ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan...

44
hh ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL • EKARPENA: RAMON MAUDUIT GALDEIDAZUE: ELI ALTOLAGIRRE • HEZKIDETZAZ: MASKULINITATEA ISTURITZE ETA OTSOZELAIA HARPEAK • ATZEKO ATETIK: EVA ARGIÑANO 132 hik hasi 4 EURO 2008KO AZAROA EUSKAL HEZIKETARAKO ALDIZKARIA Eskola eta elikadura Zer jan hura izan GAIA

Transcript of ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan...

Page 1: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

hhELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL • EKARPENA: RAMON MAUDUIT •GALDEIDAZUE: ELI ALTOLAGIRRE • HEZKIDETZAZ: MASKULINITATEA •ISTURITZE ETA OTSOZELAIA HARPEAK • ATZEKO ATETIK: EVA ARGIÑANO

132hik hasi4 EURO • 2008KO AZAROA EUSKAL HEZIKETARAKO ALDIZKARIA

Eskola eta elikaduraZer jan hura izan

GAIA

Page 2: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak
Page 3: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

aurkibidea8gaia

ESKOLA ETA ELIKADURAaur eta gazteei elikadura ohitura osasungarriak transmititzeakerebiziko garrantzia du. Dieta orekatuaren oinarriak etxeanta eskolan ikas ditzakete, eta gero eta gehiago dira elikadurahitura osasungarriak bultzatzeko hainbat ikastetxetan abia-zen diren programak eta ekimenak.

16elkarrizketa

RAFAEL CRISTÓBALaur eskola guztiak itxi beharko lirateke Rafael Cristóbal-en iri-

ziz. Baina ez gaizki funtzionatzen dutelako, haien jardunakerrikuspena behar duelako baizik. Jarraitu beharreko pedago-iaren inguruan, berriz, ez du zalantzarik: konfiantzaren peda-ogia bultzatu beharko litzateke.

Argitaratzailea: XANGORINErrekalde hiribidea, 59. Aguila eraikina, 1. solairua. 20018 DONOSTIA GIPUZKOA. Tel: 943/ 371 408 ; www.hikhasi.com; Posta Elektronikoa:[email protected]; Lege Gordailua:SS-1001/95. ISSN: 1135-4690 Erredakzio burua:Olatz Lasagabaster. Erredakzioa:Joxe Mari Auzmendi,Miren Guilló eta Ainhoa Azpiroz. Erredak-zio batzordea: Mikel Estonba, Mari Karmen Irastorza, Kristina Mardaraz, Josi Oiarbide, Fito Rodriguez, Maite Saenz, Xabier Sarasua eta Arantxa Urbe. Aholkulkariak: Nerea Alzola,AbelAriznabarreta,Felix Basurko,Begoña Bilbao,Mariam Bilbatua, Aines Dufau,Luis Mari Elizalde,Lore Erriondo,Gurutze Ezkurdia, Idoia Fernandez,Xabier Isasi, Irene Lopez-Goñi, IzaskunMadariaga, Karmele Perez Urraza, Kepa Perez Urraza,Amaia Vazquez, Lontxo Oihartzabal, Matilde Sainz eta Pruden Sudupe. Administrazioa:Arantxa Goiburu. Diseinua:TRAM•Graf!k.Maketazioa: Xangorin. Inprimategia:ANtzA S.A.L. Azaleko irudia:Ibarrako Uzturpe ikastolako jangela. Hezkuntza,Unibertsitate eta Ikerketa Sailak onetsia (2008-X-29). Kopurua:3.500 ale.

hik hasiko artikuluez edonon eta edonoiz balia zaitezke. Kasu horietan iturria aipatzea eskertuko genizuke. hik hasik ez ditu beregain hartzen bertan plazaratutako iritziak ezta bat etorri ere derrigorki haiekin.

5 editoriala

6 kronika

8 gaiaELIKADURA ETA ESKOLAZER JAN, HURA IZAN

16 elkarrizketaRAFAEL CRISTÓBAL24 esperientziakFraisoro ikastetxea

26 ekarpenakLehen mailako prebentzio komunitarioa

28 hezkidetzazMaskulinitatea. Zer gertatzen da mutilekin?

32 galdeidazueZer egin daiteke ikasle etorkinak egoki eskolatzeko? Zer prozesu jarraidaiteke?Eli Altolagirre

33 berriak

40 nora joango gara?Isturitze eta Otsozelaia harpeakHarriak musika bihurtzen diren leku magikoa

42 Atzeko atetikEva Argiñano

Page 4: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

Harpidetza orria

hik hasiren harpidedun izan nahi dut, urtean 10 ale eta atera daitezkeen ale bereziak etxean jasoz

Izena 1. Deitura

Telefonoa

Posta Kodea

2. Deitura

Helbidea

Herria Herrialdea

Lantokiaren herriaLantokia

IFZ-NAN

Entitatea Sukurtsala K.D. Zenbakia

Sinadura

hik hasi Euskal heziketarako aldizkariaErrekalde hiribidea, 59 Aguila eraikina, 1. solairua

HARPIDETZA SARIAK (BEZ barne) 50 euro

Prezio horren barruan 10 aldizkari, ale monografikoaketa Euskal Herriko baliabidepedagogikoen gida.Horrez gain, prezio bereziakUdako Topaketetan etaargitararatzen ditugungainontzeko materialetan

hik hasik zure parte-hartzeaezinbestekoa du,harpide zaitez!50 euro urtean

Posta elektronikoa

Page 5: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 5

e d i t o r i a l aa z a r o a

OOtteeiizzaakk iikkuussii eezz dduueennaa eettaa OOiinnaarrrriizzkkooHHeezzkkuunnttzzaa AAkkoorrddiiooaakk eesskkaaiinnii ddeezzaakkeeeennaa

Jorge Oteiza eskultorea jaio zela 100urte bete diren egun berean, EuskalHerriko Oinarrizko Hezkuntza Akor-dioak bi urte egin ditu.

Oteizaren ahalegina materia hustu-tzea izan zen bitartean, Oinarrizko Hez-kuntza Akordioak, berriz, euskal hez-kuntza esparruan dauden hutsuneakbetetzeko saiakera izan nahi du.

Hala ere, sortzean bat egiteaz gain,oinarrizko ideietan ere norabide beramarkatzen dutela esan daiteke.

Hala, Oteizak bere pentsamendua-ren garapenean hamaika ekarpen egindizkio hezkuntzari. Hark bere denbo-ran esanak dira:

“Pertsona haurraren baitan egin etadesegiten da. Gaur asko dakigu haur batnola desegiten denari buruz, baina gutxidakigu, eta gutxiago asmatzen da, haurbat egiteari buruz, hari bere burua erai-kitzen eta fabrikatzen uzteari buruz…

Niregan iraunkorra da haur nintze-larik sakratuenean makurtua eta nahas-

diko urteetan katramilaturik gabiltzanhainbat korapilo askatzen hastekoikusmolde berriak, alegia.

Gure proiektuak eskema eta defini-zio zaharretan eta agortuetan eraiki-tzen tematu gara. Bakoitzak, bere txi-kian, bere bidea egokiena eta baliaga-rriena dela erakutsi nahiean gure inda-rrak xahutuz. Beharrezkoa da, behin-goz, begirada jaso eta sareka, ereduka,administratiboki zatitutako errealitatehorri herri gisa begiratzea.

Gaur egun Euskal Herrian hezkun-tza alorrean dauden ekimenak eta pro-posamenak begiratu, aztertu eta balo-ratzeko tresna interesgarria izan daite-ke Euskal Herriko Oinarrizko Hezkun-tza Akordioa. Oteizak, jada, ezingo duikusi munduari zabalik dagoen euskalhaurra nola egin ezagutzaren gaineanegiten ari garen aurrerapenak. Ikus di-tzagula guk bere baitan markaturik etaelbarriturik munduratu dituztela senti-tzen ez duten pertsonak!

tua izan nintzenaren sentimendua; hauda, norberaren aberria, hizkuntza bera,kendu izana. Markaturik munduratunaute, elbarritua, eta hori, ja, oso zailada sendatzen… Nik, euskal izatetik be-retik euskal izatearen desegitearen ohi-ko adibidea ordezkatzen dut”.

Beharbada, Oteizak bere baitansentitu zuen hezkuntza eskubideak ezzitzaizkiola errespetatu, eta gabezi ho-rren emaitza izan zela, neurri handi ba-tean, bere baitan garatu zen pertsona.

Euskal Herriko Hezkuntza Akor-dioak euskaldunok ditugun hezkuntzaeskubideak zerrendatzen ditu, eta horihistorian zehar lehen aldiz gertatu da.

Pertsona orok ditugun eskubidee-kin batera, herri orok ere baditu hez-kuntzarako eskubideak. Eta mundukogainerako herri guztiek bezala, EuskalHerriak ere badu bere hezkuntza siste-ma antolatzeko eskubidea. Bide horre-tan ere, Oinarrizko Hezkuntza Akor-dioak eskaini du bere ekarpena. Aspal-

Bakoitzak gure txikian, gure ere-dua onena dela erakutsi nahianxahutzen ditugu gure indar apurgehienak. Altxa ditzagun begiak,eta begira diezaiogun hezkun-tzan jorratu beharreko bidearieuskal herritar begiez.

Page 6: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

6 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

Itunpeko ikastetxeetakolangileek lan baldintza hobeak

eskatu dituzte. Bi eskaeranagusi egin dituzte: soldata

ikastetxe publikokolangileenarekin parekatzea bata,

eta eskola-ordu kopurua beraizan dadila, bestea. Egun, sarepublikoko irakasleen soldatari

dagokion % 95 kobratzen duteitunpeko ikastetxeetako

langileek, eta lanordu gehiagodituzte. Bigarren Hezkuntzan,

esaterako, 22 eskola-ordu emanbehar dituzte itunpeko

ikastetxeetako irakasleek, eta 18ordu sare publikokoek. Partaide

eta Kristau Eskola, HezkuntzaSailarekin negoziatzen ari dira

eta akordiorik lortu ezean,sindikatuek ez dute baztertu

Gabonen aurretik grebara joatea.Joan den maiatzaren 20ko

greba egunaren ondoren,aurtengo bigarren greba

litzateke, hala egingo balitz.

kronika

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoakohizkuntza ereduen erreformak ze-haztu gabe jarraitzen du. Eusko Jaur-laritza osatzen duen hirukoaren bar-ne desadostasunek bere horretan ja-rraitzen dute, izan ere, erreformaikastetxe guztietan aplikatu aurretik,zentro batzuetan froga egiteko eska-tzen du EAJk, eta gaztelaniak etaatzerriko hizkuntzek tokia izangodutela bermatu nahi dute jeltzaleek.

Bitartean, hainbat gizarte eragile-ren kritikak jaso ditu azken eguno-tan Hezkuntza Sailaren proposame-nak. Eskolak Euskaldundu-k hiz-kuntza ereduen erreforma iruzurradela salatu du, eta proiektuan alda-

keta sakonak egiteko eskatu dioteTxontxu Camposek gidatzen duensailari, “hurrengo 25 urteetan esko-lak euskalduntzeari ateak itxi die-zazkiokeen legea dela” uste baitute.Euskal Herriak Bere Eskolak ekime-nak ere kritikatu izan du erreforma,eta Camposi euren iritzia jasotzenduen gutuna helarazi zioten duelaegun batzuk. Errefomari eskasa iritzidiote baita ere LAB eta STEE-EILASsindikatuek. LABek osagai interes-garriak dituela uste duen arren,haien iritziz, erreforma ez da nahi-koa hurrengo belaunaldien euskal-duntzea bermatzeko. Eta EHAK-k,bere aldetik, “iruzur arriskua” ikus-ten du erreformaren atzean, izanere, Ezker Abertzalea legebiltzar tal-dearen ustetan, erreformak ez duikasleen euskalduntzea bermatuko.

Desadostasun eta kritika artean,denbora aurrera doa, eta gero etadenbora gutxiago geratzen daproiektua Eusko Legebiltzarreanaurkezteko, izan ere hauteskundeak2009ko martxoan izanik, abenduanetengo litzateke Legebiltzarrarenjarduna. Tontxu Campos Hezkuntzasailburuak legegintzaldia amaitu au-rretik egitasmoa Legebiltzarreanaurkeztuko duela esan du, eta lasai-tasuna eskatu du.

EAEko hizkuntza ereduenerreformarekin bueltakajarraitzen dute alderdipolitikoek eta eragileek

Berria

Page 7: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 7

Hizkuntzaren paradoxa hori da: guk egitendugula bera eta berak egiten gaituela gu.

Joxe Azurmendi

Euskararen Erakunde

Publikoak zuzendari berria du:

Estebe Eiherabide, Seaskako

zuzendari ohia. Jean Claude

Iriarten lekua hartu zuen

Eiherabidek urriaren 16an, Iriart

Pirinio Atlantikoetako Kontseilu

Nagusian hezkuntza gaietako

arduradun gisa arituko baita

aurrerantzean, Baionako egoitzan.

2010. urtea garrantzitsua izango

da EEPrentzat, izan ere, elkarte

egitura du, eta urte horretan

adostu beharko dute Frantziako

estatuak, Akitaniak, Kontseilu

Nagusiak, Hautetsien Kontseiluak

eta euskal kulturaren aldeko

herriarteko sindikatuak, egiturari

segida eman edo ez. Estatuaren

oniritzia jasotzeko, EEPk orain

arte egindako lanaren bilduma

aurkeztu nahi du, eta Iriart

arduratuko da lan hori egiteaz.

Heldu den ikasturteaneremu euskaldunerazabalduko dute TIL ereduaNafarroan

Carlos Pérez-Nievas NafarroakoGobernuko Hezkuntza kontseila-riak azaldu duenez, datorren ikas-turtean eremu euskaldunera zabal-duko dute TIL (hizkuntza tratamen-du integrala) eredua, lehen aldiz,euskara eta ingelesa eskainiz. D ere-duan gero eta ikasle gehiago matri-kulatzen dela erakusten duten da-tuak aurkeztu zituen egun bereaneman zuen berria Pérez-Nievasek.Izan ere, aurten 22.054 ikasle ari diraNafarroan D ereduan ikasten, ikasleguztien laurdena, % 25,52 zehazki.Kopurua iazkoa baino bi dezima al-tuagoa da beraz, orduan 20.083 ikas-lek egin baitzituzten ikasketak D

ereduan, % 23, hain zuzen ere. G ere-duan, berriz, nabarmen egin du be-hera ikasle kopuruak: iaz 50.686ikasle aritu ziren eta aurten, berriz,44.925.

Nafarroako Gobernuaren asmoaTIL eredua lurralde osoan ezartzeada. Aurten gaztelania eta ingelesa es-kaintzen dituzten lau ikastetxe jarridituzte eta guztira 14 dira dagoene-ko. Kopurua gorantz doa, bainaoraingoz, ikasleen % 2,5 baino ez daari eredu horretan ikasten.

Eremu euskaldunean, Elizondo i-zango da eredu berria izango duenlehen herria, San Frantzizko Jabierikastetxe publikoa, zehazki. “Erraza-goa” iritzi dio horri kontseilariak,izan ere, haren iritziz “TIL eredua jar-tzerakoan euskarazko ikasgaiak mu-rriztu egin behar dira eta ikastetxea-ren testuinguruan euskara erabil-tzen bada, errazagoa da hori egitea”.

Elizondoko San Frantzizko Jabierikastetxeak, berriz, ez du baieztatudatorren ikasturtean TIL eredua es-kainiko duenik. Duela egun batzukbildu ziren ikastetxeko arduradunakNafarroako Gobernuko teknikaribatekin eta Hezkuntza departamen-tua gaia eta egoera zein den azter-tzen ari da, baina ikastetxeari ez dio-te, oraingoz, ezer ziurtatu.

Diario de Navarra

Page 8: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

G A I A

8 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

Eskola eta elikadura

Zer jan, hura izan

Page 9: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

G

Jaten duguna garelaesaten dute,eta hori halaizanik,berebiziko garran-tzia du egoki jateak. Egune-ro jaten dugu,beharrezkoadugu bizirik irauteko,bai-na,nola elikatzen gara?Ohitura osasungarriak al di-tugu? Etxean eta gure esko-letan ohitura osasungarriakbultzatzen al ditugu? Ikas-leei eredu egokiak eskain-tzen al zaizkie? Elikaduraoinarrizkoa dugu,baina sa-rritan ez diogu behar adinakasurik egiten. Elikaduraorekatuak izan behar dituenezaugarriak ezagutzea etahoriek jarraitzea oinarriz-koa da osasuntsu egoteko,eta haurrek eta gaztetxoekhoriek ikasi beharko lituz-kete. Eskola leku ezin hobeaizan liteke horretako.

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 9

Elikadura ohitura osasungarriakhartzeak garrantzi handia du

Gero eta gehiago dira haur eta gaz-tetxoen artean gainpisua dutenak, etabaita argal egoteko jateari uko egitendiotenak ere. Presaka bizi gara eta ho-rrek ez die gure sabelari eta gorputzarimesederik egiten. Askotan jotzen daaurrez prestatutako jakietara, eta jolas-tokietan eta parkeetan betiko ogitarte-koak bollicaoei, phoskitoseieta gusani-toei pasatu die lekukoa. Horren aurre-an, bestelako ohitura osasungarriakizateaz gain (ariketa fisikoa egitea, ka-su), beharrezkoa da haur eta gazteakelikadura ohitura osasungarrietan haz-tea eta heztea.

Gipuzkoan berriki egindako iker-keta batek, Kilogip izenekoak, esatera-ko, 8 eta 15 urte bitarteko ikasleen bos-tetik batek gehiegizko pisua edo obesi-tatea duela dio. Arazoak eragin handia-goa du mutilengan neskengan baino(% 21 eta % 17,3, hurrenez hurren). Eraberean, hamar ikasletik bederatzik ezdute behar adina frutarik eta barazkirikkontsumitzen eta haragi, arraultza etagozo gehiegi jaten dute, baina ez dutebeharrezkoa den arrain eta esneki ko-pururik hartzen. Gainera, adituek egu-nean bost otordu egitea gomendatzenduten arren, haurrek eta gazteek lauegiten dituzte normalean, hamaiketa-korik ez baitute egiten askok eta askok.Barazkiak eta frutak izaten dira, bestal-de, haurrek eta gazteek gutxien jatendituzten elikagaiak.

Datuak kezkatzekoak dira, etaezinbestekoa da, haurrei eta gazteei de-netarik eta egoki jateak duen garrantziajakinaraztea. Horretarako, beharrez-koa da elikaduraren gaineko heziketaegitea. Etxean eta eskolan elikaduraorekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak eli-kaduraren gaineko heziketa lantzeko

leku egokiak izan daitezke, eta baitaikastetxeetako jangelak ere, ikasle as-kok bertan bazkaltzen baitute egunero.

Horrez gain, gero eta gehiago diraelikadura osasungarria bultzatzekoprogramak jarraitzen dituzten ikaste-txeak. Horren adibide da, esaterako,Bihotz Bizi elkarteak, Araba, Bizkaiaeta Gipuzkoako ikasleei gosari osasun-garriak egiten irakasteko abian jarriduen ekimena. Zazpigarren urtez abia-tu dute aurten, eta hainbat ikaslek ego-ki gosaltzeko jarraibideak ikasiko di-tuzte. Elkarte horren arabera, hamarminutu nahikoa dira egoki gosaltzekoeta bost elikagai hartu behar dira: labo-reak edo ogia, fruta edo zukua, esnekiaedo esnekiren bat, proteinak eta olibaolioa. Astean bitan, berriz, txokolatea,marmelada edo kakaoa jan daitezke.

Jarraibide errazak dira, eta haurraketa gazteak pixkanaka-pixkanaka ohi-turak aldatzen joatea da helburua, guz-tiak osasuntsu egon daitezen.

Page 10: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

10 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

Dietistarekin solasean

Arantza Lorenzo:

ta palma olioak). Energiaren % 15 pro-teinetatik eskuratu behar dugu; protei-nak, animali jatorriko produktu guztie-tan eta lekaleetan daude. Azkenik, hi-rugarren baldintza litzateke, mineral,bitamina eta zuntz beharrak ase beharditugula. Zuntzak, gure gorputza garbi-tzen du. Bitaminak eta mineralak hain-bat elikagaitan topa daitezke, bereziki,frutan eta barazkietan. Horiek ez dute

energiarik ematen; bitaminek gorputzaerregulatzen dute eta mineralek guregorputza osatzen dute. Arazoa da, guredietak askotan behar duguna bainoenergia gehiago duela, koipe eta azu-kre gehiegi, eta mineral eta bitaminagutxi. Desoreka hor legoke.

Horiek baldintza teorikoak dira, etapraktikan, nola jan beharko

Elikadura osasungarria izateagarratzitsua da. Askotan hitz egitenda horri buruz, baina zer behar duelikadurak benetan osasungarriaizan dadin?

Elikadura osasungarriaren ingu-ruan teoria asko dago, baina ni zientifi-koki onartuta dagoen horretan oinarri-tzen naiz. Zientifikoki frogatu da, elika-durak hiru baldintza bete behar dituela:lehenik, pertsonaren energia beharrakase behar ditu; bigarrenik, energia horimodu orekatuan eskuratu behar dugu.Energia horren erdia, % 50 eta % 55 arte-an, karbohidratoek eskaini behar dute(ogia, pasta, arroza, zerealak, pata-tak…); horiek izan behar dira nagusigure dietan. % 25-30 koipeetatik esku-ratu behar dugu; badira koipe onak(barazki jatorrikoak direnak: olibaolioa, ekilore olioa, fruitu lehorretandagoena, eta arrainak duena) eta kalte-garriak (animali jatorrikoak, eta koko e-

“Elikadura arloko heziketa ezinbestekoa dela uste dut”Arantza Lorenzo dietista da,baina

eskoletan ere aritzen da lanean,hezi-keta berezian, eta haur horiekin jan-gelan egotea egokitu zaionez,gertutikezagutzen du Euskal Herriko ikaste-txeetako jangelen funtzionamendua.Orain arte ikusi duena,ez du oso gus-tuko,izan ere,ez du uste jangelek,oro-har, elikadura osasungarriaren ezau-garriak jarraitzen dituztenik. Elikadu-ra osasungarriaren garrantziaz min-tzatu gara Arantza Lorenzorekin, ha-ren ustez ez diogu gaiari behar den se-riotasunez heltzen, eta elikadurarengaineko heziketa behar dela dio.

Page 11: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 11

G A I A Elikadura eta eskolaZer jan, hura izan

genuke?Kopuruak pertsona bakoitzaren

arabera zehaztu behar dira, egiten denkirolaren arabera edo norbere gorpu-tzaren konstituzioaren arabera… Denadela, ogia egunero jan behar da, gutxie-nez barra laurdena, zerealak ere egune-ro jan behar ditugu, patata ere bai etabaita olioa, frutak eta barazkiak ere. Ha-ragia, arraina eta arraultza, berriz, ba-koitza astean hiruzpalau aldiz. Gozoakoso tarteka jan beharko genituzke,haur eta gazteen kasuan astean behin,eta helduen kasuan, hobe ospakizune-tara mugatuko bagenitu. Fruitu leho-rrak ere onak dira, tarteka, adibidez,haurrei askarian jartzeko. Hestebeteak,askarian, astean gehienez lautan jarri-ko nituzke nik, eta gainerako egunetangazta, txokolatea, irasagarra, latako he-galuzea edo antxoak…

Esaten ari zaren hori guztia eskolanez da irakasten askotan. Informaziohori ikasleei helarazteko beharrikikusten al duzu?

Bai. Behar izugarria ikusten dut, etauste dut, bereziki, gurasoei helarazi be-har zaiela. Ikasle batzuk txikiak diraoraindik zenbait gauza ulertzeko eta,gainera, etxean beste zerbait ikustenbadute, hori jarraitzen dute. Gurasoeielikadura orekatuaren eta osasunga-rriaren oinarriak zein diren azaltzea osogarrantzitsua da. Gaur egun asko dirajangelan geratzen diren haurrak eta be-harrezkoa da gurasoek zer bazkalduduten jakitea, zer afaldu behar duten ja-kiteko. Askotan, haragia bazkaltzendute, eta gero etxean, afaltzeko, hara-gia jaten dute berriz; hori ez da egokia.Gurasoek adi egon behar dutela ustedut.

Zer ikasi beharko lukete ikasleekelikadurari dagokionez? Zer

jarraibide eman beharko litzaizkiekeeuren elikadurarekin konpromisoahartzeko?

Nik uste dut, oinarrian, elikaduraorekatuaren kontzeptu teorikoa ikasibeharko luketela. Karbohidratoak,proteinak… zer janaritan dauden jakinbeharko lukete eta janari bakoitzarenosagarriak ezagutu beharko lituzkete,dieta antolatzen ikasteko. Adibidez, le-kaleak jaten ditugun egunean, aurretikentsalada bat, zopa edo barazki platerbat jatea komeni dela jakitea, eta gaue-an konbinatzeko errazena arraina dela.Egun berean arraina eta haragia konbi-natzen baditugu, proteina maila askodesorekatzen da, proteina gehiegi etakarbohidrato gutxiegi direlako… Ezdugu ohiturarik, eta jendeari zaila egi-ten zaio aldatzea, baina konbinazio ba-tzuk ikastea, janari bakoitzaren osa-gaiak zein diren jakitea eta bakoitzakzer funtzio betetzen duen jakitea beste-rik ez da.

Gero eta gehiago jotzen dujendeak, ordea, jaki prestatuetara.Eta eskolan ohitura onak irakatsiarren litekeena da etxean gerohorrelakorik ez jarraitzea…

Bai. Nik uste dut egia dela presakabizi garela, eta sukaldaritzak denborabehar duela, baina, askotan, praktikafalta besteriik ez da. Sukaldaritzak ez duhainbeste eskatzen, prestatzeko ohitu-ra falta izaten da, sarritan. Dieta planifi-katzea garrantzitsua da, hilabetekoplangintza egitea, beti ere malgutasu-nez, eta antolatuz gero, ez da hain zaila.

Eta hamaiketakoaren etaaskariaren poltsan ere, gero etabollicao gehiago ikusten da, betikoogitartekoaren kaltetan.

Bai. Ni horrekin beldurtatuta nago.Eskoletan eta parkeetan haur asko

ikusten dira egunero litxarreriak jaten,gusanitoak direla, bollicaoak direla…Eta ogitartekoa prestatzea ez da lana,sarritan, haurrarekin negoziatzeko al-ferkeria besterik ez da. Haurrak bollica-oa eskatzen dizu, eta eztabaidarik ezizateko, eman egiten diozu. Ogitarte-koa prestatzeko, ogia zabaldu eta zer-bait sartzea nahikoa da; hezteak, ordea,lana eskatzen du eta eztabaidarik ezizateko eta arazorik ez izateko, jendeaskok errazenera jotzen du. Lehengo-an ere ama batek esaten zidan semeaedo alaba zerbait eskatu eta eskatu arizela, eta denbora gutxira ikusi nuen az-kenean erosi egin ziola. Hor lana dago,eta borrokatu egin behar da.

Gozokiena etengabeko borroka dahaurrekin, eta debekatzea ez daona. Nola jokatu beharko litzateke?

Negoziatzea eta kalteak erakusteada onena, batez ere gozoki eta gomino-lekin. Hortzentzat oso kaltegarriak diraeta gorputzerako ere bai. Lehengoanalaba etorri zitzaidan haur batek hortzmarroiak dituela esanaz, eta egia da, us-telduta ditu, gozoki gehiegi jaten duela-ko. Hortik hasita irakats dezakegu kal-teak eragiten dituztela. Debekatu ez,baina asteburuetara mugatu, adibidez,diru kopuru bat jarri eta horrekin zer-bait erosteko. Oreka bilatu behar da.

Haurren obesitate kasuek ere, goraegin dute azkenaldian. Ikusten alduzu horrelakorik?

Bai. Nik uste dut hazten ari direla etaarazo nagusia gozoak eta elikadurariburuzko oinarri batzuen ezagutza faltadirela. Eskoletan bi muturrak ikustenditugu maiz: obesitatea alde batetik, etagehiegi argaltzera eramaten duten eli-kadura nahasteak, bestetik. Elikaduraarloko heziketa ezinbestekoa dela ustedut.

Page 12: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

12 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

Jangelak

ko janaria ematen diete ikasleei eta osa-suna zainduz aritzen dira, baina, horrezgain, bertako giroa azpimarratu du Ine-sek: “Jangelak gune atsegina izan behardu, lasaia. Jangela guztietan zarata han-dia izaten da, eta hemen ere builaka hitzegiten dute, baina gurean, orohar, giroona dago. Horrek ere garrantzi handiadu”.

Eguneko barazkiak ikastola ondo-an dagoen baserritik eramaten dituztejangelara, bertako produktuak eta ga-raian garaikoak erabiltzen saiatzen bai-tira. Jangelan jarraitzen duten eskemahau da: astean hirutan haragia dago(egun batean gorria, eta bi egunetantxuria), egun batean arraina eta bosga-rren egunean, ez arrainik ezta haragirikere. Egun horretan, entsalada eta arro-

300 ikasle inguru ditu Ibarrako Uz-turpe ikastolak, eta horietatik herenageratzen da, gutxi gorabehera, jange-lan. Ikastola asko handitu da azkenbost urteetan, linea bakarra izatetik, bilinea izatera pasa ziren, eta horrekin ba-tera, nabarmen handitu zen jangelangelditzen diren haur kopurua. Zenbaiturtetan, osasun proiektua prestatu, etaelikadurari arreta berezia eskaini izandiote, eta bizikidetza proiektuarekinlotuta, jangelako giroa zaindu beharrazegoelaz ohartu ziren. Izan ere, Uztur-pe ikastolan jangelak lotura zuzena duikastolako gainerako ekintzekin.

Jangela handitzeak, zenbait alda-keta egiteko aitzakia eman zien eta le-hen aldaketa, bazkaria bertan presta-tzea izan zen, Ines Oria irakasle eta jan-gelako koordinatzaileak esan digunez:“Lehen janaria kanpotik ekartzen ge-nuen, baina duela bost urte bertanprestatzen hasi ginen, ez baikeunden

gustura ordura arte izandako esperien-tziarekin. D’elikatuz zentroarekin jarriginen harremanetan jangelako zerbi-tzua hobetzeko, eta haiek informaziosaioak eta hitzaldiak antolatu zituzten.Laguntza handia eskaini digute, eta bai-ta ziurtasuna ere. Dietista baten aholku-laritzapean hasi ginen, eta eta sukalda-riaren aholkuak ere kontuan hartzenditugu. Urtero egiten ditu proposame-nak. Adibidez, iaz, animalien proteina-rik gabeko eguna sartzen hasi ginen,hau da, arrainik eta haragirik gabekoeguna. Aurten, helburua, barazkiakugaritzea da, ez soilik porrua eta lekakjatea. Haurrekin kosta egiten da hori,baina mota askotako barazkiak jateanahi genuke, eta entsaladak sartzen ha-si gara”. Uzturpeko jangelan, kalitatez-

Ibarrako Uzturpe ikastolako jangelaBertako produktuak eta bertan eginak

Jangelari arreta berezia eskain-tzen diote Ibarrako Uzturpe ikastolan.Garai batean,kanpoan egindako jana-ria ematen zieten ikasleei,baina,gauregun, ikastolak sukaldari propioa du,eta bertan prestatzen dute egunerokobazkaria. Bertako produktuak erabil-tzen dituzte,barazkiak ikastola ondo-ko baserritarrari erosten dizkiote etaerosketak herrian egiten dituzte. Eli-kadura orekatua eskaintzen saiatzendira,eta ikasleek,menu batzuekin ha-rrituta geratzen diren arren, gusturabazkaltzen dute jangelan.

Page 13: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 13

G A I A Internet eta eskolaGero eta aukera gehiagoG A I A

ko ikasgeletan ere elikadura osasun-tsuaren garrantzia azpimarratzen saia-tzen dira. 5. mailatik gorako ikasleekinlandu izan dute elikaduraren gaia, etazenbait urtetan sukaldaritza tailerra ereizan dute. Gurasoentzako hitzaldiakantolatu izan dituzte eta ikasleek Ordi-

za, edota barazkiak eta makarroiak ja-ten dituzte, adibidez. “Haurrei kostaegin zitzaien haragirik eta arrainik ga-beko egun horretara ohitzea. Etxe as-kotan ez dago horrelako ohiturarik etaoraindik “Baina, biak?” moduko galde-rak entzuten ditugu. Izan ere, baraz-kiak eta ondoren garbantzuak jatea, le-henengo bi plater jatea iruditzen zaie.Baina ongi eta gustura jaten dute”, esandigu Inesek. Postrea, berriz, jogurta,fruta eta bertan prestatutakoak izatendira.

Gurasoei ez diete esaten haurrekjan dutenaren arabera zer afaldu behar-ko luketen, baina sei urtez azpiko se-me-alabak dituzten gurasoei, egunerobidaltzen diete zer moduz bazkalduduten dioen informazio orria, eta hileromenuen koadroa bidaltzen diete etxe-ra. Aurten, hezitzaileekin, ikasleekineta gurasoekin jangelaren inguruko bi-lerak egiten hasi dira, haien iritziak jaso-tzeko eta hobetzeko proposamenik baote duten jakiteko. Gurasoei ikasturtehasieran jangelak nola funtzionatzenduen azaltzen diete eta jangelako hezi-tzaileekin, formazio saioa egiten dute.Ikasleekin, berriz, ikasturte hasieranikasgela guztietan lantzen dituzte jan-gelako arauak; jangelan izan behar du-ten jarrera, hezitzaileekiko izan beharduten jarrera… Horrek guztiak jangela-ko giroa hobetzen laguntzen die.

Hezitzaileak epe luzerakoak izandaitezen saiatzen dira. “Gurasoak dira,baina zortzi urte baino gutxiagoko hau-rrik ez dute izan behar, bestela ez dufuntzionatzen: haurrak ez du gurasoahezitzaile gisa hartzen, etxeko ohiturakikastolara ekartzen dituzte, haurrak ezdira ongi egokitzen eta hezitzaileekere, ezin dute haien lana ongi bete”, ai-patu du Inesek.

Baina, jangelan soilik ez, Uzturpe-

Elikadura eta eskolaZer jan, hura izan

ziako D’elikatuz zentroa bisitatu izan

dute. Horrez gain, anorexiaren eta buli-

miaren gaineko hitzaldiak ematen diz-

kiete ikasleei eta iaz, gosari osasun-

tsuak egiteko programan eman zuten

izena.

Page 14: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

14 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

Baratze ekologikoa

Gasteizko Ibaiondo ikastetxeanbaratze ekologikoa egokitu dute. In-gurura begiratuta, errepideak, etxeaketa hormigoia besterik ikusten ez di-ren arren, natura oasi txiki bat duteikasleek euren eskura urriaz geroztik.Zadorra Fundazioaren laguntzaz, etaAreitz Soroa baserri eskolak diseina-tuta, baratze ekologikoa atondu duteeskolako jolastokiaren alboan. Baliopedagogiko handia du baratze ekolo-gikoak,natura errespetatzen ikastekoeta bizitzaren zikloak ezagutzeko ba-lio baitu,besteak beste. Elikadura osa-sungarriagoa ere izango dute hemen-dik aurrera ikasleek, Ibaiondoko jan-gelan bertako baratzeko produktuakprestatuko baituzte. Areitz SoroakoRoberto Colinorekin izan ginen bara-tzearen inaugurazio egunean eta harkazaldu zigun zein den baratze ekolo-gikoaren benetako balioa.

Zein da baratze ekologikoarengarrantzia?

Alde batetik, garapen jasangarriabultzatzen dugu, haurrek konpostaegingo dutelako etxetik ekarritako ma-teria organikoarekin; beraz, zabor horiez da ez zabortegira ezta erraustegirenbatera joango, zuzenean konposta sor-tuko dute. Bestalde, nekazaritza ekolo-giko mota hau muturrekoa da, ez delakoez ongarri kimikorik ez pestizidarik era-biltzen. Lurra beti materia organiko ge-ruza batez estalia dago, hemen, belar ge-ruza batez, baina gauza bera egin deza-kegu konpostarekin edo etxetik ekarri-tako materia organikoarekin. Belar ge-ruza hori palatxo batekin altxatzen da,eta horren azpian landatzen dira baraz-kiak. Izurririk ez dago, aldamenean lora-tegia dagoelako; lorategi berezia da lan-dare usaingarriak ditu, eta horien bidez,zenbait zomorro eta intsektu erakartzenditugu. Horiek, barazkiak jan ditzaketenintsektuak eta zomorroak jaten dituzteeta oreka lortzen dugu, kontrol biologi-

koa egiten dugu. Hemen ez dago maki-narik, eta aitzurrik ere ez da erabiltzen,lurra zomorroen lanari esker mugitzendelako, eta solte geratzen delako. Belartxarrik ere ez da apenas hazten, eta haz-ten direnak sustrai eta guzti kentzea,erraza da. Zomorroei esker, gainera, kon-posta lortzen dugu eta gai organikoarenziklo osoa ixten da baratzean bertan.

Zer ezaugarri berezi ditu eskolabaterako diseinatutako baratzeekologikoak?

Batez ere, ikasturtean zehar landukodituzte barazkiak, eta, horretarako, ne-guan negutegia izatea beharrezkoa da,hemen hotz handia egiten duelako.Udan, bestalde, jenderik ez dagoenez,ureztagailuak behar ditugu. Irakaslee-kin hitz egiten dugu haurrekin baratzeanola landu behar duten azaltzeko.

Formazio ikastaroak egin dituzue,beraz.

Bai. Ikastaroa antolatu dugu bai ira-

Ibaiondo ikastetxeaBaratze ekologikoa hormigoi artean

Page 15: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

131. zenbakia. 2008ko urria • hik hasi • 15

G A I A Elikadura eta eskolaZer jan, hura izan

kasleekin eta baita gurasoekin ere, bara-tze ekologikoa zer den eta zer logikaduen ikasteko, eta eta ondoren haiekhori guztia haurrekin lantzeko.

Eta zer alderdi lantzen dituzueikastaro horietan? Zer dagarrantzitsuena?

Garrantzitsuena lurzorua zaindu be-har dugula da, lurzorua bizi-bizirik izanbehar dugula, eta horrekin, dena doanetortzen da ia-ia. Hemen produktibita-tea oso handia da, diru gutxi inbertitu be-har da, eta mantenua erraza da. Ez duzuongarririk behar, gutxi ureztatu beharda, eta barazkien kalitatea oso ona da.

Beste esperientziarik baduzueBizkaiko ikastetxe batzuetan.Emaitza onak lortu al dituzue?

Bai. Oso onak, eta hemen, Ibaion-don, gainera, baratzea eta jangela lotunahi dituzte, eta bertatik ateratzen direnproduktuak jangelan jango dituzte. Horiguretzat berria da, eta oso interesgarria.Eskola baratzea oso tresna interesgarriada irakasleentzat, curriculumeko hain-bat arlo lantzeko aukera ematen duela-ko; matematikak, natura… Hasieran,beldur pixka bat izaten dute, lan handia

izango dela pentsatzen dutelako, baina

gero oso ongi moldatzen dira.

Horrelako proiektuek baliopedagogiko handia dute. Nonislatzen da hori?

Gure mundua zaindu behar dugu,eta hori urrats bat da. Etxean eta eskolanikasi behar da, eta eskoletan dauden ba-ratzeek ekologikoak izan behar dute,ohiko baratzeetan ez delako horrelako-rik ikasten, kontrakoa baizik. Hemengainera ez dute ekoizpen berezirik be-har, arazorik sortzen bada ez da ezer gal-tzen… Zer zaindu behar den, eta horihain garrantzitsua zergatik den ikastendute. Kontuan izan behar dugu landare-ek egiten dutena, geuk, zientzia gure es-kura izanik ere, ezin dugula egin. Ez du-gu landareekiko errespeturik eta horiikastea beharrezkoa da, bertan bizitzadagoelako. Haurrek gauzen balioa ikas-ten dute era horretan.

Page 16: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

“Gaur egun, haur eskolak itxibeharko lirateke, sistema guztiabirpentsatzeko”

16 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

Medikuntzan, neurologian eta psikiatrian doktorea. HUHEZIkoirakaslea. Hazitegi proiektuaren sortzailea.

rafaelcristóbalE L K A R R I Z K E TA

Page 17: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak
Page 18: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

18 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

rafaelcristóbal

E

“Besteen seme-alabak zaintzen hamar

urte pasatzenbadituzu, motibazioa

ez da bera. 0-3 eta 0-6 etapa baztertua

dago eskolasistemaren baitan, ez

da kontuan izangarapenik

emankorrena orduangertatzen dela.

Hezkuntza sistemaosoa birpentsatu behar

da: iraganetik gauzaon asko ekarri ditugu

gaur arte, bainatxarrak ere bai.

Krisi ekonomikoa guztion aho-tan dabilen garaiotan, hezkuntza-ren krisiaz hitz egin digu RafaelCristóbal-ek. Eskola sistema etabatez ere, Haur Hezkuntza etahaurtzaindegiak krisi egoeranikusten ditu, eta une batez geratu,eta sistema guztia birpentsatu be-harko litzatekeela uste du. Ez duesaten haur eskola guztiek gaizkifuntzionatzen dutenik,baina haus-narketa egitea beharrezkoa da ha-ren iritziz.

Era berean, konfiantzaren pe-dagogia jarraitu behar dela uste du,haurrengan sinetsi behar dela,haurrak berezko gaitasunak ditue-lako. Hezitzaileen egitekoa horieklantzen laguntzea izan beharko lu-ke, eta haurren garapena egokiaizan dadin, haien eskura bitarte-koak jartzea.

Rafael Cristóbal, medikuntzan,neurologian eta psikiatrian dokto-rea da. Mondragon UnibertsitatekoHUHEZI fakultatean Garapenarenpsikologia ikasgaia ematen dugaur egun, eta Hazitegi proiektua-ren sortzailea da. “Fundamentosdel ser humano. Una psicología pa-ra educadores” izeneko liburuan,pedagogiari buruzko hausnarketaegin du Cristóbalek, eta liburuaaitzakia hartuta, pedagogia etahezkuntzari buruz aritu gara hiz-ketan.

Askotan entzuten da (eta zuk erehala diozu zure liburuan) elkarrenartean kontraesanean daudenkorronte pedagogiko asko dagoelaeta horrek, anabasa, nahasmena,gaizki-ulertuak… sortzen dituelahezitzaileen artean. Zer gertatzenda, modak gehiegi jarraitzen direla?

Ez da hori. Baina pedagogia ko-rronte humanisten eskuetan egon da,pentsalarien eskuetan, filosofia izandaitekeenaren eskuetan, Freire, Stei-ner… Eta zergatik gertatu da hori? Psi-kologia garatu gabe zegoelako. Psiko-logiak mende bateko bizitza du, eta or-dura arte filosofiaren eskuetan egon da.XX. mendearen hasieran bi pertsonekhasi zuten psikologiaren bidea: Freu-dek eta Paulovek. Freud, psikoanilisia-ren aita gisa, eta Paulov, psikologiakonduktistaren aita gisa. Paulov bainapixka bat lehenago Watson aurkitzendugu, XIX. mendearen amaieran, etabide beretik doa. Freudek zientifikoaizan nahi duen psikologia sortzen du,baina filosofiaren eta zientzia enpiriko-en artean, erdi bidean geratzen da etaPaulovek bide zientifikoari ekiten dio,egiaztagarria den, enpirikoa eta par-tziala den bideari. XX. mendean zeharkonduktismoa eta psikoanalisia borro-kan aritu dira eta pedagogia alde bateraeta bestera doa, baina zer gertatzen dapsikoanalisiarekin? Hamar adar daude,diziplina filosofikoak direlako. 1950 in-guruan diziplina berria sortu zen etaondoren nazioarteko komunitate zien-tifikoaren berrespena jasoko duenajaio zen: etologia. Etologiaren figuranagusia Lorenz da, 1973an nobel sariajaso zuena. Haur psikologia irauli du-ten bi figura daude: Bolvy eta Harlow.

Page 19: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 19

Hori guztia hurrengo urteetan garatzendoa eta 70. hamarkadatik aurrera badapsikologia enpirikoaren oinarri bat(hau da, egiaztagarria), eta pedagogiakhor har dezake oinarri. Baina hori guz-tia ez da guregana iritsi; ondorioz, ko-rronte asko daude eta hezitzailea na-hastuta dago. Horren aurrean, batzuekkonduktismora jotzen dute (baina horiarriskutsua da, partziala delako) etabeste batzuek betikoa egitera jotzendute, baina betikoak jada ez du balio.Liburuan egiaztagarria den psikologiabati buruz aritu naiz, eta horren gaineaneraiki daiteke pedagogia. Zer pedago-gia? Proiektu pedagogikoa alde batetik,eta proiektu arkitektonikoa, bestetik;hau da, zer egin eta nola egin. Gauregun haurrari buruz jakin behar ditu-gun gauzarik garrantzitsuenak bada-kizkigu, eta gurasoak eta hezitzaileakgidatuko dituen pedagogia eraiki dai-

teke. Orain, pedagogia horretan oina-rrituta, eskola sistema guztia aldatu be-har da, akats asko egiten ari baitira.

Zer akats, adibidez?Akatsak, familian eta eskolan aurki

daitezke. Haurrak lau hilabeterekinateratzen dira etxetik eta haurtzainde-giak birplanteatu behar ditugu, inoiz ezdelako halakorik gertatu.

Zer esan nahi duzu haurtzaindegiakbirplanteatu behar direla esatean?

Haurtzaindegiak beharrak bultza-tuta etorri dira Europa osoan, emaku-mea lan merkatura sartzearekin batera,haurrak norbaitek eta nonbait zaindubehar izatetik etorri dira, eta ez da ezezagutzarik ez denborarik izan haur-tzaindegiek zer izan behar duten plan-teatzeko; etxetik kanpoko taldekakohazkuntza sistemak zer eta nolakoa

izan behar duen planteatzeko. Ez dalortu etxeko hazkuntza sistemaren an-tzekoa edo hobea izango den sistema-rik sortzea. Mundu naturalean, haur bategoten da heldu askorentzat (ama, aita,aiton-amonak, izeba-osabak…) etataldekako hazkuntza sisteman, haurasko daude pertsona heldu bakarra-rentzat. Haurtzaindegiak sortzen joandira, eta gobernuen aldetik bada hala-ko politika populista bat, hainbat etahainbat haurtzaindegi egin dituztelaesanaz. Baina zein? Non? Nolakoak?Bertan haurrak eraikitzen dira ala ez?

Gutxi gorabehera 1980 urtera artehazkuntza familian egiten zen, oina-rrian, eta eskola instrukziorako zen,gauzak irakasteko, batik-bat; beraz,haurraren izakera etxean eta kaleanlantzen zen. Baina emakumea lanerasartu zen, lan erritmoak aldatu ziren, e-ta denbora sozialak antolaketarik gabe

Page 20: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

20 •hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

rafaelcristóbal

E

“Oinarrizkopsikologia irmoa behar

da haurrarekin zeregingo dugun, nola

egingo dugun eta nonegingo dugun ikusteko.

Orduan izango dirafidagarriak haur

eskolak. Nik ez dutesan nahi denek gaizkifuntzionatzen dutenik,

baina denbora batezgeratu beharko lirateke

haur eskolen sistemaguztia birpentsatzeko.

geratu ziren. Horrekin batera, haurrakhezkuntza sistemaren esku utzi ziren,hezteko eta irakasteko. Eskolak zamahandia du, beraz, eta horri aurre egite-ko baliabide gehiago behar ditu. Gai-nera, haurrak, beren hazkuntzaren ga-rairik emankorrenean uzten dira esko-laren esku. Bizitzako lehen urtean gara-tzen gara, batez ere, eta bost urte izate-rako, heldu garaian garenak gara. Gauregun, garai horretan haurrak eskolanizaten dira eta familiak eta kaleak ez du-te lehen egiten zuten lanik egiten. Hez-kuntzaren krisia pairatzen ari gara.

Non ikusten dituzu krisi horrenzantzuak?

Haurrak inguru tradizional bateanhazi izan dira, kulturaren estilo tradizio-nalei jarraituz, eta gauzak ez ziren za-lantzan jartzen; gehienak ongi egitenziren, eta beste batzuk ez hain ongi.Haurra, lau hilabeterekin, bere guraso-enak ez diren eskuetara joaten denean,balio handiko pertsonen eskuetara joa-ten da, baina pertsona horiek ez dituinstintuak gidatzen, nahiz eta eurenahalmenak oso onak izan. Besteenseme-alabak zaintzen hamar urte pasa-tzen badituzu, motibazioa ez da bera.0-3 eta 0-6 etapa baztertua dago eskolasistemaren baitan, ez da kontuan izangarapenik emankorrena orduan gerta-tzen dela. Hezkuntza sistema osoa bir-pentsatu behar da: iraganetik gauza onasko ekarri ditugu gaur arte, baina txa-rrak ere bai.

Lehen, etxean egoten gineneskolara joateko garaia heldu arte,eta ongi zaintzen gintuzten. Oraindena teoriak dira, gauzak nola egin

behar diren esaten da, hainbat etahainbat korronte daude. Guztiahainbeste neurtzeak eta aztertzeakez al dakar arriskurik?

Bai. Guztiak du arriskua. Oiloenadibidea jarriko dut: inkubagailu bate-an oiloek erreprodukziorako dituztenbaldintza naturalak lortzea (beroa, mu-gimendua eta hezetasuna) ezinezkoada, eta pertsonekin gauza bera gerta-tzen da: haurrak hazteko inkubagailubaten antzeko ingurune artifizialak sor-tzeko, hazkuntza giro naturala errepro-duzitzeko, asko jakin behar da. Gauregun, haur eskolak itxi egin beharko li-rateke. Guztiak. Etena egin beharko li-tzateke zer sistema pedagogiko jarrai-tzen duten, zer irizpide psikologiko ja-rraitzen duten, zer oinarri psikologiko-tan oinarritzen diren eta proiektu peda-gogiko hori egiteko zer espazio dituz-ten aztertzeko. Hau da, oinarrizko psi-kologia irmoa behar da haurrarekin zeregingo dugun, nola egingo dugun etanon egingo dugun ikusteko. Orduanizango dira fidagarriak haur eskolak.Nik ez dut esan nahi denek gaizki fun-tzionatzen dutenik, baina denbora ba-tez geratu beharko lirateke haur esko-len sistema guztia birpentsatzeko. Eta,gurasoak lanean daudelako hori eginezin daitekeenez, ahalegin handiabehar da eta baliabide ekonomikoakbehar dira horri guztiari buelta emate-ko. Badakigu zer egin behar den. Bainagure hezkuntza sareak behar den mo-duan egin behar du egin behar denhori.

Beraz, haurtzaindegien ezaugarriakdira birplanteatu behar direnak.

Bai. Hitza bera ere, gaztelaniaz har-tzen badugu, “guardería”, gorde adi-tzetik dator, eta horrek asko adieraztendu. Haurtzaindegiek haurrak haztekoeta lantzeko lekuak izan behar dute. As-koz ere gehiago inbertitu behar da, ze-ren, azkenean, diru arazoa da dena; di-rua behar da jendearen formaziorakoeta zentroak hornitzeko. Ratioak kon-tuan izan behar dira, eta hezitzaileekaurrera egiteko eta euren lana beharden moduan egiteko duten gaitasuna

Page 21: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 21

aintzat hartu behar da.

Pedagogia eraikitzeko oinarri gisaerabil dezakegun psikologiaindartsua badela aipatu duzu.Pedagogia hori, eraikitze bidean alda?

Bai. Pedagogia orokor baterako bi-dean gaude. Gurasoek haurrak lekubatzuetara eraman behar dituzte etabertan, gauzak haurraren osotasunaezagututa egin behar dira. Pedagogiahori ezagutzen dugu, baina ezartzeafalta da, eta orain esan ezin dudan ikas-tetxe batean aplikatzen hasiko gara

aurki; ikastetxea hankaz gora jarrikodugu, eta irakasleen formaziotik hasikogara lanean.

Zein dira ezartzeko dagoenpedagogia horren ezaugarrinagusiak?

Konfiantzaren pedagogia izan be-har du. Haurra potentzialitate handia-rekin dator, ez dator ordenagailu batenmodura, haren barnean programakinstalatzeko. Landare baten modukoada; artoa ez dugu guk sortzen, kimuadugu eta hazi egiten dugu, landu. Hau-rrarengan sinetsi behar da, gurasoek

eta hezitzaileek konfiantza izan behardute haurrarengan haiek pentsatzendutena baino gehiago dakielako. Siste-ma osoak konfiantzan izan behar du oi-narri, irakasleak ez daitezela zuzenda-ritzaren susmopean egon, ez daitezelagurasoen susmopean egon eta guraso-ak ere, ez daitezela irakasleen susmo-pean egon. Era berean, guztiek ez de-zatela haurra susmopean izan. Horre-tarako, nekazarien modukoa izan be-har da, lantzen, hazten, jakin behar daeta haurrari agindu gutxi eta konfiantzaasko eman behar zaizkio. Haurra eza-gutu behar dugu haren ahalmenak sus-tatzeko eta garatzeko, eta haren bide-an, ebazteko prest dagoen objektuaketa egoerak jartzen joateko. Ezagutzankonfiantza izan behar dugu.

Konfiantza horrez gain, haurrarenmotibazioa bultzatu behar da baitaere, ezta?

Bai, baina haurra ez da motibatu be-har, barrutik datorkio motibazioa, berekabuz. Eta zentzu horretan, pedagogiamota hau pedagogia anarkistaren biladoa. Denbora izan behar da, eta denbo-ra eskaini. Haurrak, zerbait behar due-nean, deitu egiten zaitu, negarrez, esa-terako. Gero, esplorazioa hasten dene-an, haiek bilatzen dituzte gauzak, ikasinahi dute eta ikastea gustuko dute;arriskutsuak ez diren gauzak eskura ja-rri behar dizkiegu, eta bilatzen, araka-tzen, dena ezagutzera irits litezke, inte-resa berez datorkielako. Hori gauza na-turalei dagokienez. Haien gustukogaiak landu behar dira eta euren gaita-sunetara egokitu. Montagnerrek esa-ten duen moduan, eskolak, soilik, es-kolarik behar ez dutenentzat balio du.Galaxietan motibazioa sortzeko ordea,urruti geratzen den gaia da, baina ira-kasleak fisikarekin gozatzen badu, go-zamena transmitituko du. Beraz, kon-fiantza behar da, haurrak ezagutubehar ditugu eta gauzekin gozatu be-har dugu. Oso erraza da, baina beste bi-de batzuk baino nekezagoa, hori bai.

Motibazioa berezkoa dugu, hortaz,eta, nola kudea daitezke

Page 22: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

22 •hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

rafaelcristóbal

E

“Gurasoek etahezitzaileek

konfiantza izan behardute haurrarengan

haiek pentsatzendutena baino gehiago

dakielako. Sistemaosoak konfiantzan

izan behar du oinarri,irakasleak ez daiteze-

la zuzendaritzarensusmopean egon, ez

daitezela gurasoensusmopean egon eta

gurasoak ere, ezdaitezela irakasleen

susmopean egon. Eraberean, guztiek ez

dezatela haurrasusmopean izan.

emozioak?Ikerketa enpirikoek diote haurrak

eta animalia guztiak beren programa-rekin datozela eta landu egin behar di-rela. Haurra ere motibazioarekin dator.Eskola sistemari samurtasuna lantze-ko, beldurra lantzeko, agresioa lantze-ko… eskatzen zaio. Hori lehen kanpo-an egiten zen, etxean, eta horrez gain,gauzak irakasteko eskatzen zaio. Esko-lak haurren jakin-min naturalari eutsibehar dio, ez besterik, hori berez existi-tzen delako. Haurra esploratzailea da,8-9 hilabeterekin dena hartzen hastenda eta etxean gauzak ukitzen utzi beharzaio, mugitzen utzi behar zaio. Hez-kuntza sistemak pertsonak komunita-tean lantzea, garatzea butzatu behardu. Haurraren kuriositatea lantzen ba-duzu, haurrak bakarrik ikasiko du, be-rez kuriositatea duelako. Bere garapenkognitiboari egokitutako objektuakjartzen badizkiogu, bide hori erraztukodiogu. Haurrak, heldua gogotsu ikus-ten badu, bera ere gogotsu arituko da.Gutxiago hitz egin behar da, gehiagoegin eta adibide gehiago eman. Harre-man ona baldin badago, ongi, bainahaur eskolan harremana hausten bada

eta haurra gustura ez badoa, ez du ika-siko. Eskola porrota lau hilabeterekinhasten da.

Irakasleak gogotsu aritzeaz gain,bada beste arazo bat: ikasleguztiak berdinak izango balirabezala hartzen dira, maiz.

Haurraren erritmo biologikoak,kognitiboak eta emozionalak errespe-tatuko dituen eskola sistema behar da.Etxean arazoak dituen haur bati eta la-sai dagoen bati, ezin diozu gauza beraeskatu. Erritmo biologikoak ere erres-petatu behar dira, badira lo asko eginbehar duten haurrak eta behar hori ezdutenak ez, adibidez. Haur batek logu-rea duenean lotara joateko aukera iza-teko elementuak txertatu behar dira.Eta arreta gehien eskatzen duten ikas-gaiak ordu egokietan jarri behar dira,matematikak ezin dira goizeko lehenorduan edo bazkalondoan jarri, hau-rrek lo hartuko dutelako. Barne-den-bora ere errespetatu behar da, horreta-rako, beste era bateko espazioak behardira, haurra lasai egon dadin. Bestalde,haur guztiek ez dituzte edukiak era be-rean barneratzen eta hori ere kontuan

Page 23: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 23

Gaur egungo eskola sistemak

katastrofe handiak ekar ditzakeela

uste du Rafael Cristóbalek, eta

jada ekartzen ari dela: “Gazteen

indarkeria eta eskola porrota,

Europako gobernuen obsesioak

dira. Beste bat: gazte askori ezer

ez zaie inporta, ez gizakia, ez

komunitatea, ez politika...

Kontsumorako gizakiak dira.

Utopia bokazionalaren porrota

bizitzen ari gara, eta porrota

dagoen lekuan, mina dago eta

mina dagoen lekuan, indarkeria

dago. Hori kanpora atera daiteke

edo barruan geratu, eta barruan

geratzekotan, depresiora jotzen du

maiz”.

izan behar da; norbere beharretaraegokitutako hezkuntza izan behar da,neurrira egindakoa. Horrek ez du esannahi irakasleei gehiago eskatu beharzaienik, baina ratioak kontuan hartubehar dira eta ikasgela itxien eta mailensistema hautsi behar da. Ikasturteaerrepikatzea katastrofea da haurrarenautoestiman eta haren egitura soziale-an, lagunak beste maila batean daude-lako. Eskola sistemak dena birpentsatubehar du ezagutza zientifikoaren argi-tan.

Espazio fisikoak ere garrantzia du.Zer ezaugarri izan beharko lituzke?

Espazio fisikoa oinarrizkoa da, etagauzarik merkeena da, inbertsioa ha-sieran egin behar delako, baina gero ezduelako besterik eskatzen. Haurrakbederatzigarren hilabeterako hiru di-mentsio ditu, eta hiru dimentsioko ele-mentuak behar ditu espazioa esplora-tzeko. Baina espazioak esploratzeko,espazio horiek handiak izan behar di-ra. Hemen ditugunak bi dimentsiokobasamortuak dira, tramankuluren ba-tekin, etxetxoren batekin… Baina hirudimentsioko espazioak behar dira,handiak, haurra urduri datorrenean as-

ka dadin. Garrantzitsua da baita ereoihartzunik ez egotea, zarata handiasortzen delako eta irakasleak erotu egi-ten direlako, haurrak asko urduritzendirelako… Lotarako tokiak izan behardituzte, tentsioak askatzeko tokiak…Haurrak lasaitzen badira, irakaslearen-tzat taldearekin lan egitea askoz ereerrazagoa izango da. Beraz, proiektuarkitektonikoa ezin da proiektu peda-gogikotik banatu. Koltxoi moduan jo-katu behar dugu haurrekin, askotan ha-serre daudenean eta gure kontra egitendutenean, guk heziketaren izenean,zenbait jarrera hartzen ditugu eta itoegiten dugu haien askatzeko beharra,baina behar dutena ez da hori. Gu ere,gaizki baldin bagaude, ez dugu norbai-tek errieta egiterik behar, ulertzea etaentzutea baizik. Horretarako koltxoipapera egingo duten espazioak sortubehar ditugu. Eta kanpoko espazio eregarrantzitua da, izan ere, hemen, Eus-kal Herrian, denbora asko eman behardugu aterpean euria dela eta. Ez da lu-xurik behar, baina bai espazio funtzio-nalak izatea.

Hezkuntza hitza denborarekinokertzen joan dela diozu...

Heztea, haztea, lantzea da eta nor-beraren onena ateratzea, ez pertsonakmanipulatzea sariak eta zigorrak jaso-tzen dituzten robotak izan daitezen.Nolabait, otzandutako jende asko dagoeta, gero deprimituta eta aspertuta ego-ten dira. Gaur egun arazorik handienada, jendeak ez dakiela zer egin bere bi-zitzarekin. 60 urterekin jende asko de-primituta dago, ez dituztelako landu.Joxe Migel Barandiaran, adibidez, 90urterekin bere ikerketekin jolasten ja-rraitzen zuen haurra zen, eta Barandia-ranek egin behar ditugu. Heztea sor-tzea da, norberaren onena ateratzea,eta, konfiantza eta informazio askoematea; haurrak autoerregulatu egitendira eta.

Page 24: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

24 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

e s p e r i e n t z i a k

Lorezaintzan, kanpo lorezaintza etabarnekoa lantzen dituzte Fraisoron: lo-reekin egindako lanak, espezieen eza-gutza, mekanika… Abeltzaintzari da-gokionez, berriz, batez ere behiekinaritzen dira, baina bestelako abereakere badituzte: ardiak, oiloak... Eta goimailako zikloan, basogintza eta naturbaliabideen kudeaketa lantzen dute,baina lorezaintzari ere arreta bereziaeskaintzen diote.

50 ikasletik gora dituzte eskolan,Ane Miren Agirrezabal irakasleak esandigunez: “Gazteak ditugu, ikastetxetikirten eta zuzenean datozenak, bainabaditugu zaharragoak ere. Kasu ba-

Zizurkilgo Fraisoro ikastetxeaItsasmendikoi zentroaren barne-an dago, landa eta itsasertzekoeremuen prestakuntza, sustapeneta garapen integraleko zentroa-ren barnean, Derioko etaArkauteko ikastetxeekin batera.Eusko Jaurlaritzako Ingurumeneta Lurralde Antolamendu Sailakkudeatzen ditu guztiak. Fraiso-ron, erdi mailako bi ziklo eskain-tzen dituzte: lorezaintza, aldebatetik, eta abeltzaintza, beste-tik. Goi mailako zikloa Naturaeta paisaia baliabideen kudea-keta da. Experimentaldia azokanizan ziren, euren lanak erakus-ten.

tzuetan, jendea aspertu egiten da lane-an aritu ondoren, eta bi urtez uzten dulana, gure eskolara etortzeko. Kasu ho-rretan, gehienek lorezaintza ikastendute”.

Experimentaldia azokan izan zire-nean, hainbat gauza eraman zituztenjendeari erakusteko: zuhaitzak mozte-ko balio duen makinaren simulagailua,lore lanak, eta baita kontrol biologikoa

Fraisoro ikastetxeaLanda eremua biziberritzeko prest dauden ikasleak

Page 25: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

Lorezaintza zikloa egiten ari daMaria Jimenez Mujika, eta gusturadabil. Bi urteko zikloa da,eta, laneanaritu ondoren,berriro ikasten haste-ko erabakia hartu zuen. Ez du damu-rik, gustura aritzen da Fraisoron,praktika gehiago egitea gustatuko li-tzaiokeen arren.

Lorezaintzako ikaslea zara. Zerlantzen duzue ziklo horretan?

Denetik; lorategiak lantzen etazaintzen ditugu, landareak nola ekoiz-ten diren ikasten dugu, inausketak etapraktikak egiten ditugu. Zuhaitzak

inausteko zuhaitzetara igo behar izatendenez, hori ere ikasten dugu. Hala ere,praktika gehiago egitea gustatuko li-tzaiguke, teoria asko ematen baitugu.

Nolatan hasi zinen lorezaintza

deritzona ere. “Zenbait zomorrok lan-dareek izan ditzaketen izurriteak gel-diarazten dituzte, eta, produktu kimi-koek alde negatiboa dutenez, gero etagehiago erabiltzen da kontrol biologi-koa. Kontrol biologikoa egiteko, besteintsektu batzuk askatzen dira, etsai na-turalak deritzenak, eta intsektu horiek

besteak jaten dituzte; horrela, izurrite-ak era naturalagoan kontrolatzen dira”,azaldu zigun Ane Mirenek.

Baina ikusteko gehiago ere bazenhan. Izan ere, landare horma ikusga-rriak ikusgai jarri zituzten Fraisoroko-ek. Horma horien azpiko aldean ura etaongarriak jartzen dira, eta landareak,

berriz, hormetan. Ikasleek ura gorantzbotatzeko eta landare horman daudenlandareak ureztatzeko sistema auto-matizatu bat egin zuten.

Nekazaritza inguruetako lana gain-behera doan arren, bada inguru horieieusteko prest dagoenik ere. Horrenadibide dira Fraisoroko ikasleak.

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 25

Maria Jimenez MujikaLorezaintzako ikaslea

ikasten?Nik barne diseinua ikasi nuen, bai-

na gehienbat ostalaritzan aritu izan naizlanean, eta, eskuekin lan egitea gustu-ko dudanez, lorezaintzak erakarri eginninduen, eta horretan ari naiz.

Praktikak egiten dituzuela esanduzu. Eskolan bertan egitendituzue, ala kanpoan?

Bietan. Eskolako praktikak eskolanbertan egiten ditugu; berotegiak daudeeskolan, baratzeak ere bai, landare-ak… Beste praktika batzuk egiteko, or-dea, eskolatik irteten gara. Sagardote-gia ere badugu, eta irteerak egiten ditu-gunean, eskolako sagardoa eramatendugu, opari .

Page 26: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

26 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

Prebentzio komunitarioa diozu.Zeren prebentzioa?

Prebentzioari buruz ari garenean,hezte prozesuan haurraren gaitasunakez hondatzeaz ari gara, asaldurak etaoreka txarraren bideak saihesteaz. Ho-rretarako, garrantzi handikoa iruditzenzaigu gurasoak horretaz jabetzea, etahaurraren gaitasunak ez murriztea.

Eta zein dira etxean eta eskolanhaurra egoki hezteko emanbeharreko pausoak?

Arduradun nagusiak gurasoak iza-tea da oinarria, haurrarekin oinarrizkokomunikazioa haiek dutelako. Horrigarrantzia ematen bazaio, prozesu ho-rretan kanpoko pertsonak nola barne-ra ditzakegun aztertzen has gaitezke.Baina, hezte prozesu horretan haurra-ren gaitasunak kolokan daudenez, ira-kasleek ere parte hartzen dute haurrekdituzten zailtasun eta arazoak aurkitze-ko eta bideratzeko modua bilatzen.Dena den, irakasleek dituzten ezagu-tzak haurrarengan aplikatzeko, egoki-

tu egin behar dira. Aholkuak normale-an gurasoentzat izaten dira; lotara joanaurretik masajeak emateko, lehen hila-beteetan komunikaziorako erraztasu-nak bilatzeko, bai hitzaren bidez, baikontaktuaren bidez, bai masaje motabatzuen bidez… Eta eskolan, irakasle-ek ezagutza hori dutenean, haurrekinkomunikatzeko baliabideak eskura-tzen dituzte. Gurasoek egiten ez dutenlana egin behar izaten dute irakasleekaskotan, eta haurrarekiko komunika-zio horretan zer modu erabil ditzaketen

e k a r p e n a k

Hazi-Hezi prebentziorako etapsikoterapiarako zentroko kide daRamon Mauduit. Psikologoa da, gor-putz terapeuta, eta ES.TE.Reko (Rei-chen Terapiako Espainiako Eskola)psikoterapeuta, prebentzioan adituaizateaz gain. Ramon Mauduitek argidu haurrak hezteko arduradun nagu-siak gurasoak direla. Irakasleek bidehorretan lagun dezakete, ordea, etaguztiek beharko lukete horretarakoprestakuntza egokia. Garrantzitsue-na haurra errespetatzea da,eta beha-rrezkoa da haren gaitasunak abianjartzea. Haurrak hiru urte egin bitar-tean, hezi egiten dela dio Mauduitek,eta ariketa berezia planteatzen du:ukitu + sentitu = kokatu.

Lehen mailako prebentzio komunitarioaRamon Mauduit: “Hiru urte bete bitartean, haurrakgaitasunak landu behar ditu. Helburua ez da ezagutza,gaitasunak garatzeko baliabidea baita ezagutza”

Page 27: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 27

irakasten diegu guk, baina haurraerrespetatzen eta, gaitasunak lantzendoan neurrian, prozesu horretan la-guntzen ere irakasten diegu.

Beraz, lehenik, etxeko giroa landubehar dugu, eta etxean haurraren gaita-sunak kontuan hartu behar ditugu.Gaur egun, gurasoek lanera joan behardutenez eta haurrak oraindik oso txi-kiak direnez, eskolan hasten direnean,ez dituzte egoera traumatikoak topatubehar; aitzitik, aurretik irakaslearekinkontaktua izan behar dute, eta guraso-ek eta irakasleek bidea elkarrekin eginbehar dute, haurra irakaslearekin baka-rrik geratzen denerako. Horrela, hau-rrari zertan lagundu behar dion jakingodu irakasleak.

Eta haurrarentzat ere, aldaketamailakatua izango da…

Hori da. Amarekiko kontaktua etenarren, giro emozionalari eusten diogu,ama ez dagoen bitartean haurrak lasai-tasuna eta konfiantza izan ditzan.

Ama aipatzen duzu, ez aita…Ez, aita ez. Amaren bularrean 18 hi-

labetean egon beharko genukeela esa-ten da; bederatzi hilabeterekin jaiotzengara, eta geroko beste bederatzi hilabe-te horiek kanpoan egiten ditugu. Hezteprozesua amarengandik datorkio hau-rrari, eta amarengandik jasotzen ditukontaktuan jarraitzera bideratuta dau-den funtzioak: bularra amak eman be-har dio. Bularra ematea ez da apetakontua: ahoaren inguruan daude bestezentzumen guztiak, eta amarekikokontaktua oso garrantzitsua da. Intimi-tateak hori du oinarri. Heziketa ez daeskolakoa bezalakoa; haurrak arretanola jartzen duen edo ikasteko zer gai-tasun duen, arloak nola gainditzen di-tuen… Ez da hori. Lehendabizi, haurra-ren gorputzak osatu behar du pixkana,eta gorputza osatzeko, amarengandikdatorren haria dugu. Horregatik, hau-rrak hiru urtera iristen direnean, euren

gorputzaren oinarrizko heziketara iris-ten direla ikusten dugu (guk garbi ikus-ten dugu, hiruzpalau urte arteko hau-rrekin aritzen garelako), eta ama barne-ratua izaten dutela; orduan hasten diragainerako haurrekin harreman sako-nagoa izaten, amari etxean geratzekoesaten diote, eta aitarekin harremane-tan hasten dira. Haurraren hezte proze-suak nolakoak diren eta nondik dato-zen ikusten ari gara, eta haurrari garran-tzia ematen diogu. Beharrezkoa da ha-ren gaitasunak abian jartzea, eta, horre-tarako, garrantzitsua da amak betetzenduen tokia. Amarengana etengabeitzultzen da; lasaitu egiten da, sabelekoegoerarekin konektatzen du… Aitakgiro horretan lagundu egiten du, girohori egokia izan dadin laguntzen du.Garrantzi handikoa da bikoteak duenerlazioa; haurraren heziketarako kon-promisoa baldin badute, eta haien ze-regina zein den garbi baldin badute, ga-rrantzitsuena bakoitzak bere eginbe-harrei aurre egitea da, eta elkarren arte-an ahalik eta komunikazio onena iza-tea. Baina aita ere oso pertsona garran-tzitsua da, giro hori sortzen laguntzenduelako, elkarrekintza hori amarekinduena bezain estua ez izan arren.

Seme-alabak eta ikasleakerrespetuz hezteko garrantziaaipatzen duzue… Erritmoak etabeharrak errespetatzeaz ari alzarete?

Zaila da gaur egun. Lehen, haur as-ko ekartzen ziren mundura, baina gura-soek ez zuten haur bakoitzari nolakoheziketa eman planteatzen, biziraupe-nak markatzen zuen moldea, testuin-guru sozial jakin batean. Gaur egun, al-diz, ez ditugu 11-12 seme-alaba; orain,bakarra, bi edo hiru izaten ditugu, etazer gertatzen da? Haurraren beharrakulertzen hasi garela. Lanaren ondorioz,produktibitatearen ondorioz, gutxiagogara orain etxean. Etxe bakoitzean aita,ama eta seme-alabak daude (lehen ai-tona-amonak, izeba-osabak… ere iza-ten ziren). Lehen, ama etxean egotenzen haurrekin, eta orain, ez. Heziketahorretan arretarik ez badago, komuni-

kazioa galdu egiten dela ikusten dugu,eta, batzuetan, gurasoek seme-alabahoriekin arazoak izaten dituztela.

Lehengo egoeratik gaurkora alda-keta handiak gertatu dira, eta, gauregun, badirudi gurasoek seme-alabakedukitzean jarraibide-koaderno batizan beharko luketela. Ez zaie irakastenguraso izaten, baina euren seme-alabe-kin komunikazio ona izan nahi badute,haurraren heziketa prozesua nolakoaden jakin behar dutela konturatzen arigara. Ez zaie laguntzarik ematen, or-dea, eta erditze prozesua oraindik eresoilik emakumearena balitz bezalaikusten da. Haurdunaldirako presta-kuntzara joaten da bikotea anbulato-riora, eta gizonari kasurik ere ez dioteegiten; hori ez da ulergarria. Erditzean,gizonak garrantzi handiko funtzioa be-tetzen du, eta ezin da ulertu nolatan ezzaien laguntzen erditze horretan partehartzen.

Bikoteak urrun daude heziketanzer egin behar duten jakitetik. Usurbi-len ikerketa bat egin genuen emaku-meek erditzea nola bizi duten jakiteko,eta emakume gehienek haurra izan etagero oso gaizki pasatzen dutela ikusizen, bakardadea sentitzen dutela, ezin-tasuna, eta zenbait arazoren aurrean ezdakitela nola jokatu. Haurrarekin du-ten harremana horren garrantzitsua de-la kontuan hartuta, astakeria handia daarlo horretan halako hutsunea izatea,informaziorik ez izatea.

Irakasleek, berriz, irakatsi egin be-har dute, baina, bide horretan, oztopo-ak izaten dituzte, hiru urte bitartean he-zi egiten delako, eta, hezteko, komuni-kazioak garrantzi handia duelako; hiz-kuntzaz, motrizitateaz, afektuaz, se-xualitateaz…, irakasleekin gauza ho-rietaz ari garenean, beste ezagutza mo-ta bat behar dutela ikusten dute, ez hau-rrekin egoteko, haurren heziketa pro-zesuan parte hartzeko baizik.

Beraz, hezitzaileek eta gurasoeknolabaiteko prestakuntza beharkolukete?

Bai. Gurasoek oztopo sozial izuga-rria dute; asko ikastolara joan dira, ikasi

Page 28: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

28 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

egin dute, lanbide bat aukeratzen dute,lan horretan borrokatzen dira, etxe batlortzen dute, eta, bikotekidea dutene-an, badirudi seme-alabak izan behar di-tuztela. Eskaera soziala da, eta lehen,ohituraz, horrela jokatzen zen: ezkon-du, eta seme-alabak izan. Baina, gauregun, zer gertatzen da? Heziketa proze-su horren kontaktua erabat galduta da-goela; lehen, ama eta izebak, amo-nak… ziren inguruan, baina gaur egunezagutza hori ez da transmititzen, eta,seme-alabak izateko unean, prozesuhorri aurre egiteko konfiantza nahiko-rik ez dutela ikusten dute. Guraso as-kok haurdunaldian eta erditzean partehartu nahi dutela esaten dute, baina, er-ditu eta gero, haurrarekin nola jokatujakiteko informaziorik ez dutela diote.Guk zortea dugu, guregana etortzenden jendea bere borondatez datorrela-ko; zer aldaketa egiten dituzten ikustendugu, eta haurra jaio ondoren, etxeanduten parte-hartzea nolakoa den, etabikotea behar horien aurrean nola ko-ordinatzen den. Aberasgarria da hori.Sentiberago bihurtzen dira, duten in-formazioak laguntza handia ematendie, eta garrantzia ez duela soilik egoe-ra ekonomikoak ikusten dute, egoerafisikoa, emozionala eta komunikatiboaere garrantzitsuak direla.

Gaur egun haurrek gauza askodituzte, materialak gehienak. Bainahutsune garrantzitsua dago, beraz,batez ere pertsonak faltadirelako…

Bai, huts egiten du horrek. Eta badahuts egiten duen beste gauza bat ere:haurren heziketa prozesuan, medikun-tzak bizitza salbatzen du, baina ez dukontuan hartzen bizi kalitatea. Gizata-sun faktoreekin lotuta dago hori; medi-kuntza eta tresna teknologikoak askougaritu dira, baina ez da lantzen harre-manak eta haurraren inguruko giroemozionalak duten garrantzia. Orain-dik ere muga handiak ditugu.

Nola jokatu behar du hezitzaileaketapa horretan (0-3), haur batibenetan behar duena emateko?

Horretarako, gelan zenbat haur iza-tea komeni den planteatu beharko du-gu berriro, gero erraz aritzeko aukeraizateko. Garrantzitsua da haurrarengaitasunak zein diren eta euren heltzeprozesuaren zer mementotan daudenikustea; irakasleak baliabideak izan be-har ditu, haurrekin duen harremaneanhaurren gaitasunak garatzen laguntze-ko. Hitzak asko laguntzen du giroa egi-turatzen. Haurrak, askotan, bata beste-arengana joaten dira, duten motrizita-tearengatik, eta joka ari direla ematendu; baina ez da horrela izaten. Hozkaegitean ere gauza bera gertatzen da:hozka egiten duten unean, nolabaitekoirrika dute. Haurrak hustu beharra ba-du, eta zerbait biguna topatzen badu,hozka egingo dio. Irakasleak hozkaegiteko beste gauza batzuk ematen ba-dizkio, bideratu egingo du egoera hori,zeren haurrak, berez, ez baitio bestearihozka egin nahi. Horrek guztiak hau-rrarekiko gertutasuna eskatzen du,ezagutzea eta behatzea.

0-3 urte bitartean, haurrek zainketaegokia jasotzea garrantzitsua da,gure nortasuna, bizitzarekikojarrera… garai horretan finkatzendirelako. Baina hortik aurrera erebeharrezkoa da?

Hortik aurrera ere oso garrantzitsuada; baina lehen hiru urteak oinarrizko-ak dira, heziketa fisikoa, afektiboa etaemozionala delako. Gero, sinbolismoahasten da, eta, aurreko urte horiek no-lakoak izan diren, sinbolismoaren eta-pa ere aberatsagoa edo pobreagoaizango da. Hiru urte bitartean, haurrakgaitasunak landu behar ditu. Helburuaez da ezagutza, gaitasunak garatzekobaliabidea baita ezagutza. Gaitasunakgaratzea da garrantzitsuena.

Hiru atal aipatzen dituzue,eragiketa matematiko batenmoduan planteatuta: UKITU +SENTITU = KOKATU. Azalduko alzeniguke hori apur bat?

Bai. Ukituk unibertsoaren sorrera-tik hasita gaurdaino nola etorri garenadierazten du. Bata bestearen barnean

egonda iritsi gara gaur egunera arte, etahorrek integraziorako gaitasuna sortudu. Bizitza mota guztiek barne kohe-sioa dute, eta gu une honetan gaude,baina ez dakigu nola bukatuko dugun,izan ere, bizi dugun kontaktu motarenarabera, aldaketak gertatuko baitira.Haur bati masajea ematen ari garenean,esaterako, ekintza hori guregan alda-keta eragiten ari da. Kontaktua beti al-datzen ari den zerbait da, beti mugi-menduan dagoen egoera da. Ukitzeakgarrantzi handia du, eta bestearen be-harrei kasu eginez ukitzen badugu, ha-ren beharrak garatzen ari gara, baina,aldi berean, geure burua garatzen arigara, pertsona horrek zer behar duenulertzen ari garelako.

Eta sentitu?Norberaren izateko modua da: ni

neroni txikitatik nola hezi nauten. Nor-berak bere buruarekin daraman proze-sua da. Geneek pertsona nola osatukoden esaten dute, baina pertsonak senti-tzeko modua ere badu. Sentitzeak ga-rrantzi handia du. Haurraren inguruansortzen dugun giroaren arabera landu-ko ditu hark bere baliabideak, eta etor-kizunean, pertsona horrek eskura di-tuen gaitasunak erabiliko ditu, aurki-tzen dituen oztopoak eta zailtasunakgainditzeko. Zer-nolako sentimenaekarri duen ikusi behar da, eta harekinzer-nolako sentimena landu den, nolaukitu duten, eta horren bidez zer senti-tu duen. Horrek bizitzan kokatzekomodu jakin bat dakar. Haurrek maita-suna eta arreta behar dituzte, euren oi-narria lantzeko.

Beraz, hiru arlo hauek elkarri lotutadaude: alde batetik, fisikoki, hezte pro-zesuan gorputzak duen bizitasuna ego-ki garatu behar da; bestetik, emozional-ki, amarekiko eta etxearekiko atxiki-mendua egoki landu behar da, eta hiru-garrenik, gurasoekiko harremanakerraza izan behar du, naturala. Lehenhiru urte horietan haurraren gaitasunakkontuan izan badira, sentimenak lan-tzen dira, adimena… Beraz, adimenemozionala hiru alor horietan kokatu-ko litzateke.

Page 29: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

h e z k i d e t z a z

Maskulinitatea Zer gertatzen da mutilekin?

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 29

Gaur egungo hezkuntza ereduamistoa izan arren, sexuen artekoarazoak gaindituak daudenik ezin daesan Ibon Arrizabalagak artikulu ho-netan dioenez. Elkarrekin hezten di-ren arren,neskei eta mutilei tratu etabalio ezberdinak ematen zaizkieladio,eta mutilen kasuan gertatzen de-nari jarri dio arreta. Arrizabalagakdioenez, maskulinotasuna ez da ba-lio positiboa gure gizartean; inork ezdaki ziur gizon izatea zer den, bai,ordea, gizon izateko zer ez den izanbehar.

Ibon ARRIZABALAGA DE MINGOBERDINTASUNAREN ALDEKO GIZON TALDEEN SUSTATZAILEA

Irakasle, irudika ezazu une batezzure ikastaldea. Zenbat neska dituzu?Zenbat mutil? Bazenekien, ala zenbatubehar izan dituzu? Noren izenak erabil-tzen dituzu maizago? Zergatik? Pedago-gikoki egokiena deritzozulako, ala ha-labeharrez? Izaten al duzu kontaktu fisi-korik zure ikasleekin? Hori adinaren a-rabera aldatuz doan arren, ezberdina i-zan ohi da mutil edo neska izan: berdin

ukitzen al dituzu? Zu zeu, gizon alaemakume zara? Horrek haiengan dueneraginaz pentsatu al duzu? Eta zugan,zure portaeran duen eraginaz?

Galdera horien xedea ez da inolazere zure lan era zalantzan jar dezazun,ongi baitakit baldintzak ez direla hobe-renak, eta egunero egiten duzula ahalbezain ondoen. Baina aukera dugu-nez, pentsa dezagun apur bat.

Izan ere, gaur egungo hezkuntzaeredua, mistoa da, baina horrek ez duesan nahi sexuen arteko arazoak jadagaindituak daudenik. Alderantziz,arreta berezia jarri behar dugula baizik,elkarrekin hezten ditugun arren, tratueta balio ezberdinak ematen eta igor-tzen baitizkiegu neska-mutilei. Gaur-koan, bereziki, mutilengan jarriko du-gu arreta. Zer gertatzen da mutilekin?Zer da gure ikasleentzat mutil izatea?

Nola ikasten dute hori?Gure gizartean, gezurra badirudi

ere, maskulinotasuna (gizon izatekoeredua, alegia) ez da balio positibo bat.Inork ez daki ziur gizon izatea zer den,inork ez daki nahikoa gizon ba ote den:erakutsi egin behar da, etengabe. Bada-kite ordea, zer EZ den izan behar: ezemakume, ez haur, ez marineska. On-dorioz, mutikoak hazten doaz, errefe-rentziatzat besteak hartuta: “Ezin naizni neu izan: negar gutxiago eta builagehiago egin behar dut. Baimentzenzaidan emozio bakarra amorrua da.Gehiago saiatu behar naiz kirolean.Ikasgelan txintxoegia banaiz, neska-tzat hartuko naute...”. Norbere errefe-rentzia galduta, lehiak sekulako inda-rra hartzen du (ni nor naizen ez dakida-nez, gutxienez zer naizen jakiteko:onena, bigarrena...).

Page 30: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

Mutilei askatasun handiagoa ema-ten diegu ibiltzen ikasten dutenetik,baina horrek dakarzkien erronkei ba-karrik erantzuten molda daitezela nahidugu (neskei baimentzen dizkiegunerantzun emozionalei kasu egin beha-rrik gabe). Ez ditugu neskak bezain go-xo tratatzen, ez hainbeste ukitzen, etagure arreta bereganatzeko bestelakoportaerak garatzen dituzte. Horrek az-toratu egiten gaitu maiz, eta merezi ezduten erantzuna jaso ohi dute. Mutileksumatzen dute helduok ez dugula haie-taz nesketaz bezain ongi pentsatzen;gaiztoagoak direla uste dugula. Horrekmutikoaren bakartzea eta mina areago-tzen du, eta mendeku-nahia erakar de-zake, ingurukoenganako mesfidantzaeta oldarkortasuna garatuz.

Gizarte honetan, oharkabean, gizo-nak oraindik ere zapaltzaile-rolak joka-tzeko trebatzen gaituzte. Hedabideekegunero ematen digute gizonon basa-

keria eta krudelkeriaren berri. Horreknahastu egiten gaitu, eta aspaldi irentsigenuen gezurra elikatzen du: gizonakberez garela gizatxarrak, eta ez dagoelazereginik. Gure ikasle mutiko batekokerren bat egiten duenean, uste horiberresten dugu (bai irakasleak, baitaikasleak berak ere), eta harekiko itxa-ropena galtzen goaz. Horrek rola indar-tzen du: mutilek ikasten dute haientzatez dagoela laguntzarik zailtasunak di-tuzten esparruetan; espero dezaketenbakarra hankasartzeak egitea, mina e-ragitea, dela, eta gero, zigorra eta ba-kartzea. Atsekabetuta, gero eta erraza-go joko dute bortizkeriara, gatazkei au-rre egin behar dietenean.

Baina neska-mutilak ez dira ezber-dinak bere sexuagatik: guztiak dira gi-zakoi, lagunkoi eta bihotz handikopertsonak; guztiak dira adimentsu,edozer ikasteko gai eta baita hankasar-tzeak zuzentzeko gai ere. Gure muti-

koek mezu hori jaso behar dute, ha-maika eratara. Haien izenak goxo en-tzutea merezi dute. Irribarreak eta kei-nu txeratsuak ere bai. Kontaktu fisikoabehar dute (minik eragin gabe, bainaindarrari ere lekua eginez), eta horre-kin lasai agertuko diren helduak. Bes-teen zaintza eta ongizateaz arduratzendiren gizonen aipamen eta irudiak be-har dituzte ikasliburu eta abarretan. Etabaita emakume indartsu eta kemen-tsuen adibideak ere. Ipuinetan gaizki-lerik badago, azaldu egin behar da zer-gatik jokatzen duen horrela. Zeu, ira-kasle, mutikoen lekuan jartzen etaulertzen saiatzen zarela sumatzeak la-gunduko du. Eta batez ere, neskekinparez-pare egon behar dute, jolastu,lan egin eta elkar-ezagutzeko aukeraizan; elkarren arteko harremanak zen-bat eta sendoagoak izan, orduan etagutxiago sinetsiko baitituzte sexismo-aren gezur eta mezu ustelak.

Iazko bidaia pedagogikoak Suomiko edoFinlandiako hezkuntza ezagutzeko aukera

eskaini zigun. Alea haren emaitza da

Page 31: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 31

Zer egin daiteke ikasle etorkinakegoki eskolatzeko? Zer prozesu

jarrai daiteke?

Hezkuntzak gaur egun duen erron-ka nagusienetako bat, etorkinen esko-latzea da. Gizartean gertatzen ari denimmigrazio fenomenoa eskoletan isla-tzen da, eta urtez urte gora egiten ari da.Gainera, ikasle berriak ikasturtearenedozein mementotan datoz, eta irakas-leek etengabeko egokitzapenean mur-gildu behar dute. Desoreka handia so-rrarazten du horrek, baina hezkuntza-ko profesionalek ahalegin ikaragarriaegiten dugu ikasle horiek benetan inte-gra daitezen, hizkuntzak jaso ditzaten,curriculumean aurrera egin dezaten,eta garrantzitsuena: ongi senti daite-zen, eta ongi tratatuak izan daitezen.

Gurean, duela bederatzi urte hasizen ibilbidea. Urte hartan hiru anai-arreba marokoar eskolatu ziren. Egoe-ra erabat ezezaguna, arrotza zen, ezbaitzuten ez gaztelaniarik ezta euskara-rik ezagutzen; beraz, ikasle horiei nolaerantzun, kezkagarria zen.

Ikastolak arabiera eta euskara ze-kizkien irakasle bat kontratatu zuen,eta hiru hilabete luzez ikasle horiei, mo-du etengabean, euskara irakasteazgain, programazioa jarraitzen eta ira-kasleei egoerari aurre egiten lagunduzien.

Neba-arreba horiek (gazteena De-rrigorrezko Bigarren Hezkuntzan da-go, Batxilergoan dago erdikoa eta za-harrena Batxilergoa amaituta), eskola-tze normalizatua izan dute eta intergra-zioa ere, erabatekoa izan da. Beraz,gaur egun, ikasle horiek eredu bihurtuditugu.

Geroztik, ikasle berri gehiago joanda eskolatzen; kubatarrak, argentina-rrak, sahararrak, Espainiako estatuko-ak (Kanaria uharteak eta Katalunia),

marokoarrak, dominikarrak, brasilda-rrak, nikaraguarrak, errumaniarrak,portugaldarrak... Baina benetako gora-kada azken hiruzpalau ikasturteetangertatu da.

Egoera masibo horrek ikastetxekoplangintza egitera bultzatu gintuen, etabertan, denok inplikatu behar ginen.Horretarako, klaustro osoak, AmeliaBarquín Mondragon Unibertsitatekoirakaslearekin, kulturartekotasunareninguruko formazioa jaso genuen, eta,besteak beste, sentsibilizazioa, norta-suna, integrazioa eta enpatia landu ge-nituen. Irakasleen balorazioa positiboaizan zen, hausnarketarako beta eta au-kera eman baitzigun.

Ondoren Harrera Plana sortu ge-nuen. Proiektua hiru fase nagusitan be-reizten da1:

1.- Familien harrera.2.- Ikasle berriaren egoeraren azter-

keta.3.- Gela arruntean kokatzea eta in-

tegratzea.

1. Familien harreraZuzendaritzak eta orientatzaileak

lehen hurbilketa familiarekin egitendute. Hasierako hartu-emanak oso ga-

galdeidazue

?Eli ALTOLAGIRRE

URRETXU-ZUMARRAGA IKASTOLAKO HIZKUNTZA INDAR-

TZEKO PROGRAMAKO IRAKASLEA (HIPI) ETA HEZIKETA

BEREZIKO IRAKASLEA

Page 32: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

rrantzitsuak dira, gurasoak eta ikasleakegoera zail baten aurrean daude, bel-durra dute, hainbat hezkuntza sisteme-tatik datoz, beste hizkuntza bat dago(edo beste hizkuntza batzuk daude),seme-alabengan espektatiba batzukdituzte… Eta hori guztia kontuan izan-da, eurentzat garrantzitsuena seme-alaben ongizatea da. Gure helburu na-gusia, hori bermatzea izango da.

Zuzendaritzak eskolako funtziona-menduaren (zerbitzuak, egutegia, or-dutegia), Hezkuntza Sistemaren oina-rrien eta eraikuntzaren berri ematendien bitartean2, orientatzaileak aurrezaipatutako bizi egoera, beldurrak etaespektatibak landuko ditu.

Administrazioak, bestalde, zenbaitdiru laguntza lortzeko informazioa he-laraziko die.

2. Ikasle berriaren egoeraren az-terketa

Bigarren fase horretan ikasle berria-ren egoera pertsonala, emozionala,nahiz akademikoa aztertuko da. Espa-rru horretan, orientatzaileak oinarrizko

kontzeptuak baloratzeko (hizkuntzaeta matematika) froga batzuk egingodizkio.

Bestalde, egunez egun joango dahaurra behatzen eta baloratzen, nontxertatuko den erabaki arte. Bitartean,orientatzailea eta HIPI-a elkarlaneanarituko dira ikasle berria ongi senti da-din eta beldurrak pixkana uxa ditzan,identifikazioa eta segurtasuna lortzendituelarik.

Gela arruntean kokatzeko adin kro-nologikoa errespetatzen saiatzen gara,baina ikaslearen egoeraren baitan har-tzen da erabakia.

3. Gela arruntean kokatzea eta in-tegratzea

Behin zein mailatan integratukoden adostu eta gero, mailako irakaslee-kin bilera egiten da ikaslea zein gelatantxertatuko den erabakitzeko. Ondo-ren, gelako tutorearekin harrera presta-tzen da. Pauso horri garrantzi handia e-maten diogu benetako inklusioa, taldebateko partaide sentitzean lortzen de-lako.

Elkarlan horretan oinarrizkotzat jo-tzen ditugu giza harremanak (balioak:errespetua, enpatia, ongi tratatzea).Horiek oso garrantzitsuak dira haurreneskolatze-egokitzapenean; ikaskete-tan motibatzeko, kognizioa bezain ga-rrantzitsua baita afektua. Baina integra-zioa ez da soilik lehen unean landu be-har, egunero-egunero pertsona berria-rekin elkarbizitzen eta hura errespeta-tzen jakin behar dugu. Hasieran, berri-tasunak, ikasle berriarenganako jakin-mina pizten du besteengan, baina jarre-ra horrek behin betikoa izan behar du,eta ez behin-behinekoa. Horregatik dagarrantzitsua integrazioa egunerokota-sunean ematea.

Jarraian, ikasketa plana finkatzenjoango gara (curriculumaren edukiaketa hizkuntza). Plan hori egunez egunmoldatuko dugu, ikaslearen beharreneta erantzunen arabera egokituko du-gu; beharrak eta gaitasunak identifi-katuz, nola aurre egiten duen baloratuzeta gabeziak indartuz.

Lan horretan tutorearen eta HIPI-

Oinarrizkotzat jotzenditugu giza harremanak

(balioak:errespe-tua,enpatia,ongitratatzea). Horiek

oso garrantzitsuakdira haurren esko-

latze-egokitzapenean;ikasketetan motibatzeko,

kognizioa bezaingarrantzitsua baita afektua.Baina integrazioa ez da soi-lik lehen unean landu behar,egunero-egunero pertsona

berriarekin elkabizitzen etahura errespetatzen jakin

behar dugu.

?

aren arteko elkarlana ezinbestekoa,funtsezkoa da.

Hizkuntzaren ikaskuntza da kezka-tzen gaituen alderdi nagusia.

Kasu batzuetan, ikasle berriek ezdute ez euskara eta ez gaztelaniarenezagutzarik, eta horrek komunikazioaerabat mugatzen du. Egoera horrek ira-kasleengan ezinegon handia sorraraz-ten du, hizkuntza pertsonen arteko ha-rremanetarako, gizartean integratzekoeta ikaskuntzarako ezinbesteko tresnadelako.

Ondorioz, irakasleak arinegi ibil-tzen gara. Ikasleak euskara lehenbaile-hen jaso dezan nahi izaten dugu, ikas-ketak ere hizkuntza horretan ahal denazkarren burutzeko. Baina hizkuntza-lari eta zientzialari askok, Jim Cum-mins-ek, esaterako, zera dio: “Hizkun-tza kolokiala lortzeko hiru eta bost urtebehar izaten da batez beste, eta, hiz-kuntza formala, akademikoa, zazpi ur-teren buruan lortzen da”. Hortaz, ikas-leari denbora eman behar zaio harengarapenean.

Ondorioak- Etorkinen eskolatzea oso aberatsa

izaten ari da irakaskuntzan inplikatuakgauden agente guztientzat.

- Gainerako ikaskideak eta irakasle-ak beste kultura batzuk ezagutzeko au-kera izaten ari gara, eta horrekin batera,beste kulturekiko genituen hainbat es-tereotipo gainditzen ari gara.

- Aniztasunean elkarbizitzeak, sen-tsibilizazioa, besteen lekuan jartzea etalaguntasuna bezalako balioak berma-tzen ditu.

- Ikasle berrien eskolatzea onartuadugun fenomenoa da, eta ikasleakikastetxera etorri bezain laster jartzenda abian harrera plana. Erronka nagu-sia, aldiz, etorkina gelan integratzekoplana edo protokoloa sakontzea litza-teke, mikro gizarte horretako taldekidesenti dadin.

1 Harrera plana egiteko orientabideak www.hez-kuntza.ejgv.euskadi.net (Hezkuntza berriztatzea, etor-kinak).

2 Euskal hezkuntza sistemari buruzko gida hain-bat hizkuntzatan: www.hezkuntza.ejgv. euskadi.net(Hezkuntza berriztatzea, etorkinak).

32 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

Page 33: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

Bide eginean jarraitzen dugu zuen

ekarpenekin eta parte-hartze

handiagoarekin aberastu nahi dugularik.

Hik Hasi proiektua irekia

den heinean, interesa duen edonoren

parte-hartzea gustu handiz hartzen dugu.

Jar ezazu zure aletxoa euskal

hezkuntzaren

aldeko ekimen honetan.

berriakazaroa

Page 34: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

Datorren ekainean egingo den ba-tzarrean hartuko dute erabakia, bainaikastolek egitasmoa antolatu den mo-duan ontzat ematen badute, EuskalHerriko ikastolak erakunde bakarreanbazkidetuta bilduko dira ikasturteamaieratik aurrera. Egitura berri horikooperatiba moduan eratuko litzatekeeta Kooperatiba Europarra izango litza-teke. Europako Batasunak eredu koo-peratibo hori jasotzen du, eta egitas-moa mugaz gaindikoa izanik, lege ho-rri helduta emango lukete pausoa. Bes-talde, UNESCOk esandakoa ere kon-tuan hartu dute ikastolek, hau da, ko-munitate linguistikoek trataera batera-tua behar dutela, muga administratibo-en inertzia zaharrek ezar ditzaketen he-sien gainetik.

Ikastolak Orain eta Gero, 2020egi-tasmoaren barruan egiten ari diren go-goetaren baitan kokatzen da asmo be-rria, eta Koldo Tellitu Euskal HerrikoIkastolen Konfederazioko presidente-ak Hendaian egindako ekitaldian esanzuenez, erakunde errazagoa egin nahidute, bai barne prozesuei dagokienez,eta baita kanpora begirako harremaneidagokienez ere. Erronka berria lurral-

Euskal Herriko ikastolak kooperatibabatean bilduko dira

de guztietako ikastolen eta erakunde-en egitekoa izango dela esan zuenTellituk, baina kontuan hartu behar di-rela tokian tokiko berezitasunak, eta oi-narrizko batasunak, ez duela zertan tal-ka egin behar barne-aniztasunaren ku-

Egutegia:2008ko azaroaren 24a: Ikastola guztiek ekarpenak egingo dituzte ordura arte.2008ko abenduaren 10a: Gaia lantzen ari den taldeak txosten berria prestatuko du eta

ikastoletara helaraziko du berriro ere egun horretarako, beranduenez.2009ko urtarrilaren 24a: Euskal Herriko ikastola guztiak batzartuko dira eta egitura

berria eratzeko azken txostena onartuko dute.2009ko ekainaren 13a: Erakunde berriaren sortze batzarra egingo dute.

deaketa on batekin.Urtarrilean batzarra egingo dute

Euskal Herriko ikastolek, eta egitasmo-aren azken txostena onartuko dute.Ekainean, berriz, erakunde berriarensortze batzarra egingo dute.

Duela hamar urte proiektua gauzatzen hasi ondoren, irailaren1ean zabaldu zituen ateak Altsasun Txioka Haur Ikastolak. Txio-kako eraikuntzak Haur Hezkuntzako lehen eta bigarren zikloaketa Lehen Hezkuntzako lehenengo zikloa hartzen ditu, eta espa-zio zabalak eta koloretsuak ditu. Txioka, Sakanan 0-3 urte bitarte-ko haurrei zerbitzu integrala eskaintzen dien lehen ikastetxea daeta haurrak dira bertako protagonista nagusiak. Ordutegi malguadute (7:30etatik 16:30etara) eta irakasleak etengabeko formazioprozesuan murgildu dira. Gurasoei zuzendutako formazioa ereeskaintzen du Txiokak: hilabetero gai desberdinak jorratzen di-tuzte (mugak, sexualitatea, loa, esperimentazio sentsoriala, jolaskantak,…) familiekin lana koordinatzeko helburuz.

34 • hik hasi • 131. zenbakia. 2008ko urria

Txioka Haur Ikastola zabalik da Altsasun

Page 35: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

Aurten, X. Hik Hasi Topaketak izan-go dira eta udako topaketez gain, ikas-turtean zehar hainbat jardunaldi anto-latuko ditu Hik Hasik. Lehena, azaroa-ren 28an eta 29an izango da, Donostianeta Durangon, hurrenez hurren. PPss ii--kkoommoottrriizziittaattee PPrraakkttiikkaa HHaauurrHHeezzkkuunnttzzaann:: PPeeddaaggooggiiaa kkoohheerreenn--ttee bbaatteenn bbiillaa izenburupean egingodugu jardunaldia eta gurekin izangoda, besteak beste, Carles Font Bartzelo-nako Unibertsitate Autonomoko ira-kaslea.

Informazioa eta izena ematea:wwwwww..hhiikkhhaassii..ccoomm edo 943 371 408telefono zenbakira deituz.

Psikomotrizitate jardunaldiak

Hik Hasik ekoiztutako Ilargiaren sekretua filma, katalanez

ikusteko aukera izango da 2009ko urtarrilaren 1etik aurrera Ka-

taluniako zineetan. Música Trapella arduratu da filmaren kata-

lanezko ekoizpenaz, eta Bartzelonan izango da aurkezpena

azaroaren 21ean. Bertan izango dira Hik Hasiko kideak, Músi-

ca Trapellako ordezkariak eta Pirritx eta Porrotx pailazoak, Ma-

dame Sifós-ekin (Madame Banurekin) batera. Filma zineetan

eskainiko bada ere, ondoren kultur etxe zein eskoletan ikuste-

ko aukera izango da. Aurrerago, udaberrian, Begiradaren he-

ziketaren katalanezko bertsioa izango da eskuragai filmarekin

batera DVD euskarrian. Begiradaren heziketa, zinema azter-

tzeko material didaktikoa da. Bertan, filma egiteko prozesua,

gidoia, irudia, soinua, efektuak, diseinua, mezua eta zinearen

bilakaera lantzeko jarraibideak eskaintzen dira.

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 35

“Ilargiaren sekretua”-tik “El secret de la lluna”-ra

Programa:

9:00 Karpetak banatzea eta sarrera.9:30 Psikomotrizitate Praktika Haur

Hezkuntzan: haur txikiaren hezkuntzan etagarapen globalean duen garrantzia, haur txi-kiaren eskola prozesuan ekarpenak.

Hizlaria: AAllvvaarroo BBeeññaarraann.11:00Atsedenaldia.11:30 Antzuolako Herri Ikastetxeko es-

perientzia. Hizlariak: AAnnttzzuuoollaakkoo aannddeerreeññooaakk..13:30Bazkaria.15:30 “Onar al ditzakegu eskoletan

haurrek askatasunez nolakoak diren esate-ko aukera emango dieten segurtasun espa-zioak?”.

Plazerraren printzipioa. Bilaketaren pe-dagogia. (“Adierazpen libre”-ak zerbait esa-ten al digu?)

Baretasun psikikoa: Beharrezkoa al daeskolan psikismoarentzako espaziorik?

Hizlaria: CCaarrlleess FFoonntt.. Eskolako etaBartzelonako Unibertsitate Autonomokoirakaslea. (Gaztelaniaz)

17:30 Mahai ingurua eta elkarrizketa.Carles Font eta Alvaro Beñaran.

18:30 Amaiera.

8:45 Karpetak banatzea eta sarrera.9:00 Psikomotrizitate Praktika Haur

Hezkuntzan: haur txikiaren hezkuntzan etagarapen globalean duen garrantzia, haur txi-kiaren eskola prozesuan ekarpenak.

Hizlaria: EElleennaa HHeerrrraann..10:00 Antzuolako Herri Ikastetxeko es-

perientzia. Hizlariak: AAnnttzzuuoollaakkoo aannddeerreeññooaakk..11:00Atsedenaldia.11:30“Onar al ditzakegu eskoletan hau-

rrek askatasunez nolakoak diren esateko au-kera emango dieten segurtasun espazioak?”.

Plazerraren printzipioa. Bilaketaren pe-dagogia. (“Adierazpen libre”-ak zerbait esa-ten al digu?)

Baretasun psikikoa: Beharrezkoa al daeskolan psikismoarentzako espaziorik?

Hizlaria: CCaarrlleess FFoonntt.. Eskolako etaBartzelonako Unibertsitate Autonomokoirakaslea. (Gaztelaniaz)

13:30 Mahai ingurua eta elkarrizketa.Carles Font eta Elena Herran.

14:00Amaiera.

Azaroak 28 (ostirala) DONOSTIA Azaroak 29 (larunbata) DURANGO

Page 36: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

* Jardunaldi pedagogikoak. Tutoretza. Elkarren arteko jarduera, etorkizunerako jokaera Noiz: azaroaren 5-ean. Non: Barakaldon, Clara Campoamor aretoan. Antolatzailea: Barakaldoko Berritzegunea. Informazio gehiago:www.bgune04.net.

* Demokrazia, hezkuntza eta herritarren partehartzea Noiz: azaroaren 11n. Non: Donostian, Filosofia eta Hez-kuntza Zientzien fakultatean, UPV-EHU. Antolatzailea: Gipuzkoako Foru Aldundia. Informazio gehiago eta izen ema-tea: [email protected] edo 943 015 937.

*Irakasle sortzaileak, ikasle sortzaileak Noiz: azaroren 14an. Non:Bilbon. Antolatzailea:Hezkuntza Ildo BerriakFundazioa. Informazio gehiago: www.fundacionnce.org.

* Trebakuntzarako ikastaroak, Astronomia eta egungo munduko zientziak Noiz: azaroaren 14 eta 15ean. Non:Donostian, Zientziaren kutxagunean. Antolatzailea: Zientziaren kutxagunea. Informazio gehiago: www.miramon.org.

*Psikomotrizitate jardunaldiak. Noiz: azaroaren 28 eta 29an. Non:Donostian eta Durangon. Antolatzailea:Hik Ha-si. Informazio gehiago eta izen ematea: www.hikhasi.com edo 943 371 408.

Euskal Herriko Atlas historikoa ar-gitaratu du Elkar argitaletxeak. Eduar-do Perezek egin du atlasa, Euskal Herri-ko historiari gainbegirada ematekohelburuz. Atlasa historikoa, didakti-koa, Euskal Herrikoa eta mundukoadela esan zuten egileek aurkezpenean.Didaktikoa da, izan ere, hainbat osagaipedagogiko jasotzen ditu; mapa tema-tikoak, maketak, kontzeptu mapak, in-fografiak, webguneak… Liburua bostarotan banatzen da: Historiaurrea, An-tzinaroa, Erdi Aroa, Aro Modernoa etaAro Garaikidea. DBHko eta Batxilergo-ko ikasleek inongo arazorik gabe era-biltzeko moduko gida dela azpimarra-tu zuten egileek.

36 • hik hasi • 131. zenbakia. 2008ko urria

Ikastaroak

Atlas Historikoa. Euskal Herria Munduan

Bizitza osoko ikaskuntza emozio-nala eta soziala izeneko jardunaldiaegin zen urriaren 15ean DonostiakoKursaal Jauregian. Euskal Herriko Uni-bertsitateak eta Gipuzkoako Foru Al-dundiak antolatu zuten jardunaldianhiru eremu aztertu zituzten hizlarieketa bertan bildu zirenek: hezkuntza-eremua, gizarte-eremua eta antolakun-de-eremua.

Hizlarien artean, berriz, atzerritik

etorrirako izen handiak izan ziren;Daniel Golleman, Harvard Unibertsita-teko irakaslea horien artean. Gollemanadimen emozionalaren gainean egin-dako lanengatik egin da, batez ere, eza-gun eta adimen sozialari buruz mintza-tu zen Donostian. Harekin batera izanziren, besteak beste, haren lankidediren Roger P. Weissberg eta Linda Lan-tieri, eta baita Euskal Herriko zein Esta-tu espainiarreko zenbait aditu ere.

Bizitza osoko ikaskuntzaemozionala eta soziala

Page 37: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak
Page 38: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

>Denak dira zailtasunak Herri honen hizkuntza eta kultura normalizatzeko bidean. Hain herri txiki eta hain jende gutxi... Botereak mila mo-du ditu gu nahasteko. Horregatik da boterea, ahalmena duelako, dirua, langileak, komunikabideak, "intelektualak", estrategak berea inposa-tzeko. Orain, zentro pilotuak behar dira, urte askotan erakutsi dena ikertzeko zentro pilotuak behar. Hori dirua xahutzea, aitzakiak bilatzea...hori da haien boterea, eta, denontzako miseria. Zentro pilotuak baino manipulazioaren pilotuak dira, eta niregatik joan daitezela bere nabeamanipulatzen, pilotatzen... Eta ez itzultzeko, noski!tan euskaraz ikastekko hizkuntza propioa izanda, ez al dagokigu nafar guztioi hori ezagu-tzea? Felix Aldanondo

> Berdintasunaren izenean, denok dugu hezkuntzarako eskubidea.Berdintasunaren izenean, denok dugu baztertuak ez izateko eskubidea.Berdintasunaren izenean, denok dugu harreman librea izateko eskubidea.Berdintasunaren izenean, denok dugu gure ahalmenak garatzeko eskubidea.Berdintasunaren izenean, denok dugu elkarbizitzarako eskubidea.Berdintasunaren izenean, denok dugu hautatzeko eskubidea.Zergatik ukatu nahi zaie, bada, Herri honetako ikasle batzuri bertako hizkuntza eta kultura propioak ezagutzea? Maizola

>...Hegoaldean zentratuta dago eztabaida eta ni gehiago kezkatzen nau Iparraldeak. Hegoaldean egoera oso ahula bada ere, poliki-polikiaurreratzen ari dela dirudi. Iparraldean, aldiz, batzuen ahaleginetik at, oro har, euskararen ezagutza eta erabilera galtzen ari dira abiadura han-dian. Dakitenek ere, gutxi erabiltzen dute, zertan ari gara? Herri bezala jokatu beharra dago. Herri proiektu gisa antolatu, pentsatu, sentitu etagrina eta maitasun hori zabaltzen joan. Mundu osoari egiten diogun ekarpena da. Gure kultura eta hizkuntza galtzeak munduko kultura abe-rastasuna pobretzea litzateke, mantentzea edota indartzea, aldiz, aberastea. Kontzientzia izatea eta hizkuntzarekin gozatzea dira gakoak... EtaHerri gisa antolatzea, ene aburuz. Felix Aldanondo

38 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

>>> EAEko Hezkuntza Sailak "Euskadin hizkuntza ofizialak eta atzerrikoak ikasteko, irakasteko eta ebaluatzeko markoaren legeproiektua" aurkeztu berri du. Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuak, aldiz, HTI (TIL) edo "Hizkuntzen TratamenduIntegrala" deritzana. Zer iritzi duzue proiektu horien gainean?

Zure helbide elektronikoan Hik Hasiri buruzko azken berriak eta hainbat albiste jaso nahi badituzu, gure buletinelektronikoan harpidetu besterik ez duzu egin behar. www.hikhasi.com web orrian izena eman, eta etxetik mugi-tu gabe jasoko duzu Hik Hasiren berri!

Gure buletin elektronikoa jaso nahi al duzu?

Eskuartean proiektu interesgarriak izango dituzue, ziur. Maiz, apalen batean ahaztuta geratzen dira, ordea, etaguk, hautsa kendu eta horiek partekatzera bultzatu nahi zaituztegu. Ikastetxeetan erabiltzen diren proiektuak,materialak, fitxak, irudiak, gidoiak, powerpointak, unitate didaktikoak… partekatzeko aukera duzue gure webgunean. Guztion artean, hezkuntza aberasteko aukera dugu. Anima zaitezte besteekin PARTEKATZERA!

Partekatzeko proiektuak

Datorren hilabeteko eztabaidarako galdera...>>> Hizkuntza ereduen gaineko eztabaida puri-purian dagoenez, galdera berari eutsiko diogu azaroan. Zuen ekarpenen zainizango gara!

Hik hasiren web gunean dugun EZTABAIDAGUNEA paperera ekarri dugu. Hilero, web orrian jasoko ditugun iritzienlaburpena izango duzue eta baita hurrengo hilabeteko galdera zein izango den ezagutzeko aukera ere. Honahemen urriko eztabaidak utzi diguna...

Page 39: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

argitalpenak

Biologiaren hiztegiaIñaki Gonzalez Garai, Jon Umerez

GAIAKHiztegi entziklopedikoa da eta la-

guntza-tresna izan nahi du bizitzarenzientzien gainean jakin-mina duenedonorentzat, baina bereziki Batxi-lergoko Biologia, eta geologia eta Bio-logia ikasgaien ikasleentzat. Biologia-ren hainbat arlo jaso dituzte: anima-lien eta landareen bizia, zelula, bioki-mika, ekologia, genetika, fisiologia,eboluzioa… 240 hitz sarrera ditu•

Eguzkiaren lasterketaTxani Rodríguez eta, Nacho

Fernández eta Verónica RosadoSAURE

Manuelen amak hotel ekologikoaireki du Darwin aldean eta han bizi dafamilia osoa. Fast doktorea hotelekobezeroa da, zientzialaria da, eguzki-au-toa sortu du eta lasterketa bitxi bateanhartuko du parte. Bi gaizkile autoari sa-botaia egiten saiatuko dira… Bestalde,lagun berriak egingo ditu kontzientziaekologikoa piztuz•

Zenbait orientabide erregistroen trataerazIKASTOLEN KONFEDERAZIOA

ETA EUSKALTZAINDIALiburua Ikastolen Konfederazioaren

eta Euskaltzaindiaren arteko lanarenemaitza da. Hezkuntza munduan, hiz-kuntza aldaera eta erregistroei buruz pla-zaratu diren gomendio, jarraibide etaorientabideen gainean argi izpia eginnahi izan dute. Bai gela barruan, bai gela-tik kanpo, horiek lantzeko orientabi-deak ematen dira•

Zer da ba maitasuna?Miren Agur Meabe

ELKARLiburua, nobela bat den arren, bere

baitan poema-liburu bat txertatu duidazleak. Berezi eta Mister X dira prota-gonistak. Bakoitzak bere istorioa kon-tatzen digu, eta irakurleak aukera egindezake: neskaren kontakizuna irakurdezake lehenik, edo mutilarena, bes-tela. Liburuak bi azal ditu eta edozeinaldetik has daiteke irakurketa. Conce-tta Probanzarenak dira irudiak •

Zigomar-en AfrikaPhilippe Corentin

IKASIKAS-ek argitaratu duen haur lite-

raturako album berri horretan, Zigo-mar zozoak Afrikara joan nahi du bi la-gunekin; saguarekin eta igelarekin.Baina, helduko ote dira? Bidaia irriga-rria egingo dute hainbat leku zeharka-tuz eta abentura polita biziko dute hi-ru lagunek. Maialen Bidegainek egindu itzulpena •

IV. Inkesta SoziolinguistikoaEUSKO JAURLARITZA

Eusko Jaurlaritzak IV. Inkesta Sozio-linguistikoa argitaratu du. 1991tik 2006rabitarteko Euskal Herriko datuak aztertudituzte, baina aurrez, EAE, Nafarroa etaIparraldeko datuak eskaintzen ditu la-nak. Hainbat ikerketa eremu jaso dituzte:herritarren hizkuntza-gaitasuna edo hiz-kuntza ezagutza, hizkuntzaren transmi-sioa, euskararen erabilera hainbat espa-rrutan eta euskararekiko jarrera•

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 39

Page 40: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

... nora joangogara?

Isturitze eta Otsozelaia harpeakHarriak musika bihurtzen diren leku magikoa

Gazteluaren muinoan kokatzen di-ra kobazuloak. Isturitze harpea goikoaldean dago, eta beherago, berriz,Otsozelaia harpea; gaur egun, hiruga-rren kobazuloa sortzen ari da erreka,Erberua izenekoa. Baina, oraingoz, le-hen biak baino ezin dira bisitatu.

Gizakia Isturitze kobazuloan biziizan zen, argitsua zelako. Otsozelaian,berriz, kanpoko argirik ez zen sartzen,eta ez ziren han bizi, baina suaren ar-giaz baliatuz bisitatzen zuten, eta arteaegiten zuten han. 20 irudi eta irarlanaurkitu dira, eta errituak egiteko erabil-tzen zituztela uste da.

Balio geologiko eta historiko han-dia dute Isturitze eta Otsozelaia harpe-ek. Urak forma ikusgarriak sortu ditu

mendez mende, eta hori gutxi balitz be-zala, harpe haietan bizi izan ziren giza-kiek balio handiko pinturak, irarlanaketa tresnak utzi zituzten. Bitxia da, gai-nera, baina animaliak irudikatzeazgain (bisonteak, zaldiak eta elur-orei-

nak), historiaurrean ohikoa ez zen zer-bait ere irudikatu zuten: giza irudia.Haitzulo horietan topatu dituzte Euro-pako txirularik zaharrenak ere, duela32.000 urte arrano hezurrez egindako-ak. Eta apaingarriak ere aurkitu dituzte;

40 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

Isturitze eta Otsozelaia harpeaklaminen bizitoki zirela sinetsi izandute luzaroan inguruko bizilagunek.Hala ere, han bizi zirenak ez ziren la-mina gaiztoak, eta, argia gustuko ezizan arren,herritarren batek laguntzabehar izanez gero, berehala irtengoziren handik, hari laguntzera. Horrenaurretik, ordea, jende gehiago biziizan da han. Neanderthalgo gizakiaizan zen lehena, duela 80.000 urte,eta Homo sapiens sapiensak etorriziren ondoren. Gaur egun, harpeakzabalik daude, eta monumentu histo-riko dira.

Page 41: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

132. zenbakia. 2008ko azaroa • hik hasi • 41

animalien buruak dira gehienetan, ertzbatean zulotxoa dutenak, eta, zulotxohorretatik soka bat sartuta, lepoko mo-duan erabiltzen zituztela uste duteikertzaileek. Inguru horietan egindakoikerketek argi utzi dute, bestalde, har-peak tribuen topaleku zirela, eta eza-gutzak eta tresnak trukatzen zituztela.

Isturitze harpean, irarlan ederra da-go: hiru elur-orein ikus daitezke, batabestearen gainean. 17.000 urte bainogehiagoko irudiak dira, eta perspekti-ba ongi landu zuten. Ikertzaileek ma-rrazki mugikorra zela uste dute. “Egunbatean, arkeologoek suaren arrastoaaurkitu zuten; eta beraz, sua piztuta zu-telarik argituko zuten irarlana; sua mu-gitzen zenean, elur-oreinak ere mugituegingo ziren, mugimendua ematenbaitzion suak irarlanari”, azaldu diguJean Marc Durruty, harpeetako gida-riak.

Otsozelaian, berriz, formazio ikus-garriak dituelako katedrala deitzendioten gelan, bada organo natural batere, estalaktitak joaz txalapartaren an-tzeko musika sortzen duena. Estalakti-tak duen luzeraren eta loditasunaren

- Bisitak ordubete ingurukoak dira.- Harpeetan 14º C-ko tenperatura egiten du urtean zehar.- Prezioak:

Helduak: 8,30 euroHaurrak (7-14 urte): 3,50 euroTaldeak:

Helduak: 6,60 euroHaurrak: 3 euro

> LantegiakAdin guztietako ikasleek dute lantegiak egiteko aukera. Horretarako, gehia-

go ordaindu behar da, eta oraingoz, frantsesez baino ezin dira egin, euskaraz es-kaintzeko proiektua esku artean duten arren.

i64640 DONAMARTIRI (Nafarroa Beherea)Telefonoa: (0033) 0 559 2 296 472 www.grottes-isturitz.com

Oharrak:

Jarduerak:

IISSTTUURRIITTZZEE EETTAA OOTTSSOOZZEELLAAIIAA HHAARRPPEEAAKK

arabera, soinua era batekoa edo beste-koa da. Badira oihal itxura duten esta-laktita ikusgarriak ere.

Ikerketek aurrera jarraitzen dute,eta orain arte aurkitutako arrastoak Pa-ris ondoan badituzte ere, hemendik au-rrerakoak Hazparnen geratuko dira,

han ari baitira aztertzen. Gaur egun, ko-ben kanpoko aldean dagoen museoan,pieza originalen kopiak daude ikusgai.

50.000 bisitari izaten dituzte urteroIsturitzen eta Otsozelaian, eta ez dituz-te gehiago hartzen, harpeak hondatze-ko arriskua dagoelako.

Page 42: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

42 • hik hasi • 132. zenbakia. 2008ko azaroa

atzeko atetik

Espainiar estatuko 10 eta 13 urte bitarteko gaztetxoek urtean fikziozko zortzi liburuirakurtzen dituzte batezbeste. Horien artean daude eskolan irakurtzera behartzen dituz-tenak. Mutilek neskek baino gehiago irakurtzen dute adin tarte horretan eta denek aben-tura liburuak dituzte gustukoen.

Iturria:Galtzagorri elkartearen web orria.*

Gutxien espero duzunean…

Bai, betidanik izan dut oroimen txa-rra eta hortaz, urriak dira haurtzaroazditudan oroitzapenak… are gutxiagoeskolari lotutakoak. Hala ere, gogoandut klaseko argiena ez nintzela ni. Arga-lena bai akaso, gaizki elikaturiko neskabaten itxura bainuen. Ahoa nabarmenanuen, begiak eta sudurra galantak, etajakina, horiek aurpegi estu hartan ko-katzean, sudurrak berebiziko protago-nismoa hartzen zuen. Ez sudurrak soi-lik, baita usaimenak ere. Gogoan dutjendea usaindu nahian edonoren atze-tik ibiltzen nintzela, eta oraindik ere,sudurzuloetan gordeak ditut eskolakousainak. Beldurrak sorrarazten duenizerdiaren usaina (irakasleek beldurtuegiten ninduten), mojen usain garratza,edota komun haiek aireratzen zuten

gernu eta borragoma usain hura. Usai-men arazo horiek markatu zuten nola-bait nire haurtzaroa, baita nire egunero-kotasuna ere.

Urteak pasatu ziren eta nerabezaro-ra heldu nintzenean ez nuen artean ko-adrilarik. Horrela iritsi nintzen garaihartako Batxilergoko 4.mailara. Gogo-an dut klasera irakasle berri bat iritsi ze-neko eguna. Gainontzeko irakasleakbaino gazteagoa zen. Ezberdina. Arbe-lera hurbildu eta bere burua aurkeztuzuen. Hegoaldetik zetorren, ez dakitzehatz-mehatz nondik, eta bere izenaarbelean idatzi zuen: AGAPITO. Barrezlehertu ginen izen hura irakurtzean.Hala ere, gizon horrek asko lagundu zi-dan. Nire arazoetaz jabetu eta niri bostminutu eskaini ostean, zortzi urtetaninork ezin izan zuena ulertarazi zidan.Zein garrantzitsua den gauzak ikus-puntu ezberdinetatik azaltzea, izan ere,denok ez baitugu bizitza modu bereanikusten.

Urte hartan grebak eguneroko ogibihurtu ziren, lehenengo ikasleek etageroago, irakasleek bultzatutakoak.Klasean edozein jolas zitzaigun balia-

garri: “zaldi” saltoa, xakea, karta joko-ak... Urte hartan ohartu nintzen jolasteazeinen gustuko nuen, eta jolasak egu-neroko bizitzan duen garrantziaz kon-turatzen lagundu zidan. Klasekideokez genuen ikasle on talde bat osatzen,baina harmoniarik ez zitzaigun falta on-gi pasatzeko. Hala, greba egun batean,Ordiziako igerilekura joateko planaegin genuen. Nik ez nuen bainujantzi-rik, hori banekien, baina nola edo halazerbait egin behar nuen. Armairuetanbegira hasi eta nire ahizpa zaharrena-ren bikini bat aurkitu nuen. Zaharrazen, lore gorri handi batzuekin. Behe-ko aldean belaunetarainoko galtza mo-duko batzuk zituen, eta goiko aldean,aldiz, bularrak ondo markatzen zituenkazola itxurako sujetadorea. Horrelasartu nintzen igerilekura. Ikaskideek,hasiera batean, harrituta begiratu zida-ten, baina ez ninduten inola ere lotsara-zi. Urte hartan, talde baten partaide nin-tzela sentitu nuen. Horixe nahi nuen,eta halaxe sentitu nuen. Eta gaur ere tal-de baten parte naizela sentitzen dut.Horregatik, urte hura sozialki osoemankorra izan zen niretzat.

Eva ARGIÑAÑOSUKALDARIA

Page 43: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

Euskaldunon arbaso izan ziren Cro-magnongo gizakiek animalienhezurretan grabaturiko kalkuluak egitekotresnak aztertzen dira liburuan.Aritmetikaren hastapenak izan al zirenhaiek?Horrekin batera Europa osoan hedatu zenkalkulatzeko sistema hogeitarra agertukoda, eta euskaldunek kaukasiar herriekinizan omen zituzten harremanak azaldukodira. Ilargi-egutegia, Paleolitoan denboraneurtzeko erabilitako sistema, aztergai du,eta baita euskal errotarien sistemanumeriko-grafikoa ere. Azkenean, saroietaneta kortetan erabilitako sistema zazpitarramegalitismoarekin loturik agertuko da, etaeuskal zenbakien eduki sinbolikoa ereikusteko parada izango duzu, irakurle.Euskal curriculum baterako ezinbestekomateriala, beraz.

Aurkitzen ez badituzu, eskatu gure web orrian:

www.gaiak.net

Bizitzaren zientzietan jakin-mina duen edo-noretzat lagun-tresna izan nahi du hiztegi

entziklopediko honek, baina berezikiBatxilergoko “Biologia eta Geologia” eta

“Biologia” ikasgaietarako aproposa da.240 hitz-sarrerekin batera, horien

ingelesezko bertsioa eskaintzen da,irakurleak Interneten eta lan zientifikoetan

nahitaez aurkituko dituen terminoekintreba dadin. Definizioak zehatzak eta labu-

rrak dira, eta erreferentzia gurutzatuakugari.

Azaleko irudia fosil bat da, eta gureplanetan duela 2.000 milioi urte bizi izan

zen zelulabakarreko alga berde-urdin batidagokio. Egitura kimikotik bizi

konplexuetarako ibilbidearen lekukoa daeta biologiak pizt dezakeen lilura

adierazten du.

ZURE LIBURUDENDAN

SALGAI!

Page 44: ELKARRIZKETA: RAFAEL CRISTÖBAL• EKARPENA: RAMON …. alea.pdf · egitea. Etxean eta eskolan elikadura orekatua izateak duen garrantzia trans-mititzea beharrezkoa da. Ikasgelak

PPSSIIKKOOMMOOTTRRIIZZIITTAATTEE pprraakkttiikkaa HHaauurr HHeezzkkuunnttzzaann::PPeeddaaggooggiiaa kkoohheerreennttee bbaatteenn bbiillaa

Azaroaren 28an DONOSTIAN Ordua: 9:30etik 18:30eraTokia: Irakasle Eskola

Azaroaren 29an DURANGONOrdua: 9:00etatik 14:00etaraTokia: Musika Kontserbatorioa

- Alvaro Beñaran. Pedagogia terapeutikoanlizentziatua. Aucouturier praktika pskilo-motrizista eta Bergarako PsikomotrizitateEskolako irakaslea.- Antzuolako Eskolako esperientzia. - Carles Font. Bartzelonako UnibertsitateAutonomoko irakaslea. Psikomotrizitateanaditua.- Mahai-ingurua: Carles Font eta AlvaroBeñaran.

- Elena Herran. Psikomotrizista eta psi-kologoa. EHUko irakaslea.- Antzuolako Eskolako esperientzia.- Carles Font. Bartzelonako UnibertsitateAutonomoko irakaslea. Psikomotrizitateanaditua.

X. Hik Hasi Udako Topaketak prestatzen

Izena emateko epea: azaroaren 21a