzat hartzen dira zailtasunak eta ezberdintasunak, eta gurasoenprestakuntza programak haur/gazteen, familien, eskolen eta komunitatearenbeharrizanei erantzuteko bideratutako programa komunitario zabalago ba-tzuetan integratzen dira, kontuan izanik erakunde horiek programak garatze-ko dituzten inguruabarrak eta baliabideak.

Azpimarratu behar da gurasoen prestakuntzaren arloa sustatu eta garatubeharreko arlo bat izanik ere ez dela ahaztu behar eskola eta komunitatea-ren helburuekin koordinatu behar dela. Ez da hori lagundu behar den arlobakarra, beti aurkituko ditugu-eta heziketa formatu hori baliatzeko eta ho-rretan parte hartzeko arazoak dituzten guraso eta familiak.

Familia-Bizitzako Heziketako (Family Life Education) markoarenprintzipio orokorretan oinarriturik (Arcus eta Thomas, 1993), gure ustezhauexek dira gurasoen prestakuntzaren zutabeak praktikan:

1. Gurasoen prestakuntza prebentiboa da funtsean, baina zailtasuneierantzuten die

Prestakuntzaren helburua populazio jakin bateko familietako heziketapraktikak garatu eta hobetzea da, familiekin egiten diren beste interbentzioindibidualetan ez bezala (Pourtois, 1984). Hala ere, guraso izateko hezike-tak batez ere helburu prebentiboa eduki arren «prebentziorako ez eze kon-ponbideak emateko ere balio du, eta azken 10 urtean gurasoak, justizia epai-tegiak eta adimen osasuneko zentro komunitarioek uste dute guraso izatekoheziketa dela familiak gehienik kolpatzen dituzten arazo batzuk konpontze-ko bidea» (Brock, Oertwein eta Coufal, 1993). Prebentzio/konponbide izae-ra hori ez da ikusten bakarrik AEBetako testuinguruan, zeren gaur egungeure testuinguru sozio-kulturalean gurasoen prestakuntza gero eta sarriagoeskatzen-eskaintzen-bideratzen-agintzen-derrigortzen baita zenbait erakun-de komunitariotatik, hala nola Osasun Zentroetatik edo dibortzio prozesue-tan gurasoen aholkulari diren, edo bestela abusu kasuetan epai bidez gura-sotza klaseak hartzeko agintzen dituzten Justizia Epaitegietatik.

2. Muntaduna da bizitza-ziklo guztian zehar

Gurasoen prestakuntza garapenaren printzipioan finkatu behar da, Fa-miliaren Garapen Teorietan eta Familiako Bizitza Zikloaren ikuspegietako

72 TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

ekarpenetan oinarriturik. Familiako bizitza-zikloko etapetan badira aldake-ta identifikagarri ale batzuk adin biologikoari bakarrik lotuta ez daudenakbaizik eta aldagai sail baten interakzioaren emaitza direnak, dela biologi-koak, historikoak, psikologikoak, ingurunekoak, ekonomikoak, kulturalakedo sozialak. Epealdiak eta aldaketak aldagarriak dira eta oso ezberdinakizan daitezke pertsona eta kulturen arabera.

Programa batzuek zerikusia dute gizabanako eta familien garapen nor-matiboari lotutako alderdiekin (aita edo ama bihurtzearekin), adinarekin (ne-rabezaroa), edo gertakariekin (familiako kide bat galtzea), edo faktore horienarteko konbinazio batekin (aurreneko umea nerabezaroan izatea). Beste pro-grama batzuk garapen ez-normatiboan oinarritzen dira, hau da, zerikusiadute gizabanako edo familia guztiak ez baizik eta bakar batzuk ukitzen dituz-ten beharrizan berezi eta trantsizioekin (beharrizan bereziko haurren gurasoizatea, dibortzioa, familia berrosatuak, guraso nerabeen prestakuntza).

3. Familia, eskola eta komunitatearen beharrizanei erantzuten die

Une jakin batean dauden beharrizanak edota etorkizunean sor litezkee-nak dira gurasoen prestakuntza programen helburu, justifikazio eta estra-tegien oinarria. Gurasoen prestakuntza programak zenbat eta zuzenkiagolotuta egon gizabanako bakoitzaren, familiaren eta komunitatearen beha-rrizanekin, aukera gehiago dago programa horiek eraginkorrak izateko etalagungarriago suertatzeko gizabanakoaren zein familiaren ongizatearen-tzat. Guztiarekin ere, ikusten da badirela zailtasun batzuk bai beharrizanhoriek kontzeptualizatzeko eta bai horiek identifikatu eta ebaluatzeko.Hiru beharrizan mota bereizi daitezke:

a) Sentitutako beharrizanak, hots, gizabanakoek eta familiek eurekadierazten dituzten beharrizanak. Beharrizan hauek detektatzekoprozesuak baditu bere zailtasunak, esaterako nola sentitu ezagutzenez den zerbaiten beharra edo nola adierazi sentitzen den zerbait.

b) Beharrizan ebolutiboak, hots, gizabanako eta familia gehienek eurenbilakaera ebolutiboan zehar izan ohi dituzten beharrizanak (esaterako,mantarreko haur bat haztea, nerabezaroko aldaketa sexualak ondoeramatea edo jubilaziorako prestatzea). Orokorrean, era honetako be-harrizanak identifikatzeko, dagokion arloko literatura enpirikoari etafamilia bizitzako hezitzaileen esperientziari begiratzen zaio.

c) Beharrizan sozialak, hots, familien bizitzan eragina duten oraingonahiz geroko baldintza politiko, ekonomiko eta sozialetatik sortzendirenak (esaterako, etxebizitzako oinarrizko baldintzak, justizia so-ziala, eta abar).

Praktikan, beharrizanak detektatzeko zailtasun handiena da ez dagoelanahitaezko korrespondentziarik hiru beharrizan mota horien artean eta, be-raz, arazoak sortzen direla erabakitzeko zeintzuei eman lehentasuna.

73TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

4. Ikerketa-arlo multidiziplinarra da eta programak erakunde motaezberdinetatik eskaintzen dira

Printzipio honen bidez aitortzen da gurasoen prestakuntzarako erabil-tzen diren kontzeptuak, printzipioak eta metodologia hainbat diziplinazientifikotik heldu direla (ekonomia, zuzenbidea, medikuntza, filosofia,psikologia, gizarte lana, soziologia, hezkuntza eta abar).

Gurasoen prestakuntza programak hainbat erakunde hezitzaile eta so-zialetatik eskaintzen dira, baina hauek dira erakunde usaiakoenak:

a) Beren Ikasleen Guraso Elkarteen bidez eta Zuzendaritza eta irakaslee-kin koordinaturik gurasoen prestakuntza bultzatzen duten ikastetxeak.

b) Zerbitzu sozial eta komunitarioak, esaterako udaletako Gizarte On-gizate Batzordeak edo anbulatorioak.

c) Elizetako eta Familiendako Orientazio Zentroetako erlijio erakun-deak (Romero, 1998).

d) Familiendako orientazio zentro eta zerbitzu pribatuak.e) Berrikitan sortutako beste erakunde mota batzuk, hala nola lan es-

parrua eta GKEak.

Azpimarratuta dago nolako garrantzia daukan erakunde ezberdinen ar-teko lankidetzak bikoiztu ez egiteko familien beharrizanak identifikatzekoprozesua hobetzeko eta beharrizan horiei erantzuteko erabiltzen diren ba-liabideak. Ohartu da badaudela zailtasun batzuk erakundeen eskuduntzakzehaztu eta mugatzeko. Kezka horiek eta erakunde ezberdinen artekolehiak bidea zaildu dezakete gurasoen prestakuntza lankidetzan oinarrituta-ko ahalegin komunitario bat izan dadin.

5. Bizitza pertsonal, familiako eta sozialari aurre egiteko ahalmen sentipena(«empowderment») indartzera bideratutako ekintza funtsean hezitzailebat da

Gurasoen prestakuntza programen izaera hezitzaileak ez du esan nahi,batzuek uste zuten bezala, horien helburu nagusia ezagupenak transmititzeaedo estrategiak irakastea denik. Gaur egun bilatzen dena da gurasoek rol ak-tibo bat joka dezatela euren garapen pertsonaleko prozesuan, hobetu ditza-ten euren familia arteko bizitza modu konstruktiboan burutu eta egoki kon-trolatzeko behar dituzten gaitasun eta trebetasunak. Hortaz, helburua ez daezagupenen pilaketa hutsa, baizik eta «empower» delakoa (Peters,1967 aip.in Arcus eta Thomas, 1993). Empowerment delakoa gizarte eta komunitateesparruetan era askotako ekintzak burutzeko marko kontzeptual bat da.Fine-ren arabera (1991: 30.31), Rappaport (1981) eta Dunst-en (1985) lane-tan inspiratua dago, «autonomizazio» gisa kontzeptualizatzen da eta zeraadierazten du: «gizabanakoari autonomia emateko prozesua eta autonomiahori garatzeko burutzen den prozesua» (Boutin eta Durning, 1997: 245).

74 TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

Kontzeptuak «gizabanakoari erabaki argiak hartzeko eta bere bizitzaren kon-trola asumitzeko aukera emateko beharra adierazten du» (Boutin eta Dur-ning, 1997: 245). Heziketaren kontzeptu horretatik ezin parekatu daitezkeheziketa prozesua eta informazio horniketa hutsa, gertakarien bereganatzepasiboa edo trebetasunen garapen estua; aitzitik, horiez gain ikaslearen au-tonomia ere bultzatu behar da helarazi zaizkion ezagupenak erabil ditzan,erantzukizunez aukeratu eta arabera obratzeko.

Empowerment delakoa bi ustetan oinarritzen da (Marín eta Rodriguez,2001):

1) Gizakiaren bizitza determinatzen dituzten faktoreen gainean gizaba-nako batek dituen botere edo kontrol sentipenek bitartekaritza lan funtsez-koa jokatzen dute haren bizitzan. Printzipio hau psikologia kognitiboarenekarpenetan oinarritzen da, bai kontroleko konstrukto positiboei dagokie-nez (autoestimua, autoeraginkortasuna eta kontrolaren lokusa), eta bai kon-trolik ezakoei dagokienez (indefentsio ikasia).

2) Nolaz boterea modu ezberdinean banatuta dagoen gizarte taldeetan,uste izateko da gizabanakoen arazoen iturri nagusietariko bat ez dela per-tsona bera, baizik eta sistema edo egitura makrosozialak eurak.

Era berean, posible da empowerment hitzaz aditzea prozesu bat zeina-ren bitartez «botere gabeko» pertsona, erakunde edo taldeak:

1. Euren bizitzako testuinguruan diharduten botere dinamikak ezagu-tzera iristen diren.

2. Euren bizitzaren gaineko nolabaiteko kontrol bat iristeko gaitasuneta trebetasunak garatzen dituzten.

3. Kontrol hori besteen eskubideak kolpatu gabe baliatzen duten.4. Kontrola lortzeko identifikatzen den bere talde edo erreferentziazko ko-

munitateko beste kideen empowerment-a sostengatzen/indartzen duten.

Ideia hauek familia, eskola eta komunitatearen arteko harremanak uler-tzeko aplika daitezke. Ikusten dugunez, ikuspegi hau botere interpertsona-laren hazkuntza indibidualaz haratago doa. Empowderment prozesurakofuntsezkoa da gizaki eta taldeen gain dauden eragin politiko, ekonomiko etasozialak aitortzea. Botere dinamikei buruzko enfasi honek esan nahi duarazoak, euren biktimei baino gehiago, sistemei dagozkiela, baina era be-rean onartzen da arazoak konpontzeko berdin joka daitekeela pertsonengainean arituz nola gizarte sisteman aldaketak sartuz.

Ikuspegi horretatik gurasoen prestakuntzak helburu bikoitza dauka: gu-rasoen aldaketa pertsonala erraztea eta familia-bizitza hobetzeko aldaketasozialak bultzatzea.

6. Era askotako familia baloreak aintzat hartu eta errespetatzen ditu

Orokorrean, baloreak luzaz izan dira familia heziketako gai garrantzi-tsu eta batzuetan korapilatsu bat (Arcus eta Daniels, 1993 aipatua in Arcus

75TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

eta Thomas, 1993), beharrezkoa baita erabakitzea zein balore sartu progra-metan eta zein utzi kanpoan, nola uztartu hezitzaileen eta ikasleen baloreenarteko ezberdintasunak edo ikasleen euren arteko balore ezberdintasunak,edota baloreen heziketako zein ikuspegi den egokiena eta eraginkorrena.

Arlo honetan baloreek daukaten garrantzia era askotan aipatu da (Ar-cus eta Thomas, 1993:13): 1). Programetako helburuek, izatez, baloreeiburuzko baieztapenak baino ez dira; 2) programetan erabiltzen diren ikas-keta-esperientzia askotan baloreekin zerikusia duten ekintzak erabiltzendira, esaterako baloreei buruzko galdetegiak edota baloreei buruzko ezta-baida eta debateak; eta 3) Parte-hartzaileen jarrera sozial eta baloreak taxu-tzeko metodologia egokiak garatzea da profesionalaren eginkizun garrantzi-tsuetako bat.

Modu askotara jokatu da baloreen arazoaren aurrean: aintzat ez har-tzea, balore multzo jakin bat irakastea doktrinamendu gisa, parte-hartzai-leei aukera ematea euren baloreak euren kasa argitu ditzaten edo gurasoeiprestakuntza ematea gauza izan daitezen baloreez gogoeta egiteko (Arcuseta Daniels, 1993).

7. Familia eta familiakideen aniztasunari erantzuten dio

Printzipio honek borondate bat adierazten du gurasoen prestakuntzahasieran izan zena baino igualitarioagoa eta kulturalki muntadunagoa izandadin eta aintzat har ditzan generoa, klase soziala, arraza eta kultura.

Galdetu izan da gurasoen prestakuntzako programa eta ikasgaietan gi-zonek eta emakumeek daukaten ordezkaritzak ez ote duen transmititzenikuspegi patriarkal edo maskulino bat eta ez ote duen indartzen generoarenestereotipoa (Arcus eta Thomas, 1993).

Gurasoen prestakuntza programa bat ere garatu da gizon eta emakumeenelkarrekiko erantzukizuna sustatzeko lantokian eta familia bizitzan (Bar-tau, Maganto eta Echeverría, 2002; Lamb,1997; Maganto, Bartau eta Eche-verría (moldiztegian).

Bestalde, kritikatu egin da gurasoen prestakuntzak, erabiltzen direnikasgaien bitartez, «klase ertain zuriaren» baloreen aurreiritziak bideratuizana, edo gurasoen prestakuntza programa askotan ez direla kontuan har-tzen haurren haziera eta heziketa praktiketako ezberdintasun kulturalak edoirabazpide gutxi edo ertaineko gurasoen beharrizanak.

8. Aldez aurretiko plangintza batean oinarritzen da

Gurasoen prestakuntza helburutzat jo daiteke bere baitan, eta era bereanfamilia, eskola eta komunitateko harremanen arloan sortzen diren beharri-zanei erantzuteko helburu batzuen zerbitzura jarritako tresnatzat. Beraz,nahitaezkoa da gurasoen prestakuntza programa aldez aurretik planifikatu-ta egotea elementu hauetatik abiaturik:

76 TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

1) Gurasoen prestakuntza premiak detektatu eta aztertzea.2) Prestakuntza programaren helburuak mugatzea.3) Prestakuntza programaren edukiak deskribatzea.4) Programaren metodologia garatzea (prozedura, jarduerak eta estra-

tegiak, baliabide material eta humanoak eta denbora epea).5) Programa garatu eta martxan jartzea.6) Etengabeko ebaluazioa.

9. Gurasoen prestakuntzan espezializatutako gidari bat eskatzen du

Gure testuinguruan maiz aurkitzen dira gurasoen prestakuntza progra-mak antolatu eta dinamizatzen dituzten bolondresak. Alta, esparru hori ze-haro esparru profesionala da. Garrantzitsua da profesionalek euren gaitasu-nak gara ditzaten eta balia ditzaten horretarako, batetik, prestakuntzatekniko eta profesionaletik heldutako kualifikazioak eta, batetik, ezagupenpertsonal batzuk nola baitira portaera soziala, testuinguruaren ezagupena,taldean lan egiteko gaitasuna, taldeak dinamizatzeko oldarra eta malguta-suna, aldaketarako irekitasuna eta gurasoen prestakuntzarako munta dutengainerako ezaugarriak.

10. Etengabeko ebaluazioa

Etengabeko ebaluazioa (Sanchez Vidal, 1996) beharrezkoa da gurasoenprestakuntzako programetan ezen:

—Erantzukizun sozial bat dauka, programa horietako batzuk fondo pu-blikoekin egiten diren ezkero. Jarri diren helburuekiko programakdituen kostu eta eraginkortasunak markatzen du erantzukizun hori.

—Kudeaketa ahalbidetzen du programen eraginkortasuna hobetzekoeta planeatutako helburuak lortzeko eginkizuna duten arduradun edokudeatzaileek erabakiak modu arrazionalean hartzeko.

—Ezagupenak sortzen ditu onurez eta zailtasunez, gizarte arazoen era-gin eta konponbideez eta arazo horiek konpondu nahi dituzten pro-grama eta politiken emaitzez. Kakoa da jakitea gurasoen prestakun-tza programek «zergatik» dituzten dauzkaten ondorioak.

3. GURASOEN PRESTAKUNTZA PROGRAMEN EZAUGARRIAK

Gurasoen prestakuntza planen antolaketa eta, ondorioz, helburuen defi-nizioa, edukiak, eta ebaluaziorako metodo eta prozedurak ezberdinak diraparte-hartzaileen beharrizanen arabera, ekimenak abiapuntutzat daukantestuinguruaren ezaugarrien arabera, programen oinarrian dauden ikuspegiteorikoen arabera eta orientatzaileak aukeratutako interbentzio ereduen

77TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

arabera. Jarraian programa horien garapenaren ezaugarri nagusiak aztertu-ko ditugu. (Bartau, Maganto eta Etxeberria, 2001).

3.1. Xedea eta helburuak

Programa gehienek bi helburu orokor bilatzen dituzte: haurraren gara-pena estimulatu eta gurasoei lagundu (ezagupenak, trebetasunen garapena,botere sentipena eta autokonpetentzia).

Gurasoen Elkarte Europarrak, bere Gurasoen prestakuntza programapilotoaren garapen eta ebaluazioari buruzko txostena (2000) izeneko do-kumentuaren arabera hauek dira programa horien helburuak:

1. Haurren ikasketa esperientzia hobetu eta bizitzako euren aukerakoptimizatzea.

2. Eskola porrota eta hezkuntzako desabantailak gutxitzea.3. Guraso guztiendako aukera berdintasuna bultzatzea etengabeko he-

ziketa gehiago eskainiz.4. Gurasoen artean etengabeko ikasketaren kultura zabaltzea.5. Gurasoek euren seme-alaben heziketan duten inplikazioa hobetzea.6. Gurasoek hezitzaile gisa egiten duten lanaren garrantzia aitortzea.7. Guraso eta seme-alaben arteko harremanak hobetzea. 8. Sustatu egitea gurasoen partaidetza aktiboa heziketa prozesuetan eta

euren inplikazioa familia, eskola eta komunitatearen arteko harre-manetan.

Gurasoen prestakuntza programen helburuak askotarikoak izan arren,guztiak aztertu ezkero ageri da denak honako esparru hauetakoren batean,edo zenbaitetan, zentratzen direla (Fine eta Brownstein, 1983) (GurasoenElkarte Europarra, 2000):

A) Informazioa partekatzea

Gidariak gonbidatu egiten ditu parte-hartzaileak informazioa partekatudezaten familia barruko esparru eta prozesu hezitzaile-interakziozkoei buruz-ko gertakariak, kontzeptuak eta informazio teorikoa aurkeztuz. Liburu, pan-fleto eta kassette asko daude guraso izateari eta haurren garapenari buruzkoinformazioa modu erraz eta atseginean emateko.

B) Trebetasunak eskuratu eta garatzea

Informazioa partekatzea sarritan ez da nahikoa izaten portaerak alda-razteko zeren jendeari zer egin behar duen esatea inoiz ez da izan hezike-tarako bide eraginkorra. Horregatik, informazioa partekatzeari beste elemen-tu bat gehitu ohi zaio: trebetasunak lantzea. Teknika jakin batzuk erabili

78 TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

ohi dira, hala nola role-playing, gurasoei trebetasun espezifikoak irakastekoeta partekatutako informazioa sostengatzeko portaeraren modelaketa eta en-tsegua. Gurasoei irakasten zaie nola erabili «ni mezuak», arreta erreflexi-boa, modelatua, errefortzamendua, estimulazioa, nola egin familia bilerak,negoziazioa, mugak nola jarri, denbora nola erabili eta seme-alaben portae-ra «kontrolatzen». Trebetasun hauek lortzeko ahaleginek ezaugarri komunbat daukate: posible da emaitzak portaeretan gauzatuta ikustea.

C) Sinesmenen aldaketa

Era honetako helburuekin bilatzen dena da, batetik, gurasoen auto-kontzientzia eta autoezaguera garatzea gurasotzaren estiloari buruz, gura-sotzaren sorrerari buruz eta gurasotzak seme-alaben garapen eta heziketa-ren gainean duen eraginari buruz; bestetik, sinesmen mota batzuk aldatzea,hala nola baloreak, jarrera hezitzaileak, garapen eta hezkuntzari buruzkoteoria inplizituak edota guraso-haurren arteko harremanetako portaerarenpertzepzioa.

D) Arazoak konpontzea

Familia bizitzako arazoak konpontzea da gurasoen prestakuntza taldee-tan sarri bilatzen den laugarren helburu mota. Prozesuan zehar gidariak gu-rasoei etengabe estimulua eta atzeraelikadura konstruktiboa hornitu behardie. Helburua da gurasoei irakastea zein den arazoak konpontzeko oina-rrizko paradigma, haurren garapenaren inguruko hainbat arazori aplikatudakiokeena. Arazoak konpontzeko prozesuak fase hauek ditu: a) arazoaidentifikatu; b) arazoa nork daukan erabaki; c) jarduera alternatiboak es-ploratu; d) ekintza horietatik hel daitezkeen emaitzak aurreikusi; e) planbat aukeratu eta martxan jarri; eta f) martxan jarritako planaren eraginkor-tasuna ebaluatu.

E) Ahalmen eta autogaitasun sentipena

Programa hauekin bilatzen diren beste helburu mota bat da «gurasoizateko ahalmena izatea» (Gurasoen Elkarte Europarra, 2000). Ekimen ho-rietako gehienek «ahalmen gehiago» lortzeko metodo eta estrategiak lan-tzen dituzte, hots, bai guraso izateko potentziala eta bai eskura dauden he-ziketa baliabideak erabiltzeko trebezia handitzeko estrategiak.

Gaur egun ahalmena lortzeko helburu hau familia, eskola eta komuni-tatearen arteko harremanen esparrura zabaltzen da. Horri dagokionez, al-derdi hauetako baten ahalmena handitzen bada beste alderdien ahalmenamurriztuz egiten delako ustean oinarritutako jarrera tradizionalak gainditunahi dira. Jarrera hori baliagarria izan daiteke batek bere burua kanpokomehatxuetatik defendatu behar duen egoeretan, baina emaitza txarrak ekar

79TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

ditzake egoerak lankidetzan aritzea eskatzen duenean, esaterako eskola, fa-milia eta komunitatearen arteko lankidetza eskatzen duten heziketa helbu-ruak lortu nahi direnean. Holakoetan ideia hau garatzen saiatu behar da,hots, bakoitzaren ahalmena inplikatutako beste jokalarien ahalmenaren«hazgarria» (biderkatzailea) izan behar dela, eta alderantziz.

F) Esperientzia partekatzea

Guraso Elkarte Europarreko txostenean (2000) esaten den bezala, espe-rientzia da gurasoei zuzendutako edozein ekintzaren hasiera eta bukaera.Esperientziak prestakuntza jardueretarako edukiak eta adibideak eskain-tzen ditu, gogoetarako oinarriak hornitzen ditu, eta talde-lanaren erdian ko-katzen du gurasoek heziketari buruz hartzen dituzten erabakien oinarrianmaiz dauden esperientzia pertsonal, sozial eta kulturalak.

Helburu esparru hauek entitate elkargainkatuak dira eta profesionalaridagokio erabakitzea horietako bakoitzaren pisu erlatiboa, kontuan izaniktaldearen beharrizanak eta osaketa, transmititu nahi diren baloreen izaeraeta programa mota batzuek indar gehiago egiten dutela mota bateko helbu-ruak lortzeko beste mota batekoak baino (Fine eta Henry,1991).

Laburtuz, gurasoen prestakuntza programen helburu orokorra ez daezagupen teorikoak edo informazioak transmititzea besterik gabe, edo fa-miliaren errealitate sozial eta emozionaletik eta familiaren harreman sare-tik urruti aurkitzen diren portaera ereduak proposatzea. Aitzitik, helburuada aukera bat eskaintzea esperientziatik ikasteko, hots, gogoeta egitekoprestakuntza egoeretan eguneroko bizitzan eta esperientzian sortzen direnarazo, aukera eta baldintzez (Gurasoen Elkarte Europarra, 2000).

3.2. Gurasoen prestakuntza ereduak

Gaur egun gurasoen prestakuntzako hiru eredu bereizten dira, izen ez-berdinak hartu dituztenak autoreen arabera. Adibidez, ezberdindu egin diraEredu Informatiboa, Eredu *Instruktiboa eta Eredu Soziala (Velázquez etaLoscertales, 1987). Gurasoen Elkarte Europarraren iritziz (2000), honakohiru eredu hauek dira garrantzitsuenak:

Prestakuntza tradizionaleko eredua

Gurasoen prestakuntzako eredu metodologiko hau irakaskuntza akade-mikoan oinarritzen da. Ezaugarri hauek ditu:

—Gurasoen artean ezagupen eta informazio interesgarria handitzeko ba-lio duten psikologia, pedagogia, pediatria eta bestelako sail batzuetakoinformazioaren transmisioan oinarritutako prestakuntza bat izatea.

80 TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

—Tankera akademikoko metodologiak erabiltzea.—Gidari-hezitzaileak «lider» zeregina betetzea eta gai izatea informa-

zio zientifikoa zuzenki bezain modu atsegin eta ulergarrian komuni-katzeko.

Eredu hau krisian sartu zen batik bat zerbaiti buruzko informazioa ja-sotzeak ez duelako esan nahi ezagupen hori aplikatuko denik edo portaeraegoki bat hartzera eramango duenik.

Praktikan oinarritutako prestakuntza eredua

Hona hemen gurasoen prestakuntzako bigarren ereduaren ezaugarriak:

—Informazioa transmititzearekin batera ezagupen berriak modu era-ginkorrean aplikatzeko teknikak ere irakasten dira.

—Parte-hartzaileen partaidetza maila handia eskatzen duten prestakun-tzako metodologia «aktiboak» erabiltzen dira.

—Hezitzaileak «entrenatzaile» lana egiten du, esaterako ariketa, simu-lazio eta abarren bitartez parte-hartzaileei balio hezitzailea duten tre-bezia eta teknikak ikasten lagunduz.

Eredu honek daukan arazo nagusia da bere bitartez portaera hezitzailedesiragarriak proposatzen direla eta hortaz mugatu egiten dela gurasoekheziketa arloan erabaki propioak hartzeko duten gaitasuna.

Botere eta esperientzian oinarritutako prestakuntza eredua

Hirugarren eredu honetan aukerak sortzea proposatzen da parte-har-tzaileek beren kabuz lan egin dezaten, beren rolari buruz gogoeta egin de-zaten euren ulermena handitzeko, aprobetxatuz proiektu hezitzaileak mar-txan jartzeko aukera ematen duten testuinguruko baliabideak. Eredu honekezaugarri hauek ditu:

—Parte-hartzaileen ahalmena garatzea existitzen diren baliabideak es-kuratu eta erabiltzeko.

—Dauden metodologia guztiak erabiltzea eta parte-hartzaileen espe-rientzia konkretua erlazionatzea.

—Hezitzailea talde-lanaren eta komunikazio eta ikasketa prozesuen«errazle» bat bezala ikustea.

Nahiz eta foro zenbaitetan hiru eredu horiek sekuentzialki gainditutzatjotzen diren, lehenbiziko biei gauzaeztanak iritziz eta hirugarrenari ideala,azpimarratu behar da hargatik boterean eta esperientzian oinarritutakoprestakuntza eredua interbentzio sozial eta komunitarioari aplikatutako em-powderment delakoaren ikuspegian oinarritzen dela eta ez dituela zeharobaztertzen edo ahazten beste eredu biak baizik eta integratu egiten dituela,

81TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

kontzeptu metodologiko berri bat sortuz. Nahitaezkoa da helburu eta meto-dologia motak konbinatzea aitek, amek eta familiek dituzten beharrizanugariei erantzuteko. Hiru ereduetako gidarien metodo, estrategia, prozedu-ra eta ezaugarriak ez dira eskluienteak, aitzitik, elementu horietako asko el-karrekin azaltzen dira taldeko metodologian oinarritutako heziketa progra-metan zehar.

3.3. Gurasoen prestakuntzako programen zailtasunak

Hona hemen gurasoen prestakuntza programak gauzatzean sortu ohidiren zailtasun nagusiak (Cataldo, 1991:142-145):

a) Hasierako kaptazioa:

—Denbora arazoak, parte-hartzaileen ordutegiak eta laneko loturak.—Helburuen ulermen eskasa gurasoen aldetik.—Lehenago izandako esperientzia txarrak.—Programen desegokitasuna gurasoen beharrizanekiko.—Erakunde edo ikastetxearekiko errezelo eta beldurrak.—Aldaketari beldurra.—Programazio ilunak.

b) Ikuspegi eta balore gatazkak:

—Programaren oinarrian dauden baloreekiko gatazka. —Parte-hartzaileen arteko nahiz parte-hartzaile eta hezitzailearen

arteko gatazkak.

c) Prestakuntza eta gaitasun desegokiko langileak:

—Esperientziarik eza guraso taldeekin, nagusiekin edo familia motabatzuekin.

—Komunikaziorako gaitasun urria.—Gatazkak konpontzeko trebetasunik eza.

d) Gurasoen interesa gutxitzea:

—Parte-hartzaileen kopurua denborarekin gutxitzea.—Errealistak ez diren espektatibak edo edukien desegokitasuna.—Material edo langile baliabide urriak.

e) Taldeetako funtzionamendu arazoak:

—Konfidentzialitate gutxi profesional edo parte-hartzaileen aldetik.—Pertsona arteko dinamika desegokiak.—Elkarrizketaren monopolizazioa.—Taldekideen arteko edo gidariarekiko desafioak sinesmen edo jar-

duerei buruz.

82 TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

—Elkarrizketa hariarekiko desbideraketak.—Gurasoen arteko koalizio lehiakorrak sortzea.—Parte hartzeari uko egitea.

f) Arazoak eskolan edo erakundean:

—Material edo langile baliabide eskasak.—Gatazkak eskola edo erakundeko langileekin.

g) Jarraikitasunik eza:

—Programaren iraupen eskasa.Parte-hartzaileen asistentzia irregularra.

3.4. Programen eraginkortasunaren ebaluazioa

Programen ebaluazioari buruzko datuak aurkeztu dituzten gurasoenprestakuntzako programen egile gehienek programa horien ondorio baiko-rrak azpimarratzen dituzte (Medway, 1991).

Azterketaren arabera gurasoen prestakuntza programak eraginkorrakdira zentzu hauetan (Cataldo 1991:36):

1) Haurren garapena hobetzen dute.2) Familia harremanak hobetzen dituzte.3) Gurasoek satisfazio eta autogaitasun sentipen hobea dute guraso

gisa dagozkien zeregin eta erantzukizunei buruz.4) Familia-eskola-komunitate harremanak hobetzen dituzte.

Alta, orobat aipatu dira programa hauen ebaluazioa egiteko arazo me-todologiko batzuk, esaterako errigore gutxiko laginketa prozedurak, neurrigutxi sistematikoak, kontrol taldeen eza eta azterketa eskasia epe luzeko on-dorioen jarraipena egiteko (Brock eta beste batzuk, 1993; Dembo, Sweitzareta Lauritzen, 1985; Boutin eta Durning, 1997).

4. GURASOEN PRESTAKUNTZA ARLOKO IKERKETA

Gaur egun badira ikerketarako lau arlo interesgarri. Hona hemen:

a) Gurasoen prestakuntza programen diseinu eta ebaluazioa.Gaur egun Espainiako ikerketa talde batzuk gurasoen prestakuntzaprograma, baliabide eta materialak garatu eta ebaluatzeko lanak egi-ten ari dira mota ezberdinetako guraso eta familien beharrizanei eraezberdinetako testuinguruetan erantzun ahal izateko. Hona hemenlan horietako batzuk:

83TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

—Familiako korresponsabilitatea garatzeko gurasoen prestakuntza-rako programa baten diseinu eta ebaluazioa (Maganto, Bartau etaEtxeberría, moldiztegian)

—Esperientzia aberasteko gurasoendako programaren garapen etaebaluazioa (Máiquez, Capote eta Rodrigo, 1999).

—ECCA irratiaren bidezko prebentzio primarioko gurasoendakoprograma erdi-presentzialaren garapen eta ebaluazioa (Máiquez,Capote, Cabrera, Martín eta Rodrigo, 2000).

—Gurasoen prestakuntzako programa pilotu baten diseinu eta eba-luazioa (Gurasoen Elkarte Europarra, 2000).

—Drogen kontsumoaren aurkako prebentzioa familian: premienebaluazioa (Martínez eta beste batzuk, 2001).

—Familia adoptatzaileen prestakuntza (Triana eta Simón, 2000).—Arrisku egoeran aurkitzen diren amendako programa presentzial

baten garapena (Martín eta beste batzuk, 2000).—Gurasoen prestakuntzarako programa eta materialen garapena

(Palacios eta Hidalgo, 1996).—Beharrizan hezitzaile bereziko haurrak dituzten gurasoendako

material eta baliabideen diseinu eta ebaluazioa (Giné, 1995; Sas-tre eta Riba eta beste bazuk, 1998.

b) Familia ebaluazioko tresna eta metodoen garapena

—Familia ebaluazioko tresna eta baliabideak (Musitu eta García, 2001).—Beharrizanen ebaluazioa familia esparruan (Palacios, Lera eta

Moreno, 1994)

c) Familia, eskola eta komunitateko harremanak hobetzeko estrategiaeta prozeduren garapena.

—Familia eta ikastetxearen arteko lankidetza estrategien eta beha-rrizanen ebaluazioa (Martínez, 2000).

—Familia, eskola eta komunitatearen arteko harremana sustatzekoprogramen garapena (Maganto, Bartau eta De la Caba, 1998;Bartau, Maganto, Etxeberría eta Martínez, 1999; Maganto, Bar-tau, Etxeberría eta Martínez, 2000).

—Familia eta eskolaren arteko harremanen arloko beharrizanak detek-tatzeko ebaluazioa eta prozedurak (Maganto eta Bartau, 2003).

d) Hezitzaileen prestakuntza

—Gurasoen prestakuntza programetako hezitzaileak prestatzekometodologiaren diseinu eta garapena (Bartau, Maganto eta Etxe-berría, 2003).

e) Teknologia berrien garapena

—Familia eta teknologia berriak (Dendaluce eta beste batzuk, 2002).

84 TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

5. GURASOEN PRESTAKUNTZA: EGITEKE DAUDEN GAUZAK

Azken urteotan hazi egin da gurasoen prestakuntzarekiko interesa etaeskabidea bai gurasoen euren aldetik eta bai, besteak beste eta nagusiki,Ikasleen Guraso Elkarte, Ikastetxe eta Udaletako Gizarte Ongizate Depar-tamentuen aldetik. Talde eta erakunde horien ustez gurasoen prestakuntzakalitatezko hezkuntzaren funtsezko osagaia da.

Esparru horretan antzematen den bilakaera zantzuak alde batera utzita,komenigarria da laburtzea gurasoen prestakuntza garatzeko, eta etorkizu-nean bere helburuak bete ditzan, behar diren eta oraindik lortu gabe dau-den gauza batzuk:

1. Jarraitu egin behar da gurasoen prestakuntzaren kontzeptua zientifiko-ki argitzen arloan kohesioa lortzeko eta bere bilakaera teoriko, enpiri-ko, profesional eta politikoa ahalbidetzeko. Horri dagokionez, ezin-bestekoa da Gurasotzako Hezkuntza delakoaren kontzeptualizaziozabalago batera jotzea, bere baitan sartuz ez bakarrik gurasoei zuzen-dutako ekintzak baizik eta baita ere haurrei, gazteei, tutoreei eta fami-liaren ongizatea hobetzeko lanean ari diren gainontzeko hezitzaileei.

2. Espezialista taldeak sortu behar dira elkarrekin lan egin dezateneta aitor dezaten familia haurren garapen eta heziketarako testuin-guru potentzial gisa aztertzen duten diziplina zientifiko ezberdinenarteko koordinazio eta osagarritasunak daukan garrantzia.

3. Erantzuna eman behar zaie gaur egungo guraso eta familiek dituz-ten beharrizan anitzei, saiatuz prestakuntza programak egokituzjoan daitezen lantzean sortzen diren aldaketa eta beharrizan berrie-tara, horiek sortu ahala.

4. Jarraitu egin behar da ahaleginak egiten bai gurasoen prestakuntzaprogramak dinamizatzen dituzten hezitzaileak eta bai familia-es-kola-komunitate harremanetan inplikatutako beste profesionalakprofesionalizatzen eta prestatzen.

5. Bultzatu egin behar da gurasoen prestakuntza hala esparru publi-koan nola pribatuan, filosofia prebentibo baten bidez hobetuz fa-milia, eskola eta gizartearen arteko harremanak

6. Sentsibilizazio kanpainak bultzatu behar dira guraso, irakasle eta fa-milia, eskola eta komunitatearen arteko harremanak lantzen dihar-duten gainerako profesionalei zuzenduak, aintzat har ditzaten gura-soen prestakuntza eta guraso izateko heziketa kalitatezko hezkuntzabaten funtsezko osagaia bezala.

7. Gurasoen prestakuntzarako eta, orokorrean, gurasotzako hezkun-tzarako programa, baliabide eta material berriak diseinatu eta eba-luatu behar dira. Programak aisa egokitzeko modukoak izan behardira, profesionalek erraz egokitu ditzatzen familia, eskola eta ko-munitateen ezaugarrietara.

85TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

8. Metodologia eta ebaluazio prozedura berriak garatu behar diraprogramok gainbegiratzeko, horietaz gogoeta egiteko eta eurenpraktika etengabe hobetzeko.

9. Teknologia berriak aplikatu eta garatu behar dira jakintza arlo ho-netan.

10. Guraso izateko heziketa kalitateko hezkuntzaren funtsezko osagaibat bezala garatzeko baldintza eta baliabideak ahalbidetuko dituz-ten familiaren inguruko politikak bultzatu behar dira. Horri dago-kionez, gomendagarria da gurasoei zuzendutako prestakuntza pro-gramak abiatzearekin batera haur edo gazteei zuzendutako familiabizitzarako heziketa programak ere abiatzea, komunitate mailakoheziketa ekimen zabalago batzuen barruan integraturik, helburueta eduki komunen zerbitzura eta eskola, familia eta komunitatea-ren arteko zubiak eraikitzeko.

Jasotze-data: 2003-11-28Onartze-data: 2004-04-04

Abstract

The training of parents constitutes a strategy which in itself canpromote the collaboration between the family, the school and thecommunity but whose efficacy and effectiveness depend on the level ofcoordination and consensus between the social, political and educationalinstitutions. In this sense, although there has been an advance in thedevelopment of interest in working together, the reality is that theseactions are specific and, on occasions, the fruit of the will or initiative ofthose who make them possible. In this article we consider the training ofparents, in the first place reviewing the concept and the characteristicsof the training programmes for parents such as the principles on whichthey are based. Secondly, some of the subjects of investigation which arecurrently being developed about this topic are put together and the mainsubjects pending, that we consider will be awaiting response in thefuture from the family and the educational and social institutions, arepointed out.

Keywords: Family. Educative Institutions. Parents education.School and community.

La formación de padres constituye una estrategia que en sí mismapuede fomentar la colaboración entre la familia, la escuela y la comu-nidad pero su eficacia y efectividad depende del nivel de coordinacióny consenso entre las instituciones sociales, políticas y educativas. En

86 TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

este sentido, si bien se ha avanzado en el desarrollo del interés portrabajar juntos, la realidad muestra que estas acciones son puntualesy, en ocasiones, fruto de la voluntariedad o iniciativa de los que lasposibilitan.

En este artículo se presenta una reflexión sobre la formación depadres revisando en primer lugar, el concepto y las característicasde los programas de formación de padres así como los principios bá-sicos sobre los que se sustenta. En la segunda parte, se recogen algu-nos de los temas de investigación que se están desarrollando en la ac-tualidad sobre este tópico y se apuntan los principales temaspendientes para el futuro que, consideramos, esperan respuesta porparte de la familia y de las instituciones educativas y sociales.

Palabras clave: Familia. Instituciones educativas. Formación depadres y madres. Escuela y comunidad.

La formation des parents est une stratégie qui par elle-même peutencourager la collaboration entre la famille, l’école et la communau-té, mais son efficacité et son caractère effectif dépendront du niveaude coordination et de consensus entre les institutions sociales, politi-ques et éducatives. Dans ce sens, s’il est vrai que l’intérêt pour un tra-vail conjoint a augmenté, la réalité met en évidence que ces actionssont ponctuelles et parfois le fruit de la volonté ou de l’initiative deceux qui les rendent possible. Dans cet article sera présentée une ré-flexion sur la formation des parents qui passe en revue en premier lieule concept et les caractéristiques des programmes de formation de pa-rents ainsi que les principes de base sur lesquels elle s’appui. La deuxiè-me partie présente certains thèmes sur lesquels des recherches ontcours actuellement dans le cadre de ce sujet et relève les principauxthèmes à aborder dans le futur, qui, à notre avis réclament une répon-se de la part de la famille et des institutions éducatives et sociales.

Mots clé: Famille. Institutions éducatives. Formation des parents.École et collectivité.

BIBLIOGRAFIA

ARCUS, M.E. y THOMAS, J. (1993): «The nature and practice of Family Life Educa-tion». En M.E. ARCUS, J.D. SCHVANEVELDT y J.J. MOSS (Ed.), Handbook ofFamily Life Education. The practice of Family Life Education. Bol. 2 (1-32).Newbury Park: Sage.

ASOCIACIÓN DE PADRES EUROPEA (2000): Informe final del programa piloto de for-mación para padres de la Asociación de Padres Europea (http://www.epa.be/e/themes/training/projpil.html)

BARTAU, I (1992): «Intervención familiar: una reflexión acerca de las investigacio-nes actuales en torno a las relaciones familia-escuela». V Seminario Iberoame-ricano de Orientación. A.E.O.E.P. (362-367).

87TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

BARTAU, I. e IMBERT, C. (1990): «Aplicación y evaluación del programa de inter-vención P.E.C.E.S de Dinkmeyer y McKay en el País Vasco». Revista de In-vestigación Educativa, 8, 16 (333-335).

BARTAU, I. y MAGANTO, J.M. (1994): «Intervención psicopedagógica familiar:adaptación, aplicación y evaluación del programa S.T.E.P. /adolescencia deDinkmeyer y Mckay, en el País Vasco». Revista de Investigación Educativa, 23(344-351).

BARTAU, I., MAGANTO, M., ETXEBERRIA, J., y MARTÍNEZ, R. (1999): «La implica-ción educativa de los padres: Un programa de formación». Revista Españolade Orientación y Psicopedagogía, 10, 17, (43-52).

BARTAU, I., MAGANTO, J.M. y ETXEBERRIA, J. (2001): «La formación de padres:Una experiencia educativa». Revista Iberoamericana de Educación, 25, (1-7)(http://www.oei.es/revista.htm) (ISSN:1022-6508-X).

BARTAU, I., MAGANTO, J.M. y ETXEBERRIA, J. (2002): «La implicación en el traba-jo familiar: fuentes de influencia e implicaciones educativas». Revista de Edu-cación, 329.

BARTAU, I., MAGANTO, J.M. y ETXEBERRIA, J. (2003): Diseño, elaboración y eva-luación de un programa de formación de padres para desarrollar la corres-pondabilidad familiar. Euskal Herriko Unibertsitateak diruz lagundutakoIkerketa proiektua.

BOUTIN, G. y DURNING, P. (1997): Intervenciones socioeducativas en el medio fa-miliar. Madrid: Narcea.

BROCK, G.W., OERTWEIN, M. y COUFAL, J.D. (1993): «Parent Education: Theory,research, and practice». En M.E. ARCUS, J.D. SCHVANEVELDT y J.J. MOSS (Ed.):Handbook of Family Life Education. The practice of Family Life Education, 2(87-114): Newbury Park:Sage.

BRUNET, J.J. y NEGRO, J.L. (1985): ¿Cómo organizar una escuela de padres? To-mos I y II. Madrid: S. Pío X.

CATALDO, C.Z. (1991): Aprendiendo a ser padres: conceptos y contenidos para eldiseño de programas de formación de padres. Madrid: Visor.

DEMBO, M.H., SWEITZAR, M., LAURITZEN, P. (1985): «An evaluation of group pa-rent education: behavioral, PET, and adlerian programs». Review of Educatio-nal Research, 55, 2 (155-200).

DENDALUCE, I (2002): «Familia y nuevas tecnologías». Curso presentado en losCursos de Verano de la Universidad del País Vasco.

DURNING, P. (1995): Education familiale. Acteurs, processus et enjeux. París: Pres-ses Univeritaires de France.

DURNING, P. (Dir.) (1988): Education familiale. Un panorama des recherches in-ternationales. Paris: Matrice.

FINE, M.J. (Ed.) (1980): Handbook on parent education. New York: AcademicPress.

FINE, M.J. (Ed.) (1991): The second handbook on parent education. San Diego:Academic Press.

FINE, M.J. y BROWNSTEIN, C. (1983): «Parent education: Problems, promises andimplications for school social workers». Social Work in Education, 6 (44-55)

FINE, M.J. y HENRY, S.A. (1991): «Professional issues in parent education». EnM.J. FINE (Ed.): The second handbook on parent education (3-20). San Diego:Academic Press.

88 TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

GINÉ I GINÉ, C. (1995): «Contexto familiar y retraso en el desarrollo: Análisis dela interacción padres-bebé». Siglo Cero (23-30).

HARMIN, D. y BRIM, O.G., Jr. (1980): Learning to be parents: Principles, pro-grams and methods. Beverly Hills, CA: Sage.

HICKS, M. y WILLIAMS, J.W. (1981): «Current challenges in educating for parent-hood». Family Relations: Journal of Applied Family And Child Studies, 30(579-590).

MAGANTO, J.M. y BARTAU, I. (1999): «Intervención familiar ¿es posible la preven-ción?». Revista Comunidad Educativa, 260 (8-12).

MAGANTO, J.M. y BARTAU, I. (en prensa): La corresponsabilidad familiar:cómo fomentar la cooperación y la responsabilidad de los hijos. Pirámide:Madrid.

MAGANTO, J.M., BARTAU, I. DE LA CABA, A. (1996): «Intervención comunitaria:Un programa de habilidades sociopersonales dirigido a la comunidad educati-va». XI Congreso Nacional de Pedagogía, Tomo II (170). San Sebastian.

MAGANTO, J.M., BARTAU, I. DE LA CABA, A. (1997): «Intervención para el desa-rrollo de habilidades sociopersonales en un grupo de profesores». En J.A. BEL-TRÁN, V. SANTIUSTE, P. FERNÁNDEZ, A. TOCINO y P. FERNÁNDEZ: Nuevas pers-pectivas en la intervención psicopedagógica: Orientación, educación especialy formación del profesorado. Vol. II, (842-847). Servicio de Publicaciones dela Universidad Complutense de Madrid.

MAGANTO, J.M., BARTAU, I., DE LA CABA, M.A. (1998): «Esku-hartze eta ebalua-zioa guraso eta irakasleen komunikazio-gaitasunen garapenerako, eta bereneragina seme-alaba/ikasleen garapen pertsonalean». Tantak, 19 (117-140).

MAGANTO, J.M., BARTAU, I., ETXEBERRIA, J. y MARTÍNEZ, R. (2000): «Evaluaciónde un programa de intervención dirigido a fomentar la participación de la co-munidad educativa en los centros escolares». Bordon, 52, 2 (197-211).

MAGANTO, J.M. y BARTAU, I. (1996): «Orientación Familiar». Revista de la Aso-ciación Catalana de la Orientación Escolar y Profesional (A.C.O.E.P.), 8, 15(19-27).

MAGANTO, J.M. Y BARTAU, I.(1994): «Intervención familiar: percepción de lasprácticas educativas y estrategias de comunicación padres-hijos». En G. MUSI-TU: Intervención Comunitaria (177-182): Universidad de Valencia. CristobalSerrano Villalba, Valencia.

MAIQUEZ, M.L., CAPOTE, C. y RODRIGO, M.J. (1999): Programa de enriquecimien-to experiencial para padres. Visor: Madrid.

MAIQUEZ, M.L., CAPOTE, C., MARTÍN, J.C. y RODRIGO, M.J. (2000): «Programasemi-presencial para madres y padres en prevención primaria». En el Sim-posium sobre «La formación de madres y padres en los ámbitos de la interven-ción comunitaria y psicopedagógica» organizado por Rodrigo en el I CongresoHispano-Portugues de Psicología. Santiago-A Coruña. Septiembre, 2000.

MARIN, M.A. y RODRÍGUEZ, S. (2001): «Prospectiva del diagnóstico y la educa-ción». Revista de Investigación Educativa, 19, 2 (315-362).

MARTÍN, J.C., RODRIGO, M.J., MAIQUEZ, M.L (2000): «Programa presencial paramadres en situación de riesgo». En el Simposium sobre «La formación de ma-dres y padres en los ámbitos de la intervención comunitaria y psicopedagógi-ca» organizado por Rodrigo en el I Congreso Hispano-Portugues de Psicolo-gía. Santiago-A Coruña. Septiembre, 2000.

89TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.

MARTÍNEZ, A y otros: «Prevención del consumo de drogas desde la familia: eva-luación de necesidades». Comunicación presentada en la VII Convegno In-ternazionalle di Educazione Familiare (Padua-Italia).

MARTÍNEZ, A. (2000): «La formación de padres y madres en los centros escolares.Una respuesta a las necesidades de cooperación entre las familias y el centroescolar». En el Simposium sobre «La formación de madres y padres en los ám-bitos de la intervención comunitaria y psicopedagógica» organizado por Rodri-go en el I Congreso Hispano-Portugues de Psicología. Santiago-A Coruña.Septiembre, 2000.

MEDWAY, F.J. (1991): «Measuring the effectiveness of parent education». EnM.J. FINE (Ed.), The second handbook on parent education (237-256). SanDiego: Academic Press.

MUSITU, G. y GARCÍA, F. (2001): Escala de estilos de Socialización Parental en laAdolescencia. Tea: Madrid.

PALACIOS, J. e HIDALGO, M.V. (1996): «Apoyo a las familias a durante la transi-ción a la paternidad. Evaluación de un programa de educación de padres». Cul-tura y Educación, 4 (71-84).

PALACIOS, J., LERA, M.J. y MORENO, M.C. (1994): «Evaluación de los contextos fa-miliares y extrafamiliares en los años preescolares: Escala HOME y ECCES».Infancia y Aprendizaje, 66 (71-88).

POURTOIS, J.P. (1984): Eduquer les parents ou comment stimuler la compétence eneducation. Bruselas: Labor.

ROMERO, F. (1998): Los centros de orientación familiar en España. Un análisiscrítico. Servicio de publicaciones Universidad de la Palmas de Gran Canaria.

SÁNCHEZ VIDAL, A. (1996): Psicología Comunitaria. Bases conceptuales y méto-dos de intervención. EHU: Barcelona.

SASTRE Y RIBA, S. y DOMENECH, M. (1998): «Estrategias para padres de niños su-perdotados». Comunicación presentada en el Congreso Internacional «Res-puestas Educativas para alumnos superdotados y talentosos». Zaragoza.

TAVOILLOT, H. (1982): «Educación familiar y educación escolar». En G. AVANCI-NI: La pedagogía en el siglo XX (263-273). 3.ª ed. Narcea, Madrid.

TRIANA, B. y SIMON, M.I. (2000): «La formación de las familias adoptantes». En elSimposium sobre «La formación de madres y padres en los ámbitos de la inter-vención comunitaria y psicopedagógica» organizado por Rodrigo en el I Congre-so Hispano-Portugues de Psicología. Santiago-A Coruña. Septiembre, 2000.

VELÁZQUEZ, M. LOS CERTALES, F. (1987): La escuela de padres. Manual práctico.Alfar, Sevilla.

VILA, I. (1997a): Entorn social i familiar i intervenció psicopedagógica. Barcelo-na: Universitat Oberta de Catalunya.

VILA, I. (1998): «Intervención psicopedagógica en el contexto familiar». En M.J. RO-DRIGO y J. PALACIOS (Coords.), Familia y desarrollo humano (501-519). Madrid:Alianza Editorial.

WAPNER (1993): «Parental development: A holistic, developmental systems-orien-ted perspective». En J. DEMICK, K. BURSIK y R. DIBIASE: Parental Develop-ment. Lawrence Erlbaum Associates, Hillsdale.

90 TANTAK, 31, 2004, 69-90 orr.