1. 1Hizkuntz EkologiarendiskurtsoaTeoria, Etika eta Politika TeoriaEtika Politika Hizkuntzen artekoAniztasunaOreka: iraunkortasuna harremanak ulertzeko BerdintasunaInterdependentzia ezagutza zientifikoaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 2Hizkuntzak munduanKultura eta Hizkuntza aniztasuna 10.000 hiztunMunduko biztanleen %96akbaino gutxiagohizkuntzen %4a hitz egiten dituzten hizkuntzak: 3406 du.Munduko biztanleen %4akHizkuntzen banaketahizkuntzen %96a hitz egiten du. hiztun kopuruaren17101436arabera1143660 553 234 11011001 10001 100001>10000000 100 1.00010.000 100.000 1.000.000Iturria: Sharing a world of difference, UNESCO- Terralingua - WWF, 2003Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 1

2. 3 Hizkuntzak munduanUrtero 10 hizkuntza galtzen dira batez beste. Desagertze prozesuaazkartzen ari da.Zenbait hizkuntzalariren arabera, hizkuntza batek 100.000 hiztuninguru behar ditu bizirik irauteko 6000-7000 hizkuntzetatik 1/2ak baino gehiagok 10.000 hiztun baino gutxiago ditu 1/4ak 1.000 hiztun baino gutxiago.Hizkuntzak dibertsifikatu zirenetik 30.000 jaio eta desagertu dira.Hilkortasun tasa altua izan da eta biziraupena laburra.Hizkuntza gutxi bizi izan dira 2.000 urtetik gora (euskara,arabiera, txinera, grekoa, hebreera, latina, sanskritoa, tamilera,...). Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi4 Hizkuntzak munduan Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi2 3. 5 Hizkuntzak munduanAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 6 Hizkuntzak munduan: VulnerableAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 3 4. 7 Hizkuntzak munduan: Definitely endangeredAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 8 Hizkuntzak munduanSeverely endangeredAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 4 5. 9 Hizkuntzak munduan Critically endangeredAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 10 Hizkuntzak munduan ExtinctAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 5 6. 11 Hizkuntzak munduan Kultura eta Hizkuntza aniztasuna -10 hizkuntza hauen artean ez dira hizkuntzen %1era iristen, baina munduko biztanleria osoaren erdiaEtnologue-n arabera 2000. urtean hartzen dute.6809 hizkuntza bizi ziren, 228 - Europan 275 hizkuntza daudeherrialdetan banatuta. katalogatuta. Munduko hizkuntzen %3.Hiztunak MundukoAma hizkuntza(milioika) biztanleriaren % - Asian %32, Afrikan %30, etaTxinera760 16 Pazifikoan %19, Ameriketan %15.Inglelesa4278Gaztelania 2665Hindia 1824-Munduko hizkuntzen %84a endemikoaArabiera 1814da, lurralde batean bakarrik hitz egitenPortugesa1653da.Bengalera1623Errusiera1583Japoniera1242Alemana1212Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 12 Hizkuntza guztiak beharrezkoak? TXEPETXHizkuntzalaritza anglosajoiaAimara Basatiak AAmazigh Etnikoak PrimitiboakSanskritoa BLatinaKlasikoakZibilizatzaileakDaniera AB ItalieraModernoakZibilizatuakHebreera BA orain gutxi EtruskeraIbereraAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 6 7. 13Hizkuntzak munduan Hizkuntzen grabitazio-sistemako mailak4.000 / 5.000 hizkuntza periferiko100 / 200 hizkuntzazentral10 bat hizkuntzasuperzentral Hizkuntza hiperzentralaInglesa Frantsesa, gaztelania,swahilia... Banbara, wolofa, txekiera, armeniera...Euskara, okzitaniera,bretoiera...Iturria: Calvet, L.J. Pour une cologie des langues du monde, 1999.Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo IurrategiNola berreskuratzen da?14 1.go axioma: BEHARRA1.go axioma: BEHARRAHiztunok linguistikoki osatzeko dugun beharra = Hizkuntzek geure bidez osatzeko duten beharraAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 7 8. Nola berreskuratzen da?15 2.axioma: ERANTZUKIZUNA2.axioma: ERANTZUKIZUNA Estatu baten barruan minorizatua dagoen hizkuntza komunitate batenbiziberritzeko itxaropena ezin da estatuaren ekimenean egon (eztagobernu aldaketa baldin badago ere). Bidea, lehenik eta behin,komunitatearen konpaktazioa da. Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi16 Hizkuntzak munduanTxepetx 3.axioma: BERDINTASUNA3.axioma: BERDINTASUNA Bizinahia duen hizkuntz komunitate batmehatxatua badago, bertako hiztunen zeregina ezezik, estatu bateko hiritarren eta munduko gizateriarenintereseko ere bada komunitate hau normaltzea, bide hau azken bateangiza garapenaren norabide berean baitoa. Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi8 9. 17 Hizkuntza guztiak beharrezkoak?Ez da munduan hizkuntzamodernorik, klasikorik edo etnikorik Munduan giza hizkuntzak daude baina gutxiengobatek lortu du garapen osoa Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi Hizkuntza Ekologia 18 Ekologia: "oikos" (etxea) + "logos" (ezagutza)Hizkuntza ekologia:Hizkuntza baten eta bere ingurumenarenarteko harremanak aztertzen ditu(Haugen, 1972)Modelo deskribatzaileaOro har, hizkuntzen eta hizkuntza-komunitateen arteko erlazioakekologiaren ikusmoldearekin uler daitezke. Hizkuntzek eta hizkuntza-komunitateek elkarrekin dituzten harremanak sistema dinamikotzathartzen ditu hizkuntzen ekologiak, eta haien arteko orekaren etahizkuntza-aniztasunaren ikuspegitik aztertzen ditu.Hizkuntza bakoitzak bere zoko ekologikoa okupatzen duhizkuntza-ekosisteman, bere funtzioek eta ingurumenarekikoerlazioek determinatzen dutena (Calvet, 1999 Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi9 10. 19Hizkuntz EkologiarendiskurtsoaTeoria, Etika eta Politika Teoria EtikaPolitikaHizkuntzen arteko Aniztasuna Oreka: iraunkortasunaharremanak ulertzekoBerdintasunaInterdependentziaezagutza zientifikoaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi Hizkuntza Ekologia20Bioaniztasuna arriskuan Giza ekintza bioaniztasuna murrizten ari da eta ekosistemak zurrunago bihurtzen. Aldaketa hain larria izanik, ekosistemak egokitzeko duten gaitasuna galtzen ari dira eta etengabe hondatzen. Edward O. Wilson biologoak honela laburbiltzen du krisia: Gaur egungo joerak jarraitzen badu, atzerabiderik gabeko espezieen pobretzean eroriko gara. Erritmo honetan, mende bukaerarako Lurreko animalia eta landare espezieen erdia galduko dugu. Espezie bakoitza eboluzioaren maisulana da, eta gizakiak ezingo luke parekorik sortu, nahiz eta ingeniaritza genetikoaren bidez izaki berriak sortzeko gai izan. Espezieen galera handi honek eragin zuzena izango luke lurreko ingurumenaren egonkortasunean. Eta horrez gain, gizakiarentzat etorkizunean informazio genetiko mailan oso baliagarriak izan daitezkeen biblioteka biziak galduko lirateke.Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 10 11. Hizkuntza Ekologia21Aniztasun biokulturalaAniztasun biologikoa eta aniztasun linguistiko-kulturalabizi aniztasunaren atalak dira, osotasun baten parte.Biak daude krisian eta bat egiten dute krisiaren jatorriedo eragileetan: faktore ekonomikoak, politikoak etasozialak. Biologikoki zein etnolinguistikoki aberatsak diren inguruneen banaketa geografikoa aztertuz gero, garbi ikusten da aniztasun etnolinguistikoaren eta aniztasun biologikoaren arteko korrelazioaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi Hizkuntza Ekologia22Tximeleta ugari dagoen lekuan hizkuntza ugari izango da LANDARE ANIZTASUNA ETA HIZKUNTZEN BANAKETAAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 11 12. Hizkuntza Ekologia 23Hizkuntzak, kultur ondarearen memoria Hizkuntzek gizakiak sortutako pentsamendu eta ideien unibertsoa gordetzen dute. Hizkuntza bakoitza giza esperientziaren adierazpen bat da; hiztun komunitateak bere ingurunearekiko eraiki duen harremana, formulatu duen pentsamendua, sistema filosofikoa eta ulermena. Hizkuntza bakoitza hiztun komunitatearen ondare kulturalaren memoria da, eta galduz gero giza pentsaera ezagutzeko eta ulertzeko, eta munduaren ikuspegia ulertzeko elementu ordezkaezin bat galtzen da. Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi Hizkuntza Ekologia 24Hizkuntzak, kultur ondarearen memoria Hizkuntza bat desagertzen denean, berreskuraezinak diren ezagutza kultural, historiko eta ekologikoak galtzen ditugu. Hizkuntza bakoitza giza esperientziaren adierazpen bakarra da. Horregatik,hizkuntza bakoitza ezagutzea etorkizunean funtsezkoak izan daitezkeen galderei erantzuteko gakoak izan daitezke. Bestela esanda, hizkuntza bat desagertzen den bakoitzean giza mintzairaren funtzioa eta egituraren adierazgarri diren ereduak galtzen ari gara, gizakiaren historiaurreari buruzko memoria galtzen ari gara eta munduan dauden ekosistema anitzak mantentzeko pilatutako jakituria eta informazioa ere galtzen ari gara. UNESCO Arriskuan dauden hizkuntzen gaia lantzeko aditu-taldea Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi12 13. 25Hizkuntz EkologiarendiskurtsoaTeoria, Etika eta Politika Teoria EtikaPolitikaHizkuntzen arteko Aniztasuna Oreka: iraunkortasunaharremanak ulertzekoBerdintasunaInterdependentziaezagutza zientifikoaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi Hizkuntza Ekologia26Oreka: iraunkortasunaErronka teoriko-praktikonagusienetakoa garapenekonomikoa, herrien artekoharremanak eta aniztasunbiokulturala armonizatzea da.Konponbide ekosistemikoa:bere baitan sistema ekologiko,ekonomiko eta soziopolitikoakbilduko dituena.Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 13 14. Hizkuntza Ekologia27Mestizajea eta asimilazioa Harreman orekatu baterako oinarriak Kultura guztiek ingurukoetatik behar eta nahi dutenahartu dute, iraun badute. Eta bizirik segitzekotan, gauza bera egiten jarraituko dute. Hala ere, garbiki bereizi behar da bereganatzen den hori aberasgarria den ala irentsiko zaituen munstroa den.(Xamar, Orekan)Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 28Hizkuntz EkologiarendiskurtsoaTeoria, Etika eta Politika Teoria EtikaPolitikaHizkuntzen arteko Aniztasuna Oreka: iraunkortasunaharremanak ulertzekoBerdintasuna Interdependentziaezagutza zientifikoaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 14 15. 29 Guk ez dugu eskatzen baztertzeko, eta are gutxiago mozteko, beste lorerik,gurea bizirik uzteko baizik. Ondasun kolektibo diren animalia eta landareek ere, beren balioa babestua eta bultzatua duten zibilizaziohonetan gehiegi eskatzea ote da hori? Ba, horixe da eskatzen dugunaJ.M.Barandiaran Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi Hizkuntza Ekologia 30 Gaur egun Euskaraz bizitzeak zentzu osoa du Euskal hiztunontzat eta gainerakoentzat Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi15 16. 31Zergatik dira interesgarriakmunduko hizkuntzak?Zergatik kezkatu beharkogenuke beraien egoeraz?Ez daukagu nahikoa euskaraaurrera ateratzearekin?Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 32Giza eskubideak vs Hizkuntza eskubideak Lehenengo "eskubide belaunaldi" deiturikoan oinarrizko eskubide zibil eta politikoak ezarri zituen, eta arraza, sexu, erlijio edo hizkuntza ezberdintasunean oinarritutako diskriminazio oro debekatu zuen. Herrien autodeterminaziorako eskubidea ere onartu zuen, baina deskolonizazio prozesuetara mugatuta. Bigarren belaunaldiak eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalak formulatu zituen. Lehenengo bi belaunaldietan jaso ziren eskubide multzoak NBE-ren 1948.ko abenduaren 10ekobatzar orokorraren217A(III) erresoluzioan onartutako Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean (NBE, 1948) jaso ziren. Hirugarren belaunaldiak, alde batetik solidaritatean oinarritutako bake, garapen eta ingurumen eskubideak, eta bestetik eskubide etnikoak garatu zituen (Skutnabb-Kangas, 1994).Eztabaida eta definizioek norbanakoaren eskubide unibertsalen eremutik eskubide sozial etakolektiboen eremurako bidea egiten zuten heinean (eta, beraz, menpeko gutxiengoetako kideekberaien oinarrizko eskubideak gauzatu ahal izateko baldintzak ezartzeko aukerei ateak irekitzenzitzaizkien heinean) eztabaidak zaildu egin ziren, Estatuaren kontzeptu tradizionala eta botereerlazioak kolokan jartzen baitziren (Stavenhagen, 1995).Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 16 17. 33Kapital soziala - Giza garapena - Garapen integrala Hizkuntza kapital sozial sortzaile Kapital soziala giza garapenaren oinarrian Baina, zer da garapena? Garapen integrala?Garapenerako lankidetza- 1940-50: Bretton Woods, BM, FMI, BID, Nazio Batuak, GKE - 60: Dependentziaren teoria. Asistentzialismotik negoziazio eta akordioetara- 70: Pearson txostenak, oinarrizko beharren fokatzea, MED estrategiak, %0,7.- 80: Neoliberalismoa, kanpo zorra.- 90 : Amartya Sen, titularitateak, Giza Garapen Indizea, PNUD txostenak,garapen jasangarria, genero ikuspegia, Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi34Garapena indigenaAndeetako kasua TxakanaDimentsio ekonomiko - politikoaDimentsio Dimentsio teknologikoa soziologiko - komunitarioaDimentsioekologikoaGarapenak lau dimentsio ditu Andeetako herri indigenentzat: dimentsioekonomikoa-politikoa, dimentsio soziologiko-komunitarioa, dimentsio ekologikoa eta dimentsio teknologikoa. Garapen eko-soziala, beraiek erabiltzen dutenterminotan, lau dimentsioen oreka mantenduz lortzen da. Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi17 18. 35Herri indigenak indio, indigena, natibo, tribu, gutxiengotribala, herri natiboa, jatorrizko herria,aborigenak, lehen nazioak, nazio indigenak, herri indigenak, laugarren mundua, Herri indigenak 300 milioi pertsona baino gehiagoko osatzen dituzte, munduko lurralde guztietako 70 herrialde baino gehiagotan, eta, gutxi gorabehera, munduko populazioaren %4 dira. Herri horiek planeta honetako kultur aniztasunaren %90 ordezkatzen dute. Aniztasun hori da, hain zuzen ere, bere historiarekin eta bizi diren ingurunearekin batera, definizio bakar batean barneratzea zailtzen duena. Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi36Herri indigenak Zenbait oinarrizko printzipio oso presente daude herri indigena gehienen artean. Oinarrizko printzipio hauen artean hurrengo hauek ditugu: Gizakia ingurune naturalaren jabe baino ingurune horren parte da Komunitatearen lehentasuna norbanakoarekiko Elkarrekikotasuna eta birbanaketaren printzipioa, nahikotasuna, ondasun eta baliabideen metatzearen aurretik Naturarekin eta komunitatearekin balore etiko eta espiritual sendoak. Deruyttere, A. (2001). Pueblos indgenas, globalizacin y desarrollo con identidad: algunas reflexiones de estrategia Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi18 19. 37Herri indigenen eskubideak Lehenengo mugarri nagusia Herrialde independenteetako herri indigena eta tribalei buruzko OITren 169. hitzarmena izan zen, 1989ko ekainaren 27an. OITren 107 hitzarmena eguneratu nahi izan zuen. Izan ere, 107. hitzarmenaren azken helburua herri indigenak bizi ziren herrialdeko gizarte gehiengodunean integratzea da, eta oraindik zenbait herrialdetan indarrean jarraitzen du . Hitzarmenak, besteak beste, izaera kolektibodun eskubideak onartu eta jasotzen ditu, herri indigenentzat oinarrizkoak diren gaiak: euren lurraldearen eskubideak, euren kultura eta baloreen sustapena, hezkuntza euren hizkuntzan jasotzea, kontsultarako eta parte hartzeko eskubidea edo zuzenbide tradizionalaren balioa. Gaur egun OITren 107. hitzarmena indarrean duten herrialdeak hauek dira: Angola, Bangladesh, Belgika, Kuba, Egipto, El Salvador , Ghana, Ginea-Bissau, Haiti, India, Irak, Malawi, Pakistan, Panama, Errepublika Domininikarra, Arabiar Errepublika, Siria eta Tunez. Gaur egun OITren 169. hitzarmena indarrean duten herrialdeak hauek dira: Argentina, Bolibia, Brasil, Txile, Kolonbia, Costa Rica, Danimarka, Ekuador, Espainia, Fiji, Guatemala, Honduras, Mexiko, Nepal, Noruega, Herbereak, Paraguay, Peru eta Venezuela Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi 38Herri indigenen eskubideak Bi hamarkadetako borroka luzearen ondoren, 2007ko irailaren 13an Nazio Batuen Erakundeko Batzar Orokorrak Herri indigenen eskubideei buruzko Nazio Batuen Adierazpena onartu zuen. Adierazpenak bederatzi bloketan banatzen diren 46 artikulu ditu: I.- Nortasuna eta giza eskubideak (1, 2, 6 -11 artikuluak) II.- Kultura eta tradizioak (12-14 artikuluak) III.- Heziketa eta hizkuntza (15-17 artikuluak) IV.- Lan eskubideak (18. artikulua) V.- Parte hartzea eta erabakiak hartzeko mekanismo propioak (19-24 artikuluak) VI.- Ingurumena (25-30 artikuluak) VII.- Autogobernua eta autonomia (3, 4, 5, 31-36 artikuluak) VIII.- Babes mekanismoak (37-41 artikuluak) IX.- Adierazpenaren irismena edo muga (42-46 artikuluak) Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi19 20. 39 Hizkuntzakomunitate indigenak - Diskriminazioa legala -Hizkuntza komunitateadesegituratuGALERA-- Gutxiagotasun konplexua- Alde bakarreko elebitasun soziala- Funtzio-defizitaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 40Hizkuntza galeraren ondorioakMaila kolektiboan- Kodearen galera- Ezagutzaren galera- Elementu kulturalen galera- Identitatea, kohesioa, kapital soziala, kolektibitateaNorbanakoaren mailan-Ondorio psikologikoak, linguistikoak, kognitiboak,sozialak eta ekonomikoak.- Alkohola, drogak, Hiesa, kartzela, Skutnabb-Kangas, T. (2000). "Linguistic genocide in education or worldwide diversity and human rights?",Nazio Batuen Erakundea (2008). Las formas de educacin de los nios indgenas son crmenes de lesa humanidad?Brown, L. (2006). The Loss of Indigenous Languages - the Sociological Effects Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 20 21. 41Zertan ari dira herri indigenak hizkuntzari dagokionez?1. Hizkuntzen erregistroa2. Cree eta Hualapai komunitateak3. Punana Leo eta Te Reo Kohanga:Maorien eredua.4. Educacin Intercultural Bilinge Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi42Zertan da nazioarteko lankidetza? Galbidean dauden hizkuntzen erregistroan eta informazioa bilketan egiten ari diren proiektu eta ahalegin nagusiak - Frantzian Centre national de la recherche scientifique (CNRS): DDL (Dynamique du langage), CELIA (Centre dEtudes des Langues Indignes dAmrique), LLACAN (Langage, Langues et Cultures dAfrique Noire), LACITO (Laboratoire de langues et civilisations tradition orale). - Inglaterran: Hans Rausing Endangered Languages Project eta Foundation for Endangered Languages -Alemanian Volskwagen Fundazioaren DoBeS (Dokumentation Bedrohter Sprachen) programa. - Japonian, gobernuaren Endangered Languages of the Pacific Rim programa. - Estatu Batuetan , gobernuaren Documenting Endangered Languages programa. Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi21 22. 43Zertan da nazioarteko lankidetza? Erregistratutako informazio guzti hori ordenatu eta jendarteari eskaintzeko proiektuak -Summer Institute for Linguistics, www.etnologue.com -Alemaniako Max-Planck-Institut fr evolutionre Anthropologie institutuaren World Atlas of Language Structures Online proiektua. http://wals.info -UNESCO, arriskuan dauden munduko hizkuntzen Atlas Interaktiboa -AECID, UNICEF eta Fundacin para la Educacin en Contextos de Multilingismo y Pluriculturalidad (FUNPROEIB Andes): Atlas Sociolingstico de Pueblos Indgenas en Amrica Latina, 2009 -Hizkuntza amerindiarrak: Texas-eko Unibertsitatea, The Archive of the Indigenous Languages of Latin America edo Native Languages of the Americas - African Languages proiektua: www.africanlanguages.org - Living Tongues Institute + National Geographic: The Enduring Voices Project - UNESCO Etxea: Hizkuntzen AMARAUNAAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 44Zertan da nazioarteko lankidetza? Hizkuntza berreskuratzeko ahaleginetan ari diren erakunde eta proiektuak Australia: The Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies Zeelanda Berria: Te Khanga Reo National Trust AEB: Arizonako Unibertsitatean kokatzen den The American Indian Language Development Institute (AILDI) Resource Network for Lingusitic diversity (Australia, Zelanda Berria, Indonesia, Kanada, AEB, ) Language Centres, Language Nest , Language reclamation GGKEak - Cultural Survival - The Endangered Language Fund - GTZ - IBIS - Japoniako Kooperazio agentzia - Mugen gainetik - GarabideAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 22 23. 45 Garapenerako Lankidetza Ofiziala. Administrazio publikoen jarduera Euskal Autonomi Erkidegoko (EAE) administrazioaEusko Jaurlaritza (%60), Foru Aldundiak eta udaletxeak2009ko aurrekontua 30.855.042eurokoa izan zen. Aurrekontu honen%5a (1.591.747,31 ) bideratu zennolabait hizkuntza indigenekin zerikusiaizan dezaketen proiektuetara.Bi pausu ematea falta dira: alde batetikdeialdietan era horretako proiektuenezaugarriak kontuan hartzea, eta bestetik,garrantzitsuena, ildo horretako proiektuakaurkeztea GGKEek eta hauek onartuak izateaKolonbiarekin lankidetza Kultura sailetik2008-2011ko garapen lankidetzarako gida plan estrategikoa Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi46 Garapenerako Lankidetza Ofiziala. Administrazio publikoen jarduera Nafarroa Garaiko Administrazioa 2009-2010 deialdian 7.800.000 GGKEentzako proiektuakfinantzatzeko. Hortik %3,6 hizkuntzekin zer ikusia duten proiektuak (2.4. ildo estrategikoa) Los objetivos estratgicos: B.4.1. Potenciar la inclusin de la perspectiva de los DD.HH., incluidos los Derechos de la Infancia, en los instrumentos de la cooperacin navarra contemplando acciones de promocin, defensa, proteccin y garanta de los mismos, incluyendo el respeto a la identidad cultural. Las acciones estratgicas para llevarlo a cabo: B.4.1.a Incorporar, mediante la metodologa apropiada, la inclusin de la perspectiva de los DD.HH. en las acciones de la CID,incluido el respeto a la identidad cultural. B.4.1.b Difundir en Navarra la situacin de los DD.HH. en que se encuentran los pases receptores de AOD, as como en relacin a las identidades culturales de minoras tnicas o indgenas que se acompaan.(Nafarroako Gobernua, 2007) Iparraldeko Administrazioa Akitaniako Eskualdeko Kontseiluak ez du garapenerako lankidetza proiektuak bultzatzeko eskumenik egiten (Frantziako Gobernuaren Kanpo Harremanetarako Ministeritzaren ardura baita). Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi23 24. 47 Garapenerako Lankidetza Ofiziala. Administrazio publikoen jarduera Espainiako Administrazioa Praktikan (59.400.973,31 -tik 0, %3a dagokion arren) Plan director de la cooperacin espaola 2009-2012 (AECID, 2006): lehentasun horizontalak definitzerakoan, hurrengo bost lehentasun definitzen dira: () Estas cinco prioridades horizontales son (i) la inclusin social y la lucha contra la pobreza, (ii) la gobernabilidad democrtica y promocin de los derechos humanos, (iii) gnero en desarrollo, (iv) la sostenibilidad medioambiental, y (v) consideracin de la dimensin cultural y respeto a la diversidad. (AECID, 2006) Estrategia espaola de cooperacin con los pueblos indgenas La cooperacin espaola en este mbito marca como objetivo general el contribuir al reconocimiento y al ejercicio efectivo del derecho de los pueblos indgenas a articular sus propios procesos de desarrollo social, econmico, poltico y cultural, lo que beneficiar a la sociedad en su conjunto . UNICEF eta Fundacin para la Educacin en Contextos de Multilingismo y Pluriculturalidad (FUNPROEIB Andes): Atlas Sociolingstico de Pueblos Indgenas en Amrica Latina, 2009 Frantziako Administrazioa2007-2011 Plan Estrategikoa (Agence Franaise de Developpement, 2007) aztertuz gero, ikus dezakegunola hizkuntza, identitate edo indigena terminoak ez direla azaltzen. Horrek ez du esan nahi alorhorietan proiekturik ez duenik egiten agentzia frantsesak, baina garbi dago ez dela lehentasunezkoa.Badituzte, ordea, Garapen Agentziaz kanpo linguistika edo antropologiaren eremuan sortutako ikerketainstitutu publikoakAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 48 garabide bidegarakooperazio ildo berri batgarapenerako euskal lankidetzanwww.garabide.orgAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 24 25. Hutsune bat 49 Hutsune bat bat HutsuneUrrundik ikusten da Euskal Herriak esperientzia propio eta sakon batzuk dituela. Nolatan ez zarete hortik abiatzen zuen garapenerako lankidetza pentsatzeko etaegiteko orduan?Behar bat Unescoko Gazteria arduradunagarabide bidegara. Kooperazioa laguntza asistentziala izan ez dadin, herri batek ez dugaldetu behar bakarrik zenbat diru daukan emateko, baizik eta bestehau: ze esperientzia daukan herri gabetuekin konpartitzeko. Hortiksortzen da kooperaziorik duinena eta aberatsena.Aukera bat. Ze esperientzia multzo dauka Euskal Herriak elkarbanatzeko?Zalantzarik gabe, bere nortasunaren bizi-ahalegina eta horretarakogarabideen esperientzia behintzat hor dauka. Hori herri gabetuekinkonpartitzen asmatzea berebiziko ekarpena izan liteke kontinenteguztietan garapenerako lankidetzaren arloan.. Euskal kooperazioa, zentzu honetan ia ez da izan euskal kooperazioa.Oro har, ohiko kooperazioa egin du, ez da ohartu daukan altxorraz, etaez ditu bere indarrak jarri konpartitzeko zeuzkan esperientzietan. EuskalGarabidekooperazioaren hutsune garrantzitsua da. . Ireki gabe dago oraindik herri honen lankidetzarako kooperazio ildoei buruzko gogoeta. Gogoeta eta eztabaida hori zabaltzean, nortasunaren garabide-esperientziak munduko herri indigenekin konpartitzeak bere tokia har dezake. Herri honen kooperazio ahalegina bideratzeko ildo nagusietako bat izateko bokazioa du, horretara deitua dago. Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi 50 Behar bat bat Behar . Globalizazio neoliberalarekin munduak daraman bidean, hiru prozesu daude elkarri loturik: sozioekonomikoa, kulturala eta ekologikoa. Ez dezakegu ulertu prozesu bat beste biekin lotu gabe: gizakiaren degradazio sozioekonomikoa, herri indigenenBehar bat edo herrien nortasunaren degradazioa eta naturaren degradazioa harremanetan daude. Eta hiru horien aldeko lana ere lotuta dago garabide egokiagoen aldeko ahaleginean. bidegaragarabide. Diskurtso mailan hau onartua badago ere, gehienetan oraindikkooperazioa ez da praktikan horretaz jabetu. Kooperazioaren zatirikhandienak (bai gure herritik egiten denak ere) gai sozioekonomikoetanjartzen du ahalegin guztia, eta askotan asimilazio prozesuen parte daAukera batkooperazioa bera.. Gaur egun, munduko komunitate eta herri askotan nortasun galerarenune erabakiorrean daude. Herri horiek jokatzen ari direna ez dakooperatiba bat gehiago edo gutxiago, eskola bat gehiago edo gutxiago,proiektu bat gehiago edo gutxiago. Bitartean, milaka urtean mantenduduten hizkuntzaren transmisioa galtzen ari dira juxtu belaunaldihonetan. Garapenaren ulermen sakonetik, galera horrek izugarrizkoeragina izango du herri horien etorkizunean.Garabide . Gaur munduan fondo asko bideratzen dira herri indigenetara, baina gehienetan emaitza ez da egokia, izan ere garapen horren know- howaren edo nortasun-garabiderako esperientziaren transmisioa eta trukea gutxik egin dezakete. Gai horietan kooperatzeko gaitasuna oso txikia da. Eta indigenak asko jokatzen ari dira horretan: izan edo ez izan, nortasunean garatu edo ez garatu. Euskal Herriak zeregin ederra izan dezake horretan.Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi25 26. 51 Aukera bat bat Aukera Une honetan desagertzearen eta garatzearen arteko amildegian dauden herri indigenentzat, ekarpen handiko ispilua da euskararena. Bereziki azken berrogei urtetako garapenean, esperientzia baliotsua dario euskararen komunitateari. Euskalgintza deitu izan den euskararen mugimendu modernoak era garabidebidegara guztietako erakundeak sortu ditu, herri eta eskualde zein nazio mailakoak, enpresa, elkarte edo sareak, hezkuntzatik hasi eta kulturaren garapeneko alor txikienetaraino. Prozesu horietako bakoitzean, erakunde gehienetan, esperientzia oso baliagarriak ditugu bildurik, horien protagonista izandakoak bizirik daude eta garapen bidean dauden herriAukera bat indigenentzat balio handiko transmisio gaitasuna dago gorderik. Aukera eskueran dago. Mundu zabalean herri indigena asko dago garabide bila. Euskal Herrian eragile asko dago esperientziaduna. Zubia kudeatzen hastea falta da. Eskaria hazkorra da azken urteotan. Euskal Herria erreferentzia bila bisitatzen duten gidari indigenak,Garabide unibertsitate indigena proiektuak, herri hauetako eskola elebidun sareak, mota guztietako erakunde indigenak gero eta gehiago dira. Ez dago ordea garapenerako lankidetza ildo hau garatzeko ohiturarik eta honen garrantziaren kontzientziarik.Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 52 Garabide Garabide Helburuakbidegara garabideGarapenerako euskal lankidetzaren ardatz potentzialetako bat izanik,orain arte mamitu ez den kooperazio ildo bati oinarria eskaintzea daGarabideren egitekoa. Helburu hauek formulatzen ditugu: Garapen bidean dauden herrietako hizkuntza komunitate minorizatuekin lankidetza bideratzea, euskara eta euskal kulturaren garapen esperientzien trukean oinarrituta Norabide horretan, munduko Hegoaldeko hizkuntza komunitate minorizatuetako eragileekin lankidetza proiektuak garatzea. Lankidetza proiektu hauek hizkuntzaren, kulturaren eta nortasunaren garapen-alor desberdinetan gauzatuko dira, hezkuntzaren alorrean indar berezia jarriz.Garabide Euskararen eta euskal kulturaren garapenean lanean ari diren erakundeek Hegoaldeko hizkuntza komunitate minorizatuekiko lankidetzarako beren esperientzia eskain dezaten sustatzea, horretarako markoa eta bideak eskainiz.Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 26 27. 53GarabideGarabideLan ildoakbidegara garabide Hegoaldeko hizkuntza komunitate gutxituekiko eragileekin lankidetza proiektuak hitzartu eta aurrera eramatea da Garbideren lana, proiektuak gure nortasunaren garapen-esperientziaren trukean oinarriturik. Horretarako maila desberdinetako proiektuak ditugu aukera moduan, Hegoaldeko eragileen behar eta eskariei erantzunez: 1.Formazio eta kapazitazio proiektuak 2.Esperientzien truke-programak 3.Aholkularitza proiektuak 4.Tutorizazio proiektuak Garabide Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi 54GarabideGarabide Norekin egiten dugu lan?bidegara garabide Hegoaldeko eragileak: erakunde indigenak Hegoaldeko herri indigenetako eragileak dira gure proiektuetako lankideak. Beren nortasuna garatzeko proiektu zehatzetan dabiltzan eragile kolektiboekin egiten dugu lan: herri indigenetako hezkuntza erakundeak, gizarte eta kultur erakundeak, erakunde publikoak eta indigenen erakunde politiko propioak. Lankidetza mota honetan eskaintzeko daukaguna kontinente desberdinetako herri indigenentzat dago zabalik. Hala ere, hasierako fasean Ameriketako herri indigenetara bideratuko da lan gehiena hainbat arrazoirengatik: gaztelera konpartitzeak ematen dituen abantailak, lotura historikoak eta, batez ere, Euskal Herrira lankidetza mota honetarako eskari zehatzak bertako Garabide erakundeetatik etorri izana. Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi27 28. 55 Garabide GarabideNorekin egiten dugu lan? Euskal Herria: euskararen garabideetako eragileak bidegaragarabideLan ildoen atalean aipatu ditugun proiektuak aurrera eramateko (formazio proiektuak, trukeprogramak, tutorizazioak eta aholkularitza proiektuak) Garabideren lana euskalgintzarenesperientzia modu eraginkor batean Hegoaldeko eragileen eskura jartzea da. Horretarako, batetik, euskararen garabideen esperientzia sistematizatzen dihardu Garabide-k, formaziorako,trukerako eta aholkularitzarako material propioa ekoiztuz. Horrekin batera, gure lanaren beste besoa da euskalgintzako protagonistaklankidetza-sarean sartzea. Funtsezko gakoa da, kasu bakoitzean,Hegoaldeko proiektuari dagokion sektore edo arlo zehatzeko euskaleragilerik egokienen lankidetza lortzea.Hezkuntza sareak, korpusa garatzeko erakundeak, estrategiaGarabide mailako eragileak, hedabideak, kulturgintzako erakundeak, euskal unibertsitate esperientziak eta abar luze bat dira honetarako lankide, hau da, euskararen garapena mamitzen duen erakunde, enpresa eta elkarte sarea.Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 56 Garabide GarabideHerri eta Hizkuntzen artekoTruke ProgramaZertan datza?Herri eta Hikzuntzen arteko bidegaragarabidePrograma honetarako sortutako beken bidez Hegoaldeko hizkuntzakomunitate indigenetako kideak gurean izango ditugu, Garabidek antolatutakoformazio plan bat jarraitu eta Euskalgintza bertatik bertara ezagutuz.Beka hauek jasotzeko hautagaiak beraien hizkuntza komunitatean klabeakdiren pertsonak izango dira: komunitateko liderrak, erakunde eta komunitateindigenetako ordezkariak, hezkuntza arduradunak,Truke ProgramaZertarako?Truke Programa honek lankidetzan oinarrituriko hartu-emanak bultzatzen ditu,bereziak diren eredu gizakoiagoetara bideratuko gaituzten elkar-trukaketetanikasiz eta irakatsiz.GarabideHegoaldeko herri indigenek beraien hizkuntza eta identitatearekiko dituztenbizipenak eta esperientzia eta gurean daukaguna trukatu nahi ditugu, elkarrenaberasgarri. Elkarlan eredu hau bultzatzeko inork badauka arrazoi etaaukerarik gu gara. Zer eskainia daukagulako. Ikasteko beharra daukagulako.Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 28 29. 57 Garabide Garabide Helburuak1. Euskalgintzaren esperientzia zuzenean gurera etorriko direnHerri eta Hikzuntzen arteko bekadunei transmititzea. bidegaragarabide2. Soziolinguistika, hizkuntza ekologia, prozesu identitario, hezkuntza eredu eta hizkuntza normalizazioari buruzko formazioa ematea bekadunei.Truke Programa3. Euskalgintzako eragileei hegoaldeko ekarpen eta hizkuntza errealitateak ezagutaraztea, bertako protagonisten bidez.4. Bisitarien interes eta arduraren arabera, hasiera eman, euskalgintzako eragileekin lankidetzazko harremanei.GarabideAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 58 Garabide GarabideHelburuekiko garatuko diren aktibitateak:Lehenengo helburu biak lortzeko antolatutako aktibitateakGarabide Elkartearen eskutik gai bakoitzeko adituek emangoHerri eta Hikzuntzen arteko dituzten formazio saioak: bidegaragarabide Realidad lingistico-cultural de Euskal Herria Movimiento social en favor del euskera Sociolingstica Realidad educativa Procesos de unificacin lingstica Ecologa de las lenguasTruke ProgramaEuskalgintzan eragile izan diren pertsonen testigantzak: Joserra Zubizarreta Argitxo Noblia Iaki Arruti Kike Amonarriz XamarGarabide Teo Etxaburu Martxelo Otamendi Juan Mari Torrealdai Mari Anjeles Iztueta Xabier Mendiguren Mari Karmen GarmendiaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 29 30. 59 Garabide Garabide Helburuekiko garatuko diren aktibitateak: BisitakHezkuntzaHerri eta Hikzuntzen artekoKomunika bidegaragarabide Corpusa bideakTruke Programa Kultur Admin.ekoizleakPublikoaGarabide Herri MugimenduLanlokalakMunduaHerriMugimenduNazionalakAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 60 Garabide GarabideHelburuekiko garatuko diren aktibitateak:BisitakHerri eta Hikzuntzen arteko Euskaltzaindia Gabriel Aresti Euskaltegia bidegaragarabide AEK Berria Arizmendi Ikastola Jakin Ikastolen Federazioa Goiena Komunikazio Taldea Elhuyar AED EKE Topagunea Irulegi Irratia HPSTruke Programa Lasarteko Euskara Zerbitzua Vianako Erentzun Ikastola Argia Kontseilua EiTB EHE Zenbat Gara Elkartea Emun Kafe Antzokia Bilbo UEMAGarabide EIZIE Elkar Bertsozale ElkarteaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 30 31. 61 2010. Urteko gestio planeko proiektugintza helburuak 1.- Corpusaren inguruko IV Truke-Programa egin 2.- Hizkuntza Biziberritzeko Maisutza antolatu eta burutu 3.- Maputxeen plataforma linguistikoari aholkularitza eta formazioa gauzatu 4.- Ekuadorko mapa soziolinguistikoen eraketan aholkularitza 5.- Ekuadorko herrien ipuinak editatzeko laguntza 6.- 2009ko truketik datozen proiektuen azterketa Kaqchikel Fundazioa RUPAI Ekoizpen Etxea 7.- Kooperantearen jarraipena eta aukera berriak aztertu 8.- GKE-entzako gidaliburua osatu 9.- Proiektu berrien identifikazioa Eleka Ing. Ling. Bai&by Soziolinguistika klusterra Ahotsak.com Aymara-ren hizkuntza akademia Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi62garabide bidegaraarakooperazio ildoildo berri bat kooperazio batgarapenerako euskal lankidetzanwww.garabide.org Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi31