Eska ezazu

euskarazharagia

Andoain, Astigarraga, Hernani, Lasarte-Oria, Urnieta eta Usurbilgo Udalak. Euskarako Batzordeak.

Eskuartean duzun liburuxka hau Buruntzaldeko

sei udalek prestatu dugu, eta herritar eta

kontsumitzaile zaren hori informatzea eta

sentiberatzea du helburu. Sentiberatzea, hain

zuzen ere, gure eskualdeko harategietan

erosketak egiten dituzunean, euskaraz egin

ditzazun.

Horretarako, kontrazalean azaltzen diren harategi

guztietan irudi bat aurkituko duzu, maiz erabiltzen

dituzun haragi-piezen euskarazko izenekin.

Eska ezazu haragia

euskaraz!

Bezero preziatu hori,

Elikadura orekatua izatea gure osasunaren oinarrizkozutabeetako bat da eta ez dago elikagai guztiekin osaturikodieta baino egokiagorik; bakoitza dagokion neurrian har-tzean datza gakoa. Hortaz, elikagai bakoitzetik zenbat kon-tsumitu eta otordu desberdinetan nola banatu da asmatubeharrekoa.

Behi, arkume edo txerri haragia, gizakiok eskura dugunproteina iturririk egokienetakoa da, arrautza, labore, esneeta arrainekin batera. Tokian tokiko ohituren baitan dagoharagiaren kontsumoa baina astean hirutan jatea, dietaorekatuaren barruan dagoela kontsidera daiteke.

Haragiak, gizakiok behar adina aminoazido du, etabitamina eta mineral ugari ere bai.

Elikadura gaietan adituek, haragiak gure gorputzababesten duela diote, gorputzarenbizitasuna mantendu eta areagotzekoduen gaitasunarengatik.

elikadura osasuntsubaten osagai

Haragia,

Behia

Txerria

1

3

4

5

2

6

7

421 3Urdaiazpikoa

Jamón

6SaiheskiaCostilla

7TxuletakChuletas

5Hirugiharra

Panceta

HankakManos

UkondoaCodillo

SolomoaLomo

Arkumea

TxuletakChuletas

1

2

3

45

6

7

8 9

LepoaPescuezo

7PaparraPecho

8MagalaFalda

9

SaiheskiaCostillas

4IzterraPierna

3

AulkiaSilla

6

SorbaldaPaletilla

51 2

adobadoahumadoala, aletaañojoasaduraavebabillabueybutifarracaballo, yeguacabezacabeza de cerdocabeza de lomocabezadacabritocaderacaldo de carnecalloscaretacarnecarne congeladacarne de equino

ontzutuaketua, keztatuahegalabigantxa, bildotsagibelerraiakhegaztiamaskalaidiabutifarrazaldia, behorraburuatxerri-buruasolomo-buruaburualdeaantxumeamokorraharagi-saldatripakiakmasailaharagia, okelaharagi izoztuazaldikia

Harategietan eta urdaitegietanerabilitako hitzak

Hiztegia

Castellano Euskara

carne de ovinocarne de porcinocarne de vacunocarne picadacerdochistorrachorizochorizo caserochorizo de cerdo ibéricochorizo frescochorizo Pamplonachuletachuleta de bueychuleta de cabezadachuletilla de corderociervocodillo de cerdocodornizconejocorazóncorderocordero lechalcostilla

ardikiatxerrikiabehikiaharagi txikitua, xehetuatxerriatxistorratxorizoaetxeko txorizoatxerri iberikoaren txorizoatxorizo freskoaPamplona txorizoatxuletaidi-txuletaburualdeko txuletaarkume-txuletaoreinatxerri-ukondoagaleperrauntxiabihotzabildotsa, arkumeaesneko arkumeasaiheskia

Castellano Euskara

crema de foiecriadillacuajadacuarto delanterocuarto traserocuradoembutidoentrecotescalopeespinazofaisánfaldafiambrefiambre de avefiambre de ternerafiletefilete de vacagallinagalloganso, ocagelatinahígadohuesojabalíjamónjamón cocido

foie-kremabarrabila, koskabiloamamia, gatzatuaaurrealdeko laurdenaatzealdeko laurdenaonduahestebetea, hestekiaentrekotaeskalopeabizkarrezurrafaisaiamagalafianbreahegazti-fianbreatxahal-fianbreaxerrabehi-xerraoiloaoilarraantzarajelatinagibelahezurrabasurdeaurdaiazpikoaurdaiazpiko egosia

Castellano Euskara

jamón curado (serrano)jamón de bellotajamón ibéricolengualiebrelomolomo de cerdolomo de cerdo ibéricolonganizamagromanitas de cerdo, corderomantequillamenudomollejamollejamondejomorcillamorcilla de arrozmorcilla de cebollamorcillomorrillomorromouse de oca

urdaiazpiko onduaezkur-urdaiazpikoaurdaiazpiko iberikoamihi, mingainaerbiasolomoatxerri-solomoatxerri iberikoaren solomoalukainkagiharratxerri-hankak, arkume-hankakgurinahondakinaarandoi (hegaztiena)hazikontxo (ugaztunena)mondejoaodolki, odolosteaarroz-odolkiatipula-odolkiatxankarralepagainamuturraantzara-mousse

Castellano Euskara

mousse de patomuslomuslo de pollonucaocaorejapaletapalomapancetapapadapastel de carnepatapata de cerdopatépaté de cerdopaté de hígadopaté de ocapaté trufadopatopavopechopechugaperdizpicadillopicante

ahate-mousseaizterraoilasko-izterrakokoteaantzarabelarriabesoausoahirugiharralepondoa, lepapeaharagi-pastelahankatxerri-hankapateatxerri-pateagibel-pateaantzara-pateapate trufatuaahateaindoilarrabularra, paparrabular(ki)aeperraharagi txikitua, xehatuamin

Castellano Euskara

pierna de corderopollitapollopollo de caseríoprecocinadosproducto cárnicoquesoqueso ahumadoqueso curadoqueso en lonchasqueso fermentadoqueso frescoqueso fundidoqueso secoqueso semigrasoqueso semisecoqueso tiernorabillo de caderaraborabo de bueyredondorequesón

arkume-izterra (arkume-hanka)oilandaoilaskoabaserriko oilaskoaaurrez prestatutako janariakharagikia, haragizko produktuagaztagazta ketua, keztatuagazta onduagazta-xerrakgazta hartzituagazta freskoagazta urtuagazta lehorragazta erdi-koipetsuagazta erdilehorragazta samurramokor-muturraisatsaidi-isatsakoxkorragaztanbera

Castellano Euskara

rellenoriñónriñonadasalchichasarta de chorizosesossolomillotapatapillaterneraternero, novillotocinetatocinotorotórtolatraserotripavacazancarrón

betekia, odolki zuria (Naf.)giltzurrunagiltzurrun aldeasaltxitxatxorizo-kordamuinakazpizunatapagainatxahalaidiskoahirugiharraurdaiazezenausapalaatzealdeatripa, hesteabehiazankarra

Castellano Euskara

Erosterakoankontuan izatekoak

Behikia erostean, begira itzazu hurrengo alderdiak:

• Itxura zukutsua, distiratsua, samurra, erakargarria izango da.

• Kolorea: bizia behar du izan; gaztetik zaharrera gorrituz doa

okela.

• Gantza: ugaria behar du, fina, guria, horixka ahal bada.

Gantzik gabeko haragiari politago deritzozu agian, baina la-

tzagoa, zakarragoa da.

• Zatiak zehazki ebakiak, osoak, kondarrik gabeak.

• Hariaren ebakerak granulazio leuna, fina agertu behar du.

• Usainik ez duzu antzeman behar mostradoreaz kanpotik.

• Aukeratu eguna: hiltegitik ekarri berritan, hautu zabalagoa

izan dezazun.

Haragia erositakoan,gorde behar

Etxean hozkailua sartu zenez geroztik arazorik ez du sortuharagia egunen batean kontserbatzeak.

Hala ere...

• Ez ahantzi erraiak azkarrago hondatzen direla giharra baino.

• Harategian emaniko paperean bildu estu-estu eta jarri

hozkailuaren goialdean, egun horretan edo, gehienez ere,

biharamunean jateko.

• Giharrak, berriz, beste lau bat egun iraun lezake bertan.

• “Kortxo zuriko” erretiluan ekarri baduzu, hobe hortik atera eta

bere zelofan edo aluminiotan bildu-bildu eginik gordetzea:

airerik eta argi-izpirik gabe, arrisku gutxiago.

• Izoztu aurretik, hobe etiketa bat ipintzea, zer den eta noiz jelatu

dugun adieraziz.

• Hortik zortzi bat hilabetera, gehienez, sukaldera.

• Izoztutakoa jangarri bihurtzeko, eduki hozkailuan pare bat

egunez, bere ontzitik atera gabe. Azken egunean zabal

dezakezu plater batera edo.

• Izoztu azkar, desizoztu mantso, ehunak urratu gabe.

Haragiaren gantzazpare bat hitz

• Haragiak zenbat eta gantz gutxiago izan, orduan eta digestio

errazagokoa dugu.

• Lau hankako animalia gazteak ama-esnearen gantzak

metabolizatu gabe ditu oraindik: larrean hasitakoan galduko

du gehiegizko gantz hori.

• Zahartzaroan, gogor eta astunago bilakatzen da ganadua.

• Atal batzuk beste batzuk baino gihartsuagoak dira: hankak,

adibidez, gantz gutxi dauka gihar tartean txertaturik.

• Haragi errea (oilasko, behi, arkume, ahate, txerri..) astuna

badugu, ken ezazu erre aurretik gantza eta, erretakoan,

desglasatu labeko erretiluan geratu den saltsa: eman

galdutzat azaleko koipea eta garaztatu haragia hondoko

gorriarekin bakarrik.

• Hegaztiek gantza azal azpian dutenez, larruturik erretzea lise-

rigarriago izateaz gain, gizentzeko arriskua ere arintzen da.

• Ahate eta antzararen gantzak gizendu bai, baina

kolesterol kaltegarriaren kontrakoak ditugu.

Haragi beratua

Animalia akabatu berritan, okela gogorra eta trinkoa da,murtxikatze luzea eskatzen du, zapore gozokoa da eta, gainera,ez da erraz desegiten.Beraz, agian ongi eta zehazki zergatik den ez badakigu ere,nahiago izaten dugu haragia "beratu" edo samurtu deneanjatea.

Arkumea eta Antxumea

• Antxumeari isatsa, bere brotxa eta guzti, uzten dio harakinak,halakotzat har dezagun, nahasmendurik gabe.

• Nutrizioaren aldetik, antxumeak axuriaren kalorien erdia etagantzen laurdena duenez, adinduak eta urdaileko arazorikduenak egokiagoa du hura.

• Kolore gorriagoa eta usain motelagoa du antxumeak bildotsakbaino.

• Esnekoa jelatzea ez da komeni, dezenteko galera kualitatiboaizango duelako.

Untxia etaErbia

Aske dabilen untxia txikiagoa eta lehorragoa (tiroz nahiz lakioz harrapatu bada, hobe da ongi odolustutzea) den arren, kaiolakoa baino dezente gozagarriagoa da.

Horrelako bat etxeratutakoan, jan bezperan,

• hustu barrunbeak (gorde, iragazita, saltsari eransteko),

• garbitu uretan,

• lehortu zapi batez,

• ebaki pusketan ohi bezala eta

• presta ezazu beratzeko osagaiekin: ur eta ardotan

egositako azenario, porru, tipula, perrexila, belar-

usainak…

• Murgildu bertan pusketak, hozkailuan.

• Osagai horiek saltsa prestatzeko balio dute gerora.

• Mokofinek, xiringa hartuta, pattarra txertatzen diote, ha-

ragia guriago, usaintsuago eta goxoago gerta dadin.

Haragia nola gisatuSu bizian gorritu behar da, horrela, azaleko poroakitxita, zukua ez du kanpoaldera isuriko. Ondoren,egokiro erretzeko, pieza zenbat eta handiagoaizan, tenperaturak baxuagoa izan beharko du.

Gisatu eta erregosiak:

Egiteko denbora, haragiarenkalitatearen eta hautatutakoerrezetaren arabera aldatuko da;baina suak ezti-eztia/baxua beharduenez, egosketa denbora,labean eta parrilan erretzekoabaino luzeagoa izango da.

Behia

Txerri haragia ongieginda kontsumitu beharda; behiki edo arkumeaez bezala.

Txerria

Hezurra duen haragiak, hezurrik gabekoak bainodenbora gutxiago behar du.

Arkumea

Gisatu eta erregosiak:Kalitatearen eta errezetaren arabera, ordu eta erdi edo bi ordu kalkulatu behar da.Haragia errea dagoen jakiteko, ziztatu haragia eta begira likidoari:

- gorrixka baldin bada, gordinik - arrosa baldin bada, gutxi eginda - ia zuria baldin bada, erdi eginda - zukurik apenas ateratzen bada, oso eginda dagoen seinale.

Erregosien kasuan, errezetan agindutakoa baino lehentxeago, orratzbatekin ziztatu eta dastatzea komeni da.

Kuzinatzeteknikak

Labean erretzea:

Labea 180-200ºC-tara berotu behar da, piezaren tamaina

kontuan hartuta. Labean sartu baino lehen, pieza su bizian

gorritu behar da (padera edo kazola batean). Erretzen ari den

bitartean, askatzen doan zukuarekin tarteka bustitzea komeni

da. Lehortu ez dadin, barazkiak erantsiko zaizkio, hauen zukuak

haragiaren hezetasuna manten dezaten.

Barazkiak gorritzen hasten direnean, ura, ardoa edo errezetak

dioena botako zaio. Lokarria kendu eta zatitu baino lehen, hobe

da une batean pausatzen uztea.

Egostea:

Teknika honekin bi gauza egin daitezke:

a) Salda egiteko, hezurrak eta zankar edo oilasko haragia,

barazki batzuk edota usain-belarrak (ereinotza, ezkaia,

perrexila) ur hotzetan ipiniko ditugu. Egosten jarri eta irakiten

hasten denean, suaren indarra jaistea komeni da. Badago

baso bat ardo zuri ere eranstea. Salda zerbitzatu aurretik,

hobe aparrak bitsaderarekin ateratzea.

b) Haragi egosia jateko, hobe da ur irakinetan

sartzea, azala itxi eta goxoago gera dadin.

Frijitzea:

Padera edo zartaginaren ipurdia olioz bustita, haragi pieza bi

aldeetatik gorritu eta, ateratakoan, gatza emango diogu.

Birrineztatzea (enpanatzea):

Xerra finetan bildu behar. Haragiari gatza eman ondoren, irin,

ogi birrindu eta arrautzatik pasa eta su bizi samarrean frijituko

dugu.

Gisatzea:

Haragia ebaki eta errezetak adierazitako oliotan gorrituko

dugu (600-700 gramorako 8 koilarakada, hor nonbait).

Ondoren kazolakoari tipula, baratxuri, porru, azenario, piper

eta gustuko barazkiak erantsiko dizkiogu. Pixka bat erregosi

ondoren, baso bat ur, ardo zuri edo salda gehitu behar da. Su

eztian egosi behar da hori, haragia bigundu arte; bitartean,

beharrezkoa dela ikusiz gero, erantsi salda. Haragia nahiko

eginda dagoela, patata erants daiteke.

Gatzetan:Ohiko erretzearen alternatiba bat da. Haragia zuku-zukutsua

geratzen denez, ez du saltsarik behar. Labeko erretiluan zabaldu

2-3 cm gatz kapa eta jarri gainean haragia. Estali hau gatzez

(horretarako, nahasi gatza ur edo arrautza-zuringoarekin),

neurriko labe antzekoa moldatuz. Sartu erretilua labean (200º C-

tan) eta erre haragia gatza pitzatu arte. Hautsi gatz geruza

mailuaz edo, eta moztu haragia xerra mehetan.

Parrillan erretzea:Atera haragia hozkailutik, epeltzeko. Berotu ondo parrilla, eman

gatz larria haragiari. Eginda dagoenean, kendu gatza, buelta

eman piezari eta egin beste alderdia, gorritutako aldea gatzez

estaliz. Gatza goialdeari ematen diogu, haragiaren zukua alde

horretara joan dadin, haragitatik irten gabe. Denbora piezaren

tamainaren araberakoa izango da:

Kilo erdiko pieza batek, 7-10 minutu nahikoa du (zertxobait

gehiago oso egina nahiago baduzu). Pieza zenbat eta handiagoa

izan, orduan eta urrutiago egon behar du sutatik (edo orduan eta

ahulagoa izan behar du), kanpotik erre eta barrutik gordinik gera

ez dadin.

Andoaingo harategiakBorda Eroski CenterEtxeberria hnos.Etxeberria hnos. Haitzetan Jauregi Jauregi Kukutei LopetegiMendikute OterminPerurenaSuper AmaraSuper BM

Doktor Huizi kalea, 21-23Zumea plaza 23Goikoplaza 6Kale Nagusia 15Kale Nagusia 7Agustin Leitza kalea 25Kaleberria 46Kale Nagusia 59Eskola kalea 2Kaletxiki 15Plazaola kalea 15Karrika 4Gudarien etorbidea z/gPlazaola kalea 1

943 590454943 304123943 590156943 590007943 590002943 590260943 591154943 593159943 594286943 590258943 591602943 592210943 303521943 592881

Hernaniko harategiakAlberdi Alkorta Aretze Artola Balerdi Domiko ErosleFloren Garin Goxo Goxo (DIA)Iñaki Iturrioz LIDLMendizabal Murua Pineda Putzueta Super BM

Kale Nagusia 47Nafar kalea 11Larramendi kalea 9Kardaberaz kalea 20Orkolaga kalea 13Kardaberaz kalea 41Kale Nagusia 21Latsunbeberri auzoa 28Kardaberaz kalea 38Florida auzoa 34, beheaKale Nagusia 12Antziola auzoa 46Florida auzoa 23Mañe i Flaquer kalea 6Larramendi kalea 17Kardaberaz kalea 32Kardaberaz kalea 39Elkano kalea 22

943 552882943 551681943 550018943 552896943 550398943 557918943 554966943 332956943 552393943 330923943 551247943 552747943 330540943 555252943 550332943 551643943 552787 943 552290

Astigarragako harategiakArtoaene Erosle Txindoki Martin

Pilotari kalea 21Tomas Alba kalea 11Kale Nagusia 27

943 332215943 556519943 551299

Lasarte-Oriako harategiakAHORRAMASAralar Arsuaga. VENDIDIADIADomiko EtxezarretaIñorbe Juan Mari Justo Larrañaga Michelin Okela Otamendi San Miguel Super BMSuper BM

Kale Nagusia 36-38 beheaAralar plaza 1Oztaran plaza 1Geltoki kalea 16Kale Nagusia 50Goikale 5Hipodromo etorbidea 2Goikale 3Jaizkibel plaza 11Zumaburu kalea 7Kale Nagusia 39Uistin kalea 5Kale Nagusia 41Hipodromo etorbidea 8Ola kalea 6Kalbario bidea 3 beheaUzturre plaza 6

943 370446943 365591943 361705943 370971943 363611943 364915943 361379943 362062943 365156943 362968943 372668943 364647943 363912943 361885943 362160943 376175943 363622

Urnietako harategiakAdarra Altuna Fagoaga Goia Goxo Goxo (DIA)Muazpi Mujika

San Juan kalea 36Idiazabal kalea 19Mº Yurramendi kalea 24Idiazabal kalea 15Akan kalea 11Errekalde kalea 14San Juan kalea 27

943 008531943 008169943 330119943 550480943 395784943 008304943 009593

Usurbilgo harategiakAlkorta Arruti DIAEROSKI/ URBILEsnaola Ramon Txapartegi, Euxebio Txapartegi, Imanol

Beko kalea 4Kale Nagusia 10Puntapax 3 beheaAsteasuain Merkataritza gunea Txikierdi 7Santuenea 38Borda Berri 3Kale Nagusia 23Elutx 7

943 365742943 370481943 365959943 376644943 361050943 362970943 364800943 361907

Andoain, Astigarraga, Hernani, Lasarte-Oria,Urnieta eta Usurbilgo Udalak.

Euskarako Batzordeak.