7. GARAPENA - ehu.eus · Gure nahigabeko arreta lortzen duten estimuluen ezaugarri berdinek lortzen...

Psikologiako gaiak osasun profesionalentzat. 7 Garapena. © Xabier Zupiria 2008. Ezin da fotokopiatu

1

7. GARAPENA

0. Sarrera.

1. Haurtzaroa 1.1 Jaioberriaren ezaugarriak. 1.2 Garapen psikomotorea. 1.3 Sentitze-mugitze adimena. 1.4 Haurraren eta zaintzailearen artean sortzen den lotura afektiboa (atxikimendua) 1.4.1 Haurraren eta zaintzailearen arteko harremanean eragina duten faktoreak: 1.4.2 Depribazioa. 1.4.3 Banaketa. 1.5 Gogamenaren egituraketa. Freuden ikuspegia. 1.6 Jolasa. 1.7 Haurtzaroko erronkak. Eriksonen ikuspegia.

2. Nerabezaroa 2.1 Sarrera. 2.2 Pubertaroa-Nerabezaroa. 2.3 Nerabezaroan identitatea osatzen da. 2.4 Harreman sozialak nerabezaroan. 2.5 Nerabearen zailtasunak. 2.6 Erizain bezala aro honetan kontutan eduki beharrekoak.

3. Helduaroa 3.1 Sarrera. 3.2 Helduaren ezaugarriak. 3.3 Helduaroaren etapak. 3.4 Eriksonen erronkak helduaroan.

4. Zahartzaroa 4.1 Sarrera. 4.2 Gaitasun kognitiboak zahartzaroan. 4.3 Zahartzaroko erronkak. 4.4 Erizain bezala aro honetan kontutan eduki beharrekoak.


2

0. Sarrera.

Psikologia ebolutiboak gizonaren bizitzaren zikloa ikasten du. Garai ezberdineko ezaugarriak ezagutzea garrantzitsua da adin ezberdineko pertsonak ulertzeko, eta beraz, era egokian beharrak betetzen laguntzeko. Ad. Helduak estimulazio beharra bere gisa beteko duen artean, jaioberriari zaintzaileak eman beharko dio. Biek estimulazioa behar dute, baina jaioberriak beste baten beharra du behar hori betetzeko. Zahartzaroan ere, zaintzaileen esku egon daiteke estimulazio beharrak betetzea.

Lehen, psikologia ebolutiboa eta garapenaren psikologia gauza bera ziren. Garapena haurtzaroarekin bukatzen zen eta psikologia ebolutiboak haurtzaroa bakarrik ikasten zuen. Gaur egun ordea, psikologia ebolutiboaren ikas objektua zabaldu egin da eta bizitza zikloa osoa ikasten du. Gaur egun indarrean dagoen ikuspegia "bizitza-zikloarena" da.

Bizitzaren zikloan lau aro daude: haurtzaroa, nerabezaroa, helduaroa eta zahartzaroa.

Garapenaren baldintzak.

Gaitasun bat garatzeko behar-beharrezko baldintza organoen heldutasun fisiologikoa da. Horretaz gain, estimulazioa behar da eta funtzio horien erabilpena, bestela gaitasun hori ez da garatzen.

Adibideak:

- Ibiltzen hasteko, behar-beharrezkoa da parte hartzen duten gihar eta nerbio sistemako atalen heldutasun fisiologikoa (12 hilabeterekin). Halere, haurra ez bada ibiltzen saiatzen eta entrenatzen, gaitasuna ez da garatuko. Ibiltzen hasteko behar-beharrezkoa da heltze fisiologikoa baina baita ibiltzen ikastea ere.

- Hitz egiten ikasteko behar beharrezkoa da behar diren organo eta garun atalen heldutasun fisiologikoa. Halere, haurrari ez bazaio hitz egiten eta berarekin hizkuntza ez bada entrenatzen, haurrak ez du hitz egiten ikasiko. Beraz, behar-beharrezkoa da heltze fisiologikoa, baina baita hitz egiten ikastea ere. Bi urte baino lehenago ez du hitz egiten ikasiko, lengoaiaren garun-azala ez delako fisiologikoki nahikoa heldu. Hortik aurrera, ingurua estimulagarria den edo ez, lehenago garatuko du hizkuntza.

Argi geratzen da estimulazioaren garrantzia. Gainera ikusi da estimulazioak heltze fisiologikoa bizkortzen duela. Baina kontuz! neurri batean bakarrik. Hiperestimulazioa ere ez da ona eta haurra prestatua ez dagoenera ez da behartu behar. Estimulazioa bai, baina bere garaian: ez lehenago eta ez beranduago.

Herentzia eta Ingurua elkarlanean (elkarrekintzan)

Gaitasun bat ez dugu denok berdin garatzen. Denok ez dugu berdin korritzen edo ez dugu hizkuntz berdina hitz egiten. Gaitasunaren ezaugarriak bi faktoreen menpe daudelako gertatzen da hori:


3

1. Herentzia: herentziak mugak jartzen ditu. Herentziak gaitasuna posible egiten du eta mugak jartzen dizkio. Muga horien barruan aukerak daude, baina sekulan muga horien kanpoan.

2. Ingurunea: herentziaren mugen barruan gaitasuna gehiago edo gutxiago, bizkorrago edo makalago garatu ingurunearen menpe dago. Kasu batzuetan gaitasun horien ezaugarriak ere ingurunearen menpe geratzen dira (lengoaian hizkuntza bat edo bestea ikastea).

Geneetan pertsona batek 160 eta 170 zm tarteko neurria hartu dezakeela idatzia egon daiteke baina 160 edo 170 neurtzea elikadura eta baldintza higieniko-sanitarioen menpe egongo da.

Geneetan mintzairaren aukera idatzita dago (gizona da hitz egiten duen animali bakarra). Hitz egiten ikastea ingurunearen menpe egongo da: estimulaziorik gabeko ingurunean, haurrak ez du hitz egiten ikasiko. Gainera, nerabezaro aurretik ez badu ikasten, badirudi ez duela ikasiko sekulan (genetikak 2-14 urteen artean bakarrik uzten du hitz egiten ikasteko aukera hori). Muga horien barruan, lehenago edo beranduago ikasi, estimulazioaren menpe egongo da. Gainera, hizkuntza bat edo bestea ikasi ingurunearen menpe egongo da, haurrak entzuten duen hizkuntza ikasiko baitu. Hizkuntza batean lortutako aberastasuna eta gaitasuna ere ingurunearen menpe egongo da neurri handi batean.

Estimulazioa ez da beharrezkoa gaitasuna garatzeko bakarrik, gero mantentzeko ere beharrezkoa da. Horregatik, estimulazioak ezin duela eten esaten da. Honek garrantzia dauka zahartzaroan. Zahartzaroan gaitasunak galtzen hasten dira, narriadura biologikoa dela eta. Estimulazioak, narriadura biologikoaren ondorioak leunduko ditu, eta gaitasuna makalago galduko da. Ez da narriadura biologikoak uzten duena baino gaitasun gehiago gordeko, baina narriadura horrek daraman galerari estimulazio ezarena gehitzen badiogu, gaitasun horren aukerak ez dira optimizatuak egongo.

Gizakiaren lorpenak.

Gizonak beste animali guztien gainetik ezaugarri berezi batzuk garatu ditu. Garapen hau espeziearen eboluzioan lortutako zerbait da (filogenesian). Gizonaren ezaugarririk bereziena, hizkuntza, adimena eta kultura dira. Espeziearen garapenean pixkanaka lortutako zerbait dira. Zer ezaugarrik egin dute posible gizonaren garapen garrantzitsu hau?. - Bioinekotasuna. - Eskuaren erabilgarritasuna. - Hizkuntza. - Taldekidetza:-> kooperazioa-> Hiriak eta zibilizazioak. Kultura.

Haurtzaro luzeena gizonarena da, bizitzaren heren bat. Haurra heldugabea jaiotzen da. Hau txarra dela pentsa daiteke baina abantaila da, gauza asko ikasi behar baititu.

Heldugabetasunak bi ondorio garrantzitsu ditu: 1. Espezializazio-eza: beraz, ikasteko moldagarritasuna eta malgutasuna.


4

2. Menpekotasuna--> atxikimendua zaintzaileekiko. Horrek gurasoak "erotzen" ditu eta lotura sendoa sortzen da. Lotura sendo horri esker haurtzaro osoan beharrezko estimulazioa eta zainketak ziurtatzen dira (tamalez ez da beti horrela gertatzen).

Bizitza zikloaren ikuspegia.

Bizitza-zikloaren ikuspegitik, gizabanakoaren garapenean eragina duten hiru faktore-multzo daude: - Adinarekin zerikusia duten faktore normatiboak: adb: heldutasun biologikoa beharrezko baldintza bezala (ibiltzeko, hitz egiteko...) - Historiarekin zerikusia duten faktore normatiboak: belaunaldiarekin zerikusia dutenak. Adb. gerran jaio den belaunaldi bat edo bakean jaio dena. Belaunaldi bateko guztiengan du eragina. - Bizi-gertakizun ez normatiboak: Belaunaldi berekoei gertatu dakieke edo ez: Gurasoek txikitan abandonatzea, gaixotasun kroniko bat, langabezia, bikotearen heriotza...


5

1.- HAURTZAROA

1.1 Jaioberriaren ezaugarriak:

- Heldugabetasuna: esan dugu, desabantaila dirudin hori abantaila dela, gizona heldua jaioko balitz ez lukeelako ikasten duen guztia ikasteko aukerarik izango.

- Zentzu guztiak ia helduarenak bezala funtzionatzen dute. Beraz, mundurako leihoak "irekita" daude hasieratik.

- Arreta, estimuluen menpe dago. Gure nahigabeko arreta lortzen duten estimuluen ezaugarri berdinek lortzen dute haurraren arreta: estimulu intentsuak, mugimenduak eta kontrasteak batez ere. Gizakion aurpegiak, bere ezaugarriengatik (kontrasteak, begi eta ahoaren mugimenduak...) haurraren arreta lortzen dute. Gainera, ahotsarekin batere agertzen zaizkio, arreta lortzen duten ahotsak (inflexio handikoak, gehiegizkoak) eta horrek berehala lortzen du lehentasuna haurrari arreta deitzen dioten gauzen artean: giza ahotsa eta aurpegia dira haurrek nahiago dituzten estimuluak. Horregatik, haurrek jaiotzatik estimulu sozialekiko lehentasun pertzeptuala dutela esaten da.

- Oroimenak hasieratik funtzionatzen du, baina ia hutsa dago.

- Motor aldetik, ez dago erreflexua besterik. Ez dago borondatezko mugimendurik. Haurrak, pixkanaka-pixkanaka erreflexuetan oinarriturik, mugimendu eskemak garatuko ditu, borondatezko bihurtuko direnak.

- Pertzepzioa: dena ezezaguna da beretzat. Gauzekin esperientzia duen heinean mundua ezagutzen joango da zentzuetatik sartzen zaion informazioari esker.

Jaioberriaren erreflexuak. - Zurgatze erreflexua: aho ingurua edo ezpainak ukitzen bazaizkio, zurgatzen hasiko da. - Masaila ukituz gero alde horretara biratzen du burua. - Grasping: Eskuko ahurra ukituz gero indar handiz heltzen du. - Moro: ikaratuz gero haurrak besarkada ematean egiten diren mugimenduak egiten ditu. - Ibili. - Reptatu. Erreflexu gehienak desagertu egiten dira (3-6 hilabetetan). Zurgatzearena eta graspingena garatu egiten dira.

1.2 Garapen psikomotorea.

Bi lege jarraitzen ditu: - Lege zefalo-kaudala: heldutasuna eta kontrola lortzen duten lehenengo muskuluak burukoak dira eta azkenekoak hanketakoak. - Lege proximo-distala: gorputz-adarretan enborretik gertu dauden muskuluen kontrola lortuko da aurrena (bizkarra, aldaka) eta urrun daudenena azkena (eskuak eta oinak).


6

Irudian ikus daiteke lorpen psikomotoren egutegia. Halere, egutegi hori ez da berdina denentzat. Batzuek lehenago lortzen dituzte besteek geroago. Hala bada ere, egutegi horrek ondo laburbiltzen du orokorrean gertatzen dena. Egutegi horretatik gehiegi urruntzea normatik ateratzea izan daiteke, atzerapen psikomotoreak adimenaren atzerapena adieraz dezakeelarik. Horrek ez du esan nahi atzerapen psikomotore guztiak atzerapen mentala esan nahi dutenik. Ikusi da kanpoarekin harremanetan jartzeko bi era ezberdin erakusten dituztela haurrek hasieratik:

- Gertukoaren esploraziora zuzendua: gertukoa ondo esploratzen dute eta beraz ez dute hainbeste mugitzeko beharrik. Horrela lasaiago eskuratzen dituzten ibiltzea bezalako lorpen psikomotoreak.

- Espaziora zuzendutakoa: haur hauek urrutikoa esploratzeko beharra sentitzen dute eta beti alde batera eta bestera dabiltza, garapen psikomotorea (ibiltzea batez ere) bizkortuz.

Garapen psikomotorerako ere behar-beharrezkoak dira bi baldintza: - Heldutasun fisikoa. - Estimulazioa: ereduak, motibazioa, indartzaileak (sariak, txaloak..)

1.3 Sentitze-mugitze adimena.

Piageten ikuspegitik, haurrak 0-2 urte bitartean sentitze-mugitzeko adimena dauka: berehalakoa zuzendua, nahigabezko arreta eta pertzepzioen menpe eta baldintzapean. Haurrak aurrena erreflexuak dauzka. Erreflexu horiek estimulu ezberdinetara egokitu beharko dute (ez da berdin zurgatuko amaren titia eta panpina). Erreflexu eskemen egokitzapenaren ondorioz ekintza eskemak sortuko dira. Ekintza eskema horiek egokitu egingo dira errealitate ezberdinetara eta ekintza eskema berri gehiago sortuko dira. Geroago, ekintza eskema horiek konbinatu egingo dira eta ekintza konplexuagoen aukera irekiko du. Aurrena kasualitatez aurkituko ditu ekintza berriak, baina geroago intentzionalitatea sortuko da eta ekintza berriak zaharren aldaketa eta konbinazioaren ondorioa izango dira.

Aldi berean, estimulu sensorial ezberdinak integratzeko gaitasuna garatuko du. Hasieran, estimulu guztiak askeak dira. Geroago, iturri ezberdinetik datorrena integratzen ikasiko du. Halere urtea arte haurrak ez du sinbolorik edukiko. Sinboloak, errealitatearen irudikapen mentalak dira. Bi urtetik aurrera errealitatean ekiteaz gain, sinboloekin ekingo du. Sentitze-mugitze estadioaren bukaera izango da eta eragiketa konkretuenaren hasiera.

1.4 Haurraren eta zaintzailearen artean sortzen den lotura afektiboa. (Atxikimendua)

Haurra heldugabea jaiotzen da eta menpekotasun izugarria garatzen du zaintzaileekiko. Hasieratik nabarmentzen ditu zaintzailearen ezaugarriak baina 6 hilabetea arte ez du zaintzaile zehatzenganako atxikimendua garatzen, sei hilabete baino lehenago ez baitu zaintzailea errealitate konkretu eta integratu bat bezala hautematen. Sei hilabete arte, amaren usaia identifika dezake, bere ahotsa, bere aurpegia... Halere 6 hilabete arte ez da bere amaz "maiteminduko". Sei hilabete baino lehenago bere beharrak betetzen bazaizkio


7

(janaria, kontaktua, estimulazioa...) ez du garrantzirik edukiko zaintzaile nagusia aldatzen bada. Sei hilabetetik aurrera ordea, lehentasuna agertuko du bere zaintzaile nagusienganako eta banaketara resistitu egingo da.

Horrelako gaiak aztertzean, zer egin behar den eta zer ez interesatzen zaigu batez ere, gaizki egiten direnak zuzentzeko. Halere, irakurri eta gero ez zaigu hain arraroa iruditzen esandakoa. Egia esan, gauzak normal badoaz, ondo egiten baitira.

Haurrak beharrezkoak ditu: - Behar fisiologikoak betetzea. - Estimulazio sensoriala. Haur baten behar fisiologikoak bakarrik betetzea ez da nahikoa, estimulazio sensoriala ere behar du. Estimulazio sensorial eskasa jasotzen badu haurrak, atzerapena jasango du bere garapenean (atzerapen psikomotorea eta adimenaren atzerapena). Gainera ez dugu ahaztu behar, estimulazio sensorialaren barruan ukimenaz jasotako estimulazioa dagoela. Estimulazio mota honek ikusia dugu beste behar bat betetzen duela: behar afektiboa (oroitu behar afektiboen artean, kontaktu fisikoa, intimitatea eta taldekidetasuna daudela). Estimulazio sensorial ezari, depribazioa deitu zaio. Depribazioa jasaten duten haurrek, atzerapen psikomotoreaz eta adimenaren atzerapen nabarmenaz gain, nahasketa afektiboak jasaten dituzte, heriotzaraino eraman ditzakeenak (Spitz-ek deskribatutako depresio anaklitikoa eta ospitalismoa, begiratu aurrerago).

Estimulazio sensorialaren barruan batez ere, ikustezko eta entzutezko estimulazioa eta kontaktu fisikoa hartzen dira kontutan.

Gauzak normal badoaz, jaioberri eta zaintzailearen artean dinamika berezia sortzen da, zainketa eta estimulazio beharra ziurtatzen duena. Haurrak estimulazio etengabea behar du, eta hau berarekin "zoratuta" dagoen batek bakarrik eman diezaioke. Eta hori naturalki horrela gertatzen da. Haur txikiek zoratu egiten dituzte helduak eta batez ere bere zaintzaileak. Zaintzailearen "zoratze" egoera honek haurrarekin etengabeko elkarrekintzara eramango du. Haurrak hasieratik interes handia agertzen du elkarrekintza horiekiko (estimulu sozialetarako lehentasun pertzeptuala baitu) eta erantzun egingo du, keinu, irribarre eta soinuz. Azken hauek zaintzailearengan bere efektua izango du: haurraren erantzuna estimulu bihurtuko da zaintzailearentzako eta elkarrekintza ziurtatu egingo da.

Gauzak normal badoaz beraz, haurra eta zaintzailearen arteko dinamikak, haurraren beharrak eta elkarrekintza ziurtatuko ditu, beraz haurraren garapena. Halere, batzutan ez da horrela gertatzen: - edo haurrak ez duelako zaintzailearen estimuluei erantzuten eta beraz zaintzailea, zer egin ez dakiela, etsipenean erortzen delako haurrarekin elkarrekintza gutxituz. - edo zaintzailea ez dagoelako haurrarekin "zoratuta".

Gauzak horrela, haurra bere zaintzailea gauza aparte bezala ezagutzeko gai denean (4-6 hilabete) harreman berezia (lotura afektibo berezia) sortuko da, non haurra zaintzailearekin "maitemintzen den". Haurra atxiki egingo zaio bere zaintzaileari: haurrak garatzen duen lotura afektibo indartsu horri atxikimendua deritzo.

Animali asko jaio eta berehala lotzen zaie helduei. Txituek jaiotzean mugitzen den lehenengo gauzari jarraitzen diote eta beldurtzen diren bakoitzean beregana inguratzen dira gordetzeko. Bere ama izaten da gehienetan baina ez beti.


8

Gizonen kasuan haurrak zaintzaileekiko atxikimendua garatzen du. Haurrarengan bat-batean sortzen da lotura hau sei hilabetetik aurrera eta indar handia dauka. Tratu txarrak jasaten dituzten haurrek ere, atxikimendua garatzen dutela zaintzaileekiko.

Eriksonen ikuspegitik lehenengo urtean konfidantza edo mesfidantza garatuko dira oinarrizko sentimendu bezala, zaintzailearekiko harremanaren ondorio bezala. Zenbateraino fidatuko den munduarekin, besteekin eta bere buruarekin, jasotako zainketen kalitatearen menpe dago. Zaintzaileak haurraren behar fisiko eta afektiboak ondo betetzen dituenean, oinarrizko konfidantza garatuko da haurrarengan. Oinarrizko konfidantza ezak edo mesfidantzak ondorio txarrak edukiko ditu.

Haur jaioberriak ez du bera eta bera ez denaren artean ezberdintzen. Horretarako buruan irudikatu behar ditu errealitate horiek. Hasieran dena nahastuta dago; errealitatea ezagutzen duen neurrian gauza ezberdinak ezagutuko ditu eta buruan "orden" piska bat jartzen joango da. Sei hilabeterekin bere burua beste gauza guztietaz aparte dela ohartuko da eta bere ama ere bai, orduan maiteminduko da bere amaz edo zaintzaileaz. Oinarrizko konfidantza edo mesfidantza beraz, egoera diferentziatu-gabe horretan gertatzen da. Horregatik, oinarrizko konfidantza edo mesfidantza garatzeak eragina izango du: - Bere buruarengan duen konfidantza edo mesfidantzan. - Besteengan duen konfidantza edo mesfidantzan. - Munduan duen konfidantza edo mesfidantzan.

Ikuspegi batzuetatik, haurrari ez zaio behar duen guztia eman behar. Errealitatea horrelakoa ez dela eta hasieratik pixkanaka-pixkanaka frustraziora ohitzen joan behar dugula diote. Erikson-ek argi dauka, lehenengo urtean behintzat horrek ez duela horrela izan behar. Haurraren beharrak bete behar dira sortzen zaizkion momentutik.

Beraz, ama-haurraren arteko harremana ona bada, beharrak ondo beteko zaizkio eta oinarrizko konfidantza garatuko du. Zer ondorio dauzka horrek? - Oinarrizko konfidantza garatu duen haurrak konfidantza gehiago izango du: - Bere buruarengan (kontrol pertzepzio gehiago->lasaitasuna) - Besteengan: - bere amarengan: horregatik banaketak hobeto eramango ditu. - besteengan: arrotzekiko beldur gutxiago eta beraz harreman berriak egiteko erraztasun gehiago. Banaketarako ere bai. - Munduan: Gainera, amarengan konfidantza edukitzeak, lasaitasuna emango dio mundua esploratzeko. - Lehenengo harreman hau eredu da harreman berrietarako. Hori dela eta, harreman berriak ere, kalitate onekoak izango dira.

1.4.1 Haurraren eta zaintzailearen arteko harremanean eragina duten faktoreak.

Haurraren aldetik. - Haur goiztiarrak: haur goiztiarrak heldugabeagoak dira. Askotan, ez dute zaintzailearen estimulazioari erantzungo. Horrek zaintzaileak etsipenera eraman ditzake. Garrantzitsua da zaintzaile horiei informazioa eta animuak ematea. Naiz eta ez erantzun, haurrak bere estimulazioa behar-beharrezkoa duela ulertarazi beharko zaie.


9

- Haur bereziak: Itsu jaioberriek adibidez, hitz egiten zaienean aurpegia alde batera biratzen dute. Gurasoek, ekiditen dituela pentsa dezakete. Haurrak burua biratzen du, hobeto entzuteko. Gurasoei hori jakinarazi beharko zaie. Haur autistek, ez dute gurasoen estimulazioari erantzuten, "bere munduan ixten dira". Zer esanik ez dago, haur berezi guztiek laguntza espezializatua beharko dutela eta bere zaintzaileek aholkularitza espezializatua. - Haur depribatuak. Harremanei ez diote erantzuten. - Banaketa jasandako haurrak (lehenengo faseetan).

Zaintzailearen aldetik: - Haurra desiratua da? - Haurra zaintzailearena da? - Zer igurikapen zeuden haur horrekin? bete dira?Bederatzi hilabetetan ikusten ez dugun hori era batera irudikatu dezakegu gure desioen arabera. Jaiotzak haur imaginario horri bukaera emango dio eta egiazko haurra jarriko du aurrez-aurre bere amarekin.

Hiru faktore horiek batzutan depresiora eramango dute ama (erditze ondorengo depresioa). Ama deprimituak ezin du bere haur jaioberria behar bezala zaindu. Biak laguntza beharko dute.

Erizainaren zeregina.

Erizainak, zaintzaile bezala, ezin du haur guztiekin inplikatu. Zure kokapena ezin hobea da arazo horietaz ohartzeko. Halere, ez da zure eginkizuna hori konpontzea. Zure kokapena ezin hobea dela eta agian zu bakarrik ohartuko zara. Asko lagunduko duzu behar den espezialistari behar bezala informatuz: ama ondo ez badago ginekologo, psikiatra edo psikologoari. Haurraren kasuan pediatrari...

Haurrak denbora asko ingresaturik badaude, zaindu beharko dituzu. Halere, ezingo dituzu denak behar adina zaindu. Askotan gurasoen presentzia ezingo duzu jasan. Han egongo dira "koñazoa" ematen egun guztia. Hori dela eta gainetik kendu nahiko dituzu askotan, lan egiten uzten ez dizutenaren aitzakiarekin. Gurasoen presentzi honekin bi gauza egin daitezke: - Zure kontra jarri. Beraiekin harreman txarra eginaz. - Kooperazio lortu: guraso hauekin harreman ona eginez gero, asko lagundu zaitzakete. Beraiei bihotza puskatuko zaie haurra han bakarrik utzita. Haurrarekin egon nahiko dute eta ahal den guztian kooperatuko dute. Zure kontra jarri beharrean, bere kooperazioa lortzen baduzu, denontzako hobe izango da, batez ere haurrarentzat. Horrek askotan malgutasuna eskatuko dizu: instituzioek jarritako arau eta ordutegiak agian ezingo dituzu hitzez hitz kontutan hartu.

Ez ahaztu zein garrantzitsua den haur txikien estimulazio sensoriala. Zure esku ere egon daiteke, haur horiekin denbora duzun neurrian elkarrekintzan aritzea (demagun: haur goiztiarrak, malformazioak...)


10

Lehenengo elkarrekintzek badute eragina garatuko den atxikimenduan?

- Lehenengo elkarrekintzak nolakoak dira ama eta haurraren artean? Badirudi lehenengo harremanak garrantzitsuak direla aurrerago ama eta haurraren artean eraikiko den lotura afektibo berezi horretarako. Beraz kontu handia eduki beharko da haur bereziekin eta ondo aurkitzen ez diren amekin.

1.4.2 Depribazioa.

Depribazioa estimulazio eza edo falta da. Haurrak estimulazio eskasa duenean bere garapena gelditu edo makaldu egiten da. Estimulazio-ezak horretaz gain beste eraginak ditu haurrarengan, heriotzaraino eramaten dutenak. Spitz-ek ondo ikasi zuen fenomeno hori haur ospitaleratu eta instituzionalizatuetan. Haur horiek beraietaz arduratuko zen zaintzailerik ez zuten eta estimulazio falta ikaragarria zeukaten (ikusmen, entzumen eta batez ere ukimenezko estimulazio-eza). Ikusi zuen aurrena depresioa garatzen zutela. Bost hilabetea arte depresio hau itzulgarria zen. Depribazioa bost hilabetetik aurrera luzatzen bazen, ospitalismoa izeneko koadro-klinikoa gertatzen zen. Koadro hori itzulezina zen gehienetan eta oso pronostiko txarrekoa (gehienetan bizitzarekin bukatzen zuen). Argi geratu zen haurrek zainketa fisikoez gain estimulazio sensoriala (afektiboa tarte) behar-beharrezkoak dutela.

Depribazioaren iraupena

koadroa itzulgarria?

<5 hilabete depresio anaklitikoa itzulgarria

>5 hilabete ospitalismoa

itzulezina

Depresio anaklitikoa.

Depribazioaren iraupenaren arabera, koadro klinikoak itxura aldatzen du. (Ez ahaztu depribazio garrantzitsua jasaten duten haurrak direla). -1. hilabetean: - Haurra ezezkorra eta zorrotza agertzen da. Begiratzen dionari indar handiz heltzen zaio. - 2. hilabetean: - Pisu galera. - Garapenaren atzerapena. - 3. hilabetetik aurrera: - Harremanak ukatu egiten ditu. Aurpegian espresio hotza. Ohean mugitu gabe pasatzen ditu orduak. - Pisu galera handiagoa. - Ez du lorik egiten. - Garapenaren atzerapen garrantzitsuagoa.


11

Ospitalismoa (depribazioak 5 hilabete baino gehiago irauten duenean). - Ez du erantzuten, ez da mugitzen. - Ez du jaten, ez du lorik egiten. Azkenean marasmoa eta heriotza.

1.4.3 Banaketa.

Esan dugu sei hilabetetik aurrera haurrak atxikimendu irudiei lotzen zaizkiela. Banaketa zaintzaile horregatik banatzea izango litzateke. Haurrak pertsona hori ezagutzen du eta identifikatzen du bere zaintzaile bezala eta ezin du bera gabe egon. Banaketaren ondorioz benetako dolua edukitzen du haurrak.

Banaketaren faseak: Banaketak aurrera egiten duen bezala, haurrak portaera ezberdina agertzen du. - Protesta fasea (lehenengo astean): Borroka aktiboa ikusten da atxikimendu-irudiak berreskuratzearren. - Negar ozenak eta ihes ahaleginak. - Zarataren aurrean ansietatearekin erantzuten du. - Etxetik ekarritako gauzak ez ditu askatzen. - Jokabide erregresiboak: - Esfinterren kontrol-eza, hatzaren zurgaketa. - Larritasun zeinuak: - Hatz-azalak jaten ditu. - Dardara egiten du. - Jatearen nahasketak: - Janaria atzera botatzen du. - Oka egiten du. - Loaren nahasketak: - Amesgaiztoak. Eskaintzen zaion laguntza erabat baztertzen du. Ama edo atxikimendu-irudia agertzen bada atxikimendu jokabideak gehitu egingo ditu eta ezezagunak gehiago arbuiatuko ditu. - Anbibalentzia fasea (8-31 egun): - Samindura adierazpenek indarra galtzen dute. - Larritasun adierazpenak oraindik nabariak dira: - negar kontsola-ezina,angustia... - Berdin edo okerrago: - Jokabide erregresiboak. - Jatearen nahasketak. - Loaren nahasketak. Eskaintzen zaion laguntzari anbibalentziarekin erantzuten dio. Atxikimendu-irudien aurrean interesik ez balu bezala jokatzen du. Batzuetan oso kontrako joera agertzen du (haserrea). Zenbat eta luzeagoa izan banaketa eta zenbat eta gutxiago ulertu haurrak banaketaren arrazoiak, ordun eta denbora gehiago beharko da "des-atxikimendu" egoera hori gainditzeko. - Moldaera fasea: - Atxikimendu irudiak ahaztu egiten ditu. - Lotura afektibo berriak egiten ditu inguruko pertsonekin.


12

Halere gerta daiteke fase honetara iristean lotura afektibo berezi bat (edo batzuk) egiteko aukerarik ez egotea (haur instituzionalizatuak, gudetako umezurtzak...). Haur batzuk, afektiboki "erreta" daudela esaten da. Harreman horiek ez dute sekulan iraun eta haurrak hotzak agertzen dira edozein harreman hasteko orduan. Horrek gehiago zailtzen ditu gauzak, zaintzaile berriak etsipenera jotzen baitute. Hau batez ere haur instituzionalizatuekin gertatzen da, beti alde batetik bestera dabiltza, etxe batetik bestera eta horrela ez dago lotura afektibo garrantzitsu bat egiteko aukerarik.

Maslow-k bere beharren piramidearen bigarren mailan segurtasuna jartzen du. Helduari segurtasuna, lan finkoak, aurreztutakoak eta horrelakoak ematen diote. Haurrari ordea, errutinak. Ikusi dugu zein garrantzitsua den lehenengo urtean, oinarrizko konfidantza garatzea. Esan dugu, zainketen kalitatearen araberakoa dela oinarrizko konfidantza edo mesfidantza hori. Aurrerago ikusiko dugu, zainketen kalitatearen ezaugarri bat erregulartasuna dela. Hemen ikusten ari gara, zeinen garrantzitsua den haurrak atxikimendu irudi finko batzuk edukitzea (erreferentzi afektiboak) eta haurrak banaketa asko jasaten baditu afektiboki "erre" egiten dela.

Banaketaren ondorioetan eragina duten faktoreak:

Banaketak ez du eragin bera haur ezberdinengan. Zer faktorek dute eragina banaketaren ondorioetan?: - Haurrak 6 hilabete eta 4 urteen artean baditu. Hiru hilabete arte haurrak ez du ezagun eta ezezagunen artean ezberdintzen. Hiru,bost hilabete artean elkarrekintza nahiago du ezagutzen dituen pertsonekin, baina ez ditu ezezagunak arbuiatzen. Sei hilabetetik urtera, indar handiz atxikitzen zaie zaintzaileei eta ezezagunak arbuiatu egiten ditu. Bere lehengotasuna nabaria da eta lau urte arte atxikimendu irudietaz banatzeak nahigabea sortuko dio. - Mutilengan. Mutilak neskak baino zaurigarriagoak omen dira. - Aurreko esperientzia txarra izan bada: - Haur-zaintzaile harremana txarra izan bada (oinarrizko mesfidantza) - Aurreko banaketak gaizki gainditu baditu, okerrago pasako du banaketa berriaren aurrean. Bestalde, banaketa laburretara ohitzen joan bada, hobe jasango ditu banaketa berriak. Zentzu horretan haurtzaindegiak onak badira eta ama-haurra harremana kalitatezkoa bada, haurra haurtzaindegira ematea ez litzateke txarra izango. Alde batetik banaketetarako prestatuko lukeelako eta bestetik bere adinekoekin harremanak ensaiatzen eta ikasten hasiko litzatekeelako. - Zenbat eta denbora gehiago iraun banaketak. - Zenbat eta gutxiago ulertu banaketaren arrazoiak. - Leku berria ezezaguna bada. - Zaintzaile berriak lehendik ezagutzen ez baditu. - Jasotako artapenak eskasak badira. - Ordezkapen objektuak ez baditu (panpina...)


13

1.5 Gogamenaren egituraketa. Freuden ikuspegia.

Gogamenaren egitura.

Freud-en ikuspegitik nortasuna haurtzaroan egituratzen da eta beraz garapena haurtzarora (eta nerabezarora) mugatzen da. Ikusi dugun bezala helduaren gogoak hiru zati edukiko lituzke: Zera, Nia eta Supernia. - Zera guztiz inkontzientea izango litzateke eta bertan bulkadak egongo lirateke: kontziente ez diren desio eta behar guztiak, sekula kontzientziara pasa ez direnak edo eta pasa badira erreprimituak izan direnak. - Niak alde inkontzientea eta kontzientea ditu. Alde inkontzienteak defentsa mekanismoak erabiliko ditu. - Supernia azkenik, arau moralez osatua dago eta alde kontzientea eta inkontzientea dauzka.

Gogamenaren dinamika.

Zeraren desio guztiei ezin zaie irtenbidea eman. Batzutan errealistak ez direlako eta besteetan arau moralen kontra doazelako.

- Zeraren desioa morala bada, Niaren alde inkontzienteak kontzientziara pasatzen uzten dio eta Niaren alde kontzientea gustua ematen saiatzen da. Niaren alde inkontzientea beraz zaindari bat izango litzateke, kontzientziara zer pasako den eta zer ez erabakiko duena. Nahia errealista bada errazago beteko da. Lortzen zailak direnak, errealitatea erakusten digute frustrazioaren bidez. - Zeraren desioa errealista eta inmorala izan daiteke. Desioa Superniak dituen arau moralen aurka badoa, Niaren alde inkontzienteak erreprimitu egiten du. Halere, erreprimitutakoak ez dira isil-isilik geratzen. Pilatzen doazen neurrian presioa handitu egiten da eta orduan Niaren alde inkontzienteak irtenbidea aurkitu behar die beste defentsa mekanismo batzuen bidez: - Sublimazioa: gaizki dagoen bulkada ondo ikusia dagoen era batera bideratzen da; adb: kirola eginaz agresibitatea bideratzea. - Proiekzioa: jasan ezin ditugun inpultsoak besteengan ikusi. Adb: errazagoa da anaiak aita gorrotatzen duela ikustea norberak gorrotatzen duela ikustea baino. (zozoak beleari ipurbeltz). - Introiekzioa: zerbait asko deseatzen delako edo beldurtzen delako, bere ezaugarriak barneratzen dira. Era sinbolikoan bestea gureganatzeko era da. Adb: Asko miresten den pertsonaren ezaugarriak hartzea. - Konbertsioa: inpultsoak era sinboliko batean lortuko lukete irtenbidea gaixotasun baten bitartez. Adb: aitarenganako gorrotoa erreprimiturik zuen gaixo batek paralisi bat garatu zuen bere aita gaixotu eta zaindu behar zuen momentuan. Neurologikoki paralisirik ez zegoen baino edukiko balu bezala zen. Gaixoak noski mekanismo horien berri ez zekien, eta egia zen ezin zela mugitu. Era horretan, prezio handia pagatuta bazuen ere satisfakzioa eman zion bere inpultsoari. Gaixo hauek, konbertsiozko histerioak, ezgaitasun nabarmenak izaten dituzte eta bere ezgaitasunaren aurrean duten axola ezak harridura sortzen du (histerikoen "belle indifference").


14

Gogamenaren garapena.

Haur jaioberriak Zera bakarrik du eta bere desioak betetzeko ahaleginak egiten ditu. Errealitatearekin harremanean nahi den guztia ezin dela lortu ohartuko da. Era horretan Nia sortuko da, errealitateari lotuta, eta norberaren kontzientziaren ardatza. Haurren beharrak ez betetzea ez da ona, haurrak zainketak eta maitasuna behar baitu. Halere haurrari ezin zaio desio duen guztia eman. Errealitatea ez da horrelakoa eta haurra bizitzarako ondo prestatu nahi badugu, frustrazioa ere behar du.

Frustrazioa onartzen ikastea komenigarria da, gizaki moldatuagoak egiten baikaitu. Halere, errealitatearen onartze hau sekulan ez da bukatzen. Helduaroan ere, gauza asko ez dira guk nahi bezala eta horrek frustrazioa sortzen digu. Askotan ez dugu onartzen errealitatea den bezalakoa eta agresiboki portatzen gara. Erizain bezala ohartuko zara gaixo ona deitzen duzun hori obeditzen dizuna dela. Gaixo batzuk ez dizute obedituko eta gainera "lata" emango dizute. Hori onartzea zaila egingo zaizu. Bestetan, zure mugak ez onartzeak ere sufritu araziko dizu. Hementxe jarriko nuke nire iritziz psikologikoki behar den lehenengo ezaugarria kalitatezko bizitza bat edukitzeko: Ahal den neurrian tokatzen zaiguna onartzea. Horrek ez du esan nahi hobetzerik ez dagoenik eta hobetze nahia txarra denik.

Geroago, Supernia sortzen da Niaren kontura. Freud-ek Ediporen konfliktoarekin azaldu zuen. Edipo mitologia grekoko pertsonai bat zen, bere amaz maitemindu eta aita hil zuena. Freud-en iritziz, haurra 4 urterekin, beste sexuko gurasoaz maitemintzen da eta beretzako nahi du. Bere sexuko gurasoa “etsaia” bezala ikusten du eta bere deuseztapena nahi du. Sentimendu hau proiektatu egiten du, eta gurasoak min egin nahi diola sentitzen du. Orduan, sentimendu beldurgarri hori erreprimitu eta aita introiektatzen du (sinbolikoki noski). Era honetan, gurasoaren arau moral guztiak barneratzen ditu. Orain barrenen dauka aita, barrenean dauka restrikzioa. Era horretan, zerbait egin aurretik, Superniak onespena eman beharko dio. Superniaren aurka zerbait egitean, barreneko aingerutxo horrek (superniak) gogorki zigortuko gaitu erruduntasun sentimenduarekin.

Pertsona askoren Superni hori, gogorregia da: Ez da ohartzen gizaki hutsak garela eta muga asko daukagula. Gure muga eta ahulkeriak ez ditu kontutan hartzen eta beti "izan beharko luke" aginduarekin funtzionatzen du. Baimenik gabe, exijitu eta leporatu egiten digu. Guk bihurtu beharko defendatzaile "aingerutxo tirano" horren aurka, barrenean baitaukagu.

Gure mugak ezagutu eta onartzen ditugun neurrian, Superniaren eskariak bidezkoak diren edo ez aztertu behar dugu eta gehiegizkoak badira gupidaz eta maitasunaz defendatu behar dugu gure burua, lagun onena defendatu eta lasaituko genukeen bezala: "lasai, ez larritu. Ezin baduzu ezin duzu". Nork defendatuko du bestela gure burua?. Horrek ez du nagikeriaren alde egin nahi. Gure gaitasunak ezagutu eta onartzen ditugun neurrian, zertara iritsi gintezken eta zertara ez jakingo dugu eta ahal duguna lortzen saiatuko gara. Halere ez ahaztu gure gaitasunak ez daudela beti berdin: urduri, arduratuta edo triste gaudenean gure gaitasunak ez dira momenturik onenean egoten. Orduan ere gure buruari lasaitasuna ematen ikasi beharko dugu. Gure buruaz lotsatu beharrean gure buruari gupida edukitzen ikastea ondo legoke, gure burua ondo tratatzen, lagun onena balitz bezala.


15

Beraz, niaren alde kontzientea, hau da guk, bi gauza egin ditzakegu gure barreneko bizitza hobetzeko: 1.- Gauzak diren bezala onartzen saiatu, aldaezinak diren neurrian behintzat. Onartu beharreko gauzen artean gure muga eta zailtasunak daude. 2.- Gure superni irrazionalari aurre egin gure defentsan eta gure burua gupidaz eta maitasunez tratatu.

"Izan ditzadala, aldaezina onartzeko resijnazioa, alda daitekeena aldatzeko indarra eta aldaezinekoa eta alda daitekeena bereizteko argia"

1.6 Jolasa.

Jolasa oso garrantzitsua da haurraren garapen psikologikorako. Gizona da gehien jolasten duen animalia eta helduaroan jolasten jarraitzen duen bakarra (ez ahaztu barrenen haurra daukagula). Espezie ezberdinak ikasiaz ikusi da gehiago jolasten duten espezieak: - Adimen gehiago daukatela. - Ikasteko gaitasun gehiago daukatela. - Haurtzaro luzeagoa daukatela.

Jolasean, arriskurik gabe, jakin beharreko gauzak ikasiko ditu haurrak. Jolasa ez da tartekoa, lana bezala, helburua. Ondorio bezala, haurrak jolasean ikasitakoa ejerzitatzen du eta konsolidatzen du.

Hiru jolas bereiz ditzakegu adinaren arabera: - 0-2 urte: jolas motoreak: haurrak ikasitako mugimendu berriak ejerzitatzen ditu. - 2-7 urte: jolas sinbolikoa. Batez ere hau da haurraren jolasik adierazgarriena. - Jolas honetan haurrak errealitatea bere erara aurkezten du. Eguneroko bizitza errealean berak egokitu behar du eta errealitatearen menpe dago. Jolasean berak menderatzen du errealitatea eta errealitatea bere desioetara moldatzen da. Piageten iritziz jolasa konpentsazioa da haurrarentzat: "errealitatera moldatzen egon behar du egun guztia eta ez balu jolasean lortzen duen konpentsazio hori, psikologikoki apurtu egingo litzateke". Psikoanlisiaren ikuspegitik gauza berdintsua esaten da: "jolasak Niaren integritatea zaintzen du eta behar eta desio inkontzienteei irtenbidea emateko balio du". Azkenekoaren arabera, haurraren jolasean bere desio ezkutuak eta egoera afektiboa ikus daitezke. Horrela, haurra agresiboa badago, bere jolasa agresiboa izango da (panpinari tratu txarra emango dio, gauzak puskatuko ditu e.a.). - Gainera rolak ikasiko ditu eta helduen mundua esploratuko du. Hasiera batean jolasten dituzten rol horiek, errealitatea baino gehiago berak hautematen duena adieraziko dute. Horregatik, rol guztiak esajeratuak daude. Haurrak hautematen badu bere ama beti restrikzioak jartzen dagoela, panpinarekin ama izatea jolastean, zigorrak jarri besterik ez du egingo. Beraz besteak nola ikusten dituen adieraziko digu. Hasieran, nahiz eta lagunekin jolastu, haur bakoitzak bere fantasia jolasten du. Batzutan ezadostasunak sor daitezke, jolasten ari diren rolak era ezberdinetara hautematen dituztelako. Orduan jolasaren bidez irtenbidea saiatzen dute edo bestela hizkuntzaren bidez argitzen dute. Aurrerago rolak negoziatu egiten dituzte helduen laguntzarekin.

Badirudi 2 urtetatik haurrak argi eta garbi bereizten duela zer den jolasa eta zer den errealitatea.


16

- >7 urte: Arauak dituzten jolasak. Hasieran arauek jolasa definitzen dute eta jolasten jakitea arauak ezagutzea izango da. Geroago arauak ere negozia daitezkeela ohartzen dira. Era honetako jolasetarako beharrezkoa da sozializazio maila bat. Horrela haurrak arauak onartzen ikasten du eta geroago arauak negoziatzen. Jolas kooperatiboak bide honetan lagungarriak dira.

Nola lagundu haurrei jolasten? ez dago ezer egin beharrik, beraiek egiten dute dena. Helduaren jarrera egokia: - Jolasa erraztea (errazten duten baldintzak jarri). - Ez inposatu eta ez zuzendu (ez protagonismorik kendu).

1.7 Haurtzaroko erronkak. Eriksonen ikuspegia.

Eriksonen teoria

Garapenean zehar erronka batzuekin aurkitzen gara. Gainditzeak --> ezaugarri osasuntsuak Ez gainditzeak --> ezaugarri kaltegarriak Erronka gainditzean edo ez gainditzean eragina dute: - sortzen diren harremanen ezaugarriek.

Eskeman etapa bakoitzean erronka gainditzearen edo ez gainditzearen ondorioak daude. Ezin dugu ulertu konfidantza lortzen ez bada mesfidantza lortzen denik. Ezaugarri horiek muturrak lirateke eta gure lorpenak beti bi mutur horien tartean leudeke, alde batera edo bestera, baina tartean.

Eriksonen teoriak bi gauza berri dauzka psikoanalisiak kontutan hartu ez zituenak: 1.- Garapena ez da haurtzaroan bukatzen. 2.- Ezaugarria lortzeak ez du esan nahi galduko ez denik. Baina ez lortzeak ere ez du esan nahi lortuko ez denik. Beraz garapena irekia dago hobekuntzarako eta itzulgarria da (ikuspegi optimista psikoanalisi klasikoaren ondoan). (eskema) Haurtzaroko erronkak.

KONFIDANTZA-MESFIDANTZA.(0-1).

Lehenengo urte honetan oinarrizko konfidantza lortzea izango litzateke erronka. Lorpen hau, zainketaren kalitatearen menpe dago.

Zer dago jokuan beraz? Ze puntutaraino edukiko duen konfidantza: - Munduan. - Beste pertsonengan. - Bere buruarengan: bere buruarengan edukiko duen konfidantza ere jokuan dago, izan ere, hasieran haurrak ez baitu bera eta besteen artean ezberdintzen. Sei hilabete arte ez da ohartzen bera eta besteak gauza ezberdinak direla.


17

Oinarrizko konfidantza: - Mundua toki segurutzat hartzen du. - Jendea atsegina eta fidagarria iruditzen zaio. - Bere buruan konfidantza dauka. Oinarrizko mesfidantza: - Beldurra eta sentiberatasuna. - munduaren aurrean. - besteen aurrean.

Harremanetan ondorioak edukiko ditu.

Kalitatezko zainketa: - Beharrak sortzean ase. - Ezerosotasunak laster lasaitu. - Goxo tratatu, laztanak egin. - Berarekin jolastu. - Berarekin hitz egin. Kalitatezkoa ez den zainketa: - Zainketa irregularra. - Zainketa desegokia. - Haurra arbuiatzea.

AUTONOMIA-ZALANTZA (2-3).

Haurrak urtetik aurrera ibiltzen ikasi du, beste gaitasun motoreen artean. Honek askatasun handia ematen dio eta aukera berri asko irekitzen dizkio. Hori dela eta, haurrak dena bere kaxa egin nahi du.

Etapa honetan autonomia sentimendua garatzea izango litzateke erronka. Zaintzaileek gauzak bere kaxa egiten uzten dioten edo ez garrantzitsua izango da.

Zer dago jokuan beraz? Ze puntutaraino duen kontrola: - Berarengan. - Munduarengan. Autonomia sentimendua: - Bere muskuluak eta inpultsoak kontrolatzen dituela (berarengan kontrola duela). - Inguruarengan kontrola duela. Zalantza sentimendua: - Ez duela kontrolik berarengan. - Munduarengan ez duela kontrolik. - Lotsa besteenganako. Locus-controlis: Kontrol sentimenduaren arabera, bi eratako pertsonak daudela esaten da: - Locus-controlisa barrenean dagoela uste dutenak (kontrol pertzepzioa). - Locus-controlisa kanpoan dagoela uste dutenak (kontrol pertzepzio gutxi)


18

Lehenengoak, kontrola neurri handi batean berea dela usten dutenak dira (kontrol pertzepzioa). Hauek erronken aurrean ahaleginak egiten dituzte, beraien esku dagoela pentsatzen dutelako. Bigarrengoak berriz, bere esku ez dagoela pentsatzen dute eta etsipenean errazago erortzen dira. Bigarrengo hauek errazago deprimitzen direla ikusi da, eta gaixotzean jarrera pasiboa aurkezten dute, eboluzio okerragoak dituztelarik.

Ona izango da: - Ahal duena egiten uztea. Txarra izango da: - Lasai hartu ezinagatik, haurrari ezer ez egiten uztea eta bere ordez dena egitea (gain-zaintzailea). - Haurraren hutsak direla eta, kritika latzak eta zakarrak egitea.

Autonomia gehiegi ere ez da ona: Ingurua gehiegi kontrolatzen duela sentitzea ez da erreala eta kaltegarria izan daiteke.

EKIMENA-ERRUDUNTASUNA (4-5).

Lau,bost urteko mutilak gaitasun asko bereganatu ditu. - Gaitasun motore handiak dauzka. - Pentsamendu sinbolikoa (Piaget-en eragiketa-aurreko fasea). - Mintzaira.

Haurra oso aktiboa da eta garrantzi handia daukate berarentzat bere ekintzak, jolasak, fantasiak eta galderak.Jokuan dagoen ezaugarria ekimena da. Erronka honetan zaintzaileek bere ekintzekiko duten jarrerak eragina dauka.

Ekimena: Iniziatiba edukitzea da. Norberak hasten ditu gauzak bere kabuz besteen zai egon gabe. Haurrak egiten duena interesgarria dela uzten du. Erruduntasuna: Hau kontrako ezaugarria litzateke. Ezaugarri hau duena blokeaturik egongo litzateke, besteen iritziaren menpe egongo litzateke ezer egitera ausartu gabe. Haurrak egiten duena ez dela interesgarria eta gurasoak haserretzen dituela uste du. Jarrera ona: - Askatasuna eta aukerak ematea ekintza motoreetako. - Arretaz galderei erantzutea. - Bere jolas eta fantasiei arreta jartzea. Jarrera txarra: - Bere ekintza motoreak gaitzestea. - Bere galderak aspergarriak direla sentiaraztea. - Bere jolas eta fantasiei barre egitea.


19

- Bere ekintzengatik gurasoek sufritzen dutela sentiaraztea. Jarrera hori duen amari, ama errudun-garria deitu zaio. Haurrari ikustarazten dio bere portaeraren ondorioz gurasoek sufritzen dutela, gurasoen sufrimendua bere ekintzen ondorioa dela. Horrek erruduntasuna sortzen du haurrarengan.

ASMAMENA-GUTXIAGOTASUNA (6-11).

Adin honetako haurra Piaget-en ikuspegitik eragiketa konkretuen estadioan egongo litzateke, beraz arrazonamendurako gaitasuna badu. Hori dela eta, gauzak nola egiten diren eta nola funtzionatzen duten asko interesatzen zaio. Etapa honetan lortu beharreko ezaugarria asmamena da. Bere ekintzei zaintzaile eta hezitzaileek egindako balorazioak eragin handia dauka.

Asmamena: Bere gaitasunetaz ohartzen da eta arro sentitzen da. Horrek indarra ematen dio gauza berrietan sartzeko eta gauza berriak ikasteko. Gutxiagotasuna: Gaitasunik ez duela iruditzen zaio. Besteen aldean gutxiago dela iruditzen zaio. Horrek ilusio guztia kentzen dio gauza berrietan sartzeko. Autoestiman eragin handia dauka eskolan non kokatzen den. Jarrera egokia: - Egin nahi dituzten gauzetan: - animatzea. - Egindakoan: - zoriondu eta saritzea. Jarrera desegokia: - Egin nahi dituzten gauzak eragoztea: - edo dena hankaz gora jartzen dutelako... - edo ez zaintzeagatik (arriskutsua delako, geldik txintxo-txintxo badaude hobeto). - Egindakoan: - Ez dakiela esatea. - Ez duela inoiz ikasiko. - Ez duela ezertarako balio... - Eskolak bere garrantzia hartzen du. Garrantzitsua da haurra maila egokian jartzea: - Ez errazegia (ez luke nahikoa estimulatuko). - Ez zailegia (gutxiagotasuna sortuko lioke).


20

2.- NERABEZAROA

2.1 Sarrera

Nerabezaroa: kultura industrialaren ondorioa.

Aurreko mendea arte garapenaren teoria gehienek haurtzaroa bakarrik ikasten zuten. Haien ustetan, haurtzaroarekin batera bukatzen zen garapena. Pertsona fisiologikoki heltzen zenetik aurrera egonkortasuna zen nabarmenena. Mende honen hasieran berriz, ikusi zen, haurtzaro eta helduaro artean bazegoela beste aro bat: nerabezaroa.

Nerabea ez da haurra baina oraindik heldua ere ez. Nerabezaroa pubertaroarekin hasten da. Pubertaroan aldaketa fisikoak gertatzen dira. Neskek, lehenengo aldaketak 10-12 urterekin dituzte, 12-14 urterekin lehen hilekoa eta 14-16 urterekin emakume dira, ugaltzeko gaitasun osoarekin. Mutilek, lehenengo aldaketak 12-14 urterekin eta lehen isurketak 14-16 urterekin dauzkate, gizon bihurtuz. Bitartean, adimenak, afektibitateak eta gizarteko bizitzak aldaketak jasaten dituzte.

Antropologoek egindako ikasketei esker ikusi da nerabezaroa ez dela kultura guztietan gertatzen. Horrela aintzinako kulturetan haurrak aldaketa fisikoak dituenean, helduen mundura sartzen da errito batzuen bitartez. Errito hauei eskerrak helduen mundurako sarrera erosoagoa egiten da. Egoera berri honek moldaera eskatzen du, baina bizitzan jasandako beste aldaketa askok eskatzen duten moldaera baino gogorragoa ez da. Hau dela eta, ikertzaile batzuen iritziz, nerabezaroa gure kultura industrialaren ondorioa besterik ez da. Kultura hau teknikoagoa egin den neurrian gehiago luzatu dira derrigorrezko ikasketak, profesioak espezializazio gehiago eskatzen dute... azken batean helduen rolak beranduago hartzen ditu gazteak, hau da, gehiago luzatu da nerabezaroa (25-26 urte arte). Gainera langabeziak egoera hau okertu egiten du. Orokorrean, nerabezaroa independentzi ekonomikoa lortzean bukatzen dela esan daiteke.

Gure gizarteko nerabeak pubertaroa igaro eta gero ez dira zuzenean helduaroan sartzen. Ikertzaileak diote nerabezaroa luzatuz doala, eta pubertaroa pasa ondoren nerabe gehienek ezaugarri hauek dauzkatela: 1. Helduaren gorputza daukate. 2. Helduak bezala pentsatzen dute (Piaget-en eragiketa formaleko adimena edo pentsamendu logiko abstrakturako gaitasuna). 3. Helduak bezala sentitzen dute (bere bizitza afektiboa etxetik kanpora ateratzen dute, beste sexuko pertsona batengana, horrekin harreman berezia eta intimoa sortuaz). 4. Baina ez da heldua bezala bizi (sozialki ez da heldua): - ez da ekonomikoki askea. - ez ditu helduaren ardurak (lana, familia...)

Nerabezaroa beste aroak baino gatazkatsuagoa ez da. Ikertzaile batzuen ikuspegitik, nerabeak oso gaizki pasatzen dute, rebeldeak dira, gurasoekin gaizki konpontzen dira... hitz gutxitan, nerabezaroa gatazkatsua da. Erdi topiko bihurtu diren ezaugarri hauekin ez datoz bat gaur egungo ikertzaile asko. Beraien ikerketetan ikusi dute nerabe mota asko dagoela, batzuk gaizki ibiltzen direnak (11%), besteak zailtasun batzuk dituztenak (32%) eta azkenean, gehienak (57%), zailtasunei egoki


21

aurre egin eta arazorik gabe nerabezaroa igarotzen dutenak (Petersen 1988). Ikuspegi honetatik beraz, nerabezaroa aldaketa aro bat besterik ez litzateke izango, bere zailtasun bereziekin. Gainera zailtasun horiek ez dute zergatik bizitzako beste aroetakoak baino gogorragoak izan behar. Eta azkenik, garrantzitsuena, haurtzaroan eta nerabezaroan gertatutakoak ez dute modu itzulezin batetan markatzen. (Freud-en ikuspegitik adibidez, helduaren izaera haurtzaroko eta nerabezaroko traumak erabakitzen dituzte. Itzultzeko era bakarra terapia da. Ikuspegi berria, Eriksonena da, eta etapa honetako erronka: identitatea definitzea). Beraz, garapena ez da nerabezaroarekin bukatzen eta ez da itzulezina. Ikuspegi horretatik aro bakoitzean zailtasun batzuk daude eta zailtasun horiei moldatzeko erak. Moldatzeko eran eragina duten faktoreak batez ere bi izango dira: 1- Ordurarteko historia ebolutiboa (ondo edo gaizki ekarria). 2- Gizarte ingurunea (laguntzaile eta ulerkorra edo gogorra).

2.2. Pubertaroa, nerabezaroa:

Heltze prozesuan hiru aspektu bereiztu behar ditugu: - Heltze fisikoa. - Heltze psikologikoa. - Heltze soziala.

Heltze fisikoa gertatzen den denboraldiari pubertaroa deritzo. Heltze psikologikoa eta soziala gertatzen den denboraldiari berriz, nerabezaroa.

Helduaren ezaugarriak. Fisikoki: helduaren gorputza eta desioa eta ugaltzeko gaitasuna. Psikologikoki: Adimenari dagokionean, Piaget-en teorian ikusi genuen bezala, pentsamenduaren maila altuena: pentsamendu arrazional abstraktua. Afektibitateari dagokionean, autonomi afektiboa (aspektu hau kontutan hartuz gero, pertsona gutxi iristen dira heldutasun afektibora). Sozialki: Independentzi ekonomikoa eta askatasuna erabakiak hartzeko.

Pubertaroa.

Genetikoki erabakia dago noiz hasiko den pubertaroa. Une horretan hormona bat jariatzen da garunean, hipotalamoan, (GRF). Hormona horrek hipofisian FSH eta LH hormonen jariaketa estimulatuko du. Hormona hauek obulategi eta barrabilen heltzea eragiten dute eta bertan beste hormona batzuen jariaketa: - obulategian estrogenoak - barrabiletan androjenoak. Hormona hauen eragina: Mutiletan: Nesketan: aldaketa fisikoak aldatze fisikoak sexu-gosearen handitzea sexu-gosearen handitzea lehen ixurketa lehen hilekoa Pubertaroa edo heltze fisikoa gizabanako guztiengan gertatzen da. Batzuengan lehenago eta besteengan beranduago. Neskengan mutilengan baino lehenago. Mutilengan: 12,13 - 16,18 (13)


22

Neskengan: 10,11 - 14,16 (12)

Gizarte aurreratuetan bizitzaren baldintzen hobekuntzagatik (elikadura eta osasuna) pubertaroa bi urte aurreratu da azkeneko bi mendeetan.

Nerabezaroa.

Heltze psikologikoan bi aspektu ikus ditzakegu:

Adimenaren heltzea: gizarte aurreratuetan baldintzen hobekuntza dela eta (elikadura, osasuna, hezkuntza) adimenaren heltzea ere zerbait aurreratu da. Helduaren adimena eragiketa formalarena da, pentsamendu arrazional abstraktua. Honek nerabeari bere buruaren gainean pentsatzeko gaitasuna emango dio. Bere iragana aztertuko du, bere auto-kontzeptua osatuko du, eta honen inguruan gerorako proiektuak eta kontzientzia eta balio moralak aukeratuko ditu. Horrek denak identitatea osatuko du. Nerabezaroan identitatea osatzen da eta nortasunak forma hartzen du. Identitatearen aspektu garrantzitsuena auto-kontzeptua da. Gainera autobiografia lehenengo aldiz antolatu egiten da eta gerora begira proiektuak diseinatzen dira. Besteen ikuspegia kontutan hartzeko gai izaten hasten delako, kontzientzia morala sortzen da eta balio batzuk bereak bezala hartuko ditu (Halere, hasieran egozentrikoa da, eta gauzak berak pentsatzen dituen bezala direla uste du, eta gauzak egitea pentsatzea bezain erraza dela). Beraz, eta adimenaren garapenari eskerrak, identitatea osatzen da nerabezaroan.

Heltze afektiboa: bere gurasoenganako zuen menpekotasun afektiboaz askatzen joango da eta autonomia afektiboa lortzen. Harreman afektiboak etxetik kanpora edukitzen hasiko da: aurrena koadrilako lagunekin, geroago adiskidetasun onak murriztu eta sakondu egingo ditu eta azkenean bikote intimoa sortuko du. Heltze afektiboak ez du esan nahi familiarenganako autonomi afektiboa bakarrik, baizik eta autonomi afektiboa alor guztietan. Denok beharrezkoak ditugu lotura afektiboak baina pertsona asko "adiktoak" (menpekoak) dira: - bizitza osoa besteen afektua lortzeko ahaleginetan pasatzen dute, - zerbait egiterako orduan besteen iritziak pisu gehiegi du beraiengan, - oso minberakorrak dira, ezin dute kritikarik edo gaitzetsirik jasan; Autoestima baxuko pertsonak izaten dira: izan ere, bere burua maite ez duenak nekez lortuko du autonomia afektiboa, oinarrizkoa baita norberak bere burua maitatzea autonomia afektiboa edukitzeko.

Pertsona hauek naiz eta familiaganako autonomia lortu bere bikotearenganako menpekoak egin daitezke, eta gero bere semeenganako. Beraz ezin daiteke esan autonomia afektiboa lortu dutenik.

Heltze soziala: gizartean helduek betetzen dituzten rolak betetzera pasako da. Lana eta ardurak edukiko ditu, eta erabakiak bere kaxa hartuko ditu. Gure gizartean hau asko atzeratu da. Nerabe asko eta asko bere gurasoekin eta gurasoen kontura bizi dira. Honek arduraz libratzen ditu baina askatasuna kentzen die. Horrek bi eragin garrantzitsu dauzka: 1. Menpekotasun-autonomia anbibalentzia luzatu egiten da. Haurtzaroan anbibalentzi hori bizi zuen haurrak. Halere, batez ere pubertaroan hartzen du indarra. Alde batetik gazteak askatasuna nahi du, baina bestetik bere gurasoak oraindik beharrezkoak ditu.


23

2. Identitate osatzea atzeratu eta zaildu egiten da. Identitatea osatzeko oso lagungarria baita nerabeak helduen ardurak hartzea eta helduaren rola jokatzea.

2.3 Nerabezaroan identitatea osatzen da.

Ikertzaile gehienen iritziz, nerabezaroan nortasunak forma hartzen du, identitatea osatzen da. Identitateak osagarri hauek dauzka: - Auto-kontzeptua. - Biografia. Haurrak ere oroimena badu, baina nerabeak oroimen horiek antolatu egiten ditu biografia osatuz. - Bizitza-proiektuak. Gerora begira proiektatu egiten du bere bizia, nahi eta desioen arabera. - Kontzientzia morala eta balioak. Besteen ikuspegia kontutan hartzen du eta kontzientzia morala sortzen du, gainera balioak bereganatu egiten ditu, bereak eginaz.

Zer esanik ez dago hau dena posible dela adimen aldetik gaitasunik badago. Hau da, abstrakzioekin arrazionalki pentsatzen hasi bada (eragiketa formalen adimena).

Auto-kontzeptua da identitatearen zatirik garrantzitsuena eta gauza batzuk esango ditugu horren gainean.

Auto-kontzeptua.

Auto-kontzeptua gure gainean ditugun "datuek" osatzen dute. Edozein kontzeptu bezala ezagutza adieraziko digute, baina beste kontzeptu askorekin ezberdintasun bat dauka: kontzeptu hauek beti karga afektibo garrantzitsua daukatela. Gureganako ditugun kontzeptuak ez zaizkigu berdin. Guk gureganako ditugun kontzeptuak gure buruari diogun maitasuna edo estima (autoestima) erabakiko dute. Gure autoestimak poza edo nahigabea emango digu eta honek gure jokabidean eragin handia edukiko du. Bere burua maitatzeko gai ez denak nekez maitatuko ditu besteak. Bere burua maite ez duenari zaila irudituko zaio besteek bera maitatzea. Gainera, besteek eskainitako afektu seinaleak ez dute inoiz aseko.

Auto-kontzeptuak, hiru alor dauzka: 1.- Fisikoa: Gorputzaren imajina (auto-imajina). 2.- Psikologikoa: ezaugarri psikologikoen gainean dugun informazioa. 3.- Soziala: sozialki dugun estatusaren gainean informazioa. Naiz eta auto-kontzeptua batek bere buruaz duen iritzia izan, besteek eragin handia dute bere sorpenean. Batez ere norberarentzat garrantzitsuak direnak (gurasoak eta lagunak). - Beraien iritziak kontutan hartuko ditu, - Besteekin eta sozialki balioa duten ezaugarriekin parekatu egingo da... eta horrela bere auto-kontzeptua osatuko du.

Nerabeek besteen onespenaren behar izugarria daukate, batez ere gurasoena, askotan kontrakoa badirudi ere. Besteen onespen eta interesak autoestima egokia eragingo dute. Bestalde, besteen kritika eta axolagabekeriak auto-estima baxua.


24

Auto-kontzeptu edo auto-estiman eragin handia dauka gorputzaren auto-kontzeptuak (gaur egun fisikoak duen balio sozialaren eraginaz). Etapa honetan, nerabeak arreta asko jartzen du bere gorputzean. Gaur egungo ereduak gehiegizkoak dira (bai fisikoak, bai psikologikoak eta bai sozialak). Honek norberarekin desadostasuna ekarri dezake eta beraz autoestima baxu bat edukitzera bultzatzen ditu nerabe asko.

Identitate motak.

Erikson-en iritziz nerabezaroko erronka honi aurre egin eta gero, 4 identitate mota ikus daitezke nerabeengan: 1.- Identitate propioa: identitate propioa lortzeak esan nahi du, pertsona definitu egin dela proiektu eta balioetan eta identitate hori ez dela itxurazkoa, autentikoa baizik. Hau da, aukeren artean erabakia berak hartu duela. 2.- Hipotekatutako identitatea: naiz eta proiektu eta baloreetan konprometitua egon, ez ditu berak aukeratu baizik eta gurasoen edo zaintzaileen inposaketaren ondorioz bereganatu ditu. 3.- Identitatearen atzerapena: erabakia atzeratzen dute proiektu eta balioak eztabaidatzen luzatu egiten direlako. 4.- Identitatearen difusioa: Erabakirik hartu gabe gelditzen direnak, ez proiektu ezta baloreetan ere.

Gaur egun nerabe gehiago dago identitatea atzeratzen duena. Hori batez ere heltze sozialaren atzerapenagatik gertatzen da. Gainera, gaur egungo balio krisiak eta gizartearen identitate krisiak zailagoa egiten du erabakia hartzea.

Pertsona batzuk ez dute sekulan identitate bat osatzen eta "betiko nerabe" deritze. Bere ezaugarriak: Autoestima baxua, ansietatea, norberekoikeria, parasitismo emozionala (hiru ezaugarri hauek afektiboki heldugabea dela adierazten digute), erabakiak hartzeko gaitasun-eza eta portaera arduragabea (bi hauek sozialki heldugabea dela adierazten digute).

2.4 Harreman sozialak nerabezaroan.

- Gizarte-harremanek eragin handia dute identitatearen osatzean. - Haurtzaroan familia da erreferentzi talde garrantzitsuena. - Nerabezaroan erreferentzi hau ahuldu egiten da. Aurrena lagun-taldeak dira eta gero bikotea. Halere, nerabeak etxeko afektu behar handia edukitzen jarraitzen du. Askotan gurasoen laztanak eta hitz goxoak arbuiatu egiten ditu. Egiteko era da arbuiatzen duena, ez afektua bera.

Naiz eta askotan gurasoei iruditu nerabeak ez dituela bere iritziak kontutan hartzen ez da horrela. Orokorrean, garrantzizko gauzatan, gurasoen gomendioak jarraitzen dituzte. Bestalde, momentuko desio eta beharrak lortzeko lagunen gomendioa jarraitzen dute.

Atxikimenduaren arabera, nerabea pausoka des-atxikitzen da etxetik. Atxikimenduaren adierazle dira: hurbiltasuna bilatu, aterpe izatea, banaketarekin sufritzea eta segurtasunaren oinarri.


25

Atxikimenduaren lau aspektu horiek gurasoengan jartzen dira hasieran: gurasoen hurbiltasuna bilatzen du, beraiengan bilatzen du konsolua, banaketarekin sofritzen du eta gurasoak dira bere segurtasunaren oinarri. Lagunak egitean, hurbiltasuna eta lasaitzea beraiekin bilatzen dute, eta banaketarekin sofritu egiten dute. Halere, segurtasunaren oinarri gurasoak izaten jarraitzen dute. Badirudi, bi urteko bikote harremanean hasten dela segurtasun oinarri hori gurasoengandik bikotearengana mugitzen.

Guraso eta nerabearen arteko gatazka ez da esan izan den bezain garrantzitsua. Halere nolabaiteko arazoak badaude. Alde batetik nerabeak bere autonomia indar handiz eskatzen du, bere gurasoenganako menpekoa izaten jarraitzen duen bitartean (anbibalentzia). Bere identitate berria osatzerakoan, aukera egiteko orduan, bere gurasoengandik ikasitako gauza batzuei uko egingo die eta gurasoei aurre egin beharrean aurkituko dira. Gurasoen mugetaz ohartzen hasten dira. Bestalde, gurasoek konturatzen joan beharko dute, haurra hazten doan neurrian baztertu egin beharko dituztela semearengan jarritako itxaropen asko, eta berarenganako kontrola. Gainera guraso asko bizitza-erdiko krisian aurkitu daitezke (45-50) eta beraiek bertan proiektu eta balio asko birplanteatzen ari daitezke.

Gurasoen ezaugarriak erabakigarriak izango dira gatazka hauen konponketan. Guraso autoritarioek, semeen arbudioa besterik ez dute lortuko bere portaerarekin. Bestalde guraso demokratiko eta ulerkorrak onartuak izango dira.

Pubertaro hasieran, guraso eta semearen arteko komunikazioa hoztu egiten da. Gazteari iruditzen zaio gauza batzuk kontatzea alperrik dela eta azkenean obeditu egin beharko duela. Geroago gazteak askatasuna lortzen duen neurrian komunikazioa hobetu egingo da; halere, neurri bateraino. Azkenik, esan beharra dago, pertsona batzuk ez dutela bere gurasoenganako komunikazioa inoiz mozten.

2.5. Nerabezaroaren zailtasunak.

Pubertaroan aldaketa garrantzitsuak gertatzen dira eta honek moldaketa bat eskatzen dio gazteari. Hiru dira batez ere aldaketa hauek: 1.- Gorputz imajinaren birmoldaketa. Haurrak gorputz-imajina urteetan zehar osatuta zeukan. Pubertaroan gorputzean gertatzen diren aldaketak hain garrantzitsuak dira, gorputz-imajinak birmoldaketa eskatzen duela. 2.- Identitatea osatzea. 3.- Helduen mundura sartzea aldaketa garrantzitsu bat da eta moldatze bat eskatzen du.

Antzinako gizarteetan moldatze hauek erritoen bitartez erosoagoak izaten ziran. Horregatik errito batzuen ondoren moldaera garai bat ere egoten da, gauzak errazten dizkiona.

Gure gizartean zailtasun gehiago sortu dira:

1.- Auto-imajinarekin desadostasuna: Pubertaro eta nerabezaroan arreta handia jartzen da norberaren gorputzean eta horrek besteen iritziarekin eta besteekin eta gizarte-ereduekin erkatuz gorputzaren imajina sortzen du. Gure gizarteak edertasun eredu batzuk dauzka, gehiegizkoak direnak, eta horrek askotan norberaren gorputza arbuiatzera bultzatzen ditu nerabeak. Horrek gorputzaren auto-imajina txarra eta auto-kontzeptu txarra sortzen du, norbera gutxi maitatzera daramana (autoestima gutxi). Gorputzaz gain, auto-


26

imajinaren beste arloetan ere berdin gertatzen da. Lanean edo harremanetan arrakasta edukitzeak ere auto-imajina ona eragiten du. Alor hauetan ere gure gizartearen ereduak oso exijenteak dira eta desadostasunak sortzen dira.

2.- Harreman sexual helduak ezin eduki. Gurasoen menpe bizi delako eta ekonomikoki askatasuna ez duelako nerabearengandik ez da espero haurrik edukitzea. Urte askotan irtenbide bakarra harreman sexualak ez edukitzea zen. Gaur egun, informazioaren bitartez, antisorgailu eta preserbatiboak direla eta, nerabeak harreman sexual osoak eta kontrolatuak eduki ditzakete. Beraz, badirudi gaur egun hori ez dela horrenbesterainoko arazoa. Halere, batzuen iritziz naiz eta jarrerak aldatu, portaerak ez dira hainbeste aldatu.

3.- Heltze sozialaren atzerapena. Honek bi ondorio garrantzitsu dakartza: - Gurasoenganako menpekotasun-autonomia anbibalentzia luzatu egingo da. - Identitatea osatzea atzeratu egingo da. Alde batetik, helduaren rolak eta ardurak lagundu egiten dutelako identitatea erabakitzen. Bestalde, gure gizarteak berak identitate eta balio krisia dauka eta beraz honek zaildu egingo du identitatea osatzea.

Pubertaroa aurreratzeak edo atzeratzeak ondorio psikologikorik badauka?

Pubertaroa aurreratzea edo atzeratzeak ondorio psikologikoak ekarri ditzake. Halere pubertaroa aurreratzea edo atzeratzeak baino garrantzi gehiago dauka haurraren kondaira ebolutiboak, heldu eta adin berdinekoekin harremanak eta eskolako arrakasta ala porrotak.

2.6. Erizain bezala aro honetan kontutan eduki beharrekoak.

1.- Gorputzari errespetua. Adin honetan hasten da biluzteari lotsa. Kontutan eduki behar da hau: Gu oso ohituta egon gintezke gorputzak biluzik ikustera baina gaixoak ez erakustera eta gutxiago ezezagun batek ukitua izatera (bai mediku edo erizain). Halere errespetu hau adin guztietan eduki beharko litzateke eta ez gorputzari bakarrik, pertsona osoari baizik.

2.- Adimen aldetik gaitasuna badaukate gauzak ulertzeko. Behar adina informazio eman, ez gauzarik gorde edo gezurrik esan. Informazio iturri batzuk besteak baino askoz ere gehiago hartzen dituzte kontutan (tartean erizainarena). Hobe da askotan "ez dakit", "galdetuko dut" edo "itxaron piska bat" esatea, gaizki erantzutea baino.

3.- Umea bezala ez tratatu. Ez zaie gustatzen eta gainera ez dira umeak.

4.- Ospitalean bere askatasuna murriztu egiten da. Askotan arauak azaldu egin beharko zaizkio. Gure partetik ere malgutasun pixka bat ez letorke gaizki.


27

3.- HELDUAROA

3.1.- Sarrera.

Nerabezaroa aztertu genuenean esan bagenuen lehen psikologia ebolutiboak ez zuela nerabezaroa kontutan hartzen, zer esanik ez dago helduaroarekin. Ez da aspaldiko kontua psikologia ebolutiboan helduaroa ikasten hasi dela. Hau batez ere psikologia ebolutiboaren "bizitza-zikloaren" korronteari zor zaio. "Bizitza-zikloaren" korronteak (life span) bizitza osoa ikasten du eta helduaroa egonkortasun aroa dela esaten duen topikoarekin bukatu du. Gainera ikuspegi optimista bat eman dio psikologia ebolutiboari, izan ere, garapena ez da haurtzaroan bukatzen eta "okertutakoak zuzendu daitezke".

Heltzeaz hitz egitean, heltze fisikoa, heltze psikologikoa eta heltze soziala aipatu ditugu. Heltze fisikoa eta psikologikoa nerabezaroan lortzen dira. Heltze sozialak ateak irekitzen ditu helduarora. Gizarte bakoitzean argi daude helduek bete beharreko rolak. Horrela, gaztea heltzen doan neurrian, rol horiei erantzuna eman beharrean aurkitzen da, helduen munduan integratzeko. Haurtzaro eta nerabezaroan erronka garapen fisiko eta psikologikoari aurre egitea bada, helduaroan erronka, heldu adaptatu eta integratu bat izateko gizarteak onesten dituen rolei eta igurikapenei erantzuna ematea izango da.

Helduaren rol ezaugarrienak, ezkontza, guraso egitea eta lana dira. Halere, helduak baditu beste ezaugarri batzuk jarrera eta portaerarekin zer ikusia dutenak: helduaz errealista eta arduratsua izatea espero da.

3.2 Helduaren ezaugarriak.

Helduaren adimena.

Helduak eragiketa formalen adimena dauka (pentsamendu formala edo pentsamendu arrazional abstraktua). Izan ere, aurreko etapako lorpena da: nerabezarokoa. Halere argi dago, pertsona helduek ez dutela "goi mailako" adimen hau alor guztietan erabiltzen. Batez ere, bakoitzak bere alorrean erabiltzen du, bere eguneroko eginkizunetan.

Lehen uste zen helduaroan, urteak aurrera zihoazen neurrian, adimena gutxitzen zihoala. Hau eritasun neurologikoren bat dagoenean bakarrik gertatzen dela ikusi da. Bestela ez dago adimen gutxitzerik. Halere gauza bat argitu beharra dago: Bi adimen mota bereizten dira: - kristaldutakoa. - jariakorra.

Kristaldutakoak esperientziarekin zerikusia dauka. Esperientziaren poderioz adimen hau handituz doa adina aurrera doan neurrian; eguneroko arazoei sozialki era egoki batean aurre egiteko oso baliagarria da. Bestalde, adimen jariakorrak zer ikusi gehiago dauka norberaren gaitasunarekin eta batez ere arazo abstraktu berriei aurre egiteko balio du.

Adina aurrera doan neurrian kristaldutako adimena handituz doa eta jariakorra gutxituz. Batzuen ustetan, adimen jariakorra ez da gutxitzen. Gertatzen dena da helduek gero eta gutxiago erabiltzen dutela. Erosoagoa gertatzen zaie kristaldutakoa erabiltzea eta ondorioz


28

egunetik egunera jariakorra gutxiago erabiliko dute. Ikuspegi honetatik helduak alfertzen eta zabartzen doazela esan daiteke, ez zaizu iruditzen?.

Helduaren afektibitatea.

Haurrak bere amarekin lotura afektibo gogorra sortzen du sei hilabetetik aurrera (atxikimendua). Une horretatik afektiboki menpekoa egiten da. Heltze prozesuan, afektuaren objektuak aldatzen doaz. Aurrena familia da, gero eskolako lagunak gehitzen dira, nerabezaroan lagunak eta familia eta azkenik helduaroan bikote intimoa eta lagun gutxi batzuk, baina onak. Helduek semeak edukitzean, beraiekin ere harreman intimoa edukitzen dute. Esan genuen bezala, heltze afektiboa, dependentzia afektibotik autonomia afektibora doa. Esan genuen baita ere, pertsona batzuek autonomia hau ez zutela lortzen eta afektiboki menpekoak izaten jarraituko zutela (aurrena bikoteaganako, gero semeenganako...); hau da, afektiboki ez direla inoiz heltzen.

Heltze soziala.

Esan genuen nerabezaroa lana lortzean bukatzen zela, lana lortzean independentzi bat lortzen zelako. Helduek gainera beste bi rol ezaugarri dauzkate: ezkontza eta guraso izatea. Halere, lehen esan bezala, helduarengatik rol horiek betetzeaz gain jarrera eta portaera arduratsua eta errealista espero dira. Helduak gaitasuna badauka lan egiteko, ezkondu eta semeak edukitzeko. Halere hiru zeregin hauek erronkak dira helduarentzat eta bere bizia asko aldatzen dute. Hiru rol horiek bete edo ez betetzeak eragin psikologikoak eduki ditzake. - Lana da zalantzarik gabe helduaren rol garrantzitsuena. Gizabanakoa errealitatera gehien lotzen duena lana da. Lanak dirua, denbora nola bete, onespena eta autoestima ematen digute. Langabeziaren ondorio garrantzitsuenak autoestimaren gutxitzea, eta jarrera eta portaeran aldaketak izaten dira. - Bikotea da dudarik gabe, helduaroan eragin gehien duen harreman pertsonala. Ezkongabeen artean ezkonduen artean baino depresio gehiago dagoela ikusi da. - Ezkontzak aldaketak ekartzen ditu, baina batez ere seme-alabak dira pertsona baten bizia gehien aldatzen dutenak. Ezkondu eta semerik ez edukitzea orain arte behintzat ez da oso ondo ikusia izan.

Pertsonalitatea (nortasuna).

Ez da uste bezain egonkorra. Bizitzara eta bete beharreko rolera moldatzean, pertsonalitatea zerbait aldatzen da. Proiektuak, auto-kontzeptua eta balioak alda daitezke, baina autobiografian ez da jarraikortasunik galtzen. Eroen ezaugarri garrantzitsuena hauxe da: identitatea eten egiten dela, momentu batean jarraikortasuna galdu egiten dela.


29

Bizitza-erdiko krisia.

Ikertzaile batzuek ikusi dute 40-45 urte inguruan heldu batzuek bere bizitzaren birplanteaketa egiten dutela. Momentu horretan heldu askori gurasoak hiltzen zaizkio, haurrak nerabezaroan dauzkate, beherakada fisikoa hasten da; azken batean denbora aurrera doala ohartzen dira. Orduan, bere buruari honako gauzak esaten dizkiote: denbora aurrera badoa! zer gertatu da neure proiektuekin? zer egingo dut geratzen zaidan denborarekin? Hori dela eta, berriro negoziatu eta planeatzen ditu bere proiektuak. Esan beharra dago, ikertzaile batzuen arabera krisi hau nerabezarotik identitate arazoak dituztenei bakarrik gertatzen zaiela.

“Habi hutsaren” fenomenoa.

Emakume askorentzat, bere bizitza osoa semeak eta etxea izan dira. Semeak hazi eta etxetik ateratzen direnean, “habia hutsa” geratzen denean, oso gaizki pasa dezakete.

3.3 Helduaroaren etapak:

Helduaro goiztiarra. (17-40 urte)

Bi egoera berrietara moldatzea eskatzen zaie: lan mundura eta famili berrira (berak sortutakoa). Eriksonek esaten du etapa honetan gazteak intimitatea bilatzen duela. Batzuen iritziz intimitate bilatze horrek eta isolamenduari zaion beldurrak bultzako dute gaztea ezkondu eta famili bat osatzera. Ezkontzak, semeek eta lanak bere izaera aldatuko dute, ardura garrantzitsuak hartu dituelako.

Erdiko helduaroa (40-65).

Etapa honi auto-errealizazioarena deritzo. Etapa honetan lan munduan maila hoberenak lortzen dira. Gainera klimaterioa dator eta semeek etxea uzten hasten dira (habi hutsaren fenomenoa). Aldaketa horien ondorio bezala ikusi da bikotearekin harreman zuzenagoak edukitzen direla eta rol sexualak leundu egiten direla: gizonak samurragoak bihurtzen dira eta emakumeak agresiboagoak.

Helduaro berantiarra. (59-65).

Zahartzarorako transizio bat besterik ez litzateke izango. Batzuen iritziz etapa hau ez dago eta aurrekotik zahartzarora pasako ginateke.


30

3.4. Eriksonen erronkak helduaroan (eskema).

Bi erronka azaltzen ditu Eriksonek helduaroan. Ez da ahaztu behar Eriksonen ikuspegitik garapenean zehar erronkak dauzkagula eta erronka horiek era egokian gainditzeak hobeto prestatzen gaituela erronka berriei aurre egiteko. Aurreko erronkak gaizki gainditu baditugu, zailtasun gehiago izango ditugu erronka berriak gainditzeko. Halere, horrek ez du esan nahi gainditu ezin daitezkeenik, gehiago kostako da baina posible da; izan ere, Eriksonen ikuspegitik, garapenaren ondorioak ez dira itzulezinak.

- Intimitatea/isolamendua. Gaztea, identitatea osatu eta gero eta independentzia ekonomikoa lortu eta gero helduen munduan sartzen da. Eriksonek dio harreman intimoak egitea dela hurrengo erronka. Batez ere bikotearekin lortzen da intimitate hori, lagunekin ere lortu daitekeelarik. Harreman intimoak ez lortzea isolamendura ematen dute pertsona. (Ez ahaztu behar afektiboen artean hiru aipatzen genituela: kontaktu fisikoa, harreman intimoa eta taldekide-tasuna. Beraz intimitatea ez lortzeak behar afektibo batzuk airean utziko lituzke).

- Sortzailetasun/estankamendua. Erdiko helduaroan gertatuko litzateke. Adin horretako pertsonak beharren aldetik aspektu gehienak betetzeko aukera izan du: segurtasun ekonomikoa, behar afektiboak (kontaktu fisikoa bikotearekin, intimitatea bikotea eta lagun minekin, taldekidetza hainbat taldeetan parte hartuaz). Eriksonen iritziz, heldua fase honetan besteengana irekitzen da eta aportazioak egiten dizkio gizarteari. Nire iritziz eta zainketaren ikuspegitik, bere burua ondo zaindu eta gero (bere beharrak bete dituenez) eta zaintze horren zabaltze bezala, ingurua zaintzen du. Nerabeak desioen arabera munduak nola izan beharko luken amesten du eta askok entrega nahikoak ere egiten dute. Ezberdintasun bat legoke, nerabeak oraindik ez dituela bere beharrak bete eta helduak bai. Humanistek aipatzen duten auto-errealizazioarekin zerikusia edukiko luke.

Halere, heldu guztiek ez dute sortzailetasun ezaugarri hori garatzen. Batzuek bere buruarekiko jarria daukate arreta guztia eta energia guztiak. Eriksonen ikuspegitik pertsona hauek estankamenduan erortzen dira.


31

4. - ZAHARTZAROA

4.1 Sarrera.

Zahartzaroa gaitasun fisiko eta psikikoen murrizte batekin lotzen dugu. Egia da adina aurrera doan neurrian, gaitasun fisikoen murrizte bat dagoela eta gaitzak edukitzeko probabilitatea areagotu egiten dela. Hala ere, zahartzaroan adina ezberdintasun ez da ikusten adin berdineko bi pertsonen artean. Horrela, 70 urtetako zahar ezberdinak ikusi ditzakegu: - bizitza normala egiten dutenak, oraindik lanean dabiltzanak eta adimenaren gaitasunak ondo dauzkatenak. - beste batzuk gaixotasun larriekin, burua ondo dutelarik. - beste batzuk fisikoki ondo baina burua galduta. -... eta beste batzuk hilak.

Adimena murriztuta daukan edadetu baten aurrean beti dementzia susmatu behar dugu. Dementzia, adimen gaitasunen gutxitze bat da, eta beti eritasun fisiko baten ondorioa da, nahiz eta askotan ondo ez ezagutu nola gertatzen den (gehienetan arterioesklerosia edo Alzheimer gaixotasunaren ondorioa izaten da). Beraz orokorrean, zahartzaroa ez dago adimen gaitasunen murrizteari lotuta, eritasun fisikorik ez badago noski.

Zahartzaroan zergatik eritasun gehiago?

Gure kode genetikoan bukaera idatzita dago. Nahiz eta bizitza osoan oso ondo zaindu, egunen batean hil egingo gara. Hala ere, zaintzeak (ohitura osasuntsuak edukitzeak: elikadura orekatzeak, alkoholik eta tabakorik ez hartzeak, soinketa egiteak...) osasuna gordetzen du eta beraz urte gehiago eta kalitate hobekoak bizitzeko posibilitatea ematen digu.

Zaintzea ez da zaintze fisikoa bakarrik. Gure burua zaintzea, lasaitasunez bizitzea, barre egitea e.a osasungarriak direla ikusi da. Zoriontasunak osasuna ematen du eta depresioak osasuna kentzen duela frogatu da (Azkeneko urte hauetan egiten ari diren ikerketa batzuen arabera, depresioak endokrino-sistemaren bitartez inmunitate-sistema ahultzen du inmunoeskasia sortuz eta ondorioz infekzioak eta minbizia erraztuz).

Depresioa-->inmunoeskasia-->gaitzak.

Bizitzako gertaera txarrei (life events) aurre ondo egiten ohitzen bagara gure garapen pertsonala aberastu egingo da eta "indartsuagoak" egingo gara. Bestalde, gaizki egiten ohitzen bagara, ahulagoak izango gara eta depresioan erortzeko arrisku larrian aurkituko gara.

Zahar guztiak ez dira berdin, gazte guztiak ez diren bezala. Zaharraren ezaugarriak lehendik dakartza. Batzuk diote izan dena handitua besterik ez dugula ikusten. Nolako bizia eman den, horrelako zahartzaroa. Bizitzan zehar zaindu bazara, zahartzaroan hobeto egongo zara. Bizitzeko erronkei era egoki batean aurre egiten ikasi baduzu, zahartzaroan ere hobeto aurre egingo diezu. Bizitza osoan zu izan bazara zure bizitzaren zuzendari eta arduradun zahartzaroan ere berdin jokatuko duzu ahal duzun neurrian. Bestalde bizitza


32

osoan oso menpekoa izan bazara, zahartzaroan ere, menpekoa izango zara. Esaera zahar batek dion bezala, "Lehengo lepotik burua".

Estresaren teoria psikosoziala.

Erronka edo gertaera txar guztiak, estimulu estresanteak dira. - Estimulu baten aurrean, guretzako mehatxagarria den ala ez aztertzen dugu aurrena (1. ebaluaketa kognitiboa). Zer esanik ez dago bakoitzaren historiaren arabera estimulua mehatxagarria edo neutroa bezala ikusiko dela (bi pertsona ezberdinek ez dute berdin interpretatzen estimulu bat). - Bigarren ebaluaketa baten bidez, estimulu horri aurre egiteko gauza garan ala ez aztertuko dugu. Hemen ere norberaren izateko erak zer esan handia dauka: - Pertsona batzuei beti iruditzen zaie beraiek zer edo zer egin dezaketela egoera aldatzeko eta egoerari aurre egiteko ohitura daukate. Pertsona hauek posibilitate gehiago daukate gertakizun txarrei egoki aurre egin eta egoera horretatik ikasi eta pertsona bezala aberasteko. (Barruko locus controlis edo kontrol pertzepzioa). - Bestalde, beste pertsona batzuei beti iruditzen zaie beraiek ezin dutela ezer egin, dena suertea edo "jainkoaren desioaren" ondorioa dela eta gertakizun txarrak konpondu gabe ahazten saiatzen dira. Pertsona hauek probabilitate gehiago daukate depresioa edukitzeko. (Kanpoko locus controlis edo kontrol pertzepzio-eza). - Gainera pertsonak duen sare soziala garrantzitsua da. Sare sozial ugaria eta egokia badauka, laguntza jasoko du eta depresioan erortzeko posibilitate gutxiago edukiko du. Bestalde, sare sozial gutxi badauka, laguntza gutxiago edukiko du. Honek denak ez du zahartzaroarekin bakarrik zerikusia. Azkenean zaharrek era batera edo bestera aurre egitea, bere historio ebolutibioaren ondorioa izango da: - Bizitzan zehar jarrera irekia edukitzeko eta egoerei aurre egiteko ohitura indartu badu, zahartzaroan ere berdin jokatuko du eta beraz osasunetik gertuago egoteko posibilitate gehiago edukiko du. - Bestalde, bizitzan zehar jarrera itxiak edukitzeko eta egoera txarrei bizkarra emateko joera indartu badu, zahartzaroan ere berdin jokatuko du eta eritasun gehiago edukitzeko probabilitatea edukiko du.

Zergatik azaltzen dugu teoria hau hemen?

Zahartzaroan inoiz baino gertakizun txar gehiago gertatzen direlako: jubilazioa, alarguntzea, lagunen heriotza... Beraz inoiz baino garrantzi gehiago edukiko du arazoei aurre egiteko daukan erak. Esan bezala, izaera hori eboluzioan zehar egiten joan da.

Gainera, zaharren sare soziala desagertzen doa eta beraz laguntza gutxiago daukate.

Bukatzeko esan beharra dago zahartzaroan eritasun gehiago dagoela batez ere bi arrazoiengatik: 1.- Narriadura biologikoa. 2.- Inoiz baino gertakizun txar gehiago.

Hala ere ez ahaztu, narriadura biologikoan eragina daukala bizitzan zehar nola zaindu den eta zer ohitura eduki dituen. Gaizki zaindu den batek narriadura biologikoa bizkortu


33

egingo du. Gainera, jarrera itxia eta egoerei aurre egiteko ohitura ez dutenei, gertakizun txarrek eragin handiagoa egingo die.

Gurpil zoroa egon daiteke.

4.2 Gaitasun kognitiboak zahartzaroan.

Zahar osasuntsu batek zailtasun batzuk dauzka arreta, oroimena eta adimenaren abiadurarekin, baina ez du zergatik adimena galdu behar (zahar osasuntsuaz hitz egiten ari gara. Dementzia duten zaharrek bai, galtzen dute).

Zahar normala: - Zentzuek, narriadura biologikoaren ondorioz, abiadura galdu dute eta pertzepzioa zaildu egiten da. Beraz estimuluak oroimenean finkatzeko arreta gehiago eskatzen du. - Arreta galtzen du. - Oroimenean informazioa finkatzea gehiago kostatzen zaio: - arreta galdu duelako - zentzuek abiadura galdu dutelako (beraz arreta gehiago jarri behar du).

Hau dela eta epe laburreko oroimena murriztuta dago (atzo gertatukotako gauzekin ez da oroitzen) finkatzeko (grabatzeko) zailtasunak dauzkalako. Aspaldiko gertaerak ondo gogoratzen dituzte, ondo grabatuak dauzkatelako eta oroitzeak ez dielako inolako ahaleginik eskatzen. Epe laburreko oroimena gutxitua dagoela eta adimen jariakorra murriztuta dago, baina adimen kristaldua hobeto egon daiteke, esperientzi gehiago baitauka.

4.3 Zahartzaroko erronkak.

Zahartzaroan, beste aro guztietan bezala aldaketa zehatz batzuk izaten dira, pertsonari moldaera bat eskatzen diotenak. Orain arteko historia ebolutiboak zer esan handia dauka orain erantzuteko eran. Orain arte gaizki moldatu dena, zahartzaroan ere seguruen gaizki moldatuko da. Erronkak, fisikoak, psikologikoak edo sozialak izan daitezke, baina moldaera beti psikologikoa da.

Zahartzaroko erronkarik garrantzitsuenak hauek dira: - Erronka fisikoak: gorputzaren zahartzea, gaitasun fisikoen murriztea, eritasunak. Hauek erronka fisikoak dira baino moldaera psikologikoa eskatzen dute. Gorputz-auto-kontzeptuaren moldaketa bat eta errealitatearen onartze bat eskatzen dute. - Erronka psikologikoak: Autobiografia onartu, proiektuak egoera berrira egokitu, (bizitzaren mugak ulertu eta onartu, heriotzaren hurbiltasuna), auto-kontzeptua egoera berriari moldatu. Eriksonen ikuspegitik zahartzaroan deskribatzen du azkeneko erronka: Integrazioa-Etsipena. - Integrazioa: atzera begiratu eta arro sentitzearen ondorioa da.


34

- Etsipena: atzera begiratu eta akatsak eta hanka-sartzeak besterik ikusten ez dituenean. Hartutako bideak okerrak iruditzen zaizkio eta aldatzeko beranduegi dela ohartzen da (zahar ozpinduak). - Erronka sozialak: orain arte betetako rol garrantzitsuak utzi egin behar ditu. - Jubilatu egingo da. Honek arazo ekonomikoak ekarri ditzake kasu batzuetan. Asko, denbora bete ezinean aurkitzen dira eta baliagarritasunik ez dutela uste dute. Hala ere, kasu honetan ere, lanarekin zuen lotura eta egoera berriei moldatzeko erraztasunak eragin handia edukiko dute. Batzuentzako lana aspergarria zen eta jubilazioa liberazio bat bezala ikusten dute. Besteentzako lana bere bizitza osoa izan da eta lana uztera behartzen dituztenean, oso gaizki pasatzen dute; ez dakite denbora nola bete, baliogabeak sentitzen dira. - Lana uzteak laneko kontaktu eta lagunak galtzea esan nahi du. Hemen ere, pertsona nolakoa den erabakigarria da. Pertsona batzuk harreman sozialak mantendu eta gehiagotu egiten dituzte. Beste batzuk berriz, bere baitan ixten dira eta isolatu egiten dira. - Gainera alarguntzen doaz eta lagunak hiltzen dira. Hau beti gogorra da, baina zahartzaroan gehiago: egun batean lagun bat hiltzen zaie eta hurrengoan bestea. Berriz ere, egoera txarrei aurre egiteko ohitura erabakigarria izango da. - Gaur eguneko gizarteak zailtasun berriak jarri dizkio. Zaharren inguruan estereotipo txar asko dago. Honek zaharren autoestimarengan eragin handia dauka. Kasu askotan, gizarteak berak baztertu ditu zahar hauek. Gaur egun zaharrek duten arazorik larrienetako ba bakardadea da.

Zaharren auto-kontzeptua eta estereotipo sozialak.

Ez letorke gaizki estereotipo sozialak zer diren aztertzea. Estereotipo sozialak, sozialki jende askok konpartitzen dituen uste eta ideia batzuk dira. Askotan ez dira egia, baina beti eragin soziala daukate: - Ijitoak, lapurrak eta zikinak direla pentsatzea estereotipoa da. - Txinarrak, txikiak, sumisuak eta arraroak direla pentsatzea estereotipoa da. - Zaharrak, baliogabekoak eta egoskorrak direla pentsatzea ere estereotipoa da.

Estereotipo hauek pertsona horiek definitzeko balio digute. Jende hori urruti bizi bada, agian ez da hain garrantzitsua. Orain, bertan bizi badira, eragin handia dauka beraiengan eta beraienganako harremanetan, era desegoki eta hestuan hautemango baititugu. Diren bezala ezagutu beharrean, estereotipo hestuaren bidez ikusiko ditugu. Horrelakoak arrazismoa bezalako fenomeno sozialak sor ditzakete. Hala ere, horretaraino iritsi gabe ere estereotipoek dituzten eraginak ikus ditzakegu.

Gure gizarteak edertasuna, gaztetasuna, modernotasuna eta efizientzia baloratzen du. Horrelako munduan lekurik gabe utzi dugu zaharra. "Zaharrak ez du ezertarako balio eta egoskorra da". Hau arazo larria da, kontutan izanik, gure gizartea behintzat zahartzen ari dela.

Horrelako estereotipoek eragina daukate: - Zaharren auto-kontzeptu eta autoestiman. hala ere, berriz esan beharra dago, pertsona horren izaerak eragina edukiko duela. - Zaharrenganako daukagun jarreran, eta beraz zaharrari emandako zainketen kalitatean.


35

4.4 Erizain bezala aro honetan kontutan eduki beharrekoak.

- Gaitasunak galdu dituela eta haurra bezala tratatzeko tentazioa eduki dezakegu. Zaharra, aro guztietan bezala, errespetuz zaindu behar dugun pertsona da (gorputza eta pertsona).

- Zentzuak gutxituak dauzkala eta suposatzen duen ahaleginagatik ez azaltzeko tentazioak eduki ditzakegu. Zentzuak ahulduta edukitzeak ez du esan nahi ulertzen ez duenik, denbora gehiago behar duela baizik. Beraz, gure aukeren arabera, denbora eta lasaitasuna hartu beharko ditugu. Dementziatua egonez gero ez da behar azalpenik (bai ordea afektibitate keinuak).

- Zaharrari rolak kentzen zaizkio eta askotan bere bizi eta bizitzarengan protagonismoa ere kentzen zaio (haurren moduan). Askotan haurrari bezala hitz egiten zaio. Honek, nerabeari baino amorru gehiago ematen die zaharrari. Zaharrari ere afektuz tratatzea gustatzen zaio, baina errespetuz. Ahal duten neurrian bere errespontsabilitate eta askatasuna izaten jarraitu behar dute.

Beti (edozein arotan) garrantzitsuena besteen lekuan jartzea da. Horretarako jarrera irekia beharrezkoa da. Askotan gaixoak bere gaizki-egotea fundamenturik gabeko kexuen bitartez adieraziko dizkizu. "Kexika" bat dela ohartuko zara eta ihes egingo diozu. Egia da gaixo guztiak berdinak ez direla eta batzuk jasanezinak direla. Hala ere ez duzu inoiz ahaztu behar sufritzen duten pertsonak direla, eta sufrimendua subjektiboa eta pertsonala da. Nahiz eta arrazoia "txorrada" bat izan, sufritzen duela ezin zalantzan jarri.

Hala ere, zuk ere zure mugak dauzkazu eta ahal duzuna bakarrik egiteko gai zara. Laguntzeko eta zaintzeko zaude, eta ez bere ordez sufritzeko. Zaintzeko, ondo egon behar duzu. Beraz oso garrantzitsua da zure burua ondo zaintzea. Jarrera irekia eduki behar duzu gaixoarenganako, baina baita zureganako ere.


36

Bibliografia.

Haurtzaroa - Sanz-Carrillo C. y García-Campayo J.: La infancia. En Tazón, P., Aseguinolaza, L. y García-Campayo J.: Ciencias Psicosociales. Masson,

Barcelona, 1996. Nerabezaroa - Aseguinolaza L.: La adolescencia. En Tazón P., Aseguinolaza L. y García-Campayo J.: Ciencias Psicosociales. Masson, Barcelona, 1996. Helduaroa - Tazón P. y Aja N.: La edad adulta. En Tazón P., Aseguinolaza L. y García-Campayo J.: Ciencias Psicosociales. Masson, Barcelona, 1996. Zahartzaroa - Mayoz I.: La vejez. En Tazón P., Aseguinolaza L. y García-Campayo J.: Ciencias Psicosociales. Masson, Barcelona, 1996. Bibliografía berezia: Orokorra - Arranz E. Modelos del desarrollo psicológico humano. UPV/EHU 1994. - Carretero M., Palacios J., Marchesi A.: Psicología Evolutiva III: Adolescencia, madurez y senectud. Alianza editorial, Madrid, 1985. - Delval.: El desarrollo humano. Siglo XXI, Madrid, 1994. - Erikson E: El ciclo vital completado. Piados, Barcelona 2000. - García Madruga JA, Lacasa P. Psicología evolutiva (2 tomos). UNED. Madrid 1990. - Marchesi A, Carretero M., Palacios J. Psicología Evolutiva I: Teorías y métodos. Alianza editorial, Madrid, 1985. - Marchesi A, Carretero M., Palacios J. Psicología Evolutiva II: Desarrollo cognitivo y social del niño. Alianza editorial, Madrid, 1985. - Monedero C.: Psicología evolutiva del ciclo vital. Biblioteca Nueva, Madrid, 1986. Haurtzaroaz - Bekerman J. El psicoanálisis ilustrado. Emecé, Buenos Aires 1996. - Bettelheim B. Psicoanálisisde los cuentos de hadas. Crítica, Barcelona 1995. - Bowlby J. El apego y la pérdida. Piados, Barcelona 1998. - Cartón J, Cortés MR. El apego del niño a sus cuidadores: evaluación, antecedentes y consecuencias para el desarrollo. Alianza, Madrid 2000. - Cobos P. El desarrollo psicomotor y sus alteraciones: manual práctico para evaluarlo y favorecerlo. Pirámide, Madrid 1995. - Costa M. El juego y el juguete en la hospitalización infantil. Nau Libres, Valencia 2000. - Desprats-Péquignot C. El psicoanálisis. Alianza, Madrid 1997. - Ginsburg H, Opper S. Piaget y la teoría del desarrollo intelectual. Dossat, Madrid 1982. - Gómez Zapiain J. Avances en sexología. UPV, Zarauz 1997. - Igerabide JK. Bularretik mintzora (aura, ahozkotasuna eta literatura). Erein, Donostia 2000. - Lagache D. El psicoanálisis. Piados, Buenos Aires 1984. - Martínez G. El juego y el desarrollo infantil. Octaedro, Barcelona 1998. - Ortigosa JM, Mendez FX. Hospitalización infantil: repercusiones psicológicas. Biblioteca nueva, Madrid 2000. - Ortiz MJ, Yarnoz S. Teoría del apego y relaciones afectivas. UPV, Leioa 1993. - Plazaola M. Psikoanalisia eta zenbait psicoterapia. UEU, Bilbo 2000. - Rutter M. La deprivación materna. Morata, Madrid 1990. - Spitz R. El primer año de vida del niño: génesis de las primeras relaciones objetales. Agilar, Madrid 1966. - Viñas A. El primer año de vida del niño: semana a semana. Planeta, Barcelona 1997. Nerabezaroaz - Castillo G. El adolescente y sus retos: la aventura de hacerse mayor. Pirámide, Madrid 1999. - Goñi A. Adolescencia y discusiones familiares. Eos, Madrid 2000. - Erikson EH. Sociedad y adolescencia. Siglo XXI. México 1979. - Kimmel DC. La adolescencia: una transición del desarrollo. Ariel, Barcelona 1998. - Rice FP. Adolescencia: desarrollo, relaciones y cultura. Prentice-Hall, Madrid 1999. - Revenga M. Percepción de la educación familiar y desarrollo del razonamiento moral en el adolescente. Universidad Complutense.

Madrid 2001. Madurez - Colom J. La adultez: cambios y contextos de desarrollo. Universitat de les Illes Balears, Palma de Mallorca 2000. - Erikson EH, Katchaourian HA. La adultez. Fondo deCultura Económica, México 1981. - Terr L. El juego: por qué los adultos necesitan jugar. Piados, Barcelona 2000. Zahartzaroaz - Acrich de Gutmann L, Salvarezza L. La vejez. Piados, Buenos Aires 1998. - Belando MR. Vejez física y psicológica: una perspectiva para la educación permanente. Universidad de Extremadura, Cáceres 2001. - Erikson EH, Erikson R, Kivnick HQ. Vital involvement in old age. Norton, New York 1989. - Fernández Ballesteros R. Mitos y realidades sobre la vejez y la salud. Caja Madrid, Barcelona 1992. - García Pérez MC, Tous JM. Motivación y vejez: jerarquía de necesidades y nivel de aspiración de los ancianos internos en una

residencia. Fundación la Caixa. Barcelona 1992. - Izal M, Montorio I, Díaz P. Cuando las personas mayores necesitan ayuda: Guía para cuidadores y familiares. Vol 1: Cuidarse y

cuidar mejor. Ministerio de trabajo y asuntos sociales, Madrid 1998. - Izal M, Montorio I, Díaz P. Cuando las personas mayores necesitan ayuda: Guía para cuidadores y familiares. Vol 2: Resolviendo los

problemas difíciles. Ministerio de trabajo y asuntos sociales, Madrid 1998. - Montorio I, Izal M. Intervención psicológica en la vejez: aplicaciones en el ámbito clínico de la salud. Síntesis, Barcelona 1999. - Rodriguez Moreno S., Castellano Suarez A.: Intervención clínica y psicosocial en el anciano. ICEPSS, Las Palmas de G.C., 1995. - Salgado Alba A.: Fundamentos prácticos de la asistencia al anciano. Masson, Barcelona, 1995. - Skinner BF, Vaughan ME. Disfrutar la vejez. Martínez Roca. Barcelona 1986. - Yanguas J. Intervención psicosocial en gerontología: manual práctico. Cáritas Española, Madrid 1998. - Zupiria X. Minimental azterketa: zaharren egoera kognitiboa aztertzeko tresna erraz eta egoki bat. Elhuyar, 1993; 19: 106-113.

7. GARAPENA - ehu.eus · Gure nahigabeko arreta lortzen duten estimuluen ezaugarri berdinek lortzen...

Documents

Transcript of 7. GARAPENA - ehu.eus · Gure nahigabeko arreta lortzen duten estimuluen ezaugarri berdinek lortzen...