Eguneko ia ordu gehienak belar freskoa jaten eta hausnarrean igarotzen

du behiak. Belarra irentsi aurretik, mila eta bat buelta ematen dizkio belarrari.

Europakoa arrazarik zaharrenetarikoa da. Emeari behia esaten zaio; arrari,

zezena. Animalia handia da, azkarra eta jakin-min handikoa. Gehienek

adarrak izaten dituzte bizi osoan. Muturraz baliatzen da jatera doan belarra

ezagutzeko. Hortzak, soilik, ahoaren beheko aldean ditu. Ikusi primeran ikusten

du, baita entzun ere. Bazkaltzen duen belarra esne bihurtzen du behiak.

Lehen txahala izan arte ez du esnerik ematen. Gero, hogei litro esne eman

ditzake egunean. Belarjalea da. Egunean, 60-80 kilo belar jaten ditu, eta

ehun litro ur edaten. Behiak txahala eduki ahal izateko, zezenak ernaldu

behar du.

IZENA: Behia(emea)eta

zezena (arra).

IZEN ZIENTIFIKOA: Bos

taurus

PISUA: Jaiotzean, 30-50

kilo pisatzen du.

Ondoren, 300 kilo eta

1.200 kilo artean.

UMEALDIA: Bederatzi

hileko umealdiaren

ostean, txahal batez

erditzen da behia. Urtean

txahal bat izaten du.

BIZI ITXAROPENA: 20 urte inguru.

JATEKOA: Belarjalea da. Larreetan belar berde eta freskoa jaten du. Ukuiluan,

berriz, alpapa, lastoa eta pentsua.

BIZILEKUA: Munduko bazter guztietan daude behiak. Orotara, milaka espezie

daude munduan. Euskal Herrian ere badago bertako arraza: betizua.

Galtzeko arriskuan egon bazen ere, hedatzen ari da pixkanaka. Nafarroan

dago betizu gehien.

Mantangorri, Berriako astekaritik jasotako informazioa.

Aitor Larrañaga

La otra noche, por esos regalos

inesperados que te concede la

vida, me ví viajando en un micro-

bús con seis bomberos de Huelva

y un niño. Íbamos a la entrega de

premios del programa El público

lee, que de manera tan inteligente

presenta Jesús Vigorar.

Los bomberos recibían el premio

de rescate en catástrofes y el niño

Manuel Camacho, el que se le otorgaba a la película Entre lobos. Manolillo, como así

lo llamaba su madre, iba fascinado, preguntándoles por tsunamis, terremotos y

derrumbamientos.

Quería saber con detalle cómo era eso de salvar a otros niños como él, de diez

años, o a uno mucho más pequeño de Haití que él había visto en la tele, un niño con

una entereza de adulto que, después de que el perro de rescate hubiera señalado el

lugar exacto donde había sido sepultado, esperaba paciente a que los bomberos

procedieran a desescombrar el lugar y devolverlo a la vida.

Hace tiempo se les entrenaba a los perros de rescate premiándoles con comida,

más tarde se descubrió que la recompensa afectiva les motiva más que la golosina.

Yo cerraba los ojos y me dejaba llevar por las voces: la del niño Manuel, excitado por

estar entre hombres que salvan niños; las de los bomberos, que iban contestando

con la buena disposición de quienes aman su oficio y disfrutan contándolo.

El resultado de la camaradería entre un hombre y un animal puede ser la

salvación de un ser humano.

De “Manolillo y los bomberos”, Elvira Lindo (El País, 2011-01-23).

Asier Alkain

AINGIRA EUROPARRA

Izena: Aingira europarra edo ibai aingira.

Izen zientifikoa: Anguilla anguilla.

Tamaina: Txiki-txikiak dira jaiotzean, 5 milimetro luze. Heldutzean, metrotik gora neurtzen dute.

Pisua: Jaioberriek ez dute deus pisatzen. Helduek, berriz, 6 kilo inguru.

Umealdia: Bizi osoa ur gezetan egin ostean, Ozeano Atlantikora joaten dira arrautzak errutera.

Bizi itxaropena: Zazpi urte inguru.

Jatekoa: Denetarik jaten du: intsektuak, krustazeoak, arrainak, anfibioak…

Bizilekua: Europako atlantiko isuri-aldean, Afrika iparraldean eta Mediterraneoan bizi dira.

Bizitza ur gazetan egiten dut.

Aingira kumea: Aingira kumea da angula. Azal fina, irristakorra eta mukitsua du. Ez da erraza,

beraz, aingira eskuartean hartzea. Ezkatak ditu, baina ia-ia ez dira ikusten.

Gutxi eta garesti: Animalia preziatuak dira angulak. Garai batean, edozein erreka bazterretan

arrantza zitezkeen. Gaur egun, baina, gero eta angula gutxiago daude, eta, ondorioz, elikagai

preziatu bilakatu dira.

Txikitatik, bidaiari: Ozeano atlantikoaren iparraldean, Sargazoen itsasoan jaiotzen da angula

(Amerikako Estatu Batuetan). Ur geldo haietan erruten dituzte arrautzak aingirek, eta, ondoren,

hil egiten dira. 500 metroko sakonerara bizi dira.

Bidaia misteriotsua: Ameriketako uretan jaio eta Europa eta Afrika alderantz abiatzen dira

angulak, gurasoak ibili zireneko uretara. Orotara, 6.400km egiten dituzte.

Amerikan sortu eta hil: Arrak ibai bokaleetan geratzen dira, eta emeak urrunago iristen dira.

Ibaian biziko dira, heldutasun sexuala lortu arte: arrak, 5 eta 12 urte bitartean; emeak, 7 eta 16

urte artean.

Milaka arrautza: Itzulerako bidaian itsasoan elkartzen dira arrak eta emeak. Emeak, orotara,

bederatzi milioi arrautza erruten ditu, 500 eta 700 metro arteko sakonera.

Mantangorri gazteentzako astekaritik aterata (393 zbka.)

Ander Lizaso

·IZEN ZIENTIFIKOA: Tyto alba. ·PISUA: 350

bat gramo.

·TAMAINA: 40cm luze. ·HEGO ZABALERA: 4m

bat luze.

·JATEKOA: Gehienbat, ugaztun txikiak jaten ditu:

arratoiak, saguak... Tarteka txori txikiak, anfibioak

eta intsektuak. ·UMEALDIA: Martxoa aldera.

·GAUTXORIA:

Lo pasatzen du eguna hontz zuriak; baina eguzkia sartu orduko, zelatari postua hartzen

du.Gauez egiten du bizimodua, eta ilunpean ibiltzen da ehizan. Ikusmen eta entzumen

apartak ditu eta horri esker, aise topatzen ditu harrapakinak ilunpean.

·LUMAJE ARGIA:

Ez dira ikusten errazak, baina ilunpean nabarmena da bere presentzia kolore argiko

lumajea du. Bizkarraldea eta hegoen goiko aldea nahiko gorrixkak ditu. Burua horixka du,

goiko aldean gris koloreko lumatxoak dituen arren.

·UGAZTUN ZALEA:

Saguak, arratoia satorrak eta bestelako ugaztun txikiak dira gogokoen dituen jakiak. Gau

bakar batean 50 sagu ehiza ditzake.

·BIZILEKUA:

Nekazaritza lur eremu irekietan, herri eta baserri inguruetan eta, oro har, ehizarako leku

garbietan egon ohi da. Elizako dorreko zaindaria dirudi maiz han ezkutatzen baita. Zuhaitz

zaharrak, teilatu hegalak eta harkaitzeko arrakalak ere gogoko ditu.

·FAMILIA UGARIAK:

Martxo aldera ematen da errunaldia, eta ekaina erdialde arte luza daiteke. Lehen

arrautza jartzen duenetik azkena errun arte, beraz, aste batzuk igarotzen dira. Bizitzeko

aukera handiago izaten dute hasieran jaiotako kumeek. Emea arduratzen da arrautzak

txitatzeaz.

Mantangorritik hartua (Berria)

Irati Urruzola

Las reglas de educación de los

lobeznos no tendrían valor si los jefes de

manada no las respetaran también. En

los primeros días del entrenamiento es el

propio padre el que hace el papel de

presa a la que sus hijos deben perseguir y

dar caza.

Al principio les pone las cosas fáciles y

no cesa de volver a la vista atrás para

ver si el grupo ha perdido su rastro.

Luego, el padre les va planteando

mayores dificultades. O continua la caza

mucho tiempo para entrenar y ver las

condiciones físicas de los lobeznos.

En una ocasión, en pleno invierno, comenzó a nevar de manera tan intensa que la nieve cubrió

totalmente las huellas del padre. No había nada al alcance de su vista. De repente los pequeños

animales sintieron que el pánico les helaba sus huesos: una fiera espantosa, rugiendo

furiosamente, saltó junto a un arbusto tras ellos. Era el padre que con ese susto trató de hacerles

ver, con claridad, que los animales perseguidos pueden volverse y atacarlos por sorpresa. Lo

más importante es el final de la cacería: el padre establece un final feliz y se deja cazar y

dominar a sus hijos.

Cuando los lobeznos se hallan en la fase de socialización, entre el segundo y el tercer mes,

aún les esta permitido ser los primeros en recibir los alimentos cazados por los adultos de la

manada. Pero si cuando están repartiéndose la comida entre ellos se aproxima un hermanito o una

hermanita, se erizan los pelos del lomo y surgen los gruñidos amenazadores. La lucha por

satisfacer el hambre y la envidia aparece en su mundo cultural.

Los lobos adultos esperan con paciencia, sin dar

muestras de gula o de envidia, hasta que los cachorros

están hartos y, después, se ponen a comer todos juntos,

con las cabezas rozándose, sin gruñirse ni disputar entre

ellos. El lobo es capaz de encontrar el camino adecuado

que conduce a la confianza entre los miembros que

viven en comunidad.

Los lobos mientras son cachorros o jóvenes, todavía

cuentan en ellos las emociones arcaicas de los carnívoros

solitarios. Pero poco a poco, a medida que crecen, se

van trasformando en miembros de una manada que

vive como una comunidad capaz de sobrevivir.

Del libro “SOBREVIVIR” (págs. 274-275). Edit. Planeta, 1980. Iosu Gomez

Bakarka nahiz taldeka: Taldetan ar bat

edo bi egon ohi dira, eta eme heldu bat

edo gehiago egon daitezke. Emeen

kume guztiak ere talde horretan egoten

dira luzaroan. Normalean, bost eta

hamabi kideko taldeak osatzen dituzte,

baina askoz talde handiagoak ere badira.

Lasaia: Eguneko ordu gehienak jaten eta atseden hartzen ematen dituzte,

lasaiak baitira. Zuhaitzen behe-aldeko adarretan prestatzen dute emeek

habia, eta lurrean, berriz arrek. Zirikatuz gero arriskutsuak izan daitezke,

baina gorilak ez du eraso egiten bere burua defendatzeko ez bada.

Neurriak: Animalia sendoak dira. Helduek

zutik 1.65 eta 1.75 metro artean neurtzen

dute. Besoak oso luzeak dituzte, eta horiek

zabal-zabal jarrita 2 metro eta erdiko luzera

ere har dezakete alde batetik bestera.

Adimentsuak: Oso buruargiak dira. Gizakien antz handia dutela esan ohi da.

Hainbat kasutan, komunikatzeko keinu hizkuntzak ikasteko gai ere badira.

Arriskuan: Gorilak desagertzeko arriskuan daude. Batetik , animalia horien

bizitokiak suntsitzen hari direlako eta gero eta lurralde txikiagoak geratzen

zaizkielako bizitzeko. Besteak beste, espezie exotikoen haragia jatea

“modan” jarri delako atzerritarren artean.

Berriako Mantangorri astekaritik hartua (241 zbka.)

Aner Unanue

Ornitorrinkoa

Izena:Ornitorrinkoa.

Izen zientifikoa: Ornithorhynchus anatinus.

Tamaina: 50cm. inguru.

Pisua: 700-2400gr. pisa dezakete.

Bizi-itxaropena: 10 urte inguru.

Animalien erreinuan ez da ornitorrinkoa baino animali bereziagorik: ugaztuna da baina

arrautzak erruten ditu, ahate mokoa du, kastorearen antzeko isatsa eta igarabaren

hankak. Australia ekialdean eta Tasmania uhartean bizi da soilik.

Ugaztun pozoitsuetako bat da. Atzeko hanketan arrak ezpoi bat du. Animali txikiak

akabatzeko erabiltzen du, baina gizakirik ez da hil pozoi horrekin.

Ibaietan du bizitokia, uretatik ateratzen da atseden

hartzeko. Ur azpian ez da 30 segundu baino

gehiago egoten eta bere onera bueltazeko 20

segundu behar ditu. Ia denbora gehiena uretan

pasatzen du.

Igeri doan bitartean hartzen du janaria.

Karramarroak, izkirak, intsektuen larbak…

Gainerako ugaztunek baino gutxiago usaintzen

du, baina ur azpian ere usain dezake.

Ekaina eta urria bitartean arrak emea estaltzen du uretan. Emeak eraikitzen du habia

eta erruten ditu arraultzak: bi edo hiru, aldiko.

Mantangorritik hartua.

Beñat Prada

Azkonarra Azkonarra aspaldi bizi da gure planetan.

Paleontologoen ustez, orain lau milioi

urte bazituen gaur egungo ezaugarriak.

Urte pilo horietan, badirudi haren

hortzeria garatu dela gehien. Hasiera

batean soilik jaten zuen haragia, baina,

denboraren joanean, hasi zen jaten

barazkiak, harrak eta intsektuak.

Haren hezurrak agertu dira Eurasiako hainbat aztarnategi paleontologikotan, hala nola

Gabasako koban, Huescan, eta Guadix-Bazan, Granadan, azken hauek oso zaharrak,

holozeno garaikoak.

Azkonarrak gordeleku handia egin dezake. 50 gela ere izan litzazke, eta 800 metroko

tunela egin. Oso ondo aireztatuta egoten dira gordelekuak, eta kumeekin egoteko gelak egon

ohi dira gordelekuan. Azkonar kumea itsu jaiotzen dira: Laupabost aste. Helduak

direnean ere ikusmen nahiko kaskarra dute, entzumena, ordea, oso fina dute, eta

usaimena oso ona. Oso zaila da

egun argiz azkonarrak ikustea.

Espezie omniboroa da eta oso dieta

zabalekoa. Espezie generalista izan

arren, zizareak ugari diren ingurutan

hauek jatera espezializatu dela ikusi

da. Elikagai aukera zabalaz

bazkatzeko gai dira: intsektuak,

fruituak, ugaztun txikiak, onddoak, zizareak... eta aipatzekoak dira gizakiaren landaketetatik

datozen zerealak, olibak eta beste hainbat errerrekurtso ere.

Berriako Mantangorri astekaritik.

Eneko Gonzalez