ZUZENDUTA Igorreko I Berdintasun Planerako diagnostikoa · Udalerria banaketa honen barruan...

Igorreko Igo Berdintasun Planerako diagnostikoa

Egileak: Matxalen Legarreta Elixabete Imaz Idoia Legarreta

2009ko ABUZTUA

2

1 SARRERA ............................................................................................................... 6

2 METODOLOGIA ................................................................................................... 7

2.1 LEHENGO FASEA: BIGARREN MAILAKO DATU BILKETA ETA ANALISIA ..................................... 7 2.2 BIGARREN FASEA: IKERKETA PARTE-HARTZAILEA ............................................................ 8

2.2.1 Elkarrizketak ................................................................................................. 9 2.2.2 Lan-taldeak .................................................................................................. 11 2.2.3 Behaketa parte-hartzailea ............................................................................. 12

3 BIZTANLERIARI BURUZKO DATU OROKORRAK ................................... 13

3.1 SARRERA ............................................................................................................ 13 3.2 BIZTANLERIAREN BILAKAERA .................................................................................... 13 3.3 EGITURA SEXUA, ADINA ETA JATORRIAREN ARABERA ...................................................... 16 3.4 BIZTANLERIA AUZOZ AUZO ....................................................................................... 19 3.5 MIGRAZIO PROZESUAK ........................................................................................... 24 3.6 IDEIA NAGUSIAK..................................................................................................... 26 3.7 IDENTIFIKATUTAKO BEHARRIZANAK ............................................................................ 27

4 HIRIGINTZA ETA ESPAZIOAREN ANTOLAKETA .................................... 28

4.1 SARRERA ............................................................................................................ 28 4.2 KOKAPENA ETA ESPAZIOAREN EGITURAKETA ................................................................ 28 4.3 KALE ETA AZPIEGITUREN IZENDAPENA ........................................................................ 31 4.4 MUGIKORTASUNA .................................................................................................. 32

4.4.1 Desplazamendu ereduak .............................................................................. 33 4.4.2 Mugikortasuna arazo.................................................................................... 37

4.5 IRISGARRITASUNA .................................................................................................. 38 4.6 GIZARTE HARREMANETARAKO ESPAZIOAK ................................................................... 39 4.7 SEGURTASUNA...................................................................................................... 40 4.8 IGORREKO HIRIGINTZA EREDUA EZTABAIDAGAI ............................................................. 40 4.9 IDEIA NAGUSIAK..................................................................................................... 43 4.10 IDENTIFIKATUTAKO BEHARRIZANAK ............................................................................ 44

5 UDAL ADMINISTRAZIOA ................................................................................ 45

5.1 SARRERA ............................................................................................................ 45 5.2 UDALA KONTRATATZAILE ......................................................................................... 45 5.3 UDALA ADMINISTRATZAILE ....................................................................................... 47

5.3.1 Aurrekontuen azterketa ................................................................................ 48 5.3.2 Zenbait gomendio etorkizunera begira ........................................................... 55

5.4 UDALA HERRITARREN ORDEZKARI ETA BEHARRIZAN ETA ESKAEREN ERANTZULE .................. 56 5.5 IDEIA NAGUSIAK..................................................................................................... 58 5.6 IDENTIFIKATUTAKO BEHARRIZANAK ............................................................................ 59

6 JARDUERA EKONOMIKOA ............................................................................ 60

6.1 SARRERA ............................................................................................................ 60

3

6.2 EGITURA EKONOMIKOA ........................................................................................... 60 6.3 LAN MERKATUA ..................................................................................................... 62

6.3.1 Jarduera tasa, okupazio tasa eta segregazio bertikala ............................ 62 6.3.2 Kontratuak eta segregazio horizontala .................................................... 65 6.3.3 Langabezia ............................................................................................... 70

6.4 INDUSTRIA: MASKULINOA DEN SEKTOREA .................................................................... 71 6.5 ZERBITZUEN SEKTOREA: EMAKUMEEN PROTAGONISMOA ................................................ 73 6.6 IDEIA NAGUSIAK..................................................................................................... 75 6.7 IDENTIFIKATUTAKO BEHARRIZANAK ............................................................................ 76

7 HEZKUNTZA ETA HEZKIDETZA .................................................................. 77

7.1 SARRERA ............................................................................................................ 77 7.2 BIZTANLERIAREN IKASKETA MAILA ............................................................................. 77 7.3 UDALERRIKO IKASKETA ESKAINTZA ............................................................................ 78

7.3.1 Ume eta gazteentzako ikasketa eskaintza ofiziala .................................... 78 7.3.2 Helduentzako ikasketa eskaintza ofiziala ................................................. 79

7.4 LEHEN ETA BIGARREN HEZKUNTZA GENERO IKUSPEGITIK ................................................ 80 7.4.1 Haur Hezkuntza eta Oinarrizko Heziketa ................................................. 80 7.4.2 Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza .......................................................... 81 7.4.3 Batxilergoa ............................................................................................... 83 7.4.4 Lanbide Ikasketak ..................................................................................... 84

7.5 HEZKIDETZA ESKOLAN ............................................................................................ 84 7.6 HEZKIDETZA ESKOLAZ KANPOKO JARDUERETAN ........................................................... 87 7.7 IDEIA NAGUSIAK..................................................................................................... 90 7.8 IDENTIFIKATUTAKO BEHARRIZANAK ............................................................................ 91

8 FAMILIA ETA ZAINTZA ................................................................................... 92

8.1 SARRERA ............................................................................................................ 92 8.2 FAMILIA EGITURAKETA ............................................................................................ 92 8.3 HAURREN ZAINKETARAKO GIZARTE ZERBITZUAK ........................................................... 96

8.3.1 Haurtzaindegia ............................................................................................ 96 8.3.2 Ludoteka ..................................................................................................... 96 8.3.3 Kultur Etxeko 0-3 gela .................................................................................. 98 8.3.4 Jantokia .................................................................................................... 99

8.4 ADINEKOEN ETA EZINDUEN ZAINKETARAKO ZERBITZUAK ............................................... 100 8.5 IDEIA NAGUSIAK................................................................................................... 104 8.6 IDENTIFIKATUTAKO BEHARRIZANAK .......................................................................... 105

9 OSASUNA ........................................................................................................... 106

9.1 SARRERA .......................................................................................................... 106 9.2 MEDIKUNTZA ZENTROAK ETA ZERBITZUAK ................................................................. 106 9.3 POPULAZIOAREN ZAHARTZEARI LOTUTAKO BEHARRAK ................................................. 107 9.4 ZAINKETA BEHARRA ETA ZAINTZAILEAK ..................................................................... 108

4

9.5 GAZTEEN OSASUNA ............................................................................................. 109 9.6 KIROL PRAKTIKAK ................................................................................................. 110 9.7 EMAKUMEEN KONTRAKO TRATU TXARRAK .................................................................. 113 9.8 IDEIA NAGUSIAK.................................................................................................... 115 9.9 IDENTIFIKATUTAKO BEHARRIZANAK ........................................................................... 116

10 PARTE HARTZEA ............................................................................................. 117

10.1 SARRERA ........................................................................................................... 117 10.2 ELKARTEETAKO PARTE HARTZEA .............................................................................. 117

10.2.1 Kultur Elkarteak .......................................................................................... 118 10.2.2 Gizarte harremanekin edota gai sozialekin lotutako elkarteak ......................... 119 10.2.3 Kirol elkarteak ........................................................................................... 121 10.2.4 Emakume eta gizonen funtzio eta rolak elkarteetan ...................................... 122

10.3 EMAKUMEEN TALDEAK ETA HARREMAN ESPAZIOAK ...................................................... 123 10.4 UDAL ADMINISTRAZIOAN ERAGITEKO IREKITAKO ESPAZIOETAKO PARTE-HARTZEA ............... 124

10.4.1 Euskara Planaren diseinua. 2002 ................................................................ 125 10.4.2 Hirigintzako Foroak. 2008 ........................................................................... 126 10.4.3 Aurrekontu parte-hartzaileak ....................................................................... 127 10.4.4 Bestelako espazioak: udal plenoak eta jai batzordea .................................... 128

10.5 IDEIA NAGUSIAK................................................................................................... 129 10.6 IDENTIFIKATUTAKO BEHARRIZANAK .......................................................................... 130

11 AISIALDIA: KULTURA ETA KIROLA ......................................................... 131

11.1 SARRERA .......................................................................................................... 131 11.2 AISIALDIAREN KUDEAKETA ..................................................................................... 131 11.3 KULTURA ........................................................................................................... 133

11.3.1 Kultur etxea ............................................................................................... 133 11.3.2 Gazte Informazioa Bulego .......................................................................... 136 11.3.3 Kazeta Gunea ........................................................................................... 137

11.4 KIROLA.............................................................................................................. 137 11.4.1 Polikiroldegia ............................................................................................. 137

11.5 UME ETA GAZTEEI BIDERATUTAKO ZERBITZUAK ........................................................... 139 11.6 IDEIA NAGUSIAK................................................................................................... 140 11.7 IDENTIFIKATUTAKO BEHARRIZANAK .......................................................................... 141

12 BAZTERKETA SOZIALA ETA GIZARTERATZEA .................................... 142

12.1 SARRERA .......................................................................................................... 142 12.2 ATZERRITARRAK .................................................................................................. 143

12.2.1 Atzerritarrak sexua, jatorria eta adinaren arabera ......................................... 144 12.2.2 Atzerritarrak igorreko lan-merkatuan ............................................................ 147

12.3 GIZARTE ZERBITZUETAKO LAGUNTZAK ..................................................................... 149 12.4 GIZARTERATZERA BIDERATUTAKO BALIABIDEAK .......................................................... 152 12.5 IDEIA NAGUSIAK................................................................................................... 156

5

12.6 IDENTIFIKATUTAKO BEHARRIZANAK .......................................................................... 157

13 TAULEN AURKIBIDEA ................................................................................... 158

14 GRAFIKOEN AURKIBIDEA ........................................................................... 160

15 BIBLIOGRAFIA ................................................................................................ 161

6

1 SARRERA

4/2005 Legearen testuinguruan Igorreko Udaleko I. Emakume eta Gizonen arteko Berdintasun Plana diseinatzeko burututako diagnostikoa da hau. Diagnostiko honen helburu nagusia emakume eta gizonen arteko berdintasuna lortze aldera, Igorreko beharrizanak, arazoak, interes guneak eta hobekuntza aukerak identifikatu, lehentasun eta helburuen zerrenda definitu eta ekintzarako estrategiak proposatzea da.

Hau guztia aurrera eramateko bete beharreko helburu zehatzak hiru dira:

1) Igorre bere testuinguruan kokatzea eta udalerriaren ezagupenerako baliagarriak izan daitezkeen datuak aurkeztea, iturri diferenteetatik datorkiguna dokumentu bakar batean jasoz.

2) Orain artean genero ikuspuntutik aztertu ez diren zenbait datu berrinterpretatzea, Igorre gizon eta emakumeen arteko berdintasuna lortzeko bidean zein puntutan dagoen, zein behar dituen, eta zein bide jarrai daitezkeen ezagutzeko.

3) Igorreko biztanle eta kolektiboek berdintasunaren inguruan adierazitako iritziak, beharrak eta nahiak jaso eta interpretatu.

Helburuok aurrera eramateko, lana bi fasetan banatu dugu. Lehenengo fasean bigarren mailako datuen analisia egin dugu, hau da, ikerketa honetarako propio sortu ez diren datuena. Azterketaren bigarren fasean elkarrizketa eta lan-taldeak egin ditugu, Igorren lan egiten duten edota bizi diren pertsonen artean, profil diferentetako biztanleei erreparatuz eta udalarentzat edota udaleko eremu diferentetan aritzen diren profesionalekin hitz-eginez.

7

2 METODOLOGIA

Diagnostikoa metodologia desberdinetan oinarritutako bi fasetan banatu dugu. Lehengo faseak, bigarren mailako datuak bildu eta aztertzea izan du helburu eta bigarrenak, metodologia parte-hartzailea oinarritzat hartuz, elkarrizketa, talde dinamika eta behaketa bidez, lehen mailako informazioa bildu eta aztertzea.

2.1 Lehengo fasea: bigarren mailako datu bilketa eta analisia

Lehenengo fasean, iturri diferenteetatik jasotako bigarren mailako datuen analisia egin dugu, hau da, datu hauek ez ditugu guk sortu, beste erakunde batzuk sortutakoak dira edo beste ikerketa batzuetatik jaso ditugu. Gure lana, kasu honetan, datu hauek berrinterpretatzea izan da genero ikuspegia abiapuntu moduan hartuz, helburu hirukoitzarekin:

• Igorreko gizon eta emakumeen beharrizan eta interesak kontuan hartuz, bakoitzaren egoera eta posizioa aztertu eta konparatu

• Ezberdintasunak agertzen badira, hauen jatorria aztertu eta agerian utzi

• Bazterketa ahalbidetzen eta birproduzitzen duten egitura zein mekanismo sozialak identifikatu eta agertu

Horretarako Udal Erroldako azken datuak aztertu ditugu, baita Eustat eta INE-ko udalerriz udalerriko estatistikak ere, sarritan eskualdeko (Arratia-Nerbioi)1, bailarako, herrialdeko edota EAEko datuekin konparatuz, udalerriaren ezaugarriak testuinguru zabalagoan kokatzeko asmoz. Honetaz gain, Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsua (2001), Jaiotzen estatistikak eta Espainiako Barne Ministerioko Trafiko Zuzendaritza Orokorrak, Udalmapek eta Lanbide-Langaik eskaintzen dituen datuak ere aztertu ditugu.

1 Igorre, Eustat-ek egiten duen sailkapenaren arabera, Arratia-Nerbioi eskualdean kokatzen da Arakaldo, Arantzazu, Areatza, Arrankudiaga, Arteaga, Bedia, Dima, Lemoa, Orozko, Otxandio, Ubide, Ugao, Urduña, Zeanuri eta Zeberio herriekin batera. Udalerria banaketa honen barruan kontsideratzea oztopo izan da gure lanean, interesgarriak diren datu asko herriz-herri desagregatu gabe azaltzen baitira. Hemen aurkezten dugun azterketarako eskualde hau zabalegia dela deritzogu, bertan egoera oso diferenteak biltzeaz gain, multzo berean egunerokotasunean harremanik ez duten udalerriak batzen baititu. Sailkapen honetan batzen diren udalerri batzuk duten populazio zama handiak (bereziki Orduñak), eskualdeari buruzko datuen erabilgarritasuna guztiz mugatzen du Igorreri buruz hitz egiterakoan, udalerriari buruzko informazioa desitxuratzen baitu. Honela, batzuetan Arratia-Nerbioiri dagozkion datu orokorrak erabili behar izan ditugun arren, hala ahal izan dugunean, eta Udalarekin aurrez adostutakoari jarraituz, Gorbeialdeko Gazte Planean “1go Zonaldea” deritzon kategorian bildutako herriak hartu ditugu kontuan, errealitate soziologikoari era fidelagoan erantzuten diolako. Zonalde hau ondoko herriek osatzen dute: Bedia, Lemoa, Igorre, Arantzazu, Artea, Areatza, Dima, Zeanuri eta Ubide. Honi “bailara” deituko diogu edo “bailarako herriak”.

8

Halaber, baliagarriak izan zaizkigu bailara edo udalerrian bertan burututako ikerketa eta txosten hauek:

• Arratia-Nerbioi. Programa de desarrollo Rural Comarcal, 2007-13. Itsamendikoi/Gorbeialde, Arratia-Nerbioi Landa Garapenerako Elkartea.

• Gorbeialdeko Gazte Planaren Diagnostikoa 2005. Gorbeialde, Arratia-Nerbioi Landa Garapenerako Elkartea.

• Igorreko Hausnarketa Estrategikoa. Toki garapenerako plangintza, 2003. Igorreko Udala.

• Estudio diagnóstico de la población extranjera residente en Igorre y Dima. Febrero 2009.

• “El anciano dependiente” txostena, 2000 urtea.

• Arratiako Mankomunitateko Gizarte Ekintza saileko Drogamenpekotasunaren Prebentzio

Komunitarioaren egitasmoa 2007-08/2008-09 ikasturteak.

Azkenik, bere datuak eskaini dizkigute baita udalerriko erakunde hauek ere: Udaleko Administrazioa eta Tesoreria; Igorreko Gizarte Zerbitzuak; Arratia Institutua; Zulaibar Lanbide Eskola (Zeanuri); Ignazio Zubizarreta Lehen Hezkuntza Ikastetxea; Igorreko Osasun Zentroa; Igorreko Helduen Eskola (EPA); Arratiako Mankomunitateko Gizarte Ekintza saileko Drogamenpekotasunaren Prebentzio Komunitarioa; Arratiako Mankomunitateko Gizarte Ekintza saileko Gizarte eta Hezkuntzan esku hartzeko zerbitzua; Arratiako Gazte Plana; ELA sindikatua; Igorreko kultur eta kirol elkarteak.

2.2 Bigarren fasea: ikerketa parte-hartzailea

Bigarren fasean, lehen mailako informazioa biltzea izan dugu helburu, udalerriko biztanleriarengana, erakunde, elkarte, zein agente esanguratsuenengana joz eta beraien iritzi, bizipen, beharrizan, ardura eta kezkak jasoz. Ezinezkoa da udalerri bateko berdintasun egoerari buruzko hausnarketa egitea bertan bizi diren -eta, seguruenik, hurrengo urteetan bertan bizitzen jarraituko duten- gizon eta emakumeen iritzi eta burutapenak ezagutu gabe. Metodologia parte-hartzailea erabiltzeak hiru abantaila nagusi ditu:

• Bigarren mailako datuek eskaini ezin duten informazioa eskaintzen digu: herritarren beraien bizipen, sentsazio eta pertzepzioak biltzen ditu

• Teknika egokiak erabiliz gero, gerora begira, ekimen berrien hazia izan daitezkeen hausnarketarako espazio parte-hartzaileak sortzeko balio du

9

• Gerora diseinatuko den Berdintasun Planaren garapen egokirako laguntza ezinbestekoa da, inplikatuta dauden pertsonek emandako informazioetatik eta beraien arteko adostasunetatik sortuko baita

Bigarren fase honen helburua beraz bikoitza da: alde batetik, informazio kualitatiboa lortzea eta bestetik, Igorreko I. Berdintasun Plana diseinatzeko prozesu honetan herritarren partaidetza eta hausnarketa bermatzea. Elkarrizketa eta lan-taldeak kontuan hartuz, guztira bigarren fase honetan 112 pertsonak hartu du parte: 83 emakume eta 29 gizonek. Diagnostikoan beraz, herritarren parte-hartzea nabarmena izan dela baiezta dezakegu. Aspektu guztiz positiboa da hau.

2.2.1 ELKARRIZKETAK

Elkarrizketak beren posizioagatik edota lanagatik herriaren ezagupen berezia duten pertsonekin egin ditugu, euren egoerak bertan gertatzen diren dinamikei buruzko informazio garrantzitsua emango digulako. Herriko eragile ezberdinekin 19 elkarrizketa egin ditugu. Elkarrizketa hauetan 30 pertsonek hartu dute parte: horietatik 24 emakumeak dira eta 6 gizonak. Elkarrizketak 30 minutu eta 2 ordu bitarteko iraupena izan dute eta ikerketako bi unetan egin ditugu: 2008ko iraila eta abendua bitartean lehengo txanda eta 2009ko maiatzean bigarrena. Elkarrizketa gehienak indibidualak izan badira ere, bakanen batzuk talde elkarrizketak izan dira eta 2 edo 3 pertsona aldi berean elkarrizketatu ditugu lan arlo edo betebehar berean aritzeagatik (E-1, E-2, E-5, E-6, E-12, E-13). Ondoko taulan laburbildu dugu egindako elkarrizketen inguruko informazio nagusia:

10

TAULA 1: EGINDAKO ELKARRIZKETAK

Izendapena Elkarrizketatutako pertsona Data

E-1 Arratiako Gazte Planeko koordinatzaileak 2008-09-29

E-2 Helduen Ikasketa Iraunkorreko (gaztelerazko EPA delakoa) Arratiako koordinatzailea 2008-10-19

E-3 Igorreko osasun zentroko emagina 2008-10-13

E-4 Familia-medikua 2008-11-06

E-5 Gizarte zerbitzuetako koordinatzaileak 2008-11-18

E-6 Arratiako Merkatarien Elkarteko zuzendaritza taldea 2009-03-03

E-7 Udaleko ekonomialaria 2009-03-13

E-8 Kirol eta kultura teknikaria 2009-03-16

E-9 Ongizate eta berdintasun zinegotzia 2009-03-16

E-10 Udaleko arkitektoa 2009-03-16

E-11 Behargintzako koordinatzailea 2009-03-27

E-12 Arratiako Mankomunitateko hezitzaileak 2009-03-27

E-13 Zaintzaileak zainduz tailerreko koordinatzailea 2009-03-27

E-14 Udaleko idazkaria 2009-05-28

E-15 LAB sindikatuko ordezkaria 2009-06-01

E-16 Igorreko osasun zentroko erizaina 2008-10-09

E-17 Igorreko Caritaseko ordezkariak 2009-06-10

E-18 Kultura, kirola eta euskara zinegotzia 2009-06-15

E-19 Liburutegiko arduraduna 2009-03-16

11

2.2.2 LAN-TALD EAK

Lan-taldeetan profil desberdineko herritarrek hartu dute parte, aldi berean, Igorren aritzen diren agente, talde eta biztanle diferenteen ikuspuntu eta iritziak jaso eta diagnostikoan beraien inplikazioa bultzatzeko helburuarekin. Lan-taldeak bada, arlo desberdinetan lan egiten duten erakunde eta elkarteetako partaideekin edota adin eta egoera sozial desberdinetako herritarrekin egin ditugu. Hauek osatzerako orduan, ahalik eta profil homogeneoena lortzea izan da gure xedea, dinamika berean egoera berdintsuan bizi diren herritarrak batuz.

Hamabi lan-talde burutu ditugu, gizarteko sektore diferenteen sentsibilitate eta esperientzia desberdinen ordezkari moduan. Lan-talde hauetan guztira, 83 pertsonek hartu dute parte. Horietatik 60 emakumeak dira eta 23 gizonak. Aipatu beharra dugu lan-taldeetan emakumeen parte-hartzea altuagoa izan dela gizonena baino, eta hasieran talde misto moduan antolatutako talde batzuetan azkenik soilik emakumeak hartu dutela parte. Horrela gertatu da jubilatuen lan-taldean [LT-8] eta gurasoen lan-taldean [LT-10]. Hau dela eta, bigarren kasu honetan amez osatuta lan-taldea egin genuen lehenik eta gero, gizonez osatutako bigarren talde bat osatzea erabaki genuen, Igorreko emakume eta gizonen egoerari buruz aiten ikuspegia jasotzea ere garrantzitsua baita.

Lan-taldeak dinamika diferenteak erabiliz burutu dira, beti ere partaideak era librean beraien iritzi, bizipen, esperientzia eta kezkak azaltzera gonbidatuz. Dinamiken iraupena 1:30 eta 3:30 ordu bitartekoa izan da eta parte hartzaile kopurua 3 eta 8 bitartekoa. Ekimen hauek Kultur Etxeko geletan eraman ditugu aurrera 2009ko martxoa eta maiatza bitartean. Ondoko taulan laburbildu dugu lan-taldeei buruzko informazioa:

12

TAULA 2: EGINDAKO LAN-TALDEAK

Izendapena Lan-taldearen profila Data

LT-1 Igorreko espazio asoziatiboetan parte-hartzen duten emakumeak 2009-03-16

LT-2 Arratia Institutuko irakasleak 2009-03-24

LT-3 Gazteak, 16-18 urte bitartekoak 2009-04-08

LT-4 Gazteak, 19-23 urte bitartekoak 2009-04-08

LT-5 Kultur elkarteak 2009-04-17

LT-6 Kirol elkarteak 2009-04-27

LT-7 Kirol taldeetan parte-hartzen duten emakumeak 2009-04-29

LT-8 Jubilatuak 2009-04-30

LT-9 Ignazio Zubizarreta Lehen Hezkuntza Ikastetxeko irakasleak 2009-05-13

LT-10 Gurasoak (amak) 2009-05-19

LT-11 Adinekoen zaintzaileak 2009-05-20

LT-12 Bazterketa egoeran dauden emakumeak 2009-06-02

LT-13 Gurasoak (aitak) 2009-06-02

2.2.3 BEHAKETA PARTE-HARTZAILEA

Behaketa parte-hartzailea, batez ere Antropologiak erabilitako azterketa teknika da eta diagnostiko honetan erabiltzearen helburua, Igorreko pultsua eta kale dinamikak aztertzea izan da, beti ere, parte-hartze kontziente eta erreflexiboa erabiliz. Bi behaketa parte-hartzaile burutu ditugu udalerriko momentu desberdinetan: bata San Antonio jaietan, 2008ko Ekainak 13 eta 14ean eta bigarrena, 2008ko irailak 14ean, ohiko laneguna. Honetaz gain, udal administrazioan eragiteko irekitako espazioetako parte-hartzea aztertu asmoz, hirigintzako foroetako eta aurrekontu parte-hartzaileetako bileretan ere egin dugu behaketa.

13

3 BIZTANLERIARI BURUZKO DATU OROKORRAK

3.1 Sarrera

Biztanleriari buruzko datuen azterketak testuinguru konkretu batean garatzen diren tendentzia demografikoen nondik norakoak eskaintzen dizkigu, gizartearen egoera eta beharrizanen azterketa ahalbidetuz eta etorkizunean sor daitezkeen premiak identifikatzen lagunduz. Adituek gainera, adierazle demografikoak herrialde desberdinen garapen mailarekin erlazionatu dituzte maiz, jaiotze tasaren beherakadak, bizitza esperantzaren luzapenak eta heriotza tasen jaitsierak medikuntzarako sarrerarekin eta ikasketa mailarekin harremanetan jarriz eta bizi kalitatearen hobekuntza tendentzi demografikoen aldaketan islatzen dela baieztatuz. Biztanleriari buruzko datuak hala ere, ez dira neutroak eta beharrezkoa da genero ikuspegitik aztertzea. Jaiotza tasen beherakada eta lehen haurra izateko adinaren atzerakadak emakumeen ikasketa maila altuagoarekin, merkatu laboralean izan duten sarrera iraunkorrarekin eta antisorgailuen hedapenarekin du zerikusia, baia gure testuinguruan ugalkortasuna ez da heltzen ordezkapen mailara eta horrek emakume askok familia eta ordaindutako lana bateragarri egiteko dituzten zailtasunak islatzen ditu, etxeko lana eta zaintzari dagokionean berdintasunetik urrun baikaude oraindik. Era berean, bizitza esperantzak gora egin du, batik bat emakumeetan, eta beraz, zahartzaroari buruz hitz egiten dugunean, gehienetan emakumeei buruz ari garela izan behar dugu kontuan eta beraien beharrizan espezifikoak aintzat hartu.

Atal honetan egin dugun azterketak beraz, Igorreko tendentzia demografikoen nondik norakoak eskaintzen dizkigu eta biztanleriaren egituraketari buruzko datu orokorrak: adina, jatorria zein udalerriko auzo desberdinen fisionomia kontuan hartuz.

3.2 Biztanleriaren bilakaera

XX. mendean zehar hazkunde demografikoa izan duen gunea da Igorre, Bizkaia eta EAEko tendentzi orokorrekin bat eginez. Urbanizazio eta industrializazio prozesuek populazioaren gorakada eragin dute garai honetan, batik bat bi fasetan: lehenengoa, mende hasieran, industriak erakarritako etorkinen ondorioz; eta bigarrena, 60-70 hamarkadetan, non industrializazioak sortutako immigrazio prozesuez gain berebiziko garrantzia eduki duen berezko populazioaren hazkundeak. Bigarren fase honetan gainera, 60 eta 70 hamarkadan, sendagintzaren aurrerapenek eta bizitza baldintzen hobekuntzak bizitza esperantza luzatu dute, aldi berean, jaiotzen gorakada eraginez, hots, garai honetan Estatu mailan gertatutako baby-boom delakoa. Guzti honen ondorioa da XX. mendean zehar Igorreko biztanleria hirukoiztu egin dela, EAEn

14

hirukoiztu den modu berean. Hazkunde esanguratsuena 1960 eta 1980 urteen bitartean gertatu da.

XX. mende bukaeran aldiz, Erkidego osoan emigrazio prozesua eten egin da eta, halaber, jaiotze tasak behera egin du modu nabarmenean. Honek populazioaren beherakada txikia ekarriko du XXI. mendearen hasiera aldera. Hala ere, beherakada hau baino garrantzitsuago izango da garai honetan populazioaren adin egituran gertatutako aldaketa. Gizartea era nabarmenean zahartu da XXI. mendearen hasierarekin batera. Europa osoan ezaugarri den zahartze prozesu hau arazo ekonomiko eta politiko moduan identifikatu da maiz, azken hamarkadatan ume gutxiago jaiotzeak etorkizunean zaharren sostengu sozialaren sistema kili-kolo jar dezakeelako.

Beheko taulari erreparatzen badiogu, aipatutako fase desberdinak Igorren islatzen direla ikus dezakegu. Izan ere, udalerriak bat egiten du Erkidegoan eta Bizkaian gertatzen diren fenomeno demografikoekin.

TAULA 3: POPULAZIOAREN BILAKAERA XX. MENDEAN ZEHAR, IGORRE, BIZKAIA ETA EAEN (KOPURU

ABSOLUTUAK)

Urtea Igorre Bizkaia EAE

1900 1.365 311.361 603.596

1920 1.722 409.550 766.775

1940 1.732 511.135 955.764

1960 2.016 754.383 1.371.654

1981 3.426 1.181.401 2.134.967

1991 3.884 1.156.245 2.109.009

1998 3.938 1.139.012 2.104.060

2001 3.857 1.122.637 2.082.587 Iturria: Eustat-eko datuak erabiliz egileek eginiko taula.

15

Berezko hazkundea edo hazkunde begetatiboa negatiboa izan da Igorren 1993tik aurrera. Honek zera esan nahi du: berezko biztanleriaren artean pertsona gehiago direla urtean hiltzen direnak jaiotzen direnak baino2. Fenomeno hau ere EAEko tendentzien barruan ulertu behar dugu, 1990tik aurrera baitauka Erkidegoak hazkunde begetatibo ezkorra, hau da, Igorren baino hiru urte lehenago.

GRAFIKOA 1: IGORREKO HAZKUNDE BEGETATIBOAREN BILAKAERA (1975-2006). KOPURU ABSOLUTUAK

Iturria: Eustat-eko jaiotza eta heriotza estatistiketako datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

Nahiz eta udalerri txikia izateagatik hazkunde begetatibo negatiboa oso deigarria ez izan, XXI. mendean sartzen garen heinean, tendentzia hori aldatuz doala esan dezakegu, 2002, 2004 eta 2006ko datuek erakusten digutenez. Nolabaiteko gorakada hau mantentzen bada edo ez, urteek esango digute; momentu honetan hala ere, EAEko datuek erakusten diguten joera aldaketa apalari begiratzen badiogu, Igorre, inguruko udalerriak lez, “hazkunde begetatibo 0”deritzon egoeran dagoela esango genuke: hau da, heriotza eta jaiotza kopurua orekatua dela. Guzti hau hala bada ere, populazioaren bilakaera orokorrari begiratzen badiogu, Igorren XXI. mende hasierako urteetan, populazioaren hazkunde txiki bat nabari dezakegu. Biztanle errekuperazio 2 Berezko hazkundea edo hazkunde begetatiboa heriotza eta jaiotza arteko diferentziari esaten diogu eta berezko populazioa nola aldatzen den adierazten digu, immigrazio prozesuak kontuan hartu gabe. Hazkundea positiboa dela esango dugu heriotzak jaiotzak baino gutxiago direnean. Hazkunde negatiboa, aldiz, heriotzak jaiotzak baino kopuru altuagoan gertatzen direnean esaten dugu.

‐20

‐10

0

10

20

30

40

50

60

70

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Hazkunde bejetatiboa

16

honen arrazoia, barne eta kanpo migrazioak dira: Igorrera pertsona gehiago datoz bizitzera (batez ere Bizkaiko herrietatik), Igorretik beste udalerritara joaten direnak baino.

GRAFIKOA 2. IGORREKO POPULAZIOAREN BILAKAERA (1981-2006)

Iturria: Eustateko datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

3.3 Egitura sexua, adina eta jatorriaren arabera

Errolda munizipalaren arabera, gaur egun Igorren 4.162 pertsona bizi dira. Horien artean, %50’2a emakumezkoa da (2.107 pertsona), eta % 49’8a gizonezkoa (2.055 pertsona). Sexuen presentzia orekatua da datu orokorrei begiratuta. Adinari dagokionean ordea, biztanleria ez da era berean banatzen. Populazioa hiru adin-taldetan sailkatuz gero3, ohartzen gara haur eta gaztetxoen taldea ez dela populazioaren %17ra heltzen. Honek jaiotze tasa baxuko gizartearen argazkia ematen digu, batik bat jaiotzen azken hamarkadetako jaitsiera islatzen duena. Bestalde, helduen talde zabalean populazioaren gehiengoa kokatzen da, bi herenetik gora hain zuzen ere, ugalkortasun handiko urteetan jaiotakoak dira eta egungo potentzial produktiboa osatzen dute. Azkenik, 65tik gorakoek ume eta gaztetxoek besteko pisua dute (Grafikoa 3). Hau guztia kontuan hartuta, esan dezakegu zahartua dagoen gizartea dela gurea, eta gainera, oraindik ere gehiago zahartuko dela adierazten digute datuek. 3 Adin talde hauen erabilera ohizkoa da gizarte zientzietan eta ekoizpen egiturarekin harreman zuzena du. Lehen taldeak 0-19 urte bitartekoak biltzen ditu, orokorrean oraindik ez produktibo kontsideratzen direnak. Bigarrena, 20-64 urte bitartekoek osatzen dute, adin-talde heldua da, ekonomikoki aktiboa dena, eta gizartearen lan potentziala adierazten du. Azkenik, 65 urtetik gorakoak daude hirugarren taldean, dagoeneko lan merkatuan parte-hartzen ez duen taldea da hau, pentsionistak dira gehienak.

3000

3200

3400

3600

3800

4000

4200

1981 1986 1991 1996 2001 2005 2006

biztanleria

17

Hala ere, Igorrek badu bere ingurune gertukoenetik bereizten duen ezaugarri bat: adinekoen pisua erlatiboki txikiagoa da eta helduena erlatiboki handiagoa. Izan ere, lan-merkatuarentzat produktiboak diren pertsonen adin taldeak duen presentzia (%67’9), hiru puntu altuagoa da udalerrian EAEn baino, eta adinekoena ordea (%15’2), lau puntu baxuago. Guzti honek nolabaiteko gaztetasuna ematen dio Igorreko populazioaren egiturari, EAEko populazio zahartuarekin alderatuz gero.

GRAFIKOA 3: POPULAZIOAREN BANAKETA ADINTALDEEN ARABERA

(IGORRE,ARRATIA-NERBIOI, BIZKAIA, EAE). 2006

Iturria: Eustat-eko datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

Sexuei dagokionez, gizonezko eta emakumezkoen presentzia nahiko parekoa da gazte eta helduen adin taldeetan, nahiz eta helduen artean gizonen pisua apur bat handiagoa izan. Honek, helduen adin taldean, egitura ekonomikoak edo beste koiunturaren batek sexu bat bestearen gainetik eutsi edo erakarri duela adieraz dezake.

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Igorre

Arratia‐Nerbioi

Bizkaia

EAE

0‐19 20‐64 65+

18

GRAFIKOA 4: IGORREKO BIZTANLERIA ADINA ETA SEXUAREN ARABERA, 2008

Iturria: Udal erroldako datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

Nagusienen artean, ordea, emakumeen proportzioa handiagoa da dudarik gabe, beraien bizi itxaropen handiagoaren ondorioz. Izan ere, sexuen arteko desoreka handiagotu egiten da adinean gora egiten dugun neurrian. Horrela, Igorren 2006an 80 urtetik gorako 118 pertsona daude (1924an edo lehenago jaiotakoak): 35 gizon eta 83 emakume. Lautik hiru emakumeak dira.

5% 4% 3% 2% 1% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 6%

0-5

11-15

21-25

31-35

41-45

51-55

61-65

71-75

81-85

91-95

EMAKUMEAK GIZONAK

19

GRAFIKOA 5: IGORREKO 65 URTETIK GORAKO GIZONAK ETA EMAKUMEAK ADINAREN ARABERA, 2008

Iturria:Udal Erroldako datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

Beraz, adinean gora egin ahala, emakumeen protagonismoa geroz eta handiagoa da. Honek esan nahi du, EAEko zein Estatuko tendentziari jarraituz, “Igorreko adineko biztanlearen” profila emakumezkoarena dela, eta adin talde honi modu berezian begiratu behar diogula. Egindako edozein politika edo ezarritako edozein neurrik kontuan eduki beharko du emakumeen protagonismo hau. Genero bazterkeria ez da berdina egoera guztietan eta zahartzaroa da genero ezberdintasunak modu nabarmenean eragiten duen momentuetako bat. Izan ere, “zahartzaroaren feminizazioa” deritzon joera honek bazterketa sozial arriskua dakar: adineko emakume gehienak alargunak dira eta pentsionistak, eta ez dute erretiroa jasotzeko eskubiderik lortu beren traiektoria ekonomiko eta bitala dela eta. Honek esan nahi du pentsio baxuenak jasotzen dituzten pertsonak direla. Honen adibide da 2007 urtean “Inoren laguntza-beharra izatea baloratzeko” Igorreko gizarte zerbitzuetatik Diputazioari egindako eskaeren izaera: egindako 38 eskaeretatik 18 espediente 65 urtetik gorako emakumeenak dira eta 14 besterik ez 65 urtetik gorako gizonenak.

3.4 Biztanleria auzoz auzo

Gorago esan bezala, Igorreko biztanleriaren adin egitura Erkidegokoaren oso antzekoa da: adin produktiboan dagoen helduen taldea da protagonista eta gazte zein adinekoen taldeek

163

146

129

91

44

17

0% 20% 40% 60% 80% 100%

emakume

gizonak

66‐75 76‐85 86+

20

portzentaje oso antzekoak azaltzen dituzte. Adin piramidea (Grafikoa 4), estutu egiten da adinean behera egiten dugunean, jaiotzen jaitsieraren ondorioz, eta erdiko generazioak dira zabalenak. Populazioaren egiturari dagokionez, hala ere, udalerria auzoz auzo aztertuez gero, banaketa konplexua dela konturatuko gara. Honek zera esan nahi du: herriaren gune desberdinetan biztanleriaren ezaugarriak desberdinak direnez, hauen premiak ere desberdinak izango direla.

Udalak bereizten dituen 19 kale eta auzoetako biztanleriaren adina aztertu dugu, beraz, hiru adin taldetan banatuz (ikus 3. oharra). Aztertutako datuen arabera, kale eta auzoak hiru taldetan banatu ditugu, herriko biztanleriaren adin egiturarekin bat datozen edo ez kontuan hartuta. Horren arabera lehenengo taldean Igorreko biztanleriaren egitura orokorrarekin bat datozen kale eta auzoak azaltzen dira; bigarrenean udalerriko auzo eta kale gazteenak, non ume eta gaztetxoen presentzia udalerriaren bataz bestekotik gora dagoen; azkenik, hirugarrenean, auzo eta kale zahartuenak, non jubilatu eta adinekoen presentzia herri osoaren ehunekoaren gainetik dagoen.

Lehenengo taldean zazpi kale eta auzo batu ditugu: Elexalde, Garbe kalea, Sabino Arana plaza, Udea kalea, Agarre auzoa, Loate auzoa, L. Iruarrizaga kalea. Zazpi auzo hauek herritarren %40’69a biltzen dute. Gainera, Igorreko Hausnarketa Estrategikoa dokumentuan azaltzen diren 2003ko datuekin konparatzen badugu, auzo hauek biztanleria nahiko egonkorra dutela esan dezakegu azken urteotan, ez baitute ez populaziorik irabazi ezta galdu ere.

TAULA 4: IGORREKO ADIN EGITURAREKIN BAT DATOZEN AUZOEN BIZTANLE KOPURUA ETA HERRI

OSOAREKIKO EHUNEKOA. 2009

Auzoa, kalea edota etorbidea Biztanleak %

Elexalde kalea 686 16’13

Garbe kalea 437 10’27

Sabino Arana plaza 423 9’95

Udea kalea 82 1’92

Agarre, auzoa 67 1’57

Loiate auzoa 24 0’56

Luis Iruarrizaga kalea 15 0’25

Guztira 1734 40’70 Iturria: Udal Erroldako datuak erabiliz egileek egindako taula.

21

Grafikoari begiratzen badiogu argia da helduen nagusitasuna: auzo hauek ume eta adineko gutxi dituzten auzoak dira. Luis Iruarrizaga kalean esaterako (nahiz eta kale txikia den, eta beraz, pisu gutxikoa herriaren egituran), bizi diren denak adin produktiboari dagokion talde zabalekoak dira: hau da, 20-65 adin tartekoak dira eta ez dago ez ume ez adinekorik. Kale hauetan umeen adin taldea % 16 aren inguruan kokatzen da eta nagusiena berriz %15 ingurukoa da. Kasu batzuetan ordea salbuespenak daude, esate baterako Agarren, umeen presentzia oso txikia da eta Udean, esate baterako, adinekoak dira proportzio txikiagoan daudenak. Dena den, herriaren biztanleriaren parte handiena biltzen duen auzo eta kale hauen inguruan zera esan dezakegu: udalerriari buruz esandakoa osoki aplikatu diezaiokegula.

GRAFIKOA 6: IGORREKO ADIN EGITURAREKIN BAT DATOZEN AUZOEN ADIN EGITURA, 2009

Iturria: Udal Erroldako datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

Bigarren taldean Igorreko auzo gazteenak bildu ditugu, hau da ume eta gaztetxo portzentaje altuenak dituztenak. Lehendakari Agirre kaleak, Olabarri auzoak, Torrea kaleak, Hilario Soloeta Monsinorea kaleak, Mikele Deuna auzoak, Aramotz kaleak, Bidebarri kaleak eta Mandoia kaleak osatzen dute talde hau eta Igorreko herritarren %44’10 biltzen du. Guzti hauetan 20 urtetik beherako biztanleria %20a edo gehiagokoa da eta adinekoren presentzia ordea txikia. Izan ere, Torrean, Mikele Deunan eta Lehendakari Agirre kaleetan dute soilik presentzia nabarmena. Auzo hauek gainera, kasu gehienetan (Lehendakari Agirreren kasuan izan ezik), biztanle kopuru garrantzitsua galdu dute azken urteetan (2003 urtetik 2009ra 200 bat pertsona ingurua gutxiago

0% 20% 40% 60% 80% 100%

L.Iruazurriaga

Loiate

Agarre

Udea

S.Arana

Garbe

Elexalde

0‐20 21‐65 65+

22

bizi dira bertan). Igorreko Hausnarketa Estrategikoa dokumentuan azaltzen diren datuekin alderatuta ordea, Olabarrin, Aramotzen, eta batez ere, Hilario Soloeta Monsinorean ordea, biztanle kopurua igo egin da era nabarmenean.

TAULA 5: IGORREKO AUZO GAZTEENEN BIZTANLE KOPURUA ETA HERRI OSOAREKIKO EHUNEKOA, 2009

Iturria: Udal Erroldako datuak erabiliz egileek egindako.

Adin banaketa honek, gazteentzat bereziki garrantzitsuak diren zerbitzuak garatzea eskatzen du: jolastokiak, berdeguneak eta antzekoak. Baita kultura, kirola eta heziketa aldetik auzo hauetan dauden zerbitzuen kantitate eta kalitateari erne egotea ere.

GRAFIKOA 7: IGORREKO AUZO GAZTEENEN ADIN EGITURA, 2009

Iturria: Udal Erroldako datuetatik abiatuz guk egindako grafikoa.

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Mandoia

Aramotz

Bidebarri kalea

Milkele Deuna

M. H.Soloeta

Torrea

Olabarri

L.Agirre

0‐20 21‐65 65+


Lehendakari Agirre etorbidea 907 23’92

Olabarri auzoa 518 12’18

Torrea kalea 84 1’97

Hilario Soloeta Monsinorea kalea 84 1’97

Mikele Deuna auzoa 79 1’85

Bidebarri kalea 55 1’29

Aramotz kalea 21 0’49

Mandoia kalea 17 0’39

Guztira 1765 44’59

23

Azkenik, adineko gehien dituzten auzoak identifikatu ditugu: San Juan, Urkizu, Basauntz eta Santa Luzia. Hain zuzen ere, herritarren %15’20a bizi da bertan. Auzo hauek guztiak biztanleak galdu dituzte azken urteetan, zahartzeaz gain husten ari diren auzoak direla esan dezakegu. Igorreko Hausnarketa Estrategikoa dokumentuko datuekin alderatuez gero, biztanleen beherakada nabaria da lau auzo-guneotan.

TAULA 6: IGORREKO AUZO ZAHARRENEN BIZTANLE KOPURUA ETA HERRI OSOAREKIKO EHUNEKOA, 2009


San Juan auzoa 273 6’42

Urkizu auzoa 155 3’64

Basauntz auzoa 120 2’82

Santa Luzia auzoa 98 2’30

Guztira 646 15’20 Iturria: Udal Erroldako datuak erabiliz egileek egindako taula.

Auzo hauetan 65 urte edo gehiago dutenek, biztanleria osoaren %20a eta %30a bitartean hartzen dute. Adin talde honek arreta berezia eskatzen du auzo hauetan: mugikortasuna eta irisgarritasuna kontuan hartuz, gizarte eta osasun zerbitzuak eskuragarri egitea, besteak beste. Dena den, ez dira umerik gabeko auzoak. Denetan ume eta gazteen pisua %15a ingurukoa da, ez daude beraz, Igorreko egitura orokorretik hain urrun. Adinekoei bideratutako atentzioak ez lituzke, ondorioz, haur eta gazteen beharrak ahaztu behar.

24

GRAFIKOA 8: IGORREKO AUZO ZAHARTUENEN ADIN EGITURA, 2009

Iturria: Udal Erroldako datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

Honetatik guztitik ondorioztatu dugunez, Igorreko udalerria ez da homogeneoa eta ikuspegi orokorrean, Erkidegoko beste herri askoren fisionomia bera dauka. Gertuagotik begiratuta eta kasuz kasu aztertuta zenbait guneren bereizitasunak azaleratu egiten dira, non biztanleriaren egitura aztertuz, egungo eta etorkizuneko arazo eta beharrak azaleratzen diren.

3.5 Migrazio prozesuak

Gaur egun, bai udalerrian eta baita eskualdean ere, migrazio saldoa positiboa da. Hau da, herriak jende berri gehiago hartzen du urtean udalerritik joaten dena baino. Migrazio prozesuen barruan hiru eratakoak bereiz ditzakegu: alde batetik, bailaratik Igorrerako migrazioak; bestetik, hiriburutik datorren biztanleriak protagonizatutako migrazioa; eta azkenik, atzerritik datorrena, EAEko zein Estatuko tendentzi orokorrari jarraituz, batez ere azken urteetan era nabarmenean hasi dena.

Urtez urteko immigrazio prozesuei dagokionez, atzerritarrak kanpo utzita, Bizkaitik datozen biztanleek osotzen dute Igorrera etorri direnen multzorik esanguratsuena, diferentzia handiz. 2007ko datuak adibide moduan erabil ditzakegu: urte honetan Igorren erroldatutako 10 biztanletik 6 bizkaitarrak dira (%58a), konkretuki 267 pertsona erroldatu dira eta horietatik 155 bizkaitarrak dira, gehienak inguruko beste herrietatik edo Bilbotik etorritakoak. Atzerritarrek osotzen dute Igorrera etorritako bigarren talde handiena: Udalerrira bizitzera etorri direnen artean, hirutik bat

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Santa Luzia

Basauntz

Urkizu

San Juan

0‐20 21‐65 65+

25

da atzerritarra (%28a). EAEko zein Estatuko beste probintzietatik etorritakoak oso gutxi dira, hauen artean, Gipuzkoatik etorritakoak azpimarratuko ditugu, nahiz eta etorkinen %2’2a besterik ez izan (6 pertsona).

Atzerritarrei dagokionez, 2008ko urriko Erroldako datuen arabera, Igorren Estatuz kanpoko biztanleen portzentajea %7a ingurukoa da. Hauen artean erdiak Europar Komunitateko beste herrialderen batetik etorri dira (154 pertsona), Errumaniatik gehienak, eta beste erdia, Europar Komunitatetik kanpoko herrietatik (151 pertsona).

Migrazioari buruz dihardugunean, aipatu beharra dugu baita ere, adin egitura aldetik atzerritar populazioak eta Igorrekoak azaltzen duen aldea. Atzerritar populazioaren egitura bertako biztanleena baino askoz eta gazteagoa da: ume eta gazteen presentzia altuagoa da eta adinekoena oso txikia. Honek argi adierazten digu migrazio prozesuen izaera ekonomikoa, etorkin gehienak lan adina dutelako.

GRAFIKOA 9: IGORREKO POPULAZIOA ADIN EGITURA JATORRIAREN ARABERA, 2009

Iturria: “Estudio diagnóstico de la población extranjera residente en Igorre y Dima” dokumentuko datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

467

58

530

54

2249

190

821

3

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Bertakoak

Atzerritarrak

0‐14 urte 15‐24 urte 25‐59 urte 60 edo gehiago

26

3.6 Ideia nagusiak

XX mendean zehar Igorreko biztanleria hirukoiztu egin da (EAEn hirukoiztu den modu berean): hazkunde esanguratsuena 1960 eta 1980 urte bitartean gertatu da. Mende bukaeran, ordea, zonalde guztian populazioak behera egin du era nabarmenean eta hazkunde demografikoa gelditze prozesuan dago.

Igorren ere, EAEn orokorrean gertatzen den antzera, gazte eta umeen proportzioak behera egiten duen neurrian, adinekoenak gora egiten du. Dena den herriko kale eta auzo desberdinen osaera ez da homogeneoa adin egituraketari dagokionean.

Igorren adinekoen proportzioa (65 urte edo gehiago) EAEn baino txikiagoa da eta helduena altuagoa (20-64 urte bitartean). Izan ere, lan-merkatuarentzat produktiboak diren pertsonen ehunekoa hiru puntu altuagoa da udalerrian EAEn baino, eta adinekoena ordea lau puntu baxuago. Beraz, Igorre ez da orokorrean EAE bezain zaharra.

Bizitza esperantza luzeagoa dutela eta, zahartze prozesuan emakumezkoen protagonismoa azpimarragarria da. Horregatik, Igorreko adineko biztanlearen profilaz hitz egitean kontuan hartu beharko dugu gehienetan emakumeez ari garela.

Igorreko migrazio saldoa positiboa da. Biztanleriaren gorakada txikia beraz, immigrazioari sor zaio eta ez berezko populazioaren gorakadari. Udalerrira bizitzera etorritakoen artean, gehiengoa Bizkaiko beste herriren batetik etorritakoa da. Atzerritarrak aldiz, %7a dira, gehienak Errumaniatik etorritakoak.

27

3.7 Identifikatutako beharrizanak

Biztanleriaren zahartze prozesuak gaur egun zein etorkizunean sortuko dituen premia berriei adi egotea, beharrekoak izango diren zerbitzu eta azpiegiturak aurreikusiz eta denentzat erosoa eta egokia den udalerria bultzatuz.

Adinekoen artean emakumezkoen presentzia handiagoa kontuan hartzea politika eta zerbitzuen diseinuan, emakume hauek gainera, askotan errekurtso gutxiago dituzte eta babes familiar txikiagoa.

Herriaren heterogenitatea eta dispertsioa kontuan hartzea. Auzo eta kale desberdinak errealitate eta behar desberdinak dituztela kontuan hartu eta biztanlea guztiaren zerbitzuetarako irisgarritasuna eta gertutasuna bultzatuz.

Atzerritarren integrazio egokirako bideak aurreikustea. Egun atzerritarren proportzioa altua izan ez arren, etorkizunean nabarmenagoa izan daiteke herrian hizkuntza eta kultura desberdinak dituzten biztanleen presentzia eta ondorioz, errealitate berri hau kontuan hartzea politika eta zerbitzuen diseinuan.

28

4 HIRIGINTZA ETA ESPAZIOAREN ANTOLAKETA

4.1 Sarrera

Mendebaldeko gizarteetan, XX. mendeko industrializazio eta urbanizazio prozesuek, sistema produktibista oinarri hartzen duen ikuspegi arrazionalistaren arabera egituratutako espazio urbanoaren planifikazioa bultzatu dute. Eredu honek funtzioen araberako zonifikazioa du oinarrian: alde batetik, lan egiteko espazioak daude eta, bestetik, bizitzekoak. Planifikazio era honen ardatza homo urbanisticus-a da, alegia, bizi, lan eta desplazatu egiten den hiritarra. Zentraltasuna subjektu produktiboari ematerakoan ordea, zonifikazioak ez ditu aintzat hartzen beste subjektu guztiak (emakumeak, haurrak, adinekoak edo gaitasun murriztua daukaten pertsonak, esate baterako); ez eta, beraien beharrizan konkretuak ere. Ingurunearen ikuspegi ekonomizista aintzat hartuz, ikuspegi jasangarriagoei uko egiten diogu eta albo batera uzten ditugu bizitza oso baterako beharrezkoak diren beste aspektu anitz, etxeko lanei eta zainketari lotutakoak, besteak beste.

4.2 Kokapena eta espazioaren egituraketa

Igorre, Bizkaiko hegoaldean kokatzen den 17’52 km2-ko udalerria da eta Arratiako mankomunitatearen parte da. Bilbotik 23 kilometrotara eta Gasteiztik 45 kilometrotara dago. Eustat-ek Arratia-Nerbioi eskualdean kokatzen du. Eskualdea osatzen duten hamabost udalerriek 22.045 biztanle batzen dituzte 2006ko datuen arabera, Bizkaiko populazioaren 1.9%a. Azalerari dagokionez aldiz, Bizkaiko lurraldearen %19’5a hartzen du. Arratiako mankomunitatea osatzen duten 9 herrien multzoak ordea, 12.538 biztanle batzen ditu eta, ondorengo grafikoak adierazten duen lez, Igorre da, argi eta garbi, biztanle kopuru handiena duen udalerria.4

4Arratiako mankomunitatea udalerri hauek osatzen dute: Arantzazu, Areatza, Artea, Bedia, Dima, Igorre, Lemoa, Ubide eta Zeanuri. Udalerri hauen artean bertako dinamika propioak sortzen dira. Baina Eustatek bailara Arratia-Nerbioi eskualdearen barne kokatzen du eta ondorioz, beste udalerri hauek ere kontuan hartzen ditu: Arakaldo, Arrankudiaga, Orozko, Otxandio, Ugao eta Zeberio. Egitura honek, Arratia bailarara lotutako datuak lortzea oztopatzen du.

Debainohistorbiztan

Deaisial

29

GRAFIKOA

entsitateari do altuagoa driko honen nleriaren kon

TA

entsitatea bdirako gune

A 10: BAILARA O

Iturria

dagokionez, a eta EAEkoezaugarriet

ntzentrazio es

AULA 7: DENTS

Igo

Arratia-

Biz

EAIturr

bizi kalitateaeekin, beste

SATZEN DUTEN

a: Eustat-eko da

ondorengo totik gertu daako bat besanguratsuag

SITATEA IGORR

orre

-Nerbioi

kaia

AE ria: Eustat- eko

arekin erlaziak beste. B

UDALERRIAK BI

atuak erabiliz e

taulan ikus dago. Hala erere dentsitagatik.

RE, ARRATIA-N

D(biztan

datuak erabiliz

onatzen daBaina baita

IZTANLE KOPUR

gileek egindako

dezakegunezre, Bizkaikoaate altua ba

NERBIOI, BIZKA

Dentsitateanle kopurua

222’9

53’1

506’3

287’9 z egileek eginda

a, espazio bkomunikazi

RUAREN ARABER

o grafikoa.

z, Igorrekoa a baino baxuaita, Bilbo

AIA ETA EAE-N

a km2-ko)

ako taula.

berdeekin, joarekin eta

RA, 2006 URTEA

Arratia-Nerbuagoa da, luHandian da

N. 2001

jolaslekuekin zerbitzu gu

A

bioikoa urralde agoen

n edo uneen

30

gertutasun eta heltzeko zailtasun edo erraztasunekin ere. Honi lotuta, esan beharra daukagu, Igorren espazioaren kolonizazioa modu bertikalean egin dela batik bat eta beraz, pertsona gehienak etxebizitza anitzeko eraikuntzetan bizi direla. Egituraketa honek herriari fisionomia berezia ematen dio, itxura kaletar eta industriala duen erdiguneagatik batez ere (Agirre Lehendakaria Etorbidea eta Elexalde auzoak, besteak beste); bertan bizi da jende kopuru altuena. Erdigunetik kanpo dauden auzoak, sakabanatutako etxe multzoak biltzen dituzte, baserriak zein etxebizitza bakar edo biko eraikuntza berriak. Herriko 18 auzune eta kaleek, dibertsitate handiko egoerak azaltzen dizkigute, bai aktibitate ekonomikoari dagokionean, bai biztanleriaren banaketa aldetik, eta baita hirigintzaren ikuspegitik ere.

Herriaren zentroan, Elexalde auzoan, bulego administratiboak (Udaletxea, Mankomunitatea, Bake Epaitegia, Arratia Behargintza-Lan Ekimenerako Bulegoa eta Postetxea) eta giza harremanetarako azpiegitura edota espazio nagusiak daude (Kultur Etxea eta Jubilatuen Etxea). Agirre Lehendakaria etorbideak aldiz, komertzioan du garrantzia, bertan baitago establezimendu dentsitate handiena. Gainerako establezimendu gehienak Elexalde, Garbe, Bidebarri eta Sabino Arana auzoetan daude. Kale hauetan, aldi berean, zerbitzu eta profesional desberdinak ere aurki ditzakegu (aseguruak, abokatuak edo bankuak, esate baterako). Sabino Arana auzoan aisialdirako azpiegiturak (futbol zelaia eta paseoak emateko erabiltzen den pista) eta osasun-zentroa daude. Osasun-zentroaz gain, osasunarekin lotutako beharrizanetarako beste hainbat establezimendu ere badaude Igorren (hortz klinikak, fisioterapia eta osteopatia kontsultak, adibidez). Olabarri auzoan, bestalde, kirol azpiegiturak daude (polikiroldegia) eta baita hezkuntza arlokoak ere: Haurtzaindegia, Ignazio Zubizarreta Herri Eskola eta Arratia Institutua. Azken hauek haur eta gaztetxoekin lotuta dauden beharrizanak betetzen dituzte. Urte askotan, Arratia ibaiak herri-gunearen banalerro lez jokatu du Igorren Olabarri edota Sabino Arana auzoak, nolabait, albo batera utziz. Hala ere, berriki sortu den Bidebarri auzoak, bi auzo hauek etorbide nagusiekin lotu ditu.

Herri-gunetik kanpo, Urkizu, San Juan eta Torrea auzo industrialak aurki ditzakegu. Auzo hauetan aurkitzen dira herriko enpresa garrantzitsuenak. Industria-gune garrantzitsuena hedadurari dagokionez eta industria establezimenduen kontzentrazio mailari dagokionez, Torrea auzotik Dimarako bidean dagoen Industrialdea da, 1989an sortua. Industri sektorean enpleguaren sorrera bultzatzeko eraikitako gunea da. Zonalde industriala herri-gunetik kanpo aurkitzen da eta kasu batzuetan garraio bidez desplazatu beharra dago bertara. Urkizu auzoan esaterako, Ebay S.A., Negarra S.A. eta Tarabusi S.A. enpresak daude, denak 50 langiletik

31

gorakoak: hau da, langile kopuru esanguratsua desplazatzen da bertara egunero. Agarre, Loiate, Mikele Deuna, Santa Luzia (San Kristobal) eta Basauntz, aldiz, nekazal giroko auzoak dira batik bat. San Juan auzoan nekazaritza eta industriak elkar bizitzen dutela esan dezakegu baserri eta baratzak aurki baititzakegu, GEA Iberica S.A. eta Araluce S.A. enpresen ondoan. Aramotz, Bidebarri, Hilario Soloeta Monsinorea eta Udea berriki eraikitako bizitegi-guneak diren auzoak dira.

Hau guztia honela izanda, Igorren auzoen artean erabilpen desberdinen arteko nolabaiteko banaketa badagoela esan dezakegu. Zerbitzu eta gune desberdinak elkarrengandik bereizten dira eta gizarte talde askorentzat, distantzia hauek, beraien egunerokotasunean oztopo izaten dira: hala nola, haurrak, adinekoak, gaitasun murriztua dutenak eta baita familia eta etxeko lanen kargu egiten diren emakume askoren kasua da hau. Espazioaren antolamendu era honen oinarrian hiri funtzionala-ren eredua dago. Eredu honek aurrez onartzen du desberdinak diren oinarrizko hiru funtzio daudela (bizilekua, lana eta aisia) eta espazioan ere bereizi egiten ditu (Arpal eta Legarreta, 2003).

Laburbilduz, esan dezakegu Igorre, bai zerbitzuei dagokionean eta baita aktibitate ekonomikoari begira ere, bailaran erreferente den udalerria dela, landa ingurunean kokatua baina zerbitzu eta industri elementu garrantzitsuak dituena. Barne heterogenitatea du ezaugarri gisa baina, aldi berean, bat dator bere ingurune zabaleko dinamika ekonomiko, demografiko eta sozialekin. Datuek, gertuago kokatzen dute EAEko ezaugarrietatik Arratia-Nerbioi eskualdeko dinamikatik baino.

4.3 Kale eta azpiegituren izendapena

Nahiz eta Igorreko kaleen, espazioen eta eraikin publikoen izendapenetan inguruko toponimia eta erreferentzia erlijiosoak gailentzen diren, badaude izen propioekin deitutako kale eta azpiegiturak ere: Agirre Lehendakaria, Sabino Arana, Hilario Soloeta Monsinorea eta Luis Hiruarrizaga kaleak, eta Ignazio Zubizarreta Lehen Hezkuntza Ikastetxea. Kale eta azpiegituren izendapen hauek guztiak udalerriarekin zuzenean edo zeharka lotutako pertsonei egiten die erreferentzia. Modu berean, Igorren bertako biztanleen omenez jarritako hiru monumentu ere aurkitu ditugu: Hilario Soloeta Monsinoreari (Andra Mari elizaren alboan), Bonifazio Arandia “Fasio” (Garbe kalean) eta Ignazio Zubizarretari (Udalaren parean) egindakoak.

Udalerriko adierazpen publikoek gizonezkoei baino ez die egiten erreferentzia. Hau horrela izanda emakumeek Igorreko historian eta garapenean izan duten zeresana eta garrantzia ukatu,

32

isildu eta ezkutatu egiten da eta honek, esparru publikoan emakumeen balorazio eza eragiten du (Del Valle, 1997). Adierazpen eta izendapen publikoek garrantzi adierazgarria daukate udalerriko memoria kolektiboan, balore sinboliko garrantzitsua baitaukate. Beraz, garrantzitsua deritzogu emakumeek historian zehar herrian izandako protagonismoa berreskuratu eta honi balore publikoa ematea adierazpen desberdinen bitartez, monumentu edota kale eta azpiegituren izendapenen bitartez.

4.4 Mugikortasuna

Igorrek errepide bidezko komunikazio ugari ditu, EAEko hiri nagusiak konektatzen dituen errepide nazionalak (N-240) herria zeharkatzen baitu. Gaur egun, errepide honen saihesbidea eraikitze fasean dago eta Torrea, San Juan eta Urkizu auzo industrialak zeharkatuko ditu. Honetaz gain, Dimako eskualde errepideak, zein honen parean eraiki den bidegorriak eta herri-gunea auzoekin lotzen duten hainbat auzo-bidek, Igorrerako irisgarritasuna errazten dute.

Hala ere, auzoetatik herri-gunera dagoen distantziak auzoetan bizi diren biztanleen mugikortasuna mugatzen du, ez baitago auzoak erdigunearekin lotzen dituen garraio sistema publikorik. Lan-taldeetan ikusi dugunez [LT-1, LT-8], auzoetara oinarrizko produktuak eramaten dituzten saltzaileak joaten diren arren (arrain-saltzailea, fruta-saltzailea edota, okina, besteak beste), bertatik herri-gunerako distantziak kontuan hartu behar ditugu, garraio pribaturik izan ezean, isolamendu soziala eragin dezaketelako, batez ere, adin tarte konkretu batzuetan (haurrak, gaztetxoak eta adinekoak) eta gaitasun murriztua duten pertsonengan. Etxeko lanak eta zaintza lanak bere gain hartzen dituzten emakume askorentzat ere arazoa izan ohi da auzi hau, bai zaintzaileen kasuan [LT-11] eta baita etxeko betebeharrak eta ordaindutako lana bateragarri egin behar dutenentzat ere. Lan-talde desberdinetan parte hartu duten emakume asko, esaterako, herri-gunetik kanpoko auzoetan bizi dira eta egunero, herri-gunera zeregin desberdinak betetzera (erosketak, lana, administrazio betebeharrak, osasun ardurak) joan behar izaten dutela adierazi digute. Emakume hauetako zenbaitek desplazamenduak burutzeko bitarteko propioak dituzten arren, beste batzuek ez dute horrelakorik, eta ondorioz, senitarteko, auzoko edo lagunei laguntza eskatu behar izaten diote [LT-1, LT-8, LT-12]. Auzoetako ume eta gaztetxoen desplazamenduak errazten dituzten autobus zerbitzuak daude, eskola-orduei lotuta, hala ere, interesgarria litzateke era honetako garraio zerbitzuak populazio osoari zabaltzea, desplazatzeko beharrizan eta arrazoiak anitzak eta orokorrak baitira, eta auzoetatik erdi-gunera desplazamendua bermatzen duten bitartekoek Igorreko biztanleen bizi kalitate maila hobetuko lukete. Auzoetako irisgarritasun arazo hauei lotuta, adierazgarria da aipatzea, Igorreko udaleko

33

datuen arabera, Igorren taxiak gidatzeko 6 lizentzia daudela. Kopuru nabarmen honen kausa mugikortasuna errazten duten baliabide publikoen eskasia izan daiteke.

Garraio zerbitzu publikoari dagokionez, bi konpainiak kudeatutako autobus linea desberdinak daude: Bizkaibus eta La Union. Bizkaibusen kasuan, hiru autobus-lineak lotzen dute Igorre beste herriekin:

- A3917 (Zeanuri-Hospitala-Bilbo): Goizeko 05:15etan hasten da eta 22:00etan amaitu. 05:15etik 7:00era bitartean autobusa ordu erdiro dago, 7:00tik 22:00era orduro.

- A3925 (Ubidea-Igorre-Hospitala): Lanegunetan 06:25tik 20:25era dago egunero. Asteburuetan linea honen autobus zerbitzua bi ordu beranduago hasten da: 08:25etik 20:25era.

- A3927 (Zeanuri-Igorre-Bilbo autopistatik): Lehenengo autobus zerbitzua goizeko 07:15etan da eta hurrengoa, 8:30etan. Hortik aurrera 21:30etararte, orduro. Lanegunetan baino ez.

Gasteizera joateko autobus zerbitzu bakarra dago, La Union konpainiarena, eta egunean bi alditan pasatzen da Igorretik autobusa, lehenengoa goizeko hamarretan eta bigarrena arratsaldeko bostak laurden gutxitan, Gasteizerako norabidean. Honek Arabako hiriburuarekiko harremanak mugatzen ditu. Bestalde, tren geltokirik hurbilena Lemoan dago. Bertara joateko udalerriko bizilagunek autobusa edo autoa erabili behar dute.

4.4.1 DESPLAZAMEN DU ER EDUAK

Eusko Jaurlaritzak 2002an burututako mugikortasunari buruzko azterketaren arabera, Igorrera egiten diren hamar desplazamenduetatik zortzi kotxez egiten dira (%83’3a) eta %16’5a baino ez garraio publikoan. Igorretik kanpora egiten diren desplazamenduen kasuan ordea, esan dezakegu nahiko parekatua dela kotxez zein garraio publikoa erabiliz egiten den desplazamenduen proportzioa (%47’5a kotxez eta %52’5a garraio publikoa erabiliz). Herrian bertan egiten diren desplazamenduak aldiz, oinez egiten dira (%99’25) (Tokiko Agenda-Arratia 21, 2004).

Honi lotuta, Eusko Jaurlaritzak 2007an EAEko mugikortasunaren inguruan egindako ikerketan, emakume eta gizonen desplazamenduetan eredu ezberdinak daudela ondorioztatzen du (Eusko Jaurlaritza, 2007). Emakumeek gizonezkoek baino desplazamendu gehiago egiten dituzte. Moduari dagokionez, gizonezkoek garraio pribatuaren erabilera tasa handiagoa dute: gizonezkoen %45’7ak eta emakumeen %31’8ak erabiltzen du automobila. Emakumeak, berriz,

34

oinez edo garraio publikoa erabiliz gizonak baino neurri handiagoan egiten dituzte desplazamenduak: emakumeen %67’3a eta gizonezkoen %51’8a mugitzen da era honetan.

Igorreko kasuan, ondorengo grafikoan ikus dezakegunez, sexuaren arabera bataz besteko bidaia kopurua desberdina da (emakumezkoek gizonezkoek baino desplazamendu gutxiago burutzen omen dituzte) eta desplazamendu moduak ere desberdinak dira. Adierazgarria da garraiobide publiko eta pribatuaren erabileran emakume eta gizonen artean dagoen aldea. Grafikoa hobeto ulertzeko, aipatu behar dugu bertan bildutako datuak agertzen diren azterketak ez dituela kontuan hartzen 5 minututik beherako desplazamenduak. Beraz, egunerokotasunarekin lotutako beharrizanak asetzeko egiten diren desplazamendu asko ez dira datuetan islatuta agertzen (adibidez, erosketak egitearekin lotutako joan-etorriak). Hau honela izanda eta Eusko Jaurlaritzak 2007an egindako ikerketatan oinarrituz, ondoriozta dezakegu emakumeek berez datuetan agertzen dena baino desplazamendu kopuru handiagoa egiten dutela, batez ere egunerokotasuneko beharrizanak betetzeko egiten dituzten oinezko joan-etorriekin lotutakoak.

GRAFIKOA 11: IGORREN BURUTZEN DIREN BIDAIEN BATAZ BESTEKOA EGUNEKO MODUAREN ETA SEXUAREN

ARABERA BANATUA, 2004

Iturria: “Planes de movilidad sostenible en los municipios integrados en Udaltalde 21 Arratia” txostena.

Bestalde, aipagarri da baita ere, udalerriak duen motorizazio maila altua. 2001. urtean mila biztanleko 465 auto daude, Bizkaiko bataz bestekoa mila biztanleko 392 den bitartean. 2008an

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

Oinez Kotxez Garraio Publikoa

Bida

ia kop

urua

Emakumezkoak Gizonezkoak

35

Igorreko ibilgailuen zergaren inguruko datuen arabera, 2042 auto daudela kontuan hartuta, mila biztanleko 490 auto daudela ondorioztatzen dugu. Baliabide hauen eskuragarritasuna ezberdina da sexuaren arabera; ibilgailuen jabe bezala azaltzen direnen artean, hamarretik zazpi gizonak baitira (%72a). Ezberdintasun honen arrazoiak bi izan daitezke: alde batetik, sexuaren araberako mugikortasun eredu ezberdinak adieraz ditzake (emakumezkoak gutxiago desplazatzen dira autoz) baina, bestalde, emakume eta gizonek baliabideetarako daukaten eskuragarritasun ezberdina azaltzen duen datua ere bada hau eta, gertaera honek, emakumeen mugikortasun ahalmenean eragiten du. Ezberdintasun honen kausak emakumeek gizartean daukaten estatus sozial baxuagoa edota familian negoziatzeko daukaten gaitasun edo ahalmen urriagoa izan daitezke.

GRAFIKOA 12: IGORREKO AUTOMOBILEN TITULARRAK SEXUAREN ARABERA. 2008.

Iturria: Udalaren ibilgailuen zerga datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

Igorren, lehen aipatu dugunez, garraio publiko zerbitzua mugatua da eta honek desplazamenduak garraio pribatuaren bitartez egitea dakar. Garraio zerbitzu publikoak ez du Igorreko biztanleen mugikortasuna modu iraunkor, eskuragarri eta eraginkorrean bermatzen. Lan-talde batean eztabaida interesgarria sortu da gai honen inguruan, bertako emakumeek gertaera hau arazo lez definitzen ez duten bitartean, ingurune urbanoagotik hona etorritako emakumeentzat, aldiz, onartezina da: “Zornotzan badauzkate autobusak nahi dituzten maiztasun guztiarekin, Durangon ere … Arratia da egoera honetan dagoen leku bakarra (…) autobusa galdu eta autobus parada batean ordu erdi egon beharra izatea, terzermundista dela iruditzen zait”;

Gizon72%

Emakume28%

36

“Nik ulertzen dut Arratia orain dela gutxi arte egoera oso txarrean egon izateagatik orain lasai egotea baina horrek ez du esan nahi ondo dagoenik, gauzak hobetu daitezke”[LT-1]. Igorreko autobus zerbitzua norabide bakarrekoa da, alegia, batik bat hiriburuetara zuzendua. Gehienbat ordaindutako enplegu mota tradizionalaren ikuspegitik antolatutako garraio zerbitzu sistema da eta ez biztanleriaren beharrizan anitzei erantzuna emateko diseinatutakoa. Usansoloko ospitalera joateko autobusa adibidez, orduro baino ez da pasatzen; nahiz eta ospitalea bera 9’5 km-tara baino ez egon. Beste oinarrizko beharrizan batzuek ere Igorretik pasatzen diren autobus-lineatatik kanpo dauden herrietan bete behar dituzte udalerriko biztanleek: esaterako, asteburu eta jai egunetan urgentziazko osasun kontsultak egiteko, zein enplegu bulegora edota bake epaitegira joan behar izatekotan, Durangaldera jo beharra dute. Kasu hauetan, garraio zerbitzu publikoa erabiltzekotan, lehenengo autobusez Lemoara joan beharra dute igorreztarrek eta bertan, trena edo beste autobus bat hartu.

Gainera, garraiobideen bateragarritasun ezak zenbait kostu sortzen ditu. Alde batetik, denborazkoa: autobusen arteko eta autobusak eta trenaren arteko osagarritasunik ez dago eta garraio zerbitzu batetatik bestera 15-30 minutu itxaron beharra dago bataz bestean, lan-talde desberdinetan ikusitakoaren arabera [LT-1,LT-10,LT-12]. Beste alde batetik, diruzkoa: ez dago garraio zerbitzu publikorako deskontu txartel bateraturik autobusa eta trena konbinatzeko. Hau izan daiteke Igorren sei taxi lizentzia egoteko beste arrazoi bat. Garraio sistema publikoaren egituraketa eta antolaketarekin, garraio pribatuaren erabilera bultzatzen da, denbora aldetik eta diru aldetik erosoagoa baita [LT-1].

Garraio zerbitzuen ordutegiek ere igorreztarren mugikortasuna baldintzatzen dute. Goizeko lehenengo orduetan kontzentratzen da garraio publikoaren zerbitzu intentsiboa, enplegu

tradizionalarekin lotutako desplazamendu kopuru altuekin bat eginez. Hala ere, kontuan hartu behar dugu egun geroz eta lanpostu gehiago daudela ordutegi malguekin: gero eta gehiago direla asteburuetan edo gauetan lan egiten dutenak, edo astean era isolatuan lanegun bakanak dituztenak. Gainera, aipatu beharra dugu, lan-merkatuan emakumeen partaidetzaren gorakada lan-munduaren eraldaketa momentuan gertatu dela eta enplegurako sarrera, proportzio handi batean behintzat, lan jarduera atipikoak areagotu diren garaian gertatu dela (Rodriguez, 1998). Garraio publikoaren zerbitzu sistema ez da ohikoak bihurtzen ari diren lan-ordutegi berrien arabera antolatzen, baizik eta egun osoko jarduera oinarritzat hartzen duen ereduaren arabera, tradizionalki maskulinoa izan den eredua berau. Beraz, Igorreko garraio sistema publikoaren antolaketak oinarrian ikuspegi androzentrikoa duela ondoriozta dezakegu.

37

4.4.2 MU G IKORTASU NA AR AZO

Igorren dagoen garraio sistema publikoa ez da nahikoa; burututako lan-talde desberdinetako partaideek behin eta berriz egin diguten baieztapena da hau. Honek biztanleen mugikortasun maila mugatzen du eta baita beraien beharrizan eta nahiak asetzeko ahalmena ere, bereziki, garraio modu propioa ez duten pertsonena (gazteak, adinekoak, atzerritarrak eta emakumeak, batez ere). Biztanle guztiek ez daukate garraio pribaturako sarrera berdina, esaterako, prekarietate ekonomikoan bizi diren pertsonek, gazteek, etorkinek edo adinekoek oztopoak izan ditzakete ibilgailu propioa edukitzeko. Aintzat hartu behar dugu gainera, lan-talde batean emakume batek adierazi duenez,“Igorre asko hazten dabil[ela] eta jende asko dator[rela] hona bizitzera, kontuan hartu beharra dago jendeak ez duela zertan eduki behar hemen dagoen kotxearekin ibiltzeko ohitura, kotxearekiko dagoen mendekotasuna” [LT-1]. Hala ere, herritarrek adierazitakoaren arabera, arazo honek batez ere emakumeei, adin eta egoera sozial desberdinetako emakumeei, eragiten die modu adierazgarrian [LT-1, LT-3, LT-4, LT8, LT-12]. Emakumeek esandakoari adi egonda, gaur egun indarrean dagoen zerbitzu publiko sistemak Igorreko emakumeen beharrizan eta betebeharrak asetzen ez dituela ondorioztatu dugu, are gehiago, bizitza propioaren garapena ahalbidetzeko oztopoa da. Halere, nabarmendu beharra dago, bertako garraio sistema publikoaren gabeziekiko ikuspegi kritikoagoa dutela kanpotik etorritako emakumeek. Bertan bizitzen denbora asko daramaten adineko emakumeek adibidez, iraganeko egoerarekin alderatuz, egungo egoera ez dute hain ezegokitzat jotzen. Ondoren laburbildu ditugu garraio publiko zerbitzuaren inguruan lan-taldeetan azaleratutako arazo nagusiak:

- Maiztasun urria. Emakumeen betebehar eta beharrizanak ase ahal izateko autobusak sarriago pasatu beharko luke Igorretik. Kasu askotan, bizitza pertsonala, bizitza soziala, etxeko lanak eta zaintza, eta ordaindutako lana bateragarri egiteko orduan oztopoak aurkitzen dituzte emakumeek: “ordu erdi itxaron behar izatea autobus batetatik bestera larregi da lan egiten duen pertsona batentzat”[LT-8]. Igorreko biztanleen bizi kalitatea hobetzeko arazo honi erantzutea ezinbestekoa dela adierazten dute lan-talde desberdinetako partaideek eta egoera hobetzeko Lemoako trenerako “lanzadera”bat jartzea proposatzen dute [LT-1, LT-8].

- Linea desberdinen bateragarritasun eza. Batez ere Durangaldearekin harremanak izateko orduan aipatzen da arazo hau.

- Gauetan zerbitzurik eza. Gehien bat neska gazteen eta egoera prekarioan dauden emakumeen artean aipatutako arazoa da hau [LT-3, LT-11]. Gauetako autobus zerbitzurik ez

38

dagoenez, garraio pribaturako sarrerarik ez daukaten emakumeek gauean desplazatu ahal izateko beraien inguruko beste pertsonei laguntza eskatu behar diete, senitartekoei edo lagunei, adibidez. Honek emakume hauen mugikortasun gaitasuna baldintzatzen du.

4.5 Irisgarritasuna

Emakumeen artean sarritan aipatutako gaia da udalerriko zenbait lekuren ezaugarri den irisgarritasun falta [LT-1, LT-5, LT-8, LT-10]. Nahiz eta eraikin publikoetarako irisgarritasuna bermaturik egon, udalerrian gai honekiko gabeziak daudela adierazten dute herritarrek. Emakumeei zuzenean eragiten dien arazoa da hau (sarritan ez dutelako garraio bide propiorik desplazamenduak egiteko) baina baita zeharkako eran eragiten diena ere, behin baino gehiagotan aipatu dugun lez, emakumeen zaintzaile papera dela eta, beraien kargu baitaude mugikortasun arazorik larrienak eta irisgarritasun oztoporik handienak dituzten pertsonak (adinekoak, haurrak, zein gaitasun murriztua daukatenak).

Honekin lotuta, eta konkretuki espaloiei dagokienez, udalerrian eraiki diren zonalde berrietan irisgarritasuna bermaturik dagoen arren, beste zonaldeetan mugikortasun mugatua daukaten pertsonen desplazamenduak oztopatzen dituzten trabak daudela adierazi dute lan-taldeetako partaideek. Emakume batek adierazi zuenez: “Hori karroagaz doanak baino ez du ikusten” [LT-1]. Komertzio askotarako sarrera ere oztopaturik dago gaitasun murriztua daukatenentzat.

Udalerrian irisgarritasun arazo nabarmenak dituzten bi puntu zehatz identifikatu dituzte herritarrek behin eta berriz, era berean, arriskutsuak ere badirenak:

- Agirre Lehendakaria etorbidean, oinezkoentzako lur azpitik doan igarobidean dauden arrapalek ezintasuna daukatenen mugikortasuna erraztu ordez, oztopatu egiten dute.

- Lur azpiko igarobidetik udaletxera joateko dauden eskaileretan dauden arrapalak ere aldapatsuegiak dira karroekin joan ahal izateko.

Kotxeak aparkatzerako orduan antolamendu eza ere lan-talde gehienetan aipatutako gaia da. Izan ere, kotxeak edozein lekutan aparkatzeko ohitura gailentzen dela adierazi dute parte-hartzaileek eta horrek oinezko, bizikleta bidezko zein mugikortasunerako arazoak dauzkatenen desplazamendu gaitasuna oztopatzen du. Gainera, Lasarte parkeko pasealekua zaharkiturik dagoela ere adierazi dute herritarrek eta ondorioz, adinekoentzat arriskutsua dela. Bestalde, autobus publikoetarako irisgarritasuna bermatzen ez dela ere esan digute lan-talde batetan [LT-1]; teorian autobusak mugikortasuna mugaturik daukatenentzako egokiturik egon behar duten arren, praktikan ez da horrela izaten.

39

4.6 Gizarte harremanetarako espazioak

Bizikidetza eta harremanen garapena errazten duten espazioek balorazio positiboa dute herritarren artean: Lasarte parkea, futbol zelaiko paseoa eta Bidebarri kaleko parkeak), esate baterako [LT-8]. Hala ere, zenbait lan-taldetan [LT-5, LT-10, LT-12] aipatu den beste aspektuetako bat udalerrian harreman sozialak garatzea erraztera bideratutako espazioen falta da. Aurretik azaldu dugun lez, herriaren egituraketa antolamendu funtzionalean oinarrituta dagoela ondorioztatu dugu: jarduera desberdinen segregazioa du ezaugarritzat. Jardueren segregazioak, hala ere, biztanleen segregazioa eragiten du, eta ez burutzen duten jarduera nagusiagatik soilik, jarduera desberdinei lotutako beste faktore batzuk ere segregazio sortzen dute (sexua, adina edo jatorria, adibidez). Egokia litzateke biztanleen arteko harremanak erraztea ahalbidetzen duten erabilera anitzeko espazioak sortzea, adin desberdinetako jendea biltzeko: jarduera fisikoa egiten duten adinekoak, umeekin egotera doazen gurasoak, gazteak … Adin desberdinetako jendearentzat erakargarri diren aisiarako guneak egitea proposatu dute lan-taldeetako partaideek [LT-5, LT-8]

Halaber, aterpe zabal baten beharrizana ere askotan aipatu dute herritarrek [LT-4, LT-5, LT-10, LT-12]. Izan ere, adierazi digutenez, Igorre osoan ez dago jendea biltzeko estalitako espaziorik eta, ondorioz, helburu horrekin sortu ez diren espazioak erabiltzea baino ez dago, edota kontsumozko harremanak bultzatzen dituztenak. Arazo honek planteatzen dituen egoeren aurrean bilatutako erantzun probisionala orain dela bi urte Kultur Etxean sortutako 0-3 gela da. Izan ere, 0-3 adin-tarteko umeentzako gela bat izan arren, bertan umeak ez diren pertsonak ere biltzen direla ikusi ahal izan dugu (umeen gurasoak edota ume nagusiagoak, besteak beste). Beraz, Kultur Etxeko espazioak, nolabait, gabezi hauek ordezkatzeko erabiltzen direla ondorioztatu dugu, eta beraz, azpiegitura hau era ezegokian erabiltzen dute herritarrek (ikus Aisialdia: kultur eta kirola atala).

Gabezi honen ondorioetako bat da, aldi berean, gazteak lokal pribatuetan biltzeko egun duten joera, gazteekin egin ditugun lan-taldeetan ikusitakoaren arabera [LT-3, LT-4]. Arratiako Gazte Planeko datuek adierazten dutenez, Igorren bost gaztetik bat egoten da mota honetako lokaletan: hau da, 14-30 urte bitarteko biztanleen %19a. Lokal gehienak Olabarri auzoan daude. Gurasoen artean kezka handia eragiten duen gaia da hau. Interesgarria da aspektu honekin lotuta guraso batek egindako adierazpena: “Udalerrian eman diren lehentasunen ondorioz burututako antolaketa modua dela medio, gazteak kanporatu egin ditugu beraienak ziren espazio naturaletatik eta ondorioz, normala da lokaletan sartu izana”. Gazteekin egindako lan-taldean

40

ikusi dugunez [LT-3, LT-4], gertaera honen oinarrian euren artean biltzeko udalerrian dagoen espazioen falta dago. Gazteek oso positibotzat jotzen dute giza erlazioak garatzeko espazioen sorrera, beraien arteko harremanen garapena erraztuko lukeelako. Bestalde, generoen arteko tentsioak gainditzea ere ahalbidetuko luke honek, izan ere, nerabezaroan genero segregazioa bereziki indartzen da eta lokalen erabilerekin, fenomeno hau are gehiago indartzen dela baieztatu dute gazteek [LT-3, LT-4]. Beraz, gazteek erabili ahal izateko espazio baten sorrerak generoen arteko harreman orekatuagoak bultzatzea eragingo lukeela ondoriozta dezakegu.

4.7 Segurtasuna

Segurtasunari buruz hitz-egiterakoan, batez ere oinezkoentzako segurtasun falta aipatzen dute lan-taldeetako partaideek: espaloi falta, igarobide falta eta iluminazio falta, batik bat. Leku konkretu batzuetako argitasun falta lan-talde bat baino gehiagotan errepikatu den gaia da. “Udalerriko zona batzuetan iluminazio larregi dago eta ostera, beste batzuetan, bat ere ez” [LT-8]. Argitasunarekiko kezka hau, adin desberdinetako emakumeengan sumatu dugu [LT-3, LT-4, LT-8]. Honi lotuta kontuan hartu beharra dugu baita ere, arriskuaren pertzepzioan aspektu objektiboak badauden arren (hirigintzako zona ilunak izenekoak), arriskuarekiko alerta pertzepzioa genero identitatearen parte dela: genero identitate desberdinduen ereduaren ondorioz emakumeen arrisku pertzepzioa handiagoa da eta honek emakumeen mugikortasuna baldintzatzen du era adierazgarrian. Argitasun faltagatik arriskutsu lez definitzen diren zonaldeak Olabarrirako bideak, Elexalde (batez ere Elizatik hilerrira dagoen bidea) edota auzoetarako bideak dira.

4.8 Igorreko hirigintza eredua eztabaidagai

Udalak 2008an hurrengo zortzi urteetarako Hirigintza Plana jarri du abian. Hirigintza plan honek herriaren geroa eta datozen urteotarako hazkunde eredua definitzen ditu. Plan honek, besteak beste, hiru auzi hartzen ditu kontuan. Lehenik, udalerriko lurzoruaren sailkapena eta kalifikazioa egiten du. Hau da, herriko zein partzela den urbanoa, urbanizagarria edota ez-urbanizagarria bereizten ditu. Bigarrenik, partzela bakoitzak zein erabilera izango duen definitzen du: zeinetan eraikiko diren etxebizitzak, zein partzelatan eraikiko diren udal azpiegitura eta ekipamenduak eta zona industrialtzat zein erabiliko den zehazten ditu. Hirugarrenik, partzela bakoitzean zein dentsitate mailarekin edifika daitekeen zehazten du.

Hirigintza arloan hartutako erabakiek udalerriaren izaeran eta biztanleen egunerokoan daukaten eraginaz kontziente, hirigintzari buruzko hausnarketa, eztabaida eta parte-hartze

41

prozesua abian jarri zuen udalak 2008ko irailean. Hirigintzako plangintzaren gainean egindako hausnarketa honetarako, udal batza osatzen duten hiru alderdi politikoek aukera bana planteatu zuten. Hiru proposamen hauetan etorkizunean eraikitzeko etxe kopurua eta azpiegitura eta gune berrien sorrera zehaztu ziren. Hiru planteamendu hauetatik abiatuz, hirigintzako foroa burutu zen irailean. Foroaren helburua, udalerriko eragile eta herritarrek hirigintzari buruzko hausnarketa eta eztabaidan parte-hartzea zen. Udalak foro hauetan eragile zein herritarrek egindako ekarpenak herriaren planifikazioan aintzat hartzen dituela azpimarratu digu Ongizate eta Berdintasun zinegotziak [E-9]. Halaber, udalak hirigintzaren planifikazioan herritarren parte-hartzeari garrantzi berezia ematen diola ondorioztatu dugu arkitektoari zein ongizate eta berdintasun zinegotziari egindako elkarrizketetan [E-9, E-10]. Horren adibide dira, hirigintzako foroaz gain, herrian egin beharreko inbertsio garrantzitsuen gainean (frontoi berriaren eraikuntza eta Agirre Lehendakaria etorbidea oinezkoentzat egitea) herritarren ekarpenak jasotzeko zabaldutako prozesu desberdinak. Arkitektoaren hitzetan oso garrantzitsua da herritarren hitza eta ikuspegia kontuan hartzea hirigintzako planifikazioan [E-10].

Hirigintza arloan hartzen diren erabakiak neutroak eta orokorrak direneko ustea oso orokortuta dago gure gizartean, eta udaleko arkitektoarekin burututako elkarrizketan ere azaleratu da hau: “Planeamenduak oso orokorrak izan ohi dira, hau da, ez gara sartzen biztanleriaren araberako ezaugarri eta beharrizan desberdinekin (…) Herri guztian aplikatu beharreko irizpideak izan behar dira” [E-10]. Baina hirigintza arloan hartutako erabakiek eragin ezberdina izan dezakete biztanleria osatzen duten talde desberdinengan. Udalerriko biztanleriari

buruzko datu orokorrak atalean ikusi dugun lez, herriak morfologia desberdina erakusten du adinari dagokionez: auzoaren arabera adin egitura desberdina da. Auzo batzuetako biztanleria gazteagoa den heinean, beste batzuetakoa zaharragoa da. Ezberdintasunek atentzio berezia eskatzen du, besteak beste, irisgarritasuna eta mugikortasuna kontsideratuz. Hortaz, ez dago herri osora aplika daitekeen neurri ez politika neutro ez orokorrik, neurri berak modu ezberdinean eragin dezakeelako biztanleriaren talde desberdinetan. Hirigintza arloan burutzen diren planeamendu eta inbertsioek, nahiz eta herritar guztien ongizaterako egin, era ezberdinean eragiten diete herritarrei sexuaren, adinaren, jatorriaren edota egoera sozioekonomikoaren arabera, eta ondorioz, gizarte ezberdintasunak erreproduzitu eta indartzen dituzte. Hirigintzaren planifikazioan berebiziko garrantzia du beraz, udalerria nortzuk osatzen duten ezagutzeak, biztanleria osoaren ezaugarri, egoera zein beharrizan espezifikoak identifikatuz. Horretarako ezinbestekoa da biztanleria osatzen duten talde desberdinak aintzat hartzea hirigintzako parte-

42

hartze espazioetan. Era horretan, herritar guztien beharrizan eta interesak herri planifikazioan islatzea bermatuko baitu udalak. Herritarren artean, gizon aktiboak dira diskurtsoak sortu eta hedatzeko aukera gehien dituenak, baina etorkizuneko politikaren erronka beste taldeak ere (emakumeak, adinekoak, etorkinak, gazteak, gaitasun murriztua dutenak …) herri zein hiretako politika errealean integratzea da (Duran, 2005).

Honen harira, hirigintzako foroan, emakumeen parte-hartzea baxua izan dela konprobatu dugu, gizarte harremanen inguruko bileran izan ezik (ikus Parte-hartzea atala). Honen zergatia galdetzerakoan, kultura eta kirol zinegotziaren hitzak gogoratuko ditugu: “hirigintza gizonen gauza lez hartzen da” [E-18]. Emakume eta gizonei gizarteak esleitutako paper, funtzio eta espazio ezberdinek, publikoaren eta pribatuaren arteko banaketarekin bat egiten dute eta emakume eta gizonek banaketa honen araberako gaitasun eta trebetasun ezberdinak garatzen dituzte, ezberdintasun egoerak sortuz. Hirigintza tradizionalki esparru publikoarekin lotuta egoterakoan, gizonen ardura izan da. Hala ere, egunerokoaren garapenean duen garrantziaz ohartzen bagara, ezinbestekoa da emakumeak albo batera utzita kudeatzen den esparru izatea. Eta beraz, esparru honetan emakumeen posizioa eta hitza indartzera bideratutako ekimenak bultzatu beharko lituzke udalak.

43

4.9 Ideia nagusiak

Heterogeneitate handiko udalerria da Igorre, landa gunean kokatuta dago baina industri eta zerbitzu elementu garrantzitsuak ditu.

Herri antolamendua hiri funtzional ereduaren arabera eratuta dago: auzoak erabilpenaren arabera banatuta daude eta funtzio desberdinak elkarrengandik aldenduta (komertzioa, kirola, kultura, administrazio zerbitzuak, industria …). Gizarte talde askorentzat distantzia hauek oztopo izaten dira eguneroko zereginetan eta areagotu egiten dira herri-gunetik aldenduta dauden auzoetan bizi direnen kasuan, gaur egun, ez baitago auzoetatik herri-gunerako desplazamenduak errazten dituzten bitartekorik.

Nahiz eta eraikin publikoetarako irisgarritasuna bermaturik dagoen udalerriko zenbait espaziotan irisgarritasun falta dago. Espaloiak eta kotxeen ordenamendu faltak, mugikortasunerako arazoak dituztenentzako edo umeen karroarekin doazenentzako oztopo handiak dira.

Udalerriko zenbait zonaldetan iluminazio falta dago eta honek emakumeen segurtasun pertzepzioan eragiten du batik bat, genero gizarteratze ezberdindua dela eta.

Udalerriko kale eta eraikin publikoen izendapenak gizonezkoei baino ez diete egiten erreferentzia. Monumentuak ere gizonezkoen omenez jarri dira soilik. Ez dago emakume izendapenik ezta emakumeren baten omenez jarritako monumenturik ere.

Desplazamendu ereduak ezberdinak dira emakume eta gizonen artean: emakumezkoen artean garraio publikoaren erabilera gailentzen da eta gizonezkoen artean, aldiz, garraio pribatuarena (autoa eta motorra).

Desplazamenduak errazten dituzten bitartekoak mugatuak dira. Garraio zerbitzu publikoa mugatua da: maiztasun urria, gauetan zerbitzu eza, asteburuetan zerbitzu murrizketa eta tren eta autobusen arteko falta sumatu ditugu, besteak beste.

Ez dago hirigintza planifikazio neutrorik eta planifikazio orokorrek gizarte ezberdintasunak erreproduzitu eta indartu egiten dituzte, ez baitiete gizarte talde desberdinen behar espezifikoei era berean erantzuten.

44


Gizarte harremanak garatzera bideratutako espazioak eta erabilera anitzeko espazioak sortzea, gizarte talde desberdinen beharrei erantzuteko: adinekoak, gazteak, haurrak, gurasoak...

Udalerri osoan irisgarritasuna bermatzea, batez ere espaloiei dagokionean, kotxeak aparkatzeko antolaketari dagokionean eta herriko toki konkretu bitan dauden arrapalei dagokienean.

Udalerrian desplazamenduak egiteko bitartekoak bermatzea, batez ere auzoetatik herri-gunera desplazatzeko baliabideak eskainiz.

Igorretik kanporako desplazamenduak modu iraunkor, eskuragarri eta eraginkorrean egiteko bitartekoak ezartzea, garraio sistema publikoa hobetuz.

Segurtasun ezaren pertzepzioan eragitea, “puntu beltzetan” interbenituz eta udalerriko iluminazio sistema hobetuz, batez ere, auzo eta kale konkretu batzuetan.

Hirigintzaren antolaketari buruzko erabakimen espazioetan biztanleria talde desberdinen parte-hartzea bermatzea, bereziki, emakumeen eta gizarte talde ahulenen posizio eta eraginkortasuna indartuz eta beraien hitza bermatuz: adinekoak, gazteak, etorkinak.... kontuan hartuz.

Emakumeek udalerriaren historian eta garapenean izan duten garrantzia azaleratu eta honi balorea ematea. Espazio publikoan kaleen eta azpiegituren izendapenen zein monumentuen bitartez, ezkutuan geratu ohi den errealitatea azaleratu eta publikoki balorea emateko.

Gizarte talde desberdinen beharrizan espezifikoak aintzat hartzen dituen hirigintza planifikazioa bultzatzea, batez ere, erabakimen espazioetan presentzia mugatua duten gizarte taldeen egoera kontuan hartuz.

45

5 UDAL ADMINISTRAZIOA

5.1 Sarrera

Udal administrazioaren azterketa egiterakoan bere izaera hirukoitza hartu dugu aintzat:

1. Udala langile eta enpresa kontratatzaile da. Alde batetik, udaletxea lan egiteko lekua da, eta neurri horretan, edozein lantokitan hartzen diren neurri berberak har ditzake udalak gizon eta emakumezkoen ezberdintasunak ekiditeko bidean. Bestalde, udala lan kontratatzailea ere bada, eta neurriak ezar ditzake kontratatzen dituen enpresetan gerta daitezkeen diskriminazioak desagertzeko, besteak beste, emakumezkoen aldeko ekintza positiboak bultzatuz. Hortaz, interesagarria da genero ikuspegitik langileen profilak, kontziliaziorako posibilitate eta abantailak, sexu-jazarpenaren aurkako neurri eta protokoloak, zein diskriminazioaren aurkako ekimenak aztertzea, bai udaleko langileen artean eta baita udalak esleitutako enpresetan ere.

2. Udala administraria da. Horregatik, garrantzitsua da hartutako erabakien, errekurtsoen banaketaren eta eskaintzen dituen zerbitzuen analisia egitea, emakume eta gizonen arteko berdintasuna zein neurritan bultzatzen den aztertuz edo, alderantziz, udalak ezberdintasun egoera mantentzen laguntzen duen ikusteko. Aurrekontuen analisia izango da honetarako bidea.

3. Udala herritarren ordezkari eta eskaera eta beharren ispilu da. Zerbitzu hornitzaile den heinean, udalaren gertutasuna eta beharrei erantzuteko gaitasuna aztertu ditugu. Generoari dagokionean, udalak berdintasunarekiko konpromisoa aurrera nola eta zein neurritan eramaten duen aztertu dugu, besteak beste, indarkeri sexistaren kontra, emakumeen parte-hartzea bultzatuz, zein emakume eta gizonen arteko berdintasunerako bidean sortutako ekimen eta programak garatuz.

5.2 Udala kontratatzaile

Ditugun datuen arabera, udalak 23 langile ditu kontrataturik eta esleipendun 17 enpresa. Esleipendun enpresentzat udalak ezarritako baldintza ekonomiko-administratiboek espresuki adierazten dute udalak langileen kontratazio paritarioa bilatuko duela, hori lortzeko bideak zeintzuk diren ez dute zehazten ordea. Kontratazio paritarioaren aldeko borondateaz gain, ez dugu aipamen gehiago aurkitu emakume eta gizonen arteko berdintasunaren inguruan: ez familia eta lana kontziliatzeko neurriei dagokionean, ezta lan baldintza edo soldaten inguruan ere. Ez dugu ikusi inongo neurri positiborik tradizionalki emakumezko edo gizonezkoei soilik zuzendutako lanpostuak beste sexuari irekitzeko bidean, ezta lan-talde mistoak bultzatzeko bidean ere. Udalak

46

zentzu honetan ez duela neurri berezirik hartzen konfirmatu dugu [E-7, E-9, E-14] eta legeak ezarritako irizpideak soilik erabiliz, bere ekimenak ondoko honetara mugatzen dituela: elbarritasun edo bazterketa egoeran dauden pertsonen gainean legeak dio bi proiekturen puntuazioaren arteko berdinketa egonez gero, elbarrituak edo bazterketa egoeran dauden langileak dauzkaten enpresak lehenetsiko direla [E-14].

Udalak ez du bestelako aipamenik egiten genero ezberdintasunen desagerpenaren inguruan, ezta sexu-jazarpenari buruz ere. Izan ere, bertako langileek ez dute sumatzen udalak aspektu hauen gainean kontrol handirik duenik. Funtzionarioen kasuan, edo udaleko langile zuzenen artean, lehiaketa edo oposaketek definituko dute nork lortuko duen lanpostua, eta hautaketa era honek modu objektiboan jokatzen duela uste dute udaleko langileek [E-7, E-14], kontuan izan gabe era honetako probek sarritan gizartean estrukturalki existitzen diren ezberdintasunak erreproduzitzen dituztela.

Enpresa baten kontratazioan irizpide teknikoak dira udalak aintzat hartzen dituenak eta kontratatutako enpresen gaineko kontrola ondoko eran definitzen du: langileak gizarte segurantzan erregistratuta dauden konprobatu eta enpresak bai gizarte segurantzako kuotak bai ogasuneko zergak ordaintzen dituela ziurtatu. Hau da udalak azpikontratatutako zerbitzuen gainean duen kontrol gaitasuna eta harago joateko aukera gutxi dagoela adierazi digu idazkariak [E-14].

Halaber, udalak ez du inongo neurririk zehazten genero berdintasunaren gaineko trebakuntzari buruz ere: kontratatutako langileei ez zaie formazio mota hau exijitzen eta behin kontratatuta eta gero, udalak ez du era honetako prestakuntza bultzatuko duenik adierazten. Jakiterik eduki dugun puntura arte, langileek gaur egunera arte behintzat ez dute jasotako formazioan berdintasunaren inguruko eduki berezirik landu eta, hala ere, ez dute alde horretatik behar edo gabeziarik daukatenik uste [E-7]. Gainera, 2005 eta 2008 urte bitarteko udalaren gastuetan ez dago berdintasunarekin lotutako formaziora bideratutako dirurik, ez pertsonalari dagokionean ezta goi karguen artean ere (zinegotziak eta alkatea).

Beste aspektu bati helduz, aipatu behar dugu baita ere, gure esku izan ditugun langile fitxa, deialdi eta kontrataziorako baldintza ekonomiko eta administratiboen gaztelerazko bertsio gehienek hizkuntza erabat maskulinoa erabiltzen dutela: “limpiador”, “monitor”, “el trabajador”, “el adjudicatario”, “los aspirantes”, “el interesado”, eta abar.

47

Ditugun datuak aztertuz gero, lanen genero banaketa indartsua existitzen dela ondorioztatu dugu, bai udaleko langileen artean eta baita enpresa esleipendunetan ere, non tradiziozko zein ohiturazko sexuaren araberako lanaren banaketari jarraituz, lanpostu batzuk gizonek eta besteak emakumeek betetzen dituzten. Eraikin barruko garbiketa emakumeek egiten badute, kaleko eta bideetako zainketa gizonen esku geratzen da, umeekin kontaktua duten lanak eta zainketa lanak emakumeek egiten dituzte eta ofizio teknikoak eta instalazioen mantenua gizonek. Sexu banaketa hau langile gazteenen artean ere gertatzen da, beraz ez dirudi iraganeko tendentzia denik eta datozen urtetan berez desagertzeko joera duenik.

Udaleko langileen artean, 10 emakume eta 13 gizon daude. Emakumeen artean seik udalaren barne administrazioan egiten dute lan. Euskara teknikaria, kultura teknikaria eta udal liburutegiaren ardura duten langileak ere emakumeak dira: hau da, kultura arloko lanetan dihardutenak emakumeak dira denak. Udalean lan egiten duten gizonezkoen profila ordea, erabat desberdina da, gehienak lan teknikoaz zein mantenuaz arduratzen baitira: arkitektoa eta aparejadorea gizonak dira, baita iturgin, igeltsero eta peoiak, zein ekonomista, soroslea eta bi aguazilak ere.

Udalak egindako azpikontratatzeaz ari garenean ere, egoera antzekoa topatzen dugu. Langileek sexuaren arabera oso lanpostu diferenteak betetzen dituzte: adibide moduan aipatu kaleko espazioan egiten diren lanak ia esklusiboki gizonek egiten dituztela (Gorosti enpresako lorezaintzako langile denak gizonezkoak dira eta baita Lantegi Batuak kale eta bideen garbiketako langileak ere); eraikinen barne garbiketa ia esklusiboki emakumeen eskutan dago ordea (Lantegi Batuak eta Eragin enpresak dira esleipendunak). Era berean, mantenu teknikoa gizonei egokitzen zaie orokorrean (Eragin eta Aisilan enpresen esku dago) eta jende aurreko zerbitzuak eta batez ere umeen zainketa emakumeei (Eragin, Zaztaparrak-en esku).

Azkenik, azpimarragarria iruditu zaigu baita ere, azpikontratatutako enpresetako langileen gaztetasuna, bai emakume eta gizonezkoetan. Interesgarri deritzogu etorkizunean datu honen eboluzioa aztertzea, adinaren araberako diskriminazioa 40 urtetik gorako pertsonentzat lan merkatuak azaltzen duen arazoetako bat baita, batez ere emakumezkoen kasuan.

5.3 Udala administratzaile

Genero ikuspegia duten aurrekontu publikoen aldeko apustua gobernu desberdinek berdintasunaren alde duten konpromisoa modu eraginkorrean aurrera eramateko moduetako bat da. Horregatik, azken urteotan aurrekontuak genero ikuspegitik aztertzeko saiakera egin dute

48

EAEko zenbait udalek Emakunderen babesaz, eta garrantzitsu deritzogu esperientzi horiek diagnostiko honetan aipatzea.

Aurrekontu orok bi alde ditu: sarrerak eta gastuak. Genero ikuspegitik eginiko azterketek gaur egunera arte gastuei begiratu diote batez ere eta ez hainbeste sarrerei, nahiz eta diru sarreren azterketa egitea interesgarria eta beharrezkoa izan genero ikuspegiaren garapen integrala lortzeko bidean. Adituen arabera, praktikan eta perspektiba politikotik begiratuta, genero ikuspegitik aurrekontuen sarreren azterketa egitea zailagoa da eta gure testuinguruan gaur egun horretarako tresnak oraindik ez daude behar bezala garaturik. Gastuei dagokionez ordea, Europan zenbait esperientzia badago eta azken urteotan baita EAEko udaletan ere (Arrasate, Basauri, Bilbo, Donostia, Ermua edo Ondarroan, besteak beste). EAE-n egindako saiakera hauek, hala ere, esperientzia berriak eta berritzaileak dira oraindik, era sakonagoan lantzeko bidean daudenak.

Txosten honetan udaleko aurrekontuak aztertzerakoan, gastuen inguruko analisiari baino ez diogu erreparatu, sarrerena egiteko eredurik ez baita oraindik definitu gure artean. Gastuen analisia egitea ere ez da erraza ordea, horretako urteko kudeaketarekin batera hasierako irizpide batzuk definitu eta jarraitu beharko lituzke udalak eta horien arabera egindako gastu guztien egokitzapena aztertu. Dudarik gabe, horrelako saiakera batek udaleko pertsonala eta langileen inplikazioa eta trebakuntza eskatzen du eta honekin batera udalaren konpromisoa norabide honetan lan egiteko.

Guzti honegatik, ondoko hau aitortu behar dugu: gaur egun ditugun datuekin ezinezkoa da aurrekontuen azterketa sakona egitea genero ikuspegitik. Dena den, eta bide hori bultzatzeko asmoz, azaleko azterketa batek ematen digun informazio adierazgarriena bildu dugu ondorengo azpi ataletan.

5.3.1 AURREKONTUEN AZTERKETA

Gastu publikoa ez dago gehienetan zuzenki gizonezko edo emakumezkoei bideratuta eta genero ikuspegia duten aurrekontuak ez dira “emakumeei soilik eta bereziki” bideratutako aurrekontuak. Genero ikuspegia duen aurrekontua diseinatzea beraz, ez da ohiko banaketan emakumeei zuzendutako diru kapitulu bat gehitzea, edota dauden kapituluei emakumeei zuzendutako aurrekontua gehitzea, baizik eta emakumezko eta gizonezkoen egoera diferenteari erreparatuz beharrak birplanteatzea eta berdintasuna lortzeko bidean definitutako printzipioak jarraituz, gastuak birbideratzea. Neutrotzat jotzen diren programa edo aurrekontu askok ez du

49

modu berean jokatzen, edo ez dituzte ondorio berak izaten, emakume eta gizonentzat. Hortaz, genero perspektibatik aurrekontuen antolaketa ez da berdina batzuentzat eta besteentzat.

Ikuspegi honetatik diru banaketaren azterketa egiteak helburu bikoitza du: batetik, aurrekontuen banaketa eta helburuek udalerriko emakume eta gizonen egoera ezberdindua zein punturaino islatzen duten jakin nahi dugu; eta bestetik, zein punturaino gizon eta emakumeen arteko ezberdintasuna azpimarratu, edo ekiditen, duten. Beraz, genero ikuspegia duten aurrekontuak azterketarako eta eraldaketarako tresna dira aldi berean. Hau honela izanda, aurrekontuen genero azterketa egiteak aurrekontua eta diseinua martxan jarri aurretik datu oro generoaren arabera eta baita adinaren arabera bereizita jasotzea eskatzen du, eta baita aurrekontu horren aplikazioaren jarraipenerako metodologia zehaztea ere, genero perspektibatik ebaluaketa jarraitua egin ahal izateko.

Igorreko udalak duela bi urte aurrekontu parte-hartzaileen aldeko apustua egin du eta horrek aukera egokia eskaintzen dio etorkizunean bai genero ikuspegitik gizon eta emakumeen berdintasunari begiratzen dion aurrekontuen diseinurako, bai gizon eta emakumeen behar konkretuei erantzuten dion aurrekontua definitzekoa ere. Era honetako aurrekontuak gastu publikoa zertara bideratu den identifikatzen du, eta genero ikuspegitik erabilera horren ondorioak baloratuko ditu.

Horrela, generoaren ikuspegitik egindako azterketa burutzeko lehen pausoa tresna analitikoen definizioa egitea da, ondoren, eta behin azterketa eginda gero, emakumezko eta gizonezkoen berdintasuna helburutzat duen aurrekontua definitzeko eta oinarri horrekin koherentea den gastu publikoa modu egokian planifikatzeko. Momentu honetan ez dago EAE-ko udalentzat espresuki garatutako azterketa eredu osaturik, nahiz eta Emakundek bultzatutako lan-talde batek betebehar horretan diharduen (Neus eta Solimane, 2005). Gure azterketarako lan-talde honek proposatutako eredua hartu dugu aintzat. Honela, Neus Albertos eta Magali Solimanen planteamenduaren arabera5, aurrekontuaren gastuaren azterketak, gastu publikoak kontsideratzen dituen lau kategoria handiak hartzen ditu kontuan, hauek definitutako gastu taldeak aztertuz6. Kategoriak ondoko hauek dira:

5 Ikus bereziki aipatu berri dugun dokumentuko 9-13 orrialdeak. 6 Ikus aurrekontuen egiturari buruzko 234/2004 dekretua, Bizkaiko Foru Aldundiaren Boletina, 205 zenbakia, 2004ko abenduak 25. Aurrekontuek 2006 urtetik aurrera dekretuan ikus dezakegun egitura eta partiden zenbaketa dute. Hori dela eta, 2005eko gastuen txostenean dagoen banaketa bestelakoa da eta horregatik urte horretako partidak ez datoz guztiz bat dekretuaren definizioekin.

50

1. Kategoria: Komunitateko emakume eta gizonen beharrizan partikularrak asetzeko gastuak, emakumezko eta gizonezkoen beharrizan eta eskaera espezifikoei gastuak zein punturaino erantzuten dien aztertuz.

2. Kategoria: Administrazio publikoko langileen gastuak, laneko aukera-berdintasunari dagokionean langileei zuzenduta gastuak zeintzuk diren begiratuz.

3. Kategoria: Gastu orokorrak, komunitate guztiarentzako diren ondasun eta zerbitzuenak, non hornikuntza eta azpiegitura gastuak kontsideratzen eta aztertzen diren (polikiroldegia edo kultur etxea esate baterako). Edozein motatako areto eta azpiegiturak hartzen ditu kontuan, ez ordea pertsona edo elkarteei zuzenean bideratutako diru laguntzak.

4. Kategoria: Beste gastu batzuk. Hiru aurrekoetan sartzen ez diren guztiak biltzen ditu, batez ere maileguen amortizazioa edo udalez gaineko erakundeei egindako diru transferentziak.

Definitutako lau kategoriak abiapuntutzat hartuz egin dugu Igorreko 2008ko aurrekontuaren gastu partiden banaketa eta, ondoren, kategoria bakoitzaren azterketa. Aldi berean, urte honetako gastuak 2005, 2006 eta 2007ko gastuekin alderatu ditugu, urtetik urtera gertatutako bilakaera islatzeko asmoz.

1. Kategoria. Komunitateko emakume eta gizonen beharrizan partikularrak asetzeko

gastuak. 2008ko aurrekontua

Deskribapena Kapitulu eta partidak Ekintza motak Dirua

Komunitateko emakume eta gizonen beharrizan espezifikoak asetzeko

gastuak

2garren Kapituluko 226 partida

Kultur, gizarte eta kirol

jarduerak 317.000€

4garren Kapituluko “48. Famili eta irabazizko xede gabeko erakundeak”

partida multzoa Gizarte eta kultura arloko

diru-laguntzak 244.500€

Emakume eta gizonen beharrizan espezifikoak asetzera bideratutako aurrekontua aztertzerakoan, 226 partida barruan 323 226.05 zenbakia duena azpimarratu behar dugu, “emakume eta gizonen berdintasunerako jarduerak” izenekoa. Hauxe da aurrekontu osoan berdintasunari egindako aipamen bakarra. 2008an 26.000 euro zuzendu ditu udalak helburu honetara, esku artean dugun txosten hau egiteko (“Igorreko I. Berdintasun Planaren diagnosia, 2008-2009”) eta Martxoak 8ko ekintzak ordaintzeko (kontzertua eta luntxa). Aurreko urteei begira, aldiz, 2007ko gastuetan baino ez da agertzen partida hau, 3572€-ko diru kantitatearekin, ia bere osotasunean Martxoak 8ko ekintzei bideratutakoa (musika ekitaldia eta luntxa eskaini ziren egun

51

horren ospakizuna zela eta). 2006ko ekintza soziokulturalen artean ere Emakumearen eguneko luntxa aurkitu dugu.

Bigarren kapituluko 226 partidaren barruan integraziorako ekimenak (323 22606 partida), ekintza soziokulturalak (451 22606 partida) eta kirol ekimenak (452 22606 partida) ere badaude. Ez lan da erraza hala ere, soilik urtez urteko gastuei erreparatuta aktibitate multzo honek emakumezko eta gizonezkoen arteko berdintasunean duen eragina aztertzea. Ez dugu ekintza diferenteen genero araberako parte-hartze maila ezagutzen (aktiboa zein pasiboa), eta orain arte inork ez du egin ekintza horietan transmititutako balore eta estereotipoen baloraziorik. Beraz, genero perspektibatik analisi osotuagoa egiteko, aldez aurretik ekintza bakoitzaren partaidetza, eragina eta transmititutako estereotipo eta baloreak definitzen lagunduko diguten irizpideak zehaztu behar ditugu. Irizpide hauek aplikatuz lortutako informazioa oinarritzat hartuz bideratu ahal izango luke udalak genero begiradatik partida hauen azterketa.

Integraziorako ekimenei zuzendutako partida (323 22606 partida) 2008 urtean baino ez dugu aurkitu eta 2005, 2006 eta 2007.eko gastuetan helburu honetako aipamenik ez da egiten. Partida hau 1837’62€-takoa da eta Sahararen alde egindako jaiari egiten dio erreferentzia eta. Ekintza soziokulturalak atalak aldiz (451 22606 partida), ekintza ugari batzen ditu, oso diferenteak direnak: antzerkia, zine emanaldiak, ikastaroak, hitzaldiak, jaialdiak eta herritar talde desberdinei eskainitako luntx edo bazkariak (jubilatuak, abesbatza, dantza taldea …), besteak beste. Hauetatik batzuk umeei zuzendutakoak dira. Ekintza talde zabal eta anitza da hau eta gizon eta emakumeen artean duen eragina baloratzeko eta, kasu honetan ere, herritarren beharrizan espezifikoak parekidetasunez asetzen dituen edo ez jakiteko, aurretik definitutako irizpideak erabili beharko genituzke. Gauza bera esan dezakegu kirol jardueren inguruan (452 22606 partida). Kasu honetan ordea, diagnostiko honen 9. atalean azaldutakoarekin lotuta ondorioztatu dugunez, kirol ekintzetara bideratutako diruak batik bat gizonen beharrizanak asetzen ditu (Diez, 2006). Izan ere, genero gizarteratzea dela eta, gizonak dira emakumeak baino neurri handiagoan kirol talde egituratuetan parte-hartzen dutenak, eta baita ere, kirola egiteko era honen zaletasuna neurri handiagoan garatu dutenak.

Guzti honetaz gain, 2007tik aurrera, 226 atalean 451 22608 partida gehitu du udalak Gazteen Informazio Bulegoa mantendu eta bertan egiten diren ekimenak ordaintzeko. 83.273€ eta 54.371€ erabili ditu 2007an eta 2008an hurrenez hurren helburu honetarako. Mankomunitateko beste udalek ere ekarpen ekonomikoak egin dituzte Gazteen Informazio Bulegorako, mankomunitateko udalen zerbitzua baita hau. Zerbitzu oso aproposa da emakume eta gizonen

52

arteko berdintasun baloreak gazteen artean transmititu eta sustatzeko, nahiz eta gaur egun arte, beti ere jaso dugun informazioaren arabera, Gazte Bulegoak ez duen bultzatu zehazki helburu horri erantzuten dion ekimenik.

“Kultura, gizarte, famili eta xede gabeko erakundeetara eta ekintzetara bideratutako diru laguntzak” partida genero aldetik ebaluatzea ere ez da erreza, ditugun datuek ez baitigute xehetasunik eskaintzen gizon eta emakumeen arteko berdintasuna lortzeko bidean gastuek duten inpaktu zuzenari buruz: nork jaso dituen diru laguntzak, zein helburuetara bideratu diren edo zein pertsonengana iritsi diren jakiteko, besteak beste. Hala ere, orokorrean kultur elkarteek kirol taldeek baino diru gutxiago jasotzen dute, eta gizonak kirol taldeetan kultur taldeetan baino parte-hartze handiagoa dutenez eta emakumeak berriz, kultur taldeetan parte hartzeko joera handiagoa agertzen dutenez, zeharka bada ere, diru partida honek neurri handiagoan gizonezkoen beharrak asetzen dituela ondoriozta dezakegu, nahiz eta berez zuzenean horretara ez bideratu.

Kultura elkarteei bideratutako diru laguntzak 451 48101 diru partidari egiten dio erreferentzia. Kultura elkarteek 500€ eta 2500€ bitarteko diru laguntzak jasotzen dituzte udaletik, gehienek 1.500€-tik beherakoak. Hauek dira urtero diru laguntza jasotzen duten elkarteetako batzuk: Arantzarte, Arratia Bizirik, Arratiako Bertso Eskola, Arratiako Merkatari Elkartea, Axular Elkartea, Hala Dzipo, Illintia, Motxogan Kultur Alkartea, Zaztaparrak, Luis Iruarrizaga Abesbatza, Astigintza, Ganoraz eta Udalbide. Beste talde edo erakunde batzuk aldiz, ekintza konkretuak aurrera eramateko jasotzen dute laguntza partida honetatik: hala nola, Arratiako Musika Eskolak edo Ignazio Zubizarreta LHI.

Aipatu berri dugunez, orokorrean kirol taldeek kultura elkarteek baino diru gehiago jasotzen dute. Diferentzia hau era nabarmenean agertzen zaigu, bereziki hiru taldek jasotako dirua aintzat hartzen badugu: Arratiako Ziklista, Club Deportivo Arratia (bi hauek urtero 20.000€-tik gorako diru laguntza jasotzen dute) eta Esku-Pelota Elkartea (5000€ inguru). Beste talde edo ekintza batzuk jasotako urteroko diru laguntzak xumeagoak dira, 1500€ eta 3000€ bitartekoak: Arratiako Motor Taldea, Igorreko Igeriketa Taldea, Iban Mayo Lagunartea, Marathoi Txikia, Rugby Taldea, Ehiza eta Arrantza Elkartea eta Arratihartz. Elkarte hauei udalak emandako diru laguntzek gizon eta emakumeei bideratutako errekurtsoen arteko ezberdintasuna adierazten dute, gizonen alde. Hau horrela izanda, diru laguntzen bidez, existitzen diren elkartetan zein horretarako bereziki sortutakoetan, espresuki emakumezkoen kirol praktika sustatzeko ekimenak bultzatzea proposatzen diogu udalari.

53

Honetaz guztiaz gain, 48. kapituluaren barruan diru laguntza adierazgarria jasotzen du Igorreko Jubilatuen Elkarteak, 313 48 103 partidaren bidez parterik handiena: urtero 18.000€ inguru. Elkarte honetan emakumezkoen presentzia elkartekide moduan altua da, baina ez hainbeste ekintzetan parte hartzeaz eta batez ere kudeaketa eta zuzendaritzaz ari garenean. Interesgarria da diru laguntza honek emakume jubilatuen beharrizanak zein neurritan asetzen dituen ezagutzea, baina horretarako ere, informazio hori jasotzen lagunduko diguten irizpide konkretuak definitu behar ditugu aldez aurretik.

2. Kategoria. Administrazio publikoko langileen gastuak.2008ko aurrekontua.


Administrazio publikoko langileen

gastuak

1 Kapitulua osorik Langile eta pertsonalaren gastuak (funtzionario, laborala eta kargu

publikoak) 1.178.100 €

2 Kapituluko 23 partida multzoa Kalte-ordainak udaletxeko langile ordezkari eta arduradunei 4.000 €

8. Kapitulua Langileen soldata (aurrerakinak) 30.000 €

Kapitulu honetako diru partidaren xedea langile eta pertsonalak sortutako gastuak ordaintzea da. Kapitulu honetan udalak ez du berdintasunaren inguruko aipamenik egiten. Trebakuntzari buruzko aipamenik ere ez du egiten, eta beraz, ezta genero eta berdintasun prestakuntzari buruzkorik ere. 2005 eta 2008 bitartean langileen formaziorako bideratutako diru partidetan (121 16301 zenbakia duenak7), enpleguarekin zuzenean lotutako trebakuntza teknikoaren inguruko erreferentziak egiten ditu udalak batik bat (gidabaimena, kontabilitatea edo informatika ikastaroak esate baterako), kasu bakanen batzuetan ez du trebakuntza ikastaroaren edukia zein den aipatzen. Goi karguen prestakuntzara bideratutako diru partida (111 16301 zenbakia duena) 2008ko gastuen zerrendan baino ez du aipatzen. Urte honetan zinegotziei zuzendutako ikastaro bat aipatzen du udalak, EUDEL-ek antolatua, baina ez du edukia zehazten.

Aurrekontuetan ez dago berdintasuna lortzeko bidean lan egiten duen langile edo pertsonal espezifikoa ordaintzeko diru partidarik, eta ez dute Berdintasun Agentearen kontratazioa aurreikusten. Honekin batera gogoratu behar dugu, lehen aipatu dugun lez, diru partida hau erabiliz udalak egin dituen kontratazioek (bai udaleko langileak eta baita esleipendun enpresetakoak ere) sexuaren araberako lanaren banaketa islatzen dutela, estereotipoak berrindartuz. 7 2005eko gastuetan izan ezik, non 121 16301 partida barruan agertzen den.

54

3. Kategoria. Gastu orokorrak. 2008ko aurrekontua.


Gastu orokorrak, komunitate guztiarentzako

diren ondasun eta zerbitzuenak.

2. kapituluko 20 eta 21 partida apartatuak

Egoitzen alokairua eta mantenua 207.000 €

2. kapituluko 220, 221 eta 222, 224 225 eta 227 partida

multzoan sartutako gastuak

Egoitza eta zerbitzuen hornikuntza (telefonoa eta

argindarra, esate baterako)

358.000 €

6. kapitulua Azpiegitura eta ondasunetan inbertsioak 1.561.201’55 €

Kapitulu honek jasotzen dituen gastuetan ere, ez da berdintasunaren inguruko ekintzarik aurreikusten. Egoitzetan, eta orokorrean azpiegitura guztian, ez dago genero berdintasunera bideratutako diru partidarik. Honek ez du esan nahi ordea, erabiltzaileen artean genero berdintasunerako bidean lan egiten duen talde edo erakunderik ez dagoenik (adibidez, Noka Emakume Taldeak Kultur Etxeko gela bat erabiltzen du bilerak egiteko) edo alderantziz, berdintasunaren printzipioari uko egin arren espazio eta zerbitzu publiko horien erabileraren mesedea duen talderik.

Kultur hornikuntzari dagokionez, interesgarria da genero ikuspegitik Kultur Etxeko liburu, aldizkari eta ikus-entzunezko materiala erosterako orduan, espresuki berdintasunera bideratutakoa eskuratzea. Liburutegia guztiz osaturik ez dagoenez, azken urteetan 451 22002 partidaren8 bitartez diru kantitate esanguratsua bideratu du udalak helburu honetara (2008an, 9.471’78€) Hala ere, liburutegiko arduradunak jakinarazi digunez [E-19], erosketak egiterakoan inork ez du aurrezarri erosi behar den materialaren inguruko irizpide argirik eta liburutegiko arduradunak berak edo kultura teknikariak proposatzen du zein material eskuratu, azken nobedadeen artean herritarren eskaerari erantzuna emanez edo ustez herritarren interesekoak izan daitezkeenak proposatuz [E-19].

Udalak modu zabalean ematen ditu ezagutzera zenbait kirol eta kultur ekintza, udalarekin zerikusia duten jarduerak eta baita urteko zikloko data bereziak ere (Gabonak eta herriko festak, bereziki). Horretarako bereziki egunkari eta aldizkarietan jarritako iragarkiak, irrati iragarkiak, kartelak eta foiletoak erabiltzen ditu. Ditugun datuekin ezin dugu 121 22603ko partidan urtetik

8 2005eko gastuetan 451 21200 partida moduan agertzen da zenbatua “liburutegiaren mantenu eta kontserbazioa”.

55

urtera biltzen diren kontzeptuen analisia egin genero berdintasunaren aldetik kanpaina hauen guztien zehetasunak falta zaizkigulako (adibidez: zer kontsideratzen duen udalak iragarri behar dela edo zeri ez zaion horrenbesteko garrantzia ematen, zenbat diru eta espazio eskaintzen dizkion ekimen edo jarduera bakoitzari, besteak beste). Genero ikuspuntua aintzat hartzen badugu, baliabide horiek guztiak gizon eta emakumeen arteko berdintasuna bultzatu, emakumeen kontrako bortxakeria salatu eta beste edozein motatako diskriminazioa gaitzesteko ere erabil daitezke, gaur arte ordea, guk jaso dugun informazioaren arabera, udalak ez du helburu hauetarako era honetako baliabiderik erabili.

4. Kategoria. Beste gastu batzuk. 2008ko aurrekontua


Beste gastu batzuk

4. kapitulua,

“48. Famili eta irabazizko xede gabeko erakundeak”partida

multzoa izan ezik

Udalez kanpoko beste erakunde edo gizarte

iniziatibei diru transferentziak edo diru

ekarpenak (adibidez, mankomunitatea)

314205’45€

3 eta 9 kapituluak Maileguen amortizazio eta interesak 76.600 €

Kapitulu honek Gorbeialdea, Mankomunitatea, Hizkuntza Eskubideen Behatokia, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua, EUDEL eta udalaz gain dauden beste ekimen edo erakundeei bideratutako ekarpen ekonomikoak batzen ditu, eta baita ere herrialde pobreetako proiektuei bideratutako laguntzak. Aipatutako xede ekonomiko gabeko erakundeen artean ez da berdintasunaren aldeko erakunde espezifikorik aipatzen, ezta helburu horrekin sortutako proiektu konkreturik ere. Genero ikuspuntutik diru partida honen analisi sakonagoa egiteko diru laguntza jasotzen duten erakundeek gizon eta emakumeen berdintasunari dagokionean zein ekimen, kanpaina edo helburu planteatzen dituzten jakin beharko genuke.

5.3.2 ZENBAIT GOMENDIO ETORKIZU NERA BEGIRA

Egin berri duguna ez da hasierako sailkapen bat besterik. Gure helburu nagusia, udalak genero ikuspegitik gastuen eta aurrekontuen azterketa egiteko posibilitatea baduela adieraztea izan da. Horretarako, etorkizunean, genero perspektibatik antolatutako aurrekontuak aurrera eraman nahi izanez gero, udalak honako baldintza hauek bete beharko lituzke:

1. Datu oro sexuen arabera bereizia jaso.

56

2. Finantzatzen diren programen edukiak eta nolakotasunak ezagutu.

3. Programen ebaluaketa egin, inkesta, elkarrizketa, talde dinamika edo bestelako teknikak erabiliz eta sexuaren eta adinaren araberako irizpideak jarraituz.

4. Udaleko langileei generoa eta berdintasunari buruzko oinarrizko prestakuntza eskaini.

5. Aurrekontuak definitzeko lan prozedura eta ildo garbiak zehaztu, gizon eta emakumeen arteko berdintasunaren helburua proiektu guztietan kontuan hartu beharreko printzipioa dela barneratuz.

6. Berdintasunean espezializatutako laguntza teknikoa kontratatu (Aukera Berdintasunerako Agentea, besteak beste) prozesu guztia koordinatu eta gainbegiratzeko.

5.4 Udala herritarren ordezkari eta beharrizan eta eskaeren erantzule

Atal honen azterketa egiterakoan partidu eta aukera politiko desberdinek, Udaleko ordezkari izateko egin dituzten proposamenak aztertu ditugu. 2007ko, apirilak 25 BAO 80-ean agertzen diren zazpi zerrendetatik lauk baino ez dute errespetatzen genero parekotasuna hautagaien artean: hautagaietatik 5 edo 6 emakumezkoak izatea, 11 izenek osatutako zerrendetan. Hautagai zerrenda orekatu hauek osatu zituzten alderdiak Partido Popularra; Igorreko Abertzale Sozialistak; Eusko Abertzale Ekintza; Ezker Batua-Berdeak-Aralar izan dira. Eusko Arderdi Jeltzaleak eta Eusko Alkartasunak 4 emakumezko baino ez dituzte proposatu 11 hautagairen artean eta PSE eta Igorre Danontzat-ek bi. Honetaz gain, zazpi zerrenden buruak gizonezkoak dira eta, beraz, aldez aurretik, herritarrek egindako aukera edozein izanda ere, Igorreko alkatea gizona izango da beti. Kandidatura gehienek bigarren postuan jarri dute lehen emakumea, Igorre Danontzat eta Eusko Alkartasunak izan ezik: hauek zerrenden laugarren postuan jarri baitute beraien hautagaien artean lehen emakumea. Zerrenden antolaketa honek emakumezkoen presentzia posible egiten du, baina beti ere gizonezkoena baina kopuru txikiagoan eta zinegotzi posizioan, inoiz ez udala presiditzen.

Hauteskundeak geroztik osatutako udal korporazioa alkateak (Talde Mistoko Galder Olibares) eta 11 zinegotzik osatzen dute. Alkateaz gain, 10 zinegotzitatik 6 gizonak dira (3 Eusko Alderdi Jeltzalekoak, 1 Talde Mistokoa eta 2 Igorre Danontzatekoak) eta 4 emakumeak (2 Talde Mistokoak eta 2 Eusko Alderdi Jeltzalekoak). Udalaren kudeaketan beraz, emakumezkoen parte-hartzea gizonezkoena baino baxuagoa da, modu nabarian gainera. Hautetsien artean ere arduren banaketak genero kutsu nabaria du eta komisioetara hedatzen dela ikus dezakegu:

57

horrela Euskara, Kultura eta Kirolak; Hezkuntza eta Gazteria; Aukera Berdintasuna; Ongizatea eta Osasuna komisioak emakumeen ardurapean daude. Gizonen esku daude ordea Hirigintza eta Ingurumena; Obrak eta Zerbitzuak; Ogasuna; eta Pertsonala.

Hala ere, aipagarria da udalak berdintasunaren aldeko jarrera baikorra eta aktiboa adierazi duela azken urteetan eta horren lekuko dugu “Igorreko I. Berdintasun Planaren Diagnosia 2008-2009”honen eskakizuna bera. Emakumezko eta gizonezkoen arteko berdintasunari udalak bideratu dion 226.05-323 partida ere (“emakume eta gizonen berdintasunerako jarduerak” biltzen dituena eta 26.000 euroko aurrekontua duena), udalaren konpromisoaren adierazle da.

Beste aspektu aipagarri bat azken hilabetetan, komunikabideek Igorren gertatutako emakumeen kontrako tratu txarren kasuen inguruan udalak adierazitako kezka da. Hiru izan dira konkretuki komunikabideetan agertutako kasuak: bata 2008ko uztailan, bestea 2008ko abenduan eta azkena txosten hau ixtear geundela 2009ko ekainean (nahiz eta azken honetan bortxakeriaren biktima zuzena ez den bikotekidea izan baizik eta honen neba). Honen aurrean, Udalak txosten hau sinatu dugun lan-taldeari adierazi dionez, biolentzia sexistaren kontra hartu beharreko posizioaz hausnarketa egiteko beharra sumatu du [E-15]. Herritarrei egindako protestarako deialdiak ordea, Noka Emakume Taldeak izenpetu ditu eta udalak ez du protagonismo berezirik hartu egoera honen salaketan. Hala ere, etorkizunean, bai etxeko esparruan zein esparru publikoan gerta daitezkeen biolentzia sexista kasuen aurrean nola jokatu zehazten duen protokoloaren beharra sumatzen dutela adierazi digute udaleko ordezkariek.

Berriz aipatu behar dugu gaur egun ez dagoela udalaren kudeaketan genero ikuspuntua ezarriko duen teknikaririk, ez udalean ezta mankomunitatean ere. Hortaz gain, Igorreko udalak ez du bat egin EAEko beste udalek osatzen duten Berdinsare ekimenarekin (38 udal guztira EAEn eta 28 Bizkaian). Hala ere, Gotzone Amuriza zinegotziari “Berdintasuna, Ongizatea eta Osasuna” Komisioaren ardura egokitu zaio, eta komisio honen eraketak berak udalak berdintasunaren printzipioarekiko konpromisoa hartu duela adierazten digu.

58

5.5 Ideia nagusiak

Bai udaleko langileen artean, eta baita esleipendun enpresetan, sexuaren araberako lanaren banaketarekin lotutako estereotikoak betetzen dira: gizonezkoak kalean egiten diren lanak eta lan-teknikoak egiten dituzte, emakumeak berriz administrazioa, kultura, ongizatea eta haurren zaintzarekin lotutakoak.

Aurrekontuak era parte-hartzailean egiten dira, herritarrenganako gertutasuna eta udal-kudeaketaren gardentasuna bultzatuz, hala ere, diru banaketa ez da genero ikuspegia kontuan hartzen duen irizpideak jarraituz egiten. Emakume eta gizonezkoen berdintasuna helburutzat duen diru partida bat definitzeak ez du genero ikuspegitik egindako aurrekontua bermatzen.

Udalaren kudeaketan emakumeen parte-hartzea gizonezkoena baino baxuagoa da (alkatea gizona da eta zinegotzi gehienak ere gizonezkoak dira). Gainera, arduren banaketak eta komisioen antolaketak, sexuaren araberako lanaren banaketa erreproduzitzen du.

Genero ezberdintasunaren inguruko kezka erakutsi du udalak, eta berdintasunaren bidean esku-hartzeko borondatea, ekintza eta ekimen konkretuak bultzatuz (diagnostiko hau, aurrekontuen diru partida edo biolentzia sexistaren aurkako deialdiak dira horren adibide), hala ere, oraindik ez du udalari dagozkion lan esparruetan (kontratazioa, aurrekontuak eta herritarrekin hartu-emana) genero ikuspuntua zeharkako eran ezartzerik lortu.

59


Herritarrei bideratutako komunikazioetan hizkuntza neutroa eta ez baztertzailea erabiltzea. Ohizko terminologia maskulinoa ezabatu eta mezu orotan emakumeak integratu.

Udalarentzat edozein eremutan eta edozein dela kontratazio bidea, lanpostuei lotutako estereotipo sexualekin bukatzeko neurriak garatzea, nabarmena den ohiturazko lanen sexu banaketa haustera bideratutakoak batik bat.

Udaleko pertsonal teknikoarentzat eta langileentzat genero inguruko prestakuntza programa bideratzea. Berdintasunaren Legearen bidetik, langile orok gizon eta emakumeen berdintasuna bere eguneroko lanetik zaindu eta bermatzeko behar dituen ezagupen eta formazioa lortuz.

Udalak bideratutako zerbitzu, laguntza eta egituren erabiltzaileen perfilak neurtu eta ezagutzea. Sexua eta adinaren arabera baliabide ezberdinen erabilerari buruzko informazioa ezagutzeko.

Genero araberako aurrekontuak garatzeko lanabesak sortzeko prozesua hastea. Honetarako baliagarria da beste udalen esperientziak ezagutu eta jasotzea.

Udalaren kudeaketan emakume eta gizonen presentzia parekatua lortu eta genero rol tradizionalak gainditzen dituen ardura banaketa egin.

Igorreko udalak genero berdintasunaren bidean lan egiteko erakutsi duen borondatea bermatzea. Oraindik bide luzea du egiteko udalak berari dagozkion esparruetan (kontratazioa, aurrekontua eta herritarrekin hartu-emanak). Hala ere, genero ikuspegitik udalerriko egoera aztertzeko diagnostiko parte-hartzailea eginez, bide horretan lan egiten hasteko beharrezko den lehen pausua eman du.

60

6 JARDUERA EKONOMIKOA

6.1 Sarrera

Mendebaldeko gizarteetan XIX. mendeko industrializazio eta urbanizazio prozesuen eraginez, lana bi esparrutan banatu da. Alde batetik, etxetik kanpo, lan merkatuan egiten dena, baloratua eta soldatapekoa, batik bat gizonen esku egon dena. Eta bestetik, etxeko esparruan egiten dena, balio monetariorik ez duena eta tradizionalki emakumeen esku egon dena. Diferentziazio honetatik sortzen den sexuaren araberako espazio, denbora, okupazio eta betebehar banaketak, sexuaren araberako lanaren banaketa du izena. Azkeneko hamarkadetan ordea, lan merkatuaren eraldaketa dela eta, emakumeen parte-hartzea ordaindutako lanean era nabarmenean hazi da, batez ere, sektore konkretu batzuetan. Honekin batera, geroz eta gehiago dira seme-alabak izan arren, lan merkatua uzten ez duten emakumeak. Emakumeen jarduerak lan-merkatuan baldintza bereziak ditu hala ere, ez baita etxeko lanaren birbanatze orekatuarekin batera gertatu. Gaur egun, lan-merkatuan eta etxeko esparruan emakumeek duten protagonismo bikoitzak, ordaindutako lanean beraien parte-hartzea mugatzen du, diskriminazio eta ezberdintasun baldintzak erreproduzituz. Igorreko kasuan ere konprobatu dugunez, lan baldintza eskasagoak eta soldata baxuagoak, segregazioa bertikal zein horizontala dira, besteak beste, emakumeek lan-merkatuan aurkitzen dutena.

6.2 Egitura ekonomikoa

Beheko taulan Igorreko egitura ekonomikoaren ezaugarri nagusiak laburbildu ditugu, datuek Igorreko aberastasun totalarekiko sektore bakoitzak sortzen duen aberastasun proportzioa erakusten digu. Aberastasun gehien sortzen duen sektorea industria sektorea da, Igorreko aberastasunaren hiru laurdenak sortzen ditu (%73’95a). Ondoren, oso urruti hala ere, zerbitzuen sektorea dago, aberastasunaren %22’01a sortzen duena. Eraikuntzak zein nekazaritza eta arrantzak, apenas dute garrantzirik Igorreko aberastasun produktiboan (%3’77a eta %0’28a sortzen dute hurrenez hurren). Igorren industria sektoreak duen garrantziak kontrastea egiten du bere testuinguruko tertziarizazio maila altuarekin: bai Bizkaian eta baita EAE-en ere zerbitzuetatik sortzen baita aberastasun gehiena (%60a inguru kasu bietan). Herrialde Historikoan eta Erkidegoan, industriaren pisua aldiz, Igorrekoa baina askoz txikiagokoa da (aberastasunaren %20a eta %25a inguru sortzen baita sektore honetatik) eta nekazaritza eta arrantza zein industriarena, Igorren baino apur bat garrantzitsuagoa da.

61

TAULA 8: IGORREKO SEKTORE DESBERDINEK ERAGINDAKO BALORE ERANTSI GORDINA (%). 2005

SEKTOREAK

Guztira Nekazaritza eta arrantza Industria Eraikuntza Zerbitzuak

IGORRE 0’28 73’95 3’77 22’01 100

BIZKAIA 0’74 24’85 10’52 63’88 100

EAE 0’96 29’81 8’92 60’31 100 Iturria: Udalmapeko9 datuak erabiliz egileek egindako taula.

Sektore bakoitzaren egituraketa ere aztertu dugu eta ezaugarri propioak dituztela ondorioztatu dugu. Industrian enplegu proportzio handi bat enpresa gutxi batzuetan kontzentratzen da. Establezimenduen %14’25a baino ez da industriala, baina hauetan bataz bestean 47 langilek egiten du lan10. Langileen bolumenari erreparatzen badiogu beraz, enpresen bataz besteko tamaina handia dela konprobatzen dugu, batez ere EAE-ko industria enpresen bataz besteko tamaina 14’65 langilekoa dela kontuan hartzen badugu. Datuok, industri sektoreak Igorren duen pisua erakusten digute. Langile kopuruari baino, establezimendu kopuruari begiratzen badiogu ordea, zerbitzu sektoreak Igorren duen garrantzia nabarmenduko dugu, hamar establezimendutik zazpi zerbitzuetakoak baitira (%72, 28)11. Proportzio hau EAEko beste udalerrietakoaren parekoa da. Zerbitzuen sektorearen barne, txikizkako merkatal establezimenduek presentzia esanguratsua dute Igorren eta Bizkaian dagoen dentsitatea gaindituz: milako 14’34 eta 13’8612 hurrenez hurren. Datu hau aintzat hartzekoa da gure ikerketan emakumeek txikizkako merkataritzan duten parte-hartze esanguratsuagatik.

Igorreko biztanleriaren okupazioa aztertzen badugu ordea, industria eta zerbitzuen arteko aldea murriztu egiten da, 2001eko datuen arabera, okupazioa modu parekatuan kontzentratzen

9Udalmap-ek EAE-ko iraunkortasun indizeak erabiliz udalerrien egoera ekonomiko, sozial edota anbientalak neurtzen ditu. Udalerri desberdinen artean sailkapen bat osatzen du, bakoitzaren baldintza konkretuak kontsideratuz. Udalmap-ek eskaintzen digun informazioak beraz, udalerrien arteko konparazio eta alderaketak egiteko balio du. 10Udalmap-eko industri sektoreko establezimenduen portzentajeak (%) industri establezimenduen partaidetza adierazten du ehunekotan, udalerrian dauden establezimendu guztien aldean eta industri establezimenduen batez besteko tamaina (hau da, langile kopurua), industri establezimenduek sortutako lanpostuen eta udalerrian dauden industri establezimendu kopuru osoaren arteko kozientea da. Kasu bietan 2008ko datuen arabera. 11Udalmap-eko zerbitzuen sektoreko establezimenduen portzentajeak (%), zerbitzuen sektoreko establezimenduen partaidetza adierazten du ehunekotan, udalerrian dauden establezimendu guztien aldean. Kasu honetan 2008ko datuak erabili ditugu. 12Udalmap-eko txikizkako merkataritzaren dentsitateak (biztanleen ‰), udalerrian 1.000 biztanleko dauden txikizkako merkataritzako establezimenduen kopuru osoa erakusten du. Kasu honetan 2008ko datuak erabili ditugu.

62

baita sektore bietan (%41’50a industrian eta %49’07a zerbitzuetan). Udalerriko biztanleriaren okupazioaren araberako banaketa hala ere, ez da Bizkaia eta EAE-koaren parekoa. Izan ere, gure inguruko tendentzia orokorra biztanleria zerbitzu sektorean kontzentratzea bada ere, Igorrekoa modu adierazgarrian industria sektorean batzen dela erakusten dute datuek. Egoera honen oinarrian, Igorreko ekonomia egituran industriak duen garrantzia dago. Nekazaritza eta arrantza zein eraikuntzan lan egiten duen igorreztarren portzentajea baxua da, lehen sektorean lan egiten dutenak ez dira %2ra iristen eta eraikuntzan dihardutenak %8a baino gutxiago dira.

TAULA 9: OKUPATUTAKO BIZTANLERIA SEXUAREN ETA SEKTOREAREN ARABERA (%). 2001

SEKTOREAK

Guztira Nekazaritza eta arrantza Industria Eraikuntza Zerbitzuak

IGORRE 1’56 41’50 7’87 49’07 100

BIZKAIA 1’51 23’64 9’28 65’58 100

EAE 1’78 27’48 8’67 62’08 100 Iturria: Udalmapeko datuak erabiliz egileek egindako taula.

6.3 Lan merkatua

6.3.1 JARDUERA TASA, OKUPAZIO TASA ETA SEGREGAZIO BERTIKALA

Azken urteotan emakumeek era nabarmenean hartu dute parte lan merkatuan eta herrialde industrializatu gehienetan beraien presentzia esparru produktiboan ohiko bilakatu da. Halere, datuek adierazten digutenez, emakume eta gizonek lan merkatuan daukaten parte-hartzea ez da batere parekatua oraindik. 2001eko datuen arabera, Igorreko 16 urtetik gorako hamar emakumetatik zazpik ez du lan merkatuan parte hartzen, ez era erregularrean behintzat (% 67’08a). Proportzio esanguratsua da hau, batez ere, Bizkaia edo EAE-ko datuekin alderatzen badugu. Igorreko gizonezkoek lan merkatuan duten jarduera tasa ordea, Bizkaiko zein Erkidegoko datuen gainetik dago.

63

TAULA 10: 16 URTETIK GORAKO BIZTANLERIAREN JARDUERA TASA SEXUAREN ARABERA (%). 2001

IGORRE BIZKAIA EAE

Emakumeak 32’92 35’90 37’40

Gizonak 60’39 55’49 56’74 Iturria: Udalmapeko datuak erabiliz egileek egindako taula.

Azken urteotan, merkatu laboralean parte hartzen duten emakumeen proportzioa handitu egin bada ere, joera hau, halere, ez dator bat lan merkatuan duten presentzia errealarekin, langabezi tasa altuak direla eta. Emakumeen parte hartze erreala ezagutzeko, okupazio tasari begiratu behar diogu eta ez soilik jarduera tasari, jarduera tasak enplegua dutenei ez ezik era aktiboan lana bilatzen dutenei ere egiten baitie erreferentzia (Eustat, 2008). Emakumeen okupazio tasa ez da gizonezkoen parera heltzen eta Igorreko kasuan gainera, emakumeen eta gizonen arteko ezberdintasuna are nabarmenagoa da, Bizkaia edota EAE-an baino. Udalmap-ek okupazio tasetan dauden genero araberako aldeekin burututako udalerrien arteko sailkapenean, emakume eta gizonen okupazio tasen arteko ezberdintasun handienak azaltzen dituen udalerrien artean dago Igorre. Ondorengo taulan laburbildu ditugu emakume eta gizonen okupazioari buruzko datuak:

TAULA 11: 16 ETA 64 URTE BITARTEKO BIZTANLERIAREN OKUPAZIO TASA SEXUAREN ARABERA ETA

GENERO ARABERAKO ALDEAK (%). 2001

IGORRE BIZKAIA EAE

Emakumeak 40’82 43’45 46’22

Gizonak 78’38 69’62 72’14

Genero araberako aldea (p.p) 37’56 32’57 25’91 Iturria: Udalmapeko datuak erabiliz egileek egindako taula.

Azterketa desberdinek etxeko lanak eta familia barruko zaintza ardurek, emakumeek lan merkatuan daukaten parte-hartzea erabakigarria den eran baldintzatzen dutela erakusten dute (besteak beste, Parella, 2003). Familia barruko arduren banaketa ezak eta gizartean etxeko lana, soldatapeko lanarekin bateragarri egiteko dauden oztopoek, emakumeen parte-hartze aukerak

64

murrizten dituzte, eta beraz, egoera zibilaren, karga familiarren edota formazio mailaren arabera era desberdinean hartzen dute parte merkatu laboralean (Marin, 2002). Igorren herritarrekin burututako lan-taldeetan jasotako informaziotik ere, karga familiarrek (ume zein adinekoen zaintzak), emakumeek ordaindutako lanean daukaten parte-hartzea era nabarmenean baldintzatzen duela ondorioztatu dugu [LT-8, LT-10, LT-12].

Gaur egun, sexuaren araberako lanaren banaketa hain zurruna ez den arren (emakumeak ez dira era esklusiboan eta bakarka etxeko lanaz eta zaintzaz arduratzen eta gizonezkoak ez dute protagonismo osoa merkatu laboralean), gurasoekin egindako lan-taldeetan familiaren ongizatearen ardura oraindik emakumeek bere gain hartzen dutela konprobatu dugu [LT-10, LT-13]. Emakumeek, gizonek ez bezala, familiaren ongizatearen ardura hartzen dute beren gain eta ondorioz, beraien egunerokotasunean ordaindutako lana, familia eta garapen sozial eta pertsonala bateragarri egiteko aurkitzen dituzten oztopoen aurrean, familiari eman diote lehentasuna eta ez ordaindutako lanari. Lan-taldeetan adierazi digutenez, “emakumeak familiaren beste ikuspegi bat dauka eta horregatik erabakitzen du normalean, lana uztea” [LT-10] edo “lehentasunak guztiz aldatzen dira ama izaterakoan, ez da denbora guztia lanera zuzentzen, ez zara lanean hainbeste inplikatzen” [LT-10].

Karga familiarrak dituzten emakumeak ezberdintasun egoeran daude ez baitute zaintzara bideratutako baliabide eta errekurtso nahikoa; eta ez hori bakarrik, gurasoen lan-taldean adierazi digutenez, lan-merkatuak amatasuna zigortu egiten du [LT-10]. Legez, diskriminazioa debekatuta dago enpresetan, hala ere, gehienetan informalak izaten diren oztopoak aurkitzen dituzte emakumeek beraien lan postuari eusteko edo ardura gehiagoko lanpostuak eskuratzeko. Igorreko emakumeek ere bizi izan dute horrelakorik: “Eta gainera, enpresak gauza batzuetan eragiten du zugan, gutxika-gutxika desmotibatu egiten zaitu; matxakatu egiten zaituzte: ‘Ez, eske ama zarenez’ …” [LT-10]. Oztopo hauei buruz hitz egiteko kristalezko sabaia terminoa erabiltzen dute adituek. Geroz eta ardura maila handiagoko lanpostuak, geroz eta oztopo handiagoak aurkitzen dituzte emakumeek lanpostuok eskuratzeko. Merkatu laboralak beraz, ardura, status eta botere mailaren arabera emakume eta gizonek duten parte-hartzearen segmentazioa du ezaugarri gisa, okupazioaren

segregazio bertikala deritzona (Torns, 1999).

Zaintza lanak direla eta, ordaindutako lana utzi egiten dute emakumeek maiz, baina etenaldiaren ondoren zailtasunak izaten dituzte berriz ere ordaindutako lanean hasteko eta honek ezegonkortasun ekonomiko eta soziala eragiten die. Etenaldiek kotizazioa ere baldintzatzen dute,

65

pentsioa eta langabezia-prestazioak murriztuz. Arratiako Behargintzako koordinatzaileak, emakumeek lan-merkatuan aukera berdintasunean parte hartu ahal izateko, ezinbestekotzat jotzen du kontziliaziora bideratutako zerbitzu publiko zabala sortzea bai eta etenaldiaren ondoren lan-merkatura itzuli nahi duten emakumeei zuzendutako programa bereziak sortzea ere [E-11]

Aipatu dugunez, merkatu laboralean parterik hartzen ez duten emakumeen portzentajea oraindik esanguratsua da gurean, hala ere, honek ez du esan nahi merkatutik kanpo dauden emakumeek lanik egiten ez dutenik. Ordaindutako lana duten emakume askok ezkutuko ekonomian egiten du lan: garbiketan, ume eta nagusienen zaintzan edota joskintzan, esate baterako, baina oso zaila da jarduera honi buruzko datuak lortzea. Gainera, Eustateko datuen arabera, EAE-n hamar emakumetatik bederatzik esparru domestikoak lan egiten du (bazkaria prestatu, harrikoa egin, arropa garbitu edo erosketak egiten, besteak beste), gizonezkoen partaidetza etxeko lanetan aldiz, emakumeena baino askoz txikiagoa da (%65’6koa). Merkatu laboraletik kanpo dauden emakumeek (langabezian daudenak, jubilatuak edota etxeko andreak), egunean bataz bestean 5 ordu inguru egiten dute etxeko lana eta zaintza lanetan, okupatutako biztanleriak ordaindutako lanari dedikatzen dion denbora bera (Legarreta, 2008). Hala ere, etxeko lana eta zaintza lana oraindik ez da lan moduan identifikatzen eta beraz, ez da ordaindutako lanaren moduan baloratzen13. Eustateko kalkuluen arabera ordea, esparru domestikoan egiten den lanak (etxeko lana eta zaintza) 15.638 miloi euro balioko luke merkatuan, hau da, EAE-ko Barne Produktu Gordinaren %32’8a (Eustat, 2004:18).

6.3.2 KONTRATUAK ETA SEGREGAZIO HORIZONTALA

Atal honetan Igorreko enpresak egiten dituzten kontratuak aztertu ditugu. Kontuan hartu behar dugu, Igorreko enpresetan bertako biztanleez gain beste herrietako pertsonek ere lan egiten dutela eta igorreztarrek herrian bertan zein herritik kanpo egiten dutela ordaindutako lana. Hau honela izanik, 2008an Igorren erregistratutako lan kontratuak sexuaren arabera aztertu ditugu eta emakume eta gizonen artean alde nabarmena dagoela ondorioztatu dugu: kontratatutako pertsonetatik heren bat baino ez da emakumezkoa (%30’26a). Gainera, sinatutako kontratu

13 Etxekoandreen aktibitatea ez da produktibotzat hartzen eta ondorioz, ez da lan bezala definitzen. Lanaren Nazioarteko Erakundeak (LANE) egindako definizioen arabera pertsona aktiboak gizartearen esparru publikoan produktibitatea sortzen dutenak dira: Ondasunak eta zerbitzuak produzitzen dituen lana duten pertsona guztiak dira, bai eta momentu horretan enplegurik ez dutenak, baldin eta bila badabiltza eta lan egiteko prest badaude. Pertsona ez-aktiboak, aldiz, aberastasunik ekoizten ez dutenak dira (Iturria: Eustat). Beraz, esparru pribatuan egindako zaintza eta etxeko lan oro, ez-aktibo bezala definitzen du lanaren nazioarteko instituzioak.

66

kopurua eta kontratatutako pertsona kopurua ere behatu ditugu eta 2008an pertsona bakoitzak sinatu duen kontratu kopuruaren estimazioa eginez, kontratu txandaketa indizea ondorioztatu dugu. Sinatutako kontratuen eta kontratatutako pertsonen arteko aldeak, pertsona berberak urtean zehar kontratu bat baino gehiago sinatu dituela adierazten digu. Bataz bestean, kontratatutako emakume bakoitzak 2008an 2’56 kontratu sinatu ditu eta gizon bakoitzak aldiz, 2’17. Datu honek lan-merkatuan emakumeen ezegonkortasuna gizonezkoena baino handiagoa dela adierazten digu.

TAULA 12: IGORREN ERREGISTRATUTAKO LAN-KONTRATUAK ETA KONTRATATUTAKO PERTSONAK, SEXUAREN ARABERA. 2008

Sinatutako kontratuak Kontratatutako pertsonak

Absolutua % Absolutua Kontratuak/pertsona/urtea

Emakumeak 623 30’26 243 2’56

Gizonak 1436 69’74 661 2’17

GUZTIRA/ bataz beste 2059 100 902 2’36

Iturria: Lanbide-Langaik eskainitako datuak erabiliz egileek egindako taula.

Kontratatutako pertsonak ikasketa mailaren arabera

Igorren kontratatutako pertsonak ikasketa mailaren arabera aztertu ditugu eta gehiengoa, bai emakume eta bai gizonen artean, eskola graduatua eta lanbide heziketako ikasketak dituena dela ondorioztatu dugu (203 eta 296 pertsona hurrenez hurren). Beraz, kontratatuen artean, lanbide heziketa (erdi mailako eta goi mailakoa) dutenek, proportzio azpimarragarria osatzen dute: Igorren kontratatzen den hamar pertsonatik hiruk lanbide heziketa bukatu du (%32, 74ak). Datu esanguratsua da hau, Igorreko merkatu laboralak, batez ere, ikasketa maila konkretu batetako jendea eskatzen duela adierazten baitu. Kontratatutako gizonen artean lanbide heziketako ikasketak dituztenak %35’33a diren bitartean, emakumeen kasuan portzentajea %25’49ra jaisten da. Hau da, hamar puntuko aldea dago. Emakumeen formazioa bertako eskaintzara ez egokitzea izan daiteke merkatu laboralerako sarrera ezberdinduan eragiten duen baldintzetako bat. Arratiako Behargintzako koordinatzailearen esanetan Igorreko enplegua industria sektorean kontzentratzen da eta beraz, enplegu eskaintza industriara oso bideratuta

67

dago eta zentzu horretan, emakumeen formazioan defizit handia dago [E-11]. Bestalde, adierazgarria da baita ere, egun goi mailako ikasketak burutzeko dagoen tendentzia ikusirik, Igorren kontratatutakoen artean dagoen lizentziatu kopuru txikia. Ondoko taulan laburbildu ditugu ikasketa maila eta kontratazioari buruzko datuak:

TAULA 13: IGORREN KONTRATATUTAKO PERTSONA KOPURUA IKASKETA MAILAREN ETA SEXUAREN

ARABERA (KOPURU ABSOLUTUAK). 2008

Iturria: INEMekko datuak erabiliz Lanbide-Langaik egindako taula.

Erregistratutako lan kontratuak sektorearen arabera

Igorreko merkatu laboralean sexuaren eta sektorearen araberako segregazioa nabarmena da. Sektore desberdinetan gizonezkoen lan kontratuen sakabanaketa handiagoa da emakumezkoena baino: hamar gizonetik seik zerbitzuetan egiten du lan, batek eraikuntzan eta hiruk industrian; emakumeek aldiz, hamarretik zazpik zerbitzuetan egiten du, bik industrian, eta batek eraikuntzan. Era berean, ikerketa desberdinek erakusten dutenez, emakumeen aktibitatea zerbitzuen sektoreko hiru adarretan kontzentratzen da: merkataritza eta ostalaritza, alde batetik, administrazio publikoa, irakaskuntza eta osasuna, bestetik, eta zerbitzu komunitarioen zein ez komunitarioen adarrean, azkenik (Rodriguez eta Larrañaga, 2000). Honen harira, gogoratu behar dugu zerbitzuen sektorea oso ezegonkorra dela, behin-behinekotasuna oso altua baita eta lan-

Ikasketa maila Emakumeak Gizonak

Oinarrizko ikasketak bukatu gabe 3 34

Eskola graduatuaren titulurik gabe 19 61

Eskola graduatuaren tituluarekin 63 140

Batxilergoko ikasketak 49 93

FP erdi mailako ikasketak 36 130

FP goi mailako ikasketak 26 104

Diplomatura 12 27

Lizentziatura 23 44

Doktoretza 0 1

Ikasketarik gabe 12 27

GUZTIRA 243 661

68

baldintzak, kaskarrak. 2008 urteko datuek, beraz, Igorren okupazioaren segregazio horizontala deitutakoa (Torns, 1999) erreproduzitzen dela erakusten digute. Hau da, emakumeen okupazioa gizartean gutxiago baloratzen diren sektoreetan kontzentratzen da eta ondorioz, lan-baldintzen eta soldaten araberako ezberdintasunak sortzen dira.

GRAFIKOA 13: IGORREN ERREGISTRATUTAKO LAN KONTRATUAK SEXUAREN ETA SEKTOREAREN ARABERA (KOPURU

ABSOLUTUAK).

Iturria: Lanbide-Langaiko datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

Erregistratutako lan kontratuak, kontratu motaren arabera.

Lan kontratu motei dagokienean, gure arteko tendentzia orokorrari jarraituz, aldi baterako kontratuak dira nagusi Igorren bai gizon eta baita emakumeen artean ere. Behin-behinekotasuna gailentzen da, hortaz. Ondorengo grafikoak erakusten digunez, orokorrean, kontratu mugagabe gutxi egiten da, bai udalerrian eta baita EAE osoan ere. Hala ere, behin-behinekotasun maila adierazgarriagoa da emakumeen artean gizonen artean baino. 2008. urtean Igorreko enpresetan egindako hamar kontratu mugagabetik (hasieran mugagabe zein gerora mugagabe bilakatutakoak kontuan hartuta) zazpi gizonenak dira (%67’9a). Emakumeen presentzia mugatua eta ezegonkortasuna ere nabarmenak dira Igorreko merkatu laboralean, kontratatutako hamar pertsonatik hiru baino ez dira emakumeak eta, gainera, egindako kontratuetatik ia denak aldi baterakoak dira (%90’36a).

0

142

24

457

46

406

174

810

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Nekazaritza Industria Eraikuntza Zerbitzuak

Emakumeak Gizonak

69

TAULA 14: IGORREN ERREGISTRATUTAKO KONTRATUAK, KONTRATU MOTAREN ETA SEXUAREN ARABERA

(KOPURU ABSOLUTUAK). 2008

Hasieran mugagabe Hasieran aldi baterakoa Mugagabean bilakatua

GUZTIRA

Gizona Emakumea Gizona Emakumea Gizona Emakumea

IGORRE 49 35 1.309 563 78 25 2.059

BIZKAIA 11.525 11.223 189.493 214.925 7.646 6.599 441.411

EAE 21.254 20.247 353.983 397.686 16.431 13.262 822.863

Iturria: Lanbide Behategia. SPEE-INEM.

Lanbide-Langai, Eusko Jaurlaritzako lan-merkatuaren Behategiak kontratuen modalitatearen arabera egindako sailkapenak datu interesgarriak eskaintzen dizkigu. Igorren, lanaldi osoko kontratuen bi herenak gizonezkoek sinatu dituzte (%76’12a). Aldiz, lanaldi partzialeko kontratuak (hau da, enpresa bereko lanaldi osoko kontratuetan ezarrita daudenak baino ordu gutxiago lan egiteko adostutako kontratuak), batez ere, emakumeei egindako kontratuak direla adierazten digute datuek, Igorren era honetako hamar kontratutatik zortzi emakumeek sinatu dituztelako (%78’15). Lanaldi partziala okupazio modu oso feminizatua da. Nahiz eta gure testuinguru orokorrean lan modu honek Europako beste herrialde batzuk besteko okupazio tasak aurkezten ez dituen, azken urteotako hazkundea nabarmena izan da. Emakumeek lan modu honetan duten protagonismoa, etxeko lana eta zaintza bateragarri egitearekin lotu ohi da, baina aktibitateari buruzko datuek beste errealitate bat erakusten dute: lan merkatuaren sexuaren araberako segregazioaren ondorioz, emakumeek lan modu honetarako sarrera baino ez dute izaten. Emakumeen okupazio tasak areagotu eta langabezia tasak gutxitzera bideratutako estrategi moduan definitu badute ere, emakumeen prekarietatea areagotzen duen neurria da hau, lanaldi partzialak behin-behinekotasun tasa handiagoak, lan baldintza kaskarragoak, segregazio bertikala eta babes sozial urriagoa eragiten ditu eta (Beltran, 2000).

70

GRAFIKOA 14: IGORREN ERREGISTRATUTAKO KONTRATUAK MODALITATEAREN ETA SEXUAREN ARABERA. 2008

Iturria: Lanbide-Langaiko datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

6.3.3 LANGABEZIA

Beheko taulan laburbildu dugunez, Igorreko 2009ko lehenengo hiruhilabeteko langabezi tasa Bizkaikoa zein EAEkoa baino apur bat baxuagoa da (gutxi gora behera puntu bi). Halere, pasa den urteko lehen hiruhilabetekotik aurtengora, ia bikoiztu egin da INEM-en erregistratutako Igorreko eskatzaile langabe aktiboen kopurua. Hauek sexuaren arabera aztertuz gero, langabetuen artean emakumeak gehiago direla konturatzen gara: hamar eskatzaile aktibo langabetik sei dira emakumeak (%58a). Langabeziak emakumeei, modu adierazgarrian eragiten die, emakumeen okupazioaren segregazio horizontala dela eta. Lehenago aipatu dugunez, emakumeen okupazioa errekonozimendu sozial eta ekonomiko eskasa duten sektoreetan kontzentratzen da eta hauek, prekarioak izateaz gain, atzeraldi ekonomikoekiko sentikorrak dira (Larrañaga, 2007).

Ondorengo taulan ikus daitekeenez, 2008-2009 urte bitartean, Bizkaia zein EAE-n eskatzaile aktibo langabeei buruzko datuek, sexuaren arabera aztertzerakoan, eskatzaileen profila nolabait aldatu egiten dela erakusten digute. 2008an eskatzaile aktibo langabe emakume gehiago daude (25 urtetik beherakoen artean izan ezik), 2009an aldiz, gizonen kopurua nabarmen igo da: adin tarte gehienetan gizonezkoen kopurua bikoiztu egin da. Hazkunde hau gertatu den arren, emakumeen artean langabeziak era nabarmenean eragiten du oraindik, batez ere, 35 urtetik aurrerakoetan.

1384

434

52

186

0

3

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600

Gizona

Emakumea

Lanaldi osoa Lanaldi partziala Besteak

71

Igorren, bestalde, Bizkaia zein Erkidegoko tendentziak ez direla erreproduzitzen ondorioztatu dugu eta langabeziak emakumeei eragiten diela batik bat: 25 urtetik gorako adin tarte guztietan langabezi tasek emakumeen aldera egiten dute, batez ere, 35-44 adin tartean.

TAULA 15: IGORREKO ESKATZAILE AKTIBO LANGABETUAK SEXUAREN ETA ADINAREN ARABERA. 2008-2009

25 urte baino< 25- 34 urte

bitartean 35-44 urte bitartean

44 urte baino >

GUZTIRA TASA

Hiruhilbt. 1º - 08 1º - 09 1º - 08 1º - 09 1º - 08 1º - 09 1º -08 1º - 09 1º - 08 1º - 09 1º - 09

IGORRE

Gizon 7 19 18 26 10 18 19 23 54 86

Emakume 5 15 21 32 24 37 29 35 79 119

GUZTIRA 12 34 39 58 34 55 48 58 133 205 10’30%

BIZKAIA

Gizon 2.166 4.173 4.960 9.749 4.489 8.112 7.975 10.838 19.590 32.872

Emakume 1.749 2.677 6.310 8.522 7.073 8.932 11.266 13.482 26.398 33.613

GUZTIRA 3.915 6.850 11.270 18.271 11.562 17.044 19.241 24.320 45.988 66.485 12’80%

EAE

Gizon 3.689 7.597 8.921 17.725 7.774 14.571 13.474 19.259 33.858 59.152

Emakume 3.093 4.768 11.491 15.817 12.804 16.193 21.337 25.144 48.725 61.922

GUZTIRA 6.782 12.365 20.412 33.542 20.578 30.764 34.811 44.403 82.583 121.074 12’00%

Iturria: INEM-eko eskatzaile aktibo langabeen erregistroko datuak erabiliz Lanbide-Langaik egindako taula.

6.4 Industria: maskulinoa den sektorea

Industria da Igorren aberastasun gehien sortzen duen sektorea eta horregatik azterketa sakonagoa egin dugu sektore honi buruz. Industrian egindako kontratazioan sexuaren arabera dauden aldeak ikusirik, sektore honetan emakume eta gizonen parte-hartzea nolakoa den aztertu dugu. Horretarako, ELA sindikatuak 2008-09 urte bitartean, Ibaizabal-Nerbioi eskualdeko enpresetan egin duen azterketako datuak erabili ditugu. Ditugun datuak, halere, Igorreko lau enpresatakoak baino ez dira eta beraz, Igorreko egoeraren orientazio bat baino ez digute emango, ezin ditugu orokortu. Datuok sektorearen maskulinizazio ia absolutua erakusten digute: lau enpresa hauetan lan egiten dutenen artean, hamarretik bederatzi dira gizonak (%92a). Enpresa hauen beste ezaugarri bat langileen heldutasuna da: 50 urtetik goragokoen kopuruak 25 urtetik beheragokoena bikoizten du (222 langile eta 103, hurrenez hurren). Eta langile gehienak 25 eta 50 urte ingurukoak dira (%57’9a).

72

TAULA 16: PARTE-HARTZEA SEXUAREN ETA ADINAREN ARABERA, IGORREKO ENPRESETAN

(KOPURU ABSOLUTUAK). 2008

Enpresaren izena

Langileak Adin-tarteak

18-25 25-35 35-50 50+

G E G E G E G E G E

Tecnichapa 137 13 46 6 25 4 55 0 11 3

O.D.S 358 21 46 1 166 8 99 6 46 6

Tarabusi 171 22 0 0 8 2 15 6 136 4

Aliasa 68 8 1 3 10 2 40 2 15 1

GUZTIRA 734 64 93 10 209 16 209 14 208 14 Iturria: ELA sindikatuak emandako datuak erabiliz egileek egindako taula.

LAB sindikatuko ordezkariaren arabera, Igorreko lan eskaerara egokitzen den profila duen emakume kopurua oso txikia da, emakumeen formazioa ez baitator bat industria sektoretik egiten den lan eskaintzarekin. Sindikatuko ordezkariaren iritziz, emakumeen formazioan zentzu honetan dagoen gabeziak azal lezake, hein batean behintzat, industrian dagoen emakumeen parte-hartze baxua [E-15]. Hezkuntza eta hezkidetza atalean ikusiko dugunez, ikasketen sexuaren araberako segregazioa erreproduzitu egiten da Igorren ere: emakumeen artean ikasketa humanistikoak gailentzen dira eta mutilen artean, berriz, teknikoak. Zulaibar Lanbide Ikastegian industriara bideratutako ikasketen eskaintza oparoa da eta emakumeen parte-hartzea oso baxua. Hau guztia aintzat hartuta, berdintasunerako bidean, interesgarria da Zulaibar Lanbide Ikastegiko ikasleen artean egiten den sexuaren araberako aukeraketa desberdinduaren jarraipena egin eta aukeraketa honetan eragiten duten faktoreak aztertzea, ikasketen segregazioak emakumeek bertako lan-merkatuan aukera ezberdintasunean parte-hartzea eragiten baitu. Oso gaztetatik egiten den ikasketa aukeraketa desberdinduak gainera, merkatu laboralaren segregazio

horizontala berrindartzen du.

LAB sindikatuko ordezkariak, hala ere, argi utzi du industriarako sarrera ezberdinduan formazioa ez dela oztopo bakarra eta beste faktore batzuei ere erreparatu behar diogula. Horregatik, bertako sindikatu garrantzitsuenekin burututako elkarlanaren bitartez, Igorreko enpresa guztietako datuak eskuratu eta ondoko aspektuen araberako azterketa egitea

73

interesgarria litzatekeela esan digu sektorea honen maskulinizazioaren nondik norakoak era sakonagoan aztertzeko [E-15]:

- Enpresetako lanpostuen azterketa egin: sexuaren araberako segregazio horizontal eta bertikalik gertatzen den jakiteko.

- Sexuaren eta lanpostuen araberako lan kontratu eta lan hobekuntzen azterketa egin: sexuaren araberako zeharkako diskriminaziorik badagoen egiaztatzeko.

- Berdintasun Plana daukaten enpresen errolda egin.

6.5 Zerbitzuen sektorea: emakumeen protagonismoa

Igorreko ekonomi egitura aztertzerakoan txikizkako merkatal establezimenduen dentsitatea oso adierazgarria dela ondorioztatu dugu: mila biztanleko 14’34 establezimendu daude. Datu hau kontuan hartu beharrekoa da gure azterketan, sektore honetan emakumeek izan ohi duten protagonismoagatik, bai titular moduan eta baita “famili laguntza” deritzon egoera berezian ere14. Horretarako, Arratiako Merkatarien Elkarteko parte diren Igorreko 50 establezimendutan errolda egin dugu15, egoeraren argazki orokorra lortzeko asmoarekin. Igorreko merkataritza sektoreak udalerriaren ongizate eta garapenean duen eragina dela eta, garrantzitsua da etorkizunean sektore honetako azterketa osoago eta sakonagoa burutzea, merkataritza establezimenduen errolda, lan-baldintzak eta beharrizanak identifikatzeko.

Errolda egiterakoan jasotako datuen arabera, establezimendu hauetan 140 pertsonek egiten dute lan. Horietatik 94 emakumeak dira eta 46 gizonak: hau da, hamarretik zazpi dira emakumeak (%67’14a). Establezimenduen titulartasunari dagokionez, 27 emakume eta 23 gizon identifikatu ditugu titular lez, eta hiru establezimendutan titulartasuna mistoa da. Lan egiteko modu ohikoena, autonomotan alta emanda edo kontratupean lan egitea da. Halere, merkataritza

14 “Familia laguntzak” egoera profesional konkretu bati egiten dio erreferentzia. Eustaten definizioaren arabera: Famili laguntza,

“ordainsari arauturik gabe, berarekin batera bizi den familiarteko baten enpresan edo negozioan lan egiten duen pertsona da.

Famili laguntza bezala kontsideratzen da, familiarteko enpresari batekin biziz, diru edo espezietan jornal edo alokairu finkorik

kobratu gabe, horren enpresan lan egiten duen pertsona. Hartzen du, ordea, mantenua, alojamendua eta sarritan diru-apur bat

ere gastu txikietarako”(Eustat; 1970:5). Famili laguntza moduan jarduten duen pertsonak beraz, ez dauka kontraturik, eta hortaz,

ezta kontratuak ematen dion eskubiderik ere: baja eskubidea, oporrak, langabezia edo kotizazioa, besteak beste. 70.

hamarkadakoa den arren, definizio hau erabiltzen da oraindik lan egoera konkretu hau deskribatzeko. Eustatek eskaintzen dituen

2006ko datuen arabera, EAE-n “famili laguntza” egoeran dauden pertsonetatik, hiru laurdenak emakumezkoak dira (%76’31a). 15 AME-n 53 establezimenduk hartzen dute parte eta errolda egiterako orduan, hauetatik 50ek eman digute beraien egoeraren berri.

74

establezimendu hauetako langileen %8’5ak kontraturik gabe dihardu hauetatik erdiak emakumeak dira eta familia laguntza egoeran egiten dute lan.

Merkatariekin egindako elkarrizketan, emakumeek merkatarien sektorean daukaten protagonismoa historikoki emakumeek lan merkaturako sarreran izan duten oztopoen ondorio dela adierazi digute. AME-ko ordezkarien hitzak hartuz: “emakumeek lan mundura sartzeko izan ditugun arazoen aurrean, auto-enplegua izan da emakumeok diru sarrerak izateko aukera bakarra, kasu askotan” [E-6]. Merkataritza sektoreko diru sarrerak familia laguntza lez hartzeko tendentzia orokorra dagoela azaleratu digu lan-talde honek, familiaren ongizaterako lagungarri den osagarri ekonomiko lez: gizona da familiako diru ekarpen nagusia egiten duena eta emakumearena, aldiz, honen osagarria baino ezta. Pentsaera honek sektorearen lehiakortasun eta berrikuntza eta hobekuntza ezean eragiten duela adierazi dute merkatariek. Beraien hitzetan, honen adierazlea da elkartetik sektorearen etengabeko hobekuntzara bideratutako formazio ikastaroetan ohikoa den parte-hartze baxua.

Elkarrizketa honetan azaleratutako beste auzi garrantzitsu batek, bizitza pertsonalaren eta familiarraren garapenerako sektore honek dituen oztopo nabarmenari egiten dio erreferentzia. Izan ere, ordutegi luzeek eta oporrak hartzeko dauden zailtasunek, denbora librea murrizten dute. Sektore honetan lan egiten duten emakumeei bereziki eragiten dien arazoa da hau, emakumeek bere gain hartzen baitute oraindik familiaren ongizatearen ardura nagusia. Horregatik, sektore honetako langileek soldatapeko lana, familia bizitzarekin eta norbanakoren garapenarekin bateragarri egin ahal izateko neurri berezien beharrizana antzematen dute. Eta honen harira, merkatal sektoreko langileek hamabost egunetako oporraldiak hartu ahal izateko, Oñatiko udalak hartutako neurria aipatu digute elkarrizketan: diru-laguntzak ematen dizkie udalak merkataritza establezimenduetako jabeei, beraien partez pertsona bat kontratatu eta oporrak har ditzaten [E-6].

75

6.6 Ideia nagusiak

Aberastasun handiena sortzen duen sektorea Igorren industria da, hala ere, establezimendu gehienak zerbitzu sektorekoak dira. Establezimenduen portzentaje txikia da industriala, baina langile kopuru altua hartzen duena, Bizkaiko bataz bestekotik gorakoa. Igorreko biztanleriaren okupazioa, hala ere, modu parekatuan banatzen da udalerrian garrantzitsuenak diren bi sektore hauen artean: biztanle kopuru berdintsuan egiten du lan industrian eta zerbitzuetan. Nekazaritza eta arrantza zein eraikuntzak apenas du garrantzirik udalerriko aberastasun produktiboan eta sektore hauetan lan egiten duen igorreztarren portzentajea ere oso baxua da.

Emakumeen aktibitate maila baxua nabarmena da Igorren. Genero rol banaketa tradizionalak indarrean jarraitzen du eta emakumeek etxeko lanak eta zaintza lanak beraien gain hartzen dituzte oraindik ia bere osotasunean. Honek lan merkaturako sarrera eta lan baldintzak erabakigarria den eran baldintzatzen ditu.

Gizon eta emakumeen okupazio tasak ere aztertu ditugu eta Igorren genero ezberdintasunak Bizkaia eta EAE-n baino nabarmenagoak direla ondorioztatu. Udalerrian egindako kontratuek gainera, emakumeek behin-behinekotasun eta ezegonkortasun handiagoko egoeran lan egiten dutela erakusten digute: kontratu txandaketa handiagoa, lanaren segregazio horizontala eta lanaldi partzialen kopuru altuagoa dira horren adibidea.

Langabeziak eragin handiagoa du emakumeengan: INEM-eko datuen arabera, eskatzaile aktiboak diren hamar lan gabetik sei emakumeak da.

Emakume gutxik egiten du lan Igorren industria sektorean, oso maskulinizatutako lan-eremua da hau. Egoera honen oinarrian Igorreko emakumeen formazioa bertako lan eskaintzara egokitzen ez dela egon daiteke.

Merkatal sektorean gehiengoa emakumea da ordea. Emakumeek sektore honetan egiten duten lanetik irabazitako dirua familiako soldata osagarri lez hartzeko joera dago batik bat eta honek sektorearen lehiakortasun, berriztatze eta hobekuntza faltan eragiten du.

Segregazio horizontala eta segregazio bertikala Igorreko merkatu laboralaren egituraketaren ezaugarriak dira: hau da, emakumeak lanpostu konkretu batzuetan kontzentratuta daude, femeninoak kontsideratuta dauden sektoreetan (zerbitzuak kasu), eta baldintza txarragoetan egiten dute lan.

76


Emakumeak merkatu laboralean era aktiboagoan eta egoera hobean parte-har dezaten lagunduko duten programak sortzea. Merkatu laboral erregularrean parte-hartzen ez duen biztanleriaren jarduera identifikatu eta azaleratzea isilpeko ekonomian diharduten emakumeen egoera ekonomiko eta soziala hobetzeko. Emakume hauen beharrizanetara egokitzen diren formazio programak bultzatu lan-merkatuan parte hartu ahal izateko baliabideak garatu. Halaber, ezinbestekoa da baita ere familia kargen ondorioz lan-merkatuko parte-hartzea baldintzaturik daukaten emakumeei zuzendutako programa espezifikoak sortzea.

Merkatu laboralaren segregazio horizontala indartzen duten faktoreetan eragitea. Industri sektorearen izaera maskulinoan eta merkataritzaren izaera femeninoan ikasketek duten garrantzia kontuan hartuz, Igorreko ikasleek egindako ikasketa aukeraketaren jarraipena egitea, segregazio horizontalean eragiten duten faktoreak identifikatu eta beharrezkoak diren esku-hartzeak burutzeko.

Igorren industri sektorean lan egiten duten emakume eta gizonen lan baldintzen azterketa osoa eta sakona burutzea. Enpresa guztietako lanpostuen segregazio horizontala eta bertikala aztertu, soldaten zeharkako diskriminazioak identifikatu eta Berdintasun Planen errolda egiteko.

Merkataritza sektorearen azterketa osoa eta sakona burutzea. Merkatal establezimenduen errolda egin eta emakume eta gizonen lan baldintzak aztertu, lan egunak, lan orduak, seguritate sozialean duten afiliazioa zein establezimenduaren titulartasuna kontuan hartuz, sektore honen egoera eta beharrizan espezifikoak identifikatzeko.

Bizitza pertsonala, familiarra eta laborala bateragarri egitea ahalbidetuko duten estrategiak bultzatzea, sektore bakoitzaren ezaugarri espezifikoak kontsideratuz. Emakumeek merkatu laboralean aukera berdinekin parte hartu ahal izateko, ezinbestekoa da etxeko lanen eta zaintza lanen ardurak gizartean parekidetasunez banatzea eta merkatu laborala eta familia eta etxeko lanen bateragarritasuna bermatzen duten bitarteko eta neurriak ezartzea.

77

7 HEZKUNTZA ETA HEZKIDETZA

7.1 Sarrera

Ume eta gazteen sozializazioan duen protagonismoa dela eta, eskolari leku erabakigarria egozten diogu berdintasunari buruz hitz egitean. Sexismoa eta bereizketaren kontrako jarrera eta ekimenak bultzatzeko leku aproposa dela kontsideratzen dugu. Era berean, herrialde edo gizarte talde baten eskolatze mailak eta burututako ikasketen ezaugarriek, bere garapen ekonomiko eta soziala islatzen dute. Honekin lotuta beraz, bereziki garrantzitsua da eskolatze mailari eta burututako ikasketei buruz ari garenean, neska eta mutilen arteko aldeak aztertzea, helduak direnean batzuk eta besteek gizartean izango duten lekuari buruzko informazioa eskaintzen baitigu horrek.

Atal honetan bada, Igorreko biztanleriaren ikasketa mailari buruzko datu nagusiak aztertu ditugu eta ikasketa ofizialak burutzen ari diren ikasle heldu zein gaztetxoen ingurukoak. Honetaz gain, neska eta mutilek ikasketa traiektorietan egindako aukera desberdinak ere aztertu ditugu, eskola sisteman gertatzen den sexu araberako aukeraketa ezberdindua azaleratzeko. Azkenik, hezkuntza sistema bitartekari moduan erabiliz eta hezkidetza oinarritzat hartuz, Igorren bideratutako ekimenen gaineko informazioa jaso dugu, berdintasunaren alde duen eragina eta mugak aipatuz.

7.2 Biztanleriaren ikasketa maila

Biztanleriaren eta Etxebizitzen azken zentsuak, Igorreko bataz besteko ikasketa maila EAEkoaren azpitik eta eskualdekoaren gainetik dagoela adierazten digu. Bai eskualdea, bai Bizkaia eta baita EAEko datuekin konparatuta ere, Lanbide Heziketak duten pisuak nabarmentzen du udalerria. Honek mutilen kasuan industriara bideratutako gizartea adierazten du (sektore honetan kokatzen baitira gizonezkoen artean ohikoak diren titulazioak) eta nesken kasuen zerbitzuetara bideratutakoa (zainketa pertsonalera eta ostalaritzarekin erlazionatutako titulazioak). Udalerriko biztanleriaren ikasketa mailari buruzko azken datu ofizialak 2001.ekoak dira eta 10 urtetik gorako biztanleriak bukatu dituen ikasketak batzen ditu, ez momentuan burutzen ari direnak. Hauen arabera, ia igorreztarren erdiak oinarrizko ikasketak ditu (%45’2ak) eta hamarretik bik bigarren mailako hezkuntza gainditu du (%18’1ak lanbide heziketa eta %18’2ak batxilergoa). Erdi eta goi mailako ikasketak dituztenak ez dira %10era heltzen (%6’6a eta %8’4a hurrenez hurren). Ikasketa gabekoak eta analfabetoak %3,5a osatzen dute, adineko biztanleak denak seguru aski, txikitan apenas eskolatzea lortu zutenak. Informazio hau ez zaigu

78

sexuaren arabera banatuta agertzen, hala ere, 2006/07 ikasturtean graduatutako EAEko biztanleriari buruzko Eustat-eko datuek erakusten digutenez, badaude desberdintasunak gizon eta emakumeek burututako ikasketan: lanbide ikasketetan graduatukoen artean gizonezkoak dira nagusi (bai erdi zein goi mailako ikasketetan); unibertsitateko diplomatu eta lizentziatuen artean aldiz, emakumeak.

7.3 Udalerriko ikasketa eskaintza

Igorren hezkuntza zerbitzuen eskaintza bi zentro nagusitan egiten da: Ignazio Zubizarreta Lehen Hezkuntza Ikastetxea eta Arratia Bigarren Hezkuntza Institutua, biak titularitate publikokoak. Haur hezkuntza, lehen hezkuntza, derrigorrezko bigarren hezkuntza (DBH) eta batxilergoa ikas ditzakete igorreztarrek bertan. Arratiako Institutuak gainera, udalerriko ikasleak ez ezik, bailara osokoak ere biltzen ditu. CPES Arratiako Zulaibar Lanbide Ikastegia BHIP zentroak lanbide heziketako ikasketak eskaintzen ditu. Honetaz gain, Igorren Helduen Hezkuntza Iraunkorreko (gaztelerazko EPA) zonaldeko zentroa dago, alfabetatze ikastaroak, helduentzako unibertsitatera sartzeko frogak, informatika eta beste zenbait modulu eskaintzen dituena.

7.3.1 UME ETA GAZTEENTZAKO IKASKETA ESKAINTZA OFIZIALA

Ikasleria gazteari dagokionez, Ignazio Zubizarreta Ikastetxean 2008/09 ikasturtean 148 ikasle matrikulatu dira Haur Hezkuntzan (2-5 urte) eta 192 Lehen Hezkuntzan, guztiak D ereduan. Ikasle hauen artean 41 etorkinak dira: 13 Haur Hezkuntzan eta 28 Lehen Hezkuntzan. Horregatik, ikastetxeak ikasturte honetan atzerritarrentzat bereziki sortutako hizkuntza ekimena eraman du aurrera, Hizkuntza Indartzeko Proiektuaren Irakaslea (HIPI) delakoaren bitartez. Honela, ikasle atzerritarrek oinarrizko hizkuntza eta komunikazio trebetasuna beregana dezaten taldekako zein norbanako programa espezifikoak prestatu ditu ikastetxeak. Bestalde, 55 ikaslek garraio kolektiboa erabiltzen dute egunero ikastetxerako joan-etorriak egiteko, Igorreko auzoetako eta Arantzazuko biztanleak baitira.

Arratia BHI-ri dagokionez, 2007-08 kurtsoan Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan 279 ikasle matrikulatu dira eta Batxilergoko ikasketak egiteko 98. Hauek ere denak D ereduan. Izan ere, Arratian beste hizkuntza eredutan ikasketak burutzeko aukerarik badago ere, Igorren oinarrizko ikasketa guztiak D ereduan baino ezin dituzte egin. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza inguruko herrietatik datozen 183 ikaslek erabiltzen dute garraio kolektiboa institutura iristeko (autobusa zein taxiak): Lemoa, Dima, Zeanuri, Artea, Arantzazu, Areatza eta Zeberioko ikasleak dira hauek. Gainera, 7 ikasle Igorreko auzoetan bizi dira eta garraio berezia erabiltzen dute instituturako.

79

Behin derrigortasuna bukatuta, ikasleek ez dute garraiobide hauek erabiltzeko aukerarik eta bakoitzak bere kabuz moldatu behar du Institutura iristeko.

Zeanuriko Zulaibar Lanbide Ikastegia zentroan 184 ikasle daude matrikulatuta 2008/09 kurtsoan, baina ez dakigu hauetatik zenbat diren Igorrekoak, zentroko zuzendaritzat ez baitigu datu hau zehaztu. Honetaz gain, badaude Igorren Lehen Hezkuntza zein Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza udalerritik kanpo egiten duten ikasleak ere, Zornotzako Lauxeta Ikastolan edo Nuestra Señora del Carmen Itunpeko Ikastetxean.

Haur eta gaztetxoek udalerrian bertan daukate Derrigorrezko Hezkuntza egiteko aukera, baina ikasketa espezializatuagoak egin nahi dituenak, Igorretik kanpo joan behar du. 2001eko Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsuko datuen arabera, Igorren hamasei urtetik gorako 355 pertsona ikasleak dira eta hauetatik 90ek udalerriko ikastetxeetan burutzen dituzte ikasketak, 258k EAE-ko beste udalerri batean, lauk Estatuan, bik atzerrian eta batek bere etxe propioan. Datu hauek egunerokotasunean udalerria beste toki batuekin komunikatzen duen garraio zerbitzua eraginkorra eskatzen dute, Igorreko ikasleek behin Bigarren Hezkuntza bukatuta, udalerritik kanpo joan behar baitute ikasten jarraitu nahi badute behintzat.

7.3.2 HELDUENTZAKO IKASKETA ESKAINTZA OFIZIALA

Igorren Helduen Eskola Iraunkorreko (gaztelerazko EPA delakoa) zonaldeko zentroa ere badago orain dela 15 urte ingurutik hona. Bertako ordezkariek adierazi digutenez, zentro txikia da, Galdakakoarekin dependentzia daukana. Kurtso bakoitzean sortutako beharrei erantzuten dio batez ere, ez dauka aldez aurretik programatutako ikasketa eskaintza edo eduki zehazturik. Azken urteetan adibidez, behar beharrezkoa izan da atzerritarrentzat gaztelerazko ikastaroak eskaintzea, lehenago informatika ikastaroek zuten protagonismoa ordezkatuz. Horrela, gaur egun, eskaera anitza egiten du Igorreko zentroak: informatika, hizkuntza-ikasketak eta oinarrizko heziketa dira bertakoak gehien bat eskatzen dituztenak, eta gaztelera aldiz, atzerritarren preferentzia [E-2]. Helduen programa hauetan parte-hartzen duten ikasle gehienak emakumeak dira: 2008/09 kurtsoko datuen arabera, 40 ikasletik 5 baino ez dira gizonezkoak. Atzerritarren proportzioa ere aipagarria da: ikasleen %35a, zehazki 14 pertsona (lau boliviar; brasildar bat, lau errumaniar, hiru marokoar, aljeriar bat eta bi saharar). Arduradunen esanetan, zentroak orokorrean ondo funtzionatzen du, hala ere, dituen arazo garrantzitsuenak eskaintzari buruzko informazioa herritarrei helarazteko zailtasunak eta ikasle potentzialen disponibilitatea eta zentroko ordutegien arteko bateragarritasuna lortzeko oztopoak direla aipatu dizkigute [E-2].

80

TAULA 17: HELDUEN HEZIKETA OFIZIALEAN MATRIKULATUAK (KOPURU ABSOLUTUAK) 2008/09 KURTSOA.

Espainiar nazionalitatea Atzerritarrak Guztira

Gizonak 2 3 5

Emakumeak 24 11 35

Guztira 26 14 40 Iturria: Igorreko Helduen Hezkuntza Iraunkorreko zentroko datuak erabiliz egileek guk eginiko taula.

Ikasleriari dagokionez, bertakoez ari garenean, gehiengo nabarmena emakumezko helduek osatzen dute: 35 ikasletik 33 dira emakumezkoak. Ikasle denak, 3 emakume izan ezik, 40 urtetik gorakoak dira, eta heren bat 60 urtetik gorakoa (ikasleriaren %31a, 11 pertsona). Datu honek adierazten digu bertakoek ez dituztela ikasketa hauek ordaindutako lana lortzeari begira egiten, formazio pertsonal eta kulturalagatik baizik: euskara, ingelesa eta informatika dira eskatzen dituzten ikasketa ohikoenak edota formazio orokorragoa (lengoaia, matematikak eta gizarte zientziak, besteak beste). Emakume heldu askok “aisialdiko” ekimen moduan planteatzen ditu ikasketa hauek, ezagutza maila handitu nahi dute denbora librean; etxeko andreak dira gehien bat eta ez dute titulurik bilatzen, kultura formazioa soilik [E-2]. Ikasle atzerritarren profila ordea, ez da hain definitua, aniztasun handiagoa aurki dezakegu bai adinaren aldetik (22 eta 57 urte bitarteko ikasleak dira), bai sexuari eta bai nazionalitateari erreparatzen badiogu (8 emakume eta 3 gizon, eta 7 nazionalitate desberdin). Orokorrean, hala ere, bertako ikasleak baino gazteagoak dira eta gehiengoa emakumea, kasu honetan ere (hiru laurdenak, %73a). Honek esan nahi du atzerritarren artean, neurri handi batean behintzat merkatu laboralerako sarrera erraztea izan daitekeela ikasketa hauek burutzeko arrazoietako bat, denak adin produktiboan baitaude. Hala ere, Igorreko arduradunek adierazi digutenez, helburu bikoitza duen diagnostikoa egiteko beharra dauka zentroak: alde batetik, herritarren behar eta eskaerak ezagutuz, eskain ditzakeen ikasketak zehazteko eta, bestetik, dauden eskaintza eta eskaerak bideratzeko herritarren eta zentroaren arteko komunikazioa nola erraztu definitzeko [E-2].

7.4 Lehen eta bigarren hezkuntza genero ikuspegitik

7.4.1 HAUR HEZKUNTZA ETA OINARRIZKO HEZIKETA

Ignazio Zubizarreta Lehen Hezkuntza Ikastetxeak 340 ikasle batu ditu 2008/09 kurtsoan: 174 neska eta 166 mutil. Herriko haurren artean eskolatze maila erabatekoa da ikastetxeko datuen

81

arabera, orokorrean ez da alta-baja mugimendu nabarmenik gertatzen. Gainditze maila ere ia orokorra da eta sexuan arteko aldea ez da adierazgarria. Genero berdintasunari dagokionean, adierazgarria da ez “I. Zubizarreta 08-09 Ikasturteko Plana” txostenean ezta irakasleen formazio ekimenen artean ere ez dela neska eta mutikoen artean ezberdintasun eta diskriminazio jarrerak ekiditera bideratutako ekimenen aipamen berezirik egiten. Ez da ikasleen artean gerta daitezkeen genero rol tradizionalen erreprodukzioari edo jarrera sexistei nola aurre egin aipatzen, ezta irakasleen partetik gerta daitezkeen aurreiritzi eta tratu diferenteen aurka ere. Lan-talde eta elkarrizketetan aipatu digutenez, irakasleek ardura berezi hartzen dute, hala ere, berdintasunezko eta errespetuzko baloreak umeei transmititzen, baina eginkizun hau nola bete ez da era formalean zehazten ikasketa planean eta irakasleek ez dute gai honen inguruko formazio berezirik jaso [LT-9].

Adierazgarria da gainera, ikastetxeko pertsonala ia bere osotasunean emakumezkoek osatzen dutela. Irakasleen artean guztiak dira emakumeak, Hezkuntza Fisikoko irakasleetako bat izan ezik. Eta hau bat dator kirola eta maskulinitatearen arteko lotura tradizionalarekin eta kirola gizonezkoen kontua denaren estereotipoa berrindartzen du. Bestelako langileen artean bedela da gizon bakarra, beste guztiak (13 zaintzaile, 3 sukaldari eta 3 garbitzaile) emakumeak dira. Umeak ondorioz, ingurune guztiz feminizatuarekin egiten dute topo eskolan, ez dute genero rol tradizionalak apurtzen dituen eredurik topatzen: emakumeak heziketaren eta espazio pribatuaren mantenuaren ardura hartzen dute (garbiketa eta janari prestaketa) eta gizonezkoak aldiz, kanpoarekin erlazioa duten betebeharrak dituzte (bedela) eta gainera, kanpoarekin erlazioa izateaz gain, ludikoagoak izan daitezkeen irakasgaien kargu hartzen dute (heziketa fisikoa). Hau guztia kontuan hartu beharko du Ignazio Zubizarreta Ikastetxeak Lehen Hezkuntza eta Oinarrizko Heziketan berdintasunaren aldeko apustu trinkoa egin nahi badu, genero rol tradizionalak erreproduzitu eta indartzen dituzten aspektuak aldatzeko.

7.4.2 DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZA

2007/08 ikasturtean, 279 ikaslek egin dute matrikula Derrigorreko Bigarren Hezkuntzan (DBH): 132 neska eta 147 mutilek. Derrigorrezko hezkuntzan neska/mutil ratio hau nahiko egonkorra da, udalerriko neska/mutilen proportzioa islatzen baitu. Behin derrigorrezkotasuna bukatuta gero, hala ere, batzuk eta besteek aukera ezberdinak egiten dituzte: neskek batxilergoa eta ikasketa sozial eta humanistikoak batez ere, eta mutilek ikasketa teknikoak eta lanbide

82

ikasketak, gehien bat. Gainditze mailari dagokionez, 2007/08ko datuek erakusten digutenez, ez dago DBH-n genero arteko diferentzia nabarmenik, nahiz eta orokorrean nesken emaitzak mutilenak baino apur bat hobeak izan. Kopuru txikiez ari garenez, eta kurtso konkretu beteko datuetatik abiatuz, ezin dezakegu hala ere ondorio orokorragorik atera.

Ikasleek DBH-n aurrera egiten duten neurrian, hautazko ikasgaien kopuruak gora egiten du eta neska eta mutilek era desberdinean egiten dute aukeraketa. 2007/08 ikasturteri buruz Arratia BHI-ak eskaini dizkigun datuek mailaz maila ikasleek egindako hautazko ikasgaien aukeraketa erakusten digute eta sexu araberako desberdintasunak agertu egiten dira: neskek hizkuntzekin lotutako ikasgaiak eta humanistika ikasgaiak aukeratzen dituzte batik bat, eta mutilek ordea, teknologia, matematika eta zientziarekin erlazionatutakoak. Adierazgarria da baita ere, mutilek erlijioa aukeratzeko duten preferentzia:

DBH-1

Neskek mutilek baino neurri handiagoan aukeratzen dituzte hizkuntza desberdinekin erlazionatutako irakasgaiak: “Frantsesa” eta “English Comunication Workshop”. Biologia arloko “Asmakizun Tailerra” ikasgaian aldiz, ikasle gehienak mutilak dira.

DBH-2

“Matematika Tailerra” ikasgaia aukeratu duten 15 ikasleak mutilak dira eta “English Comunication Workshop” eta “Frantsesa” aukeratu dituztenak, gehienak neskak. Mutilen presentzia altuagoa da baita ere “Erlijioa” ikasgaian.

DBH-3

Hiru ikasgaitan da mutil kopurua neskena baina handiagoa: “Zientzia esparrua”, “Esparru humanistikoa” eta, modu deigarriagoan, “Informatika” ikasgaian (ikasle denak mutilak dira). Aurreko kurtsoetan gertatutako moduan, neskek hizkuntzen aldeko apustua egiten dute mutilek baino neurri handiagoan.

DBH-4

Hautazko ikasgaien kopuruak gora egiten du kurtso honetan eta neska eta mutilen arteko aldea handitu egiten dira. “Erlijioa”, “Fisika” eta “Oinarrizko Teknologia” ikasgaietan mutilen presentzia adierazgarria da, baita “Informatika” ikasgaian ere (11 ikasletik bi baino ez dira neskak). Neska kopurua mutilena baino handiagoa da hala ere, “Frantsesa”, “Argazkigintza Digitala” eta “Kultura Klasikoa” ikasgaietan eta beraien presentzia ia erabatekoa “Musika”, “Gorputz Adierazpena” eta “English Comunication Workshop” ikasgaietan.

83

Kurtso bakar bateko datuak adierazgarritzat hartuta, hezkidetzaren mugak agerian agertzen zaizkigu ikasleek egindako aukeraketan: aukera-askatasuna dutenean modu adierazgarrian nabarmentzen dira bata eta besteen curriculum preferentziak, bai beraiek hala ebasten dutelako, bai gurasoak bide konkretu bat jarraitzera animatuta [LT-2]. Honek gizarteratze prozesuak barneratutako genero rol ezberdintasunak azaleratzen ditu. Goi mailako ikasketetan argiago ikusten diren diferentziak Derrigorreko Bigarren Hezkuntzan hasten dira: gizonezkoek ikasketa teknikoak aukeratzen dituzte emakumezkoek baino neurri handiagoan, eta azken hauek titulazio humanistikoak eta hizkuntza edo gizarte gaiekin lotutakoak. Neskek era nabarmenagoan aukeratzen dituzten titulazioek ordea, errekonozimendu sozial txikiagoa izateaz gain, zailtasun handiagoak aurkitzen dituzte merkatu laboralean parte-hartzeko eta behin barruan, lan baldintzak sarritan eskasagoak izaten dira (soldata baxuagoak adibidez).

7.4.3 BATXILERGOA

Batxilergoari dagokionez, kontuan eduki behar dugu behin derrigortasuna amaituta, ikasten jarraitu nahi duten gaztetxoek aukera bat baino gehiago dutela: Institutuan Batxilergoa ikasten jarraitu edo Lanbide Heziketara jo. Batxilergoa hautatzen dutenak, unibertsitate ikasketa desberdinetara bideratutako adar diferenteen artean aukera egin dezakete, eta aukeraketa egiterakoan, DBH-n azaldu diren tendentzia orokorrak mantendu egiten dira hemen ere. Honela, 2007-08 ikasturtean Humanitateen eta Gizarte Zientzien batxilergoa 26 ikaslek aukeratu dute lehenengo mailan eta 30ek bigarrenean, horietatik 21 neskak dira bi kurtsoetan (%80’8a eta %70a urrenez urren). Ikasle kopuru txikiagoa da Batxilergo Zientifikoa aukeratu duena eta sexu araberako ratioa orekatuagoa. Lehen kurtsoan 23 ikaslek egin du matrikula Batxilergo Zientifikoan eta hauetatik %52a emakumeak dira (12 ikasle); bigarrenean 15 ikaslek, hauetatik %53a emakumeak (8 ikasle). Datuak horrela agertzeak hala ere, neska eta mutilen aukeraketa desberdintasunak ezkutatzen ditu, batxilergoko ikasle gehienak neskak baitira (%66a). Orokorrean mutilek neskek baino proportzio handiagoan uzten dute institutua Lanbide Ikasketak egitea erabakitzen dutelako edo ikasketak uzten dituztelako: 32 mutil eta 62 neskak aukeratu dute Institutuan Batxilergoa ikastea. Datu hau kontuan hartuta, aukera desberdintasunak nabarmendu egiten dira: mutilen %66ak Batxilergo Zientifikoa aukeratu du eta %44ak Humanistika eta Gizarte Zientzien Batxilergoa; nesken artean aldiz, %68ak aukeratu du Humanistikoa eta Gizarte Zientzien Batxilergoa eta %32ak Batxilergo Zientifikoa. Gainditze tasari dagokionez ezin dugu ondorio orokorrik atera, ikasle kopurua txikia baita. Humanistika eta

84

Gizarte Zientzien batxilergoko gainditze tasa Batxilergo Zientifikokoa baino txikiagoa da eta mutilena neskena baino apur bat txikiagoa.

7.4.4 LANBIDE IKASKETAK

Igorreko gazteentzat lanbide ikasketak egiteko gertuen dagoen aukera CPES Arratiako Zulaibar Lanbide Ikastegia BHIP da. 2008-09 ikasturtean 184 ikaslek egin dute matrikula zentro honetan, ia denak gizonezkoak: lau baino ez dira neskak. Datu bakar honek ikastegi honen maskulinizazio maila erakusten digu. Zentroak tradizionalki gizonezkoentzat kontsideratu diren ikasketak eskaintzen ditu: Lanbide Hastapena Mekanika; Batxilergo Teknikoa; Mekanizazioa; Ekipo eta Instalazio Elektronikoak; Erregulazio eta Kontrol Sistema Automatikoa; Produkzio Bidezko Mekanizazioa; Proiektu Mekanikoen Garapena. Emakumeek orokorrean lanbide heziketa aukeratzen dutenean zainketa pertsonala eta zerbitzuekin erlazionatutako adarrak aukeratzen dituzte batik bat eta kasu gutxitan industriara bideratutakoak. Hala ere, datorren kurtsoari begira ikasketa berriak eskaintzeko asmoa dutela adierazi digutela bertako arduradunek datu bilketa egiteko beraiekin izan genuen elkarrizketa informalean: Haur Hezkuntza, Administrazioa eta Merkataritzarekin zerikusia duten titulazioak, hain zuzen. Honek Lanbide Ikasketak burutzeko aukera zabalagoa eskaintzen die Arratiako gaztetxoei eta emakumezko ikasle kopuruak gora egingo lukeela aurreikusi dezakegu, beste ikasketa aukeretan gertatzen den sexuaren araberako ikasketa aukeraketa desberdindua erreproduzituz.

7.5 Hezkidetza eskolan

Gure gizarteak eskolari berebiziko garrantzia ematen dio haur eta gazteen gizarteratze eta heziketa integralean. Pertsona ororen garapenerako berebiziko garrantzia duten prozesu honetan, hala ere, eskolaren protagonismoa ez da erabatekoa eta sarritan irakasleek beraien gain gizarteak jartzen duen ardura gehiegizkoa dela deritzote eta beste instituzio batzuk (familiak adibidez) betetzen duten paperari eskolak betetzen duenari besteko inportantziarik ematen ez zaionaren sentsazioa dute [LT-2, LT-9]. Honela, ume txikiekin lan egiten duten irakasleek ez dute neska eta mutilen artean diferentziarik egiten dutenik uste, generoaren araberako gizarteratze ezberdindua eskolatik kanpo egiten dela adierazi digute, familia eta komunikabideen bitartez batez ere. Eurekin egindako lan-taldean adierazi digutenez, eskola barruan neska eta mutilen artean, berdintasunaren printzipioa “oso zainduta dagoen gauza da, liburuetan, irudietan ikusten dituzu pilotarekin jolasten neskak. Zaintzen den gauza da” [LT-9]. Neska eta mutilen jokaeran eta beraien arteko harremanean genero ezberdintasunak badaudela sumatzen dute ordea: adibidez,

85

pilotak denentzat diren materialak direla behin eta berriz azpimarratu arren, mutilek baino ez dituzte erabiltzen. Aldaketak gertatu badira ere, irakasleen esanetan, “subliminalki, telebistan eta abar, oraindik ere estereotipoak jasotzen dituzte” [LT-9]. Hala ere, beraiek eskolak berdintasunaren aldeko bidean lan handia egiten duela uste dute eta lan hau garrantzitsua dela. Berez eskola da berdintasunaren printzipioa bultzatzen eta indartzen duena, familia eta beste aktoreen gainetik. Baina eskolatik kanpoko sozializazioak ordea, ez dio eskolaren bide honi heltzen: telebistak, jostailuek edo publizitateak oraindik ere sexismo izugarria transmititzen jarraitzen duela pentsatzen dute [LT-9].

Klaseetan eta ikas material eta edukietan baino jolas denbora eta jolas lekuan ikusten dute irakasleek egin behar dela batik bat berdintasunaren aldeko lana. Horregatik, eskolak neurriak ezarri ditu jolas ordua eta espazioaren erabilera ludikoa parekidetasunaren aldeko printzipioak jarraituz arautzeko: eskolan egiten diren jolasak irakasleek gidatzen dituzte, egunero ume batek aukeratzen du zein izango den egun horretako jolasa, futbolera egun batzuetan baino ezin dezakete jolastu … Arau hauekin irakasleen ustez jokaera sexistak neurri batean ekidin egin dituzte eskolan. Gainera, patioak zikloka banatu dituzte, eta espazioa era konkretuan kudeatzen dute irakasleek: egun batzuetan ezin da hankarekin jolastu (futbolera jolastu dezaketen egunak murrizteko medioa da hau) eta beste egun batzuetan ezin da pilota erabili. Diagnostikorako egindako behaketa parte-hartzailean patioaren banaketa honen lekuko izan ginen eta eskolan institutuan baino espazioaren erabilera anitzagoa eta mistoagoa egiten gela ondorioztatu genuen. Hala ere, irakasleen esanetan arauok errespeta ditzaten era zorrotzean zaindu behar dituzte ikasleak jolas orduan.

Institutuko irakasleek, ordea, DBH eta Batxilergoko gaztetxoen artean dagoeneko gizarteratze prozesua oso errotuta dagoela uste dute eta eskolatik ezer gutxi egin dezaketela barneratuta daukaten jokamolde eta estereotipo sexisten kontra. Ikasleen artean sexuaren araberako ezberdintasunean oinarritutako jokaera eta harremanak atzematen dituzte eta onartzen dute irakasleek ere era ezberdinean jokatzen dutela ikasle neska eta mutilekin. Hori dela eta, neska eta mutilen aurrean “neutralagoak” izaten saiatu behar dutela adierazi digute, “nolabait aurreiritziak eta ez proiektatzeko” [LT-2]. Irakasle hauen esanetan ikasleek oso barneratuta dituzte estereotipoz jositako neska eta mutilen arteko diferentziak. 12-14 urteko gaztetxoen artean genero diferentziazioa oso zorrotza da: “neskak halakoa izan behar du eta mutila mutil” [LT-2].

86

Eskolako irakasleen iritziaren kontra, institutuko irakasleek ez dute uste eskolak sexu bereizketa eta estereotipoen kontra lan handia egiten duenik, guztiz kontrakoa baino, nolabait gizartean errotuta dauden estereotipoak indartzen laguntzen duela aipatu digute. Ikasgaien edukiek ez dute parekidetasun printzipio errespetatzen eta ez dira genero ikuspegia aintzat hartuz moldatu, ez baita honen inguruko errebisio sakonik egin. Era honetako saiakerak irakasle indibidualek egin dituzte, material egokiagoak bilatuz, femeninoaren presentzia handiagotuz, emakumeen biografia eta lanak bilduz, talde mistoak eratuz, ikusmira zabalagoa lortzeko gai konkretuak proposatuz edo emakumeak historian sartuz, besteak beste. “Bakoitza saiatu egiten da baina ez zentro moduan” [LT-2]. Irakasleek aitortu digutenez, ez dute berdintasunaren inguruko inolako formaziorik jaso ez ikasgaien eduki eta dinamikei dagokionean ezta eskolaren funtzionamendu zabalari dagokionean ere; eta ez hori bakarrik, horretarako beharra planteatu ere ez dute egin: adibidez, “patioa mutilena da” eta “patioan ez dugu ezer egin, ezta planteatu ere” baieztatu digute [LT-2]. Honekin batera, berdintasunari dagokionean gizartea orokorrean atzera pausoak ematean ari del sumatzen dute irakasle batzuk eta gai hauen inguruan gaur egun ez dela behar adinako ardura hartzen. Hau guztia ikasgaien aukeraketan edo batxilergoko adarrak hautatzean argi ikusten dela baieztatu digute [LT-2].

Neska eta mutilek egiten duten aukeraketa diferentziatuak neskei Igorreko lan sektore garrantzitsuenerako sarrera eragozten die, hau da, industriara. Horregatik neskei mutilei baino gehiago exijitu behar dietela uste dute, egiten duten aukeraketa gehiago bideratu, lanbide hobeagoetarako aukera izan dezaten [LT-2]. Deigarria da hala ere, irakasleek emakumezkoen kalterako baino ez dutela ikusten sexuaren araberako aukeraketa diferentziala, eta ez dutela inondik ere sumatzen mutilen garapen pertsonal eta profesionaletan mugarik. Neskak aurkituko dituzten muga eta oztopoez hitz egiten digute eta ez gizonen limiteei buruz, neskek “txarragoak” diren lan esparruak aukeratzen dituztelako [LT-2]. Ikasgai eta adarren sexu araberako diferentziazioak eskolak hezkidetzarako dituen mugak adierazten ditu; eskolak ezin baitu harago jo, kanpoan dagoen gizarteratzearen gainetik pasa; hori da irakasleek duten inpresioa. Gainera, gurasoak ere ez dituzte hezkidetzaren alde konprometituta ikusten: seme-alabek bere sexuarentzat ezohiko den ikasketak aukeratzen badituzte, porrot egin dutela uste dute [LT-2]. Hala ere, Mankomunitatea gurasoak ere aintzat hartuz hezkidetza baloreak bultzatzeko programak aurrera eramaten ari dela adierazi digute irakasleek eta era honetako proiektuek eskolako dinamikarekin bat egin dezaketela LT-2].

87

7.6 Hezkidetza eskolaz kanpoko jardueretan

Argi dago gaur egun gure gizartean sexuen arteko bereizketa ez dela orain dela hamarkada batzuk bezain zurruna eta berdintasunaren aldeko jarrera nahiko orokortua dagoela. Gizarteak ordea, diferentziak egiten ditu oraindik neska eta mutilen artean, era leunagoan bada ere. Irakasleen ustez bada, eskolak berdintasunaren alde egiten du eta beraz, batik bat gizartean eta etxean landu beharreko kontua da hau [LT-9]. Honen harira, gurasoen inplikazio maila txikia dela adierazi digute, eskolan landutakoarekin lasai geratzen direla. “Esaten da: ‘eskolak landu behar du!, eskolak landu behar du!’, baina gero ez dago oihartzunik” [LT-9]. Irakasleek adierazten digutenez, etxean egiten dena eskolak esaten duenarekin bat ez badator, eskolak ezer gutxi dauka egiteko. Gurasoak neurri handiagoan inplikatu behar dutela uste dute berdintasunaren alde eta neska eta mutikoen jokabide eta jarrera estereotipatuak desagertze aldera [LT-9]. Neska eta mutilen arteko bereizketa eta nortasun, jarrera eta jokabide estereotipatuak txikitatik barneratzen dituzte haurrek, etxean ez baitzaie berdintasunaren aldeko balorerik transmititzen eta sexuaren araberako lanaren banaketa zurruna da egunero ikusten dutena. Estereotipoetan oinarritutako gizarteratzea gainera, beste aspektu askotan ere atzematen dute irakasleek, adibidez janzkeran: mutilak libreago daude, kolore gutxiago erabiltzen dituzte, konbinatzeko errazagoak diren arropak. Lehen urteetako gizarteratzeak berebiziko garrantzia du, baina ez da familian hainbeste lantzen [LT-9].

Irakasleek, 12 urtetik aurrera neska eta mutikoen arteko banaketa garrantzitsua gertatzen dela adierazi digute, esate baterako kirol praktiketan atzematen dutena: mutilek adin honetatik aurrera talde egituratuetan kirol diferenteak praktikatzen jarraitzeko aukera badute ere, neskentzat bukatu egiten da aukera hau, besteak beste, ez baitago beraiek parte-hartzeko moduko kirol talde antolaturik, ez dagoelako horretarako kategoriarik eta taldeak desegin egiten direlako (ikus Osasuna atala). Neskek adin horretan garrantzi gehiago ematen diote ikasteari kirola eta beste aktibitateak utzita. Gainera, genero estereotipoak oso barneratuta dituzte gaztetxoek eta izaera eta jokabide aniztasuna zentsuratu egiten dute erabat [LT-2]. Hala ere, hain adin tarte erabakigarria izanda, berdintasuna oso gutxi lantzen dela adierazi digute. Eskolak gainera, ezin duela egiten duena baino gehiago egin eta Mankomunitateak bultzatu beharreko gaia dela hau: besteak beste, etxeko lanen banaketa, estereotipoak urratzea edo nesken eta mutilen arteko segregazioa haustera bideratutako ekimenak bultzatuz.

Honekin guztiarekin lotuta, aipagarriak dira Mankomunitateko Gizarte Ekintza Sailak aurrera eraman dituen proiektuak: prebentzio jarduerak, gurasoen prestakuntza eta informazio

88

programak eta ume eta nerabeen eskolaz kanpoko heziketara bideratutako ekimenak. Proiektu hauen arduradunaren esanetan, berdintasunaren printzipioaren alde egiten da eta joera sexisten kontra, hala ere, horrekin ez da nahikoa, baina hortik kanpo dagoena ez dago beraien esku: “lantzen da, guzti hori lantzen da, denak betebehar eta eskubide berdinak ditugula, neska izan zein mutila izan, ardura berdinak dituzula eta zer paper dugun etxeko lanetan, kaleko lanetan, neska izan edo mutil, hori dena lantzen dugu, errefortzu positiboak bidaltzen dira, guk hor kontra egiten dugu, berdintasunaren aldeko errefortzua. Gertatzen dena da gizartea eta batez ere kontsumoko munduak duen indarra, guk hor ezin dugu ezer egin” [LT-9]

Eskola ordutegitik kanpo gazte, ume eta gurasoei zuzendutako jarduera anitz antolatu ditu Igorren Mankomunitateak. Ekimen hauen guztien helburua heziketa integrala bultzatzea da, hiritartasun baloreak sustatu, helduen eta adingabekoen arteko komunikazioa hobetuz eta prebentzioa bultzatuz. Hezkidetza eta berdintasunaren aldeko printzipioek beste gai guztiak zeharkatzen dituzte, hala ere, ez da espezifikoki hauetan zentratutako ikastaro zein proiektu konkreturik aurrera eraman. Mankomunitateak hiru lan eremu definitu ditu 2007/08 eta 2008/09 ikasturteko programan:

- Hezkuntza eremuan osasun hezkuntza eta drogamenpekotasunari aurrea hartzeko programa. Programa honek 8 proiektu biltzen ditu: Tabakoa eta alkoholaren kontsumoari aurrea hartzeko heziketa; Drogamenpekotasunaren prebentzioa; Baloreen hezkuntza Lehen Hezkuntza zein Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako ikasleentzat eta Afektibitatea eta sexu hezkuntza Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza eta Batxilergorako. Programa hauek guztiak ikastetxea eta institutuarekin elkarlanean lantzen ditu Mankomunitateak eta ebaluaketa egiten dute bai eskolako partaideek eta baita Mankomunitateak ere. Orokorrean ekintza hauek balorazioa positiboa lortu dute.

- Familia eremurako prestakuntza eta informazio programa. Atal honek lau programa garatu ditu, guztiak gurasoei zuzendutakoak: Gurasoen eskola, Olgetan programa, Osasuna bultzatu eta Prebentziorako hitzaldiak eta Gurasoen txokoa. Gurasoen eskola gurasoen formaziora dago bideratua eta partaidetza handien izan duen programa da: 150 pertsona inguru batu ditu. Kurtso hauetan adin eta gai diferenteak lantzen dituzte gurasoek, urtetik urtera uneko kezka eta beharrei erantzunez: diziplina, baloreen garapen eta transmisioa, autoestima eta komunikazioa, besteak beste. Olgetan programa bi urtetik gorako umeen gurasoentzat sortu dute eta guraso eta seme-alaben arteko komunikazio lantzen du, horretarako bide diferenteak erabiliz: masajeak eta ipuin kontaketa, esate baterako. Osasuna bultzatu eta prebentziorako hitzaldiak

89

programak, elikadura, osasuna, sexualitatea eta drogen prebentziora bideratutako gai monografikoak lantzen ditu. Azkenik, Gurasoen txokoa aldizkariak seme-alaben heziketan hartutako jarrera eta oinarrietan laguntzea du helburu.

- Erkidegoaren Eremuan aurrea hartu eta esku-hartzeko programa. Programa hauek komunitate osoarentzat sortu dituzte, gazteei eredu positiboak transmititzeko bizimodu osasuntsua bultzatzeko. Honetarako bide desberdinak erabili dituzte: hitzaldiak, foiletoak eta artikuluak. Eremu honetan garatutako programa diferenteek honako helburu zehatzak dituzte: Gizarte bitartekari formazioa eta trebakuntza handitu; herritarren artean jokabide osasuntsuak bultzatu eta prebentzioa eta jokabide arriskutsuen inguruko informazioa gizarte osora zabaldu.

Orokorrean azpimarragarria da programa hauetan guztietan gurasoek izan duten parte-hartzea eta interesa, nahiz eta gurasoak ia bere osotasunean amak izan. Aitek parte-hartze baxua justifikatzeko, denbora eta disponibilitate falta aipatu dituzte Mankomunitateko arduradunak jakinarazi zigunez sarritan, gaiak ez dira erosoak izaten aitentzat, sexualitatea kasu [E-12]. Ikastaro hauek dohainekoak dira eta irauten duten bitartean haurtzaindegi zerbitzua dago Zaztaparrak Aisialdi Taldearen esku, nahiz eta zerbitzu hau batzuetan eskas geratu den. Eskolaz kanpoko ekimen hauek generoa zeharkako eran lantzen badute ere, ez dago berdintasunaren alde eta jarrera eta estereotipo sexisten kontra era zuzenean egiten duen programa eta aktibitaterik. Udalak eta Mankomunitateak berdintasunaren aldeko apustu trinkoa egin nahi badute, garrantzitsua da erabat helburu konkretu honetara bideratutako programa zehatzak antolatzea. Honetaz gain ezinbestekoa da baita ere, gizonezkoen inplikazioa lortzea eta aiten parte-hartzea indartzea. Aitei bereziki bideratutako aktibitateak ez dira berriak gure artean, eta beste udalerri batzuetan antolatu dituztenean bereziko arrakasta izan dute.

90

7.7 Ideia nagusiak

Igorreko biztanleriaren bataz besteko ikasketa maila EAE-koaren azpitik dago eta eskualdekoaren gainetik. Bai eskualdea, bai Bizkaia eta baita EAE-ko datuekin alderatuz, Lanbide Heziketak pisu nabarmena du udalerrian.

Ume eta gazteen eskolatzea orokorra da derrigorrezko ikasketetan, ez dago alta-baja mugimendu adierazgarrik. Gainditze maila ere ia erabatekoa da bai derrigorrezko hezkuntzan eta baita batxilergoan ere.

Igorren Helduen Eskola Iraunkorreko zonaldeko zentroa dago. Ikasle gehienak 40 urtetik gorako emakumeak dira, denbora librean beraien formazio maila handitu nahi dutenak. Ikasleen heren bat atzerritarra da, adin produktiboan dago eta gaztelerazko kurtsoak egiten ditu batik bat.

Ignazio Zubizarreta Ikastetxeko langileak emakumea dira ia denak, irakasleak, garbiketako langileak eta sukaldariak. Emakumeak dira beraz, haurren zainketaren, gizarteratzearen, heziketaren eta espazio pribatuaren mantenuaren ardura hartzen dutenak. Bedela gizona da eta baita Heziketa Fisikoko irakasle bat ere, honek genero rol tradizionalak erreproduzitu eta indartzen ditu.

Derrigorrezko hezkuntzan zein batxilergoan, aukeratzeko posibilitatea dutenean, neska eta mutikoek ikasgai eta adar desberdinak aukeratzeko joera dute, helduen artean gertatzen den diferentziazio bera errepikatuz: mutilek neurri handiagoan ikasketa teknikoak aukeratzen dituzte eta emakumezkoek humanistika eta gizarte gaiekin erlazionatutakoak

Ignazio Zubizarreta Ikastetxeko eta Arratia Institutuko irakasleek iritzi desberdina dute eskolak berdintasunaren alde egiten duen lanaren inguruan: ikastetxekoek landua dagoen gaia dela uste duten bitartean, institutukoek kontrako baieztatzen dute, ez edukietan, ez antolamenduan ezta irakasleen jarreretan ez dela berdintasunaren aldeko apustu trinkorik egin. Hala ere, denek bat egiten dute genero ezberdintasun eta estereotipoei ezin zaiela eskolan egindako lanarekin soilik aurre egin adieraztean, familiak, komunikabideek eta kontsumo gizarteak duen eragina ere kontuan hartu behar delako.

Mankomunitateak eskola orduetatik kanpo ume, gazte eta gurasoei zuzendutako ekimenak antolatu ditu Igorren azken bi ikasturteetan. Balorazio positiboa jaso dute bai mankomunitatearen aldetik eta baita irakasleen aldetik ere. Partaidetza maila altua izan den

91

arren, parte hartu duten guraso gehienak amak dira. Berdintasuna zeharkako gaia bada ere, ez da espezifikoki honen inguruko proiekturik bideratu.


Biztanleria helduak, batez ere emakumeek, Helduen Hezkuntza Iraunkorrean dituzten formazio aukerak bermatu eta eskaera zabaltzea, orain arte erakutsi duten interesari erantzuna emateko.

Haur eta gaztetxoekin eskolan egunerokotasunean erlazioa duten gizonezkoen presentzia handitu eta rol banaketa tradizionala hautsi, sexu araberako estereotipoen kontra egiteko.

Genero ikuspegia kontuan hartuz, ikasketa aukeraketari eta irtenbide profesionalei buruzko informazio zabala eskaintzea haur eta gaztetxoei, estereotipoen aurka egin eta aukera aniztasuna bultzatuz.

Irakasleei berdintasunaren inguruko formazioa eskaintzea eta, bereziki, institutuan berdintasunaren eta hezkidetzaren aldeko neurriak bultzatzea.

Gurasoak eta, batez ere aitak berdintasun baloreen transmisioan inplikatzea, formazio kurtsoen eta bestelako ekimenen bitartez.

Udalak zein mankomunitateak eskolarekin batera antolatutako programa eta ekimenetan berdintasuna eta sexuaren araberako aurreiritzi eta estereotipoen kontra egiteko ekimenak lehentasun moduan planteatzea., zeharkakotasuna edozein ekimeneko printzipioa izatea positiboa bada ere, ezinbestekoa baita berdintasuna gai nagusitzat hartzen duten ekimenak definitu eta aurrera eramatea.

92

8 FAMILIA ETA ZAINTZA

8.1 Sarrera

Igorren pertsona gehienak familian bizi dira, honek esan nahi du unitate domestikoa konpartitzen dutenen artean senidetasun harremanak dituztela. Ohituraz familiak hartu du bere gain zainketaren ardura; eta familiaz ari garenean, emakumeek izan duten (eta izaten jarraitzen duten) protagonismoa azpimarratu behar dugu. Dudarik gabe, pertsona orok zainketa beharrizan minimo batzuk ditu, baina hiru dira modu nabarmenean zainketa eskaera handiena duten taldeak: umeak, adinekoak eta gaitasun murriztua duten pertsonak.

Egun, familia egituran gertatutako aldaketak direla eta (batik bat, emakumeen lan merkaturatzea eta bestelako transformazio sozial eta kulturalak direla medio), zaintza gizartearentzat arazo bilakatu da, disponibilitate eta denborarekin zerikusia duen arazoa batez ere. Emakumeen denbora eta zaintza lanetarako disponibilitatea ez dira lehengoak: besteak beste, genero harremanetan gertatutako aldaketek, emakumeen lan merkaturatzeak, familien nuklearizazioak eta espazioen espezializazio eta bereizketak, mugatu egin du emakumeek etxeko lanetarako eta zaintzarako tradizionalki izan duten dedikazioa. Gainera, gizartean ez da zainketaren berrantolaketarik egon eta ez da zainketa era alternatibo nahikorik egokitu eta garatu ere. Igorren ere arazoa da zaintza. Nahiz eta familia gehienek egitura tradizionala izan eta famili arteko harremanak indartsuak izan, herritarrek zainketarako zerbitzuak eskatzen dituzte, eta zerbitzu hauek existitzen direnean, era adierazgarrian erabiltzen dituzte.

8.2 Familia egituraketa

Igorren, 2001eko biztanleria eta etxebizitzen zentsuaren arabera, 1.241 unitate domestiko daude eta hauen batez besteko tamaina 3’10 pertsonakoa da. Arratia-Nerbioiko batez bestekoarekin konparatuz gero (2’81 pertsona etxeko) zein Bizkaia (2’79 pertsona etxeko) edo EAE-koarekin (2’76 pertsona etxeko), azpimarragarria da Igorren dagoen gune domestiko handiagoak osatzeko joera. Hala ere, EAEko tendentzi orokorrari jarraituz, unitateen batez besteko tamaina gero eta txikiagoa da Igorren ere, urtetik urterako datuek erakusten duten lez: 1991. urtean Igorren batez besteko 3’5 pertsona bizi dira etxeko; eta 1996an, berriz 3’3.

Egiturari dagokionez, igorreztarrek gune edo nukleo batez osotutako familietan antolatzeko duten joera da azpimarragarriena (bikotea edo matrimonioa). Eta honi lotuta, udalerriaren ezaugarria da guraso eta seme-alabaz osatutako familien pisua (famili nuklearra deitutakoa),

93

beste bizikidetza forma guztiek honen ondoan indar gutxi baitute. Hala ere, esan bezala, pertsonak elkarbizitza unitate geroz eta txikiagotan antolatzeko joera orokorra Igorren ere ikusi dugu. Grafikoan ikus dezakegunez, egoitza gehienak “gune” edo “nukleo” bakarrekoak dira: 135 etxetan bikotea baino ez da bizi eta 614tan guraso eta seme-alabez osatutako famili nuklearrak. 188 pertsona bakarrik bizi dira, eta populazioaren % 0’2a (31 pertsona), “konposatua” deritzon kategoria osatuz, kolektiboak eta ez-familiarrak diren egoitzetan (lagun taldeak, erresidentziak, orden erlijiosoak, konpartitutako alokairuak eta pentsioak dira ohikoenak). Honetaz gain, guraso bakarra eta bere seme-alabez osatutako guneak ditugu16. “Familia handituak”17 eta “gune anitzekoak”18 aldiz, gutxitzen doazen famili unitateak dira

GRAFIKOA 15: UNITATE DOMESTIKOAK IGORREN EGITURAREN ARABERA. 2001

Iturria: Eustat-eko Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsuko datuak erabiliz egileek egindako grafikoa..

Azken urteotan ezkontza kopuruak gora egin du bai Igorren, bai Bizkaian eta baita EAEn ere, baina ez da inondik ere 1975eko tasara hurbildu ordea (orain arteko altuena). Azken urteotako ezkontzen gorakada hau beste fenomeno batekin lotu behar dugu: ezkontzen atzerapena. Izan ere, ezkonkideak (emakume zein gizonak) geroz eta zaharragoak dira: 2009ko datuen arabera

16 Kategoria honek guraso bat eta bere seme-alabak etxe berean bizi diren kasuei egiten die erreferentzia, guraso horren egoera banandua, bakarra edo alarguna izan daiteke. Era berean, seme alabak adin gutxikoak edo helduak izan daitezke, beti ere ezkondu gabe badaude. 17 “Familia handituak”: kasu hauetan senar-emazteez gain, seme edo alaba ez den senitarte bat bizi da etxean (ezkongabeko neba edo arreba, edo alargun geratu den aita edo ama, adibidez). 18 “Gune anitzekoa” etxe berean bikote edo “nukleo” bat baino gehiago dagoenean esaten zaio, gehienetan bikote bat bikotekide baten gurasoen etxera bizitzera doanean gertatzen da.

16%

12%

3%

3%

3%53%

10% Pertsona bakarrekoa

Gunea seme‐alabarik gabe

Guraso bakarrekoa

Gune askotarikoa

Konposatua

Gunea seme‐alabekin

Handitua

94

EAEko gizonen batez besteko adina ezkontzeko orduan 34koa da eta, aldiz, emakumeena 32koa.

2006ean Igorreko 38 biztanle ezkondu dira: 20 gizon eta 18 emakume. Ezkondu diren gizonetatik, 19 ezkongabeak dira eta bat dibortziatua; eta emakumeen artean 17 ezkongabe eta dibortziatu bat. Ez da erraza kopuru hain baxutik ondorio orokorrak ateratzea, baina eskualdeko zein EAEko datuei helduz, Igorren ezkontza gehienak lehen ezkontzak izan ohi direla esan dezakegu. Dibortzioa ez da sarri gertatzen, eta gertatzen denean (edo bikotekide bat alarguntzen denean), beste pertsona batekin bikote berri bat osatzeko joera ez da ohikoena udalerrian. Genero aldetik diferentzia txiki batzuk badaude hala ere, tendentzia honetan: gizonezkoen artean, bigarren eta hurrengo ezkontzak proportzioz apur bat altuagoak dira emakumezkoen artean baino. Igorren orokorrean, ohikoena bizitzan zehar behin ezkontzea bada ere, gizonezko alargunen artean berriz ezkontzeko joera handiagoa da emakumezko alargunen artean baino. EAEko datuen arabera, berriz ezkontzen diren 10 pertsona alargunetatik 6 gizonak dira. Kontuan izanik emakumezko alargunak zenbaki absolutuetan gizonezkoak baino dezente gehiago direla (emakumeen bizi itxaropena handiagoa delako eta gehienetan beraiek baino bikote zaharragoekin ezkontzen direlako), deigarria da diferentzia hau.

Bestalde, eta orain dela 20 urte hasitako joera indartsuari jarraituz, aipatu beharra dugu geroz eta lotura gutxiago dagoela ezkontza eta jaiotzen artean. Demografiak berebiziko garrantzia eman izan dio ezkontzen kopuru eta tendentziei, ezkontza eta jaiotzak estuki lotuta dauden bi aldagai direla kontsideratu baitu. Baina, datuek adierazten dutenez, gaur egun geroz eta jaiotza gehiago gertatzen da ezkontzaz kanpo: heren bat inguru beheko taulak adierazten duenaren arabera. Hau da, ez da beharrezkoa ezkonduta egotea seme-alabak izateko. Kasu honetan ordea, Igorreko tendentzia kontserbadoreagoa da eskualde, herrialde eta Erkidegokoa baino: 2006an umeak eduki dituzten emakumeen artean hamarretik bi baino ez dira ezkongabeak, beste zortziak ezkonduta daude.

95

TAULA 18: IGORREN 2006EAN JAIOTAKOAK AMAREN EGOERA ZIBILAREN ARABERA

Ama Ezkonduak Ama Ezkongabeak

Absolutuak % Absolutuak %

Igorre 33 79 7 21

Arratia-Nerbioi 149 68 48 32

Bizkaia 7.560 67 2.527 33

EAE 15.085 67 4.958 33

Iturria: EUSTAT. Jaiotzen Estatistikako datuetatik abiatuz guk egindako taula.

Hala ere, herri txikia izanda, gogoratu behar dugu aldaketa handiak gerta daitezkeela urte batetik bestera. Gainera, eskualdeko datuekin alderatu dugunean, agertutako diferentzia deigarria faktore anitzek azal dezakete: esate baterako, batez ere bikotearen bigarren umeak izatea urte horretan jaiotakoak, nolabaiteko tendentzia baitago lehen umea jaio eta gero ezkontzekoa. Hau horrela bada ere, argitu beharra dugu, ama ezkongabeen artean, bai Igorren baita EAEn ere, gehiengoa bikotearekin bizi dela egitezko bikoteak osatuz, nahiz eta egoera hauek modu erregularizatu batean ez azaldu. Izan ere haurra bakarrik duten emakumeen kopurua gure artean oso eskasa izan da tradizionalki eta horrela izaten jarraitzen du. Honi lotuta, aipagarria da, 1981eko Espainiako Kode Zibilaren erreforma eta gero, ez dela inongo diferentziarik egiten guraso ezkondu eta ezkongabeen seme alaben artean, seme edo alaba ez-legitimoaren figura desagertu egiten baita.

Igorreztarrek gero eta seme-alaba gutxiago dute. 2006an jaiotako 40 umeen artean ez dugu aurkitu neba-arreba bat baino gehiago duenik: horietako 24 amaren lehenengo seme edo alaba dira eta 16 amaren bigarren seme edo alaba, hau da, neba-arreba bakar bat duten umeak dira. Ez dago urte horretan jaiotakoen artean gurasoen hirugarren seme-alaba den haurrik. Datu hauek Ignazio Zubizarreta Eskolako 2008-2009ko planean egindako diagnostikoa konfirmatzen dute: ia ikasle denak bat edo bi seme-alabez osatutako familietan bizi direla. Herritarrek gero eta kide gutxiagoko familiak osatzen dituztela konfirmatzen digu datu honek eta bat dator Eusko Jaurlaritzak Familiaren inguruan EAEn egindako inkestako emaitzekin: EAEko biztanleentzat bi da seme-alaba kopuru ideala (Gabinete de prospección sociológica, 2002). Ez dago hortaz, bi

96

seme-alabatik gorako familiak osatzeko tendentziarik Igorren, eta joera hau azaltzeko erkidegoko biztanleek emandako arrazoi bertsuak hemen ere agertuko direla suposa dezakegu: umeak edukitzea garestia da, eta zaila da etxetik kanpoko lana eta seme-alaben heziketa bateratzea (Imaz, 2005; Imaz, 2006).

8.3 Haurren zainketarako gizarte zerbitzuak

Igorren lau zerbitzu nagusi daude adin txikikoen zainketarako: haurtzaindegia, ludoteka, Kultur Etxeko 0-3 gela eta eskoletako jangela. Zainketarena ez da zerbitzu hauek betetzen duten behar bakarra: berez zainketa eta sozializazio funtzioak bereiztea oso zaila da umeen kasuan, baina zainketarena aspektu garrantzitsua da, zerbitzu hauek gurasoen (batez ere amak) zainketa lanen ordezko moduan jokatzen baitute sarri.

8.3.1 HAU RTZAINDEG IA

Igorreko Haurtzaindegia “Haurreskolak” Partzuergoari lotuta dago, eta Udalerriek eta Eusko Jaurlaritzak definitutako 0 eta 2 urte bitarteko haur-eskola publikoen planari erantzuten dio. Partzuergoak definitzen du zerbitzu honen funtzionamendua: ordutegiak, onartze irizpideak eta ordainketa kuota besteak beste19. Haurtzaindegiak 33 plaza ditu, baina 2007/08 ikasturtean 20 ume besterik ez dira matrikulatu (8 neska eta 12 mutil), beraz, ez da itxaron zerrendarik egon; hala ere, aipatu beharra dugu gurasoekin egindako lan-taldean plazak falta direnaren aurreiritzia dagoela aurkitu dugula [LT-10]. Ume guztiak Igorreko biztanleak dira, inguruko beste herrietakoak diren lau izan ezik. Guraso atzerritarrak dituen ume bakarra dago eta, hortaz, gaur egun kultura-aniztasuna ez da haurtzaindegiko ezaugarri bat. Haurtzaindegiaren barne gestioa ez dagokio udalari, Eusko Jaurlaritzaren diru laguntzen bidez funtzionatzen duen zerbitzua da eta eraikina bera, Eskola Publikoko espazioan dago.

8.3.2 LUDOTEKA

Ludoteka 12 urtetik beherako umeei dago zuzendua. Kurtso hasierako matrikula egin behar da, baina honek ez du asistentzia jarraitua edo egunerokoa exijitzen. Ludotekan parte hartzea dohainekoa da eta, printzipioz, ez dago onartutako ume kopuruan mugarik. Honek aurten bi txanda osatzera behartu ditu arduradunak, talde bakoitzari dagokion denbora murriztuz. Astean zehar hiru ordutan ditu zabalik ateak, arratsaldeko 17:00etatik 20:00etara. Adinaren araberako txanden bidez egiten da antolaketa eta adin talde bakoitzari ordutegi bat dagokio: arratsaldeko

19 Baldintza guzti hauek zehaztasun handiagoz kontsultatu nahi izanez gero ikus www.haurreskolak.net

97

17:00tik 18:25etara 3 eta 8 urte bitarteko umeak onartzen ditu, eta 18:30tatik 20:00etara 9 urtetatik 12 urte bitartekoak.

Adinaren araberako banaketa honek argi uzten du aspektu pedagogikoek indarra hartzen dutela ludotekaren kudeaketan, Igorreko biztanleriaren zaintza beharrizanen gainetik, ludoteka ez baita libreki gurasoek erabil dezaketen errekurtsoa: ordutegi murriztua eta txandakako sistema zuhurra dauka umeen adinaren arabera. Adinaren araberako irizpideak jarraitzeak, umeen atentzio eta jostatzeko modu diferenteei lehentasuna ematen die. Hala ere, txanda laburrek eta adin banaketak gurasoen denboraren disponibilitatea handitu beharrean gutxitu egiten du, zerbitzu honek izan dezakeen familia eta bizitzako beste aspektuak kontziliatzeko potentziala murriztuz. Guraso asko (amak gehienetan) umearen zain geratzen dira maiz bere jolas txanda irauten duen bitartean, denbora hori beste eginbeharretara bideratzeko betarik gabe. Ludoteka txanda desberdinetan erabili behar duten seme-alabak dituzten gurasoen kasuan gainera, areagotu egiten da hau, txanda bikoitza itxaron behar dutelako. Eskaera handia duen zerbitzua dela ondorioztatu dugu arduradunekin egindako elkarrizketan eta ludotekan bertan burututako behaketan ikusi dugunez. Duen arrakastak zerbitzu honetara bideratutako baliabideak zabaltzea eskatzen du: espazio zabalagoa eskainiz, pertsonal gehiago kontratatuz eta txandak zabalduz, besteak beste. Baliabide berririk ezean, beste antolaketa motak froga daitezke gainera, bizitza familiarra eta beste bizitzaren aspektuak bateragarri egiten lagunduko dutenak: adibidez, txanda luzeagoak egin nahiz eta egun alternotan izan.

Ludoteka erabiltzen duten haurrak adin eta sexuaren arabera sailkatu ditugu beheko taulan.Taulan ikusten dugunez, hiru urtekoen artean neska eta mutilen arteko diferentzia oso txikia da, nahiz eta mutilen alde egiten duen. Bigarren taldean ordea, neska eta mutilen arteko aldea nabarmena da: 4 urtetik 8 urtera bitartean neskak mutilak baino gehiago dira. Eta alderantziz gertatzen da 9 urtetik 12 urtera bitartean: mutil gehiago dago neskak baino. Datu hauek urte bakar batetako egoera islatzen dute eta ez dakigu unean-unekoak diren edo beste arrazoiren bati erantzuten dioten. Baliteke ludotekak adinaren araberako antolaketa hobestean neska mutilen interesei modu desorekatuan erantzutea edo adin tarte batzuetako haurrentzat sexuan arabera erakargarriagoa izatea ludotekatik kanpo egin daitezkeen aktibitateetan parte-hartzea (kaleko jolasa, eskolaz kanpoko jarduerak, eskolaz kanpoko formazioa, telebista edo bideojokoak, besteak beste). Horregatik, interesgarria deritzogu ludotekaren arduradunek ekintza, dinamika eta sexuaren araberako parte-hartzearen erlazioa egitea ludotekaren erabiltzaileen artean.

98

TAULA 19: LUDOTEKAKO EGUNEROKO BATAZ BESTEKO ERABILTZAILEAK SEXUAREN ETA ADINAREN

ARABERA, URTARRILA/EKAINA. 2008

Iturria: Igorreko Kultur Etxeak emandako datuak erabiliz egileek egindako taula.

Ludoteka udalak kudeatutako zerbitzua da eta gaur egun Zaztaparrak Asti Taldearen esku dago. Bi pertsonek egiten dute lan bertan, 20 eta 21 ordutako kontratu partzialarekin. Bi langileak emakume gazteak dira. Genero aldetik ere irakurketa merezi duen gaia da hau. Ludotekan, eskolan eta haurtzaindegian gertatzen den lez, umeentzako zainketa eta sozializazio erreferente ia esklusiboak emakumezkoak dira, eta beraz, umeek apenas dute kontakturik gizonekin famili harremanez haratago. Beraz, kasu hauetan guztietan ume txikiek emakume eta gizonen estereotipo eta rol ezberdinduen errefortzu eta transmisio argia jasotzen dute, zaintza eta sozializazio lanekin ia esklusiboki emakumeak erlazionatzen dituena. Zaztaparrak taldean kezka sortzen duen gaia da hau, hala aipatuta baitigute [LT- 5].

Azkenik azpimarratu behar ditugu baita ere, Ludotekak hartzen duen espazio fisikoaren muga eta gabeziak: Kultur Etxeko sotoan dago, estua eta argi natural gutxikoa den gelan. Igorreztarren artean iritzi zabala da, espazio hau txikiegi geratu dela, Kultur Etxean zarata iturri dela eta ez dituela jasotzen dituen beste ume jasotzeko baldintzak betetzen. Era horretako zerbitzuak espazio zabalak eta argi naturala eskatzen dituela adierazi digute herritarrek, gaur egungo aretoak betetzen ez dituen bi baldintza. Hau guztia gurasoekin eta Kultur Etxeko arduradunekin egindako lan-taldeetan jasotako informaziotik ondorioztatu dugu eta bat dator Ludotekako arduradunen iritziarekin eta diagnostikorako egindako behaketa parte-hartzailean ikusitakoarekin.

8.3.3 KU LT UR ETXEKO 0-3 G E LA

Zerbitzu honek herrian oihartzun handirik ez daukala eta gutxi garatu den baliabidea dela ondorioztatu dugu gure ikerketan, duela bi urte gurasoen eskaerari erantzunez sortutako zerbitzua bada ere. Kultur Etxean, 17:30 eta 19:00 bitartean, guraso eta haurrentzat zabalik dagoen gela da hau, jolastoki moduan erabiltzen dutena, batez ere eguraldi txarra dela eta

Adina Neska Mutil 3 urte 6 7

4-8 urte 11 8

9-12 urte 4 6

Guztira 21 21

99

umeak parkean egon ezin direnean. Udalak espazioa zabalik uzten du erabilera honetarako, besterik ez, ez du bestelako zerbitzurik eskaintzen: ez jostailurik ezta zaintzailerik ere. Gurasoek adierazi digutenez ordea, antolaketa era malgu honek gatazkak sortu ditu guraso eta Kultur Etxeko beste erabiltzaileen artean: zarata, jende pilaketa eta merienda ordua direla eta, besteak beste [LT-10]. Bai gela honen erabiltzaileek eta baita Kultur Etxeko arduradunek ere, zerbitzuaren arauketa eta antolaketa era zehatzago baten premia duela adierazi digute [LT-5, E-14]. Gela honen erabileraren inguruan sortutako kezka eta liskarrek gainera, agerian utzi dituzte herritarren artean ardura sortzen duten beste gai batzuk ere: udalerrian harreman sozialetarako espazio falta eta, era berean, funtzio-aniztasuna duen estalitako espazio baten premia [LT-5, LT-10].

8.3.4 JANTOKIA

Jantokia Ignazio Zubizarreta Eskolak eskaintzen duen zerbitzu osagarria da, irailetik ekainera bitartean funtzionatzen duena. Eskolako maila eta ziklo guztietako ikasleek erabil dezakete eta baita langileek ere. Gaur egun beraz, eskolak ez du mugarik jartzen jantokia erabili nahi duten ikasleen artean eta hala eskatzen duen ikasle oro gera daiteke bertan bazkaltzera, berriki zerbitzu hau eskaintzen duen espazioa handitu baitute. Etorkizunean hala ere, arazorik balego eskolara heltzeko garraio publikoa erabiltzen duten umeek izango lukete jantokian bazkaltzeko lehentasuna. Eguneko bazkariak 2’40€ balio du garraio bidez etortzen diren ikasleentzat (48€ hilean) eta 3’45€ eskolatik gertu bizi direnentzat (69€ hilean). Edozein ikaslek erabil dezake zerbitzu hau bai egunero, era jarraituan, zein modu puntualean. Ikasleak onartzeko irizpide bakarra jantokian jokabide egokia izatea da, eta zentzu honetan, arazo bakan eta isolatuak baino ez dituztela izan esan digute eskolako arduradunek [LT-9]. Gaur egun jantokia zikloka eta adin tarteka antolatu dute eskolako arduradunek, ahal den neurrian umeen jateko erritmo desberdinak kontuan hartuz eta errespetatuz. Bertan lan egiten duten pertsona guztiak emakumeak dira: bai sukaldariak eta bai zaintzaileak ere emakumezkoak dira denak. Erabat feminizatutako zerbitzua da hau, eskolak eskaintzen dituen beste guztiak bezala.

2008-09 urtean Ignazio Zubizarreta Lehen Hezkuntzako 340 ikasleetatik 248k erabiltzen dute jantokia: hamar ikasletik zazpik (%73ak). Adinean behera egin ahala, gero eta ikasle gutxiagok bazkaltzen du jantokian, nahiz eta txikienen artean ere (2-5 urte) erdiak baino gehiagok zerbitzu hau erabili. Honek zerikusia izan dezake Haur Eskolak duen ordutegiarekin, ez baita ohikoa eguerdiko tartea gurasoen lanorduekin bateragarri izatea, bazkaria elkarrekin egin ahal izateko. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan ere 279 ikaslek erabiltzen dute jantokia ikasleen ia hiru laurdenak (%73’5ak).

100

8.4 Adinekoen eta ezinduen zainketarako zerbitzuak

Estatuan onartutako Dependentzia Legeaz geroztik, bizitza pertsonala, familiarra eta laborala bateratzea errazten duen laguntza eta zerbitzu zabalagoa eskaintzen du administrazio publikoak, ezinduen eta adinekoen beharrei eta euren zaintzaileen eskaerei erantzuteko20. Zerbitzuak jasotzeko bete beharreko baldintza eta irizpideak Legeak berak zehazten ditu, hala ere, Foru Aldundia da eskatzailearen dependentzia maila zenbatekoa den erabakitzen duena eta ondorioz, laguntzak noraino iritsi behar duen ebaluatuko duena. 2007ko datuen arabera, Igorren era honetako 38 eskaera jaso ditu administrazioak. Eskatzaileen artean, 10etik 6 emakumeak dira, adinekoen artean emakumezkoen proportzio altuarekin bat datorren datua (Ikus 5 eta 6 grafikoak). Legea onartu geroztik sortu diren laguntza berriek hala ere, ez dute zaintzaileen kopurua handitu, lehen ezkutuan zegoen errealitatea azalerazi baino ez dute egin [E-5].

TAULA 20: ZERBITZU ESKAERAK EGIN DITUZTEN DEPENDENTZIADUN PERTSONEN PROFILAK ETA ESKAERA

KOPURUA, 2007

Gizonak (16) Emakumeak (22) 64 edo gutxiago (2) 65edo baino gehiago (14) 64 edo gutxiago (4) 65 edo baino gehiago (18)

Ezkondu Ezkong./alarg

/banandu Ezkondu

Ezkong./alarg

/banandu Ezkondu Ezkong./alarg

/banandu Ezkondu Ezkong./alarg/

banandu 0 2 7 7 2 2 4 14

Iturria: Igorreko Gizarte Zerbitzuak emandako datuak erabiliz egileek egindako taula.

Mendekotasuna daukaten pertsonen zaintzara bideratutako zerbitzuen katalogoak zerbitzu diferenteak batzen ditu: Telelaguntza Zerbitzua; Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzua (honen barruan etxeko zereginetarako zein zainketa pertsonalerako laguntza); Eguneko Zentroeko Zerbitzuak (adinaren araberako zein beharren araberako zerbitzuak bereiziz), Egoitzak eta Prestazio Ekonomikoak. Ondoko taulan laburbildu dugu zerbitzu katalogoa eta zerbitzu bakoitzak jaso duen eskaera kopurua. Kontuan hartu behar dugu pertsona bakoitzak zerbitzu bat baino gehiago eska dezakeela eta beraz, eskaera kopurua zerbitzuak eskatu dituen pertsona kopurua baino

20 Abenduaren 14ko 39/2006 “Autonomia Pertsonala eta Ezinduentzako Laguntza Sustatzeko” Legeak, mendekotasun egoeran dauden pertsonen arreta arautzea du helburu. Legeak zaintza eskubide unibertsal, oso eta subjektiboa sortzen du. Era berean pertsona hauen zaintza lanetan daudenen lan baldintzak erregulatzen ditu, prestazio ekonomikoak eta Gizarte Segurantzako eskubideak bermatzen dituelako.

101

handiagoa izan daitekeela: kasu honetan 38 pertsona dira eskatzaileak eta 55 eskaera egin dituzte.

TAULA 21: DEPENDENTZIA EGOERAN DAUDEN PERTSONENTZAKO DEFINITUTAKO ZERBITZU KATALOGOA ETA

ZERBITZU HORIEN ESKAERA, 2007KO ESKAERA ESPEDIENTEEN ARABERA

Zerbitzu mota Eskaera kopurua

Familia inguruko zaintzarako prestazio ekonomikoa 26

Etxez-etxeko laguntza zerbitzua 11

Zaintza pertsonalerako prestazio ekonomikoa 6

Tele laguntza 4

Eguneko zentroa 4

Adinekoentzat Egoitza 4

GUZTIRA 55 Iturria: Arratiako Mankomunitateko Gizarte Zerbitzuak emandako datuak erabiliz egileek egindako taula.

2007an administrazioak tramitatutako espedienteak aintzat hartzen baditugu beraz, eskatutako zerbitzu motan preferentzia garbia dagoela ondorioztatuko dugu. Zerbitzu katalogoa zabala izan arren, diru laguntza da alde handiz igorreztar gehienek eskatutako zerbitzua (%47’2ak) eta, bigarren postuan, etxez etxeko laguntza (%20a). Beste zerbitzu guztiek izan duten eskaera maila hauek biak izan dutena baino txikiagoa da, alde handiz gainera (%10etik behera). Aipagarria da adinekoentzat egoitza eskatu dutenak, denak gizonak izatea: bi ezkongabe, alargun bat eta ezkondutako bat. Honek gizonen dependentzia maila altuagoa adierazten digu: gertuko emakumerik egon ezean (alaba, erraina edo emaztea) bere burua zaintzeko gaitasun gutxiago dute. Deigarria da beraz, eskatzaileen %5’26ak soilik eskatu duela ekonomikoa ez den laguntza. Beste guztiek laguntza ekonomikoa zein laguntza ekonomikoa eta beste zerbitzu motaren bat eskatu dute.

Zaintzaileekin egindako lan-taldean esandakotik ondorioztatu dugunez, administrazioak eskaintzen dituen zerbitzuek, orokorrean, ez diete menpekotasuna duten pertsonen eta zaintzaileen beharrei erantzuten eta horregatik laguntza ekonomikoen arrakasta beste zerbitzuen ondoan [LT-11]. Adierazgarria da adibidez, Igorren bertan adinekoentzat gaueko ez eguneko zentrorik ez egotea. Horregatik, eguneko zentroa erabili nahi duten pertsonek, goizeko 7etarako prest egon behar dute, jantzita eta gosalduta, bere bila ordu horretan etorriko baitira. Zaintzaileen

102

esanetan, horretarako goizeko bostetan edo seietan altxatu behar dute bai zaintzaileek eta baita menpekotasun egoeran dauden pertsonek ere eta beraz, beraien egunerokotasuna aldatu, etxeko beste partaideen ordutegiekin bat ez datorren errutina berrira moldatzeko [LT-11]. Gainera, eguerdiko ordu baterako bukatzen den zerbitzua da hau, bakoitzak norbere etxean bazkaltzen du eta ez dago arratsalde partera bideratutako beste zerbitzu osagarririk. Beraz, dependentziadunak kanpoan pasatako ordu kopuru txikiak ez du konpentsatzen ordutegietan eta egunerokotasunaren dinamikan sortzen duen desoreka [LT-11]. Igorreko biztanleei dagokien eguneko egoitza Diman kokatua dagoena da, Aldundiaren gestiopean. Plaza guztiak bete gabe ditu egun [E-5]. Dena den, distantzia eta ordutegiaren egokitze ezaz gain oraindik ere erabat onartuta ez dauden zerbitzuak dira hauek [E-5]. Zaintzaileek errudun sentimenduak adierazten dituzte beren senitartekoak zerbitzu hauetara eramaterakoan [LT-11].

Gizarte zerbitzuetako koordinatzaileek zerbitzuen erabilera maila baxuaren balorazio zehatza egiten dute: batez ere dirua eskatzea, eta beste zerbitzuak era murriztuagoan eskatzea, ez da informazio faltagatik, zaintzaileek egindako aukera baizik [E-5]. Emakumeek zainketarekiko konpromiso sakona dutela nabari dute. Zaintzaileentzat betebehar morala da beren adinekoen zainketa pertsonala eta ez dute beste pertsona bati delegatzea aldez aurretik egoki ikusten. Egin beharra duten zerbait dela sentitzen dute. Argi izan behar dugu gainera, emakumeez ari garela hemen hitz egiten ia ehuneko ehunean: alaba, emazte zein errainak [LT-11]. Emakumeek beren senarraren guraso zein bere gurasoekiko azaldutako konpromisoa nabaria da, batez ere tradizioz nekazaritza ingurunea den honetan: “Beste zerbitzuen aukera egiteak nolabaiteko abandonu sentsazioa ematen die senitartekoaren aurrean, ez hainbeste zentro horietako atentzioa txarra izango dela uste delako, baizik eta beste pertsona batzuen eskutan uztea delako” [E-5]. Izan ere, Igorren 2008an tramitatutako eskaera guztiak emakumeek egin dituzte, gizon batek egindakoa izan ezik.

Aipagarria da herritar gehienentzat zerbitzu hauek duten kutsu negatiboa, bai adineko edo ezinduentzat eta baita zaintzaileentzat ere [E-13]. Etxean bezain ondo inork ez dituela zainduko da uste zabalena, eta adinekoarentzat erosoagoa dela norbere etxean edo familiako norbaiten etxean egotea. Hau guztia nabarmendu egiten da ezintasun maila handituz doan heinean, non eguneroko errutina altxatu-jantzi-jan-telebista ikusi-afaldu-oheratu sekuentzi errepikakor berdinak osatzen duen [LT-11]. Nekazaritza guneetan, zaintza behar duen pertsonak beherakada fisiko eta kognitibo argia izan duenean soilik eramaten dute egoitzara, bere buruaren gain erabakitzeko gai ez denean [E-5], edo gertuko seniderik eduki ezean. Honi lotuta gogoratu behar dugu, Igorren

103

egun industriak eta zerbitzuek berebiziko garrantzia duten arren, tradizioz, bere inguruko herriak bezala, nekazaria izan dela.

Honen guztiaren harira, esan beharra dugu baita ere, diputazioa atzeratu egin dela zaintza zerbitzuen eskatzaileen ebaluaketaren emaitzak ematerako orduan, eta hori horrela gertatu da, beharbada lege honek ematen dituen eskubide berriek aurreikusitakoa baino jende multzo zabalagoari eragiten diolako. Igorreko Gizarte Zerbitzuetako koordinatzaileak adierazi digunez, “dependentziaren legeak denok suposatzen genuen errealitate bat azaleratu du baina nik uste denok pentsatzen genuena baina askoz ere zabalagoa dela” [E-5]. Senide arteko zaindarien kopuruaz gain, beste datu bat ere azaleratu du legeak: zaintzaileen adina gehienetan 65 urtetik gorakoa dela; beraz, ezingo dute lan hau egiteagatik Segurantza Sozialaren kotizaziorik jaso, pentsionistak direlako [E-5]. Bestalde, sarritan, diru laguntza ordaindutako zaintzaileak ordaintzeko erabiltzen da, emakume emigranteak gehienetan, batez ere familiarekin edo ezinduarekin bizi den langileaz ari garenean. Ezkutuko ekonomiari egin behar diogu erreferentzia hortaz, eta ez da erraza modu honetan funtzionatzen duen familia kopurua ezagutzea.

Hau guztia kontuan hartuz, berebiziko garrantzia du zaintzaileen beharrak kontuan hartzeak, beraiek ere adineko pertsonak baitira gehienetan, zaintzaile izateaz gain zainketa behar propioak dituztenak [E-13]. Egindako elkarrizketa eta lan-taldeetan oso ondo baloratu dituzte ia urtero zaintzaileei bideratutako kurtsoak, aspektu tekniko zein emozionaletan sakontzeko aukera eskaintzen dietelako zaintzaileei, aldi berean, norberaren zainketa fisiko eta pertsonalaren garrantzia azpimarratuz [E-5, LT-11].

104

8.5 Ideia nagusiak

EAEko tendentziari jarraituz, unitate domestikoek txikitzeko duten joera orokorra Igorren ere antzeman dugu. Azken urteetan gune askotarikoak eta familia handituak gutxitu egin dira eta pertsona bakarrekoak ugaritu. Dena den familia nuklearra da Igorreko unitate domestiko antolaketa era ohikoena eta biztanleriaren elkar bizitzeko modu arruntena.

Familiaren egituran aldaketak gertatu dira azken urteetan: guraso ezkongabeak, seme-alaben kopurua txikitzea eta dibortziorako aukerak eraginda, besteak beste. Hala ere, Igorrek joera kontserbadorea adierazten du familiari dagokionez: pertsona gehienak ezkondu egiten dira, dibortzioa ez da arrunta eta seme-alabak ezkontza harremanen ondorioz jaiotzen dira gehienetan.

Adin txikikoen zaintzara bideratutako zerbitzuak era nabarmenean erabiltzen dituzte igorreztarrek. Dauden azpiegiturek (jangela, haurtzaindegia, ludoteka eta 0-3 gela) bizitza pertsonala, familiarra eta laborala bateratzea errazten dute, nahiz eta hauen inguruko araudiak (edo araudirik ezak) izan dezaketen baliagarritasunari mugak jartzen dizkion.

Ezinduei eta adinekoei dagokionez, laguntza eskatzen duten herritarren artean emakumezkoen proportzioa nabaria da, beren bizitza esperantza luzeagoa dela eta. Zaintzaileen artean ere ia denak dira emakumeak, tradiziozko sexuen lan banaketari jarraituz. Askotan emakume adinekoek beren guraso edo amagin-aitaginarrebak zaintzen dituzte, zainketa beharra duten zaintzaile bihurtuz.

Helduen zainketari bideratutako zerbitzuak prestigio baxua dute, eta zaintzaile eta ezinduen beharrei neurri txikian baino erantzuten ez diotenaren sentsazioa dute herritarrek. Hala ere, zerbitzu hauen eskaera baxuaren kausa nagusia arrazoi moral eta kulturaletan aurkituko dugu, norberak bere familiakoen zainketa beregain hartzea betebehar morala denaren ustea oso errotua baitago, bereziki emakumeen artean.

105


Udalak aurrera eramaten dituen programa eta ekimenetan familia ereduen aniztasuna kontuan hartzea. Familia aldatzen ari da eta aniztasuna onartzeak politika ez baztertzaileak garatzen lagunduko dio udalari, herritarren errealitate familiar desberdinei erantzuteko.

Umeen zainketara bideratutako zerbitzuen zabaltzea eta dibertsifikatzea. Baliabide gehiago bideratuz, ordutegiak zabalduz eta erabilera baldintza malguagoak definituz, guraso gehiagoren beharrei erantzuteko ahalmena izan dezaten.

Ezinduei bideratutako zerbitzuen katalogoa ezagutaraztea. Oraindik ere herritarrentzat ezezagunak edo arrotzak diren zerbitzuak eskaintzen baititu.

Zaintzaileei bideratutako programa eta ekimenak antolatzen jarraitzea. Programa hauek oso era positiboan ebaluatu dituzte zaintzaileek, ezagutza teknikoaz gain babes emozionala eta laguntza eskaintzen baitie sarritan isolaturik eta presio handipean bizi den kolektibo honi.

106

9 OSASUNA

9.1 Sarrera

Osasunari buruz ari garenean, ongizate egoera integralari buruz ari gara, ez soilik sendaketarako medio, zentro eta pertsonalaz. Bizi kalitatea, norberaren eta besteen zainketa, ingurumen osasuntsua, higienea, ohitura eta bizitzeko moduak, besteak beste, osasunaren zentzu integralaren parte dira. Osasuna beraz, sendakuntza sistemarekiko harremanetatik harago doan kontzeptua da. Emakume eta gizonek bizitza esperientzia desberdinak dituzte eta zainketaren aurrean gizarte exijentzia ezberdinak ere bai. Genero ezberdintasunak hortaz, osasunaren kontzepzio eta bizipen diferenteak sorrarazten ditu.

9.2 Medikuntza zentroak eta zerbitzuak

Herri txikia izanda, osasun zerbitzu eta zentroei dagokionez, Igorrek bere eskualdearekiko eta herrialdearekiko dependentzia dauka, nahiz eta kilometro gutxiko erradioan osasun zerbitzu publiko zein pribatu eskaintza handia duen. Dena den, aipatu beharra dugu, bere inguruko herriekin konparatzen badugu egoera pribilegiatuan dagoela Igorre, bertan kontzentratzen baitira Arratia osorako diren zerbitzu batzuk: esate baterako anbulatorioa, anbulantzi zerbitzua edo emagina. Udalerriak badu anbulatorio publikoa, berrikuntza obrak direla eta gaur egun zerbitzua behin-behineko moduluetan eskaintzen da eta ez ohiko eraikinean. Osakidetzako anbulatorio honek pediatria, emagina eta familia medikuaren zerbitzuak eskaintzen ditu, baina zerbitzu espezializatuagoetarako ospitalera joan behar dute herritarrek, gehienetan Galdakaora. Ospitalera iristeko badago garraio zerbitzu publikoa, orduro Igorretik pasatzen den autobusa. Adierazgarria da Igorre zein Arratia osoan ginekologia zein tokologia zerbitzurik ez egotea eta hori dela eta emakumeak orokorrean, eta haurdunak bereziki, herritik kanpo joan behar dute ohiko errebisio eta kontrolak egitera. Gabezia hau dela eta, batzuetan emaginak beste zentroetan ginekologoari dagozkion funtzioak betetzen ditu, adibidez zitologiak egitea, erabiltzaile batzuk jakinarazi digutenaren arabera. Kexa orokorra da emakume helduek osatutako lan-taldetan [LT-1, LT-8, LT-11] anbulatorioak lanegunetan dituen ordutegi murritzak eta asteburutan zerbitzu minimorik ez existitzea [LT-1, LT-8]. Larunbat eta igandeetan edozein behar mediku sortuz gero Igorreko biztanleek (eta baita inguruko herrietakoek ere) Zornotzako anbulatoriora joan behar dutela. Medikoak ere neurri batean egonezin hau konpartitzen du herritarrekin, lehen asteburuetan zegoen emergentziazko zerbitzua desagertu baita; baina hutsune horrez gain,

107

anbulatorioak biztanleriaren tamaina aintzat hartuz, sortzen diren beharrei erantzun egokia ematen diela uste du [E-4].

Anbulatorioaz aparte badaude bestelako zerbitzu medikuak: lau Hortz Klinika, Dietista, Fisioterapia eta Osteopatia kontsultak, eta optika bat, guztiak kontsulta pribatuak. Igorrek botika ere badu, Lehendakari Agirre kalean. Herritarrek beraz, erremedio medikuak eskuragarri dituzte ordutegi komertzialean. Ordutegi honetatik kanpo, guardian dagoen botiketara jo behar dute. Hala ere, biztanleek farmazi bakarra egotea eskasa dela adierazi digute eta bigarren bat zabaltzearen alde agertu dira [LT-1].

9.3 Populazioaren zahartzeari lotutako beharrak

Azken urteotan populazioan adinekoen ehunekoa handitu egin dela aipatu dugu Igorreko

biztanleriari buruzko datu orokorrak kapituluan. Bi arrazoi direla eta gertatzen da hau batik bat: jaiotza-tasak behera egin du nabarmen eta, aldi berean, heriotza-tasak ere behera egin du eta bizitza-esperantzak gora. Bizitzaren luzapenak baliabide eta zerbitzuen eskariaren gorakada dakar, adin talde honen behar espezifikoak betetze aldera.

Genero perspektibatik, interesagarri da fenomeno hau aztertzea osasunari buruz hitz eginterakoan, batez ere bi arrazoigatik. Batetik, adineko populazioaren artean gehiengoa emakumeak dira, eta honek zahartzaroaren morfologia konkretu bat ematen digu. Bestetik, pertsona hauen beharrak erantzuten dituzten zaintzailak ere emakumeak dira ia bere osotasunean. Tradizioz emakumeen eginbeharra izan da familiakoak zaintzea. Gaur egun ordea, gero eta gehiago dira etxetik kanpo ere lan egiten duten emakumeak eta beraz, ezin dute lehen bezala dedikazio osoz etxeko lanetan eta zaintza lanetan jardun (edo ez dute nahi). Unitate domestikoak nuklearizatuz joan dira azken urteetan eta gero eta arraroagoa da etxe berean hiru generaziotako pertsonak elkarbizitzen egotea. Aldi berean, esan bezala, zainketa behar duen helduen kopurua handitu egin da. Honetaz gain, anai-arreben kopuruaren beherakadak, senideak herri desberdinetan bizitzeko gero eta hedatuago den joerak edo lan espazioa eta etxearen arteko banaketak, besteak beste, gero eta zailago egiten du zaintza lanak etxekoen artean asetzea. Hau guztia horrela izanda, gero eta gehiago dira adineko biztanleriaren zaintza arazo soziala dela adierazten duten adituak eta ez soilik etxeko esparru pribatuan konpondu beharrekoa (Menpekotasuna dutenak Laguntzeko Euskal Sistema Publiko baten aldeko Plataforma, 2008; Martín-Palomo, 2008).

108

Adineko populazioaren hazkundeak osasunaren aldetik programa bereziak bideratzea interesgarri egiten du. Igorreko adineko populazioak bizimodu osasuntsua duela ondorioztatu dugu gure ikerketan. Gizarte harremanak eta famili arteko hartu-emanak ugariak dira udalerrian [E-4] eta lan-taldeetan esandakoari heltzen badiogu, adinekoek ariketa fisikoa egiten dutela (paseoa eta baratza dira ohikoenak) eta aktibitate ugaritan parte hartzen dutela (polikiroldegiak eta kultur etxeak antolatutako aktibitateetan edo jubilatuei zuzendutakoetan, besteak beste) baiezta dezakegu [LT-1, LT-8].

Honekin lotuta, aipagarria da baita ere, adinekoek bereziki beraientzat antolatutako ekimen gehiago eskatzen dituztela (kirola, dantza edo eskulanak, esate baterako), arintasuna, malgutasuna, memoria eta harreman sozialak indartzeko [LT-1, LT-8]. Medikuak bereziki, paseoa bultzatzea gomendatzen die, berez askotan bikoteka edo taldeka egiten den gustuko aktibitatea izanik [LT-1] adinekoen osasunarentzat ezin hobea baita. Herrian horretarako egokitutako zirkuituak falta dira ordea [E-4]. Herritar nagusienek ere, batez ere emakumeek, paseoan lasaiago ibiltzeko udalak dauden bideak egokitu beharko lituzkeela adierazi digute, argitasun sistema hobetuz eta tarte arriskutsuenak edo zailenak erreformatuz, besteak beste [LT-1, LT-8].

Lan-taldeetan adierazi digutenez, norberaren buruaren zainketari buruzko kurtsoak, prebentzio ikastaroak edota gaixotasun konkretuen ingurukoak eskaini dituzte Igorren eta Arratian adinekoentzako, baina parte-hartzeari erreparatzen badiogu, ez dira oso arrakastatsuak izan [LT-1, LT-8]. Kurtso hauen antolatzaileek adierazi digutenez, adinekoek berez ekimen egokiak direla uste badute ere, ez dira erakargarriak izan eta parte hartzea ez da oso handia izan [E-13]. Partaidetza bultzatu nahi bada, ikastaroak modu erakargarriagoan edo era ludikoagoan antola daitezke eta parte-hartzea bultzatzeko kanpainak egin, propaganda egokia jarriz eta ahoz ahozko komunikazio bidez.

9.4 Zainketa beharra eta zaintzaileak

Zahartze prozesuari buruz hitz egiteak, honek sortutako zainketa beharrak kontuan hartzea exijitzen du. Gure testuinguruan zainketa beharrak nola asetzen diren ezagutu nahi badugu, interesgarria da Sasoian enpresaren antolaketaren bitartez eta Mankomunitateak babestutik Arratian azken urteetan aurrera eramandako programa. 2000. urtean gainera, menpekotasuna duten Arratiako adinekoen zaintzaileentzako ikastaroa burutzearekin batera, zaintzaileen inguruko azterketa egin zuten21. Urte hartan ikastaroa Igorreko Jubilatu Etxean egin zen eta 30

21 Informe de evaluación del Programa “El anciano dependiente”, año 2000.

109

parte-hartzaile batu zituen. Ekimen honi buruzko memoriak datu esanguratsuak biltzen ditu zaintzaileen ezaugarrien inguruan.

Programa honetan zaintzailearen profila argi azaltzen da: 50-65 urtetako emakumea, etxekoandrea eta hezkuntza maila baxukoa. Ondoeza dauka eta zainketa lan intentsiboaren ondorioz, osasuna kaskartzen zaio eta isolamendua sentitzen du [E-13]. Zaintzaileak bezalaxe zaindutakoak ere emakumeak dira gehienetan, emakumezkoen bizitza itxaropenaren luzeagoa dela eta. Zaintzailea eta zaintza beharra duen pertsonaren artean senitarteko harremana izaten da gehienetan: zaintza beharrizanak beraz, familian asetzen dira oraindik.

Parte-hartzaileek ikastaro hauei eta orokorrean programari buruzko oso balorazio ona egin dute lan-taldeetan, zainketa lanak era egokiagoan burutzeko eta norbere burua zaintzeko aholku gune izateaz gain, isolamendutik irten eta zaintzaileak elkarrekin egoteko espazioa ere izan zelako [LT-1, LT-11]. Ikastaro hauek ez dira urtero egiten, eta antolatzen dituen enpresaren proposamenari jarraituz antolatzen da, ez mankomunitateak eskaturik [E-13]. Enpresak egitaraua, datak eta egitura konkretuak proposatu egiten ditu eta mankomunitateak bideratzen du baldin eta taldea osatzeko partaide nahikorik badago. Kurtso hauei buruzko informazioa zabaltzen dutenak, sarritan medikuak edo osasun zerbitzuak izaten dira [E-4].

9.5 Gazteen osasuna

Nahiz eta osasun arazo gutxi izaten duen taldea izan, adin tarte honetan sendotasuna izaten delako nagusi, gazteen bizimoduko zenbait aspektuk kezkak sortzen ditu erakunde zein herritarren artean. Halaxe islatzen da atal honetarako erabiliko dugun informazio iturrian: Gorbeialdeko gazteen egoeraren inguruan 2005. urtean egindako diagnostikoa. Hiru dira kezka honen jatorri nagusiak: sexu-harremanak eta hauen inguruko praktika arriskutsuak (osasun arazo zein haurdunaldi ez desiratuekin lotuta); droga desberdinen erabilera eta abusua; mugikortasuna eta autoaren erabilerarekin lotutako istripuak.

Gazteen sexualitateari dagokionez, gaixotasunen transmisioaz eta antisorgailuen erabileraz arduratzen da gazteen diagnostikoa. Bailarako gazteen artean preserbatiboaren erabilera oso altua da ikerketa honetan jasotzen diren datuen arabera eta erabilera hau haurdunaldia ekiditeko edo helburu profilaktikoz egiten da. Ihesaren transmisio bideei dagokionez, ikerketak azpimarratzen du gazteen artean informazioa nahasia dela eta uste oker ugari dagoela zenbait praktiken inguruan.

110

Alkohola eta beste drogen erabilerari dagokionez, erabiltzaileen artean portzentaje eta profil desberdinak aurkitu ditugu droga motaren arabera. Diagnostiko horren datuak hartuta, esan beharra dago drogez ari garenean sustantzi arriskutsuak direnaren ideia zabaldua dagoela gazteen artean nahiz eta arrisku hau modu apalagoan baloratzen den gazteen adinean behera egiten dugun heinean. Nabarmena da emakumezkoek joera nabariki zuhurragoa dutela edozein drogaren aurrean, probatzeko grina edo desioa txikiagoa dela kasu guztietan, eta erabilera mutilezkoena baino askoz ere baxuagoa.

Mugikortasuna eta autoaren erabilerarekin lotutako istripuen gaineko kezkari dagokionez, Gorbeialdeko gazteriaren diagnostikoa egiteko burututako inkesta telefonikoaren arabera Arratiako 20-35 urte bitarteko pertsona gehienak auto propioa dute eta hau da gehiengoak mugitzeko erabiltzen duen garraio mota, are gehiago aisialdiaz ari garenean. Honekin lotuta dago alkohola eta beste drogen erabilerak gidatzeari berari gehitzen dion arriskuak sortzen duen kezka. Ez da ahaztu behar kotxe istripua dela gazteen arteko lehenengo heriotza kausa, eta mutil gaztearen profila oso lotuta dagoela ezbehar-kopuruarekin.

Dena den, diferentzi nabarmena dago emakumezkoen eta gizonezkoen artean aipatu txostenaren arabera: gizonek proportzio altuagoan dute autoa edo beste garraio mota bat bai jabe moduan, baita erabiltzaile moduan ere. Motorren kasuan, ia erabiltzaile guztiak gizonezkoak dira, eta beraz, garraio modu erabat maskulinoa dela esan dezakegu. Emakumeek gehiago erabiltzen dute autobusa. Hala ere, bai sexu bat zein bestekoen kasuan, adinean gora egin ahala gutxiago erabiltzen da garraio publikoa.

Bestalde, iturri beraren arabera, alkohola edan eta gero gidatzea gauza arrunta da gizon gazteen artean, arrisku egoera argia sortuz. Gizonezko gazteen artean, hamarretik zazpik behin edo gehiagotan edanda gidatu dutela aitortzen dute, neskek berriz, hamarretik bik. Erantzunen proportzio antzerako da ordea, edan duen gidariarekin bidaiatu duten ala ez galdetzen zaienean.

Gaur egun, Mankomunitateko Drogamenpekotasunaren Prebentzio Komunitarioko Zerbitzuak hiru eremu hauetara bideratutako prebentzio programak garatzen ditu, bai eskola barruan aurrera eramaten diren proiektuen bidez, baita gurasoei bideratutako informazio eta prestakuntzaren bidez ere (ikus Hezkuntza eta hezkidetza atala).

9.6 Kirol praktikak

Kirola ongizate fisikoa, psikologikoa eta soziala errazten duen praktika da. Aktibitate fisikoaren bitartez, gorputza zaintzeaz gain, norberaren auto-estima hobetu eta espazio publikoan dugun

111

parte-hartzerako beharrezkoak diren gaitasunak garatzen ditugu. Beraz, herritarrek kirola praktikatzeko dituzten aukera, muga zein ezintasunak aztertzea garrantzitsua da, herritar guztien ongizatea bermatu nahi bada. Parte-hartzea eta Aisialdia: kultura eta kirola ataletan ikus dezakegunez, kirol praktika eredu desberdinak daude generoaren eta adinaren arabera. Norbanako kiroletan emakumeek daukaten parte-hartze altuak, egituratutako kirol taldeetan daukaten presentzia txikiarekin kontrastea egiten du. Gizonezkoen parte-hartzea aldiz, handiagoa da lehiakorrak diren kirol egituratuetan bakarkako praktiketan baino. Aktibitatearen eta sexuaren araberako segregazioa, nabarmenagoa da ume eta gazteen praktikak aztertzen baditugu. Herritarrekin egindako lan-talde eta elkarrizketetan jasotako informaziotik ondorioztatu dugunez, 12-14 urte bitartean neskek kirola uzteko joera dute, batik bat honako arrazoi hauek direla eta [LT-3 ,LT-6, LT-7]:

- Genero estereotipoak. Gizarteak emakume eta gizonei buruz dituen estereotipo desberdinek sozializazio ezberdinduan eragiten dute. Honen arabera, emakumeen hezkuntzak kirolari garrantzi gutxiago ematen dio, batez ere, tipikoki maskulinoak direla kontsideratutako praktikei. Ondorioz, emakume eta gizonek beraien gaitasun eta ohiturak era ezberdinean garatzen dituzte. Igorren, genero estereotipoek oraindik eragin nabarmena daukatela ondorioztatu dugu ikerketan. Tipikoki maskulinoak diren kirol taldeetan (esku-pilota, errugbia edo futbola, adibidez) neska gazteen parte-hartzea oso txikia da eta aldiz, tipikoki femeninoak direnetan (Arantzarte Dantza Taldean, esaterako) oso handia. Gurean ere, genero estereotipoek oraindik bizirik jarraitzen dutela konprobatu dugu: “Txikitatik gustatu izan zait dantza egitea, baina beste mutilengandik jasotako iseken ondorioz, dantzarik ez egitea erabaki nuen” [LT-3]; “Emakumeek kirola itxura mantentzearren egiten dute” [LT-3, LT-6, LT-7].

- Sozializazio ezberdindua. Aurrekoarekin lotuta, gizarteratze ezberdindua dela eta, emakume eta gizonek lehentasuna auzi eta gai ezberdinei ematen ikasten dute eta interes eta gustu ezberdinak garatzen dituzte. Eskolako irakasleek adibidez, neskek txikitatik ikasketei kirolari baino garrantzi handiagoa ematen ikasten dutela adierazi digute [LT-9]. Gainera, adin desberdinetako emakumeen artean, bizitza pertsonala, familiarra eta laborala bateragarri egiteko dituzten zailtasunen ondorioz, aisialdirako eta, batez ere, kirola egiteko trabak izaten dituztela nabaritu dugu [LT-3, LT-10].

- Eskolaz kanpoko jardueren beherakada. Orain dela bost edo sei urtetatik hona, ikasleek gero eta neurri txikiagoan hartzen dute parte bai eskolako bai institutuko eskolaz kanpoko jardueretan. Egun, oso ikasle gutxik hartzen dute parte eskolaz kanpoko kirol jardueretan (ikus

112

Hezkuntza eta hezkidetza atala). Beherakada honen ondorioz, eskolaz kanpoko jardueren eskaintza asko murriztu da gurean eta ume eta gazteek ia ez daukate beste aukerarik herrian, tipikoki maskulinotzat hartzen diren kirolak praktikatzen dituzten taldeetatik aparte. Hortaz, lehiakortasunean oinarritutako eredura moldatzen ez direnak, ia ez daukate kirola praktikatzeko aukerarik. Eskolaz kanpoko kirol jarduerek izandako beherakadaren arrazoi nagusia, esparru honen arduraren definizio falta izan dela ondorioztatu dugu herritarrekin egindako lan-taldeetan. Izan ere, orain arte irakasleek eta gurasoek boluntarioki hartu duten ardura izan da hau, inongo planifikazio ez ebaluaziorik egin gabe aurrera eramaten zutena. Hau guztia kontuan izanda, gurasoek eta institutuko zuzendaritzak, gaur egun Igorren gai honen inguruko esku-hartzea beharrezkoa dela adierazi digute [LT-2, LT-10].

- Kirola aukera berdintasunez praktikatu ahal izateko aukera falta. Zenbait kirol taldetan behin 12-14 adin-tartera heltzerakoan, emakumeek ez daukate taldean parte-hartzen jarraitzeko aukerarik eta Arratiatik kanpo joan behar dute kirola talderen baten parte-hartzen jarraitu nahi badute. Atletismo edota ziklismo taldeetan gertatzen da hau, esate baterako, eta Igorreko neskek kirola egiteari uzteko pisuzko arrazoia dela ondorioztatu dugu [LT-6, LT-7]. Bestalde, beste zenbait kirol taldetan, Futbolean adibidez, emakumeak orain arte tratu ezberdina izan dutela adierazi digute, kirol elkarteetan parte-hartzen duten emakumeekin egindako lan-taldean [LT-7]. Beraien hitzetan, futbol elkartean nesken taldeari ez zaio eman mutilen taldeei ematen zaien balio bera. Material zaharkituak ematea (beraien kabuz lortu dute materiala finantzatzeko diru-iturria), entrenatzaileen egonkortasun falta edota federatuen fitxa ordaindu beharra (maila bereko mutilek ordaintzen ez dutenean), dira adierazpen horren adibide desberdinak. “Neskak azkenerako, ez dira apuntatuko gauza hauetara, batez ere neskak ez daukagulako laguntza asko. Egon ahal da desmotibazio puntu bat” [LT-7]. Honela, nahiz eta kirol taldeetan parte-hartzeko sexuaren araberako zuzeneko diskriminaziorik ez egon, kirol taldeetako ordezkariekin egindako lan-taldean ikusitakoaren arabera, elkarteetatik ez da saiakera berezirik egin emakumeen partaidetza bultzatzeko [LT-6]. Errugbi taldea da honen salbuespena, urteetan zehar, espresuki nesken taldea osatzeko egin diren saiakera desberdinen ondorioz aurten taldea sortu baita.

Hau guztia kontuan izanda, emakume zein gizonek kirol eredu desberdinak inongo mugarik gabe eta aukera berdintasunean praktika ditzaten, garrantzitsua da genero estereotipoen baldintzapena gainditu eta herrian udalak kirol eredu anitz eta mistoak sustatzea. Era honetan kirola, praktika osasuntsua ez ezik, integratzailea izatea ere lortuko dugu, lehiakortasunean

113

oinarritutako eredutik aldenduz. Kirolean emakumeen parte-hartzea erakarri eta indartzea ere garrantzitsua da. Honekin guztiarekin lotuta, I. Zubizarreta LHI-ko Guraso Elkarteak, asteburuetan kirol jarduera ez lehiakorrak antolatzea proposatu du, herritar guztiei zabaldutako ekintzak eskainiz, kirol ohiturak txikitatik hartzeko [LT-9]. Institutuko zuzendaritza taldeak ere, ezinbestekotzat jotzen du eskolaz kanpoko jardueren programazio planifikatu eta koordinatua [LT-12]. Neskak eta mutilek umetatik kirolarekin barneratzen eta garatzen dituzten ohitura eta parte-hartze ereduak garrantzi handia daukate, bizitzako beste esparruetan ere eragina dutelako: nortasunaren garapenean, gizarte harremanen sustapenean eta norbere osasun eta ongizate integralean, besteak beste.

Bestalde, lan-talde desberdinetan herritarrek adierazi digutenaren arabera, igorreztarren artean paseoak ematea oso hedatuta dagoen praktika da, batez ere, adineko emakumeen artean [LT-1, LT-8] Praktika informala eta ez antolatua den arren, herrian ohikoa da eta osasuntsua izateaz gain, gizarte harremanen garapena ahalbidetzen du. Halaber, lan-taldeek adierazitakoaren arabera, adineko emakumeen arteko harremanak sendotu eta beraien antolaketa erak indartzen ditu [LT-8]. Oso interesgarria da beraz, paseoak errazteko baliabideak eskaintzea, herritarren osasunerako mesedegarri izateaz gain, gizarte harremanak bultzatu eta sustatzeko medioa ere bada eta, batez ere emakume helduengan. Gogoratu gainera, hauetako asko ordaindutako lanik ez duten etxeko-andreak direla eta beraz, beraien egunerokotasunean espazio publikoan parte-hartzeko eta gizarte harremanak garatzeko zailtasunak izan ditzaketela. Honen harira, gurasoen lan-taldeak (aitak), auzo-bideak berreskuratzea proposatu digu, “caminos carreteros” direlakoak [LT-13].

9.7 Emakumeen kontrako tratu txarrak

Azken urteetan emakumezkoen aurkako indarkeriaren kontrako kontzientzia eta mugimendua areagotu egin da gure artean, arazo pribatua eta etxekoa kontsideratzetik emakumeen kontrako bortizkeria eta bere osasun integralaren kontrako atentatua kontsideratzera pasatuz. Hala ere, pertzepzio aldaketak ez du biolentzia mota honen desagertzea eragin. Azken urtean, Igorren bikote barruko biolentzia denuntzia bi jaso ditu Ertzaintzak: 2008ko uztailaren 17an bata eta abenduaren 13an bestea. Emakume ezkonduak ziren bi kasuetan eta euren senarrek eraso zituzten. Bi emakumeak ospitalera eraman behar izan zituzten tratu txar fisikoak jasanda, zituzten kolpeak direla eta. Txosten hau ixtear gaudela, kasu berri bat gertatu da, hain zuen ekainak 8an. Erasoa balinezko eskopeta batez gauzatu da eta biktima ez da bikotekide ohia izan, honen neba baizik. Erasotzailea eta biktima gazteak ziren kasu honetan. Gizarte zerbitzuetako ordezkariek

114

esan digute horrelako kasuak gehienetan zeharka baino ez dituztela ezagutzen, ohikoagoa dela gertatzen ari denaren informazioa medikua edo poliziaren bitartez jasotzea. Beraz, kuantifikazioa soilik denuntzien bidez lor dezakegu, baina ikusten ez dena zenbakaitza da. Elkarrizketetan jakin arazi digutenez bide ezberdinak daude egoera hauetan dauden emakumeei laguntzeko baina bide hauek ez diote programa integral bati erantzuten eta nolabait zeharkakoak dira: besteak beste, laguntza ekonomikoa tramitatuz, laguntza emozionala eskaintzen duten zerbitzuetara emakumeak bideratuz (Aldundiaren emakumeentzako babes psikologikoko zerbitzura esate baterako) edo indizioak atzemanez gero, gertutasun pertsonalaren bidez emakumeak lagundu eta salaketak jartzeko konbentzitzen saiatuz [E-4, E-5]. Arratian ez dago tratu txarrak jaso dituzten emakumeen beharrizanei erantzuten dion zerbitzu espezializaturik, ez dago pisurik ez eta bestelako zerbitzu berezirik ere. Egoera honetan dauden emakumeek jarraitu beharreko prozedura edo protokoloa ez dago argi eta askotan medikua, gizarte asistentea edo gizarte zerbitzuen komunikazio pertsonalaren bidez baino ez da lortzen kasu baten berri jakitea edo kasuz kasuko gestioa egitea.

115

9.8 Ideia nagusiak

Osasun zerbitzu publikoko sare barruan detektatutako beharrak ordutegi arruntetik kanpoko zerbitzuei buruzkoak eta zerbitzu espezializatuei buruzkoak dira batik bat. Gainera, garraio publiko sistemak ez du herrian bertan zein herritik kanpo dauden zerbitzu medikuetarako irisgarritasuna bermatzen.

Gero eta zahartuago dagoen gizarte honek, gero eta baliabide gehiago bideratu behar ditu gizarteko talde adintsuenen beharrizanak asetzera. Gaur arte ordea, eskasak dira zeregin hauetara bideratutako errekurtsoak eta gainera, sarritan zerbitzu hauek egoeraren azterketa eta balorazio egokia egin gabe eskaintzen dira.

Osasun integralaren aldetik zahartzaroa, zaintzaile diren adineko emakumeak eta gazteen taldea dira osasunaren aldeko eta prebentziorako ekimen eta baliabideen beharrizan handiena duten taldeak. Nahiz eta udala eta mankomunitatetik arreta berezia jasotzen duten taldeak izan, interesgarria da etorkizunean kolektibo hauei bideratutako iniziatibak indartu eta zabaltzea.

Emakume eta gizonek era desberdinean praktikatzen dute kirola, emakumeek gehienbat norbanako kirol praktikak lantzen dituzte eta gizonek egituratutako kirol taldeetan parte-hartzen dute era nabarmenagoan. Kirol praktiken sexuaren araberako segregazio hau nabarmenagoa da ume eta gaztetxoetan batez ere genero estereotipoak, gizarteratze ezberdindua, eskolaz kanpoko jardueren beherakada eta kirola berdintasunean praktikatzeko neskek aurkitzen dituzten oztopoak direla eta, horren guztiaren ondorioz, 12-14 urte bitarteko neskek kirola uzteko joera dute.

Emakume helduen artean paseoak ematea praktika ohikoa da. Osasuntsua izateaz gain, gizarte harremanen garapena ahalbidetzen du honek, emakumeen arteko harremanak sendotu eta beraien antolaketa erak indartuz.

Emakumeen kontrako bortxakeriaren inguruko kezka dute zerbitzu publikoek, baina ez dute zehaztu oraindik egoera hauetan jokatzeko prozedura arauturik.

116


Herritarren zenbait osasun zerbitzuen inguruan salatzen dituzten gabeziak gainditzen saiatzea, Osakidetzak dituen zerbitzu maila nahikoa den ebaluatuz eta hobekuntzak proposatuz.

Adinekoen ongizateari bideratutako programak garatzea. Programa hauek erakargarriak, ondo zabalduak eta beren beharrei egokitutakoak izan beharko lukete.

Zaintzaileen kolektiboari bideratutako programak finkatzea, urtetik urtera egitarau bat eskainiz eta laguntza pertsonalizatua garatuz, egoera berezia duen kolektiboa dela barneratuz eta bere denbora eta malgutasun falta kontuan hartuz.

Emakumeen kontrako bortxakeriaren aurrean udalerrian dauden zerbitzu ezberdinak koordinatzeko protokolo edo prozedura bat ezartzea. Gizarte zerbitzuak, asistente sozialak, ertzaintza, medikua, aldundiko zerbitzuak eta udala bera koordinatze aldera lan egin.

117

10 PARTE HARTZEA

10.1 Sarrera

Parte hartzeari buruz hitz egiteko Igorreko esparru publikoan garatzen diren harreman eta dinamikak aztertu ditugu. Parte hartzea esparru publikoan garatzen den bizitza sozialaren adierazpena izateaz gain, herritarrek erabakimen espazio eta organoetan eragiteko duten baliabidea ere bada. Bizitza sozialaren garapenean zein eraldaketaren eragile agente lez nortzuk jarduten duten aztertzea garrantzitsua da, alde batetik, ezberdintasun egoerak identifikatzen direlako eta, bestetik, ezberdintasun hauetan eragiten duten aukera faltak ezagutu daitezkeelako.

Kontuan hartu beharra dugu emakumeek mendeetan zehar, hiritartasun estatusean gabeziak izan dituztela, orain gutxi arte, debekaturik izan baitute botere espazio anitzetarako sarrera. Ondorioz, botere espazioetan emakumeen parte-hartzea eta erabakitzeko ahalmena gizonezkoena baino txikiagoa da. Ezin dugu ahaztu, bestalde, emakume eta gizonek baliabide ekonomikoetara, ezagutzara eta informazio politikora dituzten sarrerak ezberdinak direla eta honek emakumeen estatus sozial zein politikoan eragiten duela, ezberdintasun egoerak sortuz (Espiau, Saillard eta Ajangiz, 2005). Beraz, parte-hartze espazio desberdinetan, generoaren araberako posizio eta eragin ahalmenak aztertzea ezinbestekoa da, emakume zein gizonek esparru publikoan berdintasunez jarduten duten edota hiritartasun eskubide eta betebeharrak parekidetasunean betetzen dituzten jakiteko.

Honetan sakontzeko, alde batetik, Igorreko elkartegintza aztertu dugu, hau da, udalerrian kultura, kirola edota gizarte harremanekin zerikusia daukaten espazio desberdinetan dagoen parte-hartzea. Eta bestetik, udaletik herriaren kudeaketan herritarren beraien parte-hartzea bultzatzeko eta bermatzeko sortutako espazioetako parte-hartzea analizatu dugu.

10.2 Elkarteetako parte hartzea

Atal honetan, udalerriko esparru desberdinetan dagoen parte-hartze maila aztertu dugu, batez ere, emakume eta gizonen inplikazioari erreparatuz. Igorreko elkarte sarea nahiko sendoa dela ondorioztatu dugu ikerketan: elkarte kopurua nabarmena da eta baita beraietan parte-hartzen duen herritar kopurua ere. Halere, aintzat hartu behar dugu, elkarte askok Igorren zein Arratia osoan funtzionatzen dutela, nahiz eta Igorre izan, sarritan, erreferentzi puntua. Arratiako elkarte anitzek Igorreko Kultur Etxean gela bat erabiltzeko aukera dute eta horrek erreferente geografiko eta sinboliko moduan jokatzen du, baina udalerria erreferentea da baita ere, udalak Igorren ez

118

ezik Arratia osoan ere jarduten duten elkarteei diru laguntzak ematen dizkiolako. Arratia osoan funtzionatzen duten elkarteen artean, Illintia, Arratia Bizirik, Ganoraz Euskara Taldea, Bertso Eskola eta Zertu daude, besteak beste. Gehienak urteetako ibilbidea dute bere gain, ez dira asko berriki sortutakoak, Illintia edo Arratia Bizirik kasu. Elkarte desberdinek udalak emandako diru laguntzak erabiliz, urtean zehar ekintzak antolatzen dituzte herrian. Aktibitate hauek, udalak berak antolatutakoekin batera, herriko kultur eta kirol eskaintza osatzen dute.

10.2.1 KU LT UR ELKARTEAK

Kulturgintzan diharduten elkarte gehienek, euskara, euskal kultura eta bertako folklorea suspertzeko jarduerak antolatzen dituzte. Kultur elkarteekin egindako lan-taldean, urtean zehar modu iraunkorrean ekintzak burutzen dituzten elkarteak Luis Iruarrizaga Abesbatza, Arantzarte Dantza Taldea eta Zertu Kultur Elkartea direla ondorioztatu dugu [LT-5]. Hiru elkarte hauek Arratia osoko biztanleak biltzen dituzte eta Igorreko Kultur Etxea izan ohi da beraien bilgune eta erreferentea.

Kultur elkarteetako parte-hartzeari dagokionez, behean jarri dugun taulak adierazten digunez, sexuaren araberako parte-hartzea nahiko parekatua da: partaideen %57’01a gizonezkoak dira eta % 42’99a emakumeak. Elkarteetako ardura karguak aztertzen baditugu ordea, gizonezkoen proportzioa hazi egiten da: ardura karguetan daudenen heren bat gizonak dira (%63’88a). Zenbaki absolutuei erreparatuez gero, zuzendaritza karguetan dagoen gizon kopuruak emakumeen kopurua bikoiztu egiten du: 26 gizon eta 13 emakume.

119

TAULA 22: PARTE HARTZEA KULTUR ELKARTEETAN. 2008

Elkartea Partaideak kultur elkarteetan Zuzendaritza taldea

Emakumeak Gizonak Emakumeak Gizonak Arratiako Bertso Eskola 3 7 0 0

Luis Iruarrizaga Abesbatza 18 16 3 4

Ganoraz Euskara Elkartea 1 2 1 2

Axular Kultur Elkartea 4 1 0 5

Illintia 25 30 2 4

Arantzarte dantza taldea 16 12 5 4

Motxogan taldea 0 3 0 3

Zertu Kultur Elkartea 9 30 2 4

GUZTIRA 76 101 13 26 Iturria: Elkarteei egindako erroldako datuak erabiliz egileek egindako taula.

10.2.2 GIZARTE HARREMANEKIN EDOTA GAI SO Z IALEK IN LO TUTAKO ELKARTEAK

Atal honetan aztertu ditugun elkarteek komunitatearen ongizatearen alde egiten dute lan. Horietatik zenbaitek, adina ezaugarritzat hartuz, gizarte talde konkretuei zuzendutako aktibitateak burutzen dituzte, biztanleria gazteena edo nagusiena aintzat hartuz. Horrela, alde batetik, ume eta gazteekin lan egiten duten taldeak aurkitu ditugu Igorren: Zaztaparrak Asti Taldea, Motxogan Elkartea eta Ignazio Zubizarreta Herri Eskolako zein Arratia Institutuko Guraso Elkarteak. Bestetik, adineko pertsonez osatutako taldeak ere badaude, beraien interes eta beharrizan konkretuak asetzeko sortutakoak: Jubilatuen Elkartea da horren eredu. Komunitatearen ongizaterako lan egiten duten elkarteen artean Arratiako Merkatarien Elkartea eta Arratia Bizirik ere kokatu ditugu: batak Arratiako komertzio txikiaren garapena eta babesaren alde egiten du lan eta besteak, talde ekologista izanik, ingurumenaren defentsa du helburu. Elkarte hauek guztiak urte osoan zehar ekimen desberdinak antolatzen dituzte herrian eta eragile sozial moduan funtzio garrantzitsua betetzen dute.

Gizarte harremanekin zerikusia duten elkarteetan, kultur elkarteetan baino apur bat nabarmenagoa da emakumeen presentzia (partaideen %59’03a emakumeak dira). Kasu honetan, gizonezkoen inplikazio txikiagoa agerikoa da, batez ere, hezkuntzarekin edo umeekin zerikusia daukaten alorretan, hau da, guraso elkarteetan, Zaztaparrak eta Motxogan elkarteetan.

120

Ignazio Zubizarreta Herri Eskola eta Arratia Institutuko Ordezkaritza Organo Gorenetan ere, emakumezkoen nagusitasuna ia erabatekoa da. Ikastetxeetako Ordezkaritza Organo Gorenetan, zentroetako langile, irakasle, guraso eta ikasleek hartzen dute parte, besteak beste. Adierazgarria da parte hartzen duten gurasoen bataz bestekoa kontuan hartzen badugu, amak gehiengoa direla kasu bietan (%84’48a).

Elkarteetako ardura karguen sexuaren araberako konposizioari dagokionez, emakumeen protagonismoa hemen kultur elkarteetan baino nabarmenagoa dela ondorioztatu dugu: bi herenak emakumezkoak dira (%63’15). Zentzu honetan azpimarragarria da, hala era, Jubilatuen Elkartean, partaideen artean emakumezkoek pisu nabarmena duten arren (%58’37a osatzen dute), lehendakaritza gizonezkoz osatuta egotea eta ardura karguak gizonezkoek okupatzea. Adin honetako emakumeek, orokorrean, erabakimen espazioetan parte-hartzeko ohitura gutxi dutela ondorioztatu dugu ikerketan herritarrekin egindako lan-taldeetan [LT-8].

Honen oinarrian zenbait faktore daude: besteak beste, emakumeak tradizionalki ez dutela esparru publikoan berdintasunean parte-hartzera bideratutako hezkuntza jaso; erabakimen espazioen eredu androzentrikoa gailentzen dela eta ondorioz, balore maskulinoetan oinarritutako hartu-emanak garatzen direla; edota emakume askoren denbora falta, etxeko lanak eta zaintza ardurak direla eta. Familia ardurak emakumeen parte-hartze baxuan eragiten duten faktore garrantzitsu lez azaldu dira adinekoekin egindako lan-taldean: “Gizonak jubilatu egiten direnean, nahi badute jubilatu egin daitezke baina emakumeak, aldiz ez. (…) Aitaginarreba/amaginarreba dela, aita/ama dela edota ilobak direla, ez daukagu denbora askorik. Jubilatuen elkarteko zuzendaritzan egotea ardura asko suposatzen du eta guk ez daukagu horretarako denborarik” [LT-8]. Dena dela, ezinbestekoa deritzogu adineko emakumeen parte-hartzea eta eraginkortasuna indartzea udalerriko erabakimen espazioetan, herritar guztien interesak ordezkaturik egon daitezen. Garrantzitsua eta beharrezkoa da halaber, adin eta egoera sozial desberdinetako emakumeak elkarteetako ardura espazioetan eta erabaki guneetan parte aktiboa hartzea.

121

TAULA 23: PARTE HARTZEA GIZARTE EDO GAI SOZIALEKIN LOTUTAKO ELKARTEETAN SEXUAREN ARABERA. 2008

Elkartea Partaideak gizarte elkarteetan Zuzendaritza taldea

Emakumeak Gizonekoak Emakumeak Gizonak

Zaztaparrak Asti Taldea 9 6 3 0

Eskolatako Guraso Elkartea 0 0 6 0

Arratia institutuko Guraso Elkartea 16 6 4 3

Arratia Bizirik 2 2 2 2

Arratiako Merkatarien Elkartea 35 25 6 3

Motxogan Taldea 7 2 3 0

Jubilatuen Elkartea 359 256 3 6

GUZTIRA 428 297 27 14 Iturria: Elkarteei egindako erroldako datuak erabilik egileek egindako taula.

10.2.3 K IROL ELKARTEAK

Kirol elkarteetan emakumeen parte-hartzea nabarmenki baxua da, nahiz eta azken urteetan, tipikoki maskulinoak diren kiroletan emakumeen taldeak sortu diren, hala nola, futbol edo errugbi taldeetan. Kirol elkarteetan parte hartzen duten hamar pertsonatik zortzi gizonezkoak dira (%81’85a). Elkarte hauetako zuzendaritzan ere erabatekoa da gizonen presentzia: hamar gizoneko emakume bat baino ez dago ardura karguetan (%90, 47a gizonak dira). Emakumeek kirol egituratuan daukaten presentzia urriak ordea, ez du adierazten kirolik egiten ez dutenik. Izan ere, kirol zerbitzu eta azpiegituren erabilera aztertu dugunean ondorioztatu dugunez, norbanako kiroletan emakumeen parte-hartzea nabarmena da. Hortaz, emakume eta gizonek kirola praktikatzeko eredu desberdinak dituztela baiezta dezakegu (ikus Osasuna eta Aisialdia: kultura

eta kirola atalak).

122

TAULA 24: PARTE HARTZEA KIROL ELKARTEETAN SEXUAREN ARABERA. 2008

Elkartea Partaidetza kirol elkarteetan Zuzendaritza taldea

Emakumeak Gizonekoak Emakumeak Gizonak Arratiako futbol elkartea 22 117 0 2

Arratiako ziklista elkartea 6 43 0 12

Eskupilota elkartea 1 39 1 17

Igeriketa kluba 38 3 4 3

Ehiztari eta arrantzaleen elkartea 0 120 0 7

Errugby taldea 9 50 1 11

Arratia motor elkartea 12 25 0 5

GUZTIRA 88 397 6 57 Iturria: Elkarteei egindako erroldako datuak erabiliz egileek egindako taula.

10.2.4 EMAKUME ETA G IZONEN FUNTZ IO ETA ROLAK ELKARTEETAN

Elkarteetan emakume eta gizonek betetzen dituzten funtzioei dagokienez, kultur elkarteekin egindako bileran, orokorrean, eta salbuespenak salbuespen, lidergoa gizonek hartzen dutela adierazi digute [LT-5]. Gehienetan emakumeek laguntzaile moduan jarduten dute, bigarren lekuan, ageriko parte-hartze, erantzukizun eta ordezkaritza ekidinez. “Elkarteetan, orokorrean, gehiengoa emakumeak diren arren, gutxitan dira elkarteen liderrak edo ordezkaritza bisible bat daramatenak. Emakumeen rola elkarteetan laguntzaile rola da, batez ere. Gutxitan azaltzen dira zuzentzeko prest, beraien iritzia publikoan argitaratzeko prest” [LT-5]. Kultur eta kirol teknikariaren eta zinegotziaren hitzetan ere, udalarekin harreman gehien duten elkarteetan (kultur eta kirol elkarteak batik bat) bitartekaritza lanak, batez ere, gizonezkoek burutzen dituzte [E-8, E-16]. Hala ere, udalerrian antolatzen diren ekintzetan emakumeen inplikazioa (gazte zein adinekoena) oso altua dela baieztatzen digu zinegotziak, nahiz eta gehienetan ezkutuko lana egin [E-16].

Honekin guztiarekin lotuta, esparru publikoan emakumeek daukaten parte-hartzeari buruz hitz egiterakoan etxeko lanak eta zaintzaren ardurak beste zereginetarako uzten duen denbora tarte txikia dela azpimarratu digute lan-taldeetako partaideek. Kultur elkarteekin egindako lan-taldean esate baterako Euskara Planeko teknikari ohia den Ganoraz Arratiako Euskara Elkarteko ordezkariak adierazi digunez, “batzarretara ez etortzeko jendeak jartzen izaten dituen arrazoien

123

artean, inoiz, emakumeen partetik umeen zaintza izan ohi da eta gizonen kasuan ez da izaten horrela (…) bizitza familiarrak emakumeen parte-hartzea baldintzatzen du”. [LT-5] Adinekoekin burututako lan-taldean ere azaleratu diguten gaia da hau: adinekoen zaintzak esparru publikorako zein bizitza pertsonalaren garapenerako denbora kentzen du [LT-8]. Hau guztia kontuan hartuz, garrantzitsua da emakumeek lidergoa izatea, udalerriaren garapenean subjektu aktiboak izan daitezen eta eraginkortasunez parte hartu dezaten erabakimen organo eta espazioetan.

10.3 Emakumeen taldeak eta harreman espazioak

Nahiz eta elkarte lez erregistratuta ez egon, Igorren nolabaiteko egituraketa bat baduten emakumez osotutako talde bi daude: Ay Ama! eta Noka Arratiako Emakume Taldea. Ay Ama! taldea orain dela 5 urte sortutako taldea da. Urtero, martxoaren 8an biltzeko ohitura zuten emakumeek herriko jaietan parte-hartzeko erabakia hartu zuten eta horrela sortu zen ama diren emakumez osatutako talde hau. Talde honen helburua emakumeek beraien ardurak alde batera utzi eta beste herritarrekin batera herriko jaietan aukera berdintasunean parte hartzea eta gozatzea da. Talde oso heterogeneoa da hau, adin desberdinetako emakumez osotutakoa, baina ezaugarri komun bat duena: partaide guztiak amak dira. NOKA Arratiako Emakume Taldea aldiz, orain dela bi urte sortutako taldea da eta Arratia osoko emakumeak biltzen baditu ere, batez ere, Igorren jarduten du. Emakume gaztez osotutako taldea da hau, beraien ingurunean hautematen dituzten genero ezberdintasunen gainean hausnartu eta eragiteko sortua. Talde honek besteak beste, Martxoak 8 Emakumeen Nazioarteko Egunean eta Azaroak 25 Emakumeen Aurkako Indarkeriaren Kontrako Nazioarteko Egunean ekintzak antolatu ditu orain artean. Honetaz gain, Arratian gertatu diren genero indarkeri egoeren aurrean salaketa publikoa egin du Nokak, kontzentrazioetarako deialdiak zabalduz.

Erdi egituratuak diren talde hauetaz gain, Igorren emakumeak beraien artean biltzeko ohitura daukatela ondorioztatu dugu ikerketan. Adineko emakumeek elkarteetan zein esparru publikoan parte-hartzeko adin-tarte honetako gizonek besteko ohiturarik ez duten arren, beste era bateko espazio eta jardueretan hartzen dute parte. Espazio eta parte-hartze eredu informal hauek ez dute espazio publikoan islarik, ezkutuan geratzen dira, baina izugarrizko garrantzia dute emakumeen gizarte harremanak eta beraien arteko hartu-emanak garatzeko orduan. Horren adibide da, Caritaseko emakume boluntarioen taldea, beraien lanarekin herriko elizaren mantenua bermatzen dutena. Boluntario talde hau ordaindutako lanik egiten ez duten etxeko andreek osotzen dute. Caritaseko ordezkarien hitzetan, emakumeak gizonak baino ohitura

124

gehiago dute elizan biltzeko eta ardura handiagoa hartzen dute eliz barrutiaren mantenuan [E-16]. Gertaera hau egiaztatu ahal izan dugu igandetako mezan behaketa parte-hartzailea eginez. Bertaratutakoen artean, adineko emakumeak dira nagusi: mezako ofizioan parte hartzen duten zortzi herritarretatik sei emakumeak dira.

Bestalde, Tonbola Taldea izenez ezagutzen den taldea ere, badago Igorren. Talde hau etorkinen eta bertako emakumeen arteko integrazioa sustatzeko sortu bazen ere, gaur egun bertako adineko emakumeek osotzen dute. Caritaseko lokaletan 50 urtetik gorako hamabost bat emakume biltzen dira astero eta bertan egiten dituzten produktuekin tonbola bat antolatzen dute Gabon partean. Tonbola honetan lortutako dirua, Igorreko misiolari desberdinek herrialde pobreetan garatzen dituzten proiektuetara bideratzen dute. Igorreko emakume hauek, beraz, garapenerako proiektuetarako dirua lortzeko ekarpen garrantzitsua egiten dute.

Emakumeak biltzeko bestelako espazioak ere existitzen dira Igorren: joskintzarako espazioak esate baterako. Emakumez osotutako lan-talde batean, Igorren josteko biltzen diren emakume talde bat dagoela aipatu digute [LT-1]. Talde honetan hamar bat emakume biltzen dira josten ikasi eta arropak egiteko. Maiztasun handiarekin biltzen dira bertan eta josteaz gain, beraien artean elkartzeko modu bat ere badela esan digute.

Nahiz eta espazio publikoan agerikoak ez diren antolaketa moduak izan, beraien bitartez, emakumeak batu egiten dira Igorren eta beraien arteko gizarte harremanak sustatzen dituzte. Hartu-emanetarako espazio hauek azaleratu eta betetzen dituzten funtzioei gizartean dagokien balorea ematen bazaie, agerian geratuko dira. Aldi berean, espazio hauetan parte-hartzeko eta antolatzeko ohitura daukaten emakumeen hitza zein ikuspegia indartzerakoan, espazio publikoan daukaten posizioa indartu eta udalerriaren eraldaketako agente aktibo bilaka daitezke.

10.4 Udal administrazioan eragiteko irekitako espazioetako parte-hartzea

Udal administrazioaren kudeaketan herritarrei zabaldutako espazio desberdinetako parte-hartzea nolakoa den aztertu dugu, batez ere, emakume eta gizonen arteko ezberdintasunik dagoen ikusteko. Ezinbestekoa da berdintasunaren aldeko konpromisoan instituzioek bultzatutako parte-hartze espazioetan herritarrek duten partaidetzaren eta inplikazioaren nondik norakoak ezagutzea, herritarrek beraien eskakizunak eta beharrizanak era zuzenean ezagutzera emateko dituzten bitartekoak baitira hauek. Foro hauetan gizon eta emakumeen arteko ezberdintasunak gertatzen badira, beraien interes eta beharrizan espezifikoak ere, era ezberdinean islaturik geratuko dira udalerriko agenda politikoan.

125

Ezberdintasun egoerak desagerrarazteko, premiazkoa da instituzioekin bitartekaritza lanetan adin, jatorri eta egoera sozial desberdinetako emakumeak parte-hartzen dutela bermatzea. Hala ere, gaur egun arte behintzat, Igorren ez da foro hauetako parte-hartzearen inguruko zenbaketa sistematikorik egin aldagai desberdinak kontuan hartuz. Hau egiterakoan, adina, sexua edota jatorriaren arabera parte-hartzea nolakoa den jakiteko aukera izango du udalak eta gizarte talde guztiak era egokian ordezkaturik dauden edo ez, ezagutuko du. Herritar guztien ordezkaritza lortzeko bidean egondako garapena ebaluatu ahal izateko, garrantzitsua baita aldagai desberdinak behatuz parte-hartzearen nondik norakoak era sistematikoan biltzea.

Orain arte udalak azterketa sistematikorik egin ez duenez ez dugu parte-hartzeari buruzko sexuaren araberako daturik lortu eta atal honetan behaketa parte-hartzailea eginez edota elkarrizketak burutuz jasotako informazioa erabili dugu ondorioak ateratzeko. Aztertu ditugun espazio eta foroak Euskara Planaren Diseinurako Prozesua, Hirigintzako Foroak, Aurrekontu Parte-hartzaileak, udaleko Plenoak eta Jai Batzordea dira.

10.4.1 EUSKARA PLAN AR EN D IS EI N UA. 2002

Igorren euskararekin zerikusia duten ekintza desberdinetan sexuaren arabera parte-hartze tasa ezberdina dela ondorioztatu dugu. 2002. urtean zehar Igorren burututako Euskara Planerako Diagnostikoan parte hartu duten pertsonei buruzko datuak aztertzerakoan, orokorrean, gehienak emakumeak direla konprobatu dugu. Igorreko Euskara Planeko datuen arabera, parte-hartzaileen bi herenak emakumezkoak dira (%61a). Euskararekiko emakumeek duten inplikazio maila adierazgarri hau, emakumeek historikoki hizkuntzaren transmisioan izan duten protagonismoak azal dezake, batez ere amatasunarekin lotuta, euskararen transmisioa haurren zaintza eta sozializazioarekin erlazionatzen baita (Del Valle, 1988). Honekin lotuta, aipatu beharra dugu baita ere, Arratiako AEK-k emandako datuen arabera, AEK-ko ikasleen artean ere, proportzio handian emakumeak direla nagusi: hamarretik zazpi (%73’13), eta hauen artean portzentaje esanguratsua 35-49 urte bitartekoa da (ikasle guztien artean %34’32a): ume txikiak izateko adinean dauden emakumeak, hain zuzen ere. Irakasleen artean ere, emakumeen presentzia nabarmena da: 2007-2008 ikasturtean bost irakasletik lau emakumeak dira. Halaber, Igorreko Euskara Planaren datuen arabera, 2007-2008 ikasturtean Berbalagun proiektuan parte hartu dutenen artean ere, hamarretik zazpi emakumezkoak dira (%69’23a).

Euskara Planaren diseinuan parte-hartu duten zenbait lan-taldetan, hala ere, gizonen presentzia emakumeena baino handiagoa izan da. Guraso, irakasle, ikasle edota merkatarien

126

lan-taldeetan, batez ere emakumeek parte hartu badute, elkarteetako ordezkariez osatutakoetan zein lan-merkatuaren ingurukoetan parte hartu dutenak, gehien bat gizonezkoak izan dira. Sexuen araberako rol banaketa argia da hemen ere: irakaskuntza eta zerbitzuekin erlazionatutako lan-taldeetan (hala nola, zaintza lanekin eta jendaurreko atentzioarekin zerikusia duten esparruak), emakumeen presentzia gailentzen da; herriko gizarte eragileen ordezkari moduan eta lan merkatuko gaiekin lotutako lan-taldeetan (espazio publikoaren kudeaketarekin erlazionatuak), gizonezkoak dira nagusi ordea.

10.4.2 HIRIG IN TZAKO FO RO AK. 2008

Igorreko Plan Subsidiarioaren eta Plan Estrategikoaren amaiera dela eta, udalak hurrengo urteetako hirigintza garapenaren planifikazioan herritarren iritzi, interes eta beharrizanak jasotzeko eztabaidarako espazioa zabaldu zuen 2008ko irailean. Udalerriko hirigintza ereduari buruzko eztabaida hiru bilera itxi eta hiru bilera irekitan antolatu zuten. Bilera itxietan udalak gonbidatutako eragile eta herritarrek hartu zuten parte, eta irekietan berriz, bertaratu nahi izan zuen herritar orok, deialdi zabala egin baitzuen udalak. Bilera irekietan herriaren hazkunde eredu desberdinak aurkeztu zituen udalak, prozesuaren hasieran egindako bilera bitan, eta prozesu osoari buruzko ondorioak amaierako bileran. Bilera itxietan, aipatu berri dugun lez, udalak gonbidatutako eragile eta herritarrek hartu zuten parte, hau da, udalerrian erreferente diren pertsonak, bai maila teknikoan duten ezagutzagatik, baita beraien jarduera profesional edo boluntarioagatik edota duten inplikazio edo interes pertsonalagatik ere, udalerriaren antolaketan zeresan berezia dutenak. Bilera hauek hiru lantaldetan antolatu zituzten (Gizarte Foroa, Ekonomia Foroa eta Ingurumen Foroa), hurrengo urteetan udalerriak jarraitu beharreko lukeen hazkunde ereduaz eta antolaketa urbanistikoaz eztabaidatzeko. Hiru bilera hauek bi galdera nagusiri erantzuna ematea zuten helburu: “zer da Igorretik gustatzen zaiguna eta zer ez?” batetik, eta “zer proposatzen dugu gustatzen ez zaigun hori hobetzeko?” bestetik.

Emakume eta gizonen parte-hartzea ezberdina izan zen gaiaren arabera. Gizarte Foroan nahiko parekatua izan bazen (% 53a eta %47a hurrenez hurren); bai ekonomiari buruzkoan baita ingurumenaren ingurukoan ere, gizonezkoek hartu zuten parte ia bere osotasunean: ekonomiakoari buruzkoan %85’71a gizonezkoak ziren eta ingurumenari buruzkoan %86’66a. Emakumeen parte-hartzea beraz, batez ere, gizarte harremanekin eta gai sozialekin zerikusia daukaten eztabaida taldeetara mugatu zen. Amaierako batzarrera bertaratutakoei dagokionez, gizonezkoak izan ziren gehiengoa: hamar pertsonatik hiru baino ez ziren emakumeak. Bestalde, adinari dagokionez, orokorrean parte hartu zuten emakumeen artean 25-35 adin tartekoak

127

gailendu ziren, gizonezkoen artean aldiz, parte-hartzea heterogeneoa izan zen arren, 50 urtetik gorakoen presentzia adierazgarria nabarmenduko dugu.

Foro hauetan egin genuen behaketa parte-hartzailetik ondorioztatu dugunez, lan-taldeetan dinamizatzaile funtzioa betetzen zuten pertsonak egon arren, ez zen berdintasuna bermatuko zuen parte-hartze metodologia bat garatu eta, ondorioz, parte hartze eredu maskulinoa gailendu zen. Behaketatik ondorioztatutako aspektu hau, gure ikerketarako kultur elkarteekin egindako lan-taldeko partaideek ere azaleratu digute: parte-hartzearen egituraketa faltaren ondorioz, gizonezkoen hitza entzuten zen besteen gainetik eta horrek, parte-hartzaileen ondoeza eragiten zuen [LT-5]. Kontuan hartu beharra dugu hala ere, generoaren araberako parte-hartze ereduak ezberdinak direla, eta hori hirigintza foroetan ere islaturik geratu zen. Orokorrean emakumezkoen interbentzioak laburrak eta zehatzak izan ziren; aldiz, gizonezkoen diskurtsoa korapilatsuagoa zen eta sarritan asko luzatzen zituzten beraien azalpenak, hitz egiteko itxaroten zeudenei erreparatu gabe. Kasu batzuetan gainera, gizonek ez zuten parte-hartze egitura errespetatzen eta parte-hartzea monopolizatzen zuten: besteen txanda aintzat hartu gabe hasten ziren hitz egiten, sarritan besteen interbentzioak moztuz edota eztabaida beraien arteko solasaldira mugatuz.

Hau guztia aintzat hartuz, azpimarratu beharra dugu udalak antolatutako foroetan hitzaren, espazioaren eta denboraren erabilera ezberdindua egiten bada, parte-hartzea aukera berdintasun printzipioen kontra garatuko dela, ezberdintasun egoerak erreproduzitu eta indartuz.

10.4.3 AU RR E KON TU PARTE-HARTZAILEAK

Udalerriko aurrekontua era parte-hartzailean ebastea, herritarrei udalaren gestio eta planifikazioan parte-hartzeko aukera emateko orain dela bi urte Igorreko udal administrazioak sortutako ekimena da. Aurrekontu parte-hartzaileak herritar eta eragileen artean udalak urtean zehar egin beharreko inbertsio eta gastuak egiteko daukan aurrekontua zertan eta nola kudeatu eztabaidatzeko espazioa sortzen du. Bilera hauen bitartez, aurreko urteko gastuak zertan eta nola egin diren azaltzen du udalak eta hurrengo urtera begira nola egin beharko litzatekeen eztabaidatzen du herritarrekin. Beraz, batzar hauen bitartez gastuen kudeaketa definitu eta, aldi berean, gastuen jarraipena egiten dela esan dezakegu, bilerak auzoen eta esku-hartze gaien arabera antolatuz (kultura, kirola eta ekonomia).

Parte-hartzearen sexuaren araberako datuen sistematizaziorik ez badago ere, Kultur eta Kirol zinegotziaren hitzetan, aurrekontu parte-hartzaileetan emakumeen parte-hartzea Hirigintza

128

Foroan baino handiagoa izaten da orokorrean. Hirigintza erabat maskulinizatuta dagoen gaia dela eta aurrekontuak herritarrengandik hurbilago geratzen direla adierazten digu (E-18]. Aurrekontu parte hartzaileetan egindako ekarpenen jarraipena egiteko bileretan parte-hatzen duten ordezkariak kontuan hartuta, bitartekaritza lanetan gizonezkoak nagusitzen direla ondorioztatu dugu ordea: 11 gizon eta 6 emakume daude. Ordezkarien bi herenak gizonezkoak dira beraz (%64’7a).

10.4.4 BESTELAKO ESPAZ IOAK: UDAL PLENOAK ETA JA I BATZORDEA

Udal plenoetako parte-hartzearen sistematizaziorik ere ez da egin, hala ere, orain arte, Kultur eta Kirol zinegotziaren hitzetan “udal plenoetara doazen hamar pertsonetatik bat baino ez da izaten emakumea” [E-18]. Plenoetara etortzeko ohitura duen herritarraren profila nolabait definitzerako orduan, 45 urtetik gorako gizonezkoak nagusitzen direla komentatu du zinegotziak. Jai Batzordean emakume eta gizonen parte-hartzea orekatuagoa dela adierazi digu ordea, eta 16-35 adin bitarteko gazteak direla batik bat jaien antolaketan parte-hartzen dutenak [E-18].

Hau guztia honela izanik, eta emakumeek etxeko lanak eta zaintzaren ardura beraien gain hartzen dutenez espazio publikoan parte-hartzeko dituzten oztopoak aintzat hartuz, esparru publikoan emakume eta gizonen parte-hartzea aukera berdintasuna bermatuz egiten dela ziurtatu nahi badu, neurri desberdinak hartu behar ditu udalak emakumeen parte hartzea erraztu eta espazio publikoan beraien presentzia indartzeko: bileretarako hitzorduak jartzerakoan emakumeen ordutegiak aintzat hartu, umeei zein gaitasun murriztua daukaten pertsonei zuzendutako zaintzara bideratutako baliabide eta zerbitzuak sortu, edo zainketarako egun dauden errekurtsoen koordinazioa landu, besteak beste.

129

10.5 Ideia nagusiak

Igorren parte-hartzea bi eremu desberdinetan garatzen dute herritarrek. Alde batetik, agerikoa den espazioetan garatzen den parte-hartzea dago, esparru publikoan burutzen dena, ezaguna dena eta gizarteak onetsi eta baloratzen duena. Bestetik, ezkutuan garatzen dena, sarritan ezezaguna dena eta ondorioz, gizartean errekonozimendurik ez duena, egituraketa formalik ez duten taldeei eta espazio pribatuan garatzen diren gizarte harreman informalei egiten dio erreferentzia (Gabonetako Tonbola Taldea edo joskintza tailerra, esate baterako).

Gizon eta emakumeen parte-hartze ereduak ezberdinak dira. Orokorrean, herriaren aldeko ekintzetan emakumeen inplikazioa altua den arren, beraien jarduera ezkutuan garatzen dute emakumeek gehienetan, beraien burua bigarren lekuan mantenduz, ageriko ordezkaritzarik gabe. Gizonezkoen presentzia gainera, agerikoa den parte-hartzean gertatzen da egituratutako taldeetan, udaletik irekitako erabakimen espazioetan eta udala eta herritarren arteko bitartekaritzan, besteak beste. Ezkutuko parte-hartzea aldiz, guztiz femeninoa da.

Elkarteetan emakume eta gizonen parte-hartzea ezberdina da elkartearen izaeraren arabera: kulturarekin zerikusia daukaten elkarteetan parte-hartzea parekatua da, gizarte harremanekin edo gai sozialekin erlazionatutakoetan emakumeen parte-hartzea gizonena baino zertxobait handiagoa da eta kirol elkarteetan, aldiz, erabat maskulinoa.

Igorren badaude emakume taldeak, era formalean egituratutakoak ez diren arren: NOKA Arratiako Emakume Taldea, Ay Ama!, Caritaseko boluntario taldea eta Gabonetako Tonbola Taldea.

Udal administraziotik herritarrei zabaldutako parte-hartze espazioetan orokorrean gizonen protagonismoa da nagusi, Jai Batzordean izan ezik, non biztanleria gazteenak parte-hartzen duen eta gizon eta emakumeen presentzia parekatua den.

130


Emakumeen jabekuntza eta ahalduntze prozesuak abian jartzea, esparru publikoan berdintasunez parte hartu eta eragiteko eta beraien hitza eta ikuspegia indartzeko. Horretarako ezinbestekoa da bai erabakimen espazioetan eta esparru publikoan beraien presentzia eta erabakimen ahalmena bermatzea eta baita gizartean burutzen dituzten jarduerei eta parte-hartze esparruei errekonozimendu soziala ematea ere.

Udalak sortutako parte-hartze espazioak berdintasunaren printzipioa errespetatuz egituratzeko baliabideak sortu, espazio hauetan genero ikuspegitik espresuki interbentziorik egiten ez bada, gizarte ezberdintasunak erreproduzitu eta indartu baino ez dira egiten eta.

Udaleko parte-hartze espazioetan zaintza lanak beraien gain hartzen dituztenen behar konkretuak kontuan hartu (besteak beste bilerak egiteko ordutegiari dagokionean), zaintzarako baliabidek eskainiz, familia betebeharrak eta gizarte parte-hartzea bateragarri egiteko bidean.

Udalak sortutako parte-hartze espazioetan herritarren parte-hartzearen azterketa sistematikoa egitea aldagai desberdinak behatuz: adina, generoa eta jatorria, besteak beste. Prozesu hauen jarraipena eta ebaluazioa egin ahal izango du udalak horrela, identifikatutako gabezia eta beharrizanak asetzera abiatutako interbentzio ereduak definitzeko.

Elkarteetan emakume eta gizonen parte hartze orekatuagoa bultzatzea, talde konkretu batzuetan emakumeen presentzia handiagoa bultzatuz eta, orokorrean, elkarteetako ordezkaritza eta erabakimen organoetan beraien hitza bermatuz.

Emakumeen harreman espazioei eta taldeei protagonismoa ematea, sarritan ezkutuan geratzen den jarduera hau agerian uzteko eta horrela, merezi duen gizarte errekonozimendua lortuz.

131

11 AISIALDIA: KULTURA ETA KIROLA

11.1 Sarrera

Mendebaldeko gizarteetan aisialdia, ohiko lan esparrutik kanpo libreki aukeratutako jarduera gozagarri eta atsegingarria dela ulertzen dugu. Betebehar eta erantzukizunak definitutako denboratik kanpo, norbere interes, motibazio eta nahien arabera egituratzen dena. Gaur egun, hala ere, lanarekin kontrajartzen da oraindik. Aisialdiari dagokionean ordea, derrigorrezkoa da lana eta enpleguaren arteko bereizketa egitea. Izan ere, enplegua (sozialki errekonozitu eta ordaindutako lana) duten pertsonen artean eztabaida ezinezko eskubidea bada ere, era esklusiboan etxeko lanak eta zaintzaren ardura dutenei buruz hitz egiterakoan ez da gauza bera gertatzen. Izan ere, aktibitate domestikoak ez du aktibitate laboralak bezalako etenik planteatzeko batere aukerarik uzten, ez du denbora "soberakinik” erregistratzen (Murillo, 1996) eta hortaz, ordaindutako lanik ez duten etxeko andreen kasuan adibidez, ia ezinezkoa da lana eta aisiaren arteko banaketa egitea. Horregatik, ezinbestekoa da, aisialdiari buruz dihardugunean genero ikuspuntutik abiatzea, emakumeak baitira, enplegua izanda ere, esparru domestikoan etxeko lanen eta zaintzaren pisu handiena euren gain hartzen dutenak.

Hau guztia kontuan hartuz, atal honetan Igorreko udalak antolatu eta bultzatu duen aisialdi eskaintza zein baliabideen kudeaketa eta erabilera aztertu dugu, aisialdia pertsonaren garapenean eta ongizate fisiko zein psikologikoan oinarrizkoa izateaz gain, komunitatearekiko integrazioa eta gizarte harremanen garapena ahalbidetzeko berebiziko garrantzia duen esparrua ere badela ahaztu gabe.

11.2 Aisialdiaren kudeaketa

Udalak bultzatzen duen aisialdi eskaintza kultura eta kirol zerbitzu zein ekintzetara dago bideratuta. Kultura eta kirol zerbitzu, azpiegitura zein baliabideak eskaini eta kudeatzeaz gain, diru laguntzak ematen dizkie elkarteei herrian antolatzen dituzten ekintzak aurrera eramateko. Baliabide eta zerbitzu desberdinek herritar gehienen beharrizan eta interesei erantzuten diotela bermatzeko eta igorreztarrek aukera berdintasunez bizitza publikoan parte hartuko dutela ziurtatzeko, udalak aintzat hartu behar ditu gizarte talde desberdinen adin, sexu, jatorri edo egoera sozioekonomikoa direla eta, sortutako egoera eta beharrizan espezifikoak.

Hau horrela bada ere, gaur egun administrazioek orokorrean, aisialdiaren kudeaketa dagoen eskaeraren arabera egiten dute, eta Igorren ere horrela gertatzen dela baieztatu digu kultur eta

132

kirol teknikariak [E-8]. Kultur eta kirol eskaintzaren planifikazioa eskaeraren arabera egiten bada ordea, eskaintzarik egiteko ahalmenik ez duten gizarte taldeek dituzten beharrizan eta interesak bete gabe geratzen dira, gizarte ezberdintasun eta diskriminazioak erreproduzituz eta indartuz. Honekin lotuta, udalak udalerrian antolatutako kultura eta kirol ekintza zein eskainitako zerbitzuen prezioari ere erreparatu behar dio. Lan-taldeetan ikusi dugunez, aisialdiari buruz hitz egiterakoan aspektu garrantzitsua da hau [LT-3, LT-4, LT-8, LT-12]. Udalak kudeatzen dituen ekintza desberdinen prezioak zehazterako orduan, garrantzitsua da biztanleen adina edota egoera sozioekonomikoa aintzat hartzea (gazteak, pentsionistak, alargunak, guraso bakarreko familiak eta etorkinak, besteak beste). Izan ere, herritar denek ez dituzte baliabide ekonomiko berdinak eta ezberdintasun egoerak kontuan hartu ezean, bizitza soziala aukera berdintasunez garatzeko oztopoak sortzen dira eta ondorioz, bazterketa soziala eragin.

Bestalde, udalak elkarteei diru laguntzak ematen dizkie herrian antolatzen dituzten ekintzak aurrera eramateko. Diru-laguntzen esleipen prozesuan, irizpideetako batek emakumeen eta gizonen arteko berdintasunari egiten dio erreferentzia, berdintasunaren sustapena bultzatzen duten jarduerak hobetsiz (5. Artikulua, f atala). Irizpide hau jarraituz, elkarteetarako sarreran sexuaren araberako diskriminaziorik ez egotea baloratzen dela jakinarazi digu Kultura eta Kirol arloko zinegotziak [E-18]. Udalak herrian emakume eta gizonen berdintasuna lortze aldera konpromiso trinkoa hartuko badu, hala ere, irizpide honek diru-laguntzetara sarrera izateko oinarrizko baldintza izan beharko du. Horretaz gain, herrian dauden ezberdintasun egoerak gutxitzera zuzendutako ekintzak hobestea da berdintasunaren alde udalak eman dezaken beste pausu bat, emakume eta gizonen parte-hartze parekatua erakartzeko ekintzak edota beraien jardueratan berdintasunaren aldeko metodologia erabiltzen duten taldeak sarituz. Herrian elkarteek antolatzen dituzten aktibitateetan emakume eta gizonen berdintasuna sustatzea garrantzitsua da, nolabait, udalak berdintasunaren aldeko efektu biderkatzailea eragiten duelako. Hau da, neurri hauen bitartez, udalak berdintasunaren aldeko konpromisoan inplikatzen ditu elkarteak eta hauek burututako ekintza zein egitasmo desberdinetan berdintasunaren printzipioa barneratzerakoan, berdintasunaren aldeko ikuspegia zabaltzen dute gizartean.

Diru laguntzen eskaera prozesuari dagokionez, gainera, elkarteekin burututako lan-taldean, diru-laguntzen ordenantzan orain dela hiru urte egindako aldaketen ondorioz, eskaera prozesua asko zorroztu dela aipatu digute [LT-5]. Antza denez, udalak eskatzen duen konkrezio maila handiagoak arazo nabarmenak eragin ditu zenbait elkartetan [LT-5]. Oraindik orain, gainera, maila honetako eskakizunak egiteko ohitura falta nabarmena da herrian, arlo honetako

133

zinegotziaren esanetan [E-18]. Zehaztasunak gastuen kontrola eta helburu edota irizpideen araberako ebaluazioa egitea ahalbidetzen duen arren, kontuan izan behar du udalak herritarren eta administrazioaren arteko harremanak oztopa ditzakeela. Adinaren, ikasketa mailaren edo jatorriaren arabera irizpide hauek jarraitu beharra traba izan daiteke diru-laguntzak eskatzeko orduan eta honek gizarte talde batzuen baliabideetarako eskuragarritasuna mugatzen du, berriz ere, gizarte ezberdintasunak erreproduzitu eta indartuz.

11.3 Kultura

Udalak kultura arloan bultzatzen dituen ekintzak, Kultur Etxean eskaintzen dituen zerbitzuen bidez, zein kultur elkarteei emandako diru-laguntzen bitartez sustatzen ditu. Hau horrela izanik, atal honetan udal baliabideen erabilera eta hauen arabera identifikatutako beharrizanak azaldu ditugu, kultur elkarteei zuzendutako laguntzen inguruko analisia Udal Administrazio atalean egin dugulako, aurrekontuak aztertzerakoan.

11.3.1 KU LT UR ETXEA

Udalak eskaintzen dituen kultur ekintza gehienak Kultur Etxean kontzentratzen dira. Bertan udalak antolatutako aktibitateak toki-hartzen dute eta baita kultur taldeek antolatutakoak ere. Besteak beste, ikuskizunak, hitzaldiak, ikastaroak edota erakusketak antolatzen dituzte bertan udalak zein herriko elkarteek urte guztian zehar. Kultur Etxeak gainera, kultur garapenerako baliabide eta zerbitzuak ere eskaintzen dizkie kultur elkarte zein herritarrei: ekitaldi aretoa (ikuskizunak, zinema eta hitzaldiak antolatzeko), liburutegia, erakusketa gela, KZ gunea, ludoteka, 0-3 urteko umeentzako gela, Gazte Informazio bulegoa, ikasgelak eta batzar gelak. Honengatik guztiagatik, kultur ekintzak sustatzen dituen espazioa ez ezik, giza harremanak errazten eta sendotzen dituen lekua ere badela konprobatu dugu gure ikerketan.

Egindako lan-taldeetan, hala ere, gaur egun Igorren sortu diren beharrizanei erantzuteko txiki geratu dela esan digute [LT-5, LT-10]. Alde batetik, kultur elkarteen ustez, kultur ekintzak antolatzeko edota koordinatzeko espazioak edota baliabideak falta dira maiz [LT-5]. Bestetik, gurasoek zein umeen zaintzara bideratutako zerbitzuen ordezkariek adierazi digutenez, umeen zaintzara bideratuta egun dauden baliabideek (ludoteka eta 0-3 gela) ez diete erantzuten herriko beharrizan eta arazoei; nahikoa ez izateaz gain, daudenak ezegokiak direla azpimarratzen dute [LT-5, LT-10].

Gizarte harremanen garapenera zuzendutako espazioak eta zaintzara bideratutako zerbitzuak, beharrizan garrantzitsuak direla adierazi digute lan-talde desberdinetako parte-

134

hartzaileek [LT-5, LT-10, LT-13]. Hirigintzako atalean azaldutakoaren arabera, Kultur Etxeko zenbait espazio herrian dauden gabezien ordezkapen gisa erabiltzen dira, baina Kultur Etxea ez da beharrizan hauen arabera diseinatutako azpiegitura. Unean-uneko erantzuna ematen zaien arren (0-3 adineko umeentzako gela sortuz, adibidez), azpiegitura honek ez ditu beharrizanok era egokian asetzen. Gainera, gurasoen lan-taldeak azalarazitakoaren arabera, espazioen erabilera honek gatazkak eragin ditu [LT-10]. Honi erantzuna emateko, beharrizanen araberako espazioen definizio berria egitea da irtenbideetako bat, edota beren beregi zaintza eta giza harremanen garapenerako sortutako zerbitzu eta espazio berriak sortzea.

Bestalde, aipatzekoa da baita ere, kultur elkarteekin zein gurasoekin egindako lan-taldeetan, beharrizan eta kezkak planteatu dituztenean, udalaren zein Kultur Etxeko arduradunen hurbiltasuna azpimarratu dutela partaideek [LT-5, LT-10]. Garrantzitsua da herritarren, gizarte eragileen eta administrazioaren arteko hartu-emanerako erraztasunak egotea, batez ere baliabideen eskuragarritasunean oztopoak ekiditeko.

Kultur Etxeko erabiltzaileen artean, gehiengoa emakumezkoa da. Horrela adierazten digu bazkideen sexuaren araberako banaketak: bazkide txartelak egin dituzten pertsonen artean, bi herenak emakumezkoak dira (%65’27a). Kultur Etxeko teknikariaren esanetan ere, “ikuskizunetan parte hartzen duten pertsonen gaineko datu baserik egon ez arren, orokorrean, emakumeen parte hartzea gizonezkoena baino altuagoa da, bertatik bultzatzen den kultur programazioan: ikuskizunetan, zinean, ikastaroetan eta liburutegian, besteak beste. Orokorrean, bizitza sozialean emakumeen parte hartzea handiagoa dela ikusten da” [E-8].

Ikastaroak

2007-2008 ikasturtean Kultur Etxeak antolatu dituen ikastaroetan guztira, bataz beste, 96 pertsonek hartu dute parte. Antolatutako ikastaroak honako hauek dira: antzerkigintza, arte aplikatuak, dantza afrikarrak, pilates eta tai chi. Ondoko grafikoak adierazten digunez, ikastaro hauetan guztietan batez ere emakumeek hartzen dute parte.

135

GRAFIKOA 16: KULTUR ETXEKO IKASTAROETAKO ERABILTZAILEAK SEXUAREN ARABERA (KOPURU ABSOLUTUA). 2007-2008 IKASTURTEA

Iturria:Igorreko udalak emandako datuak erabiliz egileek egindako grafikoa

Gazteen lan-taldean parte hartu duten zenbait mutilen esanetan [LT-3,LT-4], maskulinitatearen gainean dauden estereotipo hertsiek asko baldintzatzen dute gizon gazteek kultur jarduera desberdinetan daukaten parte hartzea. Mutil hauen esanetan, uko egin behar izan diote maiz tipikoki maskulinotzat jotzen ez diren ekintzak burutzeari, dantza ikastaroak adibidez. Kultur elkarteekin burututako lan-taldean Arantzarte Dantza taldeko ordezkariak ere, gertaera hau berretsi du: gaztetxoenen taldean oztopo handiak dituzte mutilen parte hartzea erakartzeko “eta doazenak ere, negar batetan joaten dira eurek futbolera joan nahi dutela esanez” [LT-5]. Maskulinitatearen gainean dauden estereotipoek gizonezkoek zenbait kultur ekintza aukera berdintasunez praktikatzea oztopatzen dute beraz.

Dena dela, ezinbestekoa da parte hartzaileen adina ere aintzat hartzea, herritarrek adinaren eta sexuaren arabera, interes eta beharrizan desberdinak dituztelako. Adinekoen zein gazteen lan-taldeetako partaideek adierazitakoaren arabera, bata zein bestearen beharrizanak ase gabe geratzen direla ondorioztatu dugu [LT-3, LT-4, LT-8]. Adineko emakumeen artean, Familia eta

zaintza atalean azaldu dugunez, duten adinagatik bizi dituzten egoera espezifikoek beharrizan konkretuak sortzen dituzte eta hauei erantzuten dieten zerbitzuen beharra adierazi digute.

88

7

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

emakumeak gizonak

136

Gazteen artean ere, beraien intereseko jarduerak burutu ahal izateko maiz herritik kanpo joan behar izaten dutela komentatu dute (dantza ikastaroak eta kultur irteerak, adibidez) [LT-3, LT-4).

Liburutegia

2008ko datuen arabera, liburutegiko bazkideen bi herenak emakumeak dira (%64’92a). Bertako arduradunari egindako elkarrizketan, liburutegiko espazioaren erabiltzaileak (ikasteko edo kontsultak egiteko liburutegiko gela erabiltzen dutenak), oro har, emakumeak direla jakin dugu. Gurasoen artean ere, amak dira gehienetan umeekin liburutegira bertaratzen direnak [E-19]. Bestalde, bertako materiala irizpide pertsonalak jarraituz aukeratzen dela egiaztatu dugu, berdintasunaren aldeko bidean, interesgarria izango litzateke hala ere materialaren aukeraketa eta kudeaketa genero ikuspegitik egitea: genero rol tradizionalak gainditzen dituztenak eta emakumeen presentzia azalerazten dutenak hobetsiz.

Batzar gelak eta talde gelak

Batzar gelak kultur elkarteek biltzeko erabiltzen dituzten espazioak dira. Orokorrean, balorazio positiboa egiten dute kultur elkarteek gela hauek erabiltzeko duten aukerari buruz hitz egiterakoan, herriko asoziazionismoa sendotu eta sustatzen laguntzen duten baliabideak direlako. Espazio hauen erosotasun falta azpimarratzen dute behin eta berriz, ordea [LT-5]. Bestalde, talde gelak batez ere ikasle gazteek erabiltzen dituztela ondorioztatu dugu [LT-3,LT4]. Datuen arabera, batzar gelen zein talde gelen erabiltzaile nagusiak emakumeak dira. 2009an 212 pertsonek dute gela hauetara sartzeko txartela eta hauetatik 141 emakumean dira. Hau da, txartela dutenen bi herenak emakumeak dira (%66’5a), liburutegiko bazkideen artean aurkitu dugun portzentaje bera.

11.3.2 GAZTE INFOR MAZIOA BULEG O

Gazte Informazio Bulegoa (GIB) Arratiako Gazte Planak 15-30 urte bitarteko herritarrei zuzendutako bulegoa da. Gazteen ongizaterako lagungarri den informazio gune izatea du helburu. Arratiako Gate Planeko datuen arabera, Gazte Informazio Bulegotik zein Arratiako Gazte Planetik bultzatutako programetan parte-hartzen dutenen artean, %56a emakumeak dira eta %44a gizonak. Parte hartzen duten programen izaera kontuan hartuez gero, diferentziak nabarmentzen dira, hala ere: gizonezkoak aisiarekin eta mugikortasunarekin lotutako programetan parte-hartzen dute (jaietako autobus zerbitzua, esate baterako) eta emakumezkoak, informazioarekin eta formazioarekin zerikusia duten zerbitzuetan. Orokorrean ordea, gazteekin burututako lan-taldeetan, udalerriko zein bailarako baliabideei buruzko informazio falta

137

nabarmena daukatela ondorioztatu dugu. Hala nola, ez daukate argi beraien beharrizan eta interesak nola bideratu, nondik hasi baliabide eta zerbitzuak bilatzen, zeintzuk, nola eta zertarako erabili [LT-3 eta LT-4].

11.3.3 KAZETA GUNEA

Kazeta Guneko erabiltzaileen artean, bi herenak emakumeak dira (% 63’49a)22. Erabiltzaileen proportzio handi bat 25-44 adin-tarteko da (gizonezkoen eta emakumezkoen %61’3a), enpleguduna (emakumezkoen % 44’68a eta gizonezkoen %60’82a). Kazeta Guneko datuen arabera, batez ere, merkatu laboralean aktibo dauden pertsonek erabiltzen dituzte teknologia berriak. Halere, nabarmentzekoa da hamar erabiltzailetik bat ordaindutako lanik egiten ez duen etxeko-andrea izatea (%10’7a). Zerbitzu honek eskaintzen dituen ikastaroetako parte hartzaileen artean, hamarretik zazpi emakumezkoak dira (%70’61), gehienak 25-44 urte bitartekoak (partaide guztien artean, % 39’66a adin tarte honetako emakumeak dira). Halaber, ikastaroetako parte hartzaileen artean, laurden bat ordaindutako lanik ez duten etxeko-andreek osotzen dute (guztizko parte-hartzearen %25’42a) eta ia beste laurden bat emakume langileak (guztizko parte-hartzearen %23’72a). Langabezi egoeran dauden emakumeak %14’23a dira.

11.4 Kirola

Igorreko udalak bi eratara bultzatzen ditu herrian kirol ekintzak: polikiroldegian zerbitzu desberdinak eskainiz eta kirol elkarteei diru-laguntzak emanez. Polikiroldegiaren kudeaketa hala ere, ez du udalak zuzenean eramaten, azpikontratatutako enpresa baten esku baitago.

11.4.1 POLIK IR OLDEGIA

Polikiroldegiak 2008ko datuen arabera, 997 bazkide ditu. Horietatik 503 gizonezkoak dira eta 494 emakumeak. Bazkide egiterako orduan bi aukera daude: norbanakoa edo familiarra. Aukera bien artean, familiarra gailentzen da: hamar pertsonetatik seik hautatu dute (%62’7ak). Polikiroldegiko erabiltzaileen artean emakume eta gizonen presentzia parekatua den arren, ikerketan ondorioztatu dugunez, emakumeek eta gizonek kirola egiteko era ezberdinak aukeratzen dituzte eta beraien parte-hartzea ezberdina da kirol talde eta elkarteetan. Kirol taldeetan emakumeen partaidetza baxua bada ere (ikus Parte hartzea atala), norbanako kiroletan eta zerbitzuen erabiltzaile moduan gizonezkoena baino handiagoa da. Polikiroldegiko

22 Kazeta Guneko erabiltzaileei buruzko datuek 2001-2008 urte bitartean egondako erabiltzaileen bataz bestekoa adierazten dute.

138

erabiltzaileen artean bi herenak emakumeak dira (%64a). Emakumeen partaidetza tasa gizonezkoena baino altuagoa da, adin-tarte guztietan, haurretan izan ezik.

TAULA 25: AKTIBITATE FISIKOA HELBURU DUTEN ZERBITZU ETA IKASTAROETAKO ERABILTZAILEAK, SEXUAREN ETA ADINAREN ARABERA (KOPURU ABSOLUTUAK), 2008.

ZERBITZUA -15 15-24 25-34 35-44 45-60 60+

E G E G E G E G E G E G Giharketa 0 0 9 9 16 32 13 19 12 5 0 4

Igeriketa 57 66 1 2 2 0 7 7 9 2 1 5

Pencak-silat 1 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Areto dantzak 0 0 0 0 2 0 0 0 13 0 3 2

Aerobika 0 0 12 2 30 0 16 0 15 0 1 0

Spinning 0 0 19 0 40 10 20 13 5 3 0 1

3. adin gimn. 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 23 0

Yoga 0 0 0 0 1 0 1 0 3 0 2 0

GUZTIRA 58 75 41 13 91 42 57 39 61 10 30 12 Iturria: Igorreko Udalak emandako datuak erabiliz egileek egindako taula.

Aktibitatearen arabera ere, gihartzean eta igeriketan izan ezik, beste zerbitzu guztietako erabiltzaile gehienak emakumeak dira (%60’69a). Interesgarria da 45 urtetik aurrerako emakume eta gizonen artean, aktibitate fisikoa helburu duten zerbitzu eta baliabideen erabileran aldeak nola handitzen diren ikustea. Ezberdintasun honek, adin batetik aurrera nolabait, emakume eta gizonek norbere osasunaren eta ongizatearen inguruko inplikazio eta ardura maila desberdina dutela azalerazi dezake. Lan-talde desberdinetan parte hartu duten adin honetatik aurrerako emakumeen artean, aktibitate fisikoa burutzea oso ohikoa dela egiaztatu dugu [LT-1,LT-8].

Polikiroldegiak biztanleriaren ongizate fisiko eta psikologikoren mesederako diren baliabide eta zerbitzuak eskaintzen dizkie herritarrei, aldi berean, adin talde eta gaitasun desberdinetako pertsonen osasun beharrizanei erantzunez (ume, heldu zein nagusi). Egindako lan-talde desberdinetan, hala ere, instalazioen zahartze egoera salatu dute herritarrek behin eta berriz, bereziki igerilekuaren egoera tamalgarria [LT-1,LT-4,LT-7,LT-8]

139

11.5 Ume eta gazteei bideratutako zerbitzuak

Ludoteka eta 0-3 umeentzako gela dira Igorren umeen zaintzara eta gizarte harremanen garapenera bideratutako espazioak. Ikerketan espazio hauek birdefinitzea beharrezkoa dela ondorioztatu dugu, batez ere umeei zuzendutako baliabideen hobetze aldera. Guraso zein umeei zuzendutako zerbitzuetako ordezkariak bat datoz egun Kultur Etxean umeentzako zerbitzu, espazio eta baliabideak egokiak ez direla adieraztean. Bata zein bestea, ezkutuan geratzen diren espazioak direla adierazi digute, gurasoen zein herritarren begietatik kanpo. Aldi berean, gela hauen argitasuna eta akustika ezegokia da, eta txikiegiak dira. Ludotekaren kasuan umeen parte-hartzea handitu denez, adin-tarteen araberako txandak egin dituzte eta ondorioz, umeak ludotekan egoteko duten aukera murriztu egin da. Bestetik, 0-3 umeen gela ez dago ume txikientzako egokitua eta ez dago ez sarreraren ezta bertako egonaldiaren kontrolik ere. Gauza hauek guztiak direla eta, gurasoek zein umeen zaintzara bideratutako zerbitzuetako ordezkariek, umeen zaintzara bideratutako zerbitzuak egokiagoak izan beharko luketela azpimarratu digute [LT-5, LT-10].

Gazteei zuzendutako ekintza falta ere, lan-taldeetan sarritan aipatu diguten gaia da eta Hirigintza eta espazioaren antolaketa atalean landu dugu batik bat. Gazteek egiten duten eskaera izateaz gain [LT-3,LT-4], gurasoen kezka aspektua ere bada [LT-10, LT12, LT-13]. Gazteen iritziz, garrantzitsua da herrian “zerbait” egotea adin-talde honetako igorreztarren elkarbizitza sendotzeko. Gurasoen ustez, 12 urtetatik aurrera, behin Ludotekara sartzeko adina gaindituta, gazteek ez daukate beraien aisialdiko aktibitateak egiteko aukerarik herrian: ez egoteko espaziorik, ez eta beraien artean batzeko eta gizarte harremanak garatzeko gunerik ere. Gurasoen ustez, gazteei zuzendutako ekintzak antolatu beharko lituzke udalak. Honekin bat dator Arratiako Mankomunitateko adin txikikoen hezitzailea ere “gazteei zuzenduta ezer gutxi eskaini, arreta gutxi bideratzen zaiela” esaterakoan [E-12]. Zaztaparrak asti taldeko ordezkariaren ustez ere, ezinbestekoa da 12 urtetik aurrerako gazteentzat erdi gidatutako zerbitzuak eskaintzea, adin honetan, gazteak beraien autonomia eta identitatea garatzen hasten baitira [LT-5]. Genero ikuspegitik ere, garrantzitsua da udaletik hauei zuzendutako proiektuak bideratzea, zeharka, beraiekin hezkidetza baloreak lantzeko.

Honetaz gain, orokorrean ere, herrian antolatutako ekintzak falta direla adierazi digute gurasoek, batez ere, asteburuei begira. Horrek, Igorren gizarte harremanen garapenerako hutsunea sortzen duela aipatu digute lan-taldeetan [LT-13]. Herriari zuzendutako ekintzak bultzatuz, igorreztarren integrazioa sustatzea erraztuko du udalak: jatorri, adin eta sexuaren

140

araberako ezberdintasunak desagertze aldera, gizarte talde desberdinen arteko elkarbizitza eta elkarkidetza hobetuz.

11.6 Ideia nagusiak

Udalak egiten duen aisialdi eskaintza kultura eta kirol zerbitzuetara dago bideratuta: zerbitzu, azpiegitura eta baliabideak eskaini eta kudeatzeaz gain, diru laguntzak ematen dizkie udalak elkarteei herrian ekintzak aurrera eramateko. Aisialdiaren kudeaketa beraz, dagoen eskaeraren arabera egiten du udalak, eta honek eskaerarik egiteko ahalmenik ez duten gizarte taldeen beharrizanak bete gabe geratzea eragin dezake.

Genero estereotipoek gizon eta emakumeek kultur eta kirol zerbitzuetan duten parte-hartzea baldintzatzen dute. Emakumeak dira kultur eta kirol eskaintza eta baliabideen erabiltzaile nagusiak: Kultur Etxeko bazkideak, ikastaroetako partaideak, liburutegiko erabiltzaileak, Kazeta Guneko erabiltzaile zein ikastaroetako partaideak eta polikiroldegiko erabiltzaileak emakumeak dira batik bat.

Kultur Etxea kultur ekintzak sustatzen dituen espazioa ez ezik, giza harremanak errazten eta sendotzen dituen lekua ere bada eta gaur egun Igorren sortu diren beharrizanei erantzuteko txiki geratu da.

Kultur Etxeak eskaintzen dituen umeen zaintzara bideratutako zerbitzuak (ludoteka eta 0-3 urteko gela) ez dituzte herritarren beharrizanak asetzen eta gainera, ez gabezi handiak dituzte bai azpiegitura aldetik (akustika desegokia, argitasun falta, ezkutuan geratzen diren espazioak izatea …) baita araudia aldetik ere (ordutegiak, sartu-irtenen kontrola …).

Gazteei zuzendutako zerbitzu eta espazioen falta ere nabarmena da. 12 urte arte ludoteka dago baina hortik aurrera, gazteek ez dute udalerrian beraientzat erreferentea den espaziorik ezta zerbitzurik ere.

Polikiroldegiak biztanleriaren ongizate fisiko eta psikologikoaren mesederako diren baliabide eta zerbitzuak eskaintzen dizkie herritarrei, adin talde eta gaitasun desberdinetako pertsonen osasun beharrei erantzunez. Herritarrek ala ere, instalazioen zahartze egoera (batez ere igerilekuarena) salatu dute behin eta berriz.

141


Kultur eta kirol programazioa herritar guztien beharrizan espezifikoak kontuan hartuz egitea. Generoa, egoera sozioekonomikoa edo adinaren araberako beharrizan eta interes konkretuez jabetu ezean, herritar batzuk udalak egiten duen eskaintzatik kanpo gera daitezkeelako.

Elkarteentzako diru-laguntzen ordenantzan berdintasunaren irizpidea definitzea. Elkarteei bideratutako diru-laguntzen esleipenean, emakume eta gizonen arteko berdintasuna sustatzen duen irizpidea berrikusi, egiaz berdintasuna sustatzen duten jarduerak bultzatzeko.

Kirol esparruko planifikazioa burutzea, genero estereotipoak gaindituz eta kirol praktika eta eredu anitzak eta mistoak bultzatuz, kirola praktika osasuntsu eta integratzaile lez sustatzera bideratutako esku-hartze marko integralean.

Kultur etxeko espazio eta zerbitzuen berrantolaketa egitea, batez ere gaur egun Kultur Etxean kokatuta dauden umeen zaintzara bideratutako zerbitzuak birdefinitu eta hobetuz, herritarren beharrizanei erantzuteko kalitatezko azpiegitura eta baliabideak eskaintzeko.

Gizarte harremanak garatzeko zerbitzuak hobetu eta hedatzea, gaur egungo eskaintza handiagotuz.

Gazteei zuzendutako zerbitzua sortzea, nerabe eta gazteei zuzendutako zerbitzuak berdintasun printzipioak bultzatuz, zeharka, balore hezkidetzaileak landu eta genero arteko ezberdintasun eta tentsioak prebenitzeko.

Polikiroldegiko instalazioak berriztatzea, batez ere igerilekua.

142

12 BAZTERKETA SOZIALA ETA GIZARTERATZEA

12.1 Sarrera

Mendebaldeko herrialdeetako gizarte estratifikazioa geroz eta nabarmenagoa da eta ezberdintasun sozialak areagotuz doaz. Ondorioz, bazterketa soziala jasateko arriskua daukatenen proportzioa handituz doa. Bazterketa soziala zer den zehazterako orduan, honen aurkako EAE-ko legean egiten den definizioa erabili dugu, zeinek giza eskubideen erabilpenerako aukera ezindurik izateari egiten baitio erreferentzia, batez ere, lanerako eskubidea ezindurik izateari. Baina baita hezkuntzarako, kulturarako, osasunerako, etxebizitza duin batetarako eta babes sozialerako eskubideak ere. Hiritartasunaren statusa ematen duten giza eskubide hauetariko bat edo gehiago ezindua duen oro, baztertutzat jotzen du legeak23. Hortaz, badaude gizarte talde batzuk bazterketa egoeran egoteko beste batzuk baino arrisku gehiago dutenak: hala nola, kualifikatu gabeak eta analfabetoak; gorputz eta buruko urritasunak dituztenak; drogamenpekotasuna daukatenak; aurrekari kriminalak dituztenak, delitugileak eta presoak; etxe gatazkatsuetan hazi diren haur eta gazteak; hizkuntza, erlijio eta etnia gutxiengoak; errefuxiatuak eta etorkinak eta eskaleak.

Generoan oinarritutako diskriminazioak kategoria hauek guztiak zeharkatzen ditu eta horregatik, bazterketa egoerak areagotu egiten dira emakumeen kasuan. Honen oinarrian, gizartean sexuaren arabera egiten den banaketa dago eta banaketa horretatik sortzen den diskriminazio eta aukera falta. Izan ere, sexuaren araberako lanaren banaketaren ondorioz, emakumeek baliabide desberdinak eskuratzeko oztopo handiagoak dituzte (ekonomikoak, kulturalak zein sinbolikoak). Atal honetan, Igorren bazterketa egoeran egoteko arriskua duten herritarrei buruzko azterketa egin dugu, zehazki etorkinena eta oinarrizko errenta jasotzen dutenena. Hasi aurretik hala ere, aipatu behar dugu, udalerrian bazterketa egoerak badaudela ondorioztatu dugun arren, ez dugula bereizketa larriko egoerarik identifikatu.

23 Bazterketa Sozialaren aurkako Maiatzak 22ko 12/1998 Legea. Arrazoien Azalpena.

143

12.2 Atzerritarrak

Atzerritarra izateak ez du zertan bazterketarekin edota pobrezia egoerekin lotuta egon behar. Kontuan hartu behar dugu atzerritarrek, jatorriaren arabera, hona heltzerakoan egoera diferentziatuak bizi dituztela. Europar Batasunetik kanpoko herrialdeetatik etorritakoek egoera juridiko diferentziatua dute, Atzerritartasunaren 2003/14 Legea dela eta. Lege honek Europar Batasunetik kanpoko herrialdeetatik etorritakoek beraien egoera erregularizatzeko eman beharreko pausuak zehazten ditu: lehenik, hemengo gizartean errotuta daudela probatu behar dute (gutxienez azken hiru urteetan), behin hau lortuta gero, egoitza baimena eska dezakete eta ondoren, lanerako baimena. Baimen honekin kontratu bidezko lanetara sarrera daukate baina bitartean, lan-merkatu irregularrean lan egitea baino ez. Aipatutako pausu hauek eman artean, etorkinak legez kanpoko egoera bizi dute derrigor, eta honen ondorioz, gizarte ahultasuna eta ezegonkortasun ekonomikoa jasaten dute. Bazterketa arrisku handia dute beraz. Hala ere, etorkinen bazterketa egoera are gehiago larritzen da emakumeen kasuan, etorkinak izateagatik jasaten duten eskubide murrizketari emakume izateagatik jasaten duten ezberdintasuna batzen baitzaio. Beraz, berdintasunerako bidean, arreta berezia jarri beharko die udalak herrialde desberdinetatik etorritako emakumeek bizi dituzten egoera konkretuei.

Hau dela eta, azken urteotan Igorren laguntza ekonomikoa zein psikologikoa jasotzera bertaratzen diren pertsonen artean gero eta etorkin gehiago dagoela adierazi digute Caritaseko ordezkariek. Hori dela eta, azken urteotan laguntza eskatu dutenen profila asko aldatu da: lehen Caritasera laguntza eske zihoazenak ama bakarrak edota osasun arazoak zituztenak baziren, orain hurbiltzen direnen artean 30-50 urte bitarteko emakume etorkinak dira nagusi. Egoera administratibo eta legala egonkortu bitartean, etorkinek oso egoera prekario eta larriak bizi dituztela azaldu digute [E-16].

144

12.2.1 ATZERRITARRAK SEXUA, JATO RRIA ETA AD IN AREN ARABERA

2008 urte hasierako erroldako datuen arabera, etorkinen presentzia Igorren sexuaren arabera oso parekatua da: %52a gizonezkoak dira eta %48a emakumezkoak. 2009an Arratiako atzerritar biztanleriari buruzko diagnostikoan ikusi dugunez ordea, hau ez da beti horrela izan. Ondoko grafikoak adierazten digunez, 2000-2003 urte bitartean atzerritar gizonezkoak gehiago diren bitartean, 2005-2008 urte bitartean, emakume eta gizonen migrazio fluxuak parekatuz doaz, gaur egungo egoerara helduz.

GRAFIKOA 17: ATZERRITARRAK SEXUAREN ARABERA (KOPURU ABSOLUTUAK). 2000-2008 URTE BITARTEKO

BILAKAERA

Iturria: Immigrazioari buruzko diagnostikoko datuak erabiliz egileek egindako grafikoa.

Sexuaren arabera atzerritarren presentzia parekatua bada ere, nazionalitateari erreparatzen badiogu, 2008ko datuen arabera alde nabarmenak daude Igorrera etorritakoen artean. Etorkin kopuru handiena errumaniarra da (109 pertsona), gero boliviarra (77 pertsona) eta hirugarren Afrika ipar-ekialdeko herrialdeetatik etorritakoak (16 marokoar eta 14 aljeriar) daude. Beheko grafikoak ematen digu horren berri.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

2000 2003 2005 2008

Biztan

le kop

urua

Emakumeak Gizonak

145

GRAFIKOA 18: ETORKINAK IGORREN JATORRIAREN ARABERA. 2008

Iturria: Igorreko Udal Erroldatik datuetatik abiatuta guk egindako grafikoa.

Jatorriaren arabera migrazio proiektuak desberdinak dira eta desberdintasun hauek emakume eta gizonen migrazio proiektuetan ere islatzen dira. Emakume eta gizon etorkinen artean ezberdintasunak sortzen dira genero araberako egiturazko ezberdintasunak direla eta. Hortaz, beraien migrazio proiektuak diferenteak izateaz gain, desberdinak dira baita ere hona heltzean aurkitzen dituzten bizi baldintzak. Orokorrean emakumeek lan-merkaturako sarreran dauzkaten oztopoak direla eta (ikus Jarduera ekonomikoa atala), emakume etorkinek zailtasun handiagoak dituzte emakumea, etorkina eta langilea izateagatik, eta “diskriminazio hirukoitza” jasaten dute (Parella, 2003).

Gizarte zerbitzuetako koordinatzaileen arabera, Arratiara etorritako etorkinei dagokienez, Errumaniarren artean gizonezkoak izaten dira lehenengokoak beraien herrialdea uzten eta hemen egonkortzen (etxea eta lana bilatuz batik bat). Behin hemen egonkortuta daudela, familia ekartzen dute. Ostera, Latinoamerikatik datozenen artean, emakumezkoak dira aurrea hartzen dutenak eta ondoren, familia ekartzen dutenak [E-5]. Datuek ere, adina eta jatorriaren araberako sailkapenen azpitik, migrazio proiektu desberdinak daudela islatzen dute. Beheko taulan ikusten denez, Latinoamerikatik etorritakoen artean, emakume gazteak gailentzen dira, 19-35 urte

Rumania39%

Bolivia27%

Marruecos6%

Argelia5%

Portugal5%

Latinoamerika (beste guztia)

11%

Europa (beste guztia)4%

Besteak3%

146

bitartekoak; Afrikatik etorritakoen artean, aldiz, gizon gazteak eta Europatik etorritakoen artean, proportzioa nahiko parekatua da.

TAULA 26: IGORREKO BIZTANLERIA ATZERRITARA SEXUAREN, JATORRIAREN ETA ADINAREN ARABERA. 2008

-18 urte 19-35

urte 36-45 urte

46-65 urte

66+ urte GUZTIRA

E G E G E G E G E G Latinoamerika 12 16 23 11 13 17 3 12 1 1 109

Afrika 7 5 6 13 4 2 0 0 0 0 37

Europa 10 8 32 38 13 16 6 11 0 0 134

GUZTIRA 29 29 61 62 30 35 9 23 1 1 280 Iturria: Igorreko Udal Erroldako datuak erabiliz egileek egindako taula.

Nazionalitateen araberako tendentzia hauek, orokorrak dira EAEn ere. Ikuspegi-Immigrazioaren Euskal Behatokiak 2003rako eskaintzen dituen datuen arabera, Latinoamerikatik etorritako migrazio fluxu gehienetan (Bolibia, Paraguay edota Brasiletik, esaterako) emakumezkoen presentzia gizonezkoena baino handiagoa edo parekoa da. Aldiz, Afrikatik etorritako migrazio fluxuetan (Maroko, Algeria edota Senegal, besteak beste) gizonezkoak dira nagusi (Ikuspegi, 2008). Kontuan hartu behar dugu, jatorrizko herrialdeetako egoerek ere migrazio proiektuak baldintzatzen dituztela: sexuen araberako migrazio mugimendu ezberdinduak eragiten dituzten faktore estruktural, kultural eta ekonomiko konkretuak daude beraz (Vicente, 2006). Faktore hauek direla eta sortzen dira genero araberako migrazio proiektu desberdinak, hau da, jatorriaren, sexuaren eta adinaren araberako migrazio eredu desberdinak. Orokorrean hala ere, gaztetasuna da Igorreko biztanle etorkinen bereizgarrietako bat (ikus Grafikoa 9).

Biztanleriari buruzko datu orokorren atalean ikusi dugunez, adin eta sexu banaketak eta umeen presentziak ondokoa adierazten digu: Igorreko atzerritarren immigrazio prozesua neurri handian familiarra dela. Ikuspegi demografikotik, atzerritarren etorrerarekin populazioa gaztetu egin da eta jaiotza tasen igoera txiki bat gertatu da. Ikuspegi ekonomikotik ostera, etorkinen proportzio garrantzitsu bat adin-tarte produktiboan dago (etorkinen %62’3a 25-59 adin-tartekoa da). Eta ikuspegi sozialetik, etorkinen presentziak, beharrizan sozial, familiar eta laboral

147

espezifikoak sortzen ditu, beraien egoera dela eta, esfera publikoan parte-hartzeko zein bizitza familiarra eta ordaindutako lana bateragarri egiteko arazo nabarmenak dituztelako.

12.2.2 ATZERRITARRAK IGORREKO LAN-MERKATUAN

Interesgarriak dira Igorren berriki burututako immigrazioari buruzko diagnosikoan etorkinek lan merkatuan duten parte-hartzeari buruz agertzen diren datuak. Txosten honen arabera, 2007.an Igorre eta Diman 133 atzerritar kontratatu dituzte: hauen artean hamarretik sei gizonezkoak dira (% 59’39a). Behin-behinekotasuna nabarmenagoa da emakume etorkinen artean gizonezkoetan baino.

TAULA 27: KONTRATATUTAKO ATZERRITARRAK ETA HAUEK SINATUTAKO KONTRATU KOPURUA SEXUAREN

ARABERA. 2007

IGORRE ETA DIMA

Kontratatutako pertsonak

Sinatutako kontratu kopurua

Kontratuak/ pertsona/urtea

Gizonak 41 79 1’9

Emakumeak 23 54 2’3

GUZTIRA/bataz-beste 64 133 2’1

Iturria: Taibide (2009) Estudio y diagnostico de la población extranjera en Igorre y Dima.

Bi datu hauek, kontratu kopuru txikiagoari eta ezegonkortasunari dagozkionak, emakumeen lan-merkaturako sarrera ezberdindua eta parte-hartze prekarioa islatzen dituzte. Egoera hau areagotu egiten da emakume etorkinen kasuan. Emakume etorkinen lan-merkaturako sarrera bertakoena baino mugatuagoa da, sektore gutxi batzuetara mugatzen baita, oso sektore feminizatuak eta errekonozimendu sozial eskasekoak gainera24. Ondorengo taulak adierazten digunez, Igorren badaude sektoreak non sexu baten edo bestearen presentzia nabarmenagoa den: eraikuntza eta industrian kontratutako etorkinen gehiengoa gizonezkoa da (%97’40a eta %78’06a, hurrenez hurren) eta, aldiz, ostalaritza eta garbiketa, zerbitzu pertsonalak eta pertsonal

24 Zerbitzu domestikoaren sektoreari gizarteak ematen dion errekonozimendu eskasak, sektore hau erregulatzen duen araubidean du oinarria. Zerbitzu domestikoko langileen Araubide Bereziak, 1985/1424-ko Dekretu Errealaren bidez erregulatuta dagoenak, Araubide Orokorrak baino eskubide gutxiago onartzen ditu. Etxeko langileen lan-baldintza prekarioak hobeto ezagutzeko, ikus Asociación de Trabajadoras del Hogar de Bizkaia elkartearen web orrialdea: www.ath-ele.com.

148

domestikoan kontratatutakoa emakumezkoa (%80a eta %81’80a, hurrenez hurren). Gure gizarte antolaketaren ezaugarri den sexuaren araberako lanaren banaketa, etorkinen kasuan are gehiago indartzen da, beraz. Izan ere, gizonezkoei egindako hamar kontratuetatik lau eraikuntza sektorekoak dira (%45’78a) eta hamarretik hiru industriakoak (%26’5a). Emakume etorkinei egindako kontratuen proportzio handi bat berriz, garbiketa, zerbitzu pertsonalak eta etxeko lanak sektorean dago kontzentratuta (%36a).

TAULA 28: IGORREN ATZERRITARREI EGINDAKO KONTRATUAK SEKTOREAREN ETA SEXUAREN ARABERA. 2007

IGORRE/DIMA Gizonak Emakumeak GUZTIRA

Kopurua % Kopurua % Kopurua %

Eraikuntza 38 97’40 1 2’60 39 100

Industria 22 78’06 6 21’40 28 100

Hostalaritza 1 20 4 80 5 100

Garbiketa, Zerbitzu pertsonalak eta pertsonal

domestikoa 4 18’20 18 81’80 22 100

Komertzioa/zerbitzuak 6 54’50 5 45’50 11 100

Besteak 12 42’90 16 57’10 28 100 Iturria: Taibide (2009) Estudio y diagnostico de la población extranjera en Igorre y Dima.

Emakume etorkinei garbiketa, zerbitzu pertsonalak eta etxeko lanak sektorean egindako kontratuek, udalerrian emakume etorkinek zaintza eta etxeko esparruan betetzen duten funtzioa azaleratzen digute. Izan ere, emakumeek lan merkatuan eta etxean daukaten “presentzia bikoitzaren” ondorioz (Balbo, 1978), tentsioak sortzen dira eta emakume etorkinak izaten dira maiz beharrizan sozial hori betetzen dutenak, soldata baxu baten truke. Dena den, kontratu hauek emakume etorkinek zaintza eta etxeko lanetan daukaten parte-hartze mailaren lagin txiki bat baino ez digute ematen, mota honetako lana gehienetan ezkutuko ekonomian egiten baita, kontraturik gabe eta, beraz, lan baldintza prekarioetan. Emakume eta gizonen arteko berdintasunerako bidean, beharrezkoa da zaintza eta etxeko lanetan isilpeko ekonomian diharduten emakumeen lana azaleratzea (atzerritarrena zein bertakoena), lan baldintza konkretuak zein emakume hauen beharrizan espezifikoak identifikatuz eta merkatu erregularrera

149

bideratzeko beharrezko diren programa eta ekimenak bultzatuz. Gainera, gure gizartean dauden genero diskriminazioak areagotu egiten dira emakume etorkinengan. Beraz, garrantzitsua da udaletik beraien egoera eta beharrizan bereziak kontuan hartzen dituzten gizarteratze programa konkretuak sortzea.

12.3 Gizarte zerbitzuetako laguntzak

Bazterketa jasaten duten pertsonen egoera hobetu asmoz, hiru motatako prestazioak bideratzen dituzte Gizarte Zerbitzuek: Oinarrizko Errenta, Gizarte-ongizateko Fondoak eta Gizarteratzeko Laguntza Bereziak. Atal honetan lehen bi laguntzen titularren inguruko datuak aztertu ditugu, Igorreko biztanleek oso egoera puntualetan baino ez dituztelako Gizarteratzeko Laguntza Bereziak eskatu, eta hortaz, hauek kasu isolatuak direla kontsideratu dugu (azken urtean adibidez, eskaera bat baino ez da egon). Mankomunitatetik kudeatutako laguntza hauei buruzko datuak aztertuz, bazterketa egoeran dauden pertsonen profila ezagutuko dugu.

Oinarrizko Errenta jasotzen dutenek aldizkako sorospenerako laguntza ekonomikoak eskuratzen dituzte. Laguntza hauek elkarbizitza unitatearen diru-sarrera eta ondasunak kontuan hartuz, baliabide ekonomiko mugatuak dituztenei ematen dizkiete, oinarrizko beharrizanetarako sarrera, eta beraz, lan-merkaturako zein bizitza sozialerako sarrerarako oztopoak dituztelako. 2008an Igorren 54 pertsonek jaso dute Oinarrizko Errenta. Hauen artean, hamarretik zazpi emakumezkoak dira (%68’51a). Proportzio esanguratsua da hau, bizi-baldintza ezegonkorretan bizi direnen artean emakumeen presentzia nabarmena azalerazten baitu. Gizarte zerbitzuetako koordinatzaileen esanetan, “egoera ekonomikoa laguntza hauetarako sarrera izateko oinarrizko arrazoia izanik, argi dago emakumeei nabarmenago eragiten dietela” [E-5]. Igorren ere, orokorrean mendebaldeko gizarteen ezaugarri den pobreziaren feminizazioa gertatzen dela adierazten digu honek. Pobreziaren feminizazioa deitutako prozesua sexu-genero sistemak eragindako diskriminazio anitzen ondorioa da. Emakumeek diskriminazio egoera ugari bizi dituzte: adinagatik, sexu-orientazioarengatik, klase sozialagatik, jatorriagatik edota etniarengatik, besteak beste. Baina generoak diskriminazio egoera hauek guztiak zeharkatzen ditu, diskriminazio egoera desberdinak sortuz eta emakumeen kasuan egoera larriagoak eraginez (Rodriguez, 2006). Diskriminazio egoera hauen oinarrian gizartearen eta lanaren sexuaren araberako banaketaren ondorioz sortutako baliabideetarako sarrera ezberdindua dago, generoaren araberako lanaren banaketak emakumeen ahultasun ekonomiko eta soziala eragiten baitu (Martinez, 2001). Egun emakumeek jasaten duten egiturazko ezberdintasunen ondorioz sortzen den prekarietatearen ondorioetako bat da pobreziaren feminizazioa.

Ourtetialarg(errenkargada, atradizdutendu, laezbersoldaduen Honepertso

Emberaiearabeaintza

150

GRAFIKOA 19

Iturria: Arr

inarrizko Errk gorakoak unak, ezkonnta jasotzailea familiarrak ma bakarrak

zionalaren bnak, izan ereanaren eta rdinetan oin

ata “familia so soldata (Pé

ela, nahiz etaonalera bide

makumeek jen egoera orera aztertu dat hartuz, ba

9: IGORREKO O

ratiako Mankom

renta jasotze (%14’81a ngabeak edoe guztien % dituzten ema

k dira. Gizartbarruan emae, senarrak laarduren sexarritutako faoldata” dela rez-Fuentes,a emakumeeratzen, sarrit

asaten duteraindik ere laditugu batezananduta ego

INARRIZKO ERR

munitateko Giza

en duten Igoeskatzaile gota banandu 53’7a) hamakumeen %1te Zerbitzuetaakumeak diran merkatuaxuaren arabeamilia egiturakontsideratu

, 2003), eta ek laguntza tan familiaren

n prekarietaarriagoa da. z ere, familiaoteagatik edo

RENTA JASOTZAI

arte Zerbitzueta

rreko emakuguztien arteuak. 65 urte

marretik lauk 12’96ak bakaako koordinara gizarte zn diharduen erako banaka tradiziona

uz, hau da, eemakumeareekonomikoa

n ongizatera

te ekonomikHori dela etaakoen ardurao alargunak

ILEAK SEXUARE

ko datuak erab

umeen arteaean) bikoteketik beherak senitartekorarrik egin beatzaileek adieerbitzuetara bitartean emetaren ondola indartzen

etxeko guztieen diru sarrek jaso, ez d bideratutako

koari, familiaa, laguntza hak izanik, biizanda, gura

N ETA ADINARE

biliz egileek egin

n, laguntza jiderik gabea

ko emakumeren bat dute har dio aurreerazi diguten

hurbiltzeko mazteak laguorioz [E-5]. H du indartz

en beharrizanerak honen odituzte beti bo diru-sarrera

ardurak erahauen titularraikoterik ez daso bakarrek

N ARABERA. 20

ndako grafikoa.

jasotzen dutak dira, haeen artean, bere kargue ardura honnez, familia e joera hand

untza hau jasHonek, geneen du, gizo

nak asetzekoosagarritzat hberaien autoa izaten baita

ansten badizak familia egduten emakuo familiak os

08

ten 65 u da, aldiz,

ra eta ni, hau egitura diagoa sotzen ero rol onaren o balio hartuz. nomia hau.

zkiogu gituren umeak satzen

151

dituzten emakumeak, alegia. Gizarte zerbitzuetako koordinatzaileek adierazi digutenez, “umeek autonomia gutxien daukaten adinetan dago arazo handiena, adin txikikoen zaintzara bideratutako baliabide edota zerbitzuak ez baitira nahikoak eta ondorioz, lana eskola orduetara egokitu behar dute. Lan-merkaturako sarrera nabarmen mugatzen da emakume hauen kasuan eta ondorioz, lan prekarioetarako aukera baino ez dute. Lanari eskaintzeko ordu gutxi baino ez dituzte izaten eskuragarri, errealitate honetara egokitzen diren lan gutxi daude eta problematika honi erantzuteko nahikoak ez diren egitura eta zerbitzuak” [E-5]. Adierazpen hauek bat datoz bazterketa egoeran dauden emakumeek azaldutako kezka eta ardurekin. Bakarrak diren amen kasuan sarritan umeen zaintza eta soldatapeko lana bateragarri egitea arazo larria dela ondorioztatu dugu. Gaur egun dauden baliabideei erreparatuz, erantzun errazik ez duen galdera planteatu digute beraiekin egindako lan-taldean: “zer egiten dugu umeak gaixorik geratzen direnean?” [LT-12]

Bizitza pertsonala, familiarra eta laborala bat egiteko egiturazko zailtasunak dituzte gaur egun batez ere emakumeek, ez baitago beharrizan sozial guztiak betetzen dituen gizarte zerbitzuen sistema osoturik. Bestalde, merkatu laboralean duten presentzia ezberdindua dela eta, emakumeen errenta maila askoz ere txikiagoa da gizonezkoen errentarekin alderatzen badugu. Eustateko 2003ko datuen arabera, baldintza sozioekonomiko bertsuetan dauden emakumeen eta gizonen arteko bataz besteko errentan gutxienez 22 puntuko aldea dago. Alde hau are gehiago handitzen da lan ez kualifikatuetan dauden emakumeen eta gizonen artean, kasu honetan emakumeek jasotako errenta gizonezkoek jasotakoa baino 27’7 puntu urriagoa baita (Eustat: 2003).

Alarguntasunak ere, emakumeengan pobrezia egoera nabarmenak eragiten ditu. 2008ko Oinarrizko Errenta jasotzaileen datuetan islaturik ikusten ez den arren, 2008ko urte amaieran onartutako Gizarteratzeko eta Diru-sarrerak Bermatzeko legeari esker, pobreziaren mugetan bizi diren alargunen egoera hobeto islatuko da 2009ko Oinarrizko Errenta jasotzaileetan [E-5]. Izan ere, lege honi esker, gutxiengo soldatara heltzen ez diren pentsionistek, beraien pentsioak bateragarri egin ditzakete Oinarrizko Errentarekin25. Emakume adinduek beraien bizitzan zehar, gutxi edo ezer ere ez kotizatzerakoan (etxekoandre izateagatik edo beraien bizitzako tarte garrantzitsu bat besteen zaintzara zuzentzearren), gizonezkoek baino askoz ere pentsio baxuagoak dituzte. Eustateko 2003ko datuen arabera, gizonezko pentsionisten errenta

25 18/2008 LEGEA, abenduaren 23koa, Gizarteratzeko eta Diru Sarrerak Bermatzekoa. BOPV-2008ko abenduak 31. 250 zenbakia.

152

erabilgarriaren eta emakume pentsionisten errentaren artean 27 puntuko aldea dago26. Egoera are gehiago larritzen da inoiz kotizatu gabe alarguntzen diren emakumeen artean, kasu hauetan alarguntasunezko pentsioak dira diru-sarrera bakarra. Alarguntasun pentsioa oso baxua da ordea eta ez da heltzen bizitzeko beharrezkoa den gutxiengora27. Gizarteratzeko eta diru-sarrerak bermatzeko legearekin ordea, alargunek pentsio hauek gutxiengo soldatara heldu arte, oinarrizko errentarekin osatu dezakete. Beraz, 2009ko oinarrizko errenta jasotzaileei buruzko datuetan pobrezia egoeran bizi izan diren alargunen egoera azaleratuko da.

Orain arte, Oinarrizko Errentari buruzko datuak aztertu ditugu, baina laguntzen artean, Gizarte-ongizateko Fondoak ere badaudela aipatu dugu lehenago. Laguntza hauek aldizkako prestazio ekonomikoak dira, gizarte zerbitzuen osagarriak, adina edo ezintasuna dela eta, oinarrizko beharrizanak asetzeko ez lanik egin ez sarrerarik lortu ezin duten pertsonei eskaintzen zaizkienak. Bi pentsio mota daude. Alde batetik, ezintasuna daukatenei zuzendutako laguntzak, hau da, elbarritasuna onartuta eduki eta lan egiteko erabat ezindurik daudenei zuzendutakoa. Bestetik, adinekoei bideratutako pentsioak daude, bizitza osoan zehar kotizatu ez duten pertsonei eta bananduta daudelako edo ezkongabeak direlako bakarrik bizi diren adinekoei zuzenduak. Hau da, inongo familiarren diru-sarrerarik ez duten adinekoak (ondorioz, alargunak diru-laguntza honetatik kanpo geratzen dira). Igorren 2008ko datuen arabera 17 pertsonek jasotzen dute laguntza hau. Horietatik gehienak emakumeak dira (%88’23a) eta adinekoei bideratutako zuzendutako laguntzak jasotzen dituzte. Zahartzaroak emakumeengan bazterketa egoera adierazgarriak eragiten ditu, prekarietate ekonomikoaz gain adinarekin lotutako arazoak sortzen direlako, osasuna ahuldu edota isolamendua, besteak beste. Hau guztia kontuan hartu beharrekoa da emakume eta gizonen berdintasunerako bidean programak definitzerako orduan, batik bat, emakumeek gizonek baino bizi itxaropen handiagoa dutelako eta beraz, gure gizartean adinekoen artean gehiengoa emakumeak direlako.

12.4 Gizarteratzera bideratutako baliabideak

Arratiako Mankomunitateak gizarteratzera bideratutako hainbat programa kudeatzen ditu. Alde batetik, azken urteetan egin den sukaldaritza ikastaroa dago, bazterketa egoeran dauden 26 Eustateko datuetatik abiatuta ondorioztatutako proportzioa da. “Erretiratutako biztanleriaren batez besteko errenta pertsonala, errenta-motaren, lurralde historikoaren eta sexuaren arabera (eurotan)”. 2003 27 65 urtetik gorakoa den kide bakarreko familia unitateko alargun zein jubilatu batek 561’55 euroko oinarria duen pentsioa jaso dezake. Hala ere, bizitza osoan zehar kotizatutakoaren arabera, oinarri hau handitu egin daiteke. Bizitza osoan zehar kotizatu ez duten alargunek oinarri honetarako eskubidea baino ez zuten, osagarritasunaren legea agertu baino lehen. Lege honen bitartez, gutxiengo soldatara heltzen ez direnen pentsionistei jasotzen dituzten diru-sarrerak oinarrizko errentarekin osagarri egiteko eskubidea ematen die.

153

pertsonen integrazio soziala sustatzera bideratua dena. Gizarte zerbitzuetako koordinatzaileen arabera, ikastaro honetako parte-hartzaileak emakumeak izaten dira ia bere osotasunean [E-5]. Bestalde, Auzolan programa ere badago, integrazio laboral eta sozialera bideratutakoa. Arratiako udalek eta Arratiako Mankomunitateak kudeatzen dute programa hau elkarlanean eta bazterketa egoeran daudenen gizarteratzea du helburu. Gizarteratzeko eta lan merkatura sartzeko prozesuan laguntza ematen die lan merkatutik kanpo daudenei, aldi berean, trebakuntzarako eta lanerako bi aukera eskainiz. Hauek dira aukerak eta bakoitzean parte-hartzearen ezaugarriak:

- Espazio publiko naturalen mantentze eta kontserbazioa. Hamar pertsona daude lanean eta beste bederatzi itxaro-zerrendan. Lanean daudenetatik sei gizonezkoak dira (hiru Igorrekoak) eta lau emakumeak (bi Igorrekoak). Itxaro-zerrendan daudenetatik zortzi gizonak dira eta bat emakumea.

-Hirugarren eta laugarren adinekoei laguntza. Zortzi pertsona daude lanean eta guztiak dira emakumeak (bi Igorrekoak). Itxaro-zerrendan hamar pertsona daude (bost emakume Igorrekoak) eta horietatik bat baino ez da gizona.

Auzolan programan parte-hartzen dutenen artean ere, sexuaren araberako lanaren banaketa gertatzen dela ondorioztatu dugu beraz: programan parte-hartzen duten gizonen gehiengoa espazio publikoan burutu beharreko lanetan kontzentratzen da eta aldiz, emakumeak, etxeko lanak eta zaintzarekin zerikusia duten arloan. Gizarte zerbitzuetako koordinatzaileen hitzetan, sexuaren eta lanaren araberako banaketa honen oinarrian, programa honetan parte hartzen dutenen erresistentziak daude: gizonezkoak erresistentziak jartzen dituzte zaintzarekin lotutako lanetan parte-hartzeko eta emakumeek espazio publikoarekin zerikusia daukaten lanetarako. Gizarte zerbitzuetako koordinatzailearen hitzei jarraituz “ez dira gai sentitzen beraien generoari lotzen ez zaizkion jarduerak burutzeko ” [E-5]. Era honetako programak aurrera eramatea positiboa da bazterketari aurre egiteko orduan, hala ere, kontu handiz ibili behar dute programa hauen arduradunek, eskaintzen dituzten jarduera eta ikastaroek genero estereotipoak erreproduzitu eta indartu ez ditzaten. Bai auzolan programak, bai sukaldaritza programak, sexuaren araberako lanaren banaketa indartzen dute, espazio publiko eta pribatuan emakume eta gizonen ohizko rolak erreproduzituz.

Gaur egun gizarteratzera bideratutako baliabideak gainera, emakumeek bizi dituzten bazterketa egoerak gainditzeko nahikoak ez direla ondorioztatu dugu gai honen inguruan egin ditugun elkarrizketa eta lan-taldeetan. Nahiz eta aurten Arratiako Mankomunitateak emakumeei zuzendutako diru partida bat gehitu dion aurrekontuari, txikiegia dela adierazi digute: ez da

154

nahikoa emakumeek bizi dituzten bazterketa egoerak eraldatzeko esku-hartzeak burutzeko. Mankomunitateko hezitzaileen esanetan, baliabide gehiago zuzendu beharko lirateke bazterketa egoera nabariak bizi dituzten emakumeen errealitatea hobetu nahi bada [E-12]. Honen harira, azken bi urteetan Arratiako Mankomunitateak bazterketa egoeran dauden eta umeak beraien kargura dituzten emakumeei zuzendutako ahalduntze tailerra nabarmendu nahi dugu, neurri positiboa baita. Programaren helburua emakumeen gaitasun pertsonal eta sozialak garatu eta auto-estima indartzea da, besteak beste. Aurten hamar bat emakumek hartu dute parte eta parte-hartzaileek ekimen honi buruz egiten duten balorazioa oso positiboa da [LT-12]. Halere, gai hauetara bideratutako aurrekontu urriak, eraldaketa nabarmena bultzatuko lukeen esku-hartze integral eta iraunkorra egitea mugatzen du; laburregiak diren tailerrak egiteko aukera baino ez du ematen eta ondorioz, ezinezkoa da ahalduntze prozesuaren helburuak bere osotasunean betetzea [E-12]. Mota honetako esku-hartzeak indartzea positiboa da, bazterketa egoeran dauden emakumeen gaitasunak indartu eta gizartean beraien posizioa indartzea ahalbidetzen baitute.

Ahalduntze tailerrean parte hartzen duten emakumeekin egindako lan-taldeak [LT-12], bazterketa egoeran dauden emakumeek bizi dituzten baldintzak gainditzeko ezinbesteko diren beharrizanak identifikatu ditu, honako hauek aipatuz:

-Bertako erakundeetatik eskaintzen diren formazio, ikastaroak eta bestelakoak, beraien formazio maila eta egoeretara egokitzea. Izan ere, gaur egun Behargintzak eskaintzen dituen formazio ikastaroak gutxienez Lanbide Heziketako titulua duten pertsonentzat izaten dira eta emakume hauek gehienetan eskola graduatua baino ez dute izaten eta ondorioz, ezin izaten dute ikastaro hauetan parte hartu. Aldi berean, eskaintzen dituzten formazio ikastaroek ordutegiaren araberako malgutasuna izan behar dutela ere gogoratu digute, emakume hauek sarritan zaintza ardurak direla eta, ez baitute beraien denbora disponibilitatean malgutasun handirik izaten. Gainera, formazio eskainitako ikastaro asko Igorretik kanpo izaten dira eta beraientzako arazo handia da hau, askok ez baitute desplazamendurako bitarteko propiorik eta Igorreko garraio publiko zerbitzu mugatua da (ikus Hirigintza eta espazioaren antolaketa atala). Garrantzitsua da emakume hauen egoera eta beharrizan konkretuetara moldatzen diren ikastaroak eskaintzea, beraien egoera eta baliabideak hobetzera bideratutako formaziorik izan ezean, egoera nekez hobetuko dutela adierazi baitigute.

-Umeen zaintzarako zerbitzu sistema osoagoa. Bazterketa egoeran dauden emakume hauetako asko ama bakarrak dira. Umeen zaintzara bideratutako baliabide faltak eragindako

155

arazoak nabarmenak direla komentatu digute eta hortaz, zaintza eta ordaindutako lana bateragarri egiteko zailtasun handiak izaten dituztela. “Umeak gaixorik jartzerakoan eta lan egitera joan behar izaten dudanean familia izan ezean, ez daukat norekin utzi umea. Inoiz norbaiti ordaindu behar izan diot umearekin geratu eta lanera joan ahal izateko” [LT-12]. Beste batzuk, umeak txikiak izaterakoan zenbait lanei uko egin behar izan dietela adierazi digute [LT-12]. Sarritan arazo larria da hau, dauden errekurtsoak ez direlako nahikoak eta are gutxiago oraindik, prekarietatean dauden emakumeen kasuan.

-Baliabide eta gai desberdinen inguruan informazioa eta orientaziorako zerbitzua. Lan-talde honetako partaideek udalean zein udalaz gaindiko esparruan dauden baliabideen gaineko ezagutza eza nabarmena dutela adierazi digute: besteak beste, lana bilatzerako edota diru-laguntzak eskatzerako orduan nondik hasi eta nora jo ez dakitela. Informazioa eskuratzeko eta dauden baliabide eta errekurtsoen gainean orientatzeko erreferentea den zerbitzuaren beharrizana atzematen dutela adierazi digute. Beharrizan hau gazteen lan-taldeak ere azaleratu digu [LT-3, LT-4]. Gazteekin egindako lan-taldeetako baten, herritarrenganako arreta zerbitzua izatea oso interesgarria iruditzen zaiela adierazi digute eta honen harira, Arrasaten dagoen herritarrenganako arreta zerbitzua aipatu digute [LT-4]. Hau guztia aintzat hartuz, azpimarratu behar dugu gainera, gaur egun gure gizartean informaziorako sarrera oso garrantzitsua den auzia dela, informazio ezak bazterketa egoerak eragin baititzake.

156

12.5 Ideia nagusiak

Igorren bazterketa egoeran egoteko arriskua dutenen artean atzerritarrak eta oinarrizko errenta jasotzen dutenak identifikatu ditugu. Udalerrian bazterketa egoerak identifikatu ditugun arren, ez dugu bereziki larria den egoerarik aurkitu.

Generoan oinarritutako diskriminazioa beste diskriminazio era guztiak zeharkatzen ditu eta emakumeen egoera bereziki kezkagarria izaten da sarritan, egoera sozioekonomikoa, jatorria, familia egitura edo adina direla eta sortutako diskriminazioek genero ezberdintasunekin bat egiten baitute. Gizarte Zerbitzuetako prestazio ekonomikoa jasotzen duten gehienak emakumeak dira. Oinarrizko Errentan jasotzen dutenen artean hamarretik zazpi eta Gizarte Ongizateko Fondoak jasotzen dituztenen artea, hamarretik bederatzi. Adituek pobreziaren

feminizazioa deritzotena islatzen du honek. Atzerritarra izateak ez du zertan bazterketa edo pobrezia egoerarekin lotuta egon

behar baina Atzerritartasunaren 2003/14 Legea dela eta Europar Batasunetik kanpoko herrialdeetatik etorritakoak egoera juridiko diferentziatua dute eta bizi baldintzak erregularizatu artean ezegonkortasun ekonomiko eta soziala jasaten dute eta, ondorioz, bazterketa arriskua.

Bazterketa arriskua areagotu egiten da emakume etorkinen kasuan merkatu laboralean parte-hartzeko dituzten aukera urriak direla eta. Emakume etorkin gutxiago kontratatu dute Igorren gizonak baino, eta kontratua egiterakoan sektore konkretu baten izan da batik bat: garbiketa, zerbitzu pertsonalak eta etxeko lanak sektorean, lan baldintza eskasak eta errekonozimendu sozial gutxiko sektorea berau.

Adina da bazterketa egoeran eragiten duten beste faktore bat. Zahartzaroak sarritan pobrezia egoerak eragiten ditu, batez ere, emakumeen kasuan. Bizitza osoan zehar etxeko andre izateagatik edo familia negozioan aritzeagatik kotizaziorik lortu ez duten emakume asko bikoterik gabe geratzerakoan babes ekonomikorik gabe geratzen da, ezegonkortasun egoeran eta bazterketa arriskuan.

Zaintza ardurek ere (batez ere, autonomiarik gabeko umeen zaintzak), emakumeen ezegonkortasun ekonomikoan eragiten dute, merkatu laboralerako sarrera eta parte-hartzea baldintzatzen baititu, beharrizan espezifikoak sortuz. Egoera hau areagotu egiten da seme-alabak izanda, bikotekiderik ez duten emakumeetan.

Bazterketa egoeran dauden pertsonak gizarteratzeko bideratutako baliabideek huts egiten dute sarritan: Mankomunitateak bideratutako programek genero estereotipoak erreproduzitu eta indartzen dituzte eta Behargintzak eskainitako formazio programa eta

157

ikastaroek ez die bazterketa egoeran dauden emakumeen ezaugarri bereziei erreparatzen: ikasketa maila, ordutegi malgutasun eza eta desplazatzeko arazoak, besteak beste.


Emakumeek isilpeko ekonomian burutzen dituzten jarduerak lan-merkatuan integratzera bideratutako programak sortzea, batez ere zaintza eta etxeko lanetan isilpeko ekonomian lan egiten duten emakumeen (atzerritarrak zein bertakoak) lana azaleraziz, lan baldintzak ezagutzeko eta emakume hauen beharrizan espezifikoak identifikatu eta asetzeko.

Bazterketa egoeran dauden emakumeei zuzendutako baliabide eta programak sortzea, existitzen diren esku-hartzeak modu integralean garatuz eta, aldi berean, bazterketa egoeran dauden emakumeen beharrizan espezifikoak asetze aldera bideratuz (adina, jatorria edo familia egitura kontuan hartuz, besteak beste), beti ere genero begiradatik abiatuz proposatutako programek genero estereotipoak erreproduzitu eta indartu ez ditzaten

Emakume etorkinen egoera eta beharrizan konkretuak kontuan hartzen dituen gizarteratze programa espezifikoak sortzea, beraien egoera hobetu eta udalerrian erraztasun gehiagoz bizi daitezen.

Umeen zaintzarako zerbitzu sistema osoagoa sortzea, bazterketa egoeran dauden emakume asko ama bakarrak direla jabetuz eta seme-alaben zaintza beraien gain hartzen dutela bere osotasunean, bikotekide eta senitartekoen laguntzarik gabe.

Formazio ikastaroak eta bestelakoak, bazterketa egoeran dauden emakumeen formazio mailara eta egoeretara egokitzea. Hau da, beraien ikasketa mailari erreparatuz, merkatu laboralean daukaten parte-hartzea hobetzera bideratutako ikasketak sortzea, batez ere, emakume hauen denbora disponibilitatea eta desplazatzeko dauzkaten arazoak aintzat hartuz.

Baliabide eta zerbitzu desberdinen inguruan informazioa eskaintzeko eta orientaziorako zerbitzu berezia sortzea, bazterketa egoeran dauden herritarren informazioa sarrera bermatuz, egoera hobetzeko lagungarri izan daitekeen informazio oro eskuragarri izan dezaten.

158

13 TAULEN AURKIBIDEA

Taula 1: Egindako elkarrizketak ........................................................................................... 10

Taula 2: Egindako lan-taldeak ............................................................................................. 12

Taula 3: Populazioaren bilakaera XX. Mendean zehar, Igorre, Bizkaia eta EAEn (kopuru absolutuak) ............................................................................................................... 14

Taula 4: Igorreko adin egiturarekin bat datozen auzoen biztanle kopurua eta herri osoarekiko ehunekoa. 2009 ......................................................................................................... 20

Taula 5: Igorreko auzo gazteenen biztanle kopurua eta herri osoarekiko ehunekoa, 2009 ........ 22

Taula 6: Igorreko auzo zaharrenen biztanle kopurua eta herri osoarekiko ehunekoa, 2009 ....... 23

Taula 7: Dentsitatea Igorre, Arratia-Nerbioi, Bizkaia eta EAE-n. 2001...................................... 29

Taula 8: Igorreko sektore desberdinek eragindako balore erantsi gordina (%). 2005 ................ 61

Taula 9: Okupatutako biztanleria sexuaren eta sektorearen arabera (%). 2001 ........................ 62

Taula 10: 16 urtetik gorako biztanleriaren jarduera tasa sexuaren arabera (%). 2001 ............... 63

Taula 11: 16 eta 64 urte bitarteko biztanleriaren okupazio tasa sexuaren arabera eta genero araberako aldeak (%). 2001 ........................................................................................ 63

Taula 12: Igorren erregistratutako lan-kontratuak eta kontratatutako pertsonak, sexuaren arabera. 2008 ......................................................................................................................... 66

Taula 13: Igorren kontratatutako pertsona kopurua ikasketa mailaren eta sexuaren arabera (kopuru absolutuak). 2008 .......................................................................................... 67

Taula 14: Igorren erregistratutako kontratuak, kontratu motaren eta sexuaren arabera (kopuru absolutuak). 2008 ...................................................................................................... 69

Taula 15: Igorreko eskatzaile aktibo langabetuak sexuaren eta adinaren arabera. 2008-2009 ... 71

Taula 16: Parte-hartzea sexuaren eta adinaren arabera, igorreko enpresetan ......................... 72

(kopuru absolutuak). 2008 .................................................................................................. 72

Taula 17: Helduen Heziketa Ofizialean matrikulatuak (kopuru absolutuak) 2008/09 kurtsoa. ..... 80

Taula 18: Igorren 2006ean jaiotakoak amaren egoera zibilaren arabera .................................. 95

Taula 19: Ludotekako eguneroko bataz besteko erabiltzaileak sexuaren eta adinaren arabera, urtarrila/ekaina. 2008 ................................................................................................. 98

Taula 20: Zerbitzu eskaerak egin dituzten dependentziadun pertsonen profilak eta eskaera kopurua, 2007 ......................................................................................................... 100

Taula 21: Dependentzia egoeran dauden pertsonentzako definitutako zerbitzu katalogoa eta zerbitzu horien eskaera, 2007ko eskaera espedienteen arabera .................................. 101

Taula 22: Parte hartzea kultur elkarteetan. 2008 .................................................................. 119

Taula 23: Parte hartzea gizarte edo gai sozialekin lotutako elkarteetan sexuaren arabera. 2008 .............................................................................................................................. 121

159

Taula 24: Parte hartzea kirol elkarteetan sexuaren arabera. 2008 ........................................ 122

Taula 25: Aktibitate fisikoa helburu duten zerbitzu eta ikastaroetako erabiltzaileak, sexuaren eta adinaren arabera (kopuru absolutuak), 2008. ............................................................. 138

Taula 26: Igorreko biztanleria atzerritara sexuaren, jatorriaren eta adinaren arabera. 2008 ..... 146

Taula 27: Kontratatutako atzerritarrak eta hauek sinatutako kontratu kopurua sexuaren arabera. 2007 ....................................................................................................................... 147

Taula 28: Igorren atzerritarrei egindako kontratuak sektorearen eta sexuaren arabera. 2007 .. 148

160

14 GRAFIKOEN AURKIBIDEA

Grafikoa 1: Igorreko hazkunde begetatiboaren bilakaera (1975-2006). Kopuru absolutuak ....... 15

Grafikoa 2. Igorreko populazioaren bilakaera (1981-2006) ..................................................... 16

Grafikoa 3: Populazioaren banaketa adintaldeen arabera ...................................................... 17

(Igorre,Arratia-Nerbioi, Bizkaia, EAE). 2006 ......................................................................... 17

Grafikoa 4: Igorreko biztanleria adina eta sexuaren arabera, 2008 ......................................... 18

Grafikoa 5: Igorreko 65 urtetik gorako gizonak eta emakumeak adinaren arabera, 2008 .......... 19

Grafikoa 6: Igorreko adin egiturarekin bat datozen auzoen adin egitura, 2009 ......................... 21

Grafikoa 7: Igorreko auzo gazteenen adin egitura, 2009 ........................................................ 22

Grafikoa 8: Igorreko auzo zahartuenen adin egitura, 2009 ..................................................... 24

Grafikoa 9: Igorreko populazioa adin egitura jatorriaren arabera, 2009 ................................... 25

Grafikoa 10: Bailara osatzen duten udalerriak biztanle kopuruaren arabera, 2006 urtea ........... 29

Grafikoa 11: Igorren burutzen diren bidaien bataz bestekoa eguneko moduaren eta sexuaren arabera banatua, 2004 ............................................................................................... 34

Grafikoa 12: Igorreko automobilen titularrak sexuaren arabera. 2008. .................................... 35

Grafikoa 13: Igorren erregistratutako lan kontratuak sexuaren eta sektorearen arabera (kopuru absolutuak). .............................................................................................................. 68

Grafikoa 14: Igorren erregistratutako kontratuak modalitatearen eta sexuaren arabera. 2008 ... 70

Grafikoa 15: Unitate domestikoak Igorren egituraren arabera. 2001 ....................................... 93

Grafikoa 16: Kultur etxeko ikastaroetako erabiltzaileak sexuaren arabera (kopuru absolutua). 2007-2008 ikasturtea ............................................................................................... 135

Grafikoa 17: Atzerritarrak sexuaren arabera (kopuru absolutuak). 2000-2008 urte bitarteko bilakaera ................................................................................................................. 144

Grafikoa 18: Etorkinak Igorren jatorriaren arabera. 2008 ..................................................... 145

Grafikoa 19: Igorreko oinarrizko errenta jasotzaileak sexuaren eta adinaren arabera. 2008 .... 150

161

15 BIBLIOGRAFIA

• Albertos, Neus eta Solimane, Magali (2005) Aurrekontu publikoak genero

ikuspegiaren arabera. http://www.emakunde.es/images/upload/Naro2006_e.pdf

• Arpal, Jesus eta Legarreta, Matxalen (2006) “Mugikortasunaren eta joan-etorrien denbora” Denbora-aurrekontuen Inkesta. 2003.Monografikoak. Gasteiz: Eustat (Pp157-183).

• Balbo, Laura (1978), “La doble presencia”. Cristina Borderías, Cristina Carrasco y Carme Alemany, (konp.) Las mujeres y los trabajos: rupturas conceptuales, Bartzelona: Icaria. [1993].

• Beltran, Reyes (2000) Las mujeres y el tiempo parcial en España. Cuadernos de Relaciones Laborales. Nº 17.

• Del Valle, Teresa (1988) Korrika, rituales de la lengua en el espacio. Barcelona: Anthropos.

• Del Valle, Teresa (1997) Andamios para una nueva ciudad. Madrid: Catedra Feminismos

• Diez, Mari Carmen (2006) Juventud y deporte. Una propuesta de cambio en la

organización tradicional de la actividad deportiva. Revista de dialectologia y tradiciones populares, vol. 61, nº 2.

• Duran, Mari Angeles (2005) La ciudad compartida.

http://www.urbanismeigenere.net/downloads/m_a_duran.pdf

• Espiau, Mireia, Saillard, Dominique y Agangiz, Rafael (2005) Genero en la

participación. Un camino por recorrer. Bilbo: Cuadernos Bakeaz Nº 67.

• Eusko Jaurlaritza: Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Saila (2007) Euskal Autonomia Erkidegoko Mugikortasunaren Azterlana 2007. http://www.garraioak.ejgv.euskadi.net/r41-430/eu/contenidos/información/estudio_movilidad_2007/eu_def/estudio_movilidad_2007.html

162

• Eustat (2003) Bataz besteko errenta pertsonala, sexuaren, jarduerarekiko erlazioaren

eta errenta-motaren arabera (eurotan)

http://www.eustat.es/elementos/ele0002100/ti_Batez_besteko_errenta_pertsonala_sexuaren_jarduerarekiko_erlazioaren_eta_errentamotaren_arabera_eurotan_2003/tbl0002170_e.html

• Eustat (2004) Cuentas satélite de la producción doméstica. Vitoria-Gasteiz: Eustat. Interneten: http://www.eustat.es/document/datos/cta_satelite03_c.pdf

• Gabinete de Prospección Sociologica (2002) La familia en la CAPV-2002. Soziologiazko Euskal Koadernoak 11. Gasteiz, Eusko Jaurlaritza-Lehendakaritza.

• Ikuspegi (2008) Migrazio fluxuak, nazionalitatearen eta sexuaren arabera. http://www.ikuspegi.org/documentos/tablas/castellano/2008/autonomicas/CAPV_nacionalidad_y_sexo2008.pdf

• Imaz, Elixabete (2005) “Condicionantes sociológicos de la fecundidad: Pareja, paternidad y maternidad en el contexto de la sociedad vasca contemporánea”. Arregi Begoña (ed.) Reproduciendo la vida, manteniendo la familia. Una reflexión sobre la

fecundidad y la familia desde Euskadi. Leioa: Universidad del País Vasco.

• Imaz, Elixabete (2006) “Haurra eduki ala ez: Ugalketaren inguruko planteamenduak, desioak eta kontraesanak”. Alonso-Arbiol, Itziar (ed.) Amatasuna eta aitatasuna:

Proposamen berriak. Bilbo: Udako Euskal Unibertsitatea.

• Marin, Mª del Rosario (2002) Tasa de actividad femenina y fecundidad. ¿Ser madre o

ser activa? Boletín económico de ICE. Nº 2723.

• Martín-Palomo, María-Teresa (2008) Los cuidados y las mujeres en las familias. Política y Sociedad. Vol 45 Núm. 2.

• Menpekotasun dutenak Laguntzeko Euskal Sistema Publiko baten aldeko Plataforma (2008) Ez da berdintasunik izango zerbitzu publikorik gabe eta zaintza lanak banatu

gabe. Politika feminista baterako zenbait idea. Euskal Herriko IV. Jardunaldi Feministetan aurkeztutako ponentzia. 2008ko apirilak 12. Portugalete. Murillo, Soledad (1996) El mito de la vida privada. De la entrega al tiempo propio. Madrid: Siglo XXI.

163

• Larrañaga, Mertxe (2007) Radiografía socioeconómica de la CAE desde una

perspectiva de género. Zerbitzuan Nº 42

• Legarreta; Matxalen (2008) El tiempo donado en el ámbito doméstico. Reflexiones para el análisis del trabajo doméstico y los cuidados. Cuadernos de Relaciones

Laborales, vol. 26, nº 2.

• Parella, Sonia (2003) Mujer, inmigrante y trabajadora: la triple discriminación. Barcelona: Anthropos.

• Perez-Fuentes, Pilar (2003) “Ganadores de pan y amas de casa: Los límites del modelo Male Breadwinner Family. Vizcaya, 1900-1965”. Sarasúa, Carmen y Gález, Lina (ed.) ¿Privilegio o eficiencia? Mujeres y hombres en los mercados de

trabajo. San Vicente de Raspeig: Universidad de Alicante.

• Rodriguez, Arantxa (1998): “Del reparto del empleo al reparto del trabajo. La reorganización del tiempo del trabajo desde la perspectiva del género”en Arantxa Rodriguez (eds) Reorganización del trabajo y empleo de las mujeres. Germania. Barcelona.

• Rodriguez, Pilar (2006) Feminismos Periféricos: Granada: Ediciones Alhulia.

• Tokiko Agenda-Arratia 21 (2004) Planes de movilidad sostenible en los municipios integrados en Udaltalde 21 Arratia.

• Torns, Teresa (1999) “Las asalariadas: un mercado de género”en Fausto Miguélez y Carlos Prieto, Relaciones de empleo en España. Madrid: Siglo XXI.

• Vicente, Trinidad (2006): “Emakumeen migrazio-fluxuen garrantzia”Migrazioak,

Mugikortasun berriak mugitzen ari den munduan. Ikuspegi: Immigrazioaren Euskal Behatokia.

ZUZENDUTA Igorreko I Berdintasun Planerako diagnostikoa · Udalerria banaketa honen barruan...

Documents

Transcript of ZUZENDUTA Igorreko I Berdintasun Planerako diagnostikoa · Udalerria banaketa honen barruan...