Artzibarko aldaera deitu izanareninguruan

(eta 9 – Aditzaz zerbait Elkanokoaldaerarekiko erkaketan)

KOLDO ARTOLA

FONTESLINGVÆ VASCONVM

stvdia etdocvmenta

Año XLVI • Número 118 • 2014SEPARATA

Artzibarko aldaera deituizanaren inguruan

(eta 9 – Aditzaz zerbait Elkanokoaldaerarekiko erkaketan)

KOLDO ARTOLA*

SARRERA LABURRA

Izenburuko gaiaz idatzi dugun lanari bukaera emateko, azken saio hone-tan aditzari buruzko zerbait, azalekoa bada ere, ekarri behar genuela

iruditu zaigu. Izan ere, Pedro de Yrizarrek, bere Morfología del verbo auxi-liar alto navarro meridional izeneko lanean ukitzen duen aditzaren arloamodu indikatiboarena baizik ez izatean, bestelako aipamenak egitea ere,aditz trinkoena bereziki, komenigarria ez ezik jakingarria ere badela usteizan baitugu.

Yrizarrek, aipatu lanaren hasieran idatzi zuen Prólogo-an, zera dio, beste-ak beste:

Por otra parte, Bonaparte consideraba peculiar del alto-navarro meri-dional (y del aezcoano) la ausencia de -n final en las flexiones de pretéri-to [Bonaparte - Verbe basque, «Observations», p. XXIV]. Sin embargo, estaparticularidad no es general en el citado dialecto, por lo que lógicamente,aun en el caso –prácticamente imposible– de que se establecieran sus lí-mites con arreglo a esa característica, estos serían muy diferentes de los fi-jados por el príncipe y, en todo caso, serían muy inestables, como podrácomprobar el lector, cuando examine –en este aspecto de la -n final– las

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 393[1]

* Donostiako ARANZADI Zientzi Elkarteko Etnografi Sailekoa. Esker biziak damazkiot, arazogehienbat gramatikalak direla-eta, Euskal Filologian lizentziaduna den eta laguntzaile izan dudanXabier semeari.

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [2]394

variantes empleadas por informadores de un mismo pueblo y en muchoscasos, las utilizadas por el mismo informador, con manifiesta inseguridaden la presencia o no de dicha -n final.

Saio honetan, egia esan, Yrizarren lanean agertzen ez den datu gutxi dago;alabaina, bi aldaera hauetako –Artzibarko eta Elkanoko– datu batzuk honaekarri, elkarren ondoan idatzi, erkatu eta iruzkin batzuk egin nahi izan ditu-gu, batera zein neurritan datozen eta zeinetan ez ikusteko.

Honen aurreko Artzibar-8 saioan, hala ere, aditzek batzuetan nozitzen di-tuzten baldintza, menderagailu, sandhi edota beste kasuren batzuk islatzensaiatu ginen.

Erkaketarako orduan hikako kontuetan ditugun urritasunak handiakizan dira. Ezagun da Bonapartek, 1869 urtean edo, Elkanoko JavierLarrainzar izeneko lagunari egundoko bilketa egin ziola, hikako era guztiakbarne, baina gainerako herrietan hauetatik oso gutxi ditugu: ElkanokoLizarragak halako batzuk jaso zituen aldika; Zabalegiko, Urizko etaAdoaingo izkribuetan apenas (edo bat ere ez) dago, eta duela hogeita hamarurte inguru berriemaile izan genituen Ilurdozko eta Arrietako lagunek, berenzahartzaroan, eskertzeko moduko ahalegina egin zuten artean doi-doi oroi-tzen zutena ematean; hots, hikako erak edo ez zituzten ikasi edo, ikasi bazi-tuzten, jada ahazturik zeuzkaten.

Arrietako euskarari eta, beraz, baita bertako aditzari buruz berri xumeadakarren Erizkizundi Irukoitza-ko daturik ez dugu hemen baliatu, lanak osoadizki gutxi ekartzeaz gainera, berriemailea fidagarria iruditzen ez zaigulako,ez baitzen Arrieta berean sortu.

Artzibarko eta Elkanoko aldaera hauek, oroitarazi nahi dugu, Bonaparteprintzeak cispamplonés-tzat jo izaniko azpieuskalkiaren baitan sailkatu zitue-la, eta Yrizarrek, berriki, Artzibarkoa bi azpialdaeratan: iparraldekoa eta he-goaldekoa (Mvaanm). Lehenengoaren barruan, Lusarreta, Zaragueta,Hiriberri, Arrieta, Imizkotz, Gorraiz, Orotz-Betelu (berari dagokion Olaldeaauzoarekin) eta Azparren kokatu zituen, nor-nori-nork gisako jokoan, ‘nik ha-ri’ eta ‘nik haiei’ sailetan, -ako- ezaugarria, Aezkoatik sarturik antza, azaltzendelako. Hontaz, Yrizarren beraren Aparición y desaparición de las formas ver-bales en -ako-, -eko-, en el alto-navarro meridional izenburu luzeko lana kon-tuan hartzeari egoki deritzogu, eragin horrek esparru hau zertxobait gaindituduenez, Orreagan, Auritzen eta Erroibarko zenbait herritan ere bildua izandelako. Gogora dezagun, dena den, *eradun oinarriko adizkiak ohikoak dire-la Nafarroa Garaiko idazki zaharretan: bai draco ‘derauko, dio’ erakoak, baibeste pertsonei dagozkienak ere.

ADOAINGO EUSKARAREN KOKAPENA

Iritsi zaigun herri honetako euskara nahasiaren sailkapena, Elkanoko al-daeraren baitan balizko moduan txertatua, kontu handiz hartu beharrekogauza dela garbi dugu, bertan lapurteraren eragina, aditz kontuetan bereziki,hain agerikoa denez. Baina, hala berean, dela lexikoan dela beste zenbait gau-zatan, hor kokatua izateko aski zio ematen duela iruditzen zaigu, gure honenaurreko saiora (Artzibar-8) ekarri datuei erreparatuz gero, behinik behin.

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 395[3]

Honetaz mintzatuak dira aspaldi Juan San Martin (FLV, 26), Jose MariSatrustegi (FLV, 29) eta Patxi Ondarra (FLV, 46) euskaltzainak, beste zenbaitlagunek egin ekarpenak edota iruzkinak aipatuz. Balizko interesduna Fontes-eko aleok ikustera animatzen dugu, Aita Estebanen mintzamoldearekikonondik norakoak ulertzeko lagungarriak direlakoan. Garai bateko AitaLarramendi jesuitaren eta Pedro Agerre Axular Sarako erretorearen lanek,besteak beste, harengan izaniko eragina aipagai dira lanotan.

Hortaz, arestian aipatu saioan Aita Estebanen izkribuetatik ateratakodatu batzuk, hitzak gehien bat, beste zenbait herritan bildurikoekin erkatze-ko xedez aurkeztu genituen eran, oraingo honetan izkribu berberetan aurki-turiko aditzak bildu eta txertatu ditugu hemen asmo berberarekin. Gureiritzia da aurreko saioko hitzak, oro har eta salbuespenak salbuespen (hauekasko samar izanik ere), hobeki uztartzen direla gainerako herrietan bilduri-koekin oraingo honetan ditugun aditzen kasuan baino; hots, hitzak erkatze-an aurkitu uste ditugun ezberdintasunak txikiagoak iruditu zaizkigu,nolabait esateko, aditza erkatzean baino, honek bai, aldi askotan, Lapurdi al-deko eragina agerian uzten duelako.

Satrustegik ere, arestian aipatu Fontes-eko alean, Adoaingo fraideareneuskararen inguruko bere iritzia eman zuela oroitarazi nahi dugu (honen au-rreko saioan aipatu genuen), gurearekin guztiz bat ez datorrena. Hona harkidatzitako zati batzuk:

Aita Adoainen euskara Ipar aldekoa da gehien bat. Hiztegian eta jos-keran ageri da. Deliberacione fermu erabiltzen du, asmo sendo edo erdalpropósito firme itzultzeko. Fite ezagutu cituen dio beste nunbait, laster, be-rehala ezagutu zituela agertzera emateko. Begiratu batekin ikusten da.

Horrek ez du esan nahi txikitan etxeko euskararik ikasi ez zuenik.1808an jaio zen, urriaren hamekan. Bere bizia aztertu duen aita IldefonsoZiaurrizkoak dioen bezala, Adoainen euskara egiten zen orduan, gero las-ter galduko bazen ere. Ikasi zuen, beraz, gurasoen euskara.

Geroxeago, hainbat eratako oharpen eta aipamen egin ondoren, eta fraideaAmeriketatik itzuli zenean (han misiolari egona baitzen) txikitan ikasi euskara«ahanztorraturik edo erdi galdurik» zuela esan ostean, honela dio, besteak bes-te: «Dirudienez ez zuen hizkuntzaz erabat jabetzeko astirik izan. 1880an hil zenSanlukar Barramedakoan. Horrexegatik, behar bada bere hizkuntzan badira txi-kitatik gordetako punduren batzu. Sakonki begiratzeko gauza litzateke».

Azkenik eta beste iritzi batzuk eman ondoren, era honetan bukatzeko:«Ez da nere asmoa iskribuaren barne azterketa sakona egitea, bide emateabaizik. Euskara galdua den herrialde baten lekuko gerta liteke zenbait hitz etaesamesetan».

Hauek guztiak kontuan izanik, bada, ausartu egin gara, Adoain hau,Bonaparte printzeak Elkano kokatu zuen esparru bereko herrixka dela kon-tuan izanik, honen baitan ditugun herri urrietako (guk ezagutzen ditugunherri urrietako) datuekin erkatzera. Lehenxeago esan bezala, gure irudipenada aditz kontuetan lapurteraren eragina handiagoa dela gainerakoetan baino,hau iritzi bat besterik ez bada ere. Edozein kasutan, Aita Estebanen lanetatikharturiko ekaiak hona ekartzean gure asmo soila saioan ageri diren gainera-koen alboan idatzi eta, honela, haien arteko balizko antzekotasuna zenbate-rainokoa den erakustea izan da.

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [4]396

DATU-EKARPENA

Saio honetarako datuak ekartzean, modu indikatiboari dagokion bezain-batean, Bonapartek Elkanon bildu eta Ondarrak apailatu lana (FLV, 39) har-tu dugu oinarri, honetan agertzen baitira beharrezkoak ditugun ekai guztiak,hauek zenbateraino diren egokiak alde batera utzita, batzuk desegokiak bai-tira, geroxeago ikusiko denez.

Aipagai dugun lan honexetan ageri diren hikako adizkiak, bestalde, osogutxitan baliatu ditugu, beste herriren batean bildurikoekin erkatu ahal iza-teko adinakoak suertatu zaizkigun neurrian baizik ez. Horrela izan ezean, ko-adroetara ez ditugu ekarri.

Honetaz landa, dela baldintza-, ahalera-, subjuntibo- edota agintera-ka-suetan, hala nola aditz trinkoak agerraraziko ditugunetan, datuak (batzuetanoso urriak), bi herri edo gehiagotan ditugun neurrian azalduko ditugu soilik.

DATUEN KOKAPENA DELA-ETA

Honen aurreko saioan egin bezala, datuak ekartzen dituzten herrien ko-kapena, mendebaldetik ekialderantz, honako ordenean ageri dira: Zabalegi(Elortzibar), Elkano (Eguesibar; hemen bi zutabe: Elkano <1800> eta Elkano1869, hots, Elkanoko Lizarraga eta Elkanoko Larrainzar, hurrenez hurren),Ilurdotz (Hego-Esteribar), Uritz eta Arrieta (Artzibar), eta Adoain(Urraulgoiti). Guztiak, esan ere bezala, Bonaparte printzeak cispamplonés-tzatjo zuen azpieuskalkiaren barruko esparrurik handienaren baitan, esparru be-reko beste hiru aldaerak –Olaibarkoa, Erroibarkoa eta Aurizkoa– erkaketahonetatik at utzita.

Baldintza-, ahalera-, subjuntibo- edota agintera-kasuetako laginak, halanola aditz trinkoenak hona ekartzean, Elkanoko datuak (Lizarragarenak,Larrainzarrenak, edota bionak batera) beste herriren batean bildu denarekinerkatzeko aukera izan dugunean azalduko dira bakarrik, zeren bestela, aldi as-kotan, herri honetako bi iturriak beste herrietan ditugunak baino askoz uga-riagoak izatean, bata bestearekin erkatzera mugatu beharko baikinateke.Hots, baldin, esaterako, baldintzako ‘balira’ bat, Elkanoko bi iturrietan ba-karrik izatean (biotan balire), zein besterekin erkatzeko aukerarik izan ez ba-dugu, ez dugu aintzat hartu.

Honen aurreko saioan esan genuen bezala, hala Zabalegi eta Elkano nolaUritz eta Adoaingo prediku, eskuizkribu, ebanjelio eta doktrinetan erabili zi-ren idazkera ezberdinen ortografiak bateratzen saiatu gara, guztiz asmatu iza-naz ziur ez gauden arren.

Hona beraz, azkenik, batetik eta bestetik eskuratu datuek zenbateraino-ko jokoa eman diguten:

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 397[5]

Zabaleg

i1785

ELKAN

O<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1985

Uritz1965

ARRIET

A1985

Andoain<1855>

naiz

naiz

>na

ukna

iz>

nauk

;nau

nna

iz>

nauk

1na

izna

iz,na

is>

nauk

,nak

2na

izza

re3

zara

,zar

ade/

aiz,i

aiz4

zara

/aiz

zara

/aiz,

yaiz

zara

/aiz

zara

/aiz,

ais,(

d)iai

zza

rada

da>

duk

da>

duk

da>

duk

dada

>du

kda

gare

gara

,gar

ade

gara

>ga

ituk

gara

>ga

ituk

gara

gara

>ga

ituk

gara

,gar

eza

rate

zara

teza

teza

teza

rate

,zat

edi

re,d

irare

dire

,dira

dede

re5>

tuk

dire

>tu

kdi

re,d

ira,d

ere

dire

,dira

dire

nitza

,niza

nitza

>nu

ta;n

una6

nitze

,nitz

en>

nauk

eni

tza,n

itze>

nind

uani

tzan7

zina,

ziña

zina/

itza

zine/

itze,

yitze

zina,

zine/

itza

zinan

zeze

ze>

zuta

;zun

aze

,zen

ze,z

enze

,zen

zegi

nagi

nagi

na>

gind

uta

gine

,gin

de,g

intze

gina

,gin

e>gi

ndua

gina

nzin

ate

zinat

ezin

ete

zinat

ezir

ezir

e,zir

ade

zere

zire,

ziren

zire8

zire,

ziren

ziran

,zire

n,zir

aden

1O

rain

aldi

an:I

lurd

otze

n,au

rrek

osila

ban

iedo

uizan

ezge

ro,e

mai

tzak

neiz

>ne

uk,z

era

/yei

z,de

,ger

a…et

aild

obe

reko

akizan

ohid

ira.

2Arr

ieta

n,sing

.1.e

ta2.

pert

sona

n,ni

zet

aza

dabi

ldu

dugu

inoi

z.3Zab

aleg

iko

zare

eta

gare

horiek

Gar

esen

ere,

1869

urte

aren

ingu

ruan

,baz

iren

,Bon

apar

tek

bild

uet

aO

ndar

rak

erak

utsi

lege

z;bi

garr

enka

sura

koad

ibid

eave

yrac

enga

rela

ric.

..ba

tetik

hart

udu

gune

z,lit

ekee

nada

‘gar

a’izat

ea,b

aina

,‘zu

’kas

urak

o,pr

edik

aria

kza

reer

abili

zuen

ez,g

areid

azte

airud

itu

zaig

ulo

giko

ena.

4‘E

lkan

o<1

800>

’zut

abek

osing

ular

reko

2.pe

rtso

nan,

toke

tan,

iaiz

kasu

hone

tan:

Iba

rim

baiá

izC

hrist

o,er

ranz

agúc

clar

o(D

octrin

a).A

rrie

tan

ere

iaiz

dugu

inoi

z–e

rórt

zen

baiá

iz,

kasu

–,ba

ina

baita

diai

zer

e:bi

ár,t

órtz

enbá

diái

z,em

énge

ldítu

biáu

k.5

Der

eha

u(p

lur.

3.pe

rtso

na,o

rain

aldi

an)et

aga

uza

bera

zere

(ira

gana

ldia

n)bi

txia

kirud

itze

nza

izki

guhe

rrih

onet

arak

o,Bon

apar

tek

Oltza

net

aG

oñin

bild

uba

zitu

ener

e(iku

sF.

Ond

arra

).6Ir

agan

aldi

an:‘E

lkan

o18

69’k

oto

kako

alok

utib

oak

–nok

akoa

k,da

mur

ik,ez

dauz

kagu

zere

kin

erka

tu–

ezda

toz

batez

Ilur

dotz

enez

Arr

ieta

ndi

tugu

nap

urre

kin,

Ilur

dozk

ona

uke

horr

ekor

aina

ldik

oer

atik

erak

arriaba

itirud

i.H

aatik,

-uta

buka

erad

unen

erak

oak

aditu

ditu

gu,e

taba

itabi

ldu

ereErr

oiba

rko

Gur

biza

rhe

rrix

kaer

orik

oan

jaio

Mar

tin

Mar

mau

nen

ahot

an:

nute

/nun

e,sing

ular

reko

lehe

npe

rtso

nan

eta

zute

/zun

e,hi

ruga

rren

ean.

Arr

ieta

koni

ndua

hori,i

nond

iker

e,ip

arErr

oiba

rren

ohik

oaizan

da,A

urizbe

rrin

ere

nind

ua,L

intz

oain

enni

ndue

eta

Mez

kiritz

enni

ndue

nbi

ldur

ikba

ikau

de,k

asu.

Arr

ieta

n,be

stal

de,s

ingu

larr

eko

lehe

npe

rtso

nan,

nitz

an,n

intz

aet

ani

tzen

ere

aditu

dugu

,eta

plur

alek

oan,

gind

a,gi

ñan,

gind

eet

agi

nen.

7Ado

aing

oer

ak,-

nbu

kaer

adun

akizan

arre

n,ga

iner

ako

zuta

beot

andi

tugu

neki

nba

tera

dato

z,et

aez

lapu

rter

azko

ni(n

)tze

n,zi

nen

/ziñ

en…

gisa

koek

in.

8U

rizk

ozu

tabe

kozi

reer

latibo

andu

gu:

Laur

garr

ena,

tsine

stace

atsa

ucic

ela

ynfe

rnue

tara

anci

ren

arim

enju

stuen

atra

cera

.Ez

daki

gu,ho

rtaz

,bu

kaer

ako

n-a

bere

zkoa

duen

,ba

ina

ezdu

guus

te,U

rizk

odo

ktrina

nna

gusi

den

joer

aik

usita.

AD

ITZ

LAG

UN

TZ

AIL

EA

NOR,orainaldiaetairaganaldia

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [6]398

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

zaid

aza

ida

zaid

a9>

zaid

akza

ide>

zaid

ekza

iraza

it,za

ut10

zaizu

/zaik

zaizu

/zaik

;zain

zaizu

/zaik

zaizu

/zaik

;zain

zaik

o11za

io,z

aiko

zayo

,zaik

o>

zayo

kza

io,z

aidio

>za

iok

zayo

zaio

zayo

zaig

uza

igu

zaig

u>

zaig

ukza

igu

zaig

u>

zaig

ukza

ize12

zaize

,zaiz

ieza

izeza

izie

zaizi

eza

ikot

eza

iote

zayo

teza

iote

,zaid

iote

zayo

teza

iote

zeki

da,z

izaid

a13ze

kida

zeki

e,za

kie,

zaki

reze

ikira

zizaiz

uze

kizu

zaki

zuze

ikizu

zeki

oze

kio,

zaki

o,ziz

aio14

zeki

o,za

ikio

zeki

o,za

kio,

zaik

ioze

kio,

zizek

on,z

eko

zitza

yon,

zion15

zeki

gu,z

izaig

uze

kigu

zaki

gu,z

ekig

uze

ikig

u,za

ikig

uze

kize

zaik

izue,

zaik

izie16

zeki

ote,

zizaio

teze

kiot

eza

ikio

teze

kiot

e

9O

rain

aldi

an:

‘Elk

ano

1869

’de

itu

zuta

bean

,sing

ular

reko

lehe

npe

rtso

nan,

zair

aer

eba

i,Arr

ieta

nbe

zala

,et

aal

okut

ibot

zat

zair

ak.

Lehe

npe

rtso

naho

neki

kobu

kaer

ak,

hala

sing

ular

rean

nola

plur

alea

n,-i

daze

in-i

radi

tugu

,lek

urik

ezag

atik

isla

tuez

ditu

gun

arre

n.10

Ado

aing

oza

it/z

auth

orie

kin

guru

haue

tatik

kanp

okoa

kdi

rudi

te.

11Zab

aleg

iko

zaik

oha

u,Elk

anok

obi

zuta

beet

aner

eda

kusa

guna

,ez

daoh

ikoa

izan

hort

ikek

iald

era.

12Zab

aleg

iko

zaiz

eha

uer

e,Elk

anok

obi

zuta

beet

anor

obat

dauk

agun

a,ez

dugu

hort

ikek

iald

era

aditu,

Err

oiba

rko

Val

ero

Hua

rte

larr

aing

oarr

aren

ahot

anizan

ezik

.13

Irag

anal

dian

:‘E

lkan

o<1

800>

’zu

tabe

kozi

zaid

aha

uet

aez

palbe

reko

ziza

-ha

sier

akoa

k(z

izai

zu,

ziza

io,

ziza

igu

eta

ziza

iote)

kanp

okoa

kizan

litez

keag

ian

eta

Liza

rrag

akin

oiz

bere

tuak

,Elk

anok

obe

ste

zuta

bean

ezba

itira

inon

dik

inor

aag

ertz

en.

14‘E

lkan

o<1

800>

’zut

abea

n,sing

.3.p

ertson

an,z

izai

koer

eba

i,et

aArr

ieta

n,ze

oet

aza

ikon

.15

Ado

aing

ozi

tzay

on/z

ion

horiek

kanp

otar

rak

diru

dite

.16

Ilur

dotz

en,a

gian

,sai

leko

beste

erei

soeg

inez

,za-

edot

aze

-itxa

ron

zite

keen

lehe

nsila

batz

at,n

ahiz

hiru

garr

enpe

rtso

neta

ner

eza

i-da

kusa

gun.

NOR-N

ORI(N

ORhura),orainaldiaetairaganaldia

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 399[7]

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

zaizk

ida

zaizk

ida

zaizk

ide,

zaizk

ire17

zaizk

iraza

izkizu

zaizk

izuza

izkizu

zaizk

izuza

izkio

zaizk

ioza

izkio

zaizk

ioza

izkio

zaizk

igu

zaizk

igu

zaizk

igu

zaizk

igu

zaizk

izie

zaizk

ize18

zaizk

izue

zaizk

izie

zaizk

iote

zaizk

iote

zaizk

iote

,zaiz

kie

zeki

zkid

aze

zkid

aza

izkire

,zaiz

kie

zeizk

ira19

zezk

izuza

izkizu

zaizk

izuziz

eiski

oze

kizk

io,z

izaizk

io20

zezk

ioza

izkio

,zitz

ioziz

kio

zizaiz

kigu

zezk

igu

zaizk

igu

zizki

guze

zkize

zaizk

izue,

zaizk

izie

zizki

zieze

kizk

iote

,ziza

izkio

teze

zkio

teza

izkio

teziz

kiot

e

17O

rain

aldi

an:P

lura

leko

adizki

haue

idag

okie

nez,

Ilur

dozk

oet

aArr

ieta

koor

aina

ldik

oze

inirag

anal

diko

erak

iabe

rdin

akdi

ra.K

ontu

ada

zenb

aith

errita

nirag

anal

diko

erak

emat

eko

orai

nald

ikoe

zba

liatz

endi

rela

,buk

aera

n-n

bater

antsita.

Ond

orio

z,et

ain

guru

haue

tan

irag

anal

diko

adizki

ek,g

ehie

neta

n,-n

hori

galtz

endu

tene

z,em

aitz

a,as

kota

n,hu

rabe

raizat

enda

.18

Larr

aing

oan,

Ilur

dozt

ikip

ar-e

kial

dera

ntz,

Arr

ieta

ranz

kobi

dean

den

hego

Err

oiba

rko

base

rria

n,za

izki

zeem

anzigu

nVal

ero

Hua

rte

zena

k19

88an

,Bon

apar

tek

men

deba

tleh

enag

oElk

anon

bild

ube

zala

.19

Irag

anal

dian

:Arr

ieta

nze

iz-,

zaiz

-,zi

z-gi

sako

hasier

akdi

tugu

,bat

zuk

bestee

kiko

oso

kohe

rent

eak

ezba

dira

ere.

20Elk

anok

oLi

zarr

agak

,are

stia

nob

jekt

using

ular

rare

kin

ikus

ibez

ala,

obje

ktu

plur

alar

ekin

erebi

erat

ako

mol

deak

erab

ilizitu

en,k

asu

hone

tan

zeki

z-et

azi

zaiz

-mod

uko

hasier

adun

ak.

NOR-N

ORI(N

ORhaiek),orainaldiaetairaganaldia

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [8]400

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

dut

dut>

diat

dut>

diat

;diñ

atdu

t>di

et;d

iñet

dut

dut>

diat

dut

duzu

/duk

;dun

duzu

/duk

;dun

duzu

/duk

duzu

duzu

/duk

;dun

duzu

/duk

dudu

>di

kdu

>di

kdu

>di

kdu

du>

dik

dudu

gudu

gu>

diag

udu

gu>

diag

udu

gudu

gudu

gu,d

egu21

dugu

duze

duzu

e,du

zie,d

uze

duze

duzu

e,du

zie,d

uze22

duzu

edu

zie,z

ie23du

zue

dute

dute

dute

dute

dute

dute

dute

nue

nue

nue>

nia;

nina

nue,

nuen

nue,

nuen

24>

nia;

nina

nuen

25

zindu

e/iu

enzin

due/

yue,

indu

e26zin

due,

zinue

/yue

zindu

ezin

due,

zinue

/yue

zindu

enzu

ezu

ezu

ezu

e,zu

enzu

e,zu

enzu

e,zu

enzu

engi

ndue

gind

ue,g

indu

27gi

ndue

gind

ue,g

inue

gind

uegi

ndue

,gin

duen

,gin

uezin

dute

zindu

tezin

dute

,zin

uete

?zin

dute

zute

zute

zute

zute

,zut

enzu

te28

zute

,zut

enzu

ten

21O

rain

aldi

an:A

rrie

tako

gure

ekai

etan

,plu

rale

ko1.

pert

sona

rako

,deg

ubi

txib

atda

kusa

gu,s

albu

espe

ngi

saba

daer

e:ez

páde

gu...

defé

nditz

enon

gí?

joai

nga

ráfr

antsé

ki.

22Ilur

dotz

en,p

lura

leko

2.pe

rtso

nan,

duze

zala

ntza

zkoa

da,b

erta

kobe

rrie

mai

leak

aurr

enik

baie

tzet

aon

dore

nez

etz

esan

zuel

ako.

Her

ribe

rean

,haa

tik,

duzu

tedu

guor

obat

eta

are

zute

labu

rra

ere,

bald

intz

a-pa

rtik

ula

bati

lotu

rik:

eta

náib

ezút

e...

juán

.23

Arr

ieta

nba

tzue

tan

beste

hitz

enba

tilo

turik,

met

ates

iaso

rrer

aziz:g

áugú

zian

pàstu

beau

rzié

...de

guar

dia;

óngi

pagá

tube

aurz

ié,b

ai.

24Ir

agan

aldi

an:A

rrie

tan,

sing

.1.p

ertson

arak

o,nu

eta

nieer

ead

itur

ikga

ude

inoi

z,ba

ina

era

haue

kzine

zba

kana

kdi

ra;p

lur.

1.pe

rtso

nara

ko,b

erriz,

giñu

eer

eba

i.25

Ado

aing

oirag

anal

diko

adizki

guzt

iak

n-z

amai

turik

daud

e,in

guru

hone

tan

guzt

ian

nagu

sia

den

joer

atik

apar

te,ze

nbai

tle

kuta

n,Arr

ieta

nbe

reziki

,bi

erat

ako

buka

erak

ikus

ten

badi

tugu

ere.

26‘E

lkan

o18

69’z

utab

ean,

2.pe

rtso

nan,

yue

eta

indu

edu

guto

kara

koze

inno

kara

ko;b

iak

biet

arak

o,al

egia

,Yriza

rrek

Mva

anm

dela

koan

adie

razi

beza

la.A

rrie

tan

ere,

antz

era,

yue

/yi

ndue

gisa

koal

daer

akdi

tugu

.27‘E

lkan

o<1

800>

’zut

abek

ogi

ndu

era

oso

bitx

iada

,bai

naLi

zarr

agak

inoi

zer

abili

zuen

.28

Urizk

ola

gin

hau

zute

laba

tetik

ater

adu

gune

z,‘zut

en’e

reizan

litek

eag

ian,

bain

ahe

rrik

ojo

era

nagu

sia

irag

anal

diko

azke

n-n

-are

nga

lera

ren

nora

bide

ando

a.

NOR-N

ORK(N

ORhura),orainaldiaetairaganaldia

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 401[9]

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

ditu

t,tu

tdi

tut,

tut

ditu

t,tu

ttu

t29di

tut

tuzu

/tuk

ditu

zu,t

uzu

/ditu

k;-tu

ndi

tuzu

,tuz

utu

zu/t

uk;t

undi

tutzu

,tut

zudi

tu,t

udi

tu,t

udi

tu,t

udi

tu,t

udi

tu,t

utu

ditu

,tu

ditu

gudi

tugu

,tug

udi

tugu

,tug

utu

gutu

gudi

tugu

ditu

zetu

zie,t

uze

ditu

ze,t

uze

tuzie

tuzie

,tut

zedi

tuzu

e,di

tutzu

e,di

tzue

ditu

ste,t

uste

ditu

ste,t

uzte

,tus

te,t

ute

ditu

ste,t

uste

ditu

zte,t

uzte

,ditu

te30

tuste

,tut

etu

tedi

tuzte

,tuz

teni

tue

nitu

eni

tue,

nitu

enni

tuen

nitu

enzin

duza

31zin

ditu

e/itu

e,in

ditu

e32zin

itue/

itue,

yitue

zintu

e33ze

niut

enzit

ue,z

ituen

zitue

zitue

zitue

,zitu

en,z

tue

zitue

,zitu

enzit

uezit

uen

gind

uze

gind

uza

gind

itue

gind

itue,

gini

tue,

gint

uegi

ndue

,gin

duen

34

zindu

stezin

duste

zinizt

ue35

zindu

tezit

uzte

,zitu

ste,z

uzte

36zu

stezit

uten

,zuz

te,z

uzte

nzit

uste

zitut

e,zu

te,z

uzte

n

29O

rain

aldi

kozu

tabe

guzt

ieta

nba

da,a

fere

sia

dela

-eta

,adi

zkie

nha

sier

ako

di-s

ilaba

gald

urik

daku

sagu

nko

ntua

.Arr

ieta

n,ga

iner

a,ha

uek

baizik

ezdi

tugu

;‘Elk

ano

<180

0>’z

utab

ean,

biet

akoa

kdi

raet

a‘E

lkan

o18

69’d

elak

oan,

Ond

arra

ren

uste

z,di

tut,

ditu

zu,d

itu…

adizki

aktu

t,tu

zu,t

uer

eizan

litez

ke,h

onel

am

intz

oba

ita

bera

,ditu

tad

izki

arie

rant

siriko

ohar

bate

nbi

dez:

‘Sub

raya

dala

diin

icia

lde

Elc

ano

yPu

ente

dela

sfo

rmas

ditu

t,y

ladi

dedi

tuzu

enPu

ente

,ind

ican

do,a

nues

tro

ente

nder

,que

hay

que

subr

ayar

esa

letra

[‘sila

ba’b

ehar

luke

]en

toda

sla

spe

rson

asqu

eem

piec

enpo

rdi

-,pu

esde

cada

di-su

bray

ado

part

eun

traz

ove

rtic

al,q

uein

dica

ría

eso’

.Ado

aine

ner

eba

dira

orai

nos

orik

,ora

inla

burt

urik

,age

rtze

ndi

ren

erak

.30

Ilur

dotz

en,p

lura

leko

3.pe

rtso

nan,

tute

eta

duzt

eer

eba

i.31

Irag

anal

dian

:‘Elk

ano

<180

0>’z

utab

eko

zind

uza

eta

gind

uza

erak

(sin

g.2.

pert

sona

eta

plur

.1.a

),Elk

anok

obe

ste

zuta

bera

gabe

Zab

aleg

ira

begi

raba

daud

eer

e,Ilur

dozk

ole

ihat

ilan

(plu

r.1.

pert

sona

n)ag

eridi

rene

zga

iner

a,gi

nduz

kize

ingi

nduz

ebi

ldu

genu

en,az

ken

hau

bai,

Zab

aleg

inet

a‘E

lkan

o<1

800>

’an

ditu

gune

nha

riko

a,ob

jekt

using

ular

bati

lotu

rik

eman

bazigu

ten

ere.

Era

haux

e,bi

dena

bares

anik

,Art

ziba

rrek

ipar

rald

ean

duen

Aez

koa

alde

an,o

hiko

aez

ezik

,era

bate

koa

da.

32‘E

lkan

o18

69’z

utab

ean,

sing

.2.p

ertson

an,i

tue/

indi

tuedu

guto

kara

koze

inno

kara

ko;b

iak

biet

arak

o,Yriza

rrek

Mva

anm

dela

koan

ager

ian

ezar

ribe

zala

.33

Arr

ieta

kozi

ntue

hori

sink

opa

bate

non

dorioa

da:I

rúñe

nbí

zi...

ziné

laik

,baz

intu

é...

tzak

úrra

ik?Ado

aing

oze

niut

enho

rret

an,b

erriz,

‘zeni

tuen

’bat

ener

rata

bide

dago

.34

Arr

ieta

n,ag

iden

ez,g

indu

e/g

indu

en,z

indu

teet

azu

teer

akpl

ural

izat

uga

beem

anzizk

igut

en.

35Ilur

dozk

ozi

nizt

ueha

u(p

lur.

2.pe

rtso

na)bi

txis

amar

rairud

itze

nza

igu.

36Pl

ur.3

.per

tson

arida

goki

onez

,‘Elk

ano

<180

0>’z

utab

ean,

zitu

teet

azu

steer

eba

i,Ilur

dozk

oan

zitu

zten

,eta

Urizk

oad

izki

a,er

latibo

hone

tatik

ater

ata:

len

izan

citu

sten

gorp

uzet

aar

ima

vere

quin

.

NOR-N

ORK(N

ORhaiek),orainaldiaetairaganaldia

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [10]402

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

nauz

u/n

auk

dira

zu/d

irak37

nauz

u,di

rezu

,did

ezu38

dira

zu/d

irak,

nauk

39

nau

>na

ikdi

ra>

zirak

nau,

dire

dira

nau40

nauz

ie,na

uze

dira

zena

uzue

,dire

zie,d

idez

uedi

razie

naut

edi

rate

naut

e,di

rete

,did

ete

dira

te,n

ute

zindi

ra41

zirez

uzir

azu

nind

uezir

azir

e,zid

ezir

a,zir

anni

ndue

nni

nduz

e,ni

nduz

iezin

dira

tezir

ezie

ziraz

ie,zin

dira

teni

ndut

ezir

ate

ziret

ezir

ate,

zidat

en

37O

rain

aldi

an–e

ta,

hone

tan,

baita

irag

anal

dian

ere–

ohar

tzek

om

oduk

oada

nor-

nori

-nor

ksa

ileko

erak

‘Elk

ano

1869

’eko

eta

Arr

ieta

kozu

tabe

etan

ager

tuizan

a(I

lurd

otze

nbi

mol

deet

akoa

kdi

tugu

).Ez

daki

guElk

anok

obi

zuta

been

arte

koez

berd

inta

suna

men

dees

kasba

ten

ingu

ruko

denb

oran

gert

atu

zen

ala

Liza

rrag

aker

abili

tako

akbe

rehe

rritik

kanp

oik

asi

zitu

en,n

auzi

e,na

uzeet

ani

nduz

ie,n

indu

zead

izki

ekaz

ken

auke

raho

nen

alde

jotz

enez

badu

teer

e.Yriza

rrek

mai

zai

patu

zuen

era

trip

ertson

alek

,del

ain

guru

haue

tan,

dela

beste

asko

tan,

bipe

rtso

nala

kor

dezk

atu

ditu

zten

eko

kont

uha

u.Ilur

dotz

en,e

san

beza

la,b

iere

tako

eran

tzun

akba

ditu

guer

e,be

rrie

mai

leak

nor-

nori

-nor

ksa

ileko

aker

razk

iago

eman

zitu

enbe

stea

kba

ino;

haue

tako

batz

uk,g

aine

ra,l

agun

duta

baka

rrik

.38

Ilur

dotz

en,h

alab

er,‘

zuk

ni’k

asur

ako,

naiz

uet

ani

zuem

anzigu

ten,

eta

‘har

kni

’kas

urak

o,ne

ukto

kako

alok

utib

oa,b

aina

hone

k‘h

ikni

’kas

urak

obe

hardu

elak

oan

gaud

e,‘n

auk’

bate

tik

erat

orria

edo:

‘ikus

inau

k>

ikus

ineu

k’,a

legi

a.39

Arr

ieta

n,es

anbe

zala

,nor

-nor

i-no

rksa

ileko

erak

bild

uaga

tik

ere,

nor-

nork

gisa

kopa

reba

tem

anzigu

ten:

nauk

–tok

ako

era–

eta

nute.

40Ado

aine

ndi

tugu

nbi

lagi

nak,

‘Elk

ano

<180

0>’z

utab

ean

dire

neki

nba

tda

toz,

irag

anal

diko

erar

enbu

kaer

ako

-n-a

gora

behe

ra.

41Ir

agan

aldi

ko‘E

lkan

o18

69’h

onet

an,I

lurd

ozko

anet

aArr

ieta

koan

beza

la,e

ratrip

ertson

alak

bald

inba

ditu

guer

e,er

okga

rbia

goak

diru

dite

azke

nbi

herr

ihau

etak

oek

bain

o,ha

ueta

nno

zitz

ende

npe

rtso

na-m

arka

ren

erre

pika

pena

ager

ikoa

dela

ko.Art

ziba

rtik

hurb

il,ha

lere

,Err

oiba

rko

Aur

izbe

rrihe

rria

n,Elk

anok

oeki

nan

tzha

ndia

dute

ner

akem

anzizk

igun

Raf

ael

Urt

asun

bert

ako

sem

eak,

1985

ean:

zind

ara,

zeda

,zi

ndar

ate

eta

zeda

te.Ero

kan

tzek

otas

unha

ndia

dute

,ha

labe

r,ga

ureg

unAez

koan

nagu

siki

erab

iltze

ndi

rene

kin

–iku

sP.

deYriza

rren

Mva

bnoc

–,be

stel

akoa

k,eg

okia

k,ne

urri

bate

anm

ante

ndu

badi

raer

e.

NOR-N

ORK(N

ORni),orainaldiaetairaganaldia

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 403[11]

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

gaitu

zudi

guzu

digu

zudi

guzu

digu

42ga

itudi

gudi

gu,g

aitu43

gaitu

digu

gaitu

digu

zedi

guzu

e,di

guzie

digu

ziega

itute

,gait

uzte

digu

tedi

gute

gaitu

stedi

gute

zindi

gu44

ziguz

uzig

uzu

gind

uza45

zigu

gind

uzki

,zig

ugi

nduz

azig

uzin

digu

tezig

uzie,

ziguz

ti46zig

uzie

gind

uzte

zigut

ezig

ute

zigut

e

42H

ona,

orai

nald

ian,

ares

tian

aipa

tuor

dezk

apen

aren

leku

kotz

aZab

aleg

iko

serm

oian

ere:

cerg

atic

Jang

oyco

acus

tenb

adig

uas

istitu

bagu

ebe

regr

acia

requ

i...E

sani

kut

zidu

gun

mod

uan,

Bon

apar

tere

nElk

anok

obe

rrie

mai

leLa

rrai

nzar

rek

ere

era

dese

goki

aker

abili

ohiz

itue

nno

r-no

rkka

sura

ko,h

erri

bere

koLi

zarr

agak

,urt

eba

tzuk

lehe

nago

,egi

nez

beza

la.

43Ilur

dozk

oga

ituho

rigu

kzirika

turik

baka

rrik

eman

zigu

ten:

bilé

tikó…

gáitu

.44

Irag

anal

dian

:‘Elk

ano

1869

’zut

abe

hone

tan,

Ilur

dozk

oan

eta

Arr

ieta

koan

beza

la,e

ratrip

ertson

alak

bald

inba

ditu

guer

e,er

okga

rbia

goak

diru

dite

azke

nbi

herr

ihau

etak

oek

bain

o,ha

ueta

nno

zitz

ende

npe

rtso

na-m

arka

ren

erre

pika

pena

ager

ikoa

dela

ko.Art

ziba

rtik

hurb

il,ha

lere

,Err

oiba

rko

Aur

izbe

rrihe

rria

n,Elk

anok

oeki

nan

tzha

ndia

dute

ner

akem

anzizk

igun

Raf

ael

Urt

asun

bert

ako

sem

eak,

1985

ean:

zind

agu,

zegu

,zi

ndag

ute

eta

zegu

te.Ero

k,an

tzek

otas

unha

ndia

dute

,ha

labe

r,ga

ureg

unAez

koan

nagu

siki

erab

iltze

ndi

rene

kin

–iku

sP.

deYriza

rren

Mva

bnoc

–,be

stel

akoa

k,eg

okia

k,ne

urri

bate

anm

ante

ndu

badi

raer

e.45

Irag

anal

diko

emai

tzet

an‘E

lkan

o<1

800>

’zut

abea

ndu

gun

gind

uza,

Urizk

oare

kin

batda

torr

ena,

hona

koes

aldi

an:G

uind

eude

láic

ilic

vizt

ugui

ndúz

aJe

suC

hrist

ocba

rcát

usbe

cátu

ac(D

octrin

a).I

kusda

itek

eene

z,gi

nduz

aho

nek

berd

inba

liodu

‘har

kgu

’kas

urak

o,ad

ibid

eho

neta

nbe

zala

,zei

n‘g

ukha

iek’

erak

o.46

Ilur

dozk

ozi

guzt

iera

k,ba

lizko

*zig

uz(u

)teba

tda

kark

igu

gogo

ra,b

ehin

nor-

nori

-nor

ksa

ilde

sego

kian

sart

uta

egon

da.

NOR-N

ORK(N

ORgu),orainaldiaetairaganaldia

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [12]404

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

zaitu

t/au

t47di

zut/

diat

zaitu

t,di

zut

zaitu

tza

itut,

dizu

t/au

t,di

atza

itudi

zu/d

ikza

ituza

ituza

itu,z

tu,d

izu/d

ikza

ituza

itugu

dizu

guza

itugu

zaitu

guza

itute

,zait

uste

dizu

teza

itute

,zait

ue,d

izute

zaitu

te48

zindu

zada

nizu

49ni

zuni

zuzin

duda

n50

zindu

zaziz

uziz

uzin

due

gind

izugi

nduz

ugi

ndizu

zindu

te,z

indu

steziz

ute

zizut

ezin

dute

47Elk

anok

oLi

zarr

agar

ende

nbor

etat

ik(‘E

lkan

o<1

800>

’zut

abea

)Lou

is-L

ucie

nBon

apar

tek

herr

iber

eko

Larr

ainz

arri

(‘Elk

ano

1869

’koa

)dat

uha

uek

bild

uzizk

ione

rako

,nor

-nor

i-no

rksa

ileko

adizki

ekno

r-no

rker

akoa

kor

dezk

atua

kzitu

zten

jada

,Ond

arra

kpr

esta

tula

nean

ikus

daitek

eene

z:il

vous

l’a;i

lvou

sa.

Ilur

dozk

oet

aArr

ieta

kobe

rrie

mai

leek

,haa

tik,

‘nik

zu’s

ail

hone

tan,

ongi

sam

areu

tsiziet

enm

olde

egok

iko

adizki

ei.Arr

ieta

nbi

ldu

adib

ide

bate

an,ga

iner

a,zt

uer

ala

burr

adu

gu:

ilín

enzt

úor

rék.

Her

riho

neta

koza

itute

era,

bide

naba

res

anik

,la

gunt

zaz,

hau

da,gu

kbu

ltzat

urik

erdi

etsi

genu

en.Are

stia

neg

indu

gun

iruz

kin

bati

jarr

aipe

naem

anez

,es

ango

dugu

ezen

,hu

rbile

koAur

izbe

rrihe

rria

n,Err

oiba

rko

ipar

rald

ean,

bim

olde

etak

oer

antz

unak

eman

zizk

igut

ela:

zaitu

t,za

itu,z

aitu

guet

aza

ituzt

e,al

deba

tetik,

eta

dauz

ut,d

auzu

,dau

zugu

eta

dauz

ute,

bestet

ik.

48Arr

ieta

koza

itute

hau

lagu

ntza

z,ha

uda

,guk

bultz

atur

iker

diet

sige

nuen

.49

Irag

anal

diko

kasu

hone

tan,

Aur

izbe

rrin

bild

urik

oek

ezdu

teez

erta

nla

gunt

zen,

era

trip

ertson

alak

baizik

ezba

iken

uen

bild

u:ne

uzu,

zeuz

u,gi

ndeu

zuet

aze

ute.

50Ado

aing

ola

gina

(lib

urue

tako

lapu

rter

az,‘

zint

udan

’)eg

okia

izan

arre

n,in

guru

haue

tatik

kanp

okoa

otede

nga

ude,

zein

ekin

erka

tuas

korik,

‘Elk

ano

<180

0>’re

kin

izan

ezik

,ezba

dugu

ere.

Ilur

dotz

en,p

lur.

1.pe

rtso

nan,

gind

izu

itxa

ron

zite

keen

agia

n,er

aha

u,be

rez,

dese

goki

ade

laja

kind

aer

e.

NOR-N

ORK(N

ORzu),orainaldiaetairaganaldia

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 405[13]

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

zaizt

et,z

aiste

t51di

zet

zaitu

tet52

zaitu

te(!)

,dizi

et,d

izuet

zaitu

ztet

zaizt

e,za

iste

dize

zaitu

te,d

izue

zaitu

teza

ituzte

,zait

ute

dize

guza

itute

guza

iztug

u53

zaizt

e,za

iste

dize

teza

itute

zaizt

eezin

duzte

t,zin

duste

t54ni

zeni

zuet

eni

zu(?)

zindu

steziz

ezit

uztu

e,za

izute

zizu

(?)gi

ndize

gind

uzue

zindu

guziz

ete

zinzu

e(!)

zindu

te

51O

rain

aldi

an,‘

Elk

ano

<180

0>’z

utab

eko

erak

–itx

uraz

zaitu

ztet

,zai

tuzt

e…di

rela

koen

sink

opak

–Ilur

dozk

oze

inArr

ieta

koet

atik

alde

ndux

eak

daku

skig

u.Ado

aine

ndi

tugu

nak,

bai,

lapu

rter

akl

asik

oan

ohik

oak

dira

eta

litek

eena

daAita

Esteb

anha

ieta

zba

liatu

izan

aLa

purd

ineg

onze

nde

nbor

an.F

raid

eur

raul

goitia

rho

nek,

hala

ber,

‘har

kzu

ek’k

asur

ako,

zaitu

teer

abili

zuen

,Ilu

rdot

zen

eta

Arr

ieta

nbi

ldu

beza

la.

52H

arriga

rria

egiten

zaig

u,be

stepe

rtso

nen

arte

kojo

koan

eratrip

ertson

alek

bipe

rtso

nale

ilek

uano

laja

ndi

eten

ikus

iond

oren

,ora

ingo

hone

tan,

eusk

araaz

ken

hatset

anau

rkitu

dugu

nIlur

dotz

eta

Arr

ieta

herr

itxi

kiet

ako

berr

iem

aile

ei,e

uska

raer

diah

antz

irik

zeuk

aten

haue

i,al

egia

,era

egok

ikoa

kha

rrap

atu

izan

a,hu

rbile

kohe

rrie

tan

ere

ikus

idug

unjo

era

nagu

sia,

hain

txer

tatu

abe

stal

de,i

kusi

ondo

ren.

53Arr

ieta

ko‘g

ukzu

ek’k

asur

ako

dugu

nza

iztu

guer

a,bi

txia

izan

arre

n,‘E

lkan

o<1

800>

’zut

abea

nfa

ltaza

igun

baliz

ko*z

aizt

egu

bate

tik

oso

hurb

ilda

kusa

gu.

54Ir

agan

aldi

an,‘E

lkan

o<1

800>

’ko

lehe

nle

rrok

ola

gina

kos

obi

txia

kirud

itze

nza

izki

gu–*

zind

uzte

daed

oitxa

ron

zite

keen

,ag

ian–

eta,

gain

erak

ozu

tabe

etan

,na

hasm

endu

aet

aze

hazt

asun

ikez

ana

bariak

dira

.

NOR-N

ORK(N

ORzuek),orainaldiaetairaganaldia

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [14]406

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

dida

zudi

dazu

/did

akdi

razu

/dira

kdi

rezu

,did

ezu

/dire

kdi

razu

/dira

kdi

da,d

it55di

ra>

zirak

dire

,did

e>zir

ekdi

radi

ra,d

ire>

zirak

dit

dida

zie,d

idaz

edi

raze

dire

ziedi

razie

dida

tedi

rate

dire

te,d

iete

dira

tedi

rate

,diad

ezin

dida

56zin

dira

zirez

uzir

azu

zida

zira

zire

zire,

zira,

ziran

,zid

anzid

anzin

dida

tezin

dira

tezir

ezue

,zin

izue

ziraz

ie,zin

dira

tezid

ate

zirat

ezir

ete

zirat

e,zir

ete,

zidat

en

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhura,N

ORIniri),orainaldiaetairaganaldia

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

tidaz

utir

azu57

tirez

udi

razu

tida

tira>

zirak

58tir

e>z(a

)izki

re(k

)?di

zkira

dira

tiraz

etir

ezie

dira

zietid

ate

tirat

edi

rete

dira

te,d

iade

zindi

tira59

zirez

uzir

azu

zitid

azit

irazit

irezir

azin

ditir

ate

zirez

ien,z

inizt

uezir

azie

zitira

tezit

irete

zirat

e,zir

ete,

zidat

en

55‘H

ark

niri

hura

’kas

uan,

‘Elk

ano

<180

0>’an

ditb

itxi

batda

kusa

gu,z

eina

,bid

enab

ares

anik

,Ado

aine

ner

eag

erid

en,L

apur

dial

deko

era

ezizan

arre

n.56

Elk

anok

obi

zuta

beet

ako

‘zuk

niri’e

ta‘zue

kni

ri’k

asue

tako

lagi

nek

egok

iago

akdi

rudi

teIlur

dotz

enet

aArr

ieta

nbi

ldur

ikoe

kba

ino,

haue

tan

zert

zen

den

erre

dund

antz

iaag

erik

oaba

ita.

Arr

ieta

n,ha

atik

,itx

ura

onek

ozi

ndir

ateba

tdu

gu.

57‘Z

ukni

riha

iek’

kasu

an,E

lkan

oko

bizu

tabe

etan

eta

Ilur

dozk

oan

ditu

gun

ekai

akbe

reizte

ndi

ra,p

lura

lizat

zaile

aha

rtze

an,U

rizk

ozu

tabe

anag

erid

enla

gin

baka

rrek

oare

nm

olde

tik.

Arr

ieta

koak

,dam

urik

,plu

raliz

atu

gabe

eman

zizk

igut

en.

58‘E

lkan

o18

69’z

utab

eko

‘har

kni

ri’k

asuk

oal

okut

iboa

plur

alizat

uga

beda

go;h

ala

bale

go,*

zitir

aked

o*z

izki

rak

genu

keziur

reni

k,ez

jaki

n,ba

ina,

azke

nha

uizat

ekot

an,I

lurd

ozko

zala

ntza

zkot

ikhu

rbilx

eage

nuke

.H

au,ga

iner

a,lo

giko

airud

itze

nza

igu

Urizk

ola

gina

kont

uan

hart

uta,

zein

aren

barr

uan

-zki

-da

kusa

gun.

Arr

ieta

koad

izki

guzt

iak

sing

ular

rean

bild

uge

nitu

en;p

lura

lean

eman

baliz

kigu

te,e

zda

kigu

Elk

anon

etaIlur

dotz

enbi

ldur

ikoe

nan

tzek

oak

izan

gozire

nal

a*d

izki

razu

,diz

kira

mod

ukoa

k,U

ritz

endu

gun

lagi

nba

karr

akirad

okib

ezal

a.59

Are

stia

nes

anbe

zala

,‘Elk

ano

1869

’ko

‘zuk

niri’e

ta‘zue

kni

ri’l

eiha

tile

tako

zind

itira

eta

zind

itira

teeg

okia

goak

irud

itze

nza

izki

guIlur

dotz

enet

aArr

ieta

nbi

ldur

ikoa

kba

ino.

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhaiek,NORIniri),orainaldiaetairaganaldia

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 407[15]

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

digu

zudi

guzu

/dig

ukdi

guzu

digu

zu/d

iguk

digu

digu

digu

digu

digu

digu

digu

digu

ziedi

guze

digu

zue

digu

ziedi

gute

digu

tedi

gute

digu

tedi

gute

digu

tezin

digu

zindi

gu60

ziguz

u,zig

utzu

ziguz

uzig

uzig

uzig

uzig

uzig

uzig

uzig

unzin

digu

tezig

uzue

ziguz

iezig

ute

zigut

ezig

ute,

zigut

enzig

ute

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhura,N

ORIguri),orainaldiaetairaganaldia

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

tiguz

u61tig

uzu

dizk

iguz

udi

guzu

dizk

igu

tigu

tigu

>zig

uktig

u>

zaizk

igu(

k)?

dizk

igu62

digu

dizk

igu,

dauz

kigu

63

tiguz

etig

uzue

digu

zietig

ute

tigut

etig

ute

digu

tezin

ditig

u64zit

iguz

uzig

uzu

zitig

u,ziz

kigu

zitig

uzit

igu

zigu

zindi

tigut

ezit

iguz

uezig

uzie

zizki

gute

zitig

ute

zitig

ute

zigut

e

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhaiek,NORIguri),orainaldiaetairaganaldia

60‘Z

ukgu

rihu

ra’e

ta‘zue

kgu

rihu

ra’k

asue

tan,

‘Elk

ano

1869

’zut

abet

ako

zind

igu

eta

zind

igut

egi

sako

lagi

nek

(bio

tako

lehe

naElk

anok

obe

ste

zuta

bean

ere

bada

)eg

okia

goak

diru

dite

Ilur

dotz

enet

aArr

ieta

nbi

ldur

iko

zigu

zu,z

iguz

ue/z

iguz

iegi

sako

ekba

ino,

lehe

ner

e,an

tzek

oka

sure

nba

tai

patz

ean,

adie

razi

dugu

nbe

zala

.61

Adi

zkih

auet

an,o

roha

r,-z

ki-e

tat-

plur

altz

aile

akda

kusk

igu.

Lehe

neng

oak,

Zab

aleg

in,U

ritz

enet

aAdo

aine

n;be

stea

kElk

anon

etaIlur

dotz

en.H

erri

hone

tan

daku

sagu

nal

okut

iboa

,ba

ina,

zein

a*z

izki

guk

desitx

urat

uba

tizan

litek

een,

orai

ngoa

ner

eZab

aleg

iko

zein

Urizk

o‘d

izki

gu’be

zala

koad

izki

bate

tik

ater

ata

lego

ke.‘E

lkan

o18

69’k

ozi

guk

era,

aldi

z,O

ndar

rak

pres

tatu

lane

anpl

ural

izat

uga

beag

erid

ena,

*ziti

guk

bate

tik

dela

irud

itze

nza

igu.

62U

rizko

leih

atila

kolagi

nak

agin

tera

-ed

ota

subj

untib

o-m

odur

aer

abili

zitu

enEl

izalde

k.Arrieta

koer

ak,p

lura

lizat

uga

beem

anzizk

igut

enez

,erk

aket

a-ko

ntu

haue

tatik

kanp

oge

lditu

dira

.63

Ado

aing

oda

uzki

gual

daer

a,be

real

boko

aez

beza

la,l

apur

tera

klas

ikoa

noh

ikoa

izan

da.

64‘E

lkan

o18

69’e

taIlu

rdoz

kozu

tabe

etak

ozi

nditi

gu/z

itigu

zuad

izki

enar

teko

lehi

a–j

adaaipa

tua–

alde

bate

raut

zita

,‘El

kano

<180

0>’an

ager

idire

nzi

zkiz

uet

azi

zkig

utead

izki

akZab

aleg

iraet

aU

ritza

begi

rada

ude.

Edoz

ein

kasu

tan,

‘har

kgu

riha

iek’

kasu

rako

,bie

rata

kopl

uraltzaileak

ditu

guEl

kano

koLi

zarrag

aren

izkr

ibue

tan

(‘Elk

ano

<180

0>’),

zitig

uet

azi

zkig

uad

izki

ekda

raku

sten

beza

la.

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [18]408

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

dizu

tdi

zut/

diat

dizu

t/di

at;d

inat

dizu

t/di

et,d

iñet

*di

zut65

/diat

,diet

;ñat

dizu

tdi

zu/d

ik,d

indi

zu/d

ik;d

indi

zudi

zudi

zu/d

ikdi

zu,d

auzu

66

dizu

gudi

zugu

dizu

gudi

zugu

dizu

gudi

zute

dizu

tedi

zute

dizu

teni

zu/n

iani

zu/n

iani

zu/n

ieni

zuni

zun

zizu

zizu

zizu

zizu

gind

izugi

ndizu

gind

izuziz

ute

zizut

eziz

ute

zizut

e

65Arr

ieta

kogu

reek

aiet

an,s

ing.

1.pe

rtso

nan,

zaitu

tbat

daku

sagu

,kas

uho

neta

rako

dese

goki

aba

daer

e:ez

,zur

ígal

díko

...[=

gald

etuk

o]za

itút?

yáno

n,nó

nga

uden

.Ilu

rdoz

kole

ihat

ilan,

noka

kodi

ñeta

dizk

iare

nal

boan

para

tudu

gun

ikur

rade

laet

a,le

hena

goko

saio

bate

an,‘Art

ziba

r-6’

dela

koan

,egi

nge

nuen

ohar

raor

oita

raziko

dugu

:‘La

gunt

zazem

anik

ohi

tzak

izar

ñoba

ti(*

)lo

turik

idat

zidi

tugu

’.66

Ado

aing

osing

.3.p

ertson

ako

dauz

ual

daer

aLa

purd

iald

ean

ikas

ibid

ezu

enAita

Esteb

anek

.

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhura,N

ORIzuri),orainaldiaetairaganaldia

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 409[19]

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

tizut

,dizk

izut67

/tiat

tizut

/tiat

;tin

attiz

utdi

zut/

diat

,diet

;ñat

68

tizu

tizu

/tik

tizu

dizu

/dik

dazk

itzu69

tizug

utiz

ugu

tizug

udi

zugu

tizut

etiz

ute

tizut

edi

zute

nizk

izu70

nitiz

uni

zuziz

kizu

zizki

zuzit

izuziz

ugi

ndizk

izugi

nditi

zugi

ndizu

zizki

zute

zituz

ue(?)

zizut

e

67‘E

lkan

o<1

800>

’ko

dizk

izut

adizki

aoh

ikie

z,ba

ina

Liza

rrag

akin

oiz

erab

ilizu

en.

68Arr

ieta

koer

akpl

ural

izat

uga

beda

kusk

igu

berr

iro

ere,

bert

ako

berr

iem

aile

aez

baitze

nar

dura

tzen

hala

koak

tart

ekat

zeaz

beha

rrez

koa

zene

an.

69Ado

aing

ozu

tabe

koda

zkitz

uho

rila

purt

era

da,na

hiz

gure

egun

otak

obe

reko

kape

na,or

oha

r,m

uga

ondo

koU

rdaz

ubi-Zug

arra

mur

dira

eta

Baz

tang

oib

arre

ram

ugat

ude

n(iku

sYriza

r,m

val),

Lapu

rdik

oer

emur

ikza

bale

nean

zaiz

kitz

uad

izki

dese

goki

ak(‘h

aiek

zuri’)

bide

gabe

kior

dezk

atu

duen

ez.

70D

eiga

rria

irud

itze

nza

igu,

‘Elk

ano

1869

’ko

zuta

bean

,au

rren

eko

aldi

zet

aor

ain

arte

ikus

ide

nare

nko

ntra

,-z

ki-

erak

opu

raltz

aile

akik

uste

a.‘E

lkan

o<1

800>

’koa

ndu

gun

lagi

nba

karr

ean

ager

iden

plur

altz

aile

hone

xek,

orde

a,ez

gaitu

harr

itze

n,le

hena

goer

e,in

oiz

edo

behi

n,be

stea

reki

nna

hasia

ikus

idug

ulak

o.71

Ora

inal

dian

,zer

iruz

kind

ube

haras

korik

ezba

dugu

ere,

Ado

aing

oad

izki

ekka

npot

iarr

akdi

rudi

tela

esat

eada

goki

gu;G

ipuz

koak

oale

hena

eta

Lapu

rdia

ldek

oabe

stea

.

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhaiek,NORIzuri),orainaldiaetairaganaldia

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

dizie

t,di

zet

dize

tdi

ziet

dizie

tdi

zuet

,dau

(t)zu

et71

dizie

,dize

dize

dizie

dizie

dize

gudi

zieu

ziegu

dizie

dize

tedi

ziete

dizu

te(?)

nize

nizie

,nize

nize

nizu

eni

zieziz

ie,ziz

eziz

eziz

ueziz

iegi

ndize

gind

izutu

e(!)

gind

izie

zizet

eziz

uete

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhura,N

ORIzuei),orainaldiaetairaganaldia

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [20]410

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

tiziet

,tize

ttiz

ettiz

ietdi

ziet

daut

zuet

,dau

zkitz

uet72

tize

tizie

dizie

tizeg

utiz

iegu

ziegu

tizie

tizet

edi

zute

(?)ni

tezie

nizk

ize73

nizie

zizki

zeziz

iegi

ndizk

izegi

ndizi

eziz

kize

te

72Ado

aing

o‘n

ikzu

eiha

iek’

hone

tan

ditu

gun

bier

etat

ikle

hena

,ob

jekt

using

ular

rare

kin

erab

ilizu

enbe

hin

Aita

Esteb

anek

eta

plur

alar

ekin

beste

aldi

bate

z;bi

aker

ela

purt

erar

enba

itak

oak.

73Ir

agan

aldi

hone

tan,

‘Elk

ano

1869

’ko

zuta

bean

ditu

gun

adizki

ek,b

erriro

ere,

tart

eko

plur

altz

aile

aren

arte

kole

hia

area

gotz

endu

te.H

orre

la,i

kusi

dugu

nm

odua

n,‘h

ark

niri

haie

k’et

a‘h

ark

guri

haie

k’ka

suet

arak

ozi

tira

eta

zitig

udi

tugu

nbi

tart

ean,

‘har

kzu

riha

iek’

eta

‘har

kzu

eiha

iek’

kasu

etar

ako

zizk

izu

eta

zizk

izut

eda

kusk

igu,

hurr

enez

hurr

en.

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhaiek,NORIzuei),orainaldiaetairaganaldia

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 411[21]

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

diot

diot

diot

dut(

!)da

kot74

diot

dioz

u/d

iok

dioz

u/d

iok

dioz

u/d

iok

dako

zu/d

akok

dioz

udi

odi

odi

o>

ziok

dio

>zio

kdi

oda

ko>

dako

k75di

odi

ogu

diog

udi

ogu

dako

gudi

ogu

dioz

edi

oze

dioz

edi

ozue

dako

ziedi

ozue

diot

edi

ote>

ziote

kdi

ote

dako

te>

ziako

tek

diot

eni

oni

oni

one

ko,n

ekon

nion

zindi

ozin

dio

zindi

ozin

deko

zinio

nzio

ziozio

zioze

ko,z

ekon

76zio

ngi

ndio

gind

iogi

ndio

gind

eko

zindi

ote77

zindi

ote

zindi

ozue

zinde

kote

ziote

ziote

ziote

ziote

zeko

te,z

akot

ezio

ten

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhura,N

ORIhari),orainaldiaetairaganaldia

74O

rain

aldi

anArr

ieta

da,Aez

koak

om

intz

amol

dear

ener

agin

agat

ik,an

tza,

beste

herr

ieta

noh

ikoa

den

para

digm

atik

naba

rmen

tzen

dena

(hau

,ga

iner

a,or

aina

ldia

nba

karr

ikez

,irag

anal

dian

erege

rtat

zen

da).

Urizk

ogo

iko

leih

atila

raek

arri

dugu

nno

r-no

rksa

ileko

duta

dizk

iaez

da,j

akin

a,eg

okia

horko

katz

eko,

bain

abe

rtak

odo

ktrina

ner

atrip

ertson

alaor

dezk

atze

nar

idel

aik

usda

itek

e:or

gatic

otoi

zite

ndut

San

Mig

uela

ingu

irua

ri...

75Arr

ieta

n,‘h

ark

hari’k

asua

n,da

kok

hori

ezba

ina,

*zia

kok

era

alok

utib

oaitxa

ron

zite

keel

akoa

nga

ude,

bert

ako

berr

iem

aile

ak,‘

haie

kha

iei’

kasu

rako

,zia

kote

kem

anzigu

lako

ntua

nha

rtuz

.Bal

izko

*zia

kok

hau,

gain

era,

hurb

ileko

Aez

koan

aditu

dugu

n‘xak

ok’–

zein

a‘xia

kok

<ziak

ok’b

atet

ikbi

dede

n–er

abu

stia

ren

antz

ekoa

izan

golit

zate

ke.‘

Elk

ano

1869

’eta

Ilur

dozk

ozu

tabe

etan

,gai

nera

,z-du

gual

okut

ibo

hone

nha

sier

an.

76Arr

ieta

koirag

anal

diko

‘har

kha

rihu

ra’h

onet

arak

oza

ko/z

akon

alda

erak

ere

eman

zizk

igut

en.

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [22]412

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

tiot

tiot

tiot

dako

tdi

ozka

t78

tiozu

tiozu

/tio

ktio

zuda

kozu

/dak

oktio

,diti

o,di

zkio

tio>

zitio

ktio

>zit

iok

dako

>da

kok

dioz

katio

gutio

gutio

guda

kogu

,daz

kogu

79

dizk

ioze

80tio

zetio

zue,

tiozu

tue?

dako

zietio

tetio

tetio

teda

kote

diot

eni

tioni

tione

ko,n

ekon

81

zindi

tiozin

ditio

zinde

koziz

kio82

zizki

o,zit

io83

zitio

zitio

zeko

,zek

ongi

nditi

ogi

nditi

ogi

ndek

ozin

ditio

tezin

deko

teziz

kiot

e,zit

iote

,zio

ztezit

iote

zitio

teze

kote

ziozk

aten

84

77Elk

anok

obi

zuta

beet

ako

zind

iote

era

(plu

r.2.

pert

sona

)eg

okia

goa

irud

itze

nza

igu

Ilur

dozk

ozi

ndio

zueba

ino.

78Ado

aing

ozu

tabe

andi

tugu

ner

ak–s

ingu

larr

ean

eman

ikda

goen

diot

eke

ndut

a–La

purd

iald

ekoa

kdi

ra,h

erri

batz

ueta

nho

rrel

aet

abe

steba

tzue

tan

diot

zate

tadi

otza

alda

erek

inle

hian

azal

tzen

dire

nak.

Zer

nahi

gisa

z,Li

zarr

agak

erab

ilidi

zkio

horr

enal

de,O

ndar

rak

argi

tara

tuet

a,us

tez,

ingu

ruha

ueta

kom

intz

amol

dea

isla

tzen

duen

‘Prim

erse

rmón

enva

scue

nce

nava

rro’

izen

eko

lane

an(F

LV38

),di

cqui

oet

adi

cqui

otem

oduk

oer

akik

usda

itez

ke.

79Arr

ieta

kozu

tabe

an,d

azko

guke

ndut

aad

izki

akpl

ural

izat

uga

beeg

otea

zap

arte

,sin

g.3.

pert

sona

nag

erid

enda

kok

alok

utib

oare

nor

dez

*zia

kok

itxa

ron

zite

keel

aes

anik

gaud

e.80

Zab

aleg

inag

eriza

igun

-zki

-pl

ural

tzai

lea,

jada

aipa

tua,

Elk

anok

oLi

zarr

agak

ere

inoi

zer

abili

zuel

aik

usda

itek

e,sa

lbue

spen

ez-e

doizan

arre

n:al

áda

golá

ic,e

llega

cenz

áio

bát[…

]so

ltatu

codi

zqui

óla

cáte

gucí

ac(S

erm

-1).

81Arr

ieta

kobe

rrie

mai

leak

,beh

inbe

rriro,

plur

altz

aile

arek

inas

mat

uez

-eta

,era

ntzu

nak

sing

ular

rean

eman

zitu

en.

82Ir

agan

aldi

an,Zab

aleg

in,sint

axia

ren

alde

tik

hem

endi

kip

ar-e

kial

dera

ntz,

bere

ziki

,ha

inbi

txia

kez

dire

nes

aldi

etar

ikba

tdu

gu:

eci

ezem

atea

gatic

esca

cen

zuen

a,em

anci

zqui

oog

uies

catu

citu

enac

.83

‘Elk

ano

<180

0>’z

utab

eari

beha

tuba

tem

an-e

ta,l

ehen

aipa

tupl

ural

tzai

leen

biko

izta

suna

ager

ikoa

dela

ikus

daitek

e,Elk

anok

obe

ste

zuta

bean

ezbe

zala

.84

Ado

aing

ola

gin

hau

ere

orai

nald

ian

ager

idiren

enild

okoa

da,b

ista

nde

nez.

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhaiek,NORIhari),orainaldiaetairaganaldia

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 413[23

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

diot

etdi

otet

diot

etda

kote

tdi

otet

dioz

ute

dioz

ute/

diot

ekdi

ozue

dako

zute

/dak

otek

diot

zute

diot

edi

ote>

ziote

kdi

ote>

ziote

kdi

ote

dako

tedi

oe85

diog

ute

diog

ute

diog

ute

dako

gute

,dak

oute

dioz

edi

oze,

dioz

ete

dioz

utue

86da

kozie

diot

edi

ote

diot

e>zio

tek

diot

eda

kote

>zia

kote

k87di

ote,

dauk

ote

niot

eni

ote

niot

ene

kote

niot

enzin

diot

ezin

diot

ezin

deko

tezio

te,z

ioe88

ziote

ziote

zeko

te,z

ekot

enzio

ten

gind

iote

gind

iote

gind

iote

gind

ekot

ezin

diot

ezin

diot

ezin

deko

tezio

tezio

tezio

te,z

iote

nze

kote

85O

rain

aldi

anez

dugu

zeriruz

kind

ube

haras

korik;

Ado

aine

n,sing

.3.p

ertson

arak

odu

gun

dioe

labu

rbe

zain

ezoh

ikoa

zga

iner

a–[

hark

]ad

ioba

terr

anen

dioe

crea

tura

guci

eida

adib

i-de

a–,p

lur.

3.pe

rtso

nan

ager

iden

dauk

oteho

rier

ebi

txis

amar

rada

,sai

lhau

etak

oer

akez

agut

zen

ditu

gun

neur

rian

ezba

ita

lapu

rter

azez

behe

nafa

rrer

azag

ertz

en,A

rrie

tan

bild

uda

kote-

tik

hurb

ileg

onar

ren.

86Ilur

dotz

en,p

lur.

2.pe

rtso

nara

kodu

gun

dioz

utue

bitx

ihor

iber

tako

berr

iem

aila

ren

tran

smisio

-ahu

ldad

eari

zorda

kiok

e,ag

ian

dioz

ue(s

ing.

2.pe

rtso

nare

nabe

regi

salu

zatu

zed

o),

agia

ndi

ozut

e,di

ozie

edo

dioz

eitxa

ron

zite

keen

ean.

87Arr

ieta

nda

kote-r

enal

okut

ibot

zatda

kusa

gun

ziak

otek

era,

nor-

nork

saile

kote

stui

ngur

uan

eman

zuen

berr

iem

aile

ak:

áite

tam

ák,i

kús

ziak

oté(

k)…

sém

eai,

ikús

idu

te(‘a

loshi

jos’,

aleg

ia).

Arr

ieta

haux

eda

,be

stal

de,ar

estian

‘nik

hari

hura

’sa

ilairuz

kint

zean

esan

dugu

nm

odua

n,Aez

koak

ohi

zker

aren

erag

inag

atik

,ziur

reni

k,be

ste

herr

ieta

noh

ikoa

den

mol

detik

bere

izte

nde

na,e

taha

uor

aina

ldia

nba

karr

ikez

,ira

gana

ldia

ner

ege

rtat

zen

da.

88Ir

agan

aldi

an,‘

Elk

ano

<180

0>’z

utab

ean,

‘har

kha

iei’

kasu

anag

eride

nzi

oeho

rier

e,ar

estian

aipa

tuAdo

aing

odi

oeer

aren

kasu

anbe

zala

,sal

bues

pena

daoh

iko

ziot

e-re

non

doan

.H

orre

zga

iner

a,irag

anal

dian

,sin

gula

rrek

oet

apl

ural

eko

2.et

a3.

pert

sona

kez

dira

ohik

iber

eizt

en,h

ainb

atet

aha

inba

tle

kuta

nge

rtat

zen

den

beza

la.

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhura,N

ORIhaiei),orainaldiaetairaganaldia

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [24]414

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta

1985

Adoain

<1855>

tiote

ttio

tet

tiote

tda

kote

t89

tiozu

tetio

zute

/tio

tek

dioz

utue

90da

kozu

te/d

akot

ektio

tetio

tetio

teda

kote

tiogu

tetio

gute

diog

ute

tiogu

teda

kogu

te,d

akou

tetio

zute

tioze

,tio

zete

dioz

uete

dako

zietio

tetio

tetio

teda

kote

nitio

teni

tiote

neko

tezin

ditio

tezin

ditio

tezin

deko

tezit

iote

,zizk

iote

91zit

iote

zitio

teze

kote

,zek

oten

gind

itiot

egi

ndio

tegi

ndek

ote

zindi

tiote

zinde

kote

zizki

ote

zitio

te,z

izkio

tezit

iote

zitio

teze

kote

89Arr

ieta

koad

izki

guzt

iak,

orai

nald

iko

zein

irag

anal

diko

ak,p

lura

lizat

uga

beem

anzizk

igut

en,b

erriem

aile

aren

joer

abe

hin

berr

iro

ager

ian

utzirik.

90Ilur

dozk

osing

.2.p

ertson

an,‘

dioz

ute’

hobe

kile

goke

,gur

eus

tez,

sing

ular

rean

egon

arre

n,le

ihat

ilan

ager

idio

zutu

eba

ino;

adizki

batz

uen

hasier

ak,g

aine

ra,p

lura

lizat

uga

beda

ude.

91Ir

agan

aldi

an,pl

ural

tzai

le-m

otak

dire

la-e

ta,‘E

lkan

o<1

800>

’zut

abea

ndi

tugu

nal

daer

etat

ikba

tElk

anok

obe

ste

zuta

bera

begi

rada

goen

bita

rtea

n,be

stea

kZab

aleg

ikor

ajo

tzen

du.

Ilur

dotz

en,b

erriem

aile

akeu

skar

aah

antz

isam

arra

izan

arre

n,er

agu

ztia

k,ba

tizan

ezik

,plu

raliz

atu

zitu

en.H

onez

gain

era,

koad

roho

neta

kosing

ular

reko

eta

plur

alek

o2.

eta

3.pe

rtso

nak

batz

ueta

n,irag

anal

dian

bate

zer

e,ez

dira

bere

izte

n,ho

nen

aurr

eko

koad

roko

datu

akiruz

kint

zean

esan

ikdu

gun

gisa

n.

NOR-N

ORI-NORK(N

ORhaiek,NORIhaiei),orainaldiaetairaganaldia

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 415[25]

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

bani

ntz

bani

z,ba

nitza

bani

z,ba

nitza

bani

tza92

nint

zate

keni

tzake

nitza

keni

tzake

nitza

ke93

balit

zba

litz

baliz

,bali

tz94ba

liz,b

alitza

balit

zba

litz

litza

teke

litza

keliz

ake,

litza

ke,l

eike

litza

kelit

zake

litza

keba

gina

bagi

naba

gina

bagi

nan95

bane

ndi

bane

diba

nind

edi

bani

nded

iba

gint

ezba

gind

ezba

gind

ezba

gina

zki

92Arr

ieta

kola

gina

hona

koes

aldi

an:n

ík[s

ic]

egón

baní

tza

etxé

an[…

]en

ézak

enút

zi…

erre

tzér

a,ez

.93

Arr

ieta

kola

gina

,ora

ingo

an,e

sald

ihon

etan

:ník

äinb

értz

e…zó

rra

banú

,ilé

nni

tzak

é…ál

ke,à

lkez

únes

.94

Elk

anok

obi

zuta

beet

ako

baliz

/bal

itz(a

)ho

riek

Ado

aing

oAita

Esteb

anek

ere

baliz

idat

zizu

en,g

ukno

laba

it‘ego

kitu

’dug

una,

araz

oha

ndia

kizan

goba

iken

ituz

kebe

stel

ako

ntu

hone

kin.

Zab

aleg

iko

serm

oian

ere

niza

queet

aliz

aque

daku

skig

u,be

stea

kbe

ste

(guk

nitz

akeet

alit

zake

idat

zidi

tugu

nak)

,eta

Urizk

odo

ktrina

ner

ean

tzek

oka

suas

kodi

ra.

95Ado

aing

oha

u,ba

ldin

tzat

zaile

gisa

,zal

antz

azko

airud

itze

nza

igu;

hona

,ber

ete

stui

ngur

uan:

¡Oh

niet

azu

eciz

anba

guin

anai

nzo

riho

neco

ac!(

357

or.)

BALD

INT

ZA

HIP

OT

ET

IKO

A

NORsaila

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [26]416

96B

anue

oso

bitx

iada

Liza

rrag

aren

lane

tan,

bain

ala

gine

nba

tba

dugu

:Ah

imba

nué

cáso

erra

tenz

idat

énes

pred

icár

iec

eta

conf

esso

reéc

!(Se

rm-1

).Ilur

dotz

en,b

aina

,hor

rela

bild

uge

nuen

:ni

kiz

énba

nué

zorr

…zo

ran

nítz

,ilé

nni

tzé

alké

tik.

97Ilur

dozk

ola

gina

adib

ide

hone

tan:

láni

kez

bází

ndu

étzi

ndué

díru

ikiz

én.

98H

ona

Arr

ieta

koes

aldi

a:ná

iluk

éjo

án…

Bilb

áora

.99Ado

aing

ozu

tabe

koer

aba

tzuk

bere

herr

itik

kanp

oik

asi

bide

zitu

enAita

Esteb

anek

.H

ona

adib

ide

bat:

Oh

cein

fite

erre

glat

ucod

itezq

uien

guir

istin

oen

costu

ma

tzar

rac!

nola

icus

icog

ueni

tuzq

uien

bert

utea

cvi

cioe

nto

quia

net

a…(3

73or

.).

NOR-N

ORKsaila

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

banu

banu

,ban

ue96

banu

banu

eba

nu,b

anue

nuke

nuke

nuke

nuke

nuke

nitu

zke

nuzk

enu

zke

nuzk

eba

zenu

bazin

duba

zindu

bazin

du97

baze

nuze

nuke

zindu

kezin

duke

zindu

keze

nuke

luke

luke

luke

luke

98

bage

nuba

gind

u,ba

gind

uke

bagi

ndu

bagi

ndu

genu

kegi

nduk

egi

nduk

egi

nduk

ege

nitu

zke

gind

uzke

gind

uzke

gind

uzke

geni

tuzk

e99

zenu

kete

zindu

kete

zindu

kete

zenu

kete

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 417[27]

100

Ilur

dotz

en,

daie

net

ade

ien

ere

bai;

Urizk

odo

ktrina

n,ad

izki

abi

tan

eman

a:Er

reci

bice

ndu

gula

icdi

gnoq

ui,

izan

dael

agu

rem

ante

nim

endu

arim

acoa

yau

men

tada

engr

acia

;et

aAdo

aine

n,ho

nako

esal

dian

:asid

aela

eche

cobu

rua.

101‘E

lkan

o<1

800>

’zut

abea

nbe

stee

tan

ere

ager

iden

‘gai

teze

n’er

aren

labu

rdur

adu

gu;h

ona

adib

idea

:Goá

cen

guer

e,il-

gaitz

enbe

raré

qui(

SJ-X

I-16

)10

2‘E

lkan

o<1

800>

’an,

hala

ber,

‘zai

tezt

en’e

rare

nla

burd

urak

ditu

gu:

Bañ

ani

cez

tút

guiz

onar

énte

stim

onio

bear

ríc:

baic

icer

edi

ótau

,sa

lva-

zaiz

ten-

gátic

(SJ-

V-3

4);U

rizk

odo

ktrina

nho

nela

kola

gina

dugu

:eta

alle

gaza

isten

Jang

oico

ain

icus

tera

vere

glor

ian.

103

‘Elk

ano

<180

0>’an,

orob

at,

‘dai

teze

n’er

aren

labu

rdur

akdi

tugu

:Ec

iga

izqu

ieg

uite

n-du

énac

,ez

tu-n

áiár

gia,

taez

tató

rar

guir

á,ez

taitz

enag

uért

ubé

reób

rac

(SJ-

III-

20).

Urizk

odo

ktrina

n,et

avi

cida

icen

elca

rren

arte

anva

quea

net

aun

ione

anet

a…Ado

aing

ola

burt

uga

beko

adizki

etan

kanp

oko

erag

ina

egon

litek

eag

ian,

bain

ano

ngoa

den

ezda

kigu

,zer

en,1

729k

ose

rmoi

anda

itece

net

ada

iteze

laag

erid

irel

ako

ntua

nizan

ik,z

alan

tzar

ako

zioa

kba

ititug

u.

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

dadi

nda

dien

,day

enda

dien

,daie

n,da

ianda

yen

daen

,dee

n,de

in10

0da

enda

enda

enga

iteze

nga

itzen

gaitz

en,g

aizen

101

gaitz

enga

itzen

zaite

zten

zaizt

en,z

aiste

n102

zaist

enza

isten

zaite

zten

daite

zen

daitz

enda

itzen

,daiz

en10

3da

itzen

daitz

in,d

eitzin

daitz

enda

itzen

,deiz

ten

daite

tzen

zedi

nze

yen

zeien

,zey

enza

yen

zaien

zedi

n

SUBJU

NT

IBO

A

NORsaila

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [28]418

104Ilur

dotz

en,h

onak

oes

aldi

tik

ater

ata:

béra

kin

tzél

aal

gúzi

e.10

5Era

osoa

zein

labu

rtua

dugu

Urizk

odo

ktrina

n:1)

Vig

arre

naju

ram

entu

vano

ric

ines

deza

gula

,eta

2)C

erga

ticar

taso

roig

aice

nce

ruan

dago

nas,

eta

icus

iidu

quiz

agun

erre

vere

ncia

.10

6H

ona

Ilur

dozk

ola

gina

:nik

,pre

státu

…na

idút

bazk

árie

bídi

anya

téko

,yan

tzát

ela

bídi

an.H

ona

Arr

ieta

koa:

óri…

maz

téin

lana

k;in

déza

tela

bére

k,bé

rak.

107Ado

aing

ode

tzan

hau

eta

zuta

bebe

reko

ditz

agun

/det

zagu

n,de

tzat

zute

net

ade

tzat

enad

izki

ek,ga

iner

ako

zuta

beet

andi

tugu

neta

tik

aise

bere

zita

,ka

npok

oer

agin

aag

eria

nuz

ten

dute

.Ing

uru

haue

tako

abi

dede

n17

29ko

serm

oian

,haa

tik,

ditz

ala

/diz

ala

irak

urda

itek

e.10

8‘E

lkan

o<1

800>

’zut

abea

n,he

rrib

erek

obe

stea

nbe

zala

,lab

urke

tak

ere

badi

ra:e

carz

quig

un,g

oard

azqu

igun

,deb

ecaz

quig

un…

adib

idez

.10

9‘E

lkan

o<1

800>

’zut

abea

n,or

aing

oan

ere,

hone

la:P

asa

emén

dic,

tabi

doéy

eJu

dear

á,ic

us-d

ezqu

iten

bere

disc

ipul

oec

obra

egui

ten-

tuén

ac(S

J-V

II-3

)11

0U

rizk

oEliz

alde

kho

nela

idat

zizu

en:G

ucie

tasc

erbi

zagu

inde

zan

gauz

agu

ziet

an.

111

Hon

aZab

aleg

iko

adib

idea

,des

egok

iaba

daer

e:zu

rega

nade

yesg

aude

,soc

orri

deza

guzu

nne

garr

esco

Evar

enva

lleon

tan.

Hot

s,se

rmoi

hone

tan

nor-

nori

-nor

ksa

ileko

era

bate

kno

r-no

ri-k

oeg

okia

orde

zkat

zen

du.E

lkan

oko

Larr

ainz

arre

ker

eho

rrel

ajo

katz

enzu

en,a

dizk

iale

hen

sila

bazga

betu

rik

ere,

Ond

arra

kpr

esta

tula

nean

ikus

daitek

eene

z:qu

’ilno

usl’a

it;qu

’ilno

usai

t.Li

zarr

agak

,ald

iz,‘

aita

gure

a’ot

oitz

ezag

una

idaz

tean

,hon

ako

esal

dia

ondu

zuen

:eta

ezga

itzáz

ula

útzi

tent

ácio

aner

órtz

era

(Dot

-1).

NOR-N

ORKsaila

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

deza

dan

deza

ten

deza

ten,

zate

nza

ten

deza

dan

deza

zun

deza

zun,

zazu

nza

zun

deza

zun,

zazu

nde

zazu

nde

zan

deza

nde

zan

zan

zan10

4de

zan

deza

nde

zagu

nde

zagu

n,da

zagu

nde

zagu

n,za

gun

zagu

nde

zagu

n,za

gun10

6de

zagu

nde

zagu

nde

zazu

ende

zazie

n,de

zaze

nza

zen

deza

zuen

deza

ten

deza

ten

deza

ten

zate

nza

ten10

6de

zate

nde

zate

ndi

tzan

dezk

ien,d

azki

enzk

inde

tzan10

7

ditza

gun

dezk

igun

,zki

gun10

8zk

igun

dizk

igun

ditza

gun,

detza

gun

ditza

zuen

zkize

nde

tzatzu

ten

ditza

ten

dezk

iten10

9zk

iten

dezk

iten

detza

ten

zeza

nze

zan

zeza

nze

zan

zeza

nge

neza

ngi

ndez

angi

ndez

angi

ndez

angi

ndez

an11

0

zeza

ten

zeza

ten

zeza

ten

zeza

ten

zitza

nze

zkien

zezk

ienze

tzan

naza

zun

naza

zun

naza

zun

zara

zun

gaitz

azun

deza

guzu

n111

gaitz

azun

zagu

zun

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 419[29]

112H

ona

Zab

aleg

iko

beste

lagi

na,a

restia

nai

patu

riko

abe

zain

dese

goki

a:et

aes

cace

aJa

ngoy

coar

iegu

inez

zaqu

egun

a,as

istid

ezag

ungr

acia

ren

inda

rso

bren

atur

alea

requ

i.11

3Zab

aleg

iko

era

‘nor

-nor

i’sa

ileko

ada

:Ja

ngoy

coac

salv

azai

yzul

aM

aria

gure

espe

ranz

a...

Urizk

oad

ibid

ea,or

dea,

egok

iada

:Ja

ngoi

coac

salb

aza

izal

aEr

regu

ina,

mise

rico

rdia

nam

a.G

erox

eago

,mise

rico

rdia

inam

a.11

4H

ona

Ado

aing

ola

gina

:Mist

erio

onta

not

oizd

ezaz

ueV

irgi

naM

aria

libaz

aite

ztel

avi

cio

itsus

ieta

ahal

queg

arri

unta

ric.

Zen

tzua

gatik,

‘har

kzu

ek’i

zan

litek

e,ziur

ezba

gaud

eer

e.11

5Le

hene

ngo

lerr

oho

neta

n,‘h

ark

zuri

hura

’dug

u.11

6‘E

lkan

o<1

800>

’zut

abek

oha

u‘h

ark

guri

hura

’kas

uan

dugu

:em

ande

zágu

nbe

reso

ldát

a…(S

erm

-1);

Elk

anok

obe

stea

,qu’

ilno

usl’a

itda

kasu

hone

tan;

eta

Urizk

ozu

tabe

an,n

on‘E

lkan

o<1

800>

’koa

ren

antz

eko

adib

idea

den,

digu

+-(

e)la

gisa

koko

nple

tibo

aer

eba

dugu

:Err

eina

deza

laJa

ngoi

coac

emen

gure

arim

etan

vere

grac

ias,

eta

verc

ean

digu

labe

regl

oria

.Ado

aing

oad

izki

ek,b

eren

lerr

oeta

koek

iner

katz

ean,

jaso

agoa

kdi

rudi

tela

irud

itze

nza

igu

eta,

hort

az,A

ita

Esteb

anek

Lapu

rdia

ldea

nbe

retu

kozitu

ela

pent

sara

zten

digu

te.

117Le

rro

hone

tako

‘guk

hari

hura

’kas

uade

la-e

ta,1

729k

ose

rmoi

aner

ezo

gun

ager

tzen

dela

esat

eada

goki

gu.

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

gaitz

ande

zagu

n112

gaitz

an,g

aizan

zagu

nga

itzan

zaitz

anza

izun11

3za

izan

zazu

nza

itzan

zaitz

aen

zaizt

enza

zute

nza

itezte

n114

NOR-N

ORI-NORKsaila

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

diez

azun

deza

zun11

5za

zun

diez

azun

diez

agun

deza

gun11

6za

gun

deza

gun,

digu

ndi

ezag

undi

ezaio

nde

zon

dezo

nzo

ndi

ezaio

gun

dezo

gun

dezo

gun,

zogu

n117

zogu

nzie

zaio

ten

zezo

ten

zezo

ten,

zozie

nze

zote

n

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [30]420

118Elk

anok

oLi

zarr

agak

(‘Elk

ano

<180

0>’)

itzu

lieb

anje

lioan

hone

la:N

azar

etdi

cda

ique

izán

gauz

aon

íc?(S

J-I-

45).

Dok

trin

aba

tean

,bai

na,e

zpai

taite

que

erab

ilizu

enbe

hin.

Urizk

odo

ktrina

n,be

rriz,‘

dake

’ere

bada

,bai

naak

atsa

diru

di:a

yec

gabe

ezpa

itaqu

esa

lbat

ugu

izon

a...,

non-

eta

gero

aldi

koze

ntzu

aez

duen

.11

9H

ona

Ilur

dozk

oad

ibid

ea:é

zga

izki

gúiz

énab

rátsa

k.(‘g

aizk

egu

’ote

da,a

gian

?).

120Ald

iho

neta

ner

eAdo

aing

oem

aitz

akElk

anok

oeki

ngu

ztiz

batet

orri

ezar

ren,

1729

kose

rmoi

anes

taite

zque

/ezt

aite

zque

irak

urda

itek

eela

azpi

mar

ratz

eaeg

okia

irud

itze

nza

igu.

Don

iban

eLo

hizu

neko

dokt

rina

bate

anba

daku

sagu

,oro

bat,

dite

zkeho

ri,e

taba

ita,

sing

.3.p

ertson

an,d

iteke

ere

(Bon

apar

teon

dare

koes

kuizkr

ibua

k).

121Li

zarr

agak

zera

idat

zizu

en:M

edic

uJa

una,

ezib

anéq

uilib

rani

ndei

quél

aoñ

aceg

ontá

icai

pátu

sJes

us…

(JM

esb)

.Arr

ieta

koer

aho

nako

esal

ditik

hart

udu

gu:é

lurr

aol

á,ài

ngo

rá,e

txèr

aju

ánta

,ení

ndai

ke,e

z,gá

uza

bát;

artú

para

guás

a,ka

nbià

tutr

esná

k,ta

,zap

ètak

eré,

ta...

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

naite

kena

ike

naik

e>na

ikek

naik

ena

ike>

naik

ekda

iteke

daik

eda

ike,

daite

ke11

8da

ike,

dite

keda

ike,

deik

eda

ike

daik

e,de

ike

daik

e,da

iteke

,dite

kega

itezk

ega

izke

gaizk

ega

izkig

u119

daite

zke

daizk

eda

izke,

daisk

eda

izke

daite

zke,

dite

zke12

0

nint

eke

nind

eike12

1ni

ndaik

e,ni

ndeik

eni

ndaik

e

AH

ALE

RA

NORsaila

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 421[31]

122Zen

bait

zuta

beta

n,be

reziki

‘Elk

ano

1869

’dei

tudu

gun

hone

tan,

adizki

ener

ala

burr

akdi

tugu

.Arr

ieta

n,‘e

z+

zake

t’et

xake

tere

izan

daitek

e.12

3Ilur

dotz

en,p

lur.

1.pe

rtso

nan,

adizki

erre

dund

ante

ada

kusa

gu.

124H

ona

Liza

rrag

aren

esku

tiko

biad

ibid

e:1)

icus

báne

zba

ñose

guro

ágo

icus

tene

stuté

na…

eta

2)ô

alba

nezá

que

egui

nor

rén

gústo

agu

cis(

Serm

-1).

Arr

ieta

n,ze

raem

anzigu

ten:

ník

edán

bané

zaer

é,ed

ánba

neza

ké…

gauz

éur

á…,z

eina

,kon

tuan

hart

uta

berr

iem

aile

aas

pald

izeg

oela

eusk

araz

min

tzat

uga

be,e

zda

,gur

eus

tez,

bate

rees

aldi

mak

ala.

125Arr

ieta

ner

e,ho

nako

esal

dian

:ník

ínne

záke

lán

gói‘

yolo

podr

íaha

cer’.

126Bes

terik

badi

rudi

ere,

irag

anal

diko

erak

dira

hau

eta

ondo

kobi

lerr

oeta

koak

:1)

ezde

záqu

etor

aina

utel

áic,

cere

ngát

icez

pain

uena

iizán

dunu

quel

áic;

eta

2)ta

astr

egun

tán

ere

cuid

a-tu

dúte

nzút

eaal

neza

quel

áic(S

erm

-1).

127H

ona

Elk

anok

oLi

zarr

agak

erab

ilibe

ste

adib

ide

pare

a:1)

Oné

cid

iqui

-citu

énac

itsu

jayo

arén

begu

iac,

etzú

que

eguí

net

zéye

nil

au?(

SJ-X

I-37

);et

a2)

eta

ezpa

izez

áque

apár

tagó

goa

béra

gáni

cin

stant

ebát

eser

e(S

erm

-5).

128Arr

ieta

ko‘zak

ete’

hori

hona

koes

aldi

an:e

tzák

ete…

iráu

n,éz

ta…

ène

anaé

a[s

ic]

eta

éne

aita

[sic

].G

alde

ra‘n

olo

habr

ían

agua

ntad

oni

mip

adre

nim

iher

man

o’izan

zen.

129Ado

aing

ola

gina

,ald

ihon

etan

ere

Elk

anok

oeta

tik

bere

izte

nde

na,h

onak

opa

sart

ean:

bura

soac

,aid

eac

eta

lagu

nac

ecin

lagu

ndu

dioz

aque

te.E

raha

u,la

purt

erar

enba

itan

txer

tatu

-rik,

Zug

arra

mur

diko

Dot

rina

deritz

anla

nean

aurk

idai

teke

:moz

cort

cen

dena

c,be

reos

asun

ean

calte

egui

ndi

ozaq

uete

nya

ned

anac

egui

ten

ditu

enac

…(B

onap

arte

onda

reko

esku

izkr

ibua

k).

NOR-N

ORKsaila

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

deza

ket

deza

ket

deza

ket

zake

t122

zake

tza

ket

deza

ket

deza

kede

zake

deza

keza

keza

kede

zake

zake

deza

kede

zake

gude

zake

gu,z

akeg

ude

zake

guza

kegu

zake

gu,z

akeg

uke12

3za

kegu

deza

kegu

deza

kete

deza

kete

zake

tede

zake

tede

zake

te,t

zake

tedi

tzake

deza

zke

zazk

ede

tzake

ditza

kegu

deza

zkeg

ude

zazk

egu

zazk

egu

bane

zaba

nez,

bane

zake

124

bane

zba

neza

,ban

ezak

ene

zake

neza

kene

zake

neza

ke12

5

neza

keen

nuke

,nez

ake12

6nu

kene

zake

nze

zake

enzu

kezu

ke,z

ezak

e127

zuke

zuke

zeza

kete

nzu

kete

,zez

aket

ezu

kete

zuke

ten,

zake

te12

8

NOR-N

ORI-NORKsaila

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

diez

aioke

tede

zoke

tezo

kete

dioz

aket

e129

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [34]422

130Ilur

dozk

oei,o

hibe

zala

,iba

ten

atze

an:o

jalá

lúrr

era

bóta

,bót

a,et

aíl

ei!…

bót’a

ílúr

rera

,eta

ílei

!iza

nba

itze

nbe

rrie

mai

leak

geuk

egin

gald

erar

iem

anik

oer

antz

una.

131Aita

Polic

arpo

min

tzo,

Liza

rrag

aren

lana

kik

ertz

ean:

‘BIZ

–im

pera

tivo

sint

étic

ode

lver

boiz

an–

sea.

Liza

rrag

alo

empl

eaco

ntin

uam

ente

[…]:

Biz

bede

ikat

uaJa

ngoi

koar

eniz

ena.

[…].

Pero

noco

noce

elpl

ural

bire

(bir

a),y

asíu

sabi

zta

mbi

énco

nsu

jeto

plur

al:B

izaz

otet

toak

etxe

an’(

1978

).

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

zaite

/had

iza

iteza

ite,z

aitez

/adi

zaite

/adi

zaite

/ai,

ei130

zaite

,zité

/adi

,ai

zaite

bedi

bedi

131

bedi

bedi

,bei

bedi

bedi

zaite

zteza

iste

zaizt

e,za

iste

zaist

eza

izte

zaizt

e,ze

izte

zaite

zte

AG

INT

ER

A

NORsaila

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 423[35]

132Ilur

dotz

en,ad

itza

rilo

turik

ere

bai:

mut

íkua

,ká

rtzu

éltz

ëa.‘A

gurm

aria’o

toitza

ren

baitan

,ba

ina,

ezaz

u,oh

ikoa

dene

z.Ilur

dotz

enbe

rtan

,hi

keta

n,m

utík

ua,

àtra

zák

eltz

éa,al

deba

tetik,

eta

nésk

a,át

razá

zu,(

zuze

nduz

:)àt

razá

nél

tzëa

,bes

tetik.

Adi

tzar

ilo

turik

ere

bai:

kárr

akog

íeed

ota

èkar

rák

xáka

(tok

etan

)et

aká

rran

ogíe

(nok

etan

).Arr

ieta

nho

nako

adib

idea

dugu

:mut

tíkua

,átr

azá

kél

tzea

,bai

naad

itza

rilo

turik

ere

bada

:mut

(t)í

kua,

kárr

akel

tzéa

.Nok

ako

lagi

naer

eem

anzigu

ten:

utzá

ngo

ri!

133

Hon

aElk

anok

oLi

zarr

agak

erab

ilia:

Lei-

zqui

zuon

guiE

scri

tura

c(S

J-V

II-5

2).U

rizk

odo

ktrina

ner

ega

uza

bera

dugu

:Err

anzq

uizu

Eliz

aam

asa

nduk

om

anda

men

tuac

.13

4H

ona,

‘Elk

ano

<180

0>’z

utab

ean,

bero

rika

mod

ura

dugu

nad

ibid

ea:B

itárt

eoes

catz

en-z

ióte

disc

ipul

oéc,

errá

nes:

Mae

strua

,jan

-béz

(SJ-

IV-3

1).I

noiz

beza

ere

badu

gu,b

aina

bene

tan

arra

roa

da:i

duki

beza

bere

kial

bas,

teng

aco

nsig

oa

lahi

jaen

cuan

tose

apo

sibl

e(A

ita

Polic

arpo

,197

8).I

lurd

otze

n,in

bez

dugu

,ald

eba

tetik,

eta

kabe

z(=

‘eka

rbe

za’),

bestet

ik.

135Arr

ieta

n,ad

itza

rilo

turik,

labu

r-la

bur:

torí

ze,s

uéld

oat

(=‘to

riza

ze’,

antz

a).

136Li

zarr

agak

hone

la:u

zqui

zie

dato

zila

nere

gána

aurr

ac,a

lde

bate

tik

(Ser

m-1

),et

abe

tezq

uize

tinaj

acur

es,b

este

tik

(SJ-

II-7

).Ilur

dozk

ola

gina

,zué

k,em

ázki

zué

arró

tze

óyék

esal

ditik

ater

adu

gu.A

doai

ngo

lagi

nada

,bes

teet

arik

gehi

enal

dent

zen

dena

:Con

fesa

detz

azue

zuen

beca

tuac

,err

aten

digu

Izpi

ritu

Sain

duac

(397

or.).H

au,b

aina

,nek

ezizan

zite

keen

Urr

aulg

oitiko

era,

zere

n,in

guru

haue

tako

1729

kose

rmoi

an,e

sate

rako

,zaz

quic

ieirak

urba

itai

teke

,bitan

gain

era,

Elk

anon

eta

Ilur

dotz

enbi

ldur

ikoe

nos

oan

tzer

a.13

7Elk

anok

oLi

zarr

agak

zuka

koer

aja

rriz

uen

Jesu

sen

ahot

an,M

aria

Mag

dale

nari

zuze

ndu

zitz

aion

ean:

Ez-n

azáz

ula

náiu

quitu

,eci

oráñ

oez

-nái

zig

ánen

eA

ita-g

ána

(SJ-

XX

-17)

,eta

bero

rika

koa

hare

nAitar

izu

zent

zean

:Aita

,sal

va-b

enáz

aor

du-g

ontá

ic(S

J-X

II-2

7),h

auda

:‘¡O

hPa

dre!,l

íbra

me

dees

taho

ra’.

Elk

anok

obe

ste

leih

atila

koza

razu

adizki

ade

la-e

ta,1

869a

n,La

rrai

nzar

rida

tuak

bild

uzitz

aizk

ione

rako

,nor

-nor

i-no

rksa

ileko

eraho

nek

ere

nor-

nork

gisa

koaor

dezk

atua

zuen

jada

,Bon

apar

tek

bild

uet

aO

ndar

rak

pres

tatu

lane

anar

giro

ikus

ten

dene

z.Arr

ieta

kole

ihat

ilan

idat

zidu

gun

‘ben

aza’

hori,az

keni

k,ez

geni

onbe

rtak

obe

rrie

mai

lear

ibi

ldu,

Hirib

erri

auzo

-her

riko

Paka

Larr

aget

ariba

izik

:A

mab

erki

naO

rrea

(g)a

koa

laun

men

aza

gaix

ua!s

alud

paes

tafa

mili

a.Arr

ieta

kola

guna

k,ha

atik

,Elk

anok

oLa

rrai

nzar

rek

eman

ikoa

ren

haritik

agid

anez

,la

untx

ádaz

uem

anzigu

n,no

ndik

,ho

nen

gain

eko

leih

atila

nko

katz

eko,

‘zad

azu’

hart

udu

gun.

138

‘Elk

ano

1869

’zut

abea

ner

atrip

ertson

alha

uxe,

eta

baita

hurr

engo

lerr

oko

zagu

zuer

e,eg

okia

klir

atek

een

bipe

rtso

nala

kor

dezk

atze

nar

idira.

Ado

aing

oan

ager

idiren

datu

eibe

hatu

batem

an-e

ta,d

ezaz

u,de

zazu

eet

ade

tzat

zueer

akga

iner

ako

zuta

beet

andi

tugu

neta

tik

argi

robe

reizte

ndi

ra.

NOR-NORK

saila

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

ezaz

uza

zuza

zu/z

akza

zu/z

ak;z

anza

zu/z

ak;z

an13

2za

zuza

zu/z

ak;z

anza

zu,d

ezaz

uitz

azu

zkizu

133

zkizu

zkizu

zkizu

itzaz

u,za

tzube

zabe

z134

bez

bez

ezaz

ueza

zeza

zie,z

aze

zaze

zazie

,zaz

ueza

zie,z

atze

,zaz

ute13

5za

zue,

deza

zue

itzaz

uezk

izie,

zkize

136

zkize

zkizu

ede

tzatzu

ebe

zate

beza

tebe

zate

beza

tena

zazu

naza

zu13

7za

razu

neza

zu*

zada

zune

zazu

bena

za??

bena

zabe

zada

bena

zana

zazu

ena

zaze

naza

zieza

raze

138

gaitz

azu

gaitz

azu

zagu

zuga

itzaz

uga

itzaz

u

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [36]424

139Arr

ieta

n,ho

nela

:Jan

góik

ua,e

mán

zada

zúbá

kea!

Ilur

dozk

ola

gina

kez

diru

dieg

okia

:Gúr

eJa

uné,

emán

gaiz

úné

ripá

zëa,

zúre

pazé

a.14

0Arr

ieta

n,fo

netika

zla

nda,

hone

la:a

rtzá

ëa,s

áltx

adak

…ax

úrib

at.

141Ilur

dozk

ola

gina

,em

aigu

zuba

ten

buka

eran

dugu

,‘ai

tagu

rea’

otoi

tzar

ente

stui

ngur

uan.

Elk

anok

oLi

zarr

agar

enla

neta

ner

aha

uxeer

eba

dugu

,hon

ako

esal

dian

:Igu

zube

rrib

erri

tan.

..da

nosnu

evam

ente

...(A

ita

Polic

arpo

,197

8).I

guzu

hau,

bain

a,ad

itz

sint

etik

oaizan

litek

e.14

2U

rizk

odo

ktrina

koad

izki

hau

agin

tera

-kas

uan

dugu

hem

en:e

tava

rcad

izqu

iguz

ugu

riga

uren

zorr

ac...

gero

agok

obe

ste

une

bate

andi

zcug

uzu

ager

tzen

bada

ere.

143

Ilur

dozk

obe

rrie

mai

lear

ibild

urik

oes

aldi

aer

rán

zàio

zú,b

érei

izan

zen,

kom

unzt

adur

aren

alde

tik

akas

tun

dena

.Ado

aing

oer

a,da

goen

testui

ngur

uan

dago

ela–e

ztio

Dav

idec

erra

ten,

ezar

ridi

ezaz

upa

retb

at,b

aici

cbo

rta

bat(

397

or.)–

zala

ntza

garr

iaizan

litek

eag

ian.

Adi

tzar

ilot

urik

,ber

riz,

erra

iozu

daku

sagu

(404

or.)

144Ado

aine

n,lo

turik,

erra

yozu

eirak

urda

itek

e:itz

uliz

aite

zte

Mar

iaV

irgi

nare

nga

naet

aer

rayo

zue:

OM

aria

Sain

dua

Jain

coar

enA

ma!

(358

or.)

NOR-N

ORI-NORKsaila

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

iezad

azu

zada

zuza

razu

gaizu

(!)za

dazu

139

iezad

akza

rak

zada

k140

iezad

azue

zada

zieza

raze

zara

zieiez

aguz

udr

azag

uzu,

(de)

zagu

zuza

guzu

iguz

u141

deza

guzu

,eza

guzu

deza

guzu

diez

aguz

uiez

azki

guzu

dazk

iguz

uzk

iguz

uza

zkig

uzu

dizk

iguz

u142

iezaio

zuzo

zuzo

zuza

iozu

143

diez

ozu

diez

azu

iezaz

kioz

uzk

iozu

dioz

katzu

iezaio

zue

zoze

zoze

diot

zatzu

e144

iezaie

zuzo

zute

zozu

tezo

zute

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 425[37]

145Elk

anok

oLi

zarr

agar

ener

aha

uag

inte

ram

odua

ner

eer

abili

a:O

raiz

áto,

zaud

eec

hola

gónt

anbi

árr

árte

o(S

erm

-3)et

aba

ita

beste

era

hone

tan

ere:

Non

naiz

aude

nbe

ragá

be,g

aizq

uiza

ude(S

erm

-1).

Arr

ieta

ner

e,ba

tzue

tan,

agin

tera

gisa

dugu

:záu

degé

ldik

!eta

Ado

aine

ner

e,an

tzer

a:za

ude

guel

diri

cni

naiz

zure

ama.

146Ilur

dotz

en,a

gint

era

gisa

ere

bai:

aizá

k,i,

ágo

emén

géld

ik,e

taArr

ieta

ner

ebe

rdin

tsu:

ao,á

ogo

r!...

edot

aáu

ixta

n(t)

bató

r...z

u-ttí

k.14

7Era

hau

ere

agin

tera

gisa

nba

liatu

zuen

inoi

zLi

zarr

agak

:Etz

auste

laba

daaf

fana

turi

cca

bilá

tzen

,cer

jane

ndú

gu,e

doce

red

ánen

dúgu

(Ser

m-3

),et

aba

ita

Ado

aing

oAita

Esteb

anek

ere:

Zau

steat

enci

onea

requ

in(3

67or

.).

148H

auer

e,in

oiz,

subj

untibo

rako

erab

ilia

daku

sagu

:Bañ

aes

táal

acor

íc,a

ntes

bien

naid

uJa

ng<o

ico>

acbe

reze

rvitz

azál

eac

daud

enal

égre

.14

9Arr

ieta

kola

gin

hau

ezda

ziur

ra,h

onel

abi

ldu

baik

enue

n:Ta

ník.

..ól

aan

,aié

nes

perá

n...

nind

élai

án?Z

entz

uaga

tik,

bede

ren,

nind

egol

arik

>ni

ndeo

lari

kba

tetik

held

ude

ladi

rudi

.15

0Era

hau

‘Par

ábol

ade

lsem

brad

or…

’del

akot

ikha

rtu

dugu

:zer

enze

gon

lurr

aax

alki

ro.H

erri

hone

tan

irag

anal

diko

erak

-n-z

gabe

turik

daku

skig

unez

,ald

eba

tetik,

eta

zego

nho

ries

aldi

aren

kaus

alta

suna

rizo

rza

ione

z,be

stet

ik,z

ego

idat

zidu

gu.

151H

ona

Ilur

dozk

ola

gina

:juá

nni

tzé

arár

aet

aái

teet

asé

mëa

zaud

égá

izki

.172

9ko

serm

oian

,ceu

de.

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

nago

nago

nago

nago

zaud

eza

ude14

5za

ude

zaud

eza

ude

zaud

eha

goag

o146

ao,a

uda

goda

goda

goda

goda

goda

goda

go,d

aoda

goga

ude

gaud

ega

ude

gaud

ega

ude

gaud

ega

ude

zaud

ete

zauz

te,z

auste

147

zauz

teza

uzte

zaus

teda

ude

daud

eda

ude14

8da

ude

daud

eda

ude

daud

ene

ngoe

nne

go,n

inde

goni

ndag

oni

ndeo

149

zego

enze

goze

goze

go15

0za

go,z

ego,

zeo

zego

n,ze

oze

gon

geun

den

gind

eude

gind

aude

*ze

uden

zeud

eza

ude15

1za

ude

zaud

eze

uden

ER

ASI

NT

ET

IKO

ED

OT

RIN

KO

AK

:AD

ITZ

IRAG

AN

GAIT

ZA

EGON

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [38]426

152Arr

ieta

kobe

rrie

mai

lea

hone

lam

intz

atu

zen:

i...b

éti,

arát

ata

onát

abé

ti...

bàza

íla?

oer

áiltz

enza

rá?H

ots,

izen

orde

ahi

keta

nem

anar

ren,

zuke

tan

buka

tuzu

enes

aldi

a.15

3Ado

aing

ozu

tabe

anag

erie

taeu

skar

aba

tuar

enek

inba

tda

toze

ner

akez

dira

ohik

oak

gure

egun

otak

ola

purt

eran

,bai

naIthu

rry

eta

Lafit

tere

ngr

amat

iket

anba

i,ka

usid

aite

zke

eta

Axu

larr

ekbe

rak,

inoi

z,er

abili

zitu

en.

154

Elk

anok

oLi

zarr

agak

era

hau

orai

nald

irak

oze

inag

inte

rako

erab

ilizu

en;ho

naor

aina

ldia

n:no

rago

áie

desd

ichá

tua?

(JM

esb)

;ho

naag

inte

ra-m

odua

n:G

oáie

ene

atze

ráSa

taná

s,es

cánd

alo

aiz

nere

táco

(Ser

m-1

).15

5Ilur

dozk

ogu

azin

egok

iago

a,ag

ian,

agin

te-k

asue

tara

ko.

IBILI

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

zabi

ltza

zabi

ltza,

zabi

lzaza

biltz

e*?

zaila

152

zabi

ltza

dabi

lda

bila

dabi

llada

bile,

dabi

lleda

ilada

biltz

ada

biltz

a,da

bilza

dabi

ltze

dabi

lzada

iltza

zebi

lenze

bila,

zabi

laza

bile

zeila

zebi

la

JOAN

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

noa

noaie

naie

nae

noa15

3

zoaz

zoaz

,zoa

ziza

zi/a

yezo

azho

ago

aie15

4gu

aye,

goaie

-gua

i??

guae

doa

daye

doaie

daye

daie,

daye

dae,

da(i)

edo

ago

azgo

az,g

oazi

goaz

(i),g

uazi(

n)15

5gu

azi

zoaz

tezo

azte

,zoa

steza

ztedo

azdo

az,d

oazi,

doaz

ada

zini

ndoa

nni

ndoa

iena

yen

zihoa

nzo

aie,z

oeie

zae

zoan

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 427[39]

156H

ona

‘zaz

i’ha

u,Ilur

dotz

en,a

gint

era-

mod

uan:

zázi

emén

dik!

Eta

Arr

ieta

ner

ean

tzer

a:A

ló,z

ázis

egíd

oan

Irùñ

erá,

kótx

ebá

tart

úta

.15

7Elk

anok

oLi

zarr

agak

(‘Elk

ano

<180

0>’),

hona

koes

aldi

an:g

oáie

desd

ichá

tua

(Ser

m-1

).H

ona,

berr

iz,A

rrie

tako

lagi

na:g

uáin

aibó

k,ez

túk

faltá

ikite

n!Ald

aera

ker

ebi

ldu

geni

tuen

herr

ihon

etan

:goa

/gua

/gua

e/o

ae.

158Arr

ieta

koet

aIlur

dozk

o‘d

aen’

haue

ksu

bjun

tibo

+-(

e)la

mod

uan

ikus

ten

ditu

gu;A

rrie

tan,

daél

ana

idué

nle

kura

!Dam

urik

,ape

nasd

ugu

zere

kin

erka

tu,e

zba

daElk

anok

oho

neki

n:ce

rén

limós

nac

libra

cend

úbe

catu

etái

cet

aer

iotz

etic

taes

túut

zico

doái

enar

ima

ilum

beer

á(S

erm

-1).

159Arr

ieta

kola

gin

hau

ere

subj

untibo

aneg

onlit

ekee

nes

aldi

bate

tik

ater

adu

gu:d

azíla

emén

dik!

160Le

rro

hone

tako

lagi

nek

ager

ian

uzte

ndu

tead

itz

hone

ner

atrin

koak

ezdi

rela

ohik

oak

ingu

ruha

ueta

n,‘n

ator

’bat

enor

dez

‘eld

una

iz’i

kusten

baitug

ule

kugu

ztie

tan.

Elk

anon

,ha

atik

,sal

bues

pena

kdi

tugu

;hon

aho

riet

ako

bat:

Acu

sace

nnái

zez

nató

rla

bear

adiñ

adi

spon

ituri

c(S

erm

-1).

161U

rizk

ola

gina

,gur

ega

nael

dude

naba

tetik

ater

ata.

Ado

aine

n,sing

.1.p

ertson

an,e

ldu

naiz

izan

iker

e,3.

ean

dato

rkio

dugu

,dat

iboa

etagu

zti:

Erio

tza

bizq

uita

rtea

npo

staca

dato

rqui

o.

JOAN

(aginteraedotasubjun

tiboa)

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

zoaz

zoaz

,zoa

zi,zo

aza

zazi15

6za

ziho

ago

aie15

7go

aie,o

aie,g

uaie

goaie

,goa

e,gu

aibi

hoa?

bido

eie;d

oaien

daen

daen

158

goaz

engo

azen

goaz

in,g

uazin

goaz

en,g

uaze

ngo

azen

zoaz

tezo

azte

,zoa

steza

ztebi

hoaz

?bi

doez

ida

zin15

9

ETORRI eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

nato

reld

una

iz;na

tor16

0eld

une

izeld

una

izeld

una

izza

toz

eldu

zara

eldu

zera

dato

reld

uda

;dat

oreld

ude

eldu

da16

1eld

uda

dato

rkio

gato

zeld

uga

raeld

uge

raeld

uga

raza

tozte

eldu

zara

te.

eldu

zate

dato

zeld

udi

re;d

atoz

(i)eld

udi

reeld

udi

re

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [42]428

162Li

zarr

agak

itzu

liSa

nJu

anen

eban

jelio

anes

aldi

luze

beza

inin

tere

sgar

ria

daku

sagu

:Err

aten

-dió

Jesu

sec:

Zoá

z,de

i-zá

zuce

ure

guiz

ona,

eta

atóz

onar

á(S

J-IV

-16)

.Arr

ieta

nze

rabi

ldu

genu

en:á

ita,z

áto

ona!

...‘p

adre

,ven

gaaq

uí.

Ald

aere

nar

tean

,hal

aber

,nor

-nor

isai

leko

atoz

kida

aber

atsba

tbi

ldu

genu

en.

163Arr

ieta

nho

nela

:áto

r,na

ibáu

k!16

4Elk

anok

oLi

zarr

agak

hone

la:Z

atós

te,t

aic

usqu

izie

gure

Jaun

aren

óbra

c(S

erm

-5),

eta

‘ato

zte’

alda

era

ere

erab

ilizu

en.A

rrie

tako

berr

iem

aile

ak,a

toste

eta

toste

ere

bai.

Ado

aing

oad

i-bi

dea

hona

koa

dugu

:Zat

ozte

nere

quin

eta

icus

icod

uzue

Jain

coar

enju

stici

a.16

5Li

zarr

agak

,ora

ingo

an,h

onel

a:Ez

náiz

dign

oda

tórr

enbe

róri

nere

eché

ra(S

erm

-1).

Arr

ieta

kola

gina

,esa

ldih

onet

atik

ater

ata:

dató

rla

med

íkoa

,seg

ídoa

n.Eta

Ado

aing

oaer

e,an

tzer

a:Ve

raz

dato

rla

gure

azta

parr

etar

a.16

6Li

zarr

agak

,ora

ingo

an,h

onel

a:U

zqui

zie

aurr

ócda

tózi

nne

regá

na(S

erm

-1).

Arr

ieta

kola

gina

hona

koa

da:b

ah!b

értz

eeg

unba

téz,

dató

zilá

...yé

ndéa

(EA

EL-I

I,21

6.et

note

stua

).

ETORRI(aginteraedosubjun

tiboa)

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

zato

zza

to,a

toz16

2za

toza

to,a

toz,

atos

,tos

hato

rat

orat

orat

or16

3

beto

rbe

tor

beto

rza

tozte

zato

zte,z

atos

te16

4za

toste

zato

zte,a

tozte

zato

zteet

orda

din

dato

rren16

5da

torre

nda

torre

net

orda

iteze

nda

tozin

166

dato

zin

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 429[43]

167Arr

ieta

n,na

kier

eba

i,et

ahu

rren

gole

rroa

n,sing

.3.p

ertson

akoa

n,za

ki/z

akin

ere

bai.

168Ilur

dozk

oer

aho

nek,

desitx

urat

zeba

ten

ondo

rio

ziur

reni

k,be

ster

ikdi

rudi

,bai

naho

nela

eman

zigu

ten.

AD

ITZ

IRAG

AN

KO

RR

A

JAKIN

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

daki

tda

kit

daki

tda

kit

daki

tda

kit

daki

zuda

kizu

daki

zuda

kizu

daki

zuda

kizu

daki

daki

daki

daki

daki

daki

daki

daki

daki

zki

daki

zki

daki

zki

daki

guda

kigu

daki

guda

kizk

igu

daki

zkig

uda

kizk

igu

daki

zue

daki

zie,d

akize

daki

zue,

daki

zute

daki

zieda

kizu

eda

kite

daki

teda

kite

daki

teda

kite

neki

enne

kie

naki

ena

kie,

naki

en16

7

zeki

enze

kie

zaki

eza

kie,

zaki

enge

neki

engi

ndek

iegi

nduk

ie168

zeki

ten

zeki

teza

kite

,zak

iten

zaki

ten

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [44]430

169Arr

ieta

koha

ubi

txia

bada

ere,

hone

laem

anzigu

ten:

Nab

árra

nda

kogú

[...]

gári

abi

ltzék

o...

ólio

a,ár

doa,

ta...

sága

rrak

eta

déne

taik

badú

gu.

170

Dau

zkie

tada

uzka

adizki

enar

teko

lehi

ada

kusa

gun

hone

tan,

1729

kose

rmoi

anda

uzqu

iage

rtze

nde

laad

iera

ztea

ezda

goso

bera

.17

1Arr

ieta

kola

gin

hone

nka

suan

,zeu

nka

aditze

not

ede

nga

ude.

Ado

aing

oes

kuizkr

ibue

tan,

berr

iz,a

ldiba

tean

zeuc

ondu

guet

abe

ste

bate

ance

ucol

a;bi

kasu

etan

,haa

tik,

obo

kala

letra

etza

nean

ager

ida,

ukitua

izan

zen

sein

ale,

antz

a.17

29ko

serm

oian

,bid

eba

tez

esan

ik,c

euca

ager

tzen

da.

172Ilur

dotz

en,d

exen

tete

mat

uos

tean

,era

trin

koha

uek

esku

ratu

geni

tuen

,plu

rale

ko2.

pert

sona

ren

kasu

anob

jekt

upl

ural

arek

inem

anba

zigu

ten

ere.

Arr

ieta

kogu

reek

aiet

anez

daha

lako

rik

ager

i.

EDUKI

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

dauk

atda

ukat

dauk

etda

ukat

,dau

ket

dauk

azu

dauk

azu

dauk

ezu

dauk

ada

uka

dauk

ada

uke

dauk

ada

uka

dauk

ada

ukag

uda

ukag

uda

ukeg

uda

kogu

169

dauz

kada

uzki

170

dauz

kida

uzki

dauz

kada

uzka

dauz

kagu

dauz

kigu

dauz

kigu

,doz

kigu

dauk

azue

dauk

aze,

dauk

azie

dauk

azie,

dauk

ezie

dauk

ate

dauk

ate

dauk

ete

dauk

ete

zeuk

anza

uka

zeuk

aza

uke

zeuk

a171

zeuk

onze

uzka

nze

uzki

e,za

uzki

eze

uzka

n,ze

uzko

n

ERAMAN eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

dara

mat

dara

mat

dam

at17

2

dara

maz

uda

ram

azu,

dam

azu

dam

azu

emat

endu

zuda

ram

ada

ram

a,da

ma

dam

ada

ma

emat

endu

dara

mag

uda

ram

agu,

dam

agu

dam

agu

dara

maz

ueda

maz

kizu

eda

ram

azue

dara

mat

eda

ram

ate,

dam

ate

dam

ate

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 431[45]

EKARRI eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

daka

rtda

karra

tda

karra

t*,d

akar

tda

karra

tda

kar

daka

r,da

karra

daka

r

173

Due

laho

geita

ham

arur

tein

guru

Ilur

dozk

oze

inArr

ieta

kobe

rrie

mai

leak

gald

ekat

uge

nitu

enea

n,ad

itz

trin

koha

uen

arra

stor

ikez

genu

enbi

ldu,

era

perisfra

stik

oak

erab

iltze

nba

itzitu

zten

hone

tara

koer

e;ho

ts,h

aien

tzat

,err

aten

dutb

erdi

nze

nga

zt.‘

losu

elo

deci

r’et

a‘lo

digo

(en

este

mom

ento

)’.Ilur

dozk

oak,

batz

ueta

n,er

rate

nes

anor

dez

edat

enah

oska

tzen

zuen

,ha

lako

bate

ansa

ilos

oaem

ater

aino

(eda

ten

dut,

edat

endu

zu,

edat

endu

…),

bain

aoh

iko

elka

rrizke

taar

runt

etan

erra

ten

erab

iltze

nzu

enar

giet

aga

rbi.

Arr

ieta

kozu

tabe

aren

lehe

neng

oer

antz

unea

nla

burk

eta

eta

met

ates

iadu

gu,e

ta,a

zken

ekoa

n,bi

erat

ako

emai

tzak

.17

4‘X

ardu

ki’a

ditz

aren

eratrin

koadu

guhe

men

.Hon

aLi

zarr

agak

San

Juan

eneb

anje

liotik

itzu

litak

oad

ibid

ea:L

urré

coa

déna

,lur

retic

dá,t

alu

rras

dard

úca

(SJ-

III-

31).

Ilur

dozk

ola

gina

,Ilur

dotz

bera

ren

ingu

ruko

herr

ixka

batz

ukai

paga

idi

ren

bert

soba

tean

dugu

:Z

abal

díka

mad

arík

a,Ir

otzé

kin

báda

rdúk

a,Z

urié

iñen

pert

íka…

Inte

resg

arria

izan

litek

e,ha

labe

r,17

29ko

serm

oian

aino

laba

pedr

aren

vaile

rduk

aag

ertz

ende

laja

kite

a.17

5Arr

ieta

koa,

idúr

izué

bate

tik

ater

adu

gu,e

taAdo

aing

oaus

tez

ukitua

izan

zen

diru

duen

aba

tetik

(FLV

,46,

389

or.)

ERRAN

/ESA

N

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

diot

diot

173

diot

erra

ten,

edat

endu

ter

rate

unt

dioz

udi

ozu

dioz

uer

rate

n,ed

aten

duzu

erra

ten

duzu

dio

dio

dio

erra

ten,

edat

endu

erra

ten

dudi

odi

ogu

diog

udi

ogu

edat

endu

guer

rate

ndu

gudi

ozue

dioz

e,di

ozie

dioz

eed

aten

duzu

edi

ote

diot

edi

ote

erra

ten,

edat

endu

teer

rate

ndu

te,e

rrate

unte

IHARDUKI

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

dard

uka

dard

uka17

4da

rduk

a

IRUDI

eredua

Zabaleg

i1785

Elkano

<1800>

Elkano

1869

Ilurdotz1

985

Uritz

1865

Arrieta1985

Adoain

<1855>

diru

diid

urid

udi

rudi

,idu

ridu

idur

idu

idur

idu17

5di

rudi

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [50]432

BIBLIOGRAFIA(bederatzi saioz osaturiko lanean aipatua)

APAT-ECHEBARNE, A. [Irigarai, A.], 1974, Una geografía diacrónica del euskara en Navarra,Iruñea, Diario de Navarra.

APECECHEA PERURENA, J., 1975, «Programa de vida cristiana en una aldea de la zona dePamplona en el siglo XVIII. (Tres sermones inéditos de Joaquín de Lizarraga en euska-ra)», (1780ko lana) FLV, 19, 89-127.

— 1978-1979, 1981-1982, 1985, 1987 eta 1990, «Tratado sobre el matrimonio, de Joaquín deLizarraga (año 1782)», FLV, 29, 339-359; 31, 71-90; 37, 215-231; 40, 523-538; 46, 283-304; 50, 251-279; 56, 277-301.

ARANA, A., 2004, Hegoaldeko goi-nafarrera. Artzibarko aldaera (Hiztegia), Hiria.— 2007, Hegoaldeko goi-nafarrera. Elortzibarko aldaera (Hiztegia), Hiria.ARANZADI ZIENTZIA ELKARTEA-ETNOLOGIA MINTEGIA, 1983 eta 1990, Euskalerriko Atlas

Etnolinguistikoa (EAEL, I eta II), Donostia.ARTOLA, K., 2006-2007 eta 2010-2014, «Artzibarko aldaera deitu izanaren inguruan»,

FLV, 103-104 eta 112-117.— 2001, «Olaizko euskal eskuizkribuak», FLV, 88, 485-520.— 1992, «Hegoaldeko goi-nafarreraren azentua dela-ta (hurbiltze-saiakera)», FLV, 60, 187-

227.— 1985, «Ezkabarteko euskara, Iruñeko udal dermioaren ondokoa, Celedonia Zenoz an-

drearen ahotan» (Aingeru Irigarayri omenaldia), Donostia, Eusko Ikaskuntza, 97-112.AZKUE, R. M. de, 1969, Diccionario vasco-español-francés (repr. facsímil), Bilbo, La Gran

Enciclopedia Vasca.BERIAIN, J. de, 1980 [1621], Tratado de cómo se ha de oyr missa, Donostia, Editorial Lur,

«Hordago Publikapenak».BONAPARTE, L. L., 1863, Carte des sept provinces basques montrant la délimitation actuelle de

l’euscara et sa division en dialectes, sous-dialectes et variétés, Londres.— 1878, Parábola del sembrador traducida a los ocho dialectos del vascuence y a cuatro de sus

subdialectos, Londres, Strangeways.CAMINO, I., 1997, Aezkoako euskararen azterketa dialektologikoa, Nafarroako Gobernua.— 2003, «Hego-Nafarreraren egituraz», FLV, 94, 427-468.— 2003, Hego-Nafarrera, Nafarroako Gobernua.CAMPION, A., 1971 [1880], Orreaga, Balada escrita en el dialecto guipuzcoano. Acompañada de

versiones á los dialectos bizcaino, labortano y suletino y de diez y ocho variedades dialectalesde la región bascongada de Nabarra desde Olazagutía hasta Roncal, Bilbao, edición sepa-rada de La Gran Enciclopedia Vasca.

DONOSTIA, J. A. de, 1971 [1924], «Apuntes de Folklore Vasco-Toberas», RIEV, XV, 1-18;Bilbo, La Gran Enciclopedia Vasca.

ECHAIDE, A. M., 1989, El euskera en Navarra-Encuestas lingüísticas (1965-1967), EuskoIkaskuntza.

ELIZALDE, J. C., Catecismo en bascuence, dialecto vulgar de Uriz (Valle de Arce). ‘ColecciónBonaparte’ren 60 zk.ko eskuizkribua, 1865. urtearen ingurukoa. NafarroakoDiputazioaren Artxibo Orokorrean. (Lan hau Bonaparte ondareko eskuizkribuak-Hegoaldeko goi-nafarrera-3 izenburuko liburuan argitaratu zen 1996an. Ikus, beheraxea-go, LAN TALDEA).

ERIZKIZUNDI IRUKOITZA (Euskara 1925), «Iker», 3, 1984, Bilbo, Euskaltzaindia, (Ana MariaEchaidek prestaturiko lana).

ESTORNES LASA, J., 1982, «Erronkari’ko uskaraz elestak/Fraseología roncalesa», FLV, 40, 461-484.

ETCHEBERRI, J., 1970, Noelak eta kanta espiritual berriak, Donostia, Sdad. Guipuzcoana deEdiciones y Publicaciones, S.A. de la RSVAP y de la Caja de Ahorros Municipal de SanSebastián.

IBARRA, O., 1994, Ultzamako hizkera, Nafarroako Gobernua.— 1995, «Cispamplonés hizkeraren inguruan», ASJU, XXIX-1, 267-318.— 1997, «Erroko testu argitaragabe bat eta beste batzuen iruzkina», FLV, 75, 265-282.— 2007, Erroibarko eta Esteribarko Hiztegia, Euskaltzaindia.

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 433[51]

— 2008, «Orreagako elizan aurkitutako On Javier Ibarraren prediku bat Artzibarko hizke-ran idatzirikoa», FLV, 107, 105-118.

IRAIZOZ, Aita Policarpo de, 1978-1979, «Vocabulario y fraseología de Joaquín Lizarraga»,FLV, 29-30, 245 eta 461-486; 31 eta 32, 121-162 eta 303-332.

IRIBARREN, J. M., 1984, Vocabulario navarro (nueva edición preparada y ampliada porRicardo Ollaquindia), Pamplona, Institución Príncipe de Viana.

IRIGARAY IMAZ, J., 1979, «Rescoldos del euskera en Iroz (valle de Esteribar, Navarra)», FLV, 31,163-169.

ITHURRY, J., 1979 [1895], Grammaire Basque, dialecte labourdin, Imprimerie A. Lamaignère,Baiona, Donostia, Editorial Lur, «Hordago Publikapenak».

KAMINO, P. eta SALABERRI, P., 1997, Luzaideko Euskararen Hiztegia, NafarroakoGobernua/Euskaltzaindia

LAFITTE, P., 1962, Grammaire Basque (Navarro-labourdin littéraire), Baiona, ‘Amis du MuséeBasque’ eta ‘Ikas’.

LAN TALDEA, 1996, Bonaparte ondareko eskuizkribuak-Hegoaldeko goi-nafarrera, Bilbo,Deustuko Unibertsitatea (Deiker), Euskal Ikaskuntzen Institutua.

LHANDE, P., 1926, Dictionnaire Basque-Français, Paris, Gabriel Beauchesne, Éditeur.LIZARRAGA, J., 1868, Jesucristoren evangelio sandua Juanec dacarran guisara, Luis Luciano

Bonaparte principeac arguitara emana, Londres, Nafarroako Diputazioaren ArtxiboOrokorrean.

— 1979 [1803], Doctrina christioarén cathechima, Juan Apecechea Perurenak prestatua,Iruñea, Diputación Foral de Navarra eta Euskaltzaindia.

— 1983 [1793-1813], Koplak, Juan Apecechea Perurenak prestatua. Euskaltzaindia.— 1984 [1807], Ongui iltzen laguntzeco itzgaiac, Francisco Ondarrak prestatua.

Euskaltzaindia.— 1994 [1793-1813], Jesukristo, Maria eta santuen bizitzak, Edizio kritikoa, Juan Apececheak

eta Francisco Ondarrak prestatua, Iruñea, Nafarroako Gobernua.MITXELENA, K., 1976, «Acentuación alto-navarra», FLV, 23, 147-162.— 1982, «Un catecismo salacenco», FLV, 39, 21-42.MUJIKA, P., 1965, Diccionario castellano-vasco, Bilbao, El Mensajero del Corazón de Jesús.— 1981, Diccionario vasco-castellano, Bilbo, Editorial Mensajero.NAFARROAKO GOBERNUA, 1996, Nafarroako toponimia eta mapagintza, XXXII, Artzibar-

Orotz-Betelu, Iruñea.ONDARRA, F., 1972, «Producción literaria de Joaquín Lizarraga (1748-1835)», FLV, 11, 265-

281,— 1980, «Joaquín Lizarraga en el Diccionario de Azkue», FLV, 34, 107-141.— 1981, «Primer sermón en vascuence navarro (1729)», FLV, 38, 147-173.— 1982, «Materiales para un estudio comparativo del vascuence de Elcano, Puente la Reina,

Olza y Goñi (L.-L. Bonapartek bildua)», FLV, 39, 133-228.— 1985, «Escritos en vascuence del P. Esteban de Adoáin (1808-1880)», FLV, 46, 343-405.RUBIO LÓPEZ, J., 1963, Guía de Navarra (9.ª Edición), Pamplona, Imprenta La Acción

Social.SAN MARTÍN, J., 1977, «Vocabulario euskaro adicional del Padre Esteban de Adoáin», FLV, 26,

271-280.SATRUSTEGI, J. M., 1965, «Bordel bertsularia», Auspoa Liburutegia 45-46, Donostia,

Gráf. Izarra.— 1976, «Nuevo documento no catalogado de Joaquín Lizarraga», FLV, 23, 205-236.— 1978 «Adoain-go Esteban agurgarriaren esku-iskribu bat», FLV, 29, 299-306.VILLASANTE, L., 1973, Axular-en Hiztegia, Jakin, Arantzazu, Oñati.YRIZAR, P. de, 1992, Morfología del verbo auxiliar alto navarro meridional, Euskaltzaindia.— 1992, Morfología del verbo auxiliar alto navarro septentrional, Tomo 1, Euskaltzaindia.— 1997, Morfología del verbo auxiliar labortano, Euskaltzaindia.— 1999, Morfología del verbo auxiliar bajo navarro occidental, Euskaltzaindia.— 1999, Morfología del verbo auxiliar bajo navarro oriental, Tomo 1, Euskaltzaindia.— 1985, «Aparición y desaparición de las formas verbales en -ako-, -eko-, en el alto-navarro

meridional», Aingeru Irigarayri Omenaldia, Donostia, Eusko Ikaskuntza, 257-296.

KOLDO ARTOLA

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 [52]434

ZABALEGIKO APEZA, M. SSª (Maria Santisima) Errosariocoaren Predicua veste salutaciovate-qui-Zavaleguin 1785. urtean. (Lan hau goraxeago aipatu Bonaparte ondareko eskuizkri-buak-Hegoaldeko goi-nafarrera-3 izenburuko liburuan argitaratu zen).

ZUAZO, K., 1998, «Euskalkiak gaur», FLV, 78, 191-233.ZUBIRI GORTARI, E. (Manezaundi), Prosistas navarros contemporáneos en lengua vasca. XX-ga-

rren mendeko Nafarroako euskal idazlariak (Compilación de Angel Irigaray), Pamplona,Diputación Foral de Navarra, Institución Príncipe de Viana.

LABURPENA

Artzibarko aldaera deitu izanaren inguruan (eta 9 – Aditzaz zerbait Elkanokoaldaerarekiko erkaketan)Lan honen izenburu generikoarekin zerikusia duten saio hauei bukaera ema-teko, azken honetan aditzaren gaia ukitu dugu, eta egin egin dugu ez baka-rrik indikatibo, ahalera, subjuntibo eta agintera deritzen moduei dagozkienadizkiak ekarriz, zenbait aditzen era sintetikoak ere bai baizik, guztiak ereArtzibarko eta Elkanoko aldaerei egokituak, eta, jakina, behin ezagutuz gero,haien artean erkatzeko adinakoak izan ditugun neurrian. UrraulgoitikoAdoain herrixkako erak, gainerakoetatik ezberdintzen dira maiz, datu-ekarleazenbait urtetan Lapurdi aldean egoniko fraide predikariak, bere eskuizkri-buetan, eskualde honetako mintzamoldearen eragina agerian utzi zuenez.Hala eta guztiz ere, datuok ekarri eta gainerakoen ondoan aurkeztu nahi izanditugu, hauekiko zein neurritan datozen bat eta zeinetan ez ikusteko.Gako hitzak: Artzibarko eta Elkanoko aldaerak; euskara; dialektologia; adi-tza.

RESUMEN

Acerca de la llamada variedad de Arce (y 9 – Algo sobre el verbo en su compara-ción con el de la variedad de Elcano)Para dar fin a estas entregas relacionadas con el título genérico del trabajo,presentamos en este último ensayo formas verbales de los modos indicativo,subjuntivo, imperativo y potencial, así como formas sintéticas de algunos ver-bos, correspondientes a las variedades de Arce y de Elcano, todas ellas en lamedida en que, aparte de conocerlas, nos sirven para compararlas entre sí. Lasformas del pequeño pueblo de Adoain, en el valle de Urraul Alto, se diferen-cian más de las del resto al haber sido influenciado su transmisor, un fraile ca-puchino, por el habla de Lapurdi, zona en la que residió y predicó durantebastantes años. Así y todo, hemos querido aportar estos datos y presentarlosjunto a los recogidos en el resto de lugares objeto de este ensayo, a fin de efec-tuar dicha comparación.Palabras clave: variedades de Arce y Elcano; euskera; dialectología; verbo.

ABSTRACT

On the so-called Artzibar variety (and 9 – something about the verb in compari-son to the verb in the Elkano variety)In order to conclude these essays –which are related to the present work's ge-neric title– we have dealt in this last essay not only with indicative, subjunc-tive, imperative and potential verb forms but with certain synthetic verbforms as well. Such forms correspond to the Artzibar and Elkano varieties,and they are analyzed –as long as they are known to us– to the extent thatthey are useful for comparison. The forms that belong to the variety spokenin the small Adoain village found in Urralgoiti/Urraul Alto valley divergemore often than the rest, the reason for this being that said forms have been

influenced by the one responsible for their transmission. Said person is aCappuchin fray that lived and preached in Lapurdi for a number of years andwho exhibits influence from the Lapurdi variety in his manuscripts. In spiteof this our wish has been to bring forth and present these data together withthe rest that are discussed in this paper, in order to establish comparisons(with regard to the overlap between the former and the latter).Keywords: Arce-Artzibar and Elcano-Elkano varieties; Basque; dialectology;verb.

Fecha de recepción del original: 30/10/2014.Fecha de aceptación definitiva: 26/11/2014.

ARTZIBARKO ALDAERA DEITU IZANAREN INGURUAN (ETA 9 – ADITZAZ ZERBAIT ELKANOKO...

ISSN 0046-435X, Fontes Linguae Vasconum (FLV), nº 118 (2014), 393-435 435[53]