HAURRAREN GARAPENAIdoia Mota eta Amaia Etxeberria

Garapen psikosexuala (Freud)

Adina (gutxi gora behera)

Etapa psikosexuala

Alderdi erogenoa

Berezko portaera Fijazioak

0-1 Aho-fasea Ahoa, ezpainak

Ahoarekin arakatu. Haginka egin, zurrupatu...

Alkoholismoa, tabakismoa, gehiegi jan, atzazalak jan, dependentzia...

1-3 Uzki-fasea Uzkia -Kanporaketa-Gordetzea

Konformismo oso zurruna. Gehiegizko garbitasuna/zikinkeria. Burugogorkeria, zekentasuna.

3-6 Fase falikoa Genitalak Sexuen arteko desberdintasunetan interesa.Edipo / Electra konplexua.

Arazo sexualak.Identitate sexualarekin erlazionaturiko arazoak.Lehiatzeko arazoak.

6-11 Latentzia Ezagutzak eta trebetasunak lortu.

Pubertarotik aurrera

Fase genitala Genitalak Familiaz kanpoko interes sexuala.

Jean Piaget: ikuspuntu

kognoszitiboa OperazioFormalen

E.

Operazio zehatzen E.

E. aurre-operazionala

E. sentsoriomotorea

Piaget: ezaugarri aipagarrienak

Guztiok pasatu behar dugu etapa berdinetatik, eta orden berdineanInteligentziaren garapena: 4 estadioOinarrizko kontzeptuak:

- Eskema- Asimilazioa- Akomodazioa

Garapen kognoszitiboaren etapak (Piaget)

Adina (gutxi gora behera)

Estadioa Berezko portaera

0-2 urte Sentsoriomotorea Mugimendua. Pertzepzioa. Sentimenen arteko koordinazioa. Tresneria. Objektuen permanentzia.

2-7 urte Aurre-operazionala

Adimen sinbolikoa. Hizkuntza. Pentsamendu egozentrikoa, intuitiboa (ez-logikoa).

7-12 urte Operazio zehatzak

Pentsamendu logikoa , baina objektu zehatzei dagokienez soilik.

Nerabezarotik aurrera

Operazio formalak

Pentsamendu logikoa eta abstraktua. Hipotesiak.

Garapenaren ikuspuntu ekologikoa

(Bronfenbrenner, 1979)

Vygotski: ezaugarri aipagarrienak

•Teoria sozio-historikoa•Elkarrekintza sozialean enfasia•Hizkuntzari garrantzia (tresna)•“Garapen Hurbilaren Eremua”

Herentzia eta ingurunea:

Kanalizazioaren kontzeptuaKanalizazioa: Gizakiok zenbat eta

gazteagoak izan, orduan eta antzekoagoak gara

Faktore normatiboek garapenaren lehenengo faseetan dute eragin handiagoa; gero, ingurunearen eraginak garrantzia hartzen du.

Herentzia eta ingurunea

Gizakion dotazio genetikoak ez du gure garapen psikologikoa aurresaten, baizik eta dotazio hori, esperientziak eta inguruenaren arteko elkarrekintza kontutan hartu beharko dira. Herentzia eta ingurunearen arteko elkarrekintzak portaera sortarazten du.

LEHEN HAURTZAROA (0-2 URTE)

Hazkuntza prozesuaren kontrola

Hazkuntza prozesua oso antolatuta dago eta “logika biologikoa” jarraitzen du (sekuentzia eta heltze-egutegia)Hazkuntza prozesuan eragina duten faktoreak:

Faktore endogenoak = heltze biologikoaren menpe dauden barne-prozesuak (berreskuratze-prozesua eta jarraikortasuna)Faktore exogenoak = kanpoko eraginak (“ehun urteko hazkuntzako joera” eta “erreakzio maila”)

Garapenaren kurbaPixkanakako desazelerazioaDimorfismo sexualaKontutan hartu beharrekoa:

Hazkuntza balore normalen artean Hazkuntza ez etetea, gailurrera heldu arteBakoitzaren gorpuzkera

0-2 urteko mutilak 0-2 urteko neskak

Jaioberriaren ebaluaketa:

Apgar-en testaZer ebaluatzen da? Puntuaketa = 0 Puntuaketa = 1 Puntuaketa = 2

Bihotz-erritmoa Pultsurik ez 100 baino baxuago 100 baino altuagoa

Arnasketa Arnasarik ez Irregularra Negarra eta arnasketa normala

Muskulu-tonua Bigun Makal / ez dago erresistentziarik

Indarrari erresistentzia

Kolorazioa Urdinxka/horixka Gorputza arrosa eta gorputz-adarrak urdinxkak

Gorputz guztia arrosa

Suminkortasun- erreflexua

Erantzunik ez Erantzun ahula Erantzun indartsua

Jaio berriaren erreflexuak (I)

ERREFLEXUA DESKRIBAPENA DESAGERPENAZURGATZEA Haurraren ezpainekin objekturen bat

kontaktuan jartzean, zurgatzen hastea

Erreflexutik borondatezkoa izatera 4. hilabetean pasako da

MUTURKATZEA Haurraren masaila objektu batekin estimulatzean, burua biratuko du, ahora eramateko

Erreflexutik borondatezkoa izatera 4. hilabetean pasako da

ATXIKITZEA Haurraren eskuan objektu bat jartzen bada, umeak eskua indarrez itxiko du

Erreflexutik borondatezkoa izatera 4. hilabetean pasako da

MOROABat-bateko estimulazio batek izutzen badu, besoak zabaldu, gorputza makurtu eta besoak berriro itxiko ditu (besarkada)

Besarkada lehenago desagertzen da. Izuarenak 4. hilabeteraino iraungo du, eta intentsitate gutxiagorekin geroago

IBILERA AUTOMATIKOA

Haurra besapetik hartu eta oinazpiak gainazal baten gainean jartzean, hankak txandaka bildu eta luzatuko ditu, oinez ariko balitz bezela

2-3 hilabetetan desagertu. Gero, borondatez azaldu

NATAZIOA Uretan, haurra ostikoka hasiko da 4-6 hilabetetan

Jaio berriaren erreflexuak (II)

ERREFLEXUA DESKRIBAPENA DESAGERPENABEGIEN KLISKA Begiak itxi argi intentsuen eta izuen

aurreanIraunkorra, betirako

BABINSKI Oinazpian presioa egin, eta oina okertu eta behatzak irekitzen dira, abaniko baten moduan

Lehenengo urte bukaera arte irauten du

Garapen psikomotorea

Lege zefalo-kaudala

Lege proximo-distala

Garapen psikomotorea (I)

Aurrerapenak Adina (Haurren %50ak lortzen dute)

%90ak lortzen duten adin-tarteak

Hartzen dugunean, burua tente mantentzen du

2 ½ hilabete 3 aste-4 hilabete

Buruz bera etzanda, besagainen laguntzarekin, burua altxatzen du

2 hilabete 3 aste-4 hilabete

Alboz egotetik buruz gora egotera pasatzea

2 hilabete 3 aste-5 hilabete

Sostengu batekin, eserita mantentzen da

3 hilabete 2-4 hilabete

Buruz gora egotetik, alboz egotera pasatzen da

4 ½ hilabete 2-6 hilabete

Eserita mantentzen da sostengurik gabe

7 hilabete 5-9 hilabete

Garapen psikomotorea (II)

Aurrerapenak Adina (Haurren %50ak lortzen

dute)

%90ak lortzen duten adin-tarteak

Sostengu batekin, zutik mantentzen da

7 hilabete 5-9 hilabete

Lau hanketan dabil 8 hilabete 6-11 hilabete

Laguntzarik gabe esertzen da. Zerbaiti helduz, zutik jartzen da.

8 hilabete 6-12 hilabete

Eskutik helduta ibiltzen da

9 hilabete 7-13 hilabete

Zutik mantentzen da laguntzarik gabe

11 hilabete 9-16 hilabete

Bakarrik dabil 12 hilabete 9-17 hilabete

Garapen psikomotorea (III)

Aurrerapenak Adina (Haurren %50ak lortzen dute)

%90ak lortzen duten adin-tarteak

Atzez dabil 15 hilabete 12-21 hilabete

Laguntzarekin eskailerak igotzen ditu

16 hilabete 12-23 hilabete

Salto egiten du, lekutik mugitu gabe

23 hilabete 17-29 hilabete

BIGARREN HAURTZAROA (2-6)

Hazkuntza fisikoa 2 urtetik aurrera

Urte hauetan, altuera eta pisua gorantza doaz, erregularki baina aurreko urte bietan baino geldoago:

5-6 zm. urtean2-3 kg. urtean

Dimorfismo sexuala

Garapen psikomotorea eta

gorputzaren kontrolaBurmuinaren garapenaPsikomotrizitate astuna eta arinaren aurrerakuntzak:

Lege zefalo-kaudalaLege proximo-distala

Independentziaren prozesua: mugimen-segmentu bakoitza bere aldetik kontrolatzeko gaitasuna. (7-8 urte)

Koordinazio prozesua: mugimendu sinpleak elkar-lotuz mugimendu konplexuagoak lortzea, hauek automatizatuz. (6-7 urte)

“Psikomotrizitate Ikusiezina”

Muskuluen tonuaOrekaArnasketaren kontrolaEspazioaren egituratzeaDenboraren egituratzea

Muskuluen tonuaren kontrola

Guztiz kontrolatu ezin dugun arren, erlajazio eta tentsioa ikasi eta kontrolatu daitezke.

Muskuluen tonuaren kontrola arreta eta gure izaera eta egoera emozionalarekin lotuta dago.

OrekaZerebeloaren heltzea

Kontrol neurologikoa eta nahita kontrolatu

Gure autonomia funtzional eta independentzia motorearen oinarri.

Arnasketaren kontrola

Nerbio-Sistemak kontrolatu modu automatiko batetan; kontzienteki ere kontrolatu dezakegu

Arreta eta emozioarekin lotuta.

Espazioaren egituratzea

Gure gorputza eta gure ekintzen lekuaren koordenadaz kontziente izatea Oinarrizko ezagutzak: goian-behean, aurrean-atzean, eskuma-ezkerra… Ekintza-mailan azkarrago menperatu, irudikapen-mailan baino.

Denboraren egituratzea

Oinarrizko ezagutzak: lehenago-geroago, goiz-arratsalde-gaua, atzo-gaur-bihar…

Ekintza-mailan azkarrago menperatu, irudikapen-mailan baino.

Espazioari buruzko ezagutzak baino zailagoak dira, ez direlako hain begi-bistakoak

“Ikusitako psikomotrizitatea”Aurrerapausu garrantzitsuak 2-6 urteko egutegian, autonomia eta gorputzaren kontrola gehiagotuz. Esfeinterren kontrola

18 eta 36h. arteanEgunekoa gauekoa baino lehen

• Pixa beranduago• Neskek arinago

Trebetasun motrizak: adibide batzuk

(2-3 urte) Korrika egin Hanka batean

mantendu segundu bitan

Pilota bat bota esku batekin, hankak lekutik mugitu gabe

Koilara erabili jateko Zirriborroak egin

Trebetasun motrizak: adibide batzuk (3-4

urte) Eskailerak igo laguntzarik

gabe Hanka batean pausu

batzuk eman 40-60 zm.ko luzerako

saltuak eman Trizikloan ibili Artaziak erabili papera

mozteko

Hortzak garbitu Kamiseta bat jantzi Botoiak lotu eta askatu Marrak marraztu eta

marratxoak jarraituz marrazkiak egin

Zirkulu bat kopiatu

Trebetasun motrizak: adibide batzuk (4-5

urte)

Eskailerak jeitsi laguntzarik gabe

Hanka batean korrika egin

60-80 zm.ko luzerako saltuak eman

Kontrol handiagoa korrika hasi, gelditu eta bira emateko.

Marra bat artaziekin moztu

Papera tolestu, punzoia erabili, marrazki sinpleak margoztu

Sardexka erabili Laguntzarik gabe

jantzi Lauki bat kopiatu

Trebetasun motrizak: adibide batzuk (5-6

urte) Oreka mantendu

barra batetan ibiliz Korrika egin kontrol

handiz: hasi, gelditu eta bira eman.

30 zm.ko altuerako eta metro bat baino gehiagoko luzerako saltuak eman

Pilotak bota eta hartu

Txirrinduan eta patinetan ibili

Soinuen martxan ibili Aiztoa, mailua, bihurkina…

erabili Zenbaki eta hizki batzuk

idatzi Hiruki bat kopiatu, eta

gero erronbo bat

Lateralitatea • Gure gorputza simetrikoa izan arren, alderdi

funtzionalean ez da horrela, burmuineko hemisferio batek gehiago agintzen duelako.

• Lehentasun lateralak:• Homogeneoak: organu guztientzat alde berdina• Gurutzatua: desberdina organu desberdinetan

• Batzuetan lehen-haurtzaroan definitzen da, baina gehienetan eskolaurreko urteetan (3-6 urte)

• Modu espontaneo batetan definitu ez bada, 5 urtekin lateralizatzea komeni da (idazkera).

Lateralitatearen ebaluaketa:

Marguerite Auzias-en froga Tapoi bat jarri

Pospolo bat pizteko portaera imitatu

Orri bat moztu artaziekin Bola bat sartu tubo batetan Puntzoiarekin papera pikatu Zapata bat garbitu Hari bat kiribildu Likido bat isuri Orratz bat tinkatu Azkoin bat askatu

Kartak banatu Punteatu Ezabatu Haria sartu orratzean Orraztu Tanta-kontagailua hustu Bola bat hartu koilara batekin Txintxirrin bat jo Kremailera bat zarratu Edalontzi bat hartu likido bat

edateko

Gorputzaren eskemaren garapena

• Gure gorputzaren irudikapenarekin du zerikusia eta gure gorputzaren mugimenduen gaitasun eta mugapenekin.

• Irudikapen hau apurka-apurka garatzen doa, beste aurrerapausu garrantzitsu batzuekin batera: pertzepzioa, garapen motorea, kognitiboa, sozioafektiboa eta hizkuntzaren garapena.

ESKOLAKO URTEAK (6-12 urte)

Garapen fisikoa eta psikomotorea

• Hazkunde geldoagoa• Altuera, pisua... desberdintasunak• Trebetasun motoreetan hobekuntzak • Begia/eskuaren arteko koordinazio hobea• Mutilek: indarra; Neskek: malgutasuna• Etxeko tresnak erabili (bihurkina)• Bideo-jokuak (koordinazioa)• Erreakzio-denborak murriztu: Kirolak