Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

1

Fitxa honetan aztergai dugu zer perpaus mota (-TZEA, -TZEKO, -TZEN...) hartzen dituzten honako aditz hauek:

espero izan, behar izan, nahi izan, esan, agindu, ahaztu, eskatu...

Fitxa egiteko, EUSKAL GRAMATIKA: LEHEN URRATSAK-VII(perpaus jokatugabeak) liburua izan dugu oinarri, Euskaltzaindiko Gramatika Batzordeak 2011n argitaratua.

EUSKAL GRAMATIKA: LEHEN URRATSAK-VII (PERPAUS JOKATUGABEAK)

Eta espero dugu...

http://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/75445.pdf

Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

• Espero dugu fitxa hau zuen interesekoa izatea.

• Espero dugu fitxa hau interesgarri izango zaizuela.

• * Espero dugu fitxa hau interesgarri izan dakizuen.

2

Espero izan aditzak -TZEA perpausa hartzen du, edo geroaldiko aditza duen perpausa, baina ez subjuntiboa.

Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

3

• Adibidez, ez dugu espero Chicagon,1930eko hamarkadan, gangster batek garajean suziri espazial bat aurkitzea.

• Musika-konposizio bat entzuten dugunean, melodia edo motiboa errepikatzea espero dugu.

• Espero dugu filmaren lehen zatian azaldu diren pertsonaia nagusiak bigarren zatian ere agertzea. • *Espero dugu (...) pertsonaia nagusiak bigarren

zatian ere ager daitezela.

• Muntaketak istorioko gertaeren maiztasuna errespetatuko duela espero du ikusleak. • *Muntaketak istorioko gertaeren maiztasuna

errespeta dezala espero du ikusleak.

• Jargoi hori hainbeste aldiz ikusita, azkenerako automatikoki erabiliko eta ulertuko duzula espero dugu. • * (...) automatikoki erabil eta uler dezazula espero dugu.

• Artikulu honen bidez, espero dugu laburtuta geratuko zirela kolektibo gisa egiten dugun lanaren zenbait alderdi.

Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

4

-TZEA perpausaren ordez, subjuntiboa erabil daiteke; -TU perpausaren ordez, aldiz, ez.

-TU NAHI IZAN / -TZEA NAHI IZAN

Perpaus osagarri bat edo bestea erabiltzeko, perpausetako subjektuen erreferentziakidetasuna hartu behar da aintzat: alegia, bi perpausek (osagarriak eta nagusiak) subjektu bera edukitzea edo ez.

• Ikasleek termino jakin baten esanahia aurkitzea nahi badu irakasleak, hitz hori aurkibidean kontsultatzeko aukera eman behar die.

-tu nahi izan: [+ erreferentziakideak] -tzea nahi izan: [- erreferentziakideak]

•  ikasleek nahi izan •  ikasleek aurkitu

•  irakasleak nahi izan •  ikasleek aurkitu

• # Ikasleek termino jakin baten esanahia aurkitu dezaten nahi badute...

Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

• Produktoreak aurrekontua prestatu behar du eta zehaztu filmazioa hasi aurreko kostuak.

(#Produktoreak ...prestatzea behar du.. )

5

-TZEA perpausaren ordez, subjuntiboa erabil daiteke; -TU perpausaren ordez, aldiz, ez.

-TU BEHAR IZAN / -TZEA BEHAR IZAN

Aditz honetan ere subjektu-erreferentziakidetasunaren baitan dago -TU perpausa edo -TZEA perpausa erabiltzea.

• Bi molekula horiek bereizten ez dituen erreaktibo batek haietako batekin —eta ez bestearekin— erreakzionatzea behar dugu.

•  produktoreak behar izan •  produktoreak prestatu, zehaztu

•  guk behar izan •  erreaktibo batek erreakzionatu

• (…) erreaktibo batek haietako batekin (…)erreakziona dezan behar dugu.

• # Produktoreak (...) aurrekontua presta dezan behar du...

-tu behar izan: [+ erreferentziakideak] -tzea behar izan: [- erreferentziakideak]

Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

• Lau urte dituenean, berriz, haurrak zenbatu egingo du, eta bost gaileta ekartzeko esaten badiozu, bost ekarriko dizkizu.

6

-TZEKO ESAN/ -TZEA ESAN

-TZEKO ESAN = agindua, eskaria

• Morfologiak, hitzez hitz, forma aztertzea esan nahi du.

-TZEA ESAN = adiera, esanahia, aditzera ematea, izena ematea

• Prozesu horri datuak berreskuratzea esaten zaio.

• Bi punturen arteko biderik laburrena kalkulatzeko modu horri bidea integratzea esaten diote.

• Taularen gainean pieza batzuk jartzeko esaten die irakasleak ikasleei, konturatu daitezen nola "eraikitzen" diren eraikinak.

Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

• 1846ko urrian, garbitzeko konketa batzuk jarrarazi zituen erditze-gelan, eta eskuak garbitzeko agindu zien ikasleei.

7

-TZEKO AGINDU/ -TZEA AGINDU

-TZEKO AGINDU= agindua, ordena

• Dietarik edo ariketa fisikorik gabe pisua galtzea agintzen du produktu horrek.

-TZEA AGINDU= agintza, promesa

• Zelulitisa gutxitzea agintzen duten iragarkiak kritikoki aztertu behar dira.

• Baina gerrak eragindako ekonomia-krisiaren eta paper-eskasiaren ondorioz, Francoren gobernuak hainbat egunkari bateratzeko agindu zuen.

Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

• Bere ohiko errutina aldatu ostean, aita saiatu bati haurtzaindegirako bidea hartzea ahaztu zitzaion, eta, horren ordez, unibertsitaterako ohiko bidea hartu zuen, lanera joateko.

8

-TZEA AHAZTU/ -TZEN AHAZTU

-TZEA AHAZTU = egin behar zen zerbait ez egitea

• Futbolari horrek oraindik ez du ahaztu golak sartzen.

-TZEN AHAZTU= zerbait nola egiten den ahaztea

• Denboraren joanean, gero eta memoria-galera handiagoak izaten dituzte Alzheimerren gaixotasunak jotako pertsonek, eta eguneroko bizitzako gauza batzuk egiten ahazten dute.

• Maiz samar egiten den akats bat da eskala grafikoetan unitateak adieraztea ahaztea.

Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

• Zuzendariak begiak gehiago irekitzeko eta pantailatik kanpora begiratzeko eska diezaioke aktoreari.

9

-TZEKO ESKATU/ -TZEA ESKATU

-TZEKO ESKATU DIO/ZAIO

• Hori dela eta, profesional kritiko eta sortzaileenek museoen egitura sakon aldatzea eskatzen dute, museoak demokratizatzea.

-TZEA ESKATU DU/DA

Euskaltzaindiko Gramatika Batzordeak, EGLU-VII liburuan, eskatu aditzaren egitura prototipikoa dakarkigu, honako honetara bil daitekeena:

• Neurtutako distantzia batean laster egiteko, oinez ibiltzeko eta bizikletan ibiltzeko eskatu zaio lagun bakoitzari.

• Proportzioa gordetzea eskatzen da.

[+ datiboa] > -TZEKO [-datiboa] > -TZEA

[(?)...kanpora begiratzea eska diezaioke aktoreari.] [(?)...aldatzeko eskatzen dute, museoak demokratizatzeko.]

Erne: ZER ESKATU esapideaz ari gara; ez ZERTARAKO ESKATU esapideaz!

(norbaitek zerbait egiteko eskatu norbaiti) (norbaitek zerbait egitea eskatu)

Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

10

-TZEKO ESKATU/ -TZEA ESKATU

Badira, baina, salbuespen batzuk egitura prototipiko horretatik urruntzen direnak.

Subjektua, hau da, eskatzen duena, abstraktua* bada > -TZEA:

• Gertaera hori leku, prozesu eta erritmo ezberdinetan gertatzen ari da (batzuetan, azkarrago eta nabarmenago; beste batzuetan, astiroago), eta horrek eskatzen digu orain artekoez bestelako tresna metodologikoak erabiltzen jakitea. (horrek= gertaera hori leku, prozesu eta erritmo ezberdinetan gertatzeak)

(*ekintza, egoera...)

Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

11

-TZEKO ESKATU/ -TZEA ESKATU

Badira, baina, salbuespen batzuk egitura prototipiko horretatik urruntzen direnak.

• Beste film batzuek, ostera, gure itxarobideak nolabait doitzea eskatzen digute.

Subjektua bizigabea bada > -TZEA:

• Horietako makina bakoitzak programa zehatz bat garatzea eskatzen digu.

• Deskarga egokia bada, aparatuak eskatuko digu deskargaren botoia sakatzea.

Euskara Zerbitzua EHULKUren aholkuakPerpaus osagarri jokatugabeak (I)

12

-TZEKO ESKATU/ -TZEA ESKATU

Badira, baina, salbuespen batzuk egitura prototipiko horretatik urruntzen direnak.

• Ikusle batzuek bizitzari buruzko irakaspenak jasotzea eskatzen diete filmei.

Adierazpen generikoa*> -TZEA:

• Zuzendaritzari etengabe jardutea eta gauzak lortzea eskatzen zaio, eta hori ez da beti erraza gertatzen.

• Bai-ez erako galderetan, «bai» edo «ez» erantzutea eskatzen zaio solaskideari.

• Haur Hezkuntzan, familia-esparru afektibotik irtetea eskatzen zaio haurrari, eta beste interesgune eta atsegin batzuk aurkitzea.

(* Egiletza zehaztugabea da.)

julioTexto escrito a máquina

julioTexto escrito a máquinaIkasia gogoratuz: saski-naski

julioTexto escrito a máquina

julioTexto escrito a máquina

http://www.ehu.eus/ehulku/ariketak/saski-naski/saski-naski(I).htm