dou.usdou.us/pdf/compre/เอกสารความรู้... · 2015. 3. 15. · 1 ค าน...

1

ค าน า เอกสารฉบบนเปนการสรปยอจากเนอหา 26 รายวชา ของหลกสตรปรญญาตร

โดยมวตถประสงคเพอใหนกศกษาอานทบทวนกอนสอบวดระดบความรแบบองครวม โดยคณะผจ ดทาไดตงใจสรปสาระสาคญของเนอหาในวชาตาง ๆ เพอสะดวกแกนกศกษาในการทวนความรกอนเขาสอบ แตหากนกศกษามเวลามากพอกควรจะอานทบทวนแตรายวชาจากตาราหนงสอเพอความเขาใจอยางแจมชด

ฝายวชาการ การวดและการประเมนผลการศกษาหวงเปนอยางยงวาเอกสารฉบบน จะอานวยประโยชนตอนกศกษานาไปใชใหเกดผลสมฤทธและสอบไดคะแนนในระดบดถงระดบดเยยมตามความคาดหวง

ฝายวชาการ การวดและการประเมนผลการศกษา

กมภาพนธ พ.ศ. 2556

2

สารบญ หนา

ค าน า 1 สารบญ 2 MD 101 ความรเบองตนเกยวกบสมาธ 3-11 MD 102 หลกการเจรญสมาธภาวนา 12 - 21 MD 203 อปสรรคและวธแกไขในการท าสมาธ 22 – 32 MD 204 เทคนคการท าสมาธ 33 – 43 MD 305 หลกสมถวปสสนากมมฏฐาน 44 – 54 MD 306 สมถกมมฏฐาน 40 วธ (1) 55 – 64 MD 407 สมถกมมฏฐาน 40 วธ (2) 65 – 72 MD 408 วปสสนากมมฏฐาน 73 - 92 GL 101 จกรวาลวทยา 93 -104 GL 102 ปรโลกวทยา 105 - 122 GL 203 กฎแหงกรรม 123 - 132 GL 204 ศาสตรแหงการเปนพระสมมาสมพทธเจา 133 - 142 GL 305 ปฏปทามหาปชนยาจารย 143 – 151 DF 101 การท าหนาทกลยาณมตรเบองตน 152 - 165 DF 202 ทกษะการท าหนาทกลยาณมตร 166 - 182 DF 404 ศาสนศกษา 183 – 210 GB 101 ความรพนฐานทางพระพทธศาสนา 211 - 251 GB 102 สตรส าเรจการพฒนาตนเอง 252 - 261 GB 203 สตรส าเรจการพฒนาสงคมโลก 262 - 267 GB 304 สตรส าเรจการพฒนาองคกรและเศรษฐกจ 268 - 277 GB 405 ประวตศาสตรพระพทธศาสนา 278 - 290 GB 406 สรรพศาสตรในพระไตรปฎก 291 – 332 SB 101 วถชาวพทธ 333 - 355 SB 202 วฒนธรรมชาวพทธ 356 - 371 SB 303 แมบทการการฝกอบรมในพระพทธศาสนา 372 - 401 SB 304 ชวตสมณะ 402 - 416

3

MD 101 สมาธ 1 : ความรเบองตน

เกยวกบสมาธ

4

บทท 1 สมาธคออะไร

ลกษณะของใจ 1. ธรรมชาตของใจ ใจเปนธรรมชาตทกวดแกวง ดนรน รกษายาก หามยาก ไมสามารถ

จะตงอยในอารมณใดอารมณหนงไดนาน มกตกไปในอารมณทนาใคร 2. คณลกษณะของใจ มกรยาอาการลกษณะทอยดงตอไปน 1. ทรงคม เทยวไปไกล 2. เอกจร เทยวไปดวงเดยว 3. อสรร ไมใชรางกาย 4. คหาสย มถา คอ รางกายเปนทอยอาศย

สมาธคออะไร ความหมายในเชงลกษณะผลของสมาธ คอ อาการทใจตงมนอยในอารมณเดยวอยางตอเนอง หรออาการทใจหยดนงแนวแนไมซดสายไปมา ความหมายในเชงลกษณะการปฏบต คอ ความตงมนของจต หรอภาวะทจตแนวแนตอสงทกาหนด ความหมายในเชงปฏบตเพอใหเขาถงพระธรรมกาย คอ การทาใจของเราใหหยดนงอยภายในกลางกายของเรา กลาวคอการดงใจกลบเขามาสภายใน อยกบเนอกบตวของเราในอารมณทสบาย เปนการดงใจทซดสายไปในอารมณตาง ๆ ใหมามอารมณเดยว ใจเดยว พระมงคลเทพมน (สด จนทสโร) อธบายการทาสมาธไววา คอ การทาใหความเหน ความจา ความคด ความร รวมหยดเปนจดเดยวกน ซงวธการเกดสมาธ คอฝกใจใหหยดนงอยภายใน

ลกษณะของใจทเปนสมาธ ลกษณะของใจทเปนสมาธเบองตน มลกษณะหรอคณสมบต 3 ประการคอ บรสทธ

ตงมน ควรแกการงาน ลกษณะของใจทเปนสมาธระดบอปปนา คอ ตงมน บรสทธ ผองใส เรยบเสมอ

ปราศจากสงทจะทาใหมวหมอง นมนวล ความแกการงานและมนคง

MD 101

5

บทท 2 ประเภทและระดบของสมาธ

ประเภทของสมาธ 1. สมมาสมาธ คอ จตไมฟงซาน ตงมนแหงจตโดยชอบ ทาใหสามารถเขาสพระนพพาน

ได 2. มจฉาสมาธ คอ จตตงมนในสงทผด ทาใหใจซดสาย ฟงซาน ใจตรกในกาม ไมสามารถทาใหกเลสเบาบางลงได และไมใชหนทางทจะทาใหบรรลเปาหมายคอ มรรคผลนพพานได

ประเภทของสมาธจ าแนกตามการวางใจ ทตงของใจขณะเจรญสมาธ 3 ประเภท ดงน 1. วางใจไวนอกรางกาย เปนมจฉาสมาธ 2. วางใจไวสวนใดสวนหนงของรางกาย เปนสมมาสมาธ 3. วางใจไวทศนยกลางกาย เปนสมมาสมาธ ระดบของสมาธ 1. ขณกสมาธ คอ อาการทใจสงบนงอยกบอารมณชวขณะหนง เชน 5 – 10 นาทแลวคอยคดฟงซานออกไป 2. อปจารสมาธ คอ อาการทใจสงบนงไดนานกวาขนแรก อาจจะประมาณ 5 - 10 นาทหรอนานกวานน เปนสมาธทเกอบจะแนวแน แตยงไมถงขนฌาน 3. อปปนาสมาธ คอ อาการทใจสงบนงนานตามทเราตองการ เปนขนทแนวแนถงฌาน

บทท 3

รปแบบของการฝกสมาธ

รปแบบการฝกสมาธ การฝกสมาธมอยหลายรปแบบ ดงน 1. สมาธนอกพระพทธศาสนา เชน

- โยคะ คอ การออกกาลงกายและสงใจไปยงสวนตาง ๆ ของรางกายเพอใหผอนคลาย

- สมาธแบบ TM คอ การทอง ‚มนตรา‛ ซา ๆ ในใจเพอใหเกดความผอนคลาย และใหจตนง

6

2. การฝกสมาธในพระพทธศาสนา แบงได 3 ประเภทใหญ ๆ คอ - การฝกสมาธในพระพทธศาสนาวชรยาน สมาธแบบทเบต การฝกคอหลอมรวม

รางกาย ความคดและประสาทสมผสเขาดวยกนดวยดวงจตทมสตควบคมจดจอ เปนอารมณเดยวและตองทาตามขนตอนใหครบถวนคอ การพกผอน การกาหนดลมหายใจ การฝกความสงบ การภาวนา การเพงกสณ (กสณแสงสวาง)

- การฝกสมาธในพระพทธศาสนามหายาน สมาธแบบเชน มงเนนความสงบทางใจโดยการนงนง ๆ แลวนาคาภาวนาขบคดจนเกดความรใหมทเกดขนมาพรอมกบความสวาง สงบ และความยนด

- การฝกสมาธในพระพทธศาสนาเถรวาท การฝกสมาธแบบอานาปานสต การฝกคอเอาสตอยทลมหายใจเขาออก โดยภาวนา ‚พท โธ‛ กากบและเดนจงกรม

การฝกสมาธเพอการเขาถงพระธรรมกาย

การทจะเขาถงพระธรรมกายตองนาใจมาวางหยดนงทศนยกลางกายฐานท 7 ซงวธการ มหลายวธ จะเลอกวธไหนกได แตทกวธมอารมณเดยว คอ ตองมอารมณด อารมณสบาย แลวกตองนาใจใหกลบมาหยดนงอยภายใน พอหยดถกสวนกจะเขาถงพระธรรมกายในทสด การฝกสมาธเพอใหเขาถงพระธรรมกาย เปนการฝกสมาธในพระพทธศาสนา โดยการผสมผสานวธตาง ๆ เขากนอยางลงตว กลาวคอ 1. การกาหนดบรกรรมนมตเปนดวงแกว กลมใสเปน 1 ในกสณ 10 คอ อาโลก-กสณ (กสณแสงสวาง) 2. การกาหนดบรกรรมภาวนาวา สมมา อะระหง เปน 1 ในอนสต 10 คอ พทธานสต (มระลกถงพระพทธเจา) 3. การกาหนดในทศนยกลางกายฐานท 7 ซงเปนทสดของลมหายใจ เปน 1 ในอนสต 10 (มสตกบลมหายใจ)

บทท 4

ลกษณะบคคลทสามารถฝกสมาธได

บคคลทสามารถฝกสมาธได บคลกภาพของบคคลทสามารถฝกสมาธได

บคคลแมจะมบคลก ลกษณะประจาตวทแตกตางกน แตทกบคลก กสามารถฝกสมาธไดทงสน เพราะเมอคนทงหลายเหลาน ไดลงมอฝกสมาธอยางถกวธและทาอยางจรงจงแลว กจะสามารถรบรถงผลแหงการเขาถงธรรมภายในไดทงสน เพราะสมาธเปนของกลางไมเกยวของกบศาสนาและความเชอใด ๆ

7

อารมณของบคคลทสามารถฝกสมาธได อารมณเปนสงทอยคกบจตใจมนษย บคคลหนงอาจจะมอารมณหลากหลายในแตละสถานการณ ซงแตละอารมณทเปลยนแปลงไปนนเปนธรรมชาตของใจทมกจะเปลยนซดสายไปในอารมณตาง ๆ นนเอง แตสมาธเปนสงทจะนาบคคลใหเขาไปสความมอารมณเดยวกน คอ สงบ บคคลทไมสามารถฝกสมาธได

1. คนทเปนบา คนประเภทนไมสามารถควบคมสตของตนได เพราะเปนผทขาดสตสมปชญญะ ไมสามารถรบรและเขาใจเรองราวใด ๆ ไดเลย

2. คนตาย 3. คนทไมไดท า บคคลประเภทนสามารถแกไขไดดวยการเอาใจใส ใหเวลา และใหคณคา

กบการฝก เลกทจะเกยจคราน เมอเปนเชนนกสามารถทจะฝกได

บคคลทสามารถฝกสมาธไดด คนทจะสามารถฝกสมาธไดด ตองทาใจใหปลอดโปรง ปลอยวางภารกจทงปวง พรอมทงม

ศลและสามารถรกษาศลใหบรสทธไดตามสภาวะของตน

8

บทท 5 ประโยชนของสมาธกบชวตประจ าวน

ประโยชนของสมาธทมตอผครองเรอน 1. เปนอสรภาพภายในทแทจรง คอ สามารถละความรสกสบสนวนวายภายนอกเขาส

ภายในไดสบาย ๆ ไมเครยดเกรง จงทาใหสามารถทางานไดมากกวา ทนไดมากกวา และเครยดนอยกวา 2. สามารถแยกแยะและมองเหนความแตกตางระหวางหนาทกบความรสกยดตดไดเปนอยางดในเรอง ‚ของเขา‛ ‚ของเรา‛

3. ใจเยนกวา เผชญสถานการณบบคนได ปรบอารมณหรอคนสความเปนปกตไดนานกวา 4. เตอนตนได โดยเฉพาะความนอยเนอตาใจ ลดระดบความอจฉา ความพยาบาทลงได

เรอย ๆ 5. สามารถรบฟงความคดเหน ตชมของคนอนไดเสมอ นาสวนดมาปรบใช ผดกพรอมแกไขเสมอ 6. มความฉบไวและเฉยบคมในการงาน การตดสนใจ มมมองรเรมสรางสรรคพฒนาใหดไดเรอย ๆ 7. มความเขาใจในเรองของวฏสงสารและวงจรชวตทสอดคลองกบการกระทา จงทาใหเปนคนไมประมาท มความเขาใจและตงมนในคณธรรม ศลธรรม และคณงามความด 8. เมอรจกหนาทจงเปนผมความรบผดชอบ ไมเกยงงอน ไมเกยงงาน ไมกาวกาย และไมเบอหนายในการสรางความด 9. มกมสขภาพแขงแรงกวาคนในวยเดยวกน ในสภาพแวดลอมเหมอน ๆ กน ทงนเพราะไมเครยด และเขาใจในเรองของการฟมฟกใจ 10. สมาธททาอยางสมาเสมอ อยางสนทรย สงผลใหอารมณด แกชา และเปนทรกของคนรอบขาง

ประโยชนของสมาธกบชวตครอบครว 1. ลดชองวางและความกาวราวภายใน 2. มความเขาใจตอคนรอบขางไดมากขนเรอย ๆ 3. มความอดทน และสามารถรอคอยเวลาทเหมาะสมไดดกวา 4. สงทอดและรองรบความรก ความเมตตา ความเขาใจไดด 5. เกดบรรยากาศทดข นภายในครอบครว

9

ประโยชนของสมาธและสขภาพ รางกายของมนษยประกอบดวย 2 สวนใหญ ๆ คอ สวนทเปนรปหรอรางกาย (นนคอรป)

และสวนทเปนนามหรอจตใจ ไดแก เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ดงนนเมอรางกายไดรบการอบรมหรอฝกฝนใหมความสงบและมสมาธอนตงมน ยอมจะนาไปสความเปนผมปญญา มความสมบรณทางจตใจและสงผลดตอรางกายดวย ดงนนการจะมชวตอยางมความสขได ไมเพยงรางกายจะมสขภาพพลานามยแขงแรงเทานน จตใจจะตองมความสะอาด บรสทธ ผองใสอกดวย

บทท 6

ประโยชนของสมาธในพระพทธศาสนา ประโยชนของสมาธในพระไตรปฎก มดงน

1. ในธมมจกกปปวตตนสตร อานสงสของการทาสมาธ 5 ประการ คอ (1) ทาใหไดจกษ คอ มดวงตาเหนธรรม

(2) เกดญาณ คอ ไดญาณทสสนะ ซงเปนเครองมอทจะเขาไปรแจงเรองราวตาง ๆ (3) เกดปญญา คอ ทาใหไดปญญา มความฉลาดรอบรมากขน (4) เกดวชชา คอ มความรแจงอยางนอย 3 ประการ คอ (4.1) รแจงเรองราวทงในอดตชาตและในอนาคตของตน (4.2) รแจงการเกดการตาย วาสตวเหลานตายแลวไปไหน เกดทใด (4.3) รแจงในการกาจดกเลสภายในของตนเอง (5) ไดอาโลโก คอ แสงสวาง ใจจะเกดแสงสวางทจะชวยในการเหนสงตาง ๆ

2. ในสมาธสตร อานสงสของสมาธม 4 ประการ คอ (1) พบสขทนตาเหน (2) ไดญาณทสสนะ (3) มสตสมปชญญะ (4) กาจดอาสวกเลสได

10

ประโยชนของสมาธตามทศนะของพระมหาเถระ 1. ท าใหมความสามารถในการท างานเหนอผอน โดยสงทนกทางานปรารถนาอยางยง

คอ (1) ทางานไดโดยไมรสกเหนดเหนอยหรอเบอหนาย (2) ทางานไดรอบคอบเกดประโยชนและมผลเสยหายนอย (3) คาดการณลวงหนาไดแมนยา

2. ท าใหใจมพลง อภญญา 6 ประการ เปนความรทเกดจากพลงใจทสงสง ทเปนผลพลอยไดจากการทาสมาธในระดบสง โดยผลของการทาสมาธทจะเจรญตามลาดบขนของความบรสทธ ของใจดงตอไปนคอ

(1) เมอใจบรสทธถงข นหนง จะบรรลอทธวธหลายประการ (2) จะฟงเสยงทงสอง คอ เสยงทพย และเสยงของมนษยทงทไกลและใกลดวย

หทพยอนบรสทธทเกนกวาหของมนษยจะฟงได (3) จะกาหนดรใจของสตวอนของบคคลอนดวย (4) จะระลกชาตกอนไดมาก (5) จะเหนหมสตวทกาลงตาย กาลงเกด (6) จะหมดกเลสดวยปญญาของตนเอง

3. มภพอนวเศษเปนทอย พระเทพญาณมหามน ใหทศนะในเรองภพไววา ‚ภพอนวเศษนคอพระนพพาน‛ เปนภพทวเศษกวาภพใด ๆ ทงสน ไมมการเวยนวายตายเกดในอายตนนพพาน มแตผร ผตน ผเบกบานแลว ผหลดพนจากกเลสจากอาสวะ

4. สามารถเขานโรธสมาบตได การเขาถงนโรธสมาบตคอ การเขานพพานทงทยงมชวตอย นพพานชนดนเรยกวา นพพานเปน หรอทเรยกวา สอปาทเสสนพพาน ซงอยในกายมนษยน ผททาสมาธไดระดบน จะสามารถนงสมาธไดตลอด 7 วน 7 คน โดยไมรบประทานอาหารแต อยางใด แตอยไดดวยปต คอ สขจากการทาสมาธ เราสามารถเขาหาความสขในนพพานนได โดยตองฝกใจใหใจหยดใจนงใหไดเสยกอน

บทท 7

บทฝกสมาธในชวตประจ าวน

เพอใหการฝกสมาธในแตละวนดาเนนไปควบคกบวถชวตประจาวนไดอยางด พระเทพ-ญาณมหามน จงไดใหวธการฝกสมาธในแตละวนเรยกวา “การบาน” สาหรบนกเรยนอนบาลฝนในฝนวทยา ทจะเปนสอในการฝกใจของเราใหเปนสมาธไดดข น

11

การบาน 10 ขอ คอ เทคนคสความสขภายใน หากทาไดครบทง 10 ขอ ความสข ความรงเรองของชวตยอมเปนไปได ไมชาเกนรอ ลงมอทาเมอไร ความสข ความสงบ ความรงเรองจะคอย ๆ เปนไปทละนอย ๆ อยางแนนอน และผประพฤต ผปฏบตตามจรงจะรไดดวยตน การบาน 10 ขอ

ไดแก 1. นาบญไปฝากคนทบาน 2. จดบนทกผลของการปฏบตธรรม 3. กอนนอนนกถงบญทส งสมมาทงหมด 4. หลบในอแหงทะเลบญ 5. ตนในอแหงทะเลบญ 6. เมอตนแลวรวมใจเปนหนงกบองคพระ 1 นาท ใน 1 นาท ใหนกวาเราโชคดทรอดตาย

มาอกหนงวน ขอใหสรรพสตวทงหลายจงมความสข อนตวเรานน ตายแน ตายแน 7. ทงวนใหทาความรสกวาตวเราอยในองคพระ องคพระอยในตวเรา ตวเราเปนองคพระ

องคพระเปนตวเรา 8. ทก 1 ชวโมง ขอ 1 นาทเพอหยดใจ นกถงดวง องคพระหรอทาใจนง ๆ วาง ๆ ท

ศนยกลางกายฐานท 7 9. ทกกจกรรมตงแตตนนอน ไมวาจะเปนการลางหนา อาบนา แตงตว รบประทานอาหาร

ลางจาน กวาดบาน ออกกาลงกาย ขบรถ ทางาน ใหนกถงดวงหรอองคพระไปดวย 10. สรางบรรยากาศใหด สดชน ดวยรอยยมและปยวาจา

12

MD 102 สมาธ 2 : หลกการ เจรญสมาธภาวนา

13

บทท 1 หลกการปฏบตเพอใหเขาถงพระธรรมกาย

พระสมมาสมพทธเจาทรงสรางบารมมานานนบได 20 อสงไขยแสนมหากป เมอบารม

เตมเปยมแลว ในภพชาตสดทายจงไดบรรลเปนพระสมมาสมพทธเจา โดยหนทางทพระองคทรงคนพบนน เรยกวา มชฌมาปฏปทา คอ ทางสายกลาง เปนหนทางหรอขอปฏบตทไมตงเกนไปจนสรางความลาบากแกตน ไมหยอนเกนไปจนเปนการพอกพนกามกเลส ซงกคอ อรยมรรมองค 8 พระมงคลเทพมน (สด จนทสโร) ไดปฏบตธรรมเขาถงพระธรรมกายแลว ไดคนพบวา ทางสายกลาง หรอมชฌมาปฏปทา อนประกอบดวย มรรคมองค 8 มไดหมายถงความประพฤตทว ๆ ไปเทานน แตยงหมายถงการฝกใจทด าเนนไปตามมรรคมองค 8 ทานไดอธบายไวในพระธรรมเทศนาเรอง ธมมจกกปปวตตนสตร วา “นทไปถงพระตถาคตเจาอยางนไปถงธรรมกายเชนนไมไดไปทางอนเลย ไปทางปฐม-มรรค ไปกลางดวงธรรมานปสสนาสตปฏฐาน ดวงศล ดวงสมาธ ดวงปญญา ดวงวมตต ดวงวมตต-ญาณทสสนะ

ดวงศลคออะไร ดวงศล นะคอ สมมาวาจา สมมากมมนโต สมมาอาชโว อรยมรรค 3 องคนเรยกวา ดวงศล

ดวงสมาธ สมวายาโม สมมาสต สมมาสมาธ อรยมรรคอก 3 องค ดวงปญญา สมมาทฏฐ สมมาสงกปโป เปน 8 องคในอรยมรรคนนทงสน”

การฝกใจตามเสนทางสายกลางนน พระมงคลเทพมน (สด จนทสโร) สรปวา คอ การทาใจให ‚หยด‛ เพยงอยางเดยวและการจะทาหยดใหเกดขนนน ตองเอาใจใหเขาถงเฉพาะซงกลาง คอ ศนยกลางกายฐานท 7 เพราะเปนหนทางทาใหเขาถงพระธรรมกายและพระนพพานไดในทสด วธปฏบตเพอใหเขาถงพระธรรมกาย

ม 2 แบบ คอ แบบท 1 กาหนดบรกรรมนมต เปนดวงแกวหรอองคพระอยางใดอยางหนง โดยจะใช

ควบคกบบรกรรมภาวนากได แบบท 2 วางใจนง ๆ เฉย ๆ อยในกลางทองทศนยกลางกาย โดยไมกงวลวาตรงฐานท 7

หรอไม กาหนดไปเรอย ๆ พอใจหยดนงถกสวน กจะเขาถงปฐมมรรคเอง ซงจะอยในลกษณะของการวางใจนง ๆ เฉย ๆ อยางเดยวกได หรอจะใชควบคกบบรกรรมภาวนากได

14

บทท 2 การปรบกาย

การปรบกาย หมายถง การปรบรางกายใหเหมาะสมกบการทาสมาธ ปรบจนรางกายและ

ใจมความสมพนธกน และพรอมทจะเปนฐานรองรบสภาวธรรมภายในทเกดขน ถาหากวาเราดเบาไมไดทาความเขาใจเรองการปรบกายกจะเปนอปสรรคตอการปฏบตธรรมในครงตอ ๆ ไป ทานงในการท าสมาธ

1. ทานงขดสมาธ เปนทาทนงทาสมาธทเหมาะสมทสด เพราะทาใหไมเมอยเรว เผลอสตไดยาก รางกายไมโยกเอน ชวยใหหาศนยกลางกายไดงาย เปนทานงทสงาและสงบ

2. มอขวาทบมอซาย ปลายนวชมอขวาจรดกบนวหวแมมอขางซายมประโยชน คอ (1) หายใจไดสะดวก ไมตดขด ชวยใหกายตงตรง นงไดทน ไมปวดเมอย (2) ขณะเผลอเพงจตเบาไป ปลายนวทงสองจะเลอนมายนกนเองโดยอตโนมต ทาให

รตวเรว 3. ตงกายตรง ทาใหหาศนยกลางกายไดงาย นงไดทนไมปวดเมอยงาย ชวยใหการโคจร

ของโลหตและลมหายใจไมตดขด 4. ดารงสตมน คอ ตองการใหมสต ถาขาดสตหรอฟ นเฟอนกไมสามารถฝกสมาธได

วธปรบรางกายใหเหมาะสม

วธการหลบตา 1. หลบตาเบา ๆ พอสบาย ๆ คลายกบตอนทจะนอนหลบ โดยปดผนงตาเพยงเบา ๆ 2. อยาเมมตาแนน อยาบบหวตา และอยากดลกนยนตา 3. การวางเปลอกตาใหเปน ถาถกสวนแลว จะเปนแคแตะไมถงกบตด 4. ลมไปเลยวา เรามลกนยนตา

15

บทท 3 การปรบใจ

การปรบใจ หมายถง การเปลยนแปลงสภาวะใจใหเหมาะสมตอสภาวะความเปนสมาธ

คอ การเปลยนแปลงใจใหมสภาวะเบกบาน สะอาด บรสทธ ผองใส ปลอดโปรง โลง เบา

วธการปรบใจ ม 2 แบบคอ การปรบใจในการดารงชวตประจาวนและการปรบใจในขณะทาสมาธ ดงน 1. วธการปรบใจในการดารงชวตประจาวน ซงมวธการดงตอไปน

- หดมองโลกตามความเปนจรง - มองมนษยทกคนเปนเพอนรวมโลก - มองโลกใหวางเปลา - คด พด ทา ในเรองละเอยด - เลอกคดและมองแตสงทด

2. การปรบใจขณะทาสมาธ หากใจยงไมพรอม มวธปรบใจเพอใหใจเกดความสบาย 2 ระดบ คอ

- ความสบายเบองตน เกดจากการไมเกรง ไมตง นง ๆ เฉย ๆ ไมสข ไมทกข - ความสบายทแทจรง เปนผลตอจากการรกษาอารมณสบายเบองตนใหตอเนองกน

คอ อารมณทนง ๆ เฉย ๆ ตอเนองกนไมเผลอ ในทสดกจะเขาถงความสบายทแทจรง

วธการในการปรบใจนมหลายวธ ซงผปฏบตสามารถเลอกมาใชใหเหมาะสมกบจรต

อธยาศยของตนคอ - ทาใหใจนง ๆ วาง ๆ เฉย ๆ - นกถงธรรมชาต - แผเมตตา - ทกสงอยในกฎไตรลกษณ

- นกถงเรองททาใหใจสบาย

การปรบใจตามแนวทางของคณยายอาจารยมหารตนอบาสกาจนทร ขนนกยง 1. เวลานงเขาทธรรมะแลว เรองทกอยางทงใหหมด มธรรมะอยางเดยว เรองอนพกไวกอน 2. การปรบใจจะตองปรบใจนอกรอบดวย คอ ตองพยายามนกถงธรรมะทกอรยาบถ

3. ธรรมะเปนของเยอกเยน หามบงคบหรอใชกาลง ตองใจเยน ทาใจใหอารมณด อารมณสบาย

16

บทท 4 นมตและการนกนมต

นมต คอ เครองหมายสาหรบทาใหจตกาหนดประโยชนของนมตมไวเพอเปนทยดทเกาะ

ของใจเชนเดยวกบคาภาวนา ทาใหใจไมซดสาย หยดนงอยภายใน แลวนาไปสเปาหมายคอ เขาถงปฐมมรรคภายในซงเปนดวงธรรมเบองตน

นมต แบงเปน 3 ประเภท คอ

1. บรกรรมนมต คอ นมตขนเตรยม เชน ดวงกสณทเพงด ลมหายใจทกาหนด เปนตน 2. อคคหนมต คอ นมตตดตา บรกรรมนมตทเหนแมนยากลายเปนภาพตดตาตดใจ 3. ปฏภาคนมต คอ นมตเสมอน นมตทเปนภาพทสามารถนกขยายหรอยอสวนได

นมตทไมควรนกถง ทาใหใจของเราไมสงบ แบงออกไดเปน 3 ประเภท คอ

1. ภาพทเกยวกบกาม 2. ภาพทเกยวกบพยาบาท 3. ภาพทเกยวกบการเบยดเบยน

สาเหตทแนะน าใหใชนมตเปนดวงแกวและองคพระใส

1. การวางดวงแกวไวทศนยกลางกายตลอดวน ทาใหใจของเราอยทศนยกลางกายงายขน 2. จะทาใหใจเปนบวกหรออยางนอยทสดเปนกลาง ๆ คอ ชวยใหจตเปนกศล 3. ดวงแกวเปนของทใส สะอาด บรสทธ ดวงแกวจะนาใจของเราใหสะอาดและบรสทธ 4. สาหรบองคพระแกวใสกคลายคลงกบสภาวธรรมภายใน

การนกนมต สามารถแบงการนกไดตามลกษณะ ดงตอไปน

1. สณฐาน หรอรปรางของนมต จะเปนรปรางอยางไรกได ทสามารถทาใหใจของเราสบายและสงบ แตทแนะนาควรจะเปนองคพระหรอดวงแกว

2. สสน ของนมตจะเปนสอะไรกได แตทแนะนาใหใช คอ สใส 3. ขนาด ของนมตจะเลกหรอใหญกได 4. ต าแหนง ของการนก ใหวางนมตไวทศนยกลางกายฐานท 7 เหนอสะดอ 2 นวมอ

17

วธการนกนมต 1. นกกาหนดนมต เปนดวงแกวกลมใส 2. เทคนคการนกนมต การเหนเรมจากการนกกอน ถานกไดกเหนได 3. นกอยางสบาย ๆ เพราะใจเปนธาตสาเรจอยแลว สรางความมนใจตอ ๆ ไป 4. ถาใจยงไมพรอมทจะนก อยาเพงนก ใหวางใจเฉย ๆ จงคอยดวยใจทเยอกเยน วางใจ

ในทสบาย ๆ 5. การนกใหนกอยางธรรมดา ๆ ดธรรมดาเหมอนดทวทศน นกเหมอนนกถงสงทเรา

คนเคย 6. ตรกไปเรอย ๆ อยายอมแพ ใหใจของเราคนเคยอยกบศนยกลางกาย 7. ใหนกอยางตอเนองคลาย ๆ กบเรานกถงของทเรารก นกใหมความเพลดเพลน ไมตอง

มความรสกวาเราถกบงคบใหภาวนา 8. หากนมตอยขางหนา และใจสบายกบนมตทอยตรงหนานน กเอาใจไวตรงนมตนนไป

กอน แตเรารเปาหมายแลววา ตองมาอยทศนยกลางกายฐานท 7 9. การเหนของละเอยดจะตองคอยเปนคอยไป คอย ๆ ชดขน จากมดมดกสวางขน แลวก

เหนเหมอนลมตาเหน กระทงเรากบสงทเหนเปนอนหนงอนเดยวกน นคอ หยดอยางสมบรณ 100 เปอรเซนต

10. วธรกษานมตใหดเฉย ๆ แมหายกชาง สาเหตทนกนมตไมออก

1. ไมคนการนกนมต 2. ไมเขาใจคาวา นกอยางสบาย ทาใหไปเพง คอกดลกนยนตาลงไปด 3. อารมณหยาบ เพราะมความคดคงคางอยในใจ

วธแกไข

1. ถาไมคนกบการนกภาพองคพระหรอดวงแกว ใหทาใจนง ๆ เฉย ๆ สบาย ๆ 2. ถากดลกนยนตาลงไปด ใหหยดการนกแลวเปลยนมาใชการวางใจเฉย ๆ แทน 3. ถาอารมณหยาบใหทาใจเฉย ๆ ไปกอน ยงไมตองนกนมต

18

บทท 5 การใชค าภาวนา

ภาวนา แปลวา ธรรมทควรกระทาใหเจรญขน คอ ใหเกดขนบอย ๆ ในสนดานของตน

การภาวนาจะชวยสงเสรมใหใจเกาะเกยวตดแนนอยกบศนยกลางกายฐานท 7 ไดอยางมนคงและตอเน อง คาทใชภาวนาน นมมากมาย แตพระมงคลเทพมน ทานไดเลอกและใหใชคาวา ‚สมมา อะระหง‛

ความหมายของคาวา สมมา อะระหง สมมา แปลวา ถกตอง ดงาม ทถกทชอบ

อะระหง แปลวา หางไกลจากสงชวราย บาปอกศล สมมา อะระหง แปลรวมวา ทาแตสงทถกตองดงาม และไกลจากสงทชวราย บาปอกศล ความโลภ ความโกรธ ความหลง

สมมา อะระหง สรปโดยรวมหมายถง การเขาถงสงอนประเสรฐ หรอสงทประเสรฐสงสด ทมนษยจะพงเขาถงได คอ พระธรรมกายในตวนนเอง

ดงนนคาวา สมมา อะระหง จงเปนถอยคาทถกกลนกรองคดเลอกแลว เพอนามาใชเปน คาภาวนาทเหมาะสมทสดในการภาวนา

วธการภาวนา

1. ภาวนาทศนยกลางกาย 2. ภาวนาคลายเสยงทละเอยดออน 3. ภาวนาเรอยไป 4. ภาวนาเหมอนกบขจกรยานใหม ๆ กขแลวลม ทาไปเรอย ๆ กขได 5. สนสดการภาวนา เมอใจสงบนง ไมอยากภาวนาตอ

19

บทท 6 การรกษาสมาธ

การประคองรกษาสมาธ มความสาคญเกอหนนใหการนงสมาธในรอบตอ ๆ ไปไดผลด

การทเรารกษาสมาธของเราใหตอเนอง จะทาใหใจของเรามความละเอยดประณตไปตามลาดบ จนเมอใจของเรามความละเอยดเพยงพอกจะเขาถงธรรม

สงทเหมาะสมและไมเหมาะสมตอการเจรญสมาธภาวนา สงทจะชวยทาใหรกษาสมาธของเราไวได คอ ชวยรกษานมตในการทาสมาธตงแตเบองตน

จนถงขนเปนปฏภาคนมต แบงออกเปน 7 หวขอ คอ 1. อาวาส คอ ทอย ทอาศย ทหลบและทนอน สถานทอยมผลตอความละเอยดของใจ

ลกษณะของพนททเปนสปปายะจงควรจะมลกษณะสะอาด มระเบยบเรยบรอย 2. โคจร คอ บคคลหรอสถานททควรไปมาหาส

สถานททไมควรไปม 6 ประการไดแก (1) สถานทเทยวกลางคน (2) สถานททมการละเลน (3) สถานทมการเลนการพนน (4) สถานททบคคลเสพสรา (5) สถานทมคนพาล (6) สถานททเปนทรวมของคนเกยจคราน

3. ภสสะ คอ ถอยคา 4. ปคคละ คอ บคคล 5. โภชนะ คอ อาหาร 6. อต คอ ฤด 7. อรยาบถ คอ การเดน นง นอน

20

บทท 7 เทคนคการวางใจ

การวางใจ หมายถง การนาใจของเรามาตงไว ณ ศนยกลางกายฐานท 7 เพอใหใจของเรา

เขาถงสมาธและเขาถงเสนทางสายกลางอนเปนเสนทางเขาถงพระธรรมกายในทสด การวางใจไวถกทจงมความสาคญมาก ฐานทตงของใจทง 7 ฐาน

ฐานท 1 ปากชองจมก ฐานท 2 เพลาตา ฐานท 3 กลางกกศรษะ ฐานท 4 ชองเพดาน ฐานท 5 ปากชองคอ ฐานท 6 ศนยกลางกายระดบสะดอ ฐานท 7 ศนยกลางกายฐานท 7 เหนอสะดอ 2 นวมอ

การน าใจไวทศนยกลางกายฐานท 7 อยางเบาสบาย

การวางใจทศนยกลางกายฐานท 7 นอกจากตองไมทงหลกสบาย ๆ เบา ๆ อยางตอเนองแลว กไมควรกงวลกบศนยกลางกายมากเกนไปใหประมาณวาอยกลางทองของเรา เทคนคการวางใจ

1. วางใจนง ๆ นม ๆ สบาย ๆ 2. ทาใจหลวม ๆ เหมอนใสเสอผาหลวม ๆ ทาหลวม ๆ สบาย ๆ 3. อารมณทหยดนงจะคลาย ๆ กบตอนใกลจะหลบ ตางแตวาถาหลบจะขาดสต 4. ใหแตะแผว ๆ เขากลางของกลางนง ๆ วธสงเกตการวางใจ

การวางใจ ม 3 ลกษณะ คอ 1. วางใจเบาเกนไป หรอวางใจหยอนเกนไป จะขาดสต เผลอเรอยไปคดเรองอน 2. วางใจหนกเกนไป คอ ตงใจมากเกนไป จะกอใหเกดความตงเครยด 3. วางใจพอด ถาวางใจพอดจะไมตงไมหยอน ไมมอาการเครยดและเผลอสต ใจจะสบาย

มความสขทกครงทนง การวางใจพอด เกดจากการปรบใจทกครงทนง

21

การวางใจเมอใจหยดนงแลว พอใจเราหยดนงไดถกสวน กายจะเบา ใจจะเบา รางกายรสกเปนปลอง เปนชอง เปนโพรงลงไป พอถกสวนกจะมดวงใส ๆ ปรากฏเกดขนมาในกลางหยดนง เกดขนทศนยกลางกายฐานท 7 เมอถงดวงใส กแตะไปตรงจดกงกลาง แตะเบา ๆ สบาย ๆ นง ๆ อยาตงใจมาก เอาแคตงใจมน ทาไปเรอย ๆ อยางสบาย ๆ จรดใหตอเนองอยางสบาย ๆ

เทคนคการปรบใจวางใจใหเขาสภายใน 1. ในการปรบใจใหหยด ตองไมเรงประสบการณ ไมตงใจมากเกนไป มแตใจทหยดนงเฉย 2. เมอใจเราไดอารมณทนง ๆ เฉย ๆ ตอเนองแลว เกดความสวางขนมา แมยงไมเหน

อะไรเลย ยงเปนภาพขาว ๆ กระจาง ๆ เรากรกษาตรงนนไวใหตอเนอง เดยวจะพฒนาเอง 3. รกษาอารมณนงเฉย ๆ ไปเรอย ๆ จะเกดประสบการณอะไรกนงอยตรงนน พอถกสวน

มาก ๆ เขา อาจจะเหนเปนดวงใส ๆ สวาง ๆ ขยายออกมาจากกลางนน ใสสวางกระจางขนมา 4. เมอเรามองดวงใสไปเรอยๆ จะเหนเปนจดเลก ๆ ใส ๆ กลางดวงธรรม เรากมองไป

เรอย ๆ 5. มองเฉย ๆ หยดนงเฉย ๆ เดยวอารมณมนจะปรบไปเอง เดยวประสบการณทกอยางจะ

เกดขนเอง 6. ทาไปสบาย ๆ ไมตองรบรอน หยดนงเฉยใหไดนาน ๆ แลวใจของเราจะดาเนนไปตาม

ลาดบ เขาไปสภายใน ใสสวางเพมมากขนโดยทไมตองใชความพยายามใด ๆ ทงสน

วธฝกวางใจในชวตประจ าวน ในการฝกสมาธในชวตประจาวนเพอใหคนกบการวางใจ ใหฝกเอาใจหยดนงไปทศนยกลาง

กายฐานท 7 ตลอดเวลา ไมวาจะทาอะไรกตาม ใหทาอยางสบาย ๆ มสต และสมาเสมอ แลวหมนสงเกตและปรบกาย วาจา ใจ ของเราตลอดเวลา จนกระทงใจอยในสภาวะทพอเหมาะพอดแลวใจจะถกสวนเอง และในไมชากจะเขาถงสงทมอยในตว นอกจากน การทาการบาน 10 ขอ กสามารถชวยทาใหตวของเราคนกบการวางใจไว ณ ศนยกลางกายฐานท 7 ถอเปนบทฝกอยางดเยยม ในการฝกรกษาใจใหไดตลอดทงวน ผลเสยจากการวางใจไมเปน การวางใจนสาคญมาก ถาใครวางใจไมเปน สบปกไมไดผล บางคนตลอดชวตไมพบเลย แสงสวางเปนอยางไร และถาเราไมฝกจรดทศนยกลางกายตลอดเวลา เวลานงจะรวมไดชา ตองมวปดของเกาออกทาใหเสยเวลา

ดงนนเราจงตองหมนตรวจตราดตวเองอยางสมาเสมอ สงเกตวาทาอยางไรจงจะเขาถงตรงจดทสบาย โลง โปรง เบา สงเกตแลวทาใหได ใหหมนสงเกตวาเรามขอบกพรองอะไร พบแลวตองแกไข เมอทาไดเชนน เรากจะสมหวงในการปฏบตธรรม

22

MD 203 สมาธ 3 : อปสรรคและวธแกไขในการท าสมาธ

23

บทท 1 อปสรรคในการปฏบตธรรม

อปสรรคตอจตทเปนสมาธ “ปภสสรมท ภกขเว จตต ตยจ โข อาคนตเกห อปกกเลเสห อปกกลฎฐ” แปลวา “ภกษทงหลาย จตนธรรมชาตเปนประภสสร แตจตนเศราหมองไปเพราะกเลสทงหลายทจรมา” (องคตตรนกาย เอกนบาต. มก. เลม 32 ขอ 50 หนา 95)

กเลสทครอบงาจตของสตวโลกอยนน มอย 3 ชนด คอ 1. กเลสอยางหยาบ คอ กเลสทจรตทฟงออกมาทางกายและวาจา 2. กเลสอยางกลาง คอ กเลสทรมจตใจใหเดอดรอนกระวนกระวาย ไดแก กเลสพวก

นวรณ นวรณ แปลวา เครองกน เครองกนหรอเครองขดขวาง คอ กเลสทปดกนใจไมใหบรรลความด มอย 5 อยางคอ

(1) กามฉนทะ = ความรกใครในทางกาม เปรยบเสมอนลกหน (2) พยาบาท = การปองราย ความอาฆาต เปรยบเสมอนโรค (3) ถนมทธะ = ความทอแท ความงวงซม เปรยบเสมอนการถกจองจาใน เรอนจา (4) อทธจจกกกจจะ = ความฟงซาน ความราคาญ เปรยบเสมอนการเปนทาส (5) วจกจฉา = ความลงเลสงสย เปรยบเสมอนการเดนทางไกลกนดาร

3. กเลสอยางละเอยด คอ อนสยกเลสทนอนสงบนงอยในขนธสนดานของแตละบคคล

ผซงยงไมหมดกเลส เมอจตแนวแนเปนสมาธระดบหนงแลว สมาธนนอาจจะถอยลง เพราะในขณะปฏบตเราจะพบเจออปสรรคขนตอไปเรยกวา อปกเลส อปกเลส แปลวา เครองเศราหมอง สงททาใหใจเศราหมอง ในทนหมายถง กเลสทเกดขนในขณะนงสมาธ ม 11 ประการ คอ 1. วจกจฉา ความลงเลสงสย ไมแนใจ 2. อมนสการ ความไมใสใจไวใหด 3. ถนมทธะ ความทอแท ความเคลบเคลม งวงเหงาหาวนอน 4. ฉมภตตตะ ความสะดงหวาดกลว 5. อพพละ ความตนเตนดวยความยนด 6. ทฏฐลละ ความไมสงบกาย 7. อจจารทธวรยะ ความเพยรจดเกนไป

24

8. อตลนวรยะ ความเพยรยอหยอนเกนไป 9. อภชปปา ความอยาก 10. นานตตสญญา ความนกคดในสงตาง ๆ เรองราวตาง ๆ 11. รปานง อตนชฌายตตตะ ความเพงตอรปหรอเพงในนมตนนเกนไป

บทท 2

กามฉนทะและวธแกไข

กามฉนทะ คอ ความพอใจรกใคร ความปรารถนา เพลดเพลนอยในกามคณ 5 คอ รป รส กลน เสยง สมผส ธรรมารมณ

กาม แบงออกเปน 2 อยาง คอ 1. วตถกาม หมายถง รป รส กลน เสยง สมผส ซงเปนสงภายนอก 2. กเลสกาม หมายถง ความรกใคร ความพอใจ หรอความยนดทมอยในจตใจ สาเหตของการเกดกามฉนทะ

1. สภนมต การกาหนดวาสวยงาม แบงเปน 2 สวนคอ - การกาหนดวาสวยงามในอวยวะแตละสวน

- การกาหนดวาสวยงามโดยสวนรวม 2. อโยนโสมนสการ ความคดโดยไมแยบคาย ไมใชปญญาพจารณาไตรตรองใหเหนคณและโทษ วธแกไขกามฉนทะ

ตามคมภรในอรรถกถา 1. การเรยนอสภนมต คอ ศกษาความไมงามในรางกาย 2. การประกอบเนอง ๆ ในอสภภาวนา 3. ความเปนผคมครองทวารในอนทรย คอ การสารวมตา ห จมก ลน กาย และใจ โดยอาศยสตเปนตวกากบ 4. ความเปนผรประมาณในโภชนะ 5. ความเปนผมกลยาณมตร 6. การกลาวถอยคาแตทเปนสปปายะ

25

ตามหลกปฏบต 1. ใชการพจารณาถงความจรงทวากามคณทงหลายนน มสขนอย มทกขมาก 2. พจารณาถงความทส งทงหลายมความแปรปรวนไปตลอดเวลา 3. พจารณาถงคณของการออกจากกาม หรอประโยชนของสมาธ

บทท 3

พยาบาทและวธแกไข

พยาบาท แปลวา เครองทาความพนาศ คอ ความคดราย ความรสกไมชอบใจสงทงหลายทงปวง ไดแก ความขนใจ ความขดเคองใจ ความไมพอใจ ความโกรธ ความผกโกรธ ความเกลยด ความผกใจเจบ การมองในแงราย การคดราย มองเหนคนอนเปนศตร สาเหตของพยาบาท คอ ปฏฆนมต การกระทบกระทงทางจต การเกดพยาบาทขน นอกจากจะเกดจากปฏฆะนมตแลว หากศกษาวงจรของกเลส จะพบวามจดเรมตนจากสาเหต เลก ๆ คอ ความไมพอใจ แลวคอย ๆ ขยายตวเปนปฏฆะ โกธะ โทสะ และพยาบาทในทสด ดง แผนภาพ อรต ปฏฆะ โกธะ โทสะ พยาบาท (ความไมพอใจ) (ความขดใจ) (ความโกรธ) (คดประทษราย) (ผกใจทจะแกแคน) วธแกไขพยาบาท

1. การกาหนดนมตในเมตตาเปนอารมณ 2. การประกอบเนอง ๆ ซงเมตตาภาวนา 3. การพจารณาถงความทสตวมกรรมเปนของ ๆ ตน 4. การทาใหมากซงการพจารณา 5. ความมกลยาณมตร 6. การพดแตเรองทเปนทสบาย

26

บทท 4 ถนมทธะและวธแกไข

ค าวา ถนะ หมายถง ความหดห ค าวา มทธะ หมายถง ความเคลบเคลม ถนมทธะ คอ ความงวงเหงาหาวนอน หดห เซองซม เปนเหตใหเกดความหมดอาลย

ความเกยจคราน ความไมกระตอรอรน ปลอยปละละเลยไปตามยถากรรมในการน งสมาธ อาการงวง ทาใหเกดอาการเคลมหลบ โงกเงก บางททาใหอยากเลกนง เพราะรสกราคาญทงวง บางทกอยากจะนอนหลบ ไมอยากนงสมาธ สาเหตของถนมทธะ 1. อรต ความไมยนด คอไมยนดในการทางาน หรอในการทาสมาธ เปนตน 2 ตนท ความเกยจคราน 3. วชมภตา ความออนเพลย การบดกายขเกยจ 4. ภตตสมมทะ การเมาอาหาร บรโภคเกนความพอด 5. เจตโส ลนตตง การทจตหดห จตทอแท

ในทางปฏบต มสาเหตอกคอ 1. การพกผอนไมเพยงพอ 2. การทรางกายออนลา เหนอยจากการทางานทตองใชแรงกายหรอใชความคดมาก

เกนไป

วธแกไขถนมทธะ - นวรณปหานวรรค ใชวรยะ ความเพยรอยางเดดเดยว บากบนกาวไปขางหนา กเลสเหลานกแพได - โมคคลลานสตร พระพทธองคทรงใหวธแกงวงแกพระมหาโมคคลลานะ 8 ประการ คอ 1. ใหมสญญา 5. ใหลกขนยน 2. ใหนกถงธรรมะ 6. ใหทาในใจถงอาโลกสญญา

3. ควรสวดมนต 7. เดนจงกรม 4. เอามอยอนชองห 8. ใหสาเรจสหไสยาสน - อรรถกถา ทฆนกาย มหาวรรค ธรรม 6 ประการ คอ 1. การกาหนดนมตในโภชนะสวนเกน 4. การอยกลางแจง 2. การผลดเปลยนอรยาบถ 5. การหมนเขาหากลยาณมตร 3. การใสใจถงอาโลกสญญา 6. การเจรจาแตเรองทเปนทสบาย

27

บทท 5 อทธจจกกกจจะและวธแกไข

อทธจจะ หมายถง ความฟงซาน อดอด กลดกลม กงวล ทาใหเกดความเครยด

ความหงดหงด กกกจจะ หมายถง ความราคาญใจ ความวตกกงวล ทาใหอดอด กลมใจ อทธจจกกกจจะ คอ ความฟงซานและราคาญใจ

ความฟง ม 3 ประเภท คอ ฟงเปนภาพ, ฟงเปนเสยง, ฟงทงภาพและเสยง ความฟงมระดบทแตกตางกน คอ 1. ฟ งหยาบ คอ ความฟงทบงคบไมได เปนภาพและเสยง หรอเปนทงภาพและเสยง 2. ฟ งละเอยด คอ ใจหยดนง แตเรมคดวาจะนกอะไร หรอบางคนคดวาใจนงขนาดนแลวไมเหนอะไร

สาเหตของอทธจจกกกจจะ - เจตโสอวปสมะ คอสภาวะความไมสงบของใจ ความไมเขาไปสงบแหงจตดวยสมถะและ

วปสสนา - ปลโพธ เหตทาใหใจฟงซาน นงสมาธไมไดผล ซงมอย 10 ประการ คอ

ปลโพธ ความกงวลหวงใยใน

อาวาสปลโพธ ทอย กลปลโพธ ตระกล

ลาภปลโพธ การไดทรพยสมบต

คณปลโพธ หมคณะ

กมมปลโพธ กจการงานตาง ๆ

อทธานปลโพธ การเดนทาง

ญาตปลโพธ เครอญาต

อาพาธปลโพธ ความปวยไข

คนถปลโพธ การศกษาเลาเรยน

อทธปลโพธ อทธฤทธ

28

นอกจากนพระพทธองคกทรงชแจงวา เกดจากสาเหต 5 ประการ ดงน คอ 1. ไมคมครองในทวารอนทรยทงหลาย

2. ไมรประมาณในโภชนะ 3. ไมประกอบความเพยรเปนเครองตนอย

4. ไมเหนแจงในกศลธรรมทงหลาย 5. ไมประกอบการเจรญโพธปกขยธรรมทงกลางวนและกลางคน วธแกไขอทธจจกกกจจะ

- ตามคมภร ในอรรถกถา ธรรม 6 ประการ คอ 1. ความสดบมาก

2. ความสอบถาม 3. ความชานาญในวนย

4. ความคบผเจรญ 5. ความมกลยาณมตร

6. การเจรจาแตเรองทเปนทสบาย - ตามหลกปฏบต

1. ใหดไปเรอย ๆ โดยไมปฏเสธภาพทเกดขน โดยไมตองคดอะไรเลย 2. นกนมตดวงแกวและบรกรรมภาวนา แทนการคดฟงซานไปในเรองราวตาง ๆ

3. ไลฐานของใจทง 7 ฐาน คอ ฝกใหรจกทางเดนของใจบอย ๆ ใหคลองจะทาใหใจไมคอยฟง

4. ถาฟงมาก ใหลมตาดดวงแกว พอหายฟงกคอย ๆ นอมใจไปหยดนงทศนยกลางกายฐานท 7

5. พจารณาความเปนจรงของชวตวา สรรพสตว สรรพสงทงหลาย ลวนเกดขน ตงอยแลวเสอมสลายไป ทกอยางไมเทยง เปนอนตตา ทาใหเรารวาเรามชวตเพอการหยดนงเทานน

29

บทท 6 ความเครยด ความตงและวธแกไข

สาเหตของความเครยด ความตง มหลายประการ เชน

1. ตงใจมากเกนไป 2. เอาลกนยนตา กดลงไปดในทอง 3. บงคบใจ เวลากาหนดบรกรรมนมต เพอเคนภาพดวงแกวหรอองคพระใหบงเกดขน

กลางกาย 4. เอาจรงเอาจง เวลานง คดวาเปนภาระ เปนหนาท กพยายามทจะทาใหสมาธเกด 5. ตงใจจะนงใหทาสวย ทาใหไปตดอยกบเรองของกรยาทาทางมากกวาเรองของใจ 6. ความเครยดทเกดความอยากนง 7. เกดจากการ ลน เรง เพง จอง 8. มกงวลลก ๆ อยภายในลก ๆ

วธแกไข ความเครยด ความตง สาเหต วธแกไข

นงแลวตง

1. ถานกนมตแลวตง ใหหลบตาไมตองนกอะไร 2. เอาใจวางนง ๆ ตรงไหนกได นง ๆ เฉย ๆ ใหลกนยนตาตงอยทต งดงเดม 3. ถานกศนยกลางกายแลวตง ใหนกวานงอยในศนยกลางกายทขยายโตเทาหอง

หรอโตไปจรดขอบฟา 4. ถาอยากเหน ใหทาแคความรสกวา มองคพระ มดวงแกวในตว 5. คดวาเราจะมานงพกผอน 6. อยาตงใจมาก ใหทาเฉย ๆ อยาเพง จอง ตองนงใหหนายม ๆ สดชนเบกบาน

นงแลวลน เรง เพง จอง

1. ทาใจใหนงนมอยางเบาสบาย 2. อยากงวลเรองการเหนภาพ 3. วางใจนง ๆ ในกลางทองทเรามนใจวา คอ ศนยกลางกายฐานท 7 4. ใหมงทใจหยดแทนการมงเหนภาพ 5. ทาใจหยดนงเฉย มองเรอยไป ไมตอตานทกความคด

กดลกนยนตา

1. ปรบการปดเปลอกตา และฝกมองเหมอ ๆ 2. ฝกกาหนดใจไปตามฐานทง 7 3. นกวาตวเราใสเปนเพชร และอยในศนยกลางกายทขยายสดขอบฟา 4. เอาใจหยดนงเฉย ๆ อยทศนยกลางกายฐานท 7

30

สาเหต วธแกไข

ตงทหวตา 1. เบองตนทาสบาย ๆ ใหนกวานงเลน ๆ นงคดอะไรเพลน ๆ 2. มความรสกวาตรงไหนทเราวางใจสบาย นนคอ ศนยกลางกาย 3. ใหเรานกขยายใจออกไป แลวจะคลาย สบายมากขน

บทท 7 อปสรรคตาง ๆ และวธแกไข

ลกษณะของอปสรรคตาง ๆ

ความมด ในการนงสมาธ ภาพทเหนภาพแรกคอ ความมด มดมวและจะเรมฟงเหนภาพ อาจจะเปนภาพทเราคนเคย สงทคางอยในใจ ซงทาใหเบอและอยากเลกนงเสย

กงวลเรองลมหายใจ ในการนงสมาธ บางทานรสกอดอด เพราะลมหายใจจากทเคยหายใจ เขาสน ออกยาว เขายาว ออกสน แลวรสกเหมอนลมหายใจจะหยด จงคดกลวตายขนมา

เรองการเหนนมต เมอทาสมาธไปเรอย ๆ บางทานเหนภาพนมตเกด เกดเปนเรองเปนราวกม หรอมภาพ

เหตการณตาง ๆ แลวเปนภาพทชดเจนทเดยว แจมแจง คลาย ๆ เปนญาณทสสนะทเกดขน บางทานพอเหนดวงหรอองคพระนด ๆ หนอย ๆ แลวภาพมนแฉลบเปนภาพเยอะแยะขนมา ไปตดใจผกพนกบภาพเหลาน นกวาเปนจรงเปนจง แลวกไปคดเองสารพด ผลการปฏบตธรรมกไมกาวหนา สขจากสมาธกไมไดดวย แลวยงทาใหอดอนตนใจไปเลาใหผอ นฟงตอ ซงกอใหเกดความเขาใจผดได เหนนมตนอกตว เหนภาพนมตดวงแกว องคพระ หรอนมตอน ๆ เชน ความสวาง ดวงดาว ดวงอาทตย ปรากฏอยตรงหนาระดบสายตา หรอรสกวาเหนแตไมรวาอยตรงไหน แตไมใชภายในตว

ความลงเลสงสย นวรณตวน คอ วจกจฉา ความลงเลสงสย มตงแตความลงเลสงสยในเรองธรรมะทว ๆ ไป

เชน เรองนรกสวรรคมจรง หรอบญบาปมจรงหรอไม เปนตน รวมทงความลงเลสงสยเมอเกดขนในขณะปฏบตสมาธ

31

สาเหตททาใหเกดวจกจฉา คอ อโยนโสมนสการ การไมใชปญญาพจารณาสภาพธรรมหรอสภาพความเปนจรงของสงทงหลาย

ประเภทของสาเหตความลงเลสงสย มดงน คอ 1. เกดจากความรทไดจากการฟง 2. เกดจากการอาน 3. เกดจากการเขาใจผด

ความกลว ขณะนงสมาธบางคนรสกเหมอนตกจากทสงหรอตกเหว บางคนถกดดลงไป บางคนรสกตว

ขยาย ขนลก นาตาไหล หวใจเตนแรง ฯ เมอเกดอาการเหลานหลายทานจงกลวเพราะไมรวาจะเจออะไรขางใน จงทาใหกลวการนงสมาธ

ความตนเตน มกเกดกบนกปฏบตธรรมททราบถงลกษณะสภาวะใจทเปนไปตามขนตอนตาง ๆ ทไดจากการเรยน การฟงมามาก สงผลใหเมอเกดประสบการณอยางใดอยางหนง ทไปพองหรอไดศกษามา ทาใหเกดอาการดใจ และตนเตน อนสงผลใหใจไมนงเปนหนงเดยว

ความอดอด อาการดงกลาวเกดเพราะการนงอยในทอากาศไมระบาย นงในทาไมถกตอง หรอบางคนก

ใสเสอผาเครองนงหมไมเหมาะสม เชน นงกางเกงยนสรดเกนไป หนาเกนไป หรอสวมเสอผาสนเกนไป ยาวเกนไป หรอประณตเกนไป ทาใหตองคอยระมดระวงในการนงเสยจนไมสามารถรวมใจใหสงบได

วธแกไข

อปสรรค วธแกไข

ความมด

1. อยาไปคาดหวงอะไร ทาปจจบนใหดทสด 2. ใหกาลงใจตวเอง ยงมดกแสดงวายงใกลสวางแลว 3. ทาใจใหสบาย ๆ ไมชาความมดนนกจะคอย ๆ สวางขน 4. เพยรพยายามทาตอไปทกวน 5. หยดแลวไมเหนภาพ กอยาไปราคาญ หรอหงดหงด 6. ทานง ๆ นม ๆ ตอเนองไปเรอย ๆ เดยวแสงสวางจะเกดขนเอง

กงวลเรอง ลมหายใจ

1. หากเราไมสนใจ ลมหายใจทรสกวาหยาบกจะหายไป ทาใจสบาย ๆ 2. กาหนดจตไว ณ ทสดของลมหายใจซงกคอศนยกลางกาย 3. ถาหากลมจะหยด แปลวา ใจกาลงจะหยด ดวงธรรมกาลงจะเกดขน

เรองการเหนนมต 1. อยาไปตดใจ 2. อยาไปตดตามภาพเหลานจะไดหายไป

32

เหนนมตนอกตว

การเหนนมตนอกตว ใหถอเปนจดเรมตน ยงไมใชจดทแทจรง แตถาจดเรมตนทาใหใจเราสบาย กไมผดวธอะไร

ความลงเลสงสย

1. ทาใจใหหยดนงเฉย ๆ ไมกาหนดอะไรเลย 2. ขอใหเชอมนในการเหน และรกษาการเหนใหตอเนอง 3. เมอเกดความสงสยในศนยกลางกาย อยาไปมวเสยเวลาควานหา 4. ไมวาจะมภาพอะไรเกดขนทาเฉย ๆ เรามหนาทดประสบการณทเกด 5. ถาใจหยดไมสมบรณ ไมตองไปกงวลในประสบการณ ดไปกอนเรอย ๆ

ความกลว

1. เวลาใจกาลงลง ใหดเฉย ๆ นงสบาย ๆ ปลอยอารมณฟง เครยดทงลงไป เลย 2. ทาตวเหมอนผเจนโลก ดเหตการณทเกดดวยใจปกต เปนกลาง ๆ ไมยนดยนราย 3. อยากลว อยาขยบ อยาดน ใหทาเฉย ๆ เดยวใสสวาง 4. เจอเหตการณอะไรใหเฉย ๆ อยาฝน อยาตงคาถาม และแสวงหาคาตอบ 5. รสกตวหนก ๆ อยาลมตา อยาขยบตว แลวกไมตองกลวอะไรทงนน

ความตนเตน

1. ตนเตนดใจ เมอเหนภาพดวง ภาพเลยหายไป ให ‚วางใจเฉย ๆ‛ 2. อาการลมจะหยดมนรสกอดอดนดหนอย ใหนงเฉย ๆ เดยวจะด 3. เมอตนเตน ใหทาความรสกวาธรรมดา ๆ แลวความรสกจะคอย ๆ หายไป

ความอดอด

ถานงรสกอดอดมากแสดงวาทาผดวธตงแตตน ใหลกขนเปลยนอรยาบถ หรอปรบอารมณใหสบายกอนนง ถานงดมาตลอดแลวอดอดภายหลง แสดงวาสภาพใจกาลงจะเปลยน หามลกเดดขาด เพราะถาผานดานนไดจะสาเรจ ถายอมแพ พอใจกาลงจะรวมถงจดใกลด จะเจอประสบการณนอก และจะตดอยตรงนไมกาวหนาสกท

33

MD 204 สมาธ 4 : เทคนค การท าสมาธเพอให เขาถงพระธรรมกาย

34

บทท 1 อทธบาท 4

ธรรมทจะน าไปสความส าเรจ 1. ฉนทะ ความพอใจรกใครในการทาความด การปฏบตธรรม

ฉนทะ แปลวา ความพอใจรกใคร หมายความวา พอใจ รกใครทจะทาความด ดวยความเตมใจและตงใจอยางแรงกลา พระมงคลเทพมนใหความหมายโดยสรปไวคอ “ปกใจ” คอ “ตองปกใจรกการนจรง ๆ ประหนงชายหนมรกหญงสาว ใจจดจอตอหญงครก ฉะนน” พระเทพญาณมหามน ไดกลาวสอนแนวทางการวดฉนทะในใจเราวามมากแคไหนใหถามตวเองวา “เรารกในการเขาถงพระธรรมกายมากแคไหน” เปนการใหทบทวนถงฉนทะและประเมนตวเองบอย ๆ

2. วรยะ ความเพยร ความกลาทจะผจญกบอปสรรคทกชนด ศตรทารายวรยะ คอ อบายมข วรยะ โดยคาศพทแลวมาจากคาวา วระ แปลวา กลา กคอ มความกลาทจะผจญกบอปสรรคทกชนด พระมงคลเทพมน ทานไดใหคากาจดความไววา “บากบน” ทานไดขยายความไววา “ตองบากบนพากเพยรเอาจรงเอาจง” วรยะม 3 ระดบคอ

1. วรยะระดบเบองตน คอ การเรมตนทาสมาธตงแตเรมนงบางไมนงบาง แตกเรมตนดวยการเปลยนแปลงตวเองดวยการนงทละนอย

2. วรยะระดบกลาง เปนการนงสมาธทกวนไมขาด 3. วรยะระดบสง คอ การทาสมาธอยางเอาชวตเปนเดมพน

3. จตตะ เอาใจฝกใฝในสงนน ไมวางธระ มใจจดจอ ไมวอกแวก เรยกวาตงใจทา จตตะ หมายถง มใจจดจอ ไมวอกแวก เรยกวา ตงใจทา พระมงคลเทพมน ไดใหความหมายโดยสรปไวคอ “วจารณ” ทานไดขยายความวา “วจารณตรวจดการปฏบตใหถกตอง ตามแนวสอนของอาจารยใหดทสด”

4. วมงสา ตรตรองพจารณาเหตผล โดยใชปญญาเปรยบเทยบทงเหต ทงผลในความดทตนกระทา วมงสา แปลวา ความตรตรองพจารณาเหตผลในสงนน ๆ พระมงคลเทพมน ไดใหความหมายโดยสรปไวคอ “ทดลอง” ไดแก หมนใครครวญสอดสองดวา วธการททาไปนนมอะไรขาดตกบกพรองบางรบแกไข อยางนนไมดเปลยนอยางนลองดใหม

35

บทท 2 หลกส าคญของการนงสมาธ

สต คอ ความระลกนกไดถงความผด-ชอบ-ชว-ด เปนสงกระตนเตอนใหคดพดทาในสงท

ถกตองทาใหไมลมตว ไมเผลอตว ใชปญญาพจารณา ใครครวญสงตาง ๆ ได

หนาทของสต 1. สตเปนเครองทาใหเกดความระมดระวงตว ปองกนภยทจะมาถงตว 2. สตเปนเครองยบยง ไมใหตกไปในทางเสอม ไมใหมวเมาลมหลงในสงทเปนโทษตอตนเอง 3. สตเปนเครองกระตนเตอนใหขวนขวายในการสรางความด 4. สตเปนเครองเรงเราใหมความขะมกเขมน 5. สตเปนเครองทาใหเกดความสานกในหนาทอยเสมอ 6. สตเปนเครองทาใหเกดความละเอยดรอบคอบในการทางาน

ค าอปมาสต สตเหมอนเสาหลก ปกแนนในอารมณ คอ คนทมสตเมอจะไตรตรองคดในเรองใด ใจกปกแนนคดไตรตรองในเรองนนอยางละเอยดถถวน สตเหมอนนายประต คอ คอยเฝาดสงตาง ๆ ทจะผานเขามา สตจะใครครวญทนทวาควรปลอยใหผานไปหรอควรหยดไวกอน สตเหมอนขนคลง เพราะคอยตรวจตราอยทกเมอ วาบญ บาปของเราเปนอยางไร ไมยอมใหบาปมมากขน สตเหมอนหางเสอ เพราะสตจะเปนตวควบคมเสนทางดาเนนชวตของเราใหมงตรงไปสความสาเรจตามเปาหมายทวางไว ไมใหตวของเราไปทาสงทไมควร

ประโยชนของสต 1. ควบคมรกษาสภาพจตใหอยในภาวะทเราตองการ

2. ทาใหรางกาย และจตใจอยในสภาพเปนตวของตวเอง 3. ทาใหความคด และการรบรขยายวงกวางออกไปไดโดยไมมสนสด 4. ทาใหการพจารณาสบคนดวยปญญาดาเนนไปไดเตมท 5. ชาระพฤตกรรมทกอยาง ทงกาย วาจา ใจ ใหบรสทธ

36

หลกการฝกสต 1. กาหนด 2. จดจอ 3. ตอเนอง 4. เทาทน สตกบการฝกสมาธ สตในการฝกปฏบตสมาธน เปนการสงเกตดสงตาง ๆ ทผานเขามาในความคด โดยวางใจ

เปนกลางไมปรงแตงภาพ การมสตจะรกษาภาพนมต รกษาอารมณเบาสบายไดอยางตอเนอง สบาย

อารมณสบาย คอ การหยดนงเฉย ๆ มอารมณอยากทาตอไปเรอย ๆ เปนอารมณทเราพงพอใจ ประเภทของความสบาย 1. ความสบายทเราสรางขน 2. ความสบายทเกดขนเอง - ความสบายในระดบเบองตน คอ สบายอยในระดบทไมทกข - ความสบายในระดบเบองลก คอ อารมณสบายตอเนองกน นง ๆ เฉย ๆ ตอเนอง กนไมเผลอ ในทสดกจะเขาไปถงความสบายทแทจรงซงอยเบองลก วธท าใจใหสบาย

1. ทาใจหลวม ๆ ใหลมทกสงทกอยาง ทงไปใหหมด 2. ใจสบาย รางกายกสบาย หากตงเครยด ใหปรบอารมณใหสบายกอน อยากลวเสยเวลา 3. ไมคดถงสงททาใหใจเศราหมองขนมว

4. ทาใจใหแชมชน เบกบาน สะอาด บรสทธและผองใส 5. เมอสบาย ดวงแกวจะใสแจว นงอยทศนยกลางกาย รสกไมไดใชกาลง 6. ใหรกษาอารมณสบายกอนทจะนง จนเกดความรสกอยากนง เหนไมเหนเปนเรองรอง 7. การทาสมาธตองรกษาอารมณสบายใหแชมชนเบกบาน ตงแตตนนอนกระทงเขานอน 8. อารมณสบายจะตองฝกกนทงวนและทกวน อารมณสบายจะเกดขนเองโดยธรรมชาต

ประโยชนของความสบายตอการท าสมาธ 1. ความสบายทาใหลมหายใจละเอยด 2. ความสบายทาใหไมเกดความหนวง หรอตดกบกายหยาบจนสงผลถงอารมณ

37

บทท 3 หวใจแหงความส าเรจของการเขาถงธรรม

สงททาใหประสบความสาเรจในการเขาถงธรรมม 2 อยางคอ วธการถกตอง และตอเนอง

สมาเสมอ

วธการถกตอง สงสาคญทจะทาใหเราทราบวาทาถกวธการแลวคอ การสงเกต ควรหมนสงเกตหาเหตแหงความบกพรอง และปรบปรงแกไขเรอยไป โดยใชวธสงเกตในเรองตอไปน คอ 1. การปรบกาย 2. การหลบตาเบา ๆ พอสบาย ๆ 3. การนกนมต 4. การใชคาภาวนา 5. ทาใจเยน ๆ ไมเรงเกนไป 6. เมอใจหยด สงเกตดวา ใจไมอยากจะภาวนา อยากจะวางเฉย ๆ ทศนยกลางกายฐาน ท 7 สงเกตกบความพอด ในการปฏบตธรรมจาเปนตองสงเกตเพอใหเกดความพอด ซงความพอดตรงกบคาวา ทางสายกลาง หรอ มชฌมาปฏปทา นนคอหนทางเขาสความสงบนงภายใน เขาถงธรรมะภายใน โดยใหสงเกตวา เมอนงแลวเราสบายใจ อยากอยกบอารมณนนาน ๆ ไมเรงรอน ไมเรงรบ นคอความพอดอยางแทจรง เราจะพบไดเมอใจหยด คอ เราพอดอยางเบองตน คอย ๆ ประคองใจไป ไมชาใจมนจะหยดนงทเราเรยกวา ถกสวน ถกสวนกคอความพอด

ความตอเนอง ความตอเนองสมาเสมอเปนหวใจของการเขาถงธรรม เพราะเปนการทาใหจตใจเราถกขดใหสะอาด ใหบรสทธเพมขนและทาใหใจคนกบศนยกลางกายฐานท 7

38

บทท 4 เทคนคการวางใจในขณะฟงธรรม

การฟงธรรมชวยยกระดบจตใจมนษยไดสงสด จนกระทงหมดกเลส เปนพระอรหนต

( ธรรมในทน หมายถง สงทดงาม ตงแตเรองคณธรรม เรองของการทาความด เรองทฟงแลวทาใหใจสงขน )

นอกจากนการฟงธรรมเปนสงทเกดขนไดยากสาหรบมนษย มพทธพจนไดกลาวไววา “กจโฉ มนสสปฏลาโภ กจฉ มจจานชวต

กจฉ สทธมมสสวน กจโฉ พทธานมปทาโท” “ความไดอตภาพมนษย เปนการยาก, ชวตของสตวทงหลาย เปนอยยาก

การฟงพระสทธรรมเปนของยาก การอบตขนแหงพระพทธเจาทงหลายเปนการยาก” อางองจาก ขททกนกาย ธรรมบท, มก. เลม 42 หนา 329.

ปจจยแหงความส าเรจของการฟงธรรม 1. ผแสดงธรรม เปนผมความสามารถในการแสดงธรรมใหผฟงเขาใจไดงาย 2. ผฟงตองมความพรอมในการฟงธรรม 3. อปนสยของผฟงทส งสมมาในอดตทส งสมมาในภพกอน พระพทธเจาไดจดแบงอปนสย

ทส งสมไวในภพกอน ๆ ทมผลตอการฟงธรรมไวดงน - อคฆฏตญญบคคล คอ บคคลทตรสรธรรมในขณะทยกหวขอขนแสดงธรรม - วปจตญญบคคล คอ บคคลตรสรธรรม ตอเมอทานแจกแจงความโดยพสดาร

คอ ตองมการอธบายขยายความ - เนยยบคคล คอ บคคลตรสรธรรมตามลาดบขนตอน ตองเรยน ตองสอบถาม

ตองใสใจโดยแยบคาย เมอไดศกษาไตรตรองจนเขาใจ จงนาไปปฏบต และบรรลธรรมได - ปทปรมบคคล คอ บคคลผฟงมาก พดมาก ทรงจามาก สอนมาก ยงไมตรสร

ธรรมในชาตนน 4. การสงสมนสยในปจจบน โดยมพละ 5 แปลวาธรรมเปนกาลง 5 ประการคอยปรบสภาพ

จตของผฟงธรรมใหมการปรบ การพฒนา ไดแก สทธา ความเชอมนในพระพทธคณ ในตวผแสดงธรรม วรยะ ความกลาหาญ เขมแขงทางกายและจต จนสามารถขจดความเกยจคราน

ความเหนแกความสะดวกสบายใหคลายลงไปตามลาดบ สต ความระลกได จนกลายเปนผมความตนตวทกขณะ

สมาธ ความตงใจมน มกาลงเพมขนจนสามารถขจดความฟงซาน ความซดสายของจต จนสามารถสงบนวรณ 5 ประการ ไปไดตามลาดบขนตอนของสมาธ

39

ปญญา ความรอบรทจะขจดความไมรออกไป จนมความรเหนตามความเปนจรง

การปลอยใจตามเสยงผน า เสยงของผนาสมาธเปนสงสาคญ เพราะผฝกใหมยอมตด ยอมพอใจ ยอมชอบทจะปลอยใจไปตามเสยงตาง ๆ ไปตามเรองราวตาง ๆ ทมาจากภายนอกอยแลวเปนปกต โดยเฉพาะอยางยงเมอเวลาหลบตา เทคนคของการปลอยใจตามเสยงผน าสมาธภาวนา

1. เปดเสยงใหพอไดยน ไมดงเกนไป ไมคอยเกนไป 2. ไมคดโตแยง หรอไมเกดความลงเลสงสยในคาพดนน 3. ฟงไปเรอย ๆ ทาตามไปเรอย ๆ 4. ขณะฟง ใหทาความรสกประหนงวาเสยงนนไหลผานสองหของเรา 5. ทาตามเสยงทแนะนาไป ทาไดแคไหนใหพอใจแคนน 6. อยากงวลวาทาไมได ดงนน การฝกสมาธดวยการฟงเสยงผนาทาใหไดผลเรว และไมเกดความเครยดจากการใช

ความพยายาม หรอบงคบตนเอง เปนหนทางทจะทาใหสามารถเขาถงธรรมะภายในได

บทท 5 การเหนกบความใจเยน

การเหนภาพภายใน

การเหนดวยตากบการเหนดวยใจ 1. สงทคลายกน คอ จะตองมแสงสวาง ทงการเหนภาพภายนอกและการเหนภายใน 2. สงทตางกน คอ การเหนภายนอก เหนไดทนททลมตา แตการเหนภายในจะ

คอย ๆ เหน ชดนอยกวาลมตาเหน ชดเทาลมตาเหน แลวกชดยงกวาลมตาเหน 3. วธการเหนทแตกตางกน การเหนดวยตา อยากใหชดตองเพง ตองจอง แตการ

เหนดวยใจ ถาเพง จอง ผลทไดคอ มองไมเหน เพราะแสงสวางภายในจะเกดขนได ใจตองหยด ใจตองนง

การเหนดวยใจ ม 3 ระดบ คอ 1. ชดนอยกวาลมตาเหน 2. ชดเทากบลมตาเหน 3. ชดมากกวาลมตาเหน

40

สงทชวยใหการเหนภายในดขน 1. ความตอเนอง ตองมชวโมงวางใจใหมาก ๆ นกถงบรกรรมนมตบอย ๆ ในทกอรยาบถ

2. ความสบาย ความสบายใจจะชวยใหการนกถงภาพนนไดตอเนอง

การดกบการเหนภาพภายใน 1. อยาไปเนนใหชด ดเฉย ๆ อยางเดยว มใหดแคไหนกดแคนน 2. เวลาดเหมอนเราเดนเลน มอะไรใหดกดไป ดแลวเฉย ๆ ไมตองคดอะไร 3. เมอเกดความมดกดความมด หรอรปทรงอน ๆ กดเรอยไป มแสงสวางกดตรงกลาง

4. ถาเหนแตเศยรพระ เรากมองเศยร มองไปเรอย ๆ เดยวกเขากลางองคพระไดอยางสบาย 5. เกดความสวาง ทาใจเฉย ๆ ไมตนเตน ไมดใจจนเกนไป รกษาหยดกบนงไวนาน ๆ 6. เมอเหนแลวหายอยาเสยดาย 7. เมอใจเรมคนกบภาพภายใน ชดบาง ไมชดบาง กดไปเรอย ๆ ถาเปนแสงสวางกจากแสงนอยไปจนแสงมาก เมอเราเฉย ๆ ไมปฏเสธภาพทเกดขน ไมปรงแตง ใจกจะเรมหยดนง ความใจเยน ใจเยน หมายความวา ใจทสขมรอบคอบ มพลง มสต มปญญา มความคดอานดวยความเบกบาน ไมมความเครยด ความเบอ ใจเยอกเยนสบาย มความสขในทกอรยาบถ เทคนคการสรางความใจเยน 1. จะไมลนอยากไดเรว ๆ ไมเรงรอน เรงรบ ไมกลวชา ไมกลวไมทนใจ 2. ใหคดวากาลงสะสมความด ความเบาสบาย ความสข โดยไมคานงถงเรองผล 3. การปฏบตธรรมรบเรงรอนไมได ตองทาสมาธทกวน แลวใจกจะบรสทธมากขน 4. ใหวางเฉย ๆ แลวใจจะละเอยดเอง จาอารมณนนไว 5. หากมความคดเกดขน ใหคดวา ความคดอะไรเกดขนมากชาง เราอยาไปฝนสงนน 6. ฝกทาความพอใจในประสบการณทกประสบการณ

ความใจเยนกบการเหนภาพภายใน ผปฏบตตองมความใจเยน คอ มความรสกเกดขนมาในใจวา เรามหนาททจะภาวนาเราไปเรอย ๆ จะนกออกหรอไมออก จะเหนหรอไมเหนกไมเปนไร และเมอนกถงนมตดวงใสได กไมมความกงวลวาดวงใสจะเกดขนชดเจนเหมอนลมตาเหนเมอไหรไมกงวล ไมเปนทกข ไมวตกกงวล ไมชาพอใจสบาย ใจเปนกลาง ๆ กจะหยดนงอยภายในเอง

41

บทท 6 ประสบการณภายใน

ประสบการณภายใน (Inner experience) หมายถง สงทปรากฏขนในสมาธ ทงทปรากฏเปนลกษณะของสภาวะอารมณ หรอ

สภาวธรรมในแตละระดบ แบงออกเปน 3 ระดบ ดงน 1. ระดบแรก ประสบการณภายในกอนทจะเขาถงดวงปฐมมรรค 2. ระดบทสอง ประสบการณภายในตงแตดวงปฐมมรรคถงกายตาง ๆ ทง 18 กาย 3. ระดบทสาม ประสบการณในระดบการศกษาวชชาธรรมกาย

ลกษณะของประสบการณภายใน เมอเราไดพยายามฝกใจจนกระทงใจเรมนงหยด ประสบการณของการฝกใจจะคอย ๆ ปรากฏขนตงแต หยด นง ไปเรอย ๆ กายและใจจะเรมละเอยดออน กายขยาย มความสข เหนความสวาง ตกศนย จนกระทงเหนดวงปฐมมรรคหรอดวงธรรม ความส าเรจของการเขาถงธรรม - คณคาของประสบการณภายใน ไมวาประสบการณทเกดขนจากการนงสมาธจะเปนอยางไร ทก ๆ ประสบการณลวนแตเปนสงทมคณคาทงสน เพราะเปนเครองวดสภาพใจของเราวาชวงไหนจตของเราบรสทธมากหรอนอย - ความส าเรจของการเขาถงธรรม พระเทพญาณมหามน ไดอธบายขนตอนแหงความ สาเรจของการเขาถงธรรมไวดงน 1. ความคดทอยากจะปฏบตธรรม อยากเขาถงธรรมกาย 2. คดแลวทา 3. นงขดสมาธกนแลวกหลบตาเบา ๆ 4. หลบตาแลวกนกถงคาภาวนา หรอนกนมต หรอวางใจนง ๆ เฉย ๆ 5. พอเรานง เรานงภาวนาไป เดยวฟงบาง ไมฟงบาง 6. นงไปเรอย ๆ ฟงนอยลง หลบนอยลง ตงนอยลง ทอนอยลง 7. จนกระทงความฟง ความงวง ความทอหมดไป 8. ตวเรมขยาย เรมโปรงขน หายใจรสกสะดวกขน คลองขน โปรง ไมอดอด รสกตวมนบาง ๆ 9. รสกวารางกายมการเปลยนแปลงขยายบาง ยดขนหรอยอลง หรอมความรสก เควงควาง เอยงไปเอยงมาโคลงเคลงบาง ขนลกบาง 10. ไปตอไปเรอย ๆ จนกระทงหายไปเลย เหมอนอยในกลางอวกาศโลง ๆ

42

11. นงอยางเดยว เดยวความสวางกคอย ๆ มา ความสวางเดยวมา เดยวหาย 12. ความสวางอยนานขน มความรสกเวลาหมดไปเรว อยากนงนาน ๆ 13. ความสวางคอยเพมขนเรอย ๆ จนกระทงสวางไปหมด มความสขอมเอบ เบกบาน 14. ทาไปเรอย ๆ จะสาเรจเปนขนตอน จนกระทงเหนจดเลกกลางความสวางทสวางจามาก

ประเภทของประสบการณภายใน 1. ประสบการณภายในเมอใจเรมหยด เชน ตวโยก ตวโคลง ตวยด ตวยอ ตวโลง ๆ โปรง ๆ เหนแสงสวาง 2. ประสบการณภายในเมอใจตกศนย คอ ใจจะตกวบลงไปเหมอนตกจากทสง 3. ประสบการณภายในเมอใจหยด คอ เขาถงดวงปฐมมรรคจนกระทงเขาถงกายตาง ๆ 4. ประสบการณภายในพสดาร คอ นงแลวเหนผ กะโหลก เปนตน

การประคบประคองประสบการณภายใน 1. เวลานงใหนงอยางมศลปะ คอ รจกทาใหศนยกลางกายคนเคยและยอมรบใจเราได 2. เมอเหนทางเดนใหสงใจไปกอน ตองเขาสบาย ๆ เชอมนในสงทด 3. เวลาเหนองคพระภายใน อยาขดใจทาน ตามใจทาน ดอยางสบาย ๆ 4. ทกประสบการณ ใจตองนง ไมกระเพอมเลย 5. เปลยนอรยาบถ แมจตหยาบกวาเดมกไมกงวล เรมตนใหมอยางงาย ๆ และไมเสยดาย

การพฒนาประสบการณภายใน 1. เอาสงลาสดเปนจดเรมตนใหม 2. ถาเกดฟงกใหดไปเรอย ๆ ไมตองคดอะไรเลย 3. เมออารมณสบายตอเนองสมาเสมอ พอถกสวนใจกหยด ตกศนยวบเขาไป ดวงธรรม กเกด 4. วธการปฏบตนน ตองทาอยางสบาย ๆ 5. ตดความกงวลอะไรตาง ๆ ใหมนคลคลายออกไปใหหมด

43

บทท 7 ประสบการณการเขาถงธรรม

มกระโถนเปนนมต อบาสกาทองสก สาแดงป น แบงเวลาปฏบต ขนชอวาไมมเวลาไมมในโลก คณยายอาจารยมหารตน อบาสกาจนทร ขนนกยง มแมไกเปนคร คณยายปกนงเหมอนแมไกกกไข

เดกนอยนงทน หนตน ตอสไมยอมแพกบความปวดเมอยเลก ๆ นอย ๆ ไมจากดดวยเวลาและสถานท ยนยนคาสอน “อกาลโก” เดก 4 ขวบ สอนพสาววย 5 ขวบนงสมาธ นองชายบอก Yes ตอง just say yes ทาอะไรกไดยกเวนคด คณอรค เลอวน สอนงาย ๆ วา ทาอะไรกได ยกเวนคด นกมวยเกา ยอมนงปลอยชวตสกครงหนง ความสาเรจกจะ เกดขนได แมสอนลก หยดนงเฉย ๆ เดยวกจะเขาถงเอง สอนแมใหเหนพระ นกอยางงายกเหนอยางงาย ประสบการณตางศาสนา ตางเชอชาตศาสนา กสามารถเขาถงธรรมกายได

44

MD 305 สมาธ 5 : หลกสมถ- วปสสนากมมฏฐาน

45

บทท 1 กมมฏฐานและวธปฏบตในพระไตรปฎก

ความหมาย แปลตามตวคอ ทตงแหงการงาน หรอทตงแหงการกระท า แปลตามคมภรวสทธมรรคคอ อารมณกมมฏฐาน 40 อยางเพอการบรรลสมาธ แปลตามคมภรธ มมตถสงคหะคอ ทตงของการกระท า คอการเจรญภาวนา ความหมายคอ การอบรมจต อนไดแก 1. อารมณ หรอวตถทใชฝกจต 2. วธการเจรญสมาธ

ค าอนทเกยวของ

สมาธ ระดบของจต และวธทก าหนดขน เพอกอใหเกดจตระดบนนขนมา

ภาวนา การสะสมคณธรรมทงหลายไวในตน เพอทจะบรรลนพพาน

จดมงหมาย ท าใหจตสงบจากกเลส

ท าใหหลดพนจาก ทกข* หลดพน เขาสนพพาน

*ทกข แบงเปน ทกขประจ า เกด แก เจบ ตาย

ทกขจร

โสกะ ความโศก ความแหงใจ ความกระวนกระวาย ปรเทวะ ความคร าครวญ ร าพไรร าพน ทกขะ ความเจบไขไดปวย โทมนสสะ ความนอยใจ ความคบแคนใจ อปายาสะ ความทอแท กลมใจ อปปเยห สมปโยคะ ความขดของหมองมว ตรอมใจ จากทไมเปนทรก ปเยห วปปโยคะ ความโศกเมอพลดพรากจากของรก ยมปจฉง น ลภต ความหมนหมองจากการปรารถนาสงใดแลว ไมไดสงนน

46

วธปฏบต

วธธรรมชาต หลกการของจต

เปลยนแปลงไปโดยล าดบขน ดงน

ปราโมทย ความปลาบปลม

บนเทงใจ

ปสสทธ รางกายผอนคลาย สงบ จตใจสบาย

สข สมาธ

เหตทมาของปราโมทย - การประพฤตปฏบตตงมนในศล - การไดศกษาธรรมะ ฟงธรรม ปฏบตธรรม - ความสามคค ปรองดองกน - การส ารวมอนทรย

อทธบาท 4 ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา

สตปฏฐาน การใชสตเปนตวน า

กายานปสนา การตามเหนกายในกาย รทนสงทเกดขนจากอาการตางๆของกาย

อานาปานสต - ก าหนดลมหายใจเขา-ออก ก าหนดอรยาบถ - ยนเดนนงนอน มสตสมปชญญะ - ก าหนดรการเคลอนไหว ปฏกลมนสการ - พจารณารางกายเปนสงสกปรก ธาตมนสการ – พจารณารางกายประกอบขนจากธาต 4 นวสวถกา – ก าหนดรรางกายเปรยบกบซากศพคอย ๆเนาเปนระยะเวลา 9 ระยะ

เวทนานปสสนา การตามเหนเวทนาในเวทนาทเกดขนคอ รวาก าลงรสกสข ทกข หรอ

เฉย ๆ

เวทนา หมายถง ความเสวยอารมณ ม 3 อยางคอ สขเวทนา - ความรสกสข สบาย ทางกายหรอใจ ทกขเวทนา - ความรสกทกข ไมสบาย ทางกายหรอใจ อทกขมสขเวทนา - ความรสกไมทกข ไมสข เฉยๆ อามส หมายถง เหยอลอ คอกามคณ 5 สขทไมมอามส คอ สขทเกดจากใจสงบ

จตตานปสสนา การตามเหนจตในจตคอ เหนวาจตก าลงเปนอยางไร

ธมมานปสสนา การตามเหนธรรมใน

ธรรม คอ ตามเหนธรรมทเกดขนในจตของตน มการพจารณา 5 อยางคอ

นวรณ - รชดวามนวรณ 5 อยในจตหรอไม ขนธ - ก าหนดรวา ขนธ 5 แตละอยางคออะไร เกดขนและดบไปอยางไร อายตนะ - รชดในอายตนะภายใน-ภายนอกแตละอยาง รชดในสงโยชนทยงไมเกดและเกดแลว โพฃฌงค - รชดในขณะนน ๆ วาโพชฌงค 7 มอยในจตใจหรอไม จะเกดหรอบรบรณขนไดอยางไร อรยสจ - รชดอรยสจ 4 แตละอยาง

47

บทท 2 สมถะและวปสสนากมมฏฐานในคมภรทางพระพทธศาสนา

กมมฏฐาน สมถกมมฏฐาน วปสสนากมมฏฐาน

ความหมาย วธการฝกจตเพอทาใหจตสงบตงมนเปนสมาธ

คอ วธการปฏบตเพอใหรแจง เหนจรงในนามรป ไตรลกษณ อรยสจ 4

อารมณ

ก สณ 1 0 อ ส ภ ะ 1 0 อ น ส ต 1 0 พรหมวหาร 4 อ ร ป 1 อ า ห า เ ร ป ฏก ล สญ ญ า 1 จตธาตววตถาน 4

ขนธ 5 อายตนะ 12 ธาต 18 อนทรย 22 อรยสจ 4 ปฏจจสมปบาท

ผล สามารถเขาถง อปปนาสมาธททาใหจตสงบ จากปรยฏฐาน

กเลสระดบกลาง

องคฌาน 5 เกดขนขมนวรณ 5 วตก - จดจออยในอารมณเดยว ไมงวงไมเคลม วจาร - ประคองจตใหมน ขจดความลงเลสงสย ปต - ปลาบปลมอมเอบ ขจดความพยาบาท สข - ความสขใจ ขจดความฟงซานราคาญใจ เอกคคตา - จตเปนสมาธ ขจดกามราคะ

เหนไตรลกษณ อนจจง - ถกบงดวยสนตต (ความสบตอเนอง) ทกข - ถกบงดวยอรยาบถ (บรหารอรยาบถ คอ กนขาว ออกกาลงกาย) อนตตา - ถกบงดวย ฆนสญญา (การกาหนดหมายวารางกายเปนกอนเปนกอง)

ฌาน คอภาวะทจตสงบประณตอยในอปปนาสมาธ

ละสงโยชน (กเลสทผกใจสตว) -----สงโยชนเบองต า ----- สกกายทฏฐ - เหนผดวากายเปนของเรา วจกจฉา - ความลงเลสงสย สลพพตปรามาส - ยดมนในศลพรต กามราคะ - ความยนดกาหนดในกาม ปฏฆะ - ความขดเคองใจ ----สงโยชนเบองสง---- รปราคะ - ยนดในรปฌาน

รปฌาน 4 ระดบมองคฌานแตกตางกน ปฐมฌาน - มองคฌาน 5 (ครบ) ทตยฌาน - มองคฌาน 3 (ปต สข เอกคคตา) ต ต ยฌาน - มอ ง คฌ า น 2 ( ส ข เอกคคตา) จตตฌาน - มองคฌาน 2 (อเบกขา เอกคคตา) อรปฌาน - 4 ระดบ

48

อากาสานญจายตนะ วญญาณญจายตนะ อากญจญญายตนะ เนวสญญานาสญญายตนะ

อรปราคะ - ยนดในอรปฌาน มานะ - ความถอตว เปรยบเทยบตนกบคนอน อทธจจะ - ความสดสายฟงซาน อวชชา - ความไมรในอรยสจ 4 ผลคอเปลยนจากปถชนเปนอรยชน พระโสดาบน - ละสงโยชน 3 อยาง (สกกาฯ วจกจฯ สลพพตฯ) พระสกทาคาม - ทาราคะ-โทสะ-โมหะ เบาบางลง พระอนาคาม - ล ะ สง โ ยช น เ พ ม 2 อยาง (กามราคะ และปฏฆะ) พระอรหนต - ละสงโยชนไดสนเชง

อภญญา 5 อทธวธ - มฤทธ คอ ญาณสาเรจตามทตนอธษฐาน อธษฐานทธ - ฤทธ แ สดงโดยไมเปลยนราง วกพพนทธ - ฤทธแสดงโดยเปลยนราง มโนมยทธ - ฤทธแสดงโดยเนรมตรางเหมอนทกประการของตนปรารถนาใหรางไปภพภมใดกได) ทพพโสตญาณ - มหทพย เจโตปรยญาณ - รวาระจต ปพเพนวาสานสตญาณ - ระลกชาตได ทพพจกขญาณ - ตาทพยและญาณอก 2 อยาง (ยถากมมปคญาณ - รผลกรรมในอดตของสตว อนาคตงสญาณ - รภพภมในอนาคตตามผลกรรมทสตวนนทา)

ความแตกตาง สมถกมมฏฐาน วปสสนากมมฏฐาน

ลกษณะ มความไมฟงซานเปนลกษณะ มความรแจงสภาวธรรมตามความเปนจรงเปนลกษณะ

กจ กาจดนวรณ 5 กาจดความไมร คอ อวชชา เหตใกลใหเกด ความสข สมาธ

องคธรรม เอกคคตาเจตสก ปญญาเจตสก

อารมณ กสณ อสภะ อนสต พรหมวหาร อรปกมมฏฐาน อาหาเรปฏกลสญญา จตธาตววตถาน

ขนธ อายตนะ ธาต อนทรย อรยสจ ปฏจจสมปบาท

49

บทท 3

สมถะและวปสสนาตามหลกค าสอนของพระมงคลเทพมน

จต มหคคตจต โลกตตระ ผล รปฌาน 4 อรปฌาน 4 มรรค 4 ผล 4 นพพาน 1

อานสงส ปจจบน ทาใหจตเปนสข เยอกเยน ไดอภญญา 5 แสดงฤทธ อนาคต เกดในสคตพรหมโลก

ไดอภญญา 6 คอ ถงขนสดทายไดอาส-วกขยญาณ หมดกเลส ไมตองเวยนวายตายเกดอก

ปหาน วกขมภนปหานดวยอานาจฌานจต สมจเฉทปหาน ดวยมหคคจต ปฏปสสทธปหาน หมดกเลส นสสรณปหาน ดวยนพพาน

ทมา มทงในและนอกพระพทธศาสนา มอยเฉพาะในพระพทธศาสนา

สมถกมมฏฐาน วปสสนากมมฏฐาน - สมถะ แปลวา สงบ หรอแปลวา หยด โดยตองหยดทศนยกลางกาย จนกระทงเหน จา คด ร รวมกนเปนหนงเดยว - วธการท าใจหยด ใชบรกรรมนมตควบคกบบรกรรมภาวนา เขาสบแลวเหนศนยจะพบผลของสมถะเบองตน คอ ดวงธรรม - ดวงธรรมมชอเรยกหลายชอ ไดแก ดวงธมมานปสสนาสตปฏฐาน ดวงปฐมมรรค ดวงเอกายนมรรค ดวงปฐมฌาน ดวงธรรมททาใหเ ปนกายมนษย - สมถะแบงเปน 2 ระดบ คอ สมาธโดยปรยายเบองต า (ตงแตบรกรรมนมต ถง ปฏภาคนมต) สมาธโดยปรยายเบองสง (ดวงปฐมมรรคขนไป)

- วปสสนากมมฏฐาน คอ การเหนวเศษ เหนแจงเหนตาง ๆ ในรป โดยสามญลกษณะวาเปนของไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา - ตองเหนดวยธรรมจกขของพระธรรมกาย รดวยญาณทสสนะของพระธรรมกาย ตงแต กายธรรมโคตรภทงหยาบ และละเอยด จนกระทงถงกายพระอรหตทงหยาบและละเอยด - เสรจกจสบหกไมตกกนดารเรยกวา นพพานกได เปนการพจารณาอรยสจ 4 ในกายตาง ๆ จนกระทงบรรลธรรมเปนพระอรยบคคลและหมดกเลสในทสด

50

บทท 4

กจเบองตนกอนการเจรญกมมฏฐาน

ตงอยในศลอนบรสทธ ศล 5 ศล 8 ปารสทธศล

ตดมหาปลโพธ 10 ประการ

ในคมภรวสทธมรรค

ปลโพธ คอ ความกงวล เปนสงหนวงเหนยวใจใหพะวกพะวน ไมปลอดโปรง อาวาส - ทอยอาศย อทธานะ - การเดนทางไกล กละ - ตระกล ญาต - ญาตสนทมตรสหาย ลาภ - สงของเครองใช อาพาธ - ตนเองปวยไข คณะ - ลกศษยทตองสงสอน คนถะ - ปรยต สงทเลาเรยน กรรม - การงานตาง ๆ อทธ - ฤทธของปถชน

เขาไปหากลยาณมตรผใหกมมฏฐาน

มาตรฐาน 6 อยางของส านกปฏบตธรรม 1. ไมมนสยวารายโจมตการปฏบตธรรมของสานกอน 2. ไมบงคบ ขมขใหเชอตาม 3. มศลและมารยาทดงามตามพระธรรมวนย 4. มการบรโภคขบฉนเหมาะสม 5. สถานทปฏบตธรรมเหมาะสม 6. เจาสานกรกในการปฏบตธรรม

เวนสถานททไมเหมาะแกการเจรญสมาธ

ลกษณะอาวาสทไมเหมาะสม

มหาวาส ทกวางใหญโต

นวาวาส ทกาลงสรางใหม

ชราวาส ทชารดทรดโทรม

มาก ปนถนสสตตต

ทตดกบถนนหนทาง โสณฑ

ทใกลสระนา ปณณ

ทใกลสวนผก ปบผ ผล ปฏฐนยตา

เขาถงกาย 8 กาย กายมนษย (+ละเอยด) กายทพย (+ละเอยด) กายรปพรหม (+ละเอยด) กายอรปพรหม (+ละเอยด)

เขาถงกายอก 10 กาย กายธรรมโคตรภ (+ละเอยด) กายธรรมพระโสดา (+ละเอยด) กายธรรมพระสกทาคา (+ละเอยด) กายธรรมพระอนาคา (+ละเอยด) กายธรรมพระอรหต (+ละเอยด)

51

ทใกลสวนดอกไม ทใกลสวนผลไม ทคนชอบมากราบไหว

นครสนนสสตตา ทตดกบตวเมอง

ทารสนนสสตตา ทตดกบปาไมฟน

เขตตสนนสสตตา ทใกลกบทนา

วสภาคาน ปคคาลาน อตถตา ทมบคคลไมถกกนอย

ปฏฏนสนนสสตตา ทอยใกลทารถ

ทาเรอ

ปจจนตสนนสสตตา

ทตดกบชายแดน

รชชสมนตรสนนสสตตา

ทเปนชายแดนประเทศ

อสปปายตา ทไมสปปายะ

กลยาณมตตาน

อลาโภ ทหากลยาณมตร

ไมได

ลกษณะอาวาสทเหมาะสม หนทางไปมาสะดวก ไมมเสยงอกทก ไมมสตวราย มปจจย 4 มพระภกษพหสต

ตดความกงวล เลก ๆ นอย ๆ

ปลงผม ตด เลบ ปลงหนวดใหเรยบรอย

ปะชนจวรทสกหรอใหเรยบรอย

จดการยอมสจวรทดเกา ซกจวรสกปรกใหสะอาด ชาระลางเครองใชสอยทดสกปรก

มอชฌาสย 6 ประการของพระโพธสตว

อโลภชฌาสย ไมโลภ

อโทสชฌาสย ไมโกรธ

อโมหชฌาสย ไมหลง

เนกขมมชฌาสย มนสยในการออกบวช

ปวเวกกชฌาสย มนสยปลกวเวก

นสสรณชฌาสย มนสยออกจากทกข

การรบกมมฏฐาน ถวายตนแดพระสมมาสมพทธเจา หรอแกพระอาจารย

52

บทท 5 จรตกบการปฏบตกมมฏฐาน

จรต คอ ความประพฤตจนเคยชนเปนนสย อนเปนพนฐานใจของแตละคน

ลกษณะเปน เครองสงเกต จรต

อรยาบถ นงนอนยนเดน อาการตางๆ

กจจะ ลกษณะ การทางาน

โภชนะ อาหาร และ การบรโภค

ทสสนะ การดฟงดมกน สมผสลบไล

ธมมวปวตต ความประพฤต ด-เลว

กมมฏฐาน ทเหมาะ*

ราคจรต เรยบรอย นมนวล ไมรบรอน

งานสะอาด สวยงาม เปนระเบยบ

ชอบรสหวาน มน อรอย สสนนากน

ชอบของสวย งาม ไพเราะ ตลกขบขน

เจาเลหโออวด ถอตว แงงอน พถพถนชอบยอ

อสภะ 10 กายคตาสต 1

โทสจรต ไปพรวดๆ รบรอน กระดาง

งานสะอาด แตไมเรยบรอย ไมสารวย มงแต สงทปรารถนา

ชอบเปรยว เคม ขม ฝาดจด รบประทานเรว คาโต

ชอบดชกตอย

มกโกรธ ผกโกรธ ลบหลบญคณ ตเสมอ รษยา

วรรณกสณ 4 พรหมวหาร 4

โมหจรต เซองซม เหมอลอย

งานหยาบ ไมถถวน คงคาง เอาดไมได

ไมเลอกอาหาร อยางไหนกเอา ทานมมมาม

เหนดกวาดดวย เหนไมดกวา ไมดตาม

งวงเหงาหาว นอน ไมเปน เรองเปนราว ชางสงสย เขาใจอะไรยาก

อานาปานสต

วตกจรต เชองชา คลายโมหจรต

งานไมเปนสา จบจดแตพดเกง คดไว พดไว

ไมแนนอน อยางไหนกได

เหนตาม หมมาก

ฟงซานโลเล เดยวรก เดยวเกลยด คลกคลกบหม คณะ

อานาปานสต

สทธาจรต แชมชอย ละมอมละมน

เรยบรอย สวยงาม เปนระเบยบ

หวาน มน หอม

ชอบของ สวยงามเรยบๆ ไมโลดโผน

เบกบานในการ ทาบญ

อนสต 6

พทธจรต วองไว เรยบรอย

งานเรยบรอย เปนระเบยบ และเปน ประโยชน

เปรยว เคม เผด ขม พอกลมกลอม ไมจดนก

ดดวยความ พนจพเคราะห

วางายไมดอ มสตสมปชญญะ มความเพยร รเรว

มรณานสต อปสมานสต อหาเรปฏกล จตธาตฯ

53

สาเหตทม จรตตางกน

การประกอบกรรมในอดตชาต ภพภม

กอนมาเกด ธาตทง 4

ราคจรต ขณะบาเพญบญกศล จตปรารภเรองลาภ ยศ สรรเสรญ เกดตณหาราคะ เปนทฏฐยดมน

จากสวรรค เปรต อสรกาย

ธาต ดนนาลมไฟ เสมอกน

โทสจรต - ขณะบาเพญบญกศล จตเกดโทสะ มความขนเคอง - ชาตกอนมากดวยการฆา การทาลาย การจองจา

จากนรก ธาตไฟ และ ลม มกาลงมาก

โมหจรต - ขณะบาเพญบญกศล ทาสกแตทา ทาตามกนมา ไมเหนคาของบญ ฟงซาน นกลงเลสงสยในการทาบญ - ชาตกอนดมนาเมามาก ไมชอบศกษา

จากสตวเดรจฉาน ธาตดน และ นา มกาลงมาก

วตกจรต

ขณะบาเพญบญกศล - นกถงกามคณ (กามวตก) - เกลยดชงปองราย (พยาบาทวตก) - คดเบยดเบยนทาราย (วหงสาวตก)

สทธาจรต

ขณะบาเพญบญกศลมากไปดวยความเลอมใสใน พระรตนตรย ตลอดจนเลอมใสเพราะ - เพราะเหนรปสมบตสวยงาม - เพราะเหนความประพฤตเรยบรอยในพระธรรมวนย - เพราะไดยนกตตศพทวาดอยางนนอยางน - เพราะไดฟงธรรมของผฉลาดทแสดง

สวนมากมาจาก สวรรค

พทธจรต

ขณะบาเพญบญกศล - ระลกในผลของกรรม สตวทงหลายมกรรมเปนของตน - ตนสกเปนเพยงรป-นาม สงขารไมเทยง เปนอนตตา - อธษฐานดวยผลบญขอใหเปนคนมปญญา

สวนมากมาจาก สวรรค

คแหงจรต ในจรตทง 6 อยาง ทานสงเคราะหกนดวยความเสมอภาคกนไดเปน 3 ค คอ ราคจรต กบ สทธาจรต ราคะยอมแสวงหาในทางกามคณ สทธากแสวงเหมอนกน แตแสวงหาบญ คอ กศลกรรม มทาน ศล ภาวนา เปนตน ราคะตดใจในสงทไรประโยชนฉนใด สทธากเลอมใสในสงทเปนประโยชนฉนนน

* อรปกมมฏฐาน 4 - ภตกสณ 4 - อาโลกสณ - อากาสกสณ กมมฏฐาน ทง 4 อยางนเหมาะกบทกจรต

54

โทสจรต กบ พทธจรต โทสะมการเบอหนายดวยอานาจแหงโมหะคอ เบอหนายในสงทไมชอบ ถายงชอบอยกไมเบอหนาย ซงเปนทางใหถงอบาย สวนพทธจรตนน กเบอหนายเหมอนกน แตวาเบอหนายดวยอานาจแหงปญญา ซงเปนทางใหถงสวรรค ตลอดจนถงพระนพพานกได โมหจรต กบ วตกจรต โมหะมอาการฟงซานไปในอารมณตาง ๆ สวนวตกกคดอยางน อยางนน หรออยางโนน อนเปนอาการคดพลานไปเชนเดยวกน

55

MD 306 สมาธ 6 :

สมถกมมฏฐาน 40 วธ (1)

56

บทท 1 กสณ 10

กสณ 10 หมายความวา สญลกษณแตละชนดจะตองถอวาเปนตวแทนทงหมด ซงม

คณสมบตเหมาะกบสวนทสอดคลองกน เมอกลาวถงในพระไตรปฎก คานจะมความหมาย 3 ประการ คอ

1. มณฑลของกสณ คอ วงกลมทใชเปนเครองหมาย (มณฑล หมายถง วงกลม) 2. นมตของกสณ คอ สญญาณเครองหมาย หรอมโนภาพทไดรบจากการเพงเครองหมาย 3. ฌาน อนเปนผลทไดรบจากนมตนน

ประเภทของกสณ แบงกสณ 10 ชนด ตามทปรากฏในคมภรวสทธมรรค เปน 3 กลมคอ

1. ภตกสณ คอ ธาตทง 4 ดน นา ลม ไฟ 2. วรรณกสณ คอ สทง 4 เขยว เหลอง แดง ขาว 3. เสสกสณ คอ อากาศ และ ทวาง

กสณ บรกรรมนมต บรกรรมภาวนา อคคหนมต ปฏภาคนมต ปฐวกสณ

หรอกสณดน ดนสอรณ ในถาดตะกรา

ปฐว ๆ ดน ๆ ดนเหมอนในถาด ดนใส ไมดางพรอย

อาโปกสณ หรอกสณนา

นาสะอาดในขน อาโป ๆ นา ๆ นาในภาชนะ ชดเทาตาเหน

วงใสเหมอน พดแกวมณ

วาโยกสณ หรอกสณลม

ลมทมาสมผสกาย ลมทยอดไม

วาโย ๆ ลม ๆ ไอนานาตก ควนทหวนไหว

เกลยวหรอกล มกอ งท น ง ใ ส เ ปนแกว

เตโชกสณ หรอกสณไฟ

เปลวไฟในเตา เตโช ๆ ไฟ ๆ เปลวไฟค เปลวไฟนงหรอ สวางไสว

นลกสณ หรอกสณสเขยว

ว ง ก ล ม ใ บ ไ ม ดอกไม ตามส

นล ๆ เขยว ๆ ว ง ก ล ม ใ บ ไ ม ดอกไม ตามส ชดเจน เหมอนตาเหน

ใสเหมอนแกวมณ ตามส

ปตกสณ หรอกสณสเหลอง

โลหต ๆ แดง ๆ

โลหตกสณ หรอกสณสแดง

ปต ๆ เหลอง ๆ

โอทาตกกสณ โอทนต ๆ ขาว ๆ

57

หรอกสณสขาว อากาสกสณหรอ

กสณทวาง รฝา ชองหนาตาง กาแพงเจาะร

โอกาโส ๆ ทวาง ๆ

เปนชองวาง มขอบเขตเหมอน นมต

ชองวางขยาย ไมมขอบเขต

อาโลกกสณ หรอกสณแสงสวาง

ดวงจนทร ดวงอาทตย ดวงแกว

อาโลโก ๆ สวาง ๆ

แสงสวางเหมอน บรกรรมนมต

เปนกลมกอน มแสงสวางรงโรจน

คณลกษณะพเศษของกสณ 10 กสณมลกษณะพเศษหลายประการ เชน เมอไดรปฌาน 4 จากการเพงกสณอยางหนงแลว ถาตองการอคคหนมต ปฏภาคนมตจากกสณอก 9 อยางทเหลอ กไมตองจดทาองคกสณขนใหม ใหมองดสงอน ๆ ตามธรรมชาตแลวบรกรรมตามสงทเราเพง กสณเปนกมมฏฐานทท าใหถงฌานเรวกวากมมฏฐานอน ๆ และพระพทธองคทรงยกยองโอทาตกกสณ (กสณสขาว) วาเลศกวากสณสอน เพราะทาใหจตใจของผทเจรญกสณนนผองใส ทงยงทาใหผเจรญทราบเหตการณตาง ๆ คลายผทรงอภญญาทงทยงไมไดอคคหนมต

58

บทท 2 อนสต 6

อนสต คอ การตามระลกถงเนอง ๆ เสมอ ๆ ในธรรมอนเปนทตงแหงสต หรอ การตาม

ระลกถงสงใด ๆ ทจะกอใหเกดความตงมนแหงสต โดยสงนน ๆ เปนกศลหรอนาไปสกศลธรรม แลวกอใหเกดสตฝายด

อนสต ระลกถง บรกรรมนมต

บรกรรมภาวนา

อคคหนมต ปฏภาคนมต

พทธานสต คอ การตามระลกถงคณของพระสมมาสม-พทธเจาเปนอารมณ

พระพทธเจา -อรหง -สมมาสมพทโธ -วชชาจรณสมปนโน -สคโต -โลกวท -อนตตโร ปรสทมม-สารถ -สตถาเทวมนสสานง -พทโธ -ภควา

พระพทธรป

บทสรรเสรญ พระพทธคณ

พระพทธรปช ด เ จ น ท งหลบตาลมตา

พ ระพ ท ธ ร ปแกวใส

ธมมานสต คอ การตามระลกถงคณของพระธรรมเปนอารมณ ม 3 ประการค อ ป รยต ป ฏบต ปฏเวธ

พระธรรม -สวากขาโต ภควตา ธมโม -สนทฏฐโก -อกาลโก -เอหปสสโก -โอปนยโก -ปจจตตง เวทตพโพ วญญห

ค ม ภ รพระไตรปฎก ดวงธรรม

บทสรรเสรญ พระธรรมคณ

นมตตดแนนช ด เ จ น ท งหลบตาลมตา

นมตกลนเปนแกวใส

สงฆานสต คอ การตามระลกถงคณของพระสงฆเปนอารมณ ม 2 จาพวกคอ สมมตสงฆและ

อรยสงฆ -สปฏปนโน -อชปฏปนโน -ญายปฏปนโน -สามจปฏปนโน

พระสงฆองคใดองคหนง

บทสรรเสรญพระสงฆคณ

59

อรยสงฆ

-อาหเนยโย -ปาหเนยโย -ทกขเณยโย -อญชลกรณโย -อนตตรง ปญญกเขต-ตง โลกสสะ

ศลานสต คอ ตามระลกถงศลทตนรกษาไวโดยปราศ จากโทษเนอง ๆ

ศลทรกษา -ตองไมมศลขาด ศลทะล ศลดาง ศลพรอย -ไมมงหวงโลกยสมบต -ไมมใครสามารถจบผดได -วญญชนสรรเสรญ -ตองรวาเออตอสมาธ

ดวงศล

‚สล สล‛ หรอ ‚ศล ศล‛

จาคานสต ค อ ร ะ ล ก ถ ง ก า รบรจาค การสละของตนดวยความบรสทธ

การบรจาค -วตถไดมาโดยชอบ -บรบรณดวยเจตนา 3 -พนจากความตระหน

วตถทาน

‚ปรจ าค ๆ ‛ห ร อ ‚ท า นทาน‛

เทวตานสต ค อ ก า ร ร ะ ล ก ถ งคณธรรมของตนโดยเ ป ร ย บ เ ท ย บ ก บเ ท ว ด า พ ร ห ม ทบรบรณดวย สปปรสรตนะ 7 และสทธรรม 7

ก ศ ล ก ร ร ม ข อ ง ต นเปรยบกบเทวดา

ผมคณธรรมดงเทวดา

‚เทวตา‛ หรอ ‚เทวดา‛

60

บทท 3 มรณานสต

มรณานสต คอ การระลกถงความตายเปนอารมณ เปนกมมฏฐานทเออตอการปฏบตกมมฏฐานอน ๆ ทเรยกวา สพพตถกมมฏฐาน เพราะมอปการะมาก

วธเจรญมรณานสต ความตาย ทใชในการเจรญสต

การเจรญมรณานสตเพอใหเขาถงพระธรรมกาย ระลกถงความตายพรอมบรกรรมวา “มรณ มรณ” หรอ “ตาย ตาย” ไวทศนยกลางกาย จนใจรวมถกสวนตกศนยเขาถง “ดวงปฐมมรรค” ได ตอจากนนกดาเนนจตเขากลางจนเขาถงพระธรรมกายในทสด ในคมภรวสทธมรรค ไมสามารถทาใหไดฌาน ทาใหถงเพยง “อปจารสมาธ”

มอย 4 ประเภทคอ 1. เกยวเนองดวยทกขกงวล 2. เกยวเนองดวยความกลว 3. เกยวเนองดวยอเบกขา 4. เกยวเนองดวยปญญา

สมทเฉทมรณะ - การปรนพพานของพระอรหนต (ดบทกขสนเชง) ขนกมรณะ - การเกดขน ตงอย เสอมสลาย สมมตมรณะ - ความตายทชาวโลกสมมตกนเอง ชวตนทรยปจเฉทมรณะ - ความตายในภพหนง ๆ แบงตามกาลได 2 อยางคอ กาลมรณะ (ตายเพราะสนบญ สนอาย) อกาลมรณะ (ตายในเวลาไมควรจะตาย)

61

บทท 4 กายคตานสต

กายคตานสต คอ การระลกถงสวนตาง ๆ ของรางกาย ซงเปนทประชมกนดวยโกฏฐาสะ 32 หรอ อาการ 32 เรยกอกอยางหนงวา ทวตตงสาการกมมฏฐาน อาการ 32 ไดแก

กจเบองตนกอนเจรญกายคตาสต ม 2 ประการใหญ ๆ 1. อคคหโกสลละ คอ ความฉลาดในการศกษา 7 อยาง คอ

วจสา การสาธยายดวยวาจา มนสา การพจารณาดวยใจ วณณโต การพจารณาโดยสวา อาการหรออวยวะนน ๆ มสอะไร สณฐานโต การพจารณาความเปนรปรางสณฐาน ทสโต การพจารณาโดยทศทางทเกด โอกาสโต การพจารณาทต ง ปรจเฉทโต การพจารณาโดยกาหนดขอบเขต 2. มนสการโกสลละ ความฉลาดในการพจารณา 10 อยาง อนปพพโต การพจารณาโดยลาดบ นาตสฆโต การพจารณาโดยไมรบรอนนก นาตสณกโต การพจารณาโดยไมเฉอยชานก วกเขปปฏพาหนโต การพจารณาโดยบงคบจตไมใหซดสายไปในทอน ปณณตตสมตกกมโต การพจารณาโดยกาวลวงบญญต

ผม – เกสา ขน – โลมา เลบ – นขา ฟน – ทนตา หนง – ตะโจ เนอ – มงสง เอน – นหาร กระดก – อฏฐ เยอในกระดก – อฏฐมญชง มาม – วงกง หวใจ – หทยง ตบ – ยกนง พงผด – กโลมกง ไต – ปหกง ปอด – ปปผาสง ไสใหญ – อนตง ไสนอย – อนตะคณง อาหารใหม – อทรยง อาหารเกา – กรสง นาด – ปตตง นาเสลด – เสมหง นาเหลอง – ปพโพ นาเลอด – โลหตง นาเหงอ – เสโท นามนขน – เมโท นาตา – อสส นามนเหลว – วสา นาลาย – เขโฬ นามก – สงฆาณกา นาไขขอ – ลสกา นามตร – มตตง เยอในสมอง –

มตถะเก มตถลงคง

62

อนปพพมญจนโต การพจารณาโดยทงโกฏฐาสะทไมปรากฏ โดยทงส สณฐาน ทเกด ทต ง ขอบเขต ตามลาดบ อปปนาโต การพจารณาโกฎฐาสะอยางใดอยางหนงใหเขาถงอปปนา ตโย จ สตนตา การพจารณาในพระสตร 3 อยางคอ อธจตตสตร สตภาวนาสตร และโพชฌงคโกสลลสตร

บทท 5

อานาปานสตและอปสมานสต

อานาปานสต ความหมาย

อานาปนสตมาจากคา 3 คาไดแก อานะ คอ ลมหายใจเขา อปานะ คอ ลมหายใจออก สต คอ ความระลก

ในคมภรมหานเทศกลาววา อานาปานสต หรอ อานาปานสสต คอ การระลกอยในลมหายใจเขาออก หรอสตทเกดขนโดยมการระลกอยในลมหายใจเขาออก การเจรญอานาปานสตเพอใหเขาถงพระธรรมกาย ขนตอนการกาหนดลมหายใจมอย 4 ขนตอนคอ 1. คณนา คอ การนบ ในชวงแรกของการทาความเพยร ควรเรมตนดวยการนบกอน เวลานบกไมพงนบใหตากวา 5 และไมพงนบใหเกน 10 และไมควรนบใหขาดชวง ควรนบใหตอเนอง 2. อนพนธนานย คอ การตดตาม การกาหนดรตามลมเขาและลมออกทก ๆ ขณะ โดยไมพลงเผลอ ทกระยะทหายใจเขาออก กรวาลมหายใจเขาออกนนสนหรอยาว 3. ผสนานย คอ การกระทบ เมอสตอยกบลมหายใจแลว ไมตองนบอก แตใหดการ กระทบตอจดกระทบ 4. ฐปนานย คอ ลมหยด ขนนใจรวม ลมหายใจเรมหยด เมอปฏบตตอไปเรอย ๆ ลม กจะละเอยดขน ๆ ๆ จนเหมอนลมหายไป ไมกระทบเลย นมตของอานาปานสต 1. บรกรรมนมต คอ ลมหายใจเขาออก 2. อคคหนมต เชน ปยนน ปยสาล ดวงดาว พวงแกวมณ เปนตน 3. ปฏภาคนมต คอ ลมหายใจเขาออกทปรากฏเปนเหมอนดวงจนทร ดวงอาทตย ดวงแกวมณ เปนตน

63

อานาปานสตกบจรต เหมาะกบผมโมหจรตกบวตกจรต

อปสมานสต ความหมาย

คาวา อปสม ใหคาจากดความวา สพพทกขอปสม ซงหมายถงความสงบแหงทกขทงปวง คานหมายถงพระนพพาน อปสมานสต หมายถง การระลกลกษณะทกอยางของพระนพพาน มพระนพพานเปนอารมณ เปนกมมฏฐานสาหรบพระสาวกผมสตปญญาเฉยบแหลม ในคมภรวสทธมรรคใหวางอปสมานสตไวหลงอานาปานสต คณลกษณะของพระนพพาน ม 29 ประการคอ

มทนมมทโน ยายความมวเมาตาง ๆ ปปาสวนโย บรรเทาเสยซงความกระหายในกามคณอารมณ

อาลยสมคฆาโต ถอนเสยซงความอาลยในกามคณอารมณ วฏฏปจเฉโท ตดเสยซงการเวยนไปในวฏฏะทง 3 ใหขาด ตณหกขโย สนแหงตณหา

วราโค ปราศจากราคะ นโรโธ ดบแหงตณหา

ธว ตงมนอยเสมอ

อชชร ไมมความแก นปปปจ ปราศจากปปญจธรรม คอ ตณหา มานะทฏฐ ททาใหวฏสงสารกวางขวาง

สจจ มความจรงแนนอน ปาร ขามพนจากฝ งแหงวฏทกข

สทททส ผมปญญานอยยอมเหนไดยาก สว สบายปราศจากกเลส

อมต ไมมความตาย เขม ปราศจากอาลย

อพภต มหศจรรยยง อนตก ไมมภยอนรายแรงทนาความเสยหายมาส ตาณ ชวยรกษาสตวไมใหตกอยในวฏสงสาร เลณ หลบภยตาง ๆ ทป พนจากการทวมทบของโอฆะทง 4

วสทธ บรสทธจากกเลส

64

วร สปบรษพงปรารถนา นปณ สขมละเอยด

อสงขต ไมถกปรงแตงดวยปจจยทงหลาย โมกโข พนจากกเลส เสฏโฐ ควรสรรเสรญโดยพเศษ

อนตตโร หาทเปรยบไมได โลกสสนโต สนสดแหงโลกทง 3

การเจรญอปสมานสตเพอใหเขาถงพระธรรมกาย บรกรรมคณของพระนพพานคาใดคาหนง เชน “นพพานวร” ใหเหมอนดงอยทศนยกลางกายจนใจสงบ คาภาวนาหายไป (เนองจากนพพานเปนสภาวะทลกซง ยากทจะกาหนดนมตใดได จงไมตองกาหนดบรกรรมนมตใด ๆ ทงสน) เมอคาบรกรรมหายไป ใจสงบนงตงมนอยทศนยกลางกาย ใจกรวมตกศนยเขาถง “ดวงปฐมมรรค” แลวเขาถงพระธรรมกายในทสด

65


สมถกมมฏฐาน 40 วธ (2)

66

บทท 1 อสภะ 10

อสภะ คอ การพจารณาซากศพ ในลกษณะตาง ๆ กน10 ลกษณะ ใหเหนความนาเกลยด ไมสวยงาม โดยมงหมายถง ความไมงามของรางกายของคนทตายไป การเจรญอสภกมมฏฐานนเปนอปการะแกคน ราคจรต

วธการเจรญอสภกมมฏฐาน วธไปดอสภะ

1. บอกแกพระเถระหรอพระภกษผมชอเสยงรปใดรปหนงกอนแลวจงไป เพอทานจะไดคอยชวยเหลอ หรอหากเกดขอกลาวหากจะทาใหรอดพนได 2. สงเกตดสภาพแวดลอมโดยรวม เพอลดการสะดงหวาดกลว 3. การพจารณาซากศพ คอ ตองยนอยเหนอลม อยายนใกลหรอไกลเกนไป และศพทใชในการพจารณาควรเปนเพศเดยวกน

วธการพจารณาอสภะ ดวยอาการ 11

อสภะ 10 พจารณาซากศพตามอาการ 11 แบงเปน 2 ขนตอนคอ อาการ 6 และอาการ 5 ตามลาดบ

อาการ 6 อาการ 5 ส - วย - สณฐาน - ทศ - ทต ง - ขอบเขต ขอตอ - ชอง - หลม - ทดอน - รอบ ๆ ดานของศพ

วธการเจรญอสภะ 10 เพอใหเขาถงพระธรรมกาย เมอผปฏบตเขาถงปฏภาคนมตในการพจารณาศพแตละประเภทแลว จากนนศพจะ คอย ๆ กลนตวใสขน จนใจรวมตกศนยเขาถงดวงปฐมมรรค

อสภะ 10 บรกรรมนมต บรกรรมภาวนา อคคหนมต ปฏภาคนมต อทธมาตกอสภ ศพขนอด อทธมาตก

ปฏกล ๆ ศพขนอด ชดเจน

คนอวนนอน

วนลกอสภ ศพส เขยวคลา

วนลก ปฏกล ๆ

ศพส เขยวคลา

รปป นกามะหย สเขยวแดง

วปพพกอสภ ศพมนาเหลองไหล วปพพก ปฏกล ๆ

ศพมนาเหลอง ไหลเยมชดเจน

คนรางกาย สมบรณนอน

วจฉททกอสภ ศพแยก เปนชนสวน

วจฉทก ปฏกล ๆ

ศพแยกชน สวนชดเจน

67

วกขายตตกอสภ

ศพถกสตวกดกน วกขายตตก ปฏกล ๆ

ศพถ กสตวกดกนชดเจน

ศพมรางกาย สมบรณ วกขตตกอสภ ศ พ ท ก ร ะ จ า ย

เรยราด วกขตตก ปฏกล ๆ

ศ พ ท ก ร ะ จ า ยเรยราดชดเจน

หตวกขตตกอสภ

ศพถกสบฟน หตวกขตตก ปฏกล ๆ

ศพมรวรอยถก สบฟน

โลหตกอสภ ศพมเลอดไหล

โลหตก ปฏกล ๆ

ศพม เลอดไหล

รปป นกามะหย สแดง

ปฬวกอสภ ศพมหนอนขน ปฬวก ปฏกล ๆ

ศพมหนอนไต ไปมา

กองเมลดขาวสาล

อฏฐกอสภ กระดก อฏฐก ปฏกลๆ

กระดกเปนทอน รางกายสมบรณ

ตวอยางบคคลทเจรญอสภกมมฏฐาน ในสมยพทธกาลมตวอยางของบคคลทเจรญอสภกมมฏฐาน จนใจหยดนงบรรลธรรมหลายทาน ในทนจงยกมาเปนตวอยาง ดงตอไปน 1. พระมหากาลบรรลอรหตตเพราะดศพไฟไหม 2. พระยสกลบตรเจรญอสภสญญาไวในชาตอดตทาใหบรรลธรรมในชาตปจจบน 3. พระเถระไดอสภสญญาในรางกายของหญงบรรลธรรมเปนพระอรหนต

68

บทท 2 พรหมวหาร 4

พรหมวหาร 4 คอ ธรรมเครองอยของพรหม ธรรมประจาใจอนประเสรฐ ธรรมประจาใจ

ของผมคณความดยงใหญ ไดแก เมตตา กรณา มทตา อเบกขา พรหมวหาร 4 สตวทใชเปนอารมณ ประหาร ขาศกใกล ขาศกไกล

เมตตา ปยมานปสตวบญญต สตวอนเปนทรก

โทสะ มงราย

ราคะ

พยาบาท

กรณา ทกขตสตวบญญต สตวทกาลงไดรบทกข

วหงสา เบยดเบยน

โทมนส วหงสา

มทตา สขตสตวบญญต สตวทกาลงมความสข

อสสา รษยา

โสมนส อรต

อเบกขา มชฌตตสตวบญญต สตวทไมทกขไมสข

อคต ลาเอยง

ราคะปฏฆะ ปฏฆะ

เมตตา เมตตา คอ ความปรารถนาด ควรรกใครในสตวทงหลาย เปนธรรมชาตทเกดขนในใจ มสภาวะปราศจากความโกรธ แบงเปน 2 ประเภทคอ - เมตตาอโทสะ คอ เมตตาแท เปนความปรารถนาดตอสตวทงหลาย อยางแทจรงโดยไมยดถอวาผนนมความสมพนธกบเราอยางไร - ตณหาเปมะ คอ เมตตาเทยม เปนความปรารถนาด เพราะมความรกใครยนดชนชม ยดถอวาผนนผนเปนผทเรารกใคร

สมสมเภทเมตตา คอ ความเมตตาขนสงสด ทมความเมตตาเสมอกนไมวาจะเปนคนทเรารก คนทเราเฉย ๆ หรอแมกระทงคนทจองเวรกบเรา

การบรรลฌาน จะบรรลถงทตยฌานและตตยฌาน เปนขนสดทาย แตไมถงขนจตตถฌาน

กรณา กรณา คอ ความหวนใจเมอเหนผอนมทกข คดหาทางชวยเหลอปลดเปลองจากทกขนน หรอความสงสารคดจะชวยใหพนทกข ม 2 อยางคอ - กรณาแท คอ แมวาจะมความสงสารหรอเคยชวยเหลอแลว แตใจมแตความแชมชน ผองใส

69

- กรณาเทยม คอ เมอมความสงสารหรอเคยชวยเหลอผไดรบความยากลาบาก ใจยอมเศราโศก เดอดรอน ขนมว

การเจรญกรณาถงขนสมสมเภท ผปฏบตตองทากรณาในบคคล 4 จาพวก คอ ตนเอง คนทรก คนทเปนกลาง ๆ คนทเปนศตร จนกระทงจตมความเสมอกน การบรรลฌานโดยทานองเดยวกนกบเมตตาภาวนาทกประการ มทตา มทตา คอ ความพลอยยนดรนเรงบนเทงในความสขของผอน ม 2 อยางคอ - มทตาแท คอ แมจะมความรนเรงบนเทงใจตอสตวทมสขอย หรอจะไดรบสขตอไปขางหนากด จตใจกมไดมการยดถอหรออยากโออวดตอผอนแตอยางใด มแตความเบกบานแจมใสเปนมหากศลจต - มทตาเทยม คอ แมมความยนดปรดากจรง แตกมการยดถอ อยากไดดมหนามตาซอนอยในจต

การเจรญมทตาถงขนสมสมเภท ทาจตใหเสมอกนในบคคล 4 จาพวก คอ คนทรกมาก คนเปนกลาง ๆ คนคเวร และตนเอง การบรรลฌานโดยทานองเดยวกนกบเมตตาภาวนาทกประการ

อเบกขา อเบกขา คอ การมใจวางเฉยในสตวทงหลาย ไมมอาการของเมตตา กรณา มทตา คอ ไมนอมไปในความปรารถนาด ไมนอมไปในการบาบดทกข ไมนอมไปในการชนชมยนดในความสขความเจรญของเหลาสตวแตอยางใดทงสน มอย 2 อยาง คอ - อเบกขาแท เปนการวางเฉยดวยอานาจของภาวนาสมาธ สามารถวางเฉยตอบคคลอนเปนทรกและคนคเวรทมสขหรอมความทกขได - อเบกขาเทยม เปนการวางเฉยทปราศจากปญญา เปนไปดวยอานาจโมหะ เปนอญญานเบกขา

การเจรญอเบกขาถงขนสมสมเภท เปนการทาจตใหเสมอกนในบคคลเหลานคอ คนเปนกลาง ๆ คนทรก เพอนทรกมาก คนเปนคเวร และตวเอง แลวเจรญนมตนนใหยง ๆ ขนไป ในไมชากจะบรรลถงจตตถฌานหรอ ปญจมฌาน

70

การเจรญอเบกขาภาวนาเพอใหเขาถงพระธรรมกาย ผเจรญอเบกขาแทจรงไดนนจะตองเขาถง กายรปพรหมเปนอยางนอย แลวเจรญใหถงปญจมฌานอนประกอบดวย อเบกขาและเอกคคตาแผออกไป

บทท 3

อรปกมมฏฐาน อรปกมมฏฐาน คอ การเอาอารมณทไมใช “รปฌาน” เปนทต งแหงการเจรญสมาธ ผทเจรญอรปกมมฏฐานไดตองเปน รปาวจรปญจมฌานลาภ คอ บคคลทไดฌาน 5 มาแลวและมวสภาวะ วสภาวะ หรอความช านาญในฌานม 5 ประการ คอ 1. อาวชชนวส ชานาญในการระลก 2. สมาปชชนวส ชานาญในการเขาฌาน 3. อธษฐานวส ชานาญในการกาหนดเวลาเขา 4. วฏฐานวส ชานาญในการกาหนดเวลาออก 5. ปจจเวกขณวส ชานาญในการพจารณาองคฌาน อรปกมมฏฐานทบคคลเจรญนนม 4 ประการ ไดแก 1. อากาสบญญต เปนอรปกมมฏฐานใหถง อากาสานญจายตนฌาน 2. อากาสานญจายตนฌาน เปนอรปกมมฏฐานใหถง วญญาณญจายตนฌาน 3. วญญาณญจายตนฌาน เปนอรปกมมฏฐานใหถง อากญจญญายตนฌาน 4. อากญจญญายตนฌาน เปนอรปกมมฏฐานใหถง เนวสญญานาสญญายตนฌาน การเจรญอรปกมมฏฐานในวชชาธรรมกาย การเจรญอรปกมมฏฐานได ตองเขาถงกายอรปพรหมเสยกอน แลวอาศยกายอรปพรหมนนเจรญอรปกมมฏฐาน ทงรปฌานและอรปฌานทอยในกายตาง ๆ ถ าใชกายมนษย กายทพย กายพรหม กายอรปพรหม เขาฌาน เรยกวา โลกยฌาน ผลทไดคออภญญา 5 ไดแก ตาทพย หทพย ระลกชาตได รวาระจต ทาฤทธไดหลายอยางและอยในภมของสมถะ

71

บทท 4 อาหาเรปฏกลสญญา

อาหาร หมายถง สงทนาผลมาใหแกตน เปนคาบงถงการดารงชพของสตวทงหลาย พระพทธองคตรสไวม 4 อยางคอ

1. กวฬงการาหาร อาหาร คอ คาขาว ไดแก อาหารทเราบรโภคทกมอทกวน 2. ผสสาหาร อาหาร คอ ผสสะหรอสมผสตาง ๆ ทกระทบอายตนะ 6 3. มโนสญเจตนาหาร อาหาร คอ ความนกคดทางใจ 4. วญญาณาหาร อาหาร คอ วญญาณเปนปจจยหลอเลยงใหเกดนามรป ปฏกลสญญา หมายถง การกาหนดหมายวาเปนสงปฏกล อาหาเรปฏกลสญญา หมายถง การพจารณาความเปนปฏกลในอาหาร เปนกมมฏฐานทมความละเอยดลกซง ตองใชปญญาในการพจารณา ดงนนจงเหมาะกบคน พทธจรต วธการเจรญอาหาเรปฏกลสญญา โดยพจารณาดงน

1. คมนโต : (เปนปฏกล) โดยการไปสสถานททมอาหาร 2. ปรเยสนโต : โดยการแสวงหา 3. ปรโภคโต : โดยการบรโภค 4. อายาสโต : โดยทอย 5. นธานโต : โดยเปนทหมกหมม รวมกน 6. อปรปกกโต : โดยยงไมยอย 7.ปรปกกโต : โดยยอยแลว 8. ผลโต : โดยผลทส าเรจ 9. นสสนทโต : โดยการหลงไหล 10. สมมกขนโต : โดยความแปดเปอน

การเจรญอาหาเรปฏกลสญญาเพอใหเขาถงพระธรรมกาย ในคมภรวสทธมรรคอธบายวา จะบรรลไดเพยง “อปจารสมาธ” เทานน แตในวชชา-ธรรมกายอธบายวา เมอจตสงบเปนอปจารสมาธแลวใหเรานอมเอาอาหารใหมหรออาหารเกามาเปน “บรกรรมนมต” ทศนยกลางกายจนภาพตดแนนเปน “อคคหนมต” จนกลนตวใสเปน “ปฏภาค-นมต” จนจตรวมเปนหนงตกศนยเขาถง “ดวงปฐมมรรค” ทแทจรงเปนอปปนาสมาธได

72

บทท 5 จตธาตววตถาน

จตธาตววตถาน คอ การพจารณา ธาตทง 4 (ดน นา ลม ไฟ) ทปรากฏในรางกายจนกระทงเหนเปนแคเพยงกองแหงธาตโดยปราศจากความจาวาเปนหญง ชาย เรา เขา สตว บคคล ผเจรญจะตองทาการพจารณาธาต 4 ทมอยภายในตน ไดแก

1. ปฐวธาต : มลกษณะเปนกอนเปนแทง เชน ผม ขน เลบ เอน กระดก ม 20 2. อาโปธาต : มลกษณะเหลวและไหลได เขน ด เลอด เหงอ มนขน ม 12 3. เตโชธาต : คอไออนในรางกาย ม 4 4. วาโยธาต : คอลมทอยในรางกาย ม 6

วธการเจรญกมมฏฐาน 1. วธพจารณาโดยยอ ในมหาสตปฏฐานสตร พระพทธองคทรงอปมาเหมอนคนฆาโคขาย เมอฆาเสรจแลวยอมตองเชอดชาแหละแยกสวนตาง ๆ ของรางกายโคเอาไวเปนอยาง ๆ 2. วธพจารณาโดยพสดาร มดงน

- พจารณาโดยสสมภารสงเขป คอ พจารณาโกฏฐาสทงหลายเขาเปนหม ๆ ตามอาการของธาตนน ๆ - พจารณาโดยสสมภารวภต คอ พจารณาจาแนกโกฎฐาสแหงธาตนนออก กาหนดอาการไปทละอยาง - พจารณาโดยสลกขณสงเขป คอ พจารณาโกฏฐาสทงหลายเขาเปนหม ๆ ตามลกษณะของธาตนน - พจารณาโดยสลกขณวภต คอ พจารณาจาแนกโกฏฐาสแหงธาตนน ๆ ออก โดยกาหนดลกษณะไปทละอยาง

การเจรญจตธาตววตถานเพอใหเขาถงพระธรรมกาย คมภรวสทธมรรค บรรลไดเพยงอปจารสมาธ สวนในวชชาธรรมกาย เมอใจสงบเปนอปจารสมาธแลว จากนนกทาใจนง ๆ ไวท

ศนยกลางกายเทาน น จนใจรวมหยดนงถกสวนตกศนยเขาถง ดวงปฐมมรรค แลวเขาถงพระธรรมกายในทสด

73


วปสสนากมมฏฐาน

74

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบวปสสนา

หลกการปฏบตสมถะ ลกษณะของใจ พระมงคลเทพมนทานอธบายลกษณะของใจ คอ เหน จา คด ร และบอกทอยของใจไววาอยทเบาะนาเลยงหวใจ ซงอธบายเพมเตมดงน

ความส าคญของศนยกลางกาย ฐานท1 : เปนทางเขาออกของกาย สงขาร คอ ลมหายใจ ฐานท2 : เปนศนยรวมของการไดกลน ฐานท3 : เปนศนยรวมของการเหน ฐานท4 : เปนศนยรวมของการไดยน ฐานท5 : เปนศนยรวมของการรบรส ฐานท6 : เปนศนยรวมของสมผส ฐานท7 : เปนศนยรวมของใจ

- ดวงเหน อยทามกลางกาย คอ อยทศนยกลางกายฐานท 7 - ดวงจ า อยทกลางเนอหวใจซอนอยกบดวงจต - ดวงคด อยทามกลางดวงจต ลอยอยทามกลางเบาะนาเลยงหวใจ - ดวงร อยทามกลางดวงวญญาณ

หลกการเจรญวปสสนา

วปสสนา หมายถง ความเหนอนวเศษ ภมของวปสสนา คอ พนเพของวปสสนาภาวนา ม 6 อยางไดแก 1. ขนธ 5 คอ กองทง 5 2. อายตนะ 12 คอ สะพานเครองเชอมตอใหเกดความร ม 12 3. ธาต 18 คอ สงททรงสภาพของตน ม 18 4. อนทรย 22 คอ ความเปนใหญ ม 22 5. อรยสจ 4 คอ ความจรงอนประเสรฐ ม 4 6. ปฏจจสมปบาท 12 คอ ความประชมพรอมดวยเหตผลม 12

75

ชวตคอรปนาม สามารถแบงแยกชวตออกไดเปน 2 ระดบคอ 1. สมมตสจจะ ความจรงโดยสมมต เปนความจรงทผคนในสงคมใดสงคมหนงบญญต สมมต แตงตง วางกาหนดกฎเกณฑ เปนของไมคงท เปลยนแปลงได เพอสอความหมายใหเขาใจตรงกน 2. ปรมตถสจจะ ความจรงโดยแท เปนธรรมชาตทมอยจรงตามสภาวะลกษณะ ไมสามารถเปลยนแปลงเปนอยางอนได แบงออกเปน 2 ระดบคอ - สภาวสจจะ เปนความจรงแท ตามสภาวะของสรรพสงตาง ๆ นน ทงเปนฝายรปธรรมและนามธรรม

- อรยสจจะ คอ ธรรมทเปนจรงสาหรบพระอรยบคคลโดยเฉพาะ ไดแก อรยสจ 4

บทท 2 กเลส

กเลส คอ ธรรมเปนเครองเศราหมอง ไดแก โลภ โกรธ หลง แบงเปน 9 หมวด

55 ประเภท อาการของโรคทางกายม 7 อยางคอ เจบ ปวด แสบ รอน เยน คน ชา อาการของโรคทางจตม 3 อยางคอ หว (โลภะ) รอน (โทสะ) มด (โมหะ)

อาสวะ 4 กเลสหมกดองอยในกระแสจต ทา ใหวฏฏะทกขยาวนานไมมกาหนด 1. กามาสวะ : ตดใจแสวงหากาม คณ 5 2. ภวาสวะ : ชอบใจยนดในอตภาพของตน 3. ทฏฐาสวะ : ตดใจในความเหนผด 4. อวชชาสวะ : จมอยในความ ไมร

โอฆะ 4 กเลสเหมอนหวงนา ทวมทบสตวทงหลายใหจมลงใน วฏฏสงสาร ไมใหโผลพน 1. กาโมฆะ : หวงแหงกาม 2. ภโวฆะ : หวงแหงภพ 3. ทฏโฐฆะ : หวงแหงความเหนผด 4. อวชโชฆะ : หวงแหงความหลง

โยคะ 4 เครองประกอบเหลาสตวเขาในวฏฏะ ไมใหหลดพนไปได 1. กามโยคะ : ตรงตดกบกามคณ 2. ภวโยคะ : ตรงตดกบความยนดในภพ 3. ทฏฐโยคะ : ตรงตดกบ ความเหนผด 4. อวชชาโยคะ : ตรงตดกบความหลง

76

คนถะ 4 เครองรอยรดผกมดเปนปมระหวางจตกบปฏสนธ ใหเกดตดตอกนไปเรอยๆ 1. อภชฌากายคนถะ : ผกมดกบความยนด ชอบใจ อยากได 2. พยาบาทกายคนถะ : ผกมดกบความโกรธ คดปองราย 3. สลพพตปรามาสกายคนถะ : ผกมดกบความชอบใจเมอทาชว 4. อทงสจจาภนเวสกายคนถะ : ผกมดใหชอบทาชวอยางรนแรง

อปาทาน 4 เครองยดมนในอารมณของตน ไมยอมปลอย 1. กามอปาทาน : ความยดมนในวตถกาม ทง 6 2. ทฏฐปาทาน : ความยดมนในความเหนผด 3. สลพพตปาทาน : ความยดมนในการปฏบตทผด 4. อตตวาอปาทาน : ความยดมนในขนธ 5 วาเปนของตน

นวรณะ 6 ธรรมทเปนเครองหามหรอกนความด 1. กามฉนทนวรณ : ขดขวางไวเพราะชอบใจอยากไดในกามคณ

2. พยาบาทนวรณ : ขดขวางไวเพราะความไมชอบใจในอารมณ 3. ถนมทธนวรณ : ขดขวางไวเพราะความหดหทอถอยในอารมณ 4. อทธจจกกกจจนวรณ : ขดขวางไวเพราะความฟงซานราคาญใจ 5. วจกจฉานวรณ : ขดขวางไวเพราะความลงเลสงสย 6. อวชชานวรณ : ขดขวางไวเพราะความลงเลสงสย

อนสย 7 กเลสทนอนเนองอยในขนธสนดานของสตวทงหลาย 1. กามราคานสย : สนดานทชอบใจในกามคณอารมณ 2. ภวราคานสย : สนดานทชอบใจในอตภาพของตน 3. ปฏฆานสย : สนดานทโกรธเคอง ไมชอบใจในอารมณ 4. มานานสย : สนดานททะนงตน ถอตว ไมยอมลงแกใคร 5. ทฏฐานสย : สนดานทมความเหนผด 6. วจกจฉานสย : สนดานทมลงเลและสงสยไมแนใจ 7. อวชชานสย : สนดานทมความลมหลงมวเมา ไมรความจรง

สงโยชน 10 เครองผกสตวทงหลายไมใหออกไปจากวฏทกขได 1. กามราคสงโยชน : ผกสตวไวโดยอาการทตดในกามคณอารมณ

กเลส 10 ธรรมททาใหเศราหมองและเรารอน 1. โลภกเลส : เศราหมองเพราะชอบใจในอารมณ 6

77

2. รปราคสงโยชน : ผกสตวไวโดยอาการทตดในรปภพ 3. อรปราคสงโยชน : ผกสตวไวโดยอาการทตดในอรปภพ 4. ปฏฆสงโยชน : ผกสตวไวโดยอาการทโกรธ 5. มานสงโยชน : ผกสตวไวโดยอาการเยอหยงถอตว 6. ทฏฐสงโยชน : ผกสตวไวโดยอาการเหนผด 7. สลพพตปรามาสสงโยชน : ผกสตวไวโดยอาการทปฏบตผด 8. วจกจฉาสงโยชน : ผกสตวไวโดยอาการทสงสยลงเลในสงทควรเชอ 9. อทธจจสงโยชน : ผกสตวไวโดยอาการทฟงซาน 10. อวชชาสงโยชน : ผกสตวไวโดยอาการทหลงโงไมรความจรง

2. โทสกเลส : เศราหมองเพราะไมชอบใจในอารมณ 6 3. โมหกเลส : เศราหมองเพราะความมวเมาลมหลง 4. มานกเลส : เศราหมองเพราะความทะนงถอตว 5. ทฏฐกเลส : เศราหมองเพราะความ เหนผด 6. วจกจฉากเลส : เศราหมองเพราะความลงเลสงสย 7. ถนกเลส : เศราหมองเพราะหดหทอถอยจากความเพยร 8. อทธจจกเลส : เศราหมองเพราะเกดฟงซานในอารมณ 9. อหรกกเลส : เศราหมองเพราะไมละอายในการทาบาป 10. อโนตตปปกเลส : เศราหมองเพราะไมเกรงกลวผลบาป

ระดบของกเลส อนสยกเลส นองอยในขนธสนดาน ไมปรากฏ ปรยฏฐานกเลส ปรากฏขนทางใจ วตกกมกเลส มกาลงแรงมาก ลวงออกมาทางกายวาจา

ตระกลของกเลส ตระกลโลภะ

รต ความ ชอบใจ

อจฉา ความ

ตองการ

มหจฉา ความ

มกมาก

ปาปจฉา ความ

อยากไดโดยวธสกปรก

โลภะ ความ

อยากไดโดยวธทจรต

อภชฌา ความเพงเลงทรพยผอน

อภชฌา วสมโลภะ

โลภอยางแรงจนแสดงออก

มา ตระกล โทสะ

อรต

ความไมชอบ ปฏฆะ ความ ขดใจ

โกธะ ความโกรธ เดอดดาล

โทสะ ความคด

ประทษราย

พยาบาท ผกเวร จองเวร

ตระกล โมหะ

อวชชา ความไมรในความจรงของชวต

โมหะ ความหลงผด ไมรดช ว

มจฉาทฏฐ ความเหนผดจากความจรง

78

กเลสในกายตางๆ ในกายอรปพรหม ในกายรปพรหม ในกายทพย ในกายมนษย

กามราคานสย ปฏฆานสย อวชชานสย

ราคะ โทสะ โมหะ

โลภะ โทสะ โมหะ

อภชฌา พยาบาท มจฉาทฎฐ

บทท 3

กรรม – วบาก

กรรม หมายถง การกระทาทประกอบดวยเจตนา “เจตนาห ภกขเว กมม วทาม เจตยตวา กมม กโรต กาเยน วาจาย มนสาต...” “ภกษทงหลาย เจตนานนเอง เราเรยกวา กรรม บคคลจงใจแลว จงทาดวยกาย วาจา ใจ”

อางองจาก อภธรรมปฎก กถาวตถ, สยามรฐ เลมท 37 ขอ 1281 หนา 422.

กรรมแบงตามประเภท ตามความหนกเบา ใหผลตามกาล ใหผลตามหนาท

1.ครกรรม – กรรมหนก 2. อาจณณกรรม - กรรมเสพคน 3. อาสนนกรรม - กรรมใกลตาย 4. กตตตากรรม - กรรมสกแตทา

1. ทฏฐธรรมเวทนยกรรม - ใหผลในชาตน 2. อปปชชเวทนยกรรม - ใหผลในชาตหนา 3. อปรปรยายเวทนยกรรม - ใหผลในชาตตอ ๆ ไป 4. อโหสกรรม - กรรมเลกใหผล

1. ชนกกรรม - กรรมนาไปเกด 2. อปตถมภกกรรม - กรรมสนบสนน 3. อปปฬกกรรม - กรรมบบคน 4. อปฆาตกรรม - กรรมตดรอน

79

ความหมายของวบาก หมายถง ผลทเกดขน ผลของกรรม ลกษณะการใหผลของกรรม 1. กรรมดา มวบากดา 2. กรรมขาว มวบากขาว 3. กรรมทงดาทงขาว มวบากทงดาทงขาว 4. กรรมไมดาไมขาว มวบากไมดาไมขาว

การหยดใหผลของกรรม 1. หมดแรง คอ ใหผลจนสมควรแกเหตแลว 2. มกรรมอนเขามาแทรก 3. ผทากรรมไดสาเรจเปนพระอรหนต

บทท 4 ภพภม

ภพภม คอ โลกหรอสถานททเปนทอยของสรรพสตวผทยงไมเขาสนพพานมอย 31 ภม คอ อบายภม 4 กามสคตภม 7 รปภม 16 อรปภม 4

ลกษณะของภพภมในทางพระพทธศาสนา จกรวาลหลาย ๆ จกรวาลทมารวมตวกน พระพทธองคตรสเรยกวา โลกธาตโดยในจฬน -สตร ไดกลาวถงลกษณะของจกรวาล 3 อยางคอ 1. โลกธาตมขนาดเลก เรยกวา สหสสจฬนกาโลกธาต ม 1,000 จกรวาล 2. โลกธาตขนาดกลาง เรยกวา ทวสหสสมชฌมกาโลกธาต ม 1,000,000 จกรวาล 3. โลกธาตขนาดใหญ เรยกวา ตสหสสมหาสหสสโลกธาต ม แสนโกฎ หรอลานลานจกรวาล ในทางพระพทธศาสนาไดพดถงโครงสรางจกรวาลวา ทก ๆ จกรวาลประกอบดวยไตรภพ คอ กามภพ รปภพ อรปภพ เหมอนกน

80

บทท 5 ขนธ 5

ขนธ 5 คอ กองแหงรปธรรมและนามธรรม 5 หมวด ประกอบดวยรป เวทนา สญญา

สงขาร วญญาณ ทประชมกนเขาเปนหนวยรวม

ธรรมชาตของขนธ 5 ไดแก 1. มการเกด – ดบ อยตลอดเวลา 2. มสภาวะเปนไตรลกษณ คอ ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา

องคประกอบของขนธ 5 1. รปขนธ คอ กองแหงธรรมชาตทตองแตกสลายไปดวยเหตตาง ๆ มหนาวและรอน เปนตน รปหรอรางกายมสวนประกอบสาคญ 2 อยางคอ - มหาภตรป 4 แปลวา รปทเปนใหญปรากฏชดเจน ไดแก ธาตดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม - อปาทายรป หมายถง รปทอาศยมหาภตรปเกด (คณสมบตทมอยในรป) ถาไมมมหาภตรป อปาทายรปกมไมได 2. เวทนาขนธ หมายถง การเสวยอารมณ การรบอารมณ การรอารมณ แบงออกเปน 3 อยางคอ สขเวทนา (ความรสกสข) ทกขเวทนา (ความรสกทกข) อทกขมสขเวทนา (ความรสกไมสขไมทกข) 3. สญญาขนธ หมายถง ความจาไดหมายร คอ จารป จาเสยง จากลน จารส จาสมผส เกดจากการทางานของใจบนทกภาพไว 4. สงขารขนธ หมายถง ความคดปรงแตงจตใหคดไปในเรองราวตาง ๆ ซงแบงเปน 3 ประเภทคอ ความคดด(กศลสงขาร) ความคดชว(อกศลสงขาร) ความคดไมดไมชว เปนกลาง ๆ (อพยกตสงขาร) 5. วญญาณขนธ หมายถง ธรรมชาตทรอารมณ ความรแจงอารมณ ความรบรเรองราวตาง ๆ คอ ความรแจงทวารทง 6

ประเภทของขนธ 5 1. ขนธ 5 ทประกอบดวยอปาทาน ซงเปนเหตใหเกดทกขทแทจรง เปนขนธของปถชน หรอแมพระอรยเจาทยงไมหมดกเลส กยงมอปาทานขนธนอย แตเบาบางมาก ม 4 อยางคอ - กามปาทาน ธรรมชาตทยดมนอยในกามคณ 5 คอ กามตณหา - ทฏฐปาทาน ธรรมชาตทยดมนอยในทฏฐ คอ ความเหนผด

81

- สลพพตตปาทาน ธรรมชาตทยดมนอยในการปฏบตผด - อตตวาทปาทาน ธรรมชาตทยดมนอยในรปนามขนธ 5 วาเปนตวเปนตน 2. ขนธ 5 ทไมประกอบดวยอปาทาน เปนของพระอรหนตเทานน

ขนธ 5 ตามทศนะของพระมงคลเทพมน พระมงคลเทพมนสอนใหเหนวาขนธ 5 ไมวาจะเปนของมนษย เทวดา หรอภพภมอน ๆ ตางเปน ภาระหนก ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา เพราะฉะนนทานจงสอนใหปลอยวางขนธ 5 และกลนขนธ 5 ใหสะอาดบรสทธ จนกระทงบรรลธรรมเปนพระอรหนต

บทท 6 อายตนะ 12

มความหมาย 3 นยคอ 1. ธรรมทมสภาพคลายกบวามความพยายามเพอยงผลของตนใหเกดขน 2. ธรรมททาซงจตและเจตสกใหกวางขวางเจรญขน 3. อวยวะทตอระหวางจตกบอารมณ

คณสมบตส าคญ 1. อายตนะภายใน เปนทเกดแหงวถจตอยเสมอ 2. อายตนะภายใน เปนทอยของวถจต 3. อายตนะภายใน เกดขนอยในสตวทวไป 4. อายตนะภายนอก เปนทประชมของวถจตทงหลาย 5. อายตนะทงภายในและภายนอกน เปนเหตใหวถจตเกด

ประเภทของอายตนะ ภายใน ภายนอก

ประสาทตา รปายตนะ - รป ประสาทห สททายตนะ – เสยง ประสาทจมก คนธายตนะ – กลน ประสาทลน รสายตนะ – รส ประสาทกาย โผฏฐพพายตนะ – สมผส รปเปนปจจย ธมมายตนะ - สงทไดยนมา

82

กระบวนการรบร อายตนะ 12 ตามทศนะของพระมงคลเทพมน ทานใหความหมายไววา ดงดด หรอ บอเกด ดงน “บอเกดของตาดงดดรป บอเกดของหดงดดเสยง บอเกดของจมกดงดดกลน บอเกดของลนดงดดรส บอเกดของกายดงดดสมผส บอเกดของใจดงดดธรรมารมณ ”

ทานขยายความคาวาอายตนะออกไปอกวา อายตนะ มอย 2 แบบ คอ 1. โลกายตนะ เปนอายตนะในภพ 3 โลกนตทดงดดสรรพสตวไปตามภพภมตาง ๆ ตามอานาจของบญและบาป 2. ธมมายตนะ คอ อายตนนพพานทดงดดสรรพสตวทหมดกเลส

บทท 7 ธาต 18

ความหมาย ธาต คอ สภาวะททรงลกษณะเฉพาะของตนเอาไว เปนสงทเปนมลเดมของสตว และสงมชวตทงหลาย ม 18 ประการ ธาตทง 18 น ไมมการเปลยนแปลง ไมใชสตว ไมใชชวะ เปนสภาวะแท ๆ ตารางธาตทง 18

ธาตกระทบ ธาตรบ ธาตร อายตนะภายนอก 6 อายตนะภายใน 6 เกดการกระทบของอวยวะภายนอกกบอายตนะภายใน รปธาต จกขธาต จกขวญญาณธาต สททธาต โสตธาต โสตวญญาณธาต คนธธาต ฆานะธาต ฆานวญญาณธาต รสธาต ชวหาธาต ชวหาวญญาณธาต โผฏฐพพธาต กายธาต กายวญญาณธาต ธมมธาต มโนธาต มโนวญญาณธาต

อายตนะ

ทางรบร + อารมณ

สงทถกร + วญญาณ

ความร = ผสสะ

การรบร

เกด เวทนา

ความรสกตออารมณ

83

บทท 8 อนทรย 22

อนทรย 22 คอ ธรรมชาตทเปนใหญในหนาทของตน ๆ สงอน ๆ จะทาหนาทแทนไมได หมวด อนทรย 22 ผเปนใหญใน องคธรรม หนาท

หมวด อายตนะ

จกขอนทรย การเหน จกขปสาท รบส โสตนทรย การไดยน โสตปสาท รบเสยง ฆานนทรย การรกลน ฆานปสาท รบกลน ชวหนทรย การรรส ชวหาปสาท รบรส กายนทรย การสมผส กายปสาท รบสมผส มนนทรย การรบอารมณ จตทงหมด รอารมณ

หมวด ภาวะ

อตถนทรย ความเปนหญง อตถภาวรป ทรงไวลกษณะกรยาอาการหญง ปรสนทรย ความเปนชาย ปรสภาวรป ทรงไวลกษณะกรยาอาการชาย ชวตนทรย การรกษารปและนาม ชวตรปและชวตนทรยเจตสก รกษารปและนาม

หมวด เวทนา

สขนทรย การเสวยความสขกาย เวทนา – สขสหคตกายวญญาณจต 1 สบายกาย ทกขนทรย การเสวยความทกขกาย เวทนา – ทขสหคตกายวญญาณจต 1 ทกขกาย โสมนสสนทรย การเสวยความสขใจ เวทนา – โสมนสสหคตจต 62 ดใจ โทมมสสนทรย การเสวยความทกขใจ เวทนา – โทสมลจต 2 เสยใจ อเบกขนทรย การเสวยอารมณทเปนกลาง เวทนา - อเบกขาสหคตจต วางเฉย

84

หมวด พละ

สทธนทรย ความเชอ เวทนา – โสภณจต 91 เลอมใสในสงทควร วรยนทรย ความเพยร วรยะ – วรยสมปยตตจต 105 ความเพยร สตนทรย การระลกชอบ สต – โสภณจต 91 ความระลกได สมาธนทรย การตงมนแหงจต เอกคคตา – จต 72 ตงมนแนวแน ปญญนทรย การรตามความเปนจรง ปญญา – ญาณสมปยตตจต 105 รไตรลกษณ

หมวด

โลกตตระ

อนญญตญญสสามตนทรย การรแจงอรยสจ 4 ทตนไมเคยร ปญญา - โสดาปตตมรรคจต รนพพานตดอกศล 5 อญญนทรย การรแจงอรยสจ 4 ทตนร ปญญา - โสดาปตตผลอรหตตมรรค รนพพานตดอ กศลไปในลาดบญาณ

ปญญาเจตสก อญญาตาวนทรย การรแจงอรยสจ 4 สนสดแลว ปญญา – อรหตตผล รนพพานตดอกศลทง 12 ชนดโดยสนเชง

85

บทท 9 อรยสจ 4

อรยสจ 4 คอ ความจรงอนประเสรฐ ความจรงของพระอรยะ ความจรงททาบคคลผเขาถงใหเปนอรยบคคล ความจรงอนทาใหบคคลผปฏบตตามหางไกลจากขาศก

องคแหงอรยสจ 1. ทกขอรยสจ

ชาตทกข : ความเกดเปนทกข ชราทกข : ความแกเปนทกข มรณทกข : ความตายเปนทกข โสกทกข : ความโศกเปนทกข ปรเทวทกข : ความคร าครวญร าพนเปนทกข ทกข : ความทกขกาย เปนความทกขทท าใหจตใจสลดหดห โทมนสทกข : ความทกขใจ อปายาสทกข : ความคบแคนใจทเกดขนจากภยภบต อปปเยห สมปโยคทกข : ความตองประสบกบสงอนไมเปนทรก ปเยห วปโยคทกข : ความตองพลดพรากกบสงอนเปนทรก ยมปจฉง น ลภตทกข : ความปรารถนาสงใดแลว ไมไดสงนนสมปรารถนา

2. สมทยอรยสจ คอ การเกดขนของทกข มาจากตณหา ตณหา คอ ความดนรนทะยานอยาก กามตณหา : อยากไดอยากมในกามคณ ภวตณหา : อยากเปน วภาวตณหา : ไมอยากเปน

3. นโรธอรยสจ คอ ความดบทกข เพราะความสนไปของตณหา ความหมายเดยวกบค าวา นพพาน

ตทงคนโรธ : ความดบกเลสไดชวคราว วกขมภนนโรธ : ดบหรอขมกเลสดวยก าลงญาณ สมทเฉทนโรธ : ความดบกเลสอยางเดดขาดดวยก าลงแหงอรยมรรค ปฏปสสทธนโรธ : ความดบกเลสอยางสงบไมตองขวนขวายเพอการดบอก นสสรณนโรธ : ภาวะแหงการดบกเลสไดยงยนตลอดไปถาวร

86

4. มรรคอรยสจ ทางปฏบตใหถงความดบทกข คอ มชฌมาปฏปทา ประกอบดวยองค 8

สมมาทฏฐ : ความเหนถกตองตามความจรง สมมาสงกปปะ : ความดารชอบ ไดแก - เนกขมมสงกปปะ : ดารทจะปลกตวออกมาจากอารมณยวยวนตาง ๆ - อพยาปาทสงกปปะ : ดารในการไมพยาบาท - อวหงสาสงกปปะ : ดารในความไมเบยดเบยน

สมมาสต : สตชอบ ระลกชอบ ไดแก - กายานปสนา : พจารณากาย - เวทนานปสนา : พจารณาเวทนา วาสข ทกข หรอไมสขไมทกข - จตตานปสสนา : พจารณาจตวาม ราคะ โทสะ โมหะหรอไม - ธมมานปสสนา : พจารณาธรรมทงทเปนกศล อกศล และ อพยากฤตวามอยใน

ตนหรอไม

สมมาวาจา : ไมพดเทจ สอเสยด คาหยาบ เพอเจอ

สมมากมมนตะ : ไมฆา ไมลก เวนจากอพรหมจรรย

สมมาอาชวะ : ประกอบตนอยในสมมาอาชพ

สมมาวายามะ : ความเพยรชอบ ไดแก - สงวรปธาน : เพยรระวงบาปอกศลไมใหเกด - ปหานปธาน : เพยรละบาปอกศลทเกดขนแลว - ภาวนาปธาน : เพยรใหกศลทยงไมเกดใหเกดขน - อนรกขนาปธาน : เพยรรกษากศลทเกดขนแลว

สมมาสมาธ : การทาสมาธในทางทถกตอง ม 3 ระดบ - ขณกสมาธ : สมาธชวขณะ - อปจารสมาธ : สมาธเฉยดฌาน - อปปนาสมาธ : สมาธแนวแน หรอสมาธในฌาน

เมอมรรคทง 8 รวมตวกนเขาเปนมคคสมงค กอใหเกด สมมาญาณ คอ ความรชอบและเกดญาณตอ ๆ กนมาคอ

- โคตรภญาณ : ญาณครอมระหวางปถชนกบอรยชน - มรรคญาณ : ญาณในมรรค ทาหนาทตดกเลสใหขาด - ผลญาณ : ญาณในผล รถงผลแหงการตดกเลส - ปจจเวกขณญาณ : การพจารณากเลสทละแลว และทยงไมไดละ

87

กจในอรยสจ 4 คอ หนาทในอรยสจ 4 รวมเรยกวา ไตรปรวฏ ทวาทสาการ แปลวา รอบ 3 อาการ 12 หมายถง ญาณในอรยสจ 4 ซงมอรรคเกยวเนองสมพนธซงกนและกน ประดจดงดมเกวยน กาเกวยน และกงเกวยน จงไดชอวา พระธรรมจกร

รอบ 3 อาการ 12

สจจญาณ

พระปรชาญาณอนตรสรซงอรยสจดวยพระองคเอง

กจจญาณ พระปรชาญาณอนแทงตลอดในกจแหงอรยสจ 4

กตญาณ พระปรชาญาณอนรแจงกจแห งอ รยสจ 4 อนกระทาเสรจแลว

ทกข

ยอมรบวาความทกขแหงชวตมอย จรง ชวตคลก เคลาไปดวยความทกขจรง

ปรญเญยยธรรม : รวาความทกขเปนสง กาหนดความร คอ ควร ทาความเขาใจ

รวาไดกาหนดรแลว หรอทาความเขาใจแลว

สมทย

ยอมรบวาสมทยคอตณหาเปนเหตใหเกดทกขจรง

ปหาตพพธรรม : รวาสมทยคอตณหา เปนสงควรละ

รวาละไดแลว

นโรธ

ยอมรบวานโรธคอความทกขมอยจรงความทกขสามารถดบไดจรงโดยการดบตณหา

สจฉกาตพพธรรม : รวานโรธทาใหแจงขน ในใจ

รวาไดทาใหแจงแลว

มรรค

ยอมรบวามรรคมองค8 เปนทางนาไปสความดบทกขจรง

ภาเวตพพธรรม : รวามรรคเปนสงทควร บาเพญใหเกดม

ร ว า ได เ จรญอบรมใหเตมทแลว

พระธรรมจกร แบงออกเปน 2 ประการคอ 1. ปฏเวธญาณธรรมจกร ไดแก พระญาณอนตรสรอรยสจ 4 มปรวฏฏ 3 มอาการ 12 ประหารขาศก คอ กเลสเสยได เปนสมจเฉทปหาน ขาดจากสนดานแหงพระองคแลว และนามาซงอรยผล 2. เทศนาญาณธรรมจกร ไดแก พระญาณอนอบรมดวยพระมหากรณาธคณ พระ-สมมาสมพทธเจาตรสเทศนาอรยสจ มปรวฏฏ 3 มอาการ 12 ยงสาวกทงหลาย มพระอญญา -โกณทญญะ เปนประธานใหไดสาเรจอรยมรรคอรยผล ตดกเลสเปนสมจเฉทปหาน

88

บทท 10 ปฏจจสมปบาท

ปฏจจสมปบาท คอ การเกดขนรวมกนของธรรม 12 ประการ ดงน

อวชชา เกด

ความไมร ไมรในทกข สมทย นโรธ มรรค

สงขาร เกด

ความคดปรงแตง ความจงใจทประกอบดวยเจตนา แบงตามชองทางการแสดงออก กายสงขาร - ปรงแตงกาย วจสงขาร - ปรงแตงวาจา จตตสงขาร - ปรงแตงใจ

แบงตามสวนดไมด ปญญาภสงขาร - ความคดปรงแตงสวนด อปญญาภสงขาร - ความคดปรงแตงสวนไมด อเนญชาภสงขาร - ความคดปร งแ ต งจตอนมนคงของผ ไดบรรล อ รปสมาบต (เฉพาะ จตตสงขาร)

วญญาณ เกด

ความรแจงอารมณตาง ๆ จกขวญญาณ - ทางตา โสตวญญาณ - ทางห ฆานวญญาณ - ทางจมก ชวหาวญญาณ - ทางลน กายวญญาณ - ทางกาย มโนวญญาณ - ทางใจ

แบงตามการขามภพขามชาต วถวญญาณ - วญญาณ 6 ปฏสนธวญญาณ - วญญาณทาหนาทเชอมตอภพ

89

นามรป เกด

นาม คอ นามขนธ 3 หรอ นามธรรม 5 อยาง รป คอ มหาภตรป 4 + อปทายรป 24

เวทนาขนธ เวทนา - ความเสวยอารมณ สญญาขนธ สญญา - ความจาไดหมายร ปฐวธาต - ธาตดน

อาโปธาต - ธาตนา เตโชธาต - ธาตไฟ วาโยธาต - ธาตลม

สงขารขนธ

เจตนา - ความจงใจ ผสสะ - ความกระทบหรอสมผส มนสกา - ความกระทาไวในใจ

สฬายตนะ เกด

แดนตดตอ 6 แดน หรอ อายตนะภายใน 6 เพอตอกบอายตนะภายนอก 6

จกขวายตนะ - อายตนะคอตา โสตายตนะ - อายตนะคอห ฆานายตนะ - อายตนะคอจมก ชวหายตนะ - อายตนะคอลน กายายตนะ - อายตนะคอกาย มนายตนะ - อายตนะคอใจ

ผสสะ เกด

ความถกตองหรอกระทบ หมายถง อาการทจตหรอวญญาณถกตองหรอกระทบกบอารมณคอสงเราแลวเปนปจจยใหเกดความรสกเปนสขหรอทกขหรอเฉย ๆ

จกขสมผส - กระทบทางตา โสตสมผส - กระทบทางห ฆานสมผส - กระทบทางจมก ชวหาสมผส - กระทบทางลน กายสมผส - กระทบทางกาย มโนสมผส - กระทบทางใจ

90

เวทนา เกด

ความเสวยอารมณ คอ ความรสกเปนสขเปนทกข หรอรสกเฉย ๆ แบงตามลกษณะ สขเวทนา - สขกาย โสมนสเวทนา - สขใจ ทกขเวทนา - ทกขกาย

โทมนสเวทนา - ทกขใจ

อเบกขาเวทนา - ไมสขไมทกช

แบงตามแดนเกด จกขสมผสสชาเวทนา - เวทนาจากการสมผสทางตา โสตสมผสสชาเวทนา - เวทนาจากการสมผสทางห ฆานสมผสสชาเวทนา - เวทนาจากการสมผสทางจมก ชวหาสมผสสชาเวทนา - เวทนาจากการสมผสทางลน กายสมผสสชาเวทนา - เวทนาจากการสมผสทางกาย มโนมผสสชาเวทนา - เวทนาจากการสมผสทางใจ

ตณหา เกด

ความทะยานอยาก แบงตามอาการเกด กามตณหา - อยากไดอยากม ภวตณหา - อยากเปน วภาตณหา - ไมอยากเปน

แบงตามแดนเกด รปตณหา - ความทะยานอยากไดในรป สททตณหา - ความทะยานอยากไดในเสยง คนธตณหา - ความทะยานอยากไดในกลน รสตณหา - ความทะยานอยากไดในรส โผฏฐพพตณหา - ความทะยานอยากไดในสมผส ธมมตณหา - ความทะยานอยากไดในธรรมารมณ

อปาทาน

เกด

ความยดมนถอมนในเวทนาทชอบหรอชง จนเกดความหลงตด

กามอปาทาน - ความยดมนในกาม ทฏฐปาทาน - ความยดมนในทฏฐ สลพพตปาทาน - ความยดมนในศลพรต อตตวาทปาทาน - ความยดมนในวาทะวามอตตา

91

ภพ เกด

ความมความเปน ภาวะแหงชวต คอ ความมขนธหรอมนามรป เพราะชวตตองตกอยในภพทง 3 อยางใดอยางหนงเสมอ

กามภพ - ภพทเปนกามาวจร รปภพ - ภพทเปนรปาวจร อรปภพ - ภพทเปนอรปาวจร

ชาต เกด

ความเกดของสตว หรอความปรากฏแหงขนธ

ชราและมรณะ เกด

ชรา คอ ความแก ความเฒา ความคราคราของสตว มรณะ คอ ความจต ความเคลอนไป ความทาลายไป ความหายไป ความตาย ความแตกแหงขนธ ความทอดทงรางกาย

92

ปฏจจสมปบาทในฐานะเปนวฏฏะ พระพทธศาสนาแสดงวฏฏะ คอ อาการวนเวยนแหงชวตทดาเนนไป เปนเหตเปนผลสบชวงตอกนไว 3 อยาง 1. กเลสวฏ คอ แรงผลกดนของกเลส อนเปนเหตใหเกดการกระทาตาง ๆ ไดแก อวชชา ตณหา อปาทาน 2. กรรมวฏ คอ การกระทาตางพรอมทงเจตนา หรอเจตจานง ซงกอใหเกดผลตอไป ไดแก สงขาร ภพ(สวนทเปนกรรมภพ) 3. วปากวฏ คอ สภาพ หรอความเปนไปอนเปนผลของกรรม ไดแก วญญาณ นามรป อายตนะ ผสสะ เวทนา ภพ(สวนทเปนอปตตภพ) ชาต ชรามรณะ

93

GL 101 จกรวาลวทยา

94

บทท 1 ความรเบองตนวชาจกรวาลวทยา

จกรวาลวทยา หมายความวา ความรทวาดวยเรองโลก และบรเวณโดยรอบของโลก จกรวาลวทยาเชงวทยาศาสตร หมายถง วทยาศาสตรทวาดวยการกาเนด และโครงสราง

ของจกรวาล จกรวาลวทยาเชงพทธศาสตร หมายถง การศกษาเรองความเปนไปของโลก จกรวาล

และสงมชวต ตงแตการเกดขน ตงอย และเสอมสลายไป โลก แบงเปน 3 โลก ไดแก

1. สตวโลก ไดแก จตใจ หรอ เหน จา คด ร ของสรรพสตวทงหลาย 2. ขนธโลก ไดแก ขนธ 5 ของสรรพสตวของมนษยจนถงกายธรรมอรหนต 3. อากาสโลก ไดแก สงแวดลอมขยายใหญโตขนไปเรอย ๆ ไมมทส นสด

โลกน คอ โลกทง 3 คอ สตวโลก ขนธโลก โอกาสโลก และสถานทอยอาศยของสตวโลกรวมถงรางกาย และจตใจของตวเรา และสรรพสตวทงหลาย

โลกหนา หรอทเรยกวา ปรโลก มความหมาย 2 ประการ คอ 1. ชวตหลงความตาย 2. สถานทสถตของชวตหลงความตาย หลกการเตรยมความพรอมอยางถกตองสโลกหนา มหลกปฏบตทสาคญ 4 ประการ คอ ม

ศรทธามนในเรองกรรม ตงใจรกษาศลอยางเครงครด ตงใจใหทานอยางเตมท และตองทาภาวนาใหยง ๆ ขนไป

จ าแนกนยามออกได 5 ประการ คอ 1. อตนยาม คอ กฎธรรมชาตทครอบคลมเกยวกบวตถทไมมชวตทกชนด 2. พชนยาม คอ กฎธรรมชาตทครอบคลมเกยวกบสงมชวตทงพช และสตว 3. จตนยาม คอ กฎธรรมชาตทเกยวกบกลไกการทางานของจต

4. กรรมนยาม คอ กฎการใหผลของกรรม 5. ธรรมนยาม คอ ความเปนเหตเปนผลของสงทงหลาย กฎ 4 ขอขางตนสรปรวมลงใน ขอน

แหลงทมาของความรเรองจกรวาลวทยาไดมาจากการศกษาทางจต โดยความรแจง เรยกวา วชชา 3 ประกอบดวย

1. ปพเพนวาสานสสตญาณ คอ ความรททาใหสามารถระลกชาตในอดตได

95

2. จตปปาตญาณ คอ ความรททาใหรการเกด การตายของสตวโลกทงหลายดวยกรรมอะไร

3. อาสวกขยญาณ คอ ปญญาหยงรท ปราบกเลสอาสวะใหหมดสนไป จดมงหมายของการศกษาจกรวาลวทยา เพอใหเกดความเบอหนายในความเสอมของโลก

และเพอไมใหมนษยตกอยในความประมาท จะไดใชวนเวลาทมอยอยางจากด ดวยการทาทาน รกษาศล และเจรญสมาธภาวนา เพอใหบรรลเปาหมายของชวต คอ พระนพพาน ไมตองเวยนวายตายเกดอยในโลกใบนอกตอไป

บทท 2 องคประกอบของจกรวาล

ธาต หมายถง สงทเปนองคประกอบชนตนสดของสรรพสงทงหลาย ทงทมชวต และไมม

ชวต โดยไมสามารถจะแยกใหลกหรอละเอยดลงไปไดอก และทาหนาททรงไวหรอทาใหสงทงหลายดารงอยได

ในทางพระพทธศาสนา แบงธาตออกเปน 2 กลม คอ ธาต 4 และ ธาต 6 ธาต 4 ภตรป 4 หรอมหาภต 4 ประกอบดวย ธาตดน ธาตนา ธาตไฟ และธาตลม

เปนองคประกอบพนฐานของทงคน สตว และสงของในจกรวาล ธาต 6 ประกอบดวย ธาตดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม ธาตอากาศ และธาตวญญาณ

ดงมลกษณะ และคณสมบต ดงน 1. ธาตดน (ปฐวธาต) มลกษณะแขนแขงทาใหสงตาง ๆ มลกษณะแขง 2. ธาตนา (อาโปธาต) มลกษณะไหลลนหรอเกาะกมรวมตวได 3. ธาตไฟ (เตโชธาต) มลกษณะเปนไอ ไดแก ไอรอน (อณหเตโช) และไอเยน

(สตเตโช) ทาใหวตถตาง ๆ สก และละเอยดนมนวล 4. ธาตลม (วาโยธาต) มลกษณะเครงตง (วตถมภนวาโย) และเคลอนไหว (สมรณ-

วาโย) ทาใหตงวตถสงของตาง ๆ อยไดม นคง และทาใหวตถสงของเคลอนจากทเดมไปได 5. อากาสธาต มลกษณะเปนชองวาง ทาใหเกดชองวาง 6. วญญาณธาต มลกษณะเฉพาะในคน และสตวทมชวตเทานน ทาหนาทรบรส ง

ตาง ๆ ได

96

จดมงหมายของการศกษาเรองธาต 1. เพอใหเขาใจวาสงทงหลายเกดจากการรวมตวกนของธาตทงหลาย ซงมสภาพไมคงทนถาวร ตองผพงไปในทสด

2. เพอความปลอยวางไมยดมนถอมน 3. เพอการเจรญภาวนาหาหนทางพนจากการเวยนวายตายเกด สดสวนของธาตนามาซงความแตกตาง ซงสดสวนของธาตแตละชนดมไมเทากน และ

บรสทธไมเทากน สงททาใหธาตในตวไมบรสทธ ไดแก โลภ โกรธ และหลง สวนบคคลมศลธรรมมาก ธาตในตวยอมบรสทธมาก เพราะศลธรรมจะชวยชาระความโลภ โกรธ หลง ใหเจอจาง และหมดไปในทสด

ธาตเปลยนแปลงได ขนอยกบกเลสทมอยในใจ ถามมากความบรสทธของธาตกมนอยกลายเปนธาตสกปรก แตถากเลสมนอย ธาตกบรสทธมากเปนธาตทสะอาด หากตองการใหธาตบรสทธ ทาไดโดยการทาทาน รกษาศล และเจรญภาวนาอยางจรงจง

บทท 3

โครงสรางของจกรวาล จกรวาลทางวทยาศาสตรไดเสนอวา โลกเปนดาวเคราะหทโคจรรอบดวงอาทตยซ งเปน

ดาวฤกษแมดวงอาทตยจะเปนศนยกลางของระบบสรยะ แตดวงอาทตยเปนหนงในบรรดาดาวฤกษอกนบหลายลานดวงทรวมตวกนเปนกาแลกซ หรอดาราจกร ทเรยกวา Milky Way หรอทเรยกวา ทางชางเผอก ในจกรวาลมประมาณแสนลานกาแลกซ

โลกธาต ซงหมายถง กลมจกรวาล พระสมมาสมพทธเจาทรงคนพบวาจกรวาลมนบไมถวน เรยกวา อนนตจกรวาล จดกลมจกรวาลออกเปน 3 กลม คอ 1. สหสสจฬนกาโลกธาต(เลก) มพนจกรวาล 2. ทวสหสสมชฌมกาโลกธาต (กลาง) มลานจกรวาล 3. ตสหสสมหาสหสสโลกธาต (ใหญ) มแสนโกฏจกรวาล

จกรวาลทางพทธศาสตรมองคประกอบเหมอนกนหมดทกประการ ประกอบดวย ดวงอาทตย ดวงจนทร เขาสเนร ทวปทง 4 มหาสมทรทง 4 สวรรค 6 ชน พรหมโลก อรปพรหม และอบายภม สงตาง ๆ รอบเขาสเนร

97

ไดแก ทวปทง 4 1. ปพพวเทหทวป อยดานทศตะวนออก มพน และแสงสะทอนเปนสเงน รปหนาเปน

พระจนทรครงเสยว หรอเหมอนมะนาวตด 2. อปรโคยานทวป อยดานทศตะวนตก มพนเปนแกวผลก มแสงสะทอนเปนแสงสใส รป

หนาทรงกลมเหมอนพระจนทรวนเพญ 3. อตตรกรทวป อยดานทศเหนอ มพนเปนทองคา และแสงสะทอนเปนแสงสทอง

รปหนาเปนสเหลยม 4. ชมพทวป อยดานทศใต มพนเปนมรกต แสงสะทอนเปนสเขยว รปหนาเปนรปไข สงทอยเบองบนเขาสเนร ไดแก สวรรค 6 ชน ไดแก จาตมหาราชกา ดาวดงส ยามา ดสต

นมมานรด และปรนมมตวสวตด ถดจากสวรรค 6 ชน คอ พรหม และอรปพรหม สงทอยเบองลางเขาสเนร เปนทอยของสตวฝายทคตโดยสวนใหญ ใตภเขาสเนรจะมภเขา 3 ลก เรยกวา เขาตรกฏ

เปนทอยของอสร ซอกเขาแตละลกซงมระดบตากวาทอยของอสรจะเปนทอยของเปรต อสรกาย ใตอสรภพลงไปจะเปนทอยของนรกขมใหญทง 8 ขม รอบ ๆ นรกแตละขมจะมนรกขมบรวาร (อสสทนรก) ถดจากขมบรวารออกไปอก จะเปนนรกขมยอย (ยมโลก)

ภพ แปลวา โลกเปนทอยของสตว ภาวะชวตของสตว คอ กามภพ รปภพ และอรปภพกามภพ คอ ทอยของผทยงเสวยกามคณ ภมทอยในภพนมทงหมด 11 ภม ไดแก มนสสภม 1 อบายภม 4 และเทวภม 6 รปภพ คอ ทอยของรปพรหม อยในภมทสงกวาเทวโลกมทพยสมบตทงหลายทมความสวยงามประณตกวาในเทวโลก อรปภพ คอ ทอยของอรปพรหม อยในภมทสงขนไปกวารปภพ มทพยสมบตทงหลายมความสวยงามกวาในรปภพ

ภม แปลวา พนเพ ทดน แผนดน ทอยอาศยของสตวทงหลาย แบงออกเปน 31 ภม

บทท 4 การก าเนดจกรวาล โลก และมนษย

จกรวาล โลก สรรพสตวและสรรพสงทงหลาย มข นตอนความเปนมาทยาวนาน มการ

เกดขน ตงอย และเสอมสลายไปเปนธรรมดา ในทางพระพทธศาสนามหนวยวดเวลาดงกลาว

98

หนวยวดเวลา อายกป คอ อายขยของสตวทเกดในภมนน ๆ

อนตรกป คอ เวลาตงแตมนษยอาย 1 อสงไขยป แลวคอยลดลงจนถงอาย 10 ป แลวเพมขนถง 1 อสงไขยป

อสงไขยกป คอ 64 อนตรกป มหากป คอ 4 อสงไขยกป หรอ 256 อนตรกป มชวงระยะเวลาดงนคอ

1. สงวฏอสงไขยกป คอ ระยะกาลเมอกปเสอม 2. สงวฏฏฏฐายอสงไขยกป คอ ระยะกาลเมอกปอยในระหวางพนาศ 3. ววฏอสงไขยกป คอ ระยะกาลเมอกปกาลงเจรญ 4. ววฏฏฏฐายอสงไขยกป คอ ระยะกาลเมอกปอยในระหวางเจรญ

ความเชอเรองก าเนดโลก ศาสนาประเภทเทวนยม เชอวาพระเจาสรางทกสรรพสตวและสรรพสง

วทยาศาสตร ตงขอสนนษฐานกนไปตาง ๆ นานา พระพทธศาสนา โลกเกดขนเอง ไมมใครสราง

การอบตขนของจกรวาล โลก มนษย และสรรพสง มนษยยคแรก เปนพรหมทหมดบญหรอสนอายจากชนอาภสสราพรหม (พรหมชนทตย-

ฌาน) เกดแบบโอปปาตกะ ไมมเพศ มรศมสวาง เหาะได และมปตเปนอาหาร โลกมสณฐานแบน สามารถไปมาหาสกบสวรรคได แตตอมาจงคอย ๆ เปลยนรปทรงและ

เคลอนตวหางออกจากสวรรคไปตามบาปอกศลทมนษยสราง แลวกเรมฟขน เมอถงระดบหนงกหดตวเปนทรงร แลวกลายเปนทรงกลมในทสด

อาหารในยคแรก คอ งวนดน ซงมรสเปนทถกใจของมนษยยคนนและเนองจากงวนดนเปนอาหารหยาบ ทาใหรศมกายหายไป ความมดจงเกดขน ทาใหเกดสรยเทพบตรพรอมดวย ดวงอาทตยขน อกทงมนษยยงมผวพรรณทเศราหมองและเหาะไมไดอกตอไป และจากบาปกรรมทกอขน งวนดนกกลายเปนกระบดน แตยงคงมรสอรอย และจากกระบดน กลายเปนเครอดน และกลายเปนขาวสาล

เกดอวยวะภายในกายมนษย อาหารทบรโภคเขาไปมกากเกดขน จงมชองทางขบถาย คอ ทวารหนกและทวารเบา แตเนองจากกรรมทเคยประพฤตผดศลขอกาเมฯ ของชาตในอดต สงผลทาใหมนษยมอวยวะเพศตางกน

เมอมเพศตางกนเปนเพศหญงเพศชาย ทาใหมการเสพเมถน เนองจากการเสพเมถนเปนสงแปลกใหม ทาใหมนษยสวนมากไมเหนดวยจนกระทงพากนขบไล

99

การสรางทอยอาศย เมอการเสพเมถนธรรมถกรงเกยจและขบไลมนษยจงสรางบานเรอนเพอปกปด และมการตงครรภเกดขน เมอสรางบานจงเกยจครานออกไปหาขาวสาลบอย ๆ จงเกบขาวสาลมาเพอสะสมไว ยงความโลภมากความประณตของอาหารกยงนอย ขาวสาลจงเรมเสอมคณภาพลง ในทสดกไมงอกออกมาอก

เกดระบอบการปกครองแรกของโลก

เนองจากมการลกขโมย มนษยจงตกลงใหมการตงผทาหนาทปกครองพวกตนขนเปนหวหนา จะไดวางกฎขอบงคบตาง ๆ เพอการอยรวมกนอยางสงบสข

ก าเนดสตว เมอกเลสเพมมากขน สตวตาง ๆ จงเกดขน ซงเปนผทเคยอยในอบายภมของจกรวาลอน เนองจากยงไมหมดกรรมจงถกลมกรรมพดจากจกรวาลทถกทาลายนนไปบงเกดในจกรวาลตาง ๆ ทยงไมถกทาลาย แลวมาบงเกดเปนสตวในจกรวาลทไปบงเกดใหมนน โดยสตวทเกดเปนครงแรกกอนสตวชนดอนทกชนด คอ ชางและมา โดยเกดแบบโอปปาตกะ

มนษยเรมกนเนอสตว ดวยความทเคยผกเวรกนทาใหมความคดอยากจะฆา ตอนแรกไมไดคดจะเอามาทาเปนอาหาร แตเมอลองนามาประกอบเปนอาหารกตดในรส อยากกนอก จงลงมอฆาเพอนามาเปนอาหาร แลวขยายวงกวางไปอยางแพรหลาย จงกนเนอสตวกนเรอยมา

บทท 5

ความเสอมของจกรวาล โลกเสอมตงแตเรม คอ พอมนษยเกดโลกกเสอม เรมจากการลกขโมยขาวสาล ครน

เจาของจบไดกวากลาวตกเตอน แลวกปลอยไปแลวกลกขโมยอก เมอจบไดกปฏเสธ จงทาใหเกดการทะเลาะววาท และทารายรางกายกนนบแตนนมามนษยกเรมใชความรนแรงและทาผดศล ตาง ๆ เรอยมา

ล าดบเหตการณของความเสอม ความเสอมปรากฏขนตงแตเรมแรกแลวโดยเรมปรากฏเมอมนษยเรมมความสมพนธกบ

สงแวดลอม และความเสอมนนเกดขนทงแกสงแวดลอมและตวมนษยเองดงทกลาวไปแลวตอจากนนความเสอมกปรากฏขนเรอยมา ดงน

หลงจากทมนษยมผวพรรณตางไปจากเดม เพราะมนษยกนงวนดนเขาไป ทาใหงวนดนซงเปนอาหารชนดแรกทมนษยบรโภคจงหายไป

100

เมองวนดนไดอนตรธานหายไป กไดปรากฏอาหารชนดอนขนมาแทน คอ กระบดน และเมอมนษยมผวพรรณดกบผวพรรณเลวมากยงขน จงสงผลใหเกดมมานะถอตวและการดถกดแคลนมากขนตามไปดวย และเปนเหตใหกระบดนกไดอนตรธานหายไป

เมอกระบดนและเครอดนหายไปตามลาดบแลว ไดปรากฏขาวสาลขน ตอมาเมลดและตนขาวสาลเลกลง คณคาทางอาหาร และรสไดเสอมลงตามลาดบ

เมอขาวสาลหายากขน มนษยจงไดมการขโมยขาวสาลของผอน จงไดเกดมการทะเลาะววาท และตงแตนนเปนตนมามนษยกเรมใชความรนแรงตอกนเรอยมา

ความเสอมเรมจากผปกครอง หลงจากเกดการทะเลาะววาทขนในหมมนษย มนษยจงปรกษาใหมการเลอกตงผปกครองขนเปนกษตรย เพอทาหนาทวากลาว ตเตยนและลงโทษผกระทาผด

ความเสอมขนวกฤต เมอมนษยมอายเหลอเพยง 10 ป มการสมสกนไมเลอกหนา ฆากนดจเหนกนและกนเปนเชนเนอ ชวงของการเขนฆากนนเรยกวา สตถนตรกป จะกนเวลา 7 วน มนษยกลมหนงคดจะประกอบกศลกรรม งดเวนจากกรรมปาณาตบาต ทาใหอาย และผวพรรณเจรญขนและมอายมากขนเปนลาดบ

สาเหตแหงความเสอม มสาเหตมาจากมนษย คอ เกดจากการกระทาของมนษยทงสน และผทรบผลของการกระทามากทสดกคอมนษยเชนกน

วธปกปองโลกและท าใหโลกเจรญขน มนษยตองปฏบตกศลกรรมบถ คอ ทางแหงกศลกรรม อนเปนความด และเปนทางนาไปสสคต ซงม 10 ประการ โดยจดแบงการกระทาออกเปน 3 ทาง คอ ทางกาย ทางวาจา และทางใจ

ประโยชนของการเขาใจเรองความเจรญและความเสอมของมนษย

1) ทกคนตองรบทาแตกรรมดตงแตวนน 2) ตองไมกอกรรมชวใหมอยางเดดขาด 3) ตองไมอยเฉย ๆ โดยไมสรางกรรมดอะไรเลย 4) ตองใชรางกายอนเปนทอาศยของใจใหคมคามากทสด

101

บทท 6 การแตกท าลายของจกรวาล

สาเหตแหงการแตกท าลายของจกรวาล เกดจากไฟ นา และลมประลยกลปทเกดจากแรงกรรมของสตวโลก ซงสงททาลายโลก

ขนอยกบจตใจมนษย คอ ไฟเกดจากกเลสตระกล โทสะ นาเกดจากกเลสตระกล ราคะ ลมเกดจากกเลสตระกล โมหะ

โลกจะถกทาลายดวยไฟเปนสงแรก และจะถกทาลายเปนครง ๆ ไป ถง 7 ครง ในครงท 8 โลกจะถกทาลายดวยนา หลงจากนนถกทาลายดวยไฟอก 7 ครง แลวถกทาลายดวยนาอก จะเปนเชนนจนกระทงครงท 64 โลกจงจะถกทาลายดวยลม 1 ครง หลงจากนนจงเรมมการเกดขนของโลกและจกรวาลใหม และกจะเปนอยางนไมมทส นสด เมอรวมจานวนทโลกถกทาลายดวยสงตาง ๆ ใน 64 ครง จะถกทาลายดวยไฟ 56 ครง ถกทาลาย ดวยนา 7 ครง และถกทาลายดวยลม 1 ครง

สาเหตทมนษยทราบวาโลกจะถกทาลาย เนองจากกอนทโลกจะถกทาลายแสนปจะมเทวดาประเภทหนงเรยกวา โลกพยหเทวดา นงหมผาสแดงมาประกาศใหมนษยทราบและแนะนาใหมนษยอยาประมาท เรงสรางบญกศลเพอจะไดไปเกดในภมทพนจากความพนาศน ขอบเขตการท าลายโดยไฟ

ซงจะทาลายภพภมตาง ๆ 14 ภพภม คอ 1. ภพอบายทง 4 ไดแก นรก เปรต อสรกาย และเดรจฉาน 2. ภพมนษย 3. ภพสวรรคทง 6 4. ภพของพรหมทไดปฐมฌาน 3 ไดแก พรหมปารสชชา พรหมปโรหตา และมหาพรหมา การทโลกถกทาลายดวยไฟนน เรมจากไมมฝนตกเปนเวลายาวนาน ตอมาดวงอาทตยดวง

ท 2 ปรากฏขน ทาใหโลกและจกรวาลมดวงอาทตยถง 2 ดวง นาตามแหลงตาง ๆ เหอดแหง มเพยงนาในแมนา 5 สาย คอ แมนาคงคา ยมนา อจรวด มห และสรภเทานน มนษยตางเรงสรางบญกศล บาเพญภาวนาจนไดฌานสมาบต ตายแลวไปเกดในพรหมโลก

ดวงท 3 ปรากฏ นาในแมนา 5 สายเหอดแหงหมด ดวงท 4 ปรากฏ นาในมหาสมทรจกรวาลและสระนาในปาหมพานตแหงหมด

102

ดวงท 5 ปรากฏ นาในมหาสมทรแหงหมด ดวงท 6 ปรากฏ นาเหอดแหงหมดจากแผนดนและภเขากลายเปนฝนฟงทวไป ดวงท 7 ปรากฏ โลกธาตทงแสนโกฏจกรวาลลกเปนไฟพรอมกน หลงจากไฟมอดดบ

เหลอเพยงอากาศวางเปลา เกดความมดทวจกรวาล ขอบเขตการท าลายโดยน า

ซงจะทาลายภพภมตาง ๆ 17 ภพภม คอ 1. ภพอบายทง 4 2. ภพมนษย 3. ภพสวรรคทง 6 4. ภพของพรหมทไดปฐมฌาน 3 5. ภพของพรหมทไดทตยฌาน 3 ไดแก พรหมปรตตาภา พรหมอปปมาณาภา และพรหม

อาภสสรา การทโลกถกทาลายดวยนานน ยงคงมดวงอาทตยดวงเดยว เรมจากมเมฆทมฤทธเปนกรด

เกดขน แลวฝนจงตกลงมาทาใหกลายเปนนากรดทมฤทธรนแรง ซงมฤทธกดละลายทกสงทกอยางจนสญสลายไมมเหลอ ระดบนาจะสงขนไป สงทงหลายทจมนาหรอถกทวมถงกจะถกกดละลายจนหมดสน ตอมากเหลอเพยงอากาศวางเปลา มดมดโลงเตยนไมเหลอสงใด ๆ

ขอบเขตการท าลายโดยลม ซงจะทาลายภพภมตาง ๆ 20 ภพภม คอ

1. ภพอบายทง 4 2. ภพมนษย 3. ภพสวรรคทง 6 4. ภพของพรหมทไดปฐมฌาน 3 5. ภพของพรหมทไดทตยฌาน 3 6. ภพของพรหมทไดตตยฌาน 3 ไดแก พรหมปรตตสภา พรหมอปปมาณ

สภา และพรหมสภกณหา เมอจกรวาลถกทาลายดวยลม โลกยงคงมดวงอาทตยดวงเดยวเชนทเคยเปนมา แตเรม

จากมลมเกดขน ในชวงแรกเปนเพยงลมออน ๆ แลวจงแรงขนตามลาดบ และแรงขนจนพดสง ตาง ๆ หลดลอยขนไปในอากาศ ดวยอานภาพรนแรงมหาศาล ทาใหสงตาง ๆ ทถกพดแหลก

103

ละเอยดไมเหลอสงใด ๆ เลย สงทงหลายกระทบกระแทกกนจนแตกละเอยดเปนผยผง จนกระทงลมสงบ เหลอเพยงความเวงวาง มดมดของทองจกรวาล

เหตทพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงถงการทาลายของโลก เพอใหเกดความเบอหนายในการเวยนวายในสงสารวฏ สงทงหลายลวนไมเทยงแทถาวร ไมมผใดสามารถเปนเจาของหรอครอบครองสงใดไดตลอดไป แมจะเกดเปนทาวสกกะ เปนพรหม เปนพระเจาจกรพรรด กไมพนจากทกขไดเพราะยงไมไดแทงตลอดธรรม 4 ประการ คอ อรยศล อรยสมาธ อรยปญญา และอรย-วมตต ซงถาหากผใดแทงตลอดในธรรมทง 4 ประการน กชอวาตรสรแลว ไมตองบงเกดอกตอไป เปนการปลอดภยอยางแทจรง

บทท 7 กรณศกษาการเวยนวายตายเกดของสตวโลก

ภพมนษยเปรยบเสมอนตลาดกลางในการคาบญคาบาป ดงนนเมอสงใดทเราทาลงไปไมวา

จะเปนบญหรอบาปกตาม ยอมมผลดวยกนทงสน เมอทาสงทเปนบญ ผลกเปนบญ เปนความผาสก ในทางกลบกนถาทาในสงทเปนบาป ผลทไดกเปนบาปเปนความทกขทรมานตาง ๆ ทงนขนอยกบวาผเปนเจาของชวตจะลขตชวตของตนใหเปนเชนไร

หลงจากละโลกไปแลวแตละชวตกมภพภมทไปแตกตางกน ซงอาจจะเปนภพภมทดกวาภพภมทตนเคยอยกอนจะมาเปนมนษย หรอตากวากได ขนกบบญบาปทแตละคนไดกระทาในขณะทเปนมนษย และเพอใหเกดความเขาใจทชดเจนยงขนจงตองศกษากรณตวอยางในกรณศกษาทมในโรงเรยนอนบาลฝนในฝนวทยา โดยคณครไมใหญ

บทท 8

สรปสาระส าคญจากการศกษาจกรวาลวทยา ศาสนาพราหมณ (ฮนด) เชอวาพระเจาเปนผสรางโลก

ศาสนาครสต เชอวาพระยะโฮวาหทรงสรางโลก ศาสนาในยดาย เชอวาพระเจาสรางโลก ศาสนาอสลาม เชอวาพระอลเลาะหสรางโลก

104

การแบงยคในการอธบายเรองโลกและจกรวาล แบงออกเปน 3 ยค - ยคเทววทยา เปนยคแรก นกศาสนาเนนวา พระเจาเปนผสรางโลก - ยคอภปรชญา นกปรชญาอธบายโดยกลาวถง สรรพสงเกดจากกฎธรรมชาต เปนนามธรรมรไดดวยหลกตรรกศาสตร - ยควทยาศาสตร อางขอมลเชงรปธรรมทไดมาจากการสงเกต และพสจนทดลองสวนพระพทธศาสนา แมจะถกจดอยในยคปรชญา แตมเหตผลทชดเจนเขากบหลกวทยาศาสตร สามารถพสจนได พระสตรส าคญในวชาจกรวาลวทยา

1. อคคญญสตร พระสตรทวาดวยเรองการกาเนดมนษย สรรพสงทงหลายในจกรวาล 2. จกกวตตสตร พระสตรทแสดงถงความเสอมถอยของอายมนษยอนเนองมาจาก

ศลธรรม 3. สรยสตร แสดงถงการแตกทาลายของโลก และจกรวาล

105

GL 102 ปรโลกวทยา

106

บทท 1 องครวมแหงปรโลก

ปรโลกวทยา หมายถง การศกษาสภาพชวตความเปนอยของสรรพสตวทงหลายทอยใน

ภพภมอนทนอกเหนอจากภพมนษย ซงปรโลกตกอยในกฎของไตรลกษณและเปนสวนหนงของสงสารวฏ หรอวฏสงสาร อนไดแก ภพ 3 กาเนด 4 คต 5 วญญาณฐต 7 สตตาวาส 9

วฏสงสาร ซงสามารถจาแนกเปน 3 ประเภท คอ 1. เหฏฐมสงสาร คอ โลกเบองตา ซงมอย 4 ภม ไดแก นรก เปรต อสรกายและ

สตวเดรจฉาน 2. มชฌมสงสาร คอ โลกเบองกลาง มอย 7 ภม คอ มนสสภมและเทวภม 6 3. อปรมสงสาร คอ โลกเบองสง เปนทอยของรปพรหมผไดบรรลรปฌานสมาบต

ตงแตปฐมฌานเปนตนไป ปรโลกตกอยในกฎของไตรลกษณ

ปรโลกเปนสถานทหมนเวยนใหสรรพสตวท งหลายทประกอบกศลกรรม และอกศลกรรมไดวนเวยนไปมา ตามแตอกศล และกศลทไดสงสมไวครงเปนมนษย เปนกฎธรรมชาตทไมมผใดหลกเลยงไปได มการเกดขน ตงอย และเสอมสลายไปในทสด

สถานทตงของปรโลกอยในภพ 3 1. ทตงปรโลกฝายสคต หมายถง สถานททด ทใครไดอยแลวยอมเปนสข เปนสถานทท

สตวโลก ทประกอบกรรมดจะไปถอกาเนดใหมหลงจากตายแลว ไดแก 1. มนสสภม ม 1 ภม 2. เทวภม ม 6 ภม 3. รปภม ม 16 ภม 4. อรปภม ม 4 ภม 2. ทตงปรโลกฝายทคต หมายถง สถานททเตมไปดวยความทกข ทสตวโลกซงทากรรมชวจะไปถอกาเนดใหมหลงจากละโลกนไปแลว การแบงภมตาง ๆ ในทคตอาจเปรยบไดกบการแบงแดนตาง ๆ ในเรอนจา ซงแบงแดนกกขงนกโทษตามความหนกเบาของโทษแตละคน ไดแก 1. นรยภม ตงอยใตเขาตรกฏม 8 ขมใหญ (มหานรก) 2. ตรจฉานภม อยภพเดยวกบมนษย 3. เปตตวสยภม อยในซอกเขาตรกฏกม อยซอนกบภมมนษยกม 4. อสรกายภม อยในซอกเขาตรกฏกม อยซอนกบภมมนษยกม

107

การเดนทางไปสปรโลก ลกษณะของอารมณกอนตายของผจะเดนทางไปสปรโลก 1. กรรมารมณ เปนอารมณของกรรมทตนเคยทาไวมาปรากฏใหเหนในขณะทจต

กาลงใกลตาย 2. กรรมนมตตารมณ เปนอปกรณทตนใชกระทาดหรอชวในอดตมาปรากฏใหเหน 3. คตนมตตารมณ เปนนมตตาง ๆ ทจะบงบอกถงภพภมทตนจะตองไปเกด

เตรยมความพรอมกอนเดนทางไปสปรโลก ดวยการสงสมบญ บญ คอ พลงงานบรสทธชนดหนงทเกดขนในใจ ทกครงทตงใจจะละชว ทมเททาความด

และกลนใจใหใส มผลทาใหคณภาพของจตดขน สงขน คณสมบตของบญม 2 ประการ คอ 1. สามารถสะสมได 2. สามารถอทศใหผลวงลบไดแมอยในทไกลถงตางภพ

สงสมบญดวยการท าทาน คอ การให เพอขจดความตระหนของผให และเพอสงเคราะหผรบ

สงสมบญดวยการรกษาศล คอ ความเปนปกตของมนษย เปนคณธรรมททาใหเปนมนษย ทเรยกวา มนษยธรรม

สงสมดวยการท าภาวนา การทาสมาธเจรญภาวนาเปนความดขนสงสด เมอใจสงบจะพบกบความสวางทเรยกวา ปญญา และจะสามารถมองเหนสงตาง ๆ ตามความเปนจรงได การพสจนปรโลก วธการพสจน มอย 2 วธใหญ คอ 1) พสจนตอนมชวตอยดวยพทธวธ 2) พสจนตอนตาย ซงการพสจนแบบพทธวธนนทาไดดวยการเจรญสมาธภาวนาตามแบบพระสมมาสมพทธเจา ททาใหบรรลคณวเศษ ทเรยกวาวชชา 3 อนประกอบดวย

1. ปพเพนวาสานสตญาณ คอ ความรททาใหสามารถระลกชาตในอดตได 2. จตปปาตญาณ คอ ความรททาใหรการเวยนวายตายเกดของสตวโลก 3. อาสวกขยญาณ คอ ปญญาหยงรท ปราบกเลสอาสวะใหหมดสนไป

108

บทท 2 อบายภม

1. นรยภม หรอ โลกนรก หมายถง โลกทไมมความสขสบาย เปนปรโลกฝายทคตภม ทม

โทษแหงการกระทาอกศลหนกทสดในบรรดาอบายภมทงหลาย ซงโลกนรกประกอบดวย มหานรก หมายถง นรกขมใหญ เปนนรยภมทมขนาดใหญทสด และมโทษหนกทสด

ตามลาดบขม ตงอยใตเขาพระสเมร ทมเขาตรกฏรองรบอย มหานรกจะตงอยใตเขาตรกฏอกชนหนง มทงหมด 8 ขม ดงน

ขมท 1 สญชวมหานรก หมายถง มหานรกทไมมวนตาย อาย 500 ปนรก (1 วน 1 คนนรก = 9 ลานปมนษย) บพกรรม เพราะทากรรมปาณาตบาตเปนสวนมาก

ขมท 2 กาฬสตตมหานรก หมายถง มหานรกดายดา อาย 1 ,000 ปนรก (1 วน 1 คนนรก = 36 ลานปมนษย) บพกรรม เพราะทากรรมลกทรพยเปนสวนมาก

ขมท 3 สงฆาฏมหานรก หมายถง มหานรกทถกภเขาเหลกบดขยรางกาย อาย 2,000 ปนรก (1 วน 1 คนนรก = 144 ลานปมนษย) บพกรรม เพราะประพฤตผดในกามเปนสวนมาก

ขมท 4 โรรวมหานรก หมายถง มหานรกทเตมไปดวยเสยงรองระงมครวญครางอยางนาเวทนา อาย 4,000 ปนรก (1 วน 1 คนนรก = 576 ลานปมนษย) บพกรรม เพราะประกอบวจกรรมชวเปนสวนมาก

ขมท 5 มหาโรรวมหานรก หมายถง มหานรกทเตมไปดวยเสยงรองระงมครวญคราง อาย 8,000 ปนรก (1 วน 1 คนนรก = 2,304 ลานปมนษย) บพกรรม เพราะชอบเสพสรายาเสพตด ตาง ๆ เปนสวนมาก

ขมท 6 ตาปนมหานรก หมายถง มหานรกททาสตวใหเรารอน อาย 16,000 ปนรก (1 วน 1 คนนรก = 9,216 ลานปมนษย) บพกรรม เพราะทากรรมเกยวกบการพนนเปนสวนมาก

ขมท 7 มหาตาปนมหานรก หมายถง มหานรกทเตมไปดวยความเรารอนอยางมากมาย อายครงอนตรกป บพกรรม เพราะเปนนกเลงอบายมข ชอบเทยวกลางคน

ขมท 8 อเวจมหานรก หมายถง มหานรกทปราศจากคลน อายประมาณ 1 อนตรกป บพ-กรรม เพราะทากรรมหนก คอ ฆาบดา ฆามารดา ฆาพระอรหนต ทาสงฆใหแตกกน และทาพระพทธเจาใหหอพระโลหต

อสสทนรก (นรกขมบรวาร)

109

คอ นรกทเปนขมบรวาร มขนาดเลกกวามหานรก และ การทณฑทรมานเบากวา มหานรกขมหนง ๆ จะมอสสทนรกตงอยโดยรอบทง 4 ทศ ทศละ 4 ขม รวมเปน 16 ขม โดยอสสทนรกทง 4 ขมในแตละทศ มชอเรยกเหมอนกน ตางกนเพยงความหนกเบา ดงน

ขมท 1 คถนรก คอ นรกอจจาระเนา ขมท 2 กกกฬนรก คอ นรกขเถารอน ขมท 3 อสปตตนรก คอ นรกปาไมดาบ ขมท 4 เวตรณนรก คอ นรกแมนาเคมมหนามหวาย เมอสตวนรกไดถกลงทณฑทรมานในอสสทนรกเปนระยะเวลาทยาวนานมาก จนกระทง

กรรมเบาบางแลว กตองไปตดสนคดในยมโลกตอไป ยมโลกนรก เปนสถานทวนจฉยบญบาปของสตวนรก และลงโทษสตวนรกทมาจากมหา -

นรก ผานอสสทนรกมายงยมโลก นอกจากนยงเปนสถานทตดสนบญบาปของผทตายจากเมองมนษยทมลกษณะของใจทไมหมองไมใสอกดวย เมอตดสนแลวกจะสงไปตามภพภมตาง ๆ ยมโลก เปนศนยกลางของการเชอมตอระหวางภพมนษยกบภมอน ๆ

เจาหนาทในยมโลก สวนใหญเปนกมภณฑ คอ ยกษชนดหนง อยบนสวรรคชนจาตมหา-ราชกา เปนอดตมนษยทมนสยมกโกรธ แตกทาบญดวย เจาหนาทพวกนจะหมนเวยนกนมาทาหนาทเปนชวง ๆ ดงน

พญายมราช เปนกมภณฑชนด มหนาทวนจฉยบญบาปของสตวนรก สวรรณเลขา เปนกมภณฑชนด มหนาทตรวจบญชบญททาจากแผนทองคา สวานเลขา เปนกมภณฑชนด มหนาทตรวจบญชบาปททาจากหนงสตว ยมทต มหนาทไปรบตวผหมดอายขยในโลกมนษยหรอรบผทมาจากอสสทนรกมาสยมโลก

เจาหนาทยมโลกทวไป เปนกมภณฑทวไป มหนาทควบคมสตวนรก และลงโทษสตวนรก

ยมโลกเปนบรวารของมหานรก ซงมหานรกแตละขม มยมโลกลอมรอบทศละ 10 ขม มจานวนทงหมด 320 ขม มชอเรยกแตกตางกนตามลกษณะการทรมาน และมชอเหมอนกนกบยมโลก 10 ขม ในทศอน และในขมอน ๆ ยมโลก 10 ขม มชอเรยก ดงน

ขมท 1 โลหกมภนรก นรกหมอเหลกรอน ขมท 2 สมพลนรก นรกปาไมงว ขมท 3 อสนขนรก สตวนรกมรปรางพกลพการ ขมท 4 ตามโพทกนรก มหมอเหลกตมนาทองแดงอยมากมาย ขมท 5 อโยคฬนรก เตมไปดวยกอนเหลกแดงลกเปนไฟ ขมท 6 ปสสกปพพตนรก มภเขาใหญตงอยท ง 4 ทศ กลงบดสตวนรก ขมท 7 ธสนรก สตวนรกมความหวกระหายนามาก ขมท 8 สตโลสตนรก เตมไปดวยนาเยนยะเยอก

110

ขมท 9 สนขนรก เตมไปดวยสนขนรก ซงม 5 พวกคอ 1) สนขนรกดา 2) สนขนรกขาว 3) สนขนรกเหลอง 4) สนขนรกแดง 5) สนขนรกดาง

ขมท 10 ยนตปาสาณนรก มภเขา 2 ลก กระทบกนไมหยดหยอน โลกนตนรก (นรกขมพเศษ) อยนอกจกรวาลอยระหวาง โลกจกรวาล 3 โลก เปรยบ

เหมอนมดอกบว 3 ดอกมาชดตดกน จะเกดชองวางตรงกลาง บรเวณชองวางในตรงกลางนนเรยกวา โลกนตนรก บพกรรม คอ เมอครงเปนมนษย เปนคนประพฤตชวชา ทารายทรมานบดามารดา หรอเปนพวกมจฉาทฏฐ ไมเชอนรก ไมเชอสวรรค ทาบาปกรรมชวชาเปนประจา อกประการหนง เปนคนปากกลา ดาวาบดามารดา ปยาตายาย พชาย พสาว ดวยคาเจบแสบ หรอพอฉนโกรธขนมากดาวาไมเลอกหนาไมวาจะเปนผเฒาผแก แมผทรงศล เชน สมณะ ชพราหมณ พระภกษสงฆ สามเณร

2. เปตตวสยภม คอ ทอยของเปรต อยใตเขาตรกฏ แตอยในซอกเขาตรกฏ และยงมเปรตบางประเภททอยปะปนกบภพมนษยดวย โดยเปรตมความเปนอยอยางหวโหยอดอยาก อายของเปรตน นไมแนนอน ขนอยกบวบากกรรมทตนกระทา การเกดเปนเปรตกลาวโดยรวม ๆ ม 2 ประเภท คอ

1. เปรตทมาจากภมอน ๆ เชน มาจากมหานรก อสสทนรก ยมโลกแลวจงมาเปนเปรต 2. เปรตทมาจากภมมนษย ซงครงเปนมนษย มความตระหน มความโลภเปนเจาเรอน เมอ

ตายแลวกมาเกดเปนเปรตทนท ชนดของเปรต ม 4 จ าพวก คอ

1. ปรทตตปชวกเปรต เปนเปรตทเลยงชวตอยโดยอาศยอาหารทผอนใหโดยการเซนไหว เปนตน เปนเปรตพวกเดยวทสามารถรบผลบญทบคคลอนอทศไปใหได 2. ขปปปาสกเปรต เปนเปรตทอดอยากอยเปนนตย

3. นชฌามตณหกเปรต เปนเปรตทถกไฟเผาใหเรารอนอยเสมอ 4. กาลกญชกเปรต เปนเปรตในจาพวกอสรกาย หรอเปนชอของอสรกายทเปนเปรต

ซงบรรดาพระโพธสตวทงหลาย นบตงแตไดรบพทธพยากรณเปนตนไป จะเกดเปนปรทต -ตปชวกเปรตเทานน เปรต 12 ตระกล ไดแก วนตาสาเปรต กณปขาทาเปรต คถขาทาเปรต อคค-ชาลมขาเปรต สจมขาเปรต ตณหาชตาเปรต นชฌามกกาเปรต สพพงคาเปรต ปพพตงคาเปรต อชครเปรต มหทธกาเปรต และเวมานกเปรต

3. อสรกายภม ซงเปนสถานทปราศจากความราเรง อยใตเขาสเนร อยในซอกเขาอกชนหนง อยในภมเดยวกบเปรต อกศลกรรมททาใหเกดมาเปนอสรกาย คอ ความโลภ ความอยากไดของผอนในทางมชอบ

111

อสรกายมรปรางลกษณะคลายเปรต เวทนาทไดรบกคลายคลงกนมาก แมแตทอยอนเปนทต งของภมอสรกายกอยทเดยวกน คอ อยใตเขาสเนร อยในซอกเขาอกชนหนง อยในภมเดยวกบเปรต ความแตกตางระหวางเปรตกบอสรกาย คอ เปรตตองประสบทกขเวทนา เพราะความอดอยากอาหาร สวนอสรกายตองประสบทกขเวทนา เพราะความหวกระหายนา

4. ตรจฉานภม คอ โลกของสตวผไปโดยขวาง หรออกนยหนง คอ ขวางจากมรรคผลนพพาน คอ ไมสามารถบรรลมรรคผลนพพานในชาตนนได ซงอาศยอยในโลกมนษย เปนโลกของสตวทมความยนดในเหต 3 ประการ ไดแก กามสญญา รจกเสวยกามคณ , โคจรสญญา รจกกนและนอน, มรณสญญา รจกกลวตาย แบงเปน 4 ประเภท คอ

1. อปทตรจฉาน ไมมเทา ไมมขาเลย ไดแก ปลา ง ไสเดอน เปนตน

2. ทวปทตรจฉาน ม 2 ขา ไดแก นก เปด ไก เปนตน 3. จตปปทตรจฉาน ม 4 ขา ไดแก ชาง มา โค เปนตน

4. พหปปทตรจฉาน มขามาก ไดแก กง แมงมม ตะขาบ เปนตน สตวทมาเกดในตรจฉานภมน สวนใหญมาจากกเลสตระกลโมหะ สวนอกพวกหนง เมอพน

กรรมจากนรกแลว เศษกรรมกนาใหมาเปนสตวเดยรจฉาน

บทท 3 มนสสภม

มนสสภม หมายถง ทอยของผมใจสง กลาวคอ มความรจกผดชอบชวด รบญบาป เขาใจ

ในสงทมประโยชนและไมมประโยชน เขาใจในสงทเปนเหตอนควรและไมควร เปนลกของเจามน เปนตน

มนสสภม อยบนพนดนลอยอยกลางอากาศ ในระดบเดยวกบไหลเขาพระสเมร ตงอยในทศทง 4 ของเขาพระสเมร เรยกวา ทวป มชอและทต ง ดงน 1) ปพพวเทหทวป (ตงอยทศตะวนออก) 2) อปรโคยานทวป (ตงอยทศตะวนตก) 3) ชมพทวป (ตงอยทศใต) 4) อตตรกรทวป (ตงอยทศเหนอ)

อายมนษย ทวปทง 4 ในชวงทมมนษยตนกป ทกทวปมอายถงอสงไขยปทงสน เพราะจตใจของคนในสมยนนมกเลส เบาบาง จงเปนเหตใหอายมนษยยนยาว ตอมาเมอมนษย มอกศลจตเกดขนทาใหอายลดลงตามลาดบ มนษยในอตตรกรทวปจะคงทอยท 1,000 ป ปพพวเทหทวปคงทอยท 700 ป อปรโคยานทวปคงทอยท 500 ป สวนชมพทวปจะลดลงจนกระทงเหลอ 10 ป

112

กเกดการฆาฟนกนเองตลอด 7 วน ในขณะนนจะมมนษยบางกลม เรมประกอบกศลอกครง ทาใหอายขยของมนษยเพมขนจนถงอสงไขยป

ลกษณะพเศษ 3 ประการของมนษยในชมพทวป คอ 1. สรภาวะ มจตใจกลาแขงในการบาเพญทาน ศล ภาวนา 2. สตมนตะ มสตตงมนในคณพระรตนตรย 3. พรหมจรยวาส สามารถประพฤตพรหมจรรย คอ อปสมบทได

ซงพระโพธสตวทงหลาย เลอกชมพทวปมาตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา โดยมนษยแบงเปน 4 จาพวกคอ

ประเภทท 1 บคคลผมดมามดไป คอ บคคลทเกดในตระกลตา มปจจย 4 อยางหยาบ และยงประพฤตผดศลผดธรรม เมอละโลกไปแลวไปเกดในอบายภม

ประเภทท 2 บคคลผมดมาสวางไป คอ บคคลทเกดในตระกลตา แตมความตงใจในการประกอบกศลกรรมดวยกาย วาจา ใจ อยางตอเนอง เมอละโลกนไปกไดบงเกดในสวรรค

ประเภทท 3 บคคลผสวางมาแตมดไป คอ บคคลทเกดในตระกลสง มปจจย 4 อนประณต แตประกอบอกศลกรรม เมอตายไปกบงเกดในอบายภม

ประเภทท 4 บคคลผสวางมาสวางไป คอ มนษยผทเกดในตระกลสง มปจจย 4 อนประณต และไดประกอบกศลกรรมอยางเตมท เมอตายไปยอมไปบงเกดในสคตโลกสวรรค

เหตททาใหมาเกดเปนมนษย คอ ศล 5 ซงเปนคณธรรมเบองตนของการทจะทาใหเกดเปนมนษย หรอทเรยกกนวา มนษยธรรม คอ ธรรมะททาใหเปนมนษย

บทท 4 เทวภม

เทวภม เปนปรโลกฝายสคต เปนสถานทอนเปนทอยของผทเพลดเพลนยงในกามคณ ทง 5 อนเปนทพย เทวะม 3 ประเภท คอ

1. อปปตตเทวะ ไดแก เทวดาโดยกาเนด 2. สมมตเทวะ ไดแก เทวดาโดยสมมต 3. วสทธเทวะ ไดแก เทวดาทบรสทธหมดกเลสแลว หมายถง พระอรหนตเทานน

โดยคาแปลขางตน หมายถง เฉพาะอปปตตเทวะเทานน

113

ลางบอกเหตทจะทาใหจตจากสวรรค มอย 5 ประการ คอ 1) ดอกไมทประดบจะเหยวแหงลง 2) ภษาทพยหมนหมองลงไปเรอย ๆ 3) มหยาดเหงอออกจากรกแรทงสอง 4) ผวพรรณกจะเศราหมองลงไปเรอย ๆ และ 5) เทวดาไมยนดในทพอาสนของตนได

เหตใหไดนามของชาวสวรรคมอยางนอย 5 ประการ ดงน 1) เกดขนตามชอในขณะทส งสมบญ 2) เกดตามธรรมทประพฤต 3) เกดตามวตถทานทนาไปถวายสงฆ 4) เกดตามบญพเศษทไดทาครงเปนมนษย 5) เกดขนโดยตาแหนง

ลาดบการทาความดของมนษย 1) ทาความดเพราะความกลว 2) ทาความดเพราะหวงสงตอบแทน 3) ทาความดเพราะหวงคาชม 4) ทาความดเพอความด เทวภมม 6 ชน ประกอบดวย จาตมหาราชกาเทวภม เปนสวรรคชนท 1 ในบรรดาสวรรคทง 6 ชน ชนนจะมความหลากหลายมากทสด มทาวมหาราชทง 4 เปนผปกครอง ตงอยทเขาสเนร และเปนเหมอนเมองประเทศราชของสวรรคชนดาวดงส อาย 500 ปทพย (9 ลานปมนษย)

นอกจากนยงมเทวดาชนตาทมวมานอยบนพนดนทมนษยอย มชอเรยกดงน ภมมเทวา เปนเทวดาทอาศยอยบนพนมนษย รกขเทวา เปนเทวดาทอาศยอยตามตนไม อากาสเทวา เปนเทวดามวมานอยกลางอากาศ สงจากพนดนประมาณ 1 โยชน

สวรรคชนน มการเกดถง 4 แบบเรยงตามกาลงบญจากมากไปนอย 1. เกดแบบโอปปาตกะ คอ การเกดแบบไมตองมบดามารดาเปนแดนเกด เกดแลวโตทนท

เปนพวกเทพบตร เทพธดา ชนสง 2. สงเสทชะ คอ การเกดในเหงอไคล นาหมกหมม การเกดแบบนมทง ครฑ นาค ยกษ 3. ชลาพชะ คอ การเกดจากครรภมารดา มการครองเรอนเหมอนมนษย 4. อณฑชะ คอ การเกดในฟองไข แลวกเปนตว

การปกครองของสวรรคชนจาตมหาราชกา

1. ทาวธตรฐ (ตะวนออก) ปกครองเทวดา 3 พวก ไดแก คนธรรพ วทยาธร กมภณฑ 2. ทาววรฬหก (ทศใต) ปกครองพวกครฑ 3. ทาววรปกษ (ตะวนตก) ปกครองพวกนาค 4. ทาวเวสสวรรณหรอทาวกเวรมหาราช (เหนอ) ปกครองยกษซงเกดได 3 แบบคอ

โอปปาตกะ ชลาพชะ และสงเสทชะ สวรรคชนจาตมมหาราชกา จดอยในกามภพ คอ ภพยงของเกยวกบการเสพกามอย

ในสวรรคชนนกมการเสพกามเชนเดยวกบมนษย แตวามความละเอยดออนกวา และการบรโภคกามแตละชนกแตกตางกน การบรโภคกามของสวรรคชนน กคลายมนษยและมนาเปนทสด

114

ตาวตงสาเทวภม เปนสวรรคชนท 2 ผปกครองภพ คอ ทาวสกกเทวราช หรอพระอนทร มความหมาย 2 นย นยหนง มความหมายวา เปนทเกดของบคคล 33 คน สวนอกนยหนง มความหมายวาเปนพนดนทปรากฏเปนครงแรกกอนพนดนสวนอน เพราะภมนอย บนยอดเขาสเนร มพระธาตจฬามณเปนบญสถานอนศกดสทธ อาย 1,000 ปทพย (36 ลานปมนษย)

เมอละโลกไปแลว หากไปเกดบนสวรรคชนดาวดงส ถาไปเกดบนแทนบรรทมจะเปนภรรยา ถาเกดขางแทนบรรทมจะเปนพนกงานภษามาลา ถาเกดบรเวณวมานกเปนบรวาร และถาเกดเปนบตร กจะมานอนหนนตก

การบรโภคกาม ยงคงเปนแบบมนษย มนาเปนทสด แตมการเกดแบบเดยว คอ แบบโอปปาตกะ

ยามาเทวภม หมายถง ทอยของเทวดาทมความสขอนเปนทพย หรออกความหมายหนง คอ เปนทอยของเทวดาซงมทาวสยามาเทวราชเปนผปกครอง อาย 2,000 ปทพย (144 ลานปมนษย) สวรรคชนน สงกวายอดเขาสเนร 42,000 โยชน ไมมดวงอาทตย ดวงจนทร เพราะทต งอยเหนอวงโคจรของดวงอาทตย และดวงจนทร เทวดาจะรวนรคนไดตองดจากดอกไมทพย ถากาลงบานกแสดงวาเปนเวลาเชา ถาดอกไมหบแสดงวาเปนเวลาเยน

การบรโภคกาม ไมมการเสพเมถน เพยงแคสมผสกอดรดกน ไมมการเกดแบบชลาพชะ อณฑชะ สงเสทชะ มแตการเกดแบบโอปปาตกะอยางเดยว

ดสตาเทวภม มความพเศษกวาสวรรคทกชน เนองจากเปนทประทบของพระบรมโพธสตวทงหลาย อยเหนอสวรรคชนยามา 42,000 โยชน อาย 4,000 ปทพย (576 ลานปมนษย) มวมานของทาวสนต-ดสตเปนศนยกลางของสวรรค แลวกแบงออกเปน 4 เขต ดงน เขตท 1 เปนทอยของพระอรยเจา พระโสดาบน พระสกทาคาม เขตท 2 เปนทอยของนยตโพธสตว คอ ไดรบพยากรณจากพระสมมาสมพทธเจาและจะไดเปนพระสมมาสมพทธเจาอยางแนนอน

เขตท 3 เปนทอยของอนยตโพธสตว คอ ยงไมไดรบพยากรณจากพระสมมาสมพทธเจา ยงตองสรางบารมอกมาก

เขตท 4 เปนทอยของเทพทวไปทมกาลงบญถง โครงสรางของวมาน มอย 3 สวนหลก คอ ถาทาทานมากสวนฐานลางจะใหญโต ถารกษา

ศลมากสวนกลางจะใหญโต ถาทาภาวนามากสวนบนกจะใหญโต

115

เหตทเหลาพระบรมโพธสตวทานเลอกสวรรคชนน มอยางนอย 3 ประการ คอ 1) อายทพยไมมากเกนไป ไมนอยเกนไป 2) สามารถจตลงมาไดตามใจปรารถนา 3) สนทนาธรรมไดตามอธยาศย

การบรโภคกาม ไมมการเสพเมถน เพยงแคสมผสกอดรดกนแบบหลวม ๆ คลายแบบเพอน แตคดแบบภรรยาสาม และมการเกดแบบโอปปาตกะเพยงอยางเดยว

นมมานรตเทวภม เปนภมทเทวดามความสขความเพลดเพลนในกามคณทง 5 ทตนเนรมตไดตามปรารถนา หรออกความหมายหนง คอ ทอยของเหลาเทวดา ผมทาวสนมมตเปน ผปกครอง อาย 8,000 ปทพย (2,304 ลานปมนษย) อยเหนอสวรรคชนดสต 42,000 โยชน การบรโภคกาม ไมมการเสพเมถนแบบมนษย เพยงแคสมผส จบมอ แตะตว แลวมความพงพอใจดวยกนทงสองฝาย และมการเกดแบบโอปปาตกะเพยงอยางเดยว ปรนมมตวสวตตเทวภม เปนภมทเทวดาทมความสขในกามคณทง 5 เปนอยางยง โดยมเทวดาองคอนเนรมตให ตามความปรารถนา หรออกนยหนง คอ ทอยของเหลาเทวดาผมทาวปรนมมตวสวตดเทวราชเปนผปกครอง อยเหนอสวรรคชนนมมานรด 42,000 โยชน อาย 16,000 ปทพย (9,216 ลานปมนษย)

การบรโภคกาม ไมมการเสพเมถนแบบมนษย ไมมนาเปนทสด เพยงแคมองตากนเฉพาะผทตองการจะเปนภรรยาสามกน แลวกมความพงพอใจกนทงสองฝาย สามารถอธษฐานรวมวมานกนได และมการเกดแบบโอปปาตกะเพยงอยางเดยว

บทท 5

116

พรหมภม พรหมภม หรอ พรหมโลก คอ ภพทอยของรปพรหม อยสงขนไปกวาเทวภม กลาวคอ

สงกวาสวรรคชนปรนมมตวสวตด ขนไปอก 5 ลาน 5 แสน 8 พนโยชน มทพยสมบตทประณตกวาในเทวภม

พรหม คอ ผทมความเจรญอยดวยคณพเศษ มฌาน เปนตน รปรางไมปรากฏวาเปนหญงหรอชาย เพราะไมมกามฉนทะอยางหยาบ หมดความจาเปนในการบรโภคอาหาร ดวยเหตวามฌานสมาบตเปนอาหาร สรระรางกายและใบหนากลมเกลยงสวยงามมาก มรศมสวางไสวกวารศมของพระอาทตยและพระจนทรหลายพนเทา มองดไมรเลยวาเปนสวนรอยตอของอวยวะ ระดบชนของรปพรหม มดงน

ปฐมฌานภม 3 เปนสถานทอยของผทไดปฐมฌาน ตงอยในพนทระดบเดยวกน 1. พรหมปารสชชาภม เปนทอยของพรหมทไดปฐมฌานอยางสามญ อาย

21 อนตรกป ไมมอานาจพเศษ เปนบรวารของมหาพรหม 2. พรหมปโรหตาภม เปนทอยของพรหมทไดปฐมฌานอยางกลาง อาย 32 อนตร-

กป พรหมชนนเปนปโรหตหรอเปนทปรกษาของมหาพรหม 3. มหาพรหมาภม เปนทอยของพรหมทไดปฐมฌานอยางแก อาย 1 มหากป และ

ยงเปนทอยของทาวสหมบดพรหม ซงเปนผทลอาราธนาใหพระพทธองคทรงแสดงธรรมโปรดเวไนยสตวอกดวย การจดแบงสถานทอยของพรหม คอ พรหมทมบญมาก จะอยทศนยกลางภพ สวนพรหมท

มกาลงฌานรองลงไปจะอยถดออกไปโดยรอบ สาหรบการจดแบงสถานทอยของพรหมในทตย -ฌานภมและตตยฌานภมกใชหลกการเดยวกนน

ทตยฌานภม 3 เปนสถานทอยของผทไดทตยฌาน ตงอยในพนทระดบเดยวกน สงขนไปกวาชนปฐมฌาน

4. ปรตตาภาภม เปนทอยของพรหมทไดทตยฌานอยางออน อาย 2 มหากป 5. อปปมาณาภาภม เปนทอยของพรหมทไดทตยฌานอยางกลาง มรศมหา

ประมาณมได อาย 4 มหากป 6. อาภสสราภม เปนทอยของพรหมทไดทตยฌานอยางแก มประกายรงโรจนแหง

รศมนานาแสง อาย 8 มหากป ตตยฌานภม 3 เปนสถานทอยของผทไดตตยฌาน ตงอยในพนทระดบเดยวกน สงขนไป

กวาชนทตยฌาน 7. ปรตตสภาภม เปนทอยของพรหมทไดตตยฌานอยางออน มรศมรวมกนอยเปน

วงกลม อาย 16 มหากป

117

8. อปปมาณสภาภม เปนทอยของพรหมทไดตตยฌานอยางกลาง มรศมสวยงามหาประมาณมได อาย 32 มหากป

9. สภกณหาภม เปนทอยของพรหมทไดตตยฌานอยางแก มรศมสวยงามตลอดทวรางกาย อาย 64 มหากป จตตถฌานภม 7 เปนสถานทอยของผทไดจตตถฌาน ตงอยในพนทระดบเดยวกน สงขน

ไปกวาชนตตยฌาน 10. เวหปผลาภม เปนทอยของพรหมทมผลแหงฌานอยางไพบลย คอ เปนผลของ

กศลทม นคงไมหวนไหวเปนพเศษ อาย 500 มหากป 11. อสญญสตตาภม เปนสถานทอยของพรหมทไมมนามขนธ มแตรปขนธ

คอ ดบความรสกขางนอกหมด แตกเลสยงไมดบ เรยกอกอยางวา พรหมลกฟก จดวาเปนอาภพพสตว คอ ไมสามารถตรสรไดในชาตนน อาย 500 มหากป สทธาวาสภม 5 เปนทอยของผทไดบรรลเปนพระอรยเจาชนอนาคาม มกาลงอนทรยแกขนตามลาดบ แบงออกเปน 5 ชน 12. อวหาสทธาวาสภม ม สทธนทรยแกกลา อยจนครบอายขยจงจต อาย 1,000 มหากป สาหรบพรหมชนสงทเหลออก 4 ชน อาจไมไดอยจนครบอายขย มการจตไดกอน 13. อตปปาสทธาวาสภม มวรยนทรยแกกลา อาย 2,000 มหากป

14. สทสสาสทธาวาสภม มสตนทรยแกกลา บรบรณดวยจกษทงหลาย อาย 4,000 มหากป

15. สทสสสทธาวาสภม มสมาธนทรยแกกลา มทงปสาทจกษ ทพยจกษ ปญญา-จกษ มกาลงมากยงกวาสทสสาพรหม แตธมมจกษมกาลงเสมอกน อาย 8,000 มหากป

16. อกนฏฐสทธาวาสภม มปญญนทรยแกกลา รปพรหมชนท 1 ถงชนท 4 ในสทธาวาสภม ขณะทยงไมเปนพระอรหนต เมอจตในชนของตนแลวจะเลอนไปบงเกดในชนสงขนไป ไมเกดซาภมหรอไมเกดในภมตากวา แตสาหรบอกนฏฐพรหมจะไมไปบงเกดในภมอน จะตองปรนพพานในภมนอยางแนนอน

อกนฏฐสทธาวาสภม มปชนยสถานสาคญแหงหนง คอ ทสสเจดย ทบรรจเครองฉลองพระองคของเจาชายสทธตถะ โดยฆฏการพรหมไดนาเอาเครองบรขารทง 8 ถวายแดเจาชายสทธตถะ และรบเอาเครองฉลองพระองคไปบรรจไว สทธาวาสภม 5 จะมขน เมอมพระพทธเจาอบตข นเทานน อยางไรกด การมชวตทยนยาวอยบนพรหมโลก กลบเปนการตดโอกาสตนเองในการลงมา

สงสมบญบารมในเมองมนษย พรหมในหลาย ๆ ชนหมดโอกาสไดพบพระสมมาสมพทธเจา ตองเวยนวายตายเกดอยในสงสารวฏอยราไป จนกวาจะไดพบพระสมมาสมพทธเจา ไดฟงธรรม บญบารมเตมเปยม จงจะหลดพนจากทกขได

118

บทท 6 อรปพรหมภม

อรปพรหมภม คอ ภพทอยของอรปพรหม สงกวาอกนฏฐสทธาวาสภมขนไปอก 5 ลาน

5 แสน 8 พนโยชน มทพยสมบตทงหลายทมความสวยงามประณตกวาในรปภพมากมาย หลายเทา

อรปพรหมมกายอนสวยงาม ประณตกวารปพรหม ฌานทบงเกดขนเรยกวา อรปฌาน เปนฌานทมความมนคงไมหวนไหว พรหมชนดนจดวาเปน อภพพสตว ไมสามารถมาตรสร ไดในชาตนน

ระดบชนของอรปพรหม

มทงหมด 4 ชน แบงตามระดบความแกออนของกาลงฌาน ดงน 1. อากาสานญจายตนภม คอ ภมสาหรบผบรรลอากาสานญจายตนฌาน เปนผ

เกดจากฌานทอาศยอากาศไมมทส นสดเปนอารมณ อาย 20,000 มหากป 2. วญญาณญจายตนภม คอ ภมสาหรบผบรรลวญญาณญจายตนฌาน เปนผเกด

จากฌานทอาศยวญญาณไมมทส นสดเปนอารมณ อาย 40,000 มหากป 3. อากญจญญายตนภม คอ ภมสาหรบผบรรลอากญจญญายตนฌาน เปนผเกด

จากฌานทอาศยความวางยงกวาอากาศ (อวกาศ) เปนอารมณ อาย 60,000 มหากป อาฬารดาบส กาลามโคตร เมอละโลกมาแลวกบงเกดเปนอรปพรหมในชนน 4. เนวสญญานาสญญายตนภม คอ ภมสาหรบผบรรลเนวสญญานาสญญายตนฌาน เปนผ

เกดจากฌานทอาศย ความรสกนงสนท มแตสญญาอยางละเอยดเปนอารมณ อาย 84,000 มหากป อททกดาบส รามบตร เมอละโลกแลวกมาบงเกดเปนอรปพรหมในชนน อรปพรหมมอายขยยนยาวนานมาก จงยากทจะมโอกาสไดพบพระสมมาสมพทธเจา

โอกาสทจะหลดพนจากวฏสงสารยากมากกวารปพรหมหลายเทานก จงไดชอวาเปนอภพพสตว เมอถงคราวหมดบญ จากอรปพรหมแลว กยงตองมาเวยนวายตายเกดอยในวฏสงสารตอไปอก

บทท 7

119

โลกตรภม

โลกตรภม คอ ภมหรอชนทพนจากภพ 3 คอ กามภพ รปภพ อรปภพ หมายถง ระดบจตของพระอรยบคคลทพนจากกเลสโดยเดดขาดตามลาดบ และรวมถงอมตมหานพพานดวย ไดแก มรรค 4 ผล 4 และนพพาน 1 หรอเรยกวา โลกตรธรรม 9

ปถชน คอ ผทยงหนาแนนดวยกเลส อรยบคคล คอ ผไกลจากกเลส มโสดาปตตมรรค เปนตน อนสย คอ กเลสทแฝงตวนอนเนองอยในสนดาน สงโยชน คอ กเลสทผกมดใจสตว หรอธรรมทมดใจสตวไวกบทกข ม 10 ประการ

โสดาบนโลกตรภม คอ ภมพนจากภพ 3 ชนท 1 จดเปนทกขไณยบคคลหนงใน 8 จาพวกปดอบายไดอยางเดดขาด ซงพระโสดาบนสามารถละสงโยชนเบองตาได 3 ชนด คอ สกกายทฏฐ คอ ความเหนเปนเหตถอตวตน วจกจฉา คอ ความสงสยในพระรตนตรย และสลพพตปรามาส คอ ความยดมน

พระโสดาบน ม 3 ประเภทคอ 1. เอกพชโสดาบน จะเกดเพยงชาตเดยว แลวกบรรลอรหตผล ปรนพพาน 2. โกลงโกลโสดาบน จะเกดมาอกเพยง 2 - 3 ชาตเทานน แลวกบรรลอรหตผล

ปรนพพาน 3. สตตกขตตปรมโสดาบน คอ จะเกดอกไมเกน 7 ชาต แลวกบรรลอรหตผล

ปรนพพาน สกทาคามโลกตรภม คอ ภมพนจากภพ 3 ชนท 2 จะเกดอกเพยงชาตเดยว นอกจากจะ

สามารถละสงโยชนเบองตาได 3 ชนดเหมอนพระโสดาบนแลว ยงสามารถละสงโยชนเบองตา ไดอก 2 ชนดทเหลอ ไดแก กามราคะ คอ ความพอใจในกาม และปฏฆะ คอความ กระทบกระทงทางใจ ใหเบาบางลง ความบรสทธ กจะมมากขนตามลาดบ ม 5 ประเภทคอ

1. ผถงพระสกทาคามในมนษยโลก แลวไปอบตในเทวโลก แลวกลบมาบรรลเปนพระ -อรหนตในมนษยโลก

2. ผถงพระสกทาคามในมนษยโลก แลวบรรลพระอรหตผลในมนษยโลก 3. ผถงพระสกทาคามในมนษยโลก แลวบรรลพระอรหตผลในเทวโลก 4. ผถงพระสกทาคามในเทวโลก แลวบรรลพระอรหตผลในเทวโลก 5. ผถงพระสกทาคามในเทวโลก แลวบรรลพระอรหตผลในมนษยโลก อนาคามโลกตรภม คอ ภมทพนจากภพ 3 ชนท 3 จะไมกลบมาเกดในกามภมอก และ

สามารถละอนสยไดเดดขาดเพมอก 2 ชนด จากพระโสดาบน และพระสกทาคาม ไดแก กามราคา-

120

นสย คอ ความยนดพอใจในกาม ปฏฆานสย คอ การตดอยในความไมพอใจในอารมณทมากระทบ เมอละโลกแลวจะเกดในพรหมชนสทธาวาส แบงเปน 5 ประเภทคอ

1. อนตราปรนพพาย สาเรจเปนพระอรหนต และดบขนธเขาสพระนพพานภายในครงแรกของพรหมสทธาวาส

2. อปหจจปรนพพาย สาเรจเปนพระอรหนต และดบขนธเขาสพระนพพาน ภายในครงหลงของพรหมสทธาวาส

3. อสงขารปรนพพาย คอ สาเรจเปนพระอรหนตอยางสะดวกสบาย ไมตองใชความเพยร มาก กดบขนธเขาสพระนพพาน

4. สสงขารปรนพพาย สาเรจเปนพระอรหนตในภมนน โดยตองใชความเพยรพยายามอยางแรงกลาจงจะดบขนธเขาสพระนพพาน

5. อทธงโสโตอกนฏฐคาม จะบงเกดในพรหมสทธาวาสชนตาสด คอ ชนอวหาสทธาวาส จากนนจงจตในพรหมสทธาวาสในชนสงขนไปตามลาดบ คอ อตปปา สทสสา สทสส แลวสาเรจเปนพระอรหนตในอกนฏฐพรหม

อรหตโลกตรภม คอ ภมทพนจากภพ 3 ชนสงสด เปนผควรแกการบชา สามารถกาจดกเลสทยงเหลออยในสนดานไดหมด และสามารถละสงโยชนเบองสงอก 5 ชนด คอ รปราคะ คอ ความพอใจในรปฌาน อรปราคะ คอ ความพอใจในอรปฌาน, มานะ คอ ความถอตว, อทธจจะ คอ ความฟงซานแหงจต และอวชชา คอ ความไมรตามความเปนจรง

พระอรหนตผเปนอรยบคคลอนสงสดในพระพทธศาสนานน แบงออกเปน 2 ประเภท ใหญ ๆ คอ ประเภทท 1 เจโตวมตต คอ การหลดพนจากกเลส ดวยอานาจสมถะนาหนา และประเภทท 2 ปญญาวมตต การหลดพนจากกเลส ดวยอานาจวปสสนานาหนา

121

บทท 8 นพพาน

ในพระไตรปฎกปรากฏมพทธวจนะของพระบรมศาสดายนยนวา นพพานมอยจรง

โดยปรมตถสจจะทสามารถถกตองไดดวยกาย (ธรรมกายและนามกาย) นพพาน หมายถง ความสงบ วางเปลาจากขนธหาและกเลสอาสวะอนเปนเหตแหงทกขทง

ปวง แบงนพพานธาต 2 ประเภท ตามคมภรอตวตตกะ ไดแก 1. สอปาทเสสนพพานธาต ไดแก นพพานยงมเบญจขนธเหลอ หมายถง ดบกเลส แต

ยงมเบญจขนธเหลอ ไดแก นพพานของพระอรหนตผยงมชวตอย ตรงกบคาวา กเลสปรนพพาน (ดบกเลสสนเชง)

2. อนปาทเสสนพพานธาต ไดแก นพพานไมมเบญจขนธเหลอ หมายถง ดบกเลสไมมเบญจขนธเหลอ ไดแก นพพานของพระอรหนตเมอสนชวต ตรงกบคาวา ขนธปรนพพาน (ดบ ขนธ 5 สนเชง)

ขอสรปในสวนของภาคปฏบตมดงน อนปาทเสสนพพาน คอ สถานทอนเปนทประทบของพระพทธเจา เรยกวา อายตนนพพาน สวนสอปทเสสนพพาน คอ พระพทธเจาทประทบอยในอาย-ตนนพพานนน เรยกวา พระนพพาน (คอ พระธรรมกายทประทบอย ณ อายตนะนน)

คณลกษณะทนาปรารถนาของนพพาน 1. นพพานเปนสขอยางยง ไมมสขอนทย งกวา (นพพาน ปรม สข, นพพาน สขา ปร นตถ)

2. นพพานเทยง ยงยน มนคง ไมแปรปรวน ไมสญหาย

3. นพพานไมถกปรงแตง เพราะเวนจากปจจยปรงแตง คอ เวนจากความไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา

การเตรยมตวไปนพพาน คอ การบาเพญบารมเพอไปนพพานของทานผร 4 ประเภท คอ

1. พระสมมาสมพทธเจาใชระยะเวลาอยางนอย 4 อสงไขย กบอกแสนมหากป อยางสงสด 16 อสงไขย กบอกแสนมหากป แลวแตประเภทของพระสมมาสมพทธเจา เพอขนสรรพสตวใหพนจากทกขไปสนพพาน

2. พระปจเจกพทธเจาใชเวลา 2 อสงไขยกบอกแสนมหากป เพอตองการตรสรธรรมดวยพระองคเอง แตมไดขนสรรพสตวเขาสนพพาน

3. พระอครสาวกซายขวาใชเวลา 1 อสงไขยกบอกแสนมหากป ตรสรตามพระสมมาสม-พทธเจา เพอชวยพระพทธองคในการขนสรรพสตวเขาสนพพาน

4. พระอรหนตสาวกปกต เชน พระอสตมหาสาวก เอตทคคะผเปนเลศดานตาง ๆ พระอรหนตทวไป ใชเวลาแสนมหากป

122

คณความดอยางยงยวดททานผรเหลานนบาเพญมาในอดตเพอเตรยมไปนพพาน คอ บารม 10 ไดแก ทานบารม ศลบารม เนกขมมบารม ปญญาบารม วรยบารม ขนตบารม สจจบารม อธษฐานบารม เมตตาบารม และอเบกขาบารม

ขอปฏบตทจะนาเราไปสพระนพพาน คอ การภาวนาใหตรงทางอรยมรรคมองค 8 อนเปนทางปฏบตสายกลางนนเอง

123

GL 203 กฎแหงกรรม

124

บทท 1 ความรเบองตนเรองกฎแหงกรรม

สงสารวฏ หรอ วฏสงสาร หรอวงวนแหงชวต คอ วงจรชวตหลงความตายของสรรพสตว

ทเวยนวายตายเกดไปสปรโลกจากภพนไปสภพหนาและภพตอ ๆ ไป เวยนวายตายเกดไปจนกวากเลสจะหมด

กระบวนการททาใหเกดสงสารวฏนน คอ กเลส แปลวา ความเศราหมองททาใหจตใจขนมวไมบรสทธ กรรม แปลวา การกระทาทางกาย ทางวาจา และทางใจ ทงดและชว วบาก แปลวา ผลทเกดขนจากการกระทา

แผนผงสงสารวฏ

พระพทธองค ไดทรงคนพบวงจรสงสารวฏในวนตรสร เพราะทรงบรรลวชชา 3 ไดแก

ปพเพนวาสานสตญาณ จตปปาตญาณ และอาสวกขยญาณ กรรมและการใหผลของกรรมเปนอจนไตย คอ เปนเรองซบซอนไมอาจแยกแยะไดดวย

ตาเปลา หรอคดคนเดาดวยสตปญญา ค านยาม 1) ถก หมายถง การกระทาทต งใจและไมตงใจ และไมกอใหเกดความเดอดรอนทง

ตอตนเองและผอน 2) ผด หมายถง การกระทาดวยความประมาท ทาใหเดอดรอนทงแกตนเองและ

ผอน 3) ด หมายถง การทาความด ยงทายงสขกายสขใจ เปนทางมาแหงบญ 4) ชว หมายถง รท งรวาผดแลวยงทา อนเปนทางมาแหงบาปอกศล

กฎแหงกรรม คอ กฎแหงการกระทาเปนกฎแหงเหตและผล เปนกฎของธรรมชาต เปนกฎเหลกทครอบคลมทกสรรพชวตทเวยนวายตายเกดในสงสารวฏ

กเลส

กรรม วบาก

125

เจตนา คอ กรรมทเกดทางกาย ทางวาจาและทางใจ ซงกรรมทงหลายถกเกบสงสมรวม ทจตวญญาณ และมเกณฑตดสนกรรมด กรรมชว ดงน

1) พจารณาทผลสดทายของการกระทา 2) พจารณาทตนเหตของการกระทา

ลกษณะกรรมและการใหผลของกรรม 1) กรรมดามวบากดา หมายถง ผมอกศลเจตนากอใหเกดอกศลกรรม 2) กรรมขาวมวบากขาว หมายถง ผมกศลเจตนากอใหเกดกศลกรรม 3) กรรมทงดาทงขาว มวบากทงดาทงขาว หมายถง ผมท งกศลเจตนา และอกศลเจตนา

ซงกศลเจตนากอใหเกดกศลกรรม สวนอกศลเจตนากอใหเกดอกศลกรรม 4) กรรมไมดาไมขาว มวบากไมดาไมขาว เปนไปเพอความสนกรรม หมายถง พระอรหนต

คอ ผทละบญบาปทาใหทานหลดพนเขาสพระนพพาน พระพทธองคตรสถงการดบกรรมไววา ความดบแหงกรรมยอมเกดขน เพราะความดบแหง

ผสสะโดยอาศยอรยมรรคมองค 8 ประการ มจฉาทฏฐบคคล แบงเปน 3 กลมใหญ คอ 1) นตถกทฏฐ เชอวา ผลของกรรมไมม ชอบคดหาเหตผล ดอรน ทาตวเปนขาศกตอ

พระอรหนต 2) อกรยทฏฐ เชอวา บญและบาปไมม ปฏเสธกฎแหงกรรมและศลธรรมอยางสนเชง 3) อเหตกทฏฐ เชอวา ไมมเหตปจจยททาใหใจเศราหมองหรอบรสทธ ชวตเปนไปตาม

ดวง จงไมคดพฒนาตนดวยกรรมด

บทท 2 หลกกรรมของพระพทธศาสนา

หลกกรรม สรปไดวาทกการกระทา ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชวลวนใหผลทงสน

พระสตรทกลาวถงกฎแหงกรรมทชดเจน คอ จฬกมมวภงคสตร ดงพทธพจนตอไปนคอ ‚สตวทงหลายมกรรมเปนของตน เปนทายาทแหงกรรม มกรรมเปนกาเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศย กรรมยอมจาแนกสตวใหเลวและประณตได‛

ในพทธพจนนมถอยคาทมนยสาคญทนาสนใจอยหลายคาซงจะขอนามาขยายความเพมเตม เพอใหนกศกษาไดเขาใจยงขนดงน

เปนทายาทแหงกรรม หมายความวา สตวทงหลายเปนเจาของกรรม

126

มกรรมเปนกาเนด หมายความวา คนเราเกดมาเพราะยงมกรรมอย มกรรมเปนเผาพนธ หมายความวา สงททาใหเราตกตายาแยหรอมชวตทด กคอกรรมทเรา

ทา มกรรมเปนทพงอาศย หมายความวา กรรมดทเราทานนจะเปนทพงของเราตลอดชวต

แมละโลกแลวกยงเปนทพงได และจะเปนทพงตลอดไปทกภพทกชาต

บทท 3 กรรมหมวดท 1 กรรมใหผลตามหนาท

กรรมใหผลตามหนาท ภาษาบาลเรยกวา กจจจตกะ มอย 4 ประเภท ดงน 1. ชนกกรรม หมายถง กรรมททาหนาทนาสตวไปเกดในภพภมตาง ๆ การทสตวโลก

จะเกดขนมาไดในภพ 3 เชน สตวเดรจฉาน มนษย เทวดา เปนตน ยอมเกดขนดวยอานาจแหงชนกกรรมทงสน

ชนกกรรมจงเปนใหญในการนาสตวไปเกด กรรมอนจะมาแทรกแซงแยงทาหนาทไมได เพราะชนกกรรมทาหนาทตามลาพงในขณะนน เปรยบเสมอนมารดากาลงคลอดทารก ยอมทาหนาทคลอดเพยงคนเดยว คนอนจะมาแยงหนาทคลอดรวมดวยในขณะนนไมได

2. อปตถมภกกรรม หมายถง กรรมททาหนาทอปถมภคาชกรรมอน คอ การเขาไปคาชกรรมของสตวทงหลายทไปเกดในภมตาง ๆ ใหไดรบความทกขและความสขตามสมควรแกกรรมของตน เชน ถาชนกกรรมแตงใหสตวเกดมาด อปตถมภกกรรมกจะสนบสนนใหดยงขนไป แตถาชนกกรรมแตงสตวใหเกดมาไมด อปตถมภกกรรมกจะสนบสนนหรอซาเตมใหสตวยาแย หรอทกขยงขนไปอก

3. อปปฬกกรรม หมายถง กรรมททาหนาทบบคน ตดรอนผลของกรรมอนทมสภาพตรงกนขามกบตน เชน ถาชนกกรรมทาใหเกดมาด อปตถมภกกรรมกสนบสนนใหสตวนนดยงขน แตอปปฬกกรรมจะทาหนาทบบคนเบยดเบยนสตวนนใหลาบากตกตา แตหากวาชนกกรรมแตงสตวใหเกดมาไมดและอปตถมภกกรรมกเขาสนบสนนซาเตมใหสตวนนตกตาและลาบากยงขน ในขณะทอปปฬกกรรมจะเขาไปสนบสนนชวยเหลอสตวนนใหมความสขความเจรญ

4. อปฆาตกกรรม หมายถง กรรมทมหนาทเขาไปตดรอนกรรมอน ๆ ทมสภาพตรงกนขามกบตนใหสนลงอยางเดดขาดในปจจบนทนดวน จงมชอเรยกกรรมนอกอยางหน งวา อปจเฉทกกรรม

127

อปฆาตกกรรมจงเปนปฏปกษ หรอตรงขามกบชนกกรรมและอปตถมภกกรรม แตจะสนบสนนอปปฬกกรรม โดยจะทาหนาทเขาไปตดรอนชนกกรรมและอปตถมภกกรรม เชน ชนก-กรรมชกนาใหมาเกดเปนมนษยผสมบรณพรอม อปตถมภกกรรมกสนบสนนใหดยง ๆ ขนไป แตอปฆาตกกรรมจะเขาทาการตดรอน เชน ทาใหลมจม หรอเสยชวต เปนตน

ความแตกตางกนของอปปฬกกรรมกบอปฆาตกกรรม คอ อปปฬกกรรมจะคอย ๆ เบยดเบยนอยางชา ๆ ไมรวดเรวฉบพลน สวนอปฆาตกกรรม จะตดรอนเดดขาดในปจจบนทนดวน ไมชาเหมอนอปปฬกกรรม

บทท 4 กรรมหมวดท 2 กรรมใหผลตามล าดบ

กรรมใหผลตามลาดบน ภาษาบาลเรยกวา ปากทานปรยายจตกะ มอย 4 ประเภท ดงน 1. ครกรรม หมายถง กรรมทกาลงแรงมากหรอกรรมทหนกมาก ใหผลแกผเปนเจาของ

กรรมเปนลาดบแรก โดยกรรมอน ๆ ไมสามารถขวางกนการใหผลของครกรรมได แบงออกเปน 2 ฝาย คอ

ครกรรมฝายอกศลกรรม ม 2 ชนด ไดแก 1. นตยมจฉาทฏฐกรรม คอ การทมความเหนผดอยางแรงกลา ม 3 อยาง คอ นตถกทฏฐ

อเหตกทฏฐ อกรยาทฏฐ 2. อนนตรยกรรม คอ กรรมหนก 5 ประการ คอ มาตฆาต ปตฆาต อรหนตฆาต โลหตป-

บาทและสงฆเภท มาตฆาต และปตฆาต หมายถง มารดาและบดาผใหกาเนดเทานน ซงไมวาผฆาจะทราบ

หรอไมทราบวาผทตนฆาหรอใชใหคนอนไปฆานน เปนมารดาหรอบดาของตนกตาม กจดเปนอนนตรยกรรมทงสน ซงมเงอนไขอยวาทงผฆาและมารดาหรอบดาจะตองเปนมนษยดวยกนทงสองฝาย จงจะเปนอนนตรยกรรม

อรหนตฆาต แมทานจะบรรลเปนพระอรหนตแตยงไมไดบวชกจดเปนอนนตรยกรรม ไมวาจะมเจตนาฆาหรอไมกตาม ทงผใชใหฆาและผทลงมอฆากถอวาไดทาอนนตรยกรรมดวยกนท ง 2 ฝาย ซงมเงอนไขอยวาในการฆานน ผฆาและพระอรหนตทถกฆาจะตองเปนมนษยดวยกนทงสองฝาย จงจดเปนอนนตรยกรรม

โลหตปบาท คอ การทารายพระสมมาสมพทธเจา ใหพระโลหตหอในพระวรกาย ทงนเปนเพราะพระวรกายของพระพทธองคเปน อเภทกาย คอ เปนพระวรกายทไมแตกทาลายดวยคนอน

128

ในขณะททรงพระชนมชพอย เวนไวแตพระพทธองคทรงมพทธานญาตใหกระทาเพอรกษา แมวาจะมผประทษรายพระองคดวยอาวธหรอวธการใด ๆ กจะมเพยงอาการหอพระโลหตเทานน ซงกถอวาเปนอนนตรยกรรม

สงฆเภท คอ การกระทาททาใหพระภกษแตกกน ผกระทาจะตองเปนพระภกษเทานน ซงการสงฆเภทจะสมบรณไดกตอเมอกระทาเหตครบ 5 ประการ คอ

1. กมเมนะ คอ การกลาวยยงใหพระภกษสงฆแยกออกกระทาสงฆกรรมอกกลมหนงตางหาก

2. อทเทเสนะ คอ การกลาวยยงใหพระภกษสงฆแยกออกไปสวดพระปาตโมกขอกกลมหนงตางหาก

3. โวหะรนโต คอ การกลาวเภทกรวตถทง 18 ประการ 4. อนสาวเนนะ คอ การกลาวใหภกษถอลทธของตนซงเปนลทธทผดจากพระสมมาสม -

พทธเจา 5. สลากคคาเหนะ คอ การกลาวตพระพทธพจน จากการกระทาเหต 5 ประการทาใหมภกษแยกออกจากสงฆ คอ 9 รปกด หรอเกนกวา

9 รปกด ไปทาสงฆกรรมตางหาก ในกรณเชนนไดชอวาแตกแยกออกจากกน และพระภกษทเปนตวการในเรองน ยอมไดชอวากระทาสงฆเภท ตองอนนตรยกรรม

แตถาในกรณทภกษทงหลายทไดรบการยยงจากภกษผมงจะทาสงฆเภทแลว ไมไดเชอถอยคาและทาตามพระภกษผมงจะทาสงฆเภท ไมจดเปนอนนตรยกรรม

อนนตรยกรรมทง 5 ประการน มาตฆาต ปตฆาต อรหนตฆาต และโลหตปบาท เปน สาธารณอนนตรยกรรม คอ เปนอนนตรยกรรมททาไดทงคฤหสถและบรรพชต สวนสงฆเภทเปนอสาธารณอนนตรยกรรม คอ เปนอนนตรยกรรมทเฉพาะพระภกษเทานน

อนนตรยกรรมทง 5 ประการน มเรยงลาดบจากโทษหนกไปเบาไดดงน สงฆเภท (โทษหนกสด) โลหตปบาท อรหนตฆาต มาตฆาตและปตฆาต กรณทาทงมาตฆาตและปตฆาตจะดวาบดาหรอมารดา ใครมศลมากกวา แตหากมศลเทากน มาตฆาตจะมโทษหนกกวาเพราะมารดามคณมากกวาเนองจากตองรกษาครรภนานกวาจะคลอดออกมา

ครกรรมฝายกศลกรรม คอ กรรมทเปนบญหนก มหคคตกศล 9 ประการ ไดแก รปกศล 5 ประการ และอรปกศล 4 ประการ โดยทมหคคตกศลทง 9 ประการน เกดจากการบาเพญสมถ- กรรมฐาน

2. อาสนนกรรม หรอ ยทาสนนกรรม หมายถง กรรมทบคคลไดกระทาไวแลวในเวลาใกลจะตาย หรอกรรมทระลกถงในเวลาใกลตาย ซงมลาดบการใหผลเปนท 2 รองจากครกรรม

129

3. อาจณณกรรม คอ กรรมทกระทาอยางสมาเสมอเปนประจาหรอทาบอย ๆ ทงทางกาย ทางวาจาและทางใจ เมอทาบอย ๆ กจะกลายเปนอาจณณกรรม บางครงอาจเรยกอกชอหนงวา พหลกรรม อาจณณกรรมนใหผลเปนลาดบท 3 ถดจากครกรรม และอาสนนกรรม

4. กตตตากรรม หรอ กฏตตาวาปนกรรม คอ กรรมทแตละคนไดกระทามาแลวทงในอดตชาตและในปจจบนชาต ซงยงไมถงขนเปนครกรรม อาสนนกรรม และอาจณณกรรม เปนเพยงกรรมทผกระทาไมมเจตนา หรอไมไดมความตงใจทจะกระทา จงไมสงผลรนแรงเทากบการกระทม เจตนาแรงกลา

บทท 5 กรรมหมวดท 3 กรรมใหผลตามกาลเวลา

การใหผลของกรรมตามกาลเวลา ภาษาบาลเรยกวา ปากกาลจตกะ มอย 4 ประเภท ดงน 1. ทฏฐธรรมเวทนยกรรม หมายถง กรรมทใหผลในปจจบน คอ ใหผลในชาตเปนกรรม

ทใหผลรวดเรวเปนปจจบนทนดวน เปนกรรมทใหผลทนตาเหน ถาไมไดใหผลในปจจบนชาตน กจะกลายเปนอโหสกรรม ทฏฐธรรมเวทนยกรรมเกดจากเจตนาทประกอบอยในปฐมชวนจต ดวงท 1 ม 2 ประเภท ไดแก

1. ปรปกกทฏฐธรรมเวทนยกรรม กรรมทบนดาลใหไดรบผลในปจจบนชาตนทนทภายใน 7 วน

2. อปรปกกทฏฐธรรมเวทนยกรรม คอ กรรมทบนดาลใหไดรบผลหลงจากททาไวแลวเกน 7 วน 2. อปปชชเวทนยกรรม หมายถง กรรมทใหผลในชาตหนา เปนกรรมทบคคลกระทาแลว

ยอมไดรบผลแหงกรรมทตนทาไวในชาตหนาอยางแนนอน และเปนกรรมทเกดดวยอานาจเจตนาทอยในชวนจตดวงท 7

3. อปรปรยายเวทนยกรรม หมายถง กรรมทใหผลในชาตตอ ๆ ไป คอ ตงแตชาตท 3 เปนตนไปเกดดวยอานาจของเจตนากรรมในชวนจตดวงท 2 ถงดวงท 6

4. อโหสกรรม คอ กรรมทใหผลเสรจแลว หรอเปนกรรมทรอใหผลอย แตไมมโอกาสใหผล หากวาลวงเลยเวลาในการใหผลกจะเปนอโหสกรรมไป คอ เลกใหผล เพราะไมมโอกาสใหผลไดทงอดต ปจจบน และอนาคต

130

บทท 6 ทรรศนะเรองการลางบาปในพระพทธศาสนา

ศาสนาครสต มผนบถอมากเปนอนดบหนงของโลก เปนศาสนาเทวนยม (Monotheism)

มความเชอเรองการนบถอพระเจาองคเดยว คอ ยะโฮวาห (Jehovah) เปนผทรงสรางทกสรรพสง ในสากลจกรวาล มพธกรรมทสาคญในเรองการลางบาปดงน

พธรบศลลางบาป หรอศลจม (Baptism) คอ พธกรรมททาเมอตอนเปนทารก หรอเมอเขาเปนครสตศาสนกชน เพราะเชอวามนษยมบาปตดตวมาทกคน จงตองทาพธชาระลางบาปทตดมาแตกาเนด กระทาเพยงครงเดยวเมอเขาเปนครสตศาสนกชน ศลนสาคญทสด ผใดไมไดรบศลลางบาป จะไมไดชวตนรนดร

พธศลแกบาป (Penance) คอ พธสารภาพบาปทตนทาไวแกบาทหลวง ศาสนาพราหมณ-ฮนด เปนศาสนาทเกาแกมากทสดในโลกศาสนาหนง เปนศาสนา

พหเทวนยมนบถอพระเจาหลายองค แตเทพผเปนใหญม 3 องค คอ พระพรหมผสรางโลก พระศวะผทาลาย และพระวษณผรกษาสงตาง ๆ ใหเปนปกต เทพทง 3 องครวมกนเรยกวา ตรมรต

ขนตอนพธกรรมการลางบาปไมคอยละเอยดนก ทราบเพยงวา ศาสนกของศาสนาพราหมณในสมยกอน ถอวาการไดลงอาบนาชาระกายในแมนาคงคา เปนการชาระมลทน กอใหเกดความบรสทธ เพราะถอวาแมนาคงคาเปนแมนาศกดสทธท ไหลมาจากพระโอษฐของ พระพรหมหรอพระศวะทสถตอยบนเขาไกรลาส

ศาสนาพทธ เปนศาสนาทมงสอนใหคนทกคนมความประพฤตดงามทงกาย วาจา และใจ โดยมเปาหมายสงสด คอ การกาจดกเลสอาสวะใหหมดสนไป โดยนยนถอวาเปนการลางบาปในตวอยแลว

พระพทธศาสนาปฏเสธทรรศนะทวา บาปของคนหนงจะตกทอดไปยงอกคนหนงได และปฏเสธทรรศนะทวาบาปทคนหนงทาแลวจะมผหนงผใดมาไถถอนใหได

วธการแกไขบาปทเกดจากการทาชวทเรยกวา การละลายบาป กคอ การตงใจทาความดสงสมบญใหมากเขาไว ใหบญกศลนนมาเจอจางบาปลงไป มงเนนใหผประพฤตกระทาตนใหสะอาดบรสทธท งกาย วาจา ใจ ดวยการกาจดกเลสอาสวะ โดยปฏบตตามอรยมรรคมองค 8

131

บทท 7 กรณศกษาเรองกฎแหงกรรม

มนษยและสรรพสตวทงหลายมความแตกตางกน ขนอยกบกรรมดและกรรมชวทตนได

กระทาไว ซงอาจแบงออกไดเปน 3 ประเภท คอ 1. พวกทหมดกเลสแลว บคคลพวกนไปนพพานและไมยอนกลบมาเกดอก 2. พวกท าความชวเอาไวมาก บคคลพวกนตายแลวไปนรก และถกทณฑทรมานเปน

เวลายาวนาน พอหมดกรรมกกลบมาเกดเปนมนษยอก แตเปนมนษยทไมสมบรณ เพราะยงมเศษกรรมตดตวมาและตองรบเศษกรรมอก

3. พวกท าความดเอาไวมาก บคคลพวกนตายแลวไปสวรรค พอหมดกาลงบญสวนนน บญสวนทยงเหลออยกสงใหกลบมาเกดเปนมนษยอก เพราะยงไมหมดกเลส และเปนมนษยทสมบรณพรอม พระพทธศาสนาเปนศาสนาทสอนเรองกรรมวา สตวทงหลายลวนเปนไปตามกรรม ดงกรณศกษาจาก Case Study ในโรงเรยนอนบาลฝนในฝนวทยาททกทานคนเคยเปนอยางด

บทท 8 บทสรปสาระส าคญกฎแหงกรรมเชงสมพนธ

กฎแหงกรรมกบหลกสมมาทฏฐ พระสมมาสมพทธเจาทรงรวาสรรพสตวทยงประสบ

ทกขอยเพราะมความเหนไมถกตอง ดงนนจงทรงปลกฝงใหมนษยมความเหนถกตองซงเปนเรองทสงผลตอการสรางกรรมดโดยตรง มอย 10 ประการ ไดแก การแบงปนสงของใหผอน การสงเคราะหชวยเหลอกน การยกยองบชาบคคลทมคณงามความด กรรมดกรรมชวททาไปแลว ม โลกนม โลกหนาม สานกพระคณของมารดาบดาม การเกดแบบโอปปาตกะม สมณพราหมณผประพฤตดปฏบตชอบม

หลกกฎแหงกรรม มปรากฏอยในพระไตรปฎกฝายพระสตร ดงตอไปน จฬกมมวภงคสตร วาดวยกฎแหงกรรม พระผมพระภาคเจาตรสถงกฎแหงกรรม ดงน

‚สตวทงหลายมกรรมเปนของตน เปนทายาทแหงกรรม มกรรมเปนกาเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศย กรรมยอมจาแนกสตวใหเลวและประณตได‛

132

มหากมมวภงคสตร วาดวยกฎแหงกรรม พระผมพระภาคเจาไดตรสถงบคคล 4 จาพวก คอ (1) บคคลบางคนในโลกน มความเหนผดอยในโลกน เขาตายแลว ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก (2) บคคลบางคนในมโลกน ความเหนผดอยในโลกน เขาตายไปแลวยอมเขาถงสคตโลกสวรรค (3) บคคลบางคนในโลกน มความเหนถก เขาตายไปแลวยอมเขาถงสคตโลกสวรรค (4) บคคลบางคนในโลกน มความเหนถก เขาตายไปแลวยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก

โลณกสตร วาดวยการใหผลของกรรม คอ บคคลทากรรมเชนใด ยอมเสวยผลกรรมนนอยางนน

สรปสาระส าคญของความรความเขาใจเรองกฎแหงกรรม มดงตอไปน 1. ถายงไมหมดกเลสตองเวยนวายตายเกดอยในวฏสงสารอยางไมมกาหนด

2. ยงมวบากกรรมทงดทงชวอกเปนจานวนมากนบไมถวนรอควสงผล ฉะนนใหพยายามแกไขปญหาดวยวธการตามหลกไตรสกขา

3. การมาเกดเปนมนษยอกเปนของยาก 4. ตงแตชาตนเปนตนไป จะตองดาเนนชวตใหไดทองไปอยในสคตภมอยางเดยวจนเขาส

พระนพพาน 5. ยดมนในอดมการณชาวพทธ คอ ละชว ทาด ทาใจใหใส

133

GL 204 ศาสตรแหงการเปน พระสมมาสมพทธเจา

134

บทท 1 ปฐมบทวาดวยศาสตรแหงการเปนพระสมมาสมพทธเจา

ศาสตรแหงการเปนพระสมมาสมพทธเจา หมายถง 1. ระบบวชาความรทวาดวยความเปนผตรสรธรรมทงปวงดวยพระองคเองโดยชอบหรอ

โดยถกตอง 2. วชาทวาดวยการประมวลเรองราวทเกยวของกบพระสมมาสมพทธเจา 3. การศกษาวาทาอยางไรจงจะเปนพระสมมาสมพทธเจาได ความจรงเรองจกรวาล โดยสภาพความเปนจรงของจกรวาลกมวฏจกรของตวเอง อนไดแก

การเกดขน ตงอยและเสอมสลายไปในทสด ซงหมนเวยนไมมทส นสด ดงนนเราจะเหนวา เรากาลงอยในคกขนาดใหญ ทตองวนเวยนตายเกดอยางไมรจบสน

พระสมมาสมพทธเจาทรงคนพบความจรงทวา สรรพสตวทงหลายถกกกขงวนเวยนอยในภพทง 3 อนเปนคกขงสรรพสตว และทรงแนะแนวทางในการดบทกข นาพาสรรพสตวทงหลายใหหลดพนจากการคมขงในภพ 3 พนจากความทกขอนแสนทรมานในการดาเนนชวตอยในสงสารวฏ

บทท 2 ธรรมชาตของพระสมมาสมพทธเจา

พระพทธคณ หมายถง ความดและคณประโยชนของพระสมมาสมพทธเจาทย งใหญมาก

จนทาใหทาวสกกเทวราชผยงใหญและเหลาเทวาทงหลาย แมแตพรหมรวมทงมนษยใหความเคารพพระพทธองค ไดแก 1. พระวสทธคณ หมายถง ความบรสทธใจของพระพทธองคทปราศจากกเลสทงปวง 2. พระปญญาธคณ หมายถง ความมปญญาททรงรอบรในธรรมทงปวง ทเกดจากการตรสรของ พระพทธองคเอง 3. พระกรณาธคณ หมายถง ความมเมตตากรณาทคดชวยใหสรรพสตวทงหลายใหพนทกข โดยการสงสอนใหความรความเขาใจเกยวกบเรองโลกและชวตแกสรรพสตวทงหลาย พทธคณ 9 ประการ ประกอบดวย

1. อรห แปลวา ทรงเปนผหางไกลจากกเลส 2. สมมาสมพทโธ แปลวา เปนผตรสรชอบโดยพระองคเอง ดวยการอาศยธรรมจกษ

135

3. วชชาจรณสมปนโน แปลวา เปนผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ 4. สคโต แปลวา ผเสดจไปดแลว คอ ไมทรงกลบมาสกเลสอก หรอผเสดจไปเพอประโยชน

แกตนและผอน 5. โลกวท แปลวา ผรแจงโลก คอ ทรงรทกสงทกอยางในภพ 3

6. อนตตโร ปรสทมมาสารถ แปลวา พระพทธองคทรงเปรยบเสมอนสารถผฝกสอนคนเปนอยางด

7. สตถา เทวมนสสานง แปลวา ทรงเปนพระบรมครของเทวดาและมนษยทงหลาย 8. พทโธ แปลวา ทรงเปนผร คอ รแจงในสงทงปวง ผตน คอ ตนจากกเลสอาสวะทงหลาย

ผเบกบาน คอ ทรงมพระทยผองแผวสะอาดบรสทธ 9. ภควา มความหมาย 2 นย คอ นยท 1 ทรงเปนผหกวฏสงสาร คอ สามารถออกจากภพ

3 ไปสพระนพพานได และนยท 2 คอ ทรงเปนผจาแนกธรรมทงหลายใหเหนชดเจน เขาใจไดงาย พระสมมาสมพทธเจา หมายถง พระมหาบรษ ผประกอบดวยกายลกษณะมหาบรษอนม

พระธรรมกายซอนอยภายใน เปนผหางไกลจากกเลส ผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เปนครของมนษยและเทวดา เปนศาสดาเอกของโลก

การบงเกดขนของพระสมมาสมพทธเจาเปนการยาก เพราะตองเปนผมหวใจยงใหญสดประมาณ มความตงใจและมงมนในการสรางบารมโดยไมทอถอย เหนภยในวฏสงสาร และตองสรางบารมเปนเวลายาวนานมาก นอกจากนยงทาใหโลกได อนตตรยะ คอ ไดสงทยอดเยยม 6 อยาง ไดแก

1. ทสสนานตตรยะ การเหนยอดเยยม คอ การเหนพระสมมาสมพทธเจา 2. สวนานตตรยะ การฟงยอดเยยม คอ การไดฟงพระธรรมคาสอนของ พระสมมาสมพทธเจา 3. ลาภนตตรยะ การไดยอดเยยม คอ การไดศรทธาเชอในคณของพระสมมาสม -พทธเจา

4. สกขานตตรยะ การศกษายอดเยยม คอ การไดฝกตนตามไตรสกขา 5. ปารจรยานตตรยะ การรบใชยอดเยยม คอ การไดรบใชพระสมมาสมพทธเจา ดวยการฝกตนตามหลกไตรสกขา 6. อนสสตานตตรยะ การหมนระลกถงยอดเยยม คอ การหมนระลกถงพระคณของพระสมมาสมพทธเจา

พทธเขต หรอเขตของพระสมมาสมพทธเจา มอย 3 เขต ไดแก 1. ชาตเขต คอ เขตทตรสร

136

2. อาณาเขต คอ เขตแหงอานาจ เปนสถานทอานภาพของพระปรตรแผคมครองแกสรรพ-สตวทงหลายทวทงอาณาเขต

3. วสยเขต คอ เขตแหงอารมณหรอความหวง

เหตทพระสมมาสมพทธเจาไมทรงอบตขนพรอมกน เพราะ 1. ตรสรธรรมเดยวกนและเหมอนกนทงหมด 2. ทาใหพทธบรษท 4 แบงออกเปน 2 ฝาย 3. แผนดนไมอาจรองรบได 4. ไมชอวา เปนบคคลผประเสรฐ เปนเอกบคคล 5. เปนสภาพปกตของพระสมมาสมพทธเจาทกพระองค

กปทมพระสมมาสมพทธเจาบงเกดขน 1. สญกป หมายถง มหากปทวางเปลาจากมรรคผลนพพาน คอ ไมมพระสมมาสมพทธเจา

บงเกดขนในโลก 2. อสญกป หมายถง มหากปทไมวางเปลาจากมรรคผลนพพาน คอ มพระสมมา -

สมพทธเจาบงเกดขน ไดแก สารกป (1 พระองค) มณฑกป (2 พระองค) วรกป (3 พระองค) สารมณฑกป (4 พระองค) ภทรกป (5 พระองค)

ประเภทของพระสมมาสมพทธเจา 1. พระปญญาธกพทธเจา คอ พระสมมาสมพทธเจาททรงมปญญาแกกลา มระยะเวลา

สรางบารม 20 อสงไขย กบอกแสนมหากป คอ ดารในพระทย 7 อสงไขย เปลงวาจา 9 อสงไขย ไดรบพทธพยากรณ 4 อสงไขยกบแสนมหากป

2. พระสทธาธกพทธเจา คอ พระสมมาสมพทธเจาททรงมศรทธามาก มระยะเวลาสรางบารม 40 อสงไขย กบอกแสนมหากป คอ ดารในพระทย 14 อสงไขย เปลงวาจา 18 อสงไขย ไดรบพทธพยากรณ 8 อสงไขยกบแสนมหากป

3. พระวรยาธกพทธเจา คอ พระสมมาสมพทธเจาททรงมความเพยรมาก มระยะเวลาสรางบารม 80 อสงไขย กบอกแสนมหากป คอ ดารในพระทย 28 อสงไขย เปลงวาจา 36 อสงไขย ไดรบพทธพยากรณ 16 อสงไขยกบแสนมหากป

ความแตกตางของพระสมมาสมพทธเจา มอย 8 อยาง คอ อาย ปมาณ (ความสง) ตระกล ปธาน (การบาเพญเพยร) รศมยาน (พาหนะททรงประทบในวนออกบวช) โพธพฤกษ และบลลงก (ทประทบในวนตรสร)

137

บทท 3 คณสมบตและคณธรรมทท าใหเปนพระสมมาสมพทธเจา

พทธการกธรรม คอ ธรรมททาใหไดเปนพระสมมาสมพทธเจา หรอเรยกอกอยางหนงวา

ธรรมอนบมพระโพธญาณ ทรจกกนโดยทวไป คอ คาวา บารม บารม หมายถง การสรางความดอยางยงยวด โดยเอาชวตเปนเดมพน จนกระทง

กลายเปนนสยด ๆ เขาไปอยในใจ ทาลายกเลสใหหมดไปจากใจม 3 ระดบ คอ บารมอยางตา เรยกวา บารม บารมอยางกลางเรยกวา อปบารม และบารมอยางสงสดเรยกวา ปรมตถบารม มอยท งหมด 10 ประการคอ

1. ทานบารม คอ การใหสงของตาง ๆ ของตนแกผอน 2. ศลบารม คอ การรกษากาย วาจาใหเรยบรอย สะอาดบรสทธ 3. เนกขมมบารม คอ การออกบวช 4. ปญญาบารม คอ ความเขาใจสงทงหลายตามความเปนจรง 5. วรยบารม คอ ความเพยร ในการสรางบารมโดยไมยอหยอน 6. ขนตบารม คอ ความอดทนอดกลน 7. สจจบารม คอ มความจรงใจในสงทต งใจทา 8. อธษฐานบารม คอ การวางจดหมายของตนไวแนนอน 9. เมตตาบารม คอ ความรกและปรารถนาดตอสรรพสตวทกชวต 10. อเบกขาบารม คอ การวางใจเปนกลาง

อธยาศยของพระโพธสตว

1. เนกขมมชฌาสย หมายถง มความพอใจในการออกบวช 2. วเวกชฌาสย หมายถง มความพอใจในทเงยบสงด 3. อโลภชฌาสย หมายถง มความพอใจในการบรจาค 4. อโทสชฌาสย หมายถง มความพอใจในความไมโกรธ 5. อโมหชฌาสย หมายถง มความพอใจในการทาลายโมหะ 6. นสสรณชฌาสย หมายถง มความพอใจในการออกจากภพ ธรรมสโมธาน เปนคณสมบตพนฐานของพระสมมาสมพทธเจาทกพระองคจะตองม ซงม

ทงหมด 8 ประการ คอ 1) เปนมนษย 2) เปนชายแท 3) มอธยาศยพระอรหนตอยางแรงกลา 4) ไดพบพระสมมาสมพทธเจา 5) ไดบรรพชา 6) มอภญญาและฌานสมาบตทเชยวชาญ 7) ไดทาสงทเหนอกวามนษยทวไป 8) มความพอใจในพทธภม

พทธภมธรรม เปนลกษณะพเศษสาหรบผทปรารถนาพทธภม อนยงใหญ 4 ประการคอ

138

1. อสสาหะ คอ มความเพยรตดแนนในใจอยางมนคง 2. อมมคคะ คอ มปญญาสอนตนเองและคนอนตดแนนในใจอยางมนคง 3. อวฏฐานะ คอ มการอธษฐานจตตดแนนในใจอยางมนคง 4. หตจรยา คอ เปนผมเมตตาตดแนนในใจอยางมนคง

ลกษณะมหาบรษ 32 ประการ คอ สงทสดยอดกวาลกษณะทงปวง เปนรางกายทดทสด มลกษณะงดงาม มอานภาพมาก มเรยวแรงมากกวากายใด ๆ ในโลกน และซอนกบพระธรรมกายภายในไดสนทพอด

บทท 4 กอนจะเปนพระสมมาสมพทธเจาองคปจจบน

พระโพธสตว คอ มนษยธรรมดาคนหนง แตดวยประสบการณและการสงสมบญบารมมา

ตลอดจากการเวยนวายตายเกดในวฏสงสารน จงทาใหเกดปญญา เมอประสบเหตการณสะดดใจจงพลนคดไดวา โลกใบนมแตความทกขทตองวนเวยนอยอยางไมจบสน จงเกดความคดทจะหลดพนออกไปจากวฏสงสารน และจะไมไปลาพงพระองคเดยว แตจะพาสรรพสตวทงหลายใหหลดพนออกไปดวย จากนนกเรงทาความเพยรสรางความดเรอยมา ดวยเหตนจงไดนามตามคณธรรมวา พระโพธสตว แปลวา สตวผมงการตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา

น าใจพระโพธสตว อปมาท 1 แมวาจกรวาลจะหนาแนนไปดวยปาไผทมหนามดนแหลมคม ทานกจะเดนลย

ไปดวยเทาเปลาไปจนสดปลายทาง อปมาท 2 แมวาจกรวาลเตมไปดวยถานเพลงทรอนระอ ทานกจะเดนลยไปดวยเทาเปลา

ไปจนสดปลายทาง อปมาท 3 แมจกรวาลเตมไปดวยภเขาเหลกลกเปนไฟ ระหวางซอกเขาเตมไปดวยนา

ทองแดงเดอดพลาน ทานกจะแหวกวายจนสดหมนจกรวาล ประเภทของพระโพธสตว ม 2 ประเภท คอ

1. อนยตโพธสตว คอ พระโพธสตวทยงไมไดรบพทธพยากรณ จากพระสมมาสมพทธเจาพระองคกอนจงยงไมแนวาจะไดเปนพระสมมาสมพทธเจา

139

2. นยตโพธสตว คอ พระโพธสตวทไดร บพทธพยากรณ จากพระสมมาสมพทธเจาพระองคกอนแลว ยอมไดเปนพระสมมาสมพทธเจาแนนอน

พระสมณโคดมสมมาสมพทธเจา ทรงมพระปญญาแกกลาจะตองสงสมบารมทงหมด 20 อสงไขยกบอกแสนมหากป เรมจากดารไวในใจ 7 อสงไขย ตอมากลาบอกคนอน ตองสรางบารมอก 9 อสงไขย เมอไดสรางบารมมาอยางตอเนองจนไดคณลกษณะพรอมทจะไดเปน พระสมมาสมพทธเจา กไดรบพทธพยากรณ และจะตองสรางบารม 4 อสงไขยกบอกแสนมหากป

เมอพระโพธสตวไดรบการพยากรณจากพระทปงกรสมมาสมพทธเจาวาในอนาคตจะไดเปนพระสมมาสมพทธเจาอยางแนนอน ไดยกฐานะจากอนยตโพธสตวเปนนตยโพธสตวแลว พระองคสามารถทจะเปนพระอรหนตไดเลย แตดวยนาใจอนยงใหญทไมตองการพนทกขเพยงคนเดยว พระองคยงคงสรางบารมอยางเดดเดยวตอไป จนในพระชาตสดทายทเกดเปนพระเวสสนดร ทรงสรางมหาทานอยางยงใหญททาใหพระสมมาสมโพธญาณของพระองคเตมเปยม แลวพระองคกไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาในพระชาตตอมา

บทท 5 พทธประวตพระสมมาสมพทธเจาองคปจจบน ชวงปฐมกาล

ชวงปฐมกาล เปนชวงเวลาเรมตนตงแตพระโพธสตวจตลงมาจากสวรรคชนดสต ลงมายง

ชมพทวป เพอมาตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา ซงกอนททานจะจตทานไดพจารณาปญจมหา-วโลกนะ 5 ประการ คอ

ตรวจดกาล คอ ตรวจดอายมนษยในยคนนวาตองอายไมเกนแสนป และไมตากวารอยป ตรวจดทวป คอ พระองคจะไมเกดในทวปทง 3 แตจะเกดในชมพทวปเทานน ตรวจดประเทศ คอ ตรวจดประเทศทเหมาะจะเปนถนกาเนดของพระองค คอ มชฌม -

ประเทศ ตรวจดตระกล โดยทานจะเลอกมาเกดในตระกลสงทสดในยคนน ตรวจดพทธมารดา คอ มศล 5 ไมขาดเลย และบาเพญบารมปรารถนาเปนพทธมารดามา

แสนกป เมอพระโพธสตวไดพจารณาปญจมหาวโลกนะ 5 อยางนแลว จงไดจตแลวถอปฏสนธใน

พระครรภของพระมหามายาเทว ในการประสตของพระองคยงโลกธาตสะเทอนเลอนลน และยงมสงคบญทเกดรวมพระองค มอยดวยกน 7 สงคอ พระนางพมพา , เจาอานนทะ, ฉนนะอามาตย กาฬทายอามาตย, พญามากณฐกะ, ตนมหาโพธพฤกษ และขมทรพยทง 4 ขม

140

พระองคไดรบการเลยงดอยางสะดวกสบาย ดวยบญญาธการททรงสงสมมานานแสนนาน แมพระเจาสทโธทนะพระราชบดาจะทรงทาทกวถทางทจะเหนยวรงเจาชายสทธตถะไว เพอใหไดครองราชสมบตตอจากพระองค เพราะทรงหวนพระราชหฤทยเกรงจะเปนไปตามคาทานายของพราหมณโกณฑญญะ แตกระนนบญบารมในตวไดทรงกระตนเตอนใหพระองคทรงเกดความเบอหนาย และยงไดเหนเทวทตทง 4 คอ คนแก คนเจบ คนตาย และสมณะ พระองคจงไดสละทกสงเพอแสวงหาประโยชนยงใหญกวา คอ การหลดพนจากกองทกข

หลงจากทไดสละทกสงออกบวช สมณะสทธตถะไดแสวงหาครอาจารยจนในทสดไดเรยนอยในสานกอาฬารดาบส กาลามโคตร แตกยงไมพบสงทตองการจงไปสสานกอทกดาบส รามบตรแตกยงไมพบสงทพระองคทรงคนหา และเทยวจารกไปจนถงตาบลอรเวลาเสนานคม และพกอยสถานทนนทมอปมา 3 ขอ ทาใหพระโพธสตวไดเกดความคดจะบาเพญทกรกรยา โดยมปญจ-วคคยทง 5 ดแลอยางใกลชด ตลอดระยะเวลา 6 ป แตหลงจากทบาเพญเพยรอยางหนกกไมสามารถบรรลธรรมได จงไดหวนราลกเมอครงงานแรกนาขวญททรงนงขดสมาธ บรรลปฐมฌาน พระองคจงไดตกลงใจวาทางน คอ ทางเพอตรสร จงทรงเลกบาเพญทกรกรยาแลวหนมาดาเนนตามทางสายกลาง

บทท 6 พทธประวตพระสมมาสมพทธเจาองคปจจบน ชวงมชฌมกาล

ปญจวคคยทง 5 ผคอยอปฏฐากมาตลอด 6 ป เมอสมณะสทธตถะเลกทาทกรกรยากเสอม

ศรทธาหนกลบไปยงปาอสปปตนมฤคทายวน ในวนตรสรแมพญามารจะยกทพมามากแตกยงตงใจมนทาความเพยรตอ จนกระทงพญา-

มารตองถอยทพกลบไป และพระมหาบรษกหลดพนจากกเลสอาสวะ ตรสรเปนพระสมมา - สมพทธเจาในทสด

ปฐมเทศนา ดวยพระมหากรณาธคณอนไมมประมาณของพระพทธองคทมตอสรรพสตวทงหลาย จงปรารถนาจะใหสรรพสตวทงหลายไดฟงคาสอนอนประเสรฐรความจรงของชวต จะไดหลดพนอยางเชนพระองค จงตรวจดสตวโลกดวยพระญาณของพระองคแลวทรงพบวามนษยทงหลายมอปนสยตาง ๆ กน แบงเปน 4 ประเภทคอ 1) อคฆฏตญ คอ ผมปญญาเฉยบแหลม 2) วปจตญ คอ ผมปญญาระดบปานกลาง 3) เนยยะ คอ ผทพอจะแนะนาได 4) ปทปรมะ คอ ผดอยปญญา

พระองคไดแสดงธรรมโปรดปญจวคคยทง 5 เปนครงแรก โดยแสดงธรรมทมชอวา ‚ธมม-จกกปปวตตนสตร‛ ไดแก ทางสดโตง 2 สายทบคคลไมควรเสพ แตใหปฏบตตามทางสายกลาง

141

คอ มรรคมองค 8 กจะเหนความจรงของชวตทงหมดเรยกวา อรยสจ 4 ทาใหโกณฑญญะไดบรรลโสดาปตตมรรค จากนนทรงแสดง ‚อนตตลกขณสตร‛ ทแสดงถง ขนธ 5 ทาใหปญจวคคยไดบรรลธรรมเปนพระอรหนต

ในวนเพญเดอนมาฆะ พระพทธองคทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขในทามกลางทประชมสงฆ ซงถอวาเปนหวใจของพระพทธศาสนา ซงมสาระสาคญแบงเปน 3 สวนคอ

1. อดมการณหรอเปาหมายสงสดของชวต คอ ความอดทน พระนพพานเปนเยยม ผทารายและเบยดเบยนผอนไมชอวาเปนสมณะ

2. หลกการดาเนนชวตของชาวพทธ คอ การไมทาบาปทงปวง การทากศลใหถงพรอม การทาจตใหผองใส

3. วธการทจะนาไปสการบรรลถงอดมการณและหลกการดาเนนชวต คอ การไมกลาวราย ไมทาราย สารวมในพระปาฏโมกข เปนผรประมาณในภตตาหาร อยในทนงทนอนอนสงด และประกอบความเพยรในอธจต

ตลอด 45 พรรษา พระองคไมไดทรงอยนงเฉย ทรงเสดจพทธดาเนนจารกไปยงสถานทตาง ๆ เพอทรงเผยแผพระพทธศาสนา แมหนทางจะยากลาบากพระองคกไมเคยหยดทจะทาหนาทเปนครของโลก สงสอนสรรพสตวตลอดพระชนมชพ จนกระทงเสดจดบขนธปรนพพาน

บทท 7 พทธประวตพระสมมาสมพทธเจาองคปจจบน ชวงปจฉมกาล เมอพระองคทรงตรสรแลวกไดทรงบาเพญพทธกจ 5 ประการ คอ เวลาเชาเสดจบณฑบาต

เวลาเยนทรงแสดงธรรมโปรดชาวโลก เวลาคาประทานโอวาทแกเหลาภกษ เวลาเทยงคนทรงพยากรณปญหาแกเทวดา เวลายารงทรงตรวจดสตวโลกทควรเสดจไปโปรด

พระพทธองคทรงบาเพญพระพทธกจทง 5 ประการน ดวยพระพทธจรยาครบทง 3 อยาง 1. พทธตถจรยา หมายถง ทรงบาเพญประโยชนในฐานะเปนพระพทธเจา 2. ญาตตถจรยา หมายถง ทรงบาเพญประโยชนแกพระญาต 3. โลกตถจรยา หมายถง ทรงบาเพญประโยชนแกชาวโลก

ตลอด 44 พรรษาของพระพทธองคไดทรงทาเชนนตอเนองโดยไมเหนแกความเหนดเหนอย แมในพรรษาสดทายพระชนมายจะชราลงมากแลว พระวรกายเกดความเจบปวยอยางแรงกลา แตดวยความอดทนอดกลนและพระมหากรณาธคณอนไมมประมาณ พระองคกยงคงจารกไปยงสถานทตาง ๆ เพอโปรดสรรพสตวในชวงสดทายของพระชนมชพ

142

ปจฉมวาจา 1. ธรรมและวนย จะเปนศาสดาแทนพระองค 2. ภกษผแกกวา เรยกภกษผออนกวา วา ‚อาวโส‛ สวนภกษผออนกวา เรยกภกษผแก

กวา วา ‚ภนเต‛ หรอ ‚อายสมา‛ 3. ถาสงฆปรารถนาจะถอนสกขาบทเลกนอย กอนญาตใหถอดถอนได 4. ใหพระอานนทลงพรหมทณฑแกฉนนภกษ ดวยการไมใหคณะสงฆวากลาว ตกเตอน

สงสอนและคบหาสมาคมดวย พระพทธองคไดตรสเปนครงสดทายวา ‚ภกษทงหลาย เราขอเตอนพวกเธอทงหลาย

วา สงขารทงหลายมความเสอมไปเปนธรรมดา เธอทงหลาย จงยงความไมประมาทใหถงพรอมเถด‛

บทท 8 วถสความเปนพทธะ

พทธะ หมายถง ความเปนผร ผตน ผเบกบาน หรอผร ผตน ผเบกบานภายใน

มชฌมาปฏปทาวถสความเปนพทธะ มชฌมาปฏปทา หมายถง ขอปฏบตสายกลางเพอความหลดพน ประกอบดวยองค 8 คอ 1. สมมาทฎฐ คอ ความเหนชอบ คอ ความเขาใจถกตองเรองโลกและความเปนไปของ

ชวต 2. สมมาสงกปปะ คอ ความดารชอบ คอ คดในทางมคณประโยชนทงแกตนเองและผอน 3. สมมาวาจา คอ การพดชอบ คอ การเวนการพดเทจ เวนการพดสอเสยด เวนจากการ

พดคาหยาบ เวนจากการพดเพอเจอ 4. สมมากมมนตะ คอ การงานชอบ คอ เวนจากการฆาสตว เวนจากการลกทรพย เวน

จากการประพฤตผดในกาม 5. สมมาอาชวะ คอ การเลยงชพชอบ 6. สมมาวายามะ คอ ความเพยรชอบ คอ ความเพยรเพอกาจดกเลสใหหมดสนไป 7. สมมาสต คอ การระลกชอบ คอ ระลกในกาย เวทนา จตและธรรมใหรตามความเปนจรง 8. สมมาสมาธ คอ สมาธชอบ

143

GL 305 ปฏปทามหาปชนยาจารย

144

ประวต พระมงคลเทพมน (สด จนทสโร) ผคนพบวชชาธรรมกาย ชวตในปฐมวย พระมงคลเทพมน (สด จนทสโร) หลวงปวดปากนา ภาษเจรญ ทานมชอเดมวา สด มแกว-

นอย เกดวนศกรท 10 ตลาคม พ.ศ. 2427 ตรงกบวนแรม 6 คา เดอน 11 ปวอก ณ อาเภอ สองพนอง จงหวดสพรรณบร โยมพอชอเงน แซจว โยมแมชอสดใจ มแกวนอย ครอบครวของทานเปนคหบด ทาการคาในคลองสองพนองและอาเภอใกลเคยง ทานเปนคนทสอง จากพนองทงหมด 5 คน

คณสมบตของหลวงป 1. เมอแรกเกดทานมความอดทนเปนเลศ 6. มเมตตา 2. สอนตวเองไดตงแตเดก 7. ใจกวางเลยงลกนอง 3. ยนดในการประพฤตพรหมจรรย 8. ขยนประกอบสมมาอาชพ 4. มใจเดดเดยวมนคง 9. มปญญาเฉลยวฉลาด 5. ตงมนในพระรตนตรย

ออกบวช

1. ปฏญาณบวชตลอดชวต เมออายยางเขา 19 ป จากเหตการณทคลองบางอแทน ทาใหทานเกดธรรมสงเวชและอธษฐานจต ขอใหไดบวชตลอดชวต

2. ทานอปสมบท เมอเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2449 ณ วดสองพนอง โดยมพระอาจารยด วดประตสาร เปนพระอปชฌาย บวชแลวทานกขวนขวายศกษาธรรมะจนสามารถทองบทสวดมนตและพระปาฏโมกขไดหมด พรรษาแรกทานเรยนทงคนถธระและวปสสนาธระควบคกนไป

3. การศกษาดานปรยต (คนถธระ) ทานทมเทใหกบการศกษาเลาเรยนอยางเตมทม ความจาดจงสามารถเรยนมลกจจายนไดถง 3 จบ เรยนพระธรรมบท 8 ภาค มงคลตถทปนและสารสงคหะจนชานาญและสอนคนอนได

4. การศกษาดานปฏบต (วปสสนาธระ) ในพรรษาท 11 หลวงปหยดเรยนดานคนถธระ แลวกมงปฏบตดานวปสสนาธระอยางจรงจง

การบรรลธรรม

ทานบรรลธรรมในวนขน 15 คา เดอน 10 (ป พ.ศ. 2460) ในพระอโบสถ วดโบสถบน บางคเวยง เมอบรรลธรรมแลวทานไดสอนธรรมททานไดรไดเหนอยประมาณ 4 เดอน มพระภกษทสามารถปฏบตธรรมตามอยางทานได 3 รป และคฤหสถอก 4 คน ซงเปนการเผยแผวชชา -ธรรมกายเปนครงแรก

145

เปนเจาอาวาสวดปากน า ทานไดร บมอบหมายจากพระธรรมปฎก (เผอน ตสสทตตเถระ) วดพระเชตพนฯ

พระอาจารยของทาน ซงไดเลงเหนถงคณสมบตทดของหลวงป ใหทานยายไปเปนเจาอาวาสทวดปากนา ภาษเจรญ ซงขณะนนวดอยในสภาพกงวดราง ทรดโทรม ซงทานมความคดทจะฟนฟ วดปากนาใหเจรญรงเรองยงขน

ผลงานและคณปการตอพระพทธศาสนา

1. การคนพบวธการเจรญภาวนาเพอใหเขาถงพระธรรมกาย 2. หลกฐานธรรมกาย จากการคนพบวชชาธรรมกายกลบคนมาอกครงหนง หลงจากทสญ

หายไปนบพนป 3. การปกครอง โดยทานยดหลกพรหมวหาร 4 ปกครองใหทกคนมความสข พรอมเพรยง

กน สามคคกน 4. การศกษาพระปรยตธรรม ทานพยายามสนบสนนใหทกคนไดมโอกาสศกษาเลาเรยน

พระปรยตธรรม และทกรปตองปฏบตธรรมควบคไปดวย ดงคาทวา ‚ปรยตเปนยาทา ภาวนาเปนยากน‛

5. การเผยแผ ทานมงมนในการเผยแผจนมศษยานศษยเปนจานวนกวาแสนคน 6. การสาธารณปการ ทานไดสรางเสนาสนะและถาวรวตถไวเปนประโยชนแกพระพทธ -

ศาสนาไวมากมาย 7. ตงโรงครว ซงทานไมตองการใหพระภกษสามเณรลาบาก หรอมความกงวลเรอง

ภตตาหาร 8. เกยรตคณและสมณศกด ผลงานททานไดสรางความเจรญรงเรองแกพระพทธศาสนา และวดปากนามาโดยตลอด ทาใหทานไดรบการประกาศเกยรตคณและสมณศกดมากมาย อปสรรคและการตอส

เมอทานมาอยทวดปากนา ภาษเจรญใหม ๆ ทานไดเรมปราบปรามเหลาพระภกษสามเณรทมความประพฤตไมดตาง ๆ ทาใหทานถกดกทารายถงขนสงคนมาดกยง แตดวยอานภาพวชชา-ธรรมกายททานเขาถง ทาใหทานไมเปนอนตราย

เกยวกบวชชาธรรมกาย ในระยะแรกมผไมรไดคดคานทาน กลาวหาวาทานอวดอตร บญญตคาวา ธรรมกาย ขนใชเอง เมอทานไดยนกกลบยมรบดวยอาการสงบ และยงคงดาเนนตามปฏปทารดหนาตอไป คาวาถอยหลงไมเคยใช ซงทานมคตประจาใจวา ‚พระเราตองไมส ไมหน ชนะทกท‛

146

อาพาธและมรณภาพ ทานเรมอาพาธเปนโรคความดนโลหตสง จนกระทงเมออาพาธหนกทานไดเรยกหลวงพอ

เลกเขาไปพบ เพอสงใหเผยแผวชชาธรรมกายและเมอทานมรณภาพแลวใหเกบสรระของทานไวไมตองเผา

กอนทหลวงปทานจะมรณภาพ ทานไดใหโอวาทกบศษยผใกลชดหลายคนวา ‚ใหเผยแผวชชาธรรมกายตอไป‛ เสมอนพนยกรรมอนศกดส ทธททานใหไว ทานมรณภาพทว ดปากนา ภาษเจรญ เมอวนท 3 กมภาพนธ พ.ศ. 2502 เวลา 15.05 น. สรรวมอายได 74 ป 3 เดอน 24 วน 53 พรรษา

วตรปฏบตและปฏปทา

วตรปฎบตประจ าวนของหลวงป ไดแก 1. กจวตรประจาวน เชน ทานตนประมาณต 3 ต 4 แลวนงสมาธ ลงฉน เทศนสอน ตรวจ

โรงงานทาวชชา เปนตน 2. ทาวตรสวดมนต ซงทานทามไดขาดตงแตแรกอปสมบท 3. สารวมระวงในพระปาฏโมกข 4. ปลงอาบต เพอตดกงวล 5. ดแลความเปนอยในวด ใหทกรป ทกคนอยอยางมความสข 6. เทศนาสงสอนธรรม จนมผปฏบตตามแลวบรรลเปนจานวนมาก 7. ทาวชชา คอ การทางานทางจตชนสง

วตรปฏบตดานการประพฤตธรรม 1. เปนคนจรง 2. มความเพยรสมาเสมอ 3. ประพฤตตรงตอหนทางพระนพพาน 4. อธศล คอ ทานรกษาศลอยางเครงครด 5. ความกตญกตเวท 6. เหนคณคาในสงเลกนอย

7. ความประหยด 8. มความมกนอย สนโดษ 9. มวาจาสภาษต 10. มมหากรณา 11. มความออนนอมถอมตน

147

ปฏปทา 1. เผยแผวชชาธรรมกายไปทวโลก 2. ไปถงทสดแหงธรรม 3. ผสบทอดปฏปทา กอนทหลวงปจะมรณภาพ ทานใหโอวาทกบศษยวา ใหเผยแผวชชา

ธรรมกายตอไปและรอผทจะมาสบทอด ซงอบาสกาจนทร ขนนกยง ไดยดมนและทมเทสอนสมาธ เผยแผวชชาธรรมกาย โดยมพระเทพญาณมหามน (หลวงพอธมมชโย) เปนผนาในการสานตอ มโนปณธานของหลวงปวดปากนา

ธรรมานภาพ สมมาปฏบตวชชาธรรมกาย

1. สมมาสมาธ หลวงปทานชชดลงไปวาสมมาสมาธนน ผปฏบตตองนอมนาใจมาตงไวภายในศนยกลางกายฐานท 7 เมอ นอมนาใจมาไว ณ จด น กคอ ทางสายกลาง หรอ มชฌมาปฏปทา อรยมรรคมองค 8 นนเอง 2. สมมาอะระหง เปนคาทหลวงปใชสาหรบบรกรรมภาวนาในการบาเพญสมณธรรม ประกอบกบนอมนาใจมาไวทศนยกลางกายฐานท 7 เมอใจหยดถกสวนกจะเขาถงพระธรรมกายได 3. หยดเปนตวสาเรจ คอ ใหนอมนาใจมาหยดไวทศนยกลางกายฐานท 7 พระอรหนตทงหมดในสากลโลก ทานจะเขาพระนพพานตองไปทางนทางเดยวเทานน อานภาพวชชาธรรมกาย

1. สงมหศจรรยในวนเวยนเทยน ซงพระเดชพระคณหลวงปทานไดอาราธนาพระนพพานใหมาปรากฏในพธเวยนเทยน เพอจะไดเหนอานภาพของวชชาธรรมกาย ซงหลายทานเหนพระพทธรปลอยอยในอากาศในลกษณะตาง ๆ กน

2. อานภาพพระของขวญ ผทไดรบพระของขวญไปแขวนประจาตว ตางกประสบความศกดสทธ และอภนหารของพระของขวญกนมากมายหลายแบบ จงมคนเดนทางมาขอรบมากมาย

3. ยทธการปดระเบด สมยสงครามโลกครงท 2 หลวงปทานคมลกศษยทไดธรรมกาย ทกคนใหใชวชชาธรรมกาย ชวยประเทศดวยการซอนเมอง ซอนจดยทธศาสตรทสาคญ และปดระเบด เปนตน

หลวงป มแตคาถา ‚หยด‛ อานภาพ ความศกดสทธ หรออภนหารของหลวงป เกดจากการฝกเจรญสมาธภาวนาจนใจ

บรสทธ หยดนง เขาถงพระธรรมกาย มไดเกดขนลอย ๆ โดยปราศจากการประกอบเหต หลวงป

เคยบอกวา ‚วดปากนาไมมคาถา ไมมนามนต มแตหยดในหยด‛

148

1. รกษาโรคภยไขเจบ ดวยวธแกกรรม 2. เอาชนะไสยเวท 3. หนาเปนทอง 4. ผลไมโตเรว 5. ญาณทสสนะ ทานมญาณหยงรเหตการณตาง ๆ กลาพดและกลาบอกสงทเหน 6. หลวงปเขาฝน คณนายฉลวยเปนผมจตศรทธาในพระพทธศาสนา เหนวดปากนา

มความอดมสมบรณแลว จงคดจะหยดการทาบญทวดปากนา ตอมาคนหนงฝนเหนหลวงปมาบณฑบาต คณนายฉลวยจงลมเลกความคดนน พระธรรมเทศนาพระมงคลเทพมน

พระธรรมเทศนาของหลวงปวดปากนา เปนพระธรรมเทศนาททรงคณคาอยางยง เนอหาโดยสวนมากจะแสดงแนวทางการปฏบตเพอเขาถงพระธรรมกาย และหลกในการดาเนนชวตใหถกตองตามเปาหมายของการเกดมาเปนมนษย

1. จรงแคชวต หลวงปวดปากนาทานกลาวไววา การเขาถงพระธรรมกายตองปฏบตอยางจรงจง ถาไมไดไมลกจากท ถามวาจรงแคไหน แคชวตซ

2. จตเกษมผองใส เงนไหลเขามาเอง ถาวาผครองเรอนตองการใหมงมเงนทอง อยากระทบกระเทอนใจกน ทาใจใหใสอยางเดยว เงนทองไหลมาเปนมงคลแท

3. ธาตธรรม มนษยเกดขนเพราะอาศยธาตธรรมเปนตวผลตขน 4. ความประมาท-ความไมประมาท ความประมาท คอ เผลอไป ความไมประมาท

คอ ความไมเผลอ อธศล อธจต อธปญญา 5. วาจาไพเราะของพอแม พอแมดาลก เพอไมใหทาชวอยางน เปนวาจาไพเราะของพอ

แม 6. ฐานท 7 ศนยกลางกายฐานท 7 นนเปนสงสาคญ จะเกดมาเปนมนษยโลกกตองเกด

ทศนย จะไปนพพานกตองเขาศนยเหมอนกน แบบเดยวกน 7. ถกสบ ถงศนย ตกศนย คอ ใจหยด พอใจหยดเรยกวาเขาสบ เหนเปนดวงใสเทาดวง

จนทรดวงอาทตย ผดขนทใจหยดนน 8. ตรส อนตตา เพอใหหา อตตา พระพทธองคตรสถง อนจจง ทกขง อนตตา เพอใหคด

หา นจจง สขงและอตตา ซงกคอ ธรรมกายนเองทเปนตวนจจง สขง อตตา 9. โลกอยเยนเปนสขไดเพราะทาน ถาไมใหทานแลว โลกกเดอดรอน 10. บญตดทกกาย บญบรจาคเพยงครงเดยว ตดเปนดวง ๆ ไปขนาด 1 ,000 วา

พระนพพาน บญจะไหลมาตดอยทศนยกลางดวงธรรมททาใหเปนกายมนษยใสบรสทธปราศจากมลทน

149

ประวต คณยายอาจารยมหารตนอบาสกาจนทร ขนนกยง ผสบสานวชชาธรรมกาย

ชวงแรกของชวต

วยเดกของคณยาย คณยายทานเกดเมอวนขน 10 คา เดอนย ประกา พ.ศ. 2452 ตรงกบวนท 19 มกราคม 2452 ทานเปนลกคนท 5 จากพนองทงหมด 9 คน คณพอชอพลอย คณแมชอพน ในครอบครวชาวนาฐานะปานกลาง แหงอาเภอนครไชยศร คณยายทานมเพอนมาก เพอน ๆ ตางกรกทานทกคน ทานไมไดเรยนหนงสอ จงอานไมออก เขยนไมได

ความคดอยางนกสรางบารมในวยเดก คณยายทานคดจะไปใหถงดวงตะวน ซงเปนความคดทแตกตางจากคนทว ๆ ไป และทานเปนคนขยนมาก จนไดฉายาวา ‚แขงเหลก‛

แรงบนดาลใจใหเดนสเสนทางธรรม เกดจากคณพอของทานแชงทานวา ขอใหหหนวก 500 ชาต ทานจงตงใจจะขอขมาคณพอ แตคณพอเสยชวตกอน คณยายจงคดจะตามหาคณพอเพอขอขมา แมคณพอจะจากโลกนไปแลวกตาม

การแสวงหาธรรม คณยายไดยนขาวราลอวาหลวงป วดปากนา ภาษเจรญ สามารถไปนรก-สวรรคได ทานจงตดสนใจจะเรยนธรรมปฏบตกบหลวงป ทานไปสมครทางานบานทบานคณนายเลยบ อปฏฐากสาคญของวดปากนา จนไดรบความไววางใจเปนอยางมาก

ศกษาวชชาธรรมกาย คณยายทองสก ทานไดไปสอนธรรมปฏบตทบานคณนายเลยบ คณยายจงไปปรนนบตทานเพอหวงใหทานสอนธรรมปฏบต คณยายทองสกเอนดคณยายมากจงสอนธรรมปฏบตให จนกระทงคณยายไดเขาถงพระธรรมกายภายใน

พบพอ เมอคณยายเขาถงพระธรรมกายแลว คณยายทองสกจงพาไปชวยพอ ซงกาลงถกทณฑทรมานใหดมนาทองแดงรอนแรง คณยายอาศยพระธรรมกายแนะนาใหพออาราธนาศล 5 พระธรรมกายกชวยพอขนสวรรค ชวตในวดปากน า

คณยายทองสกทานพาคณยายไปพบหลวงป หลวงปทานพดวา ‚มงมนมาชาไป‛ แลวทานกสงเขาโรงงานทาวชชาในวนนนเลย

กาวไปสการท าวชชา คณยายทานตรกธรรมะตลอดทกอรยาบถ จนทานไดนงทเตยงขาดร ‚ขาดร‛ คอ การทาใจใหหยดนงสนทสมบรณไดรอยเปอรเซนต

คณยายท าวชชา จนกระทงทานไดรบความไววางใจจากหลวงปใหเปนหวหนาเวรกะ 2 เมอคณยายทาวชชาได 2 ป กเกดสงครามโลกครงท 2 หลวงปใหลกศษยททาวชชาไดคลองชวยกนปดระเบด ซงคณยายกเปนหนงในนน

150

เปนหนงไมมสอง หลวงปทานไดราพงทามกลางนกรบกองทพธรรมวา ‚ลกจนทรน เปนหนง ไมมสอง‛ ซงหลวงปทานพดครงเดยวในชวตของทาน สบสานวชชาธรรมกาย ค าบญชาของหลวงป วดปากน า ซงทานสงไมใหคณยายไปไหน ใหรอผจะมาสบทอดวชชาธรรมกายในวนขางหนาตอไป

พบผสบทอด คอ พบพระเดชพระคณหลวงพอธมมชโย ขณะนนทานเปนนกศกษาอยทมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

อานภาพของคณยาย มมากมาย เพราะอานภาพของพระธรรมกายทคณยายเขาถงนนไมมประมาณ

เคารพค ายาย หลวงพอธมมชโยศกษาวชชาวชชาธรรมกายกบคณยายจนคลองแคลวและชานาญ ทานอยในโอวาทคณยายอยางไมมเงอนไขตลอดเวลา

ตามหมคณะ คณยายกบหลวงพอธมมชโย ไดนงสมาธชวยกนตามหมคณะ มาสรางบารมดวยกนมากทสดเพอใหงานเผยแผวชชาธรรมกายไปทวโลกจะไดบรรลผลสาเรจ

ก าเนดบานธรรมประสทธ เมอมคนมานงสมาธกบคณยายมากขน หลวงพอธมมชโยกบหลวงพอทตตชโวจงชวนคณยายสรางบานใหมชอ ‚ธรรมประสทธ‛

วางแผนใหศษยประพฤตพรหมจรรย คณยายไดรณรงคใหทกคนประพฤตพรหมจรรย ทานจะพยายามสรรเสรญคณของการประพฤตพรหมจรรยบอย ๆ

คณยายสรางคน ทานใชวธฝกคนทเปนตนแบบไวกอน และตงใจสอนสมาธอยางเอาจรงเอาจง ซงกอนนงสมาธทานจะอบรมทง ๆ ทยงหลบตาอยเพอเตอนสต

หลวงพอธมมชโยบวชอทศชวต หลงจากทานเรยนจบปรญญาตร สาขาวชาเศรษฐศาสตรเกษตร จากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ทานตกลงใจทจะบวชอทศชวต ในวนท 27 สงหาคม พ.ศ. 2512 ซงตรงกบวนขน 15 ค า เดอน 9 ณ พทธสมาวดปากนา ภาษเจรญ มพระเทพวรเวท (สมเดจพระมหารชมงคลาจารย) เปนพระอปชฌาย และมฉายาวา ‚ธมมชโย‛ แปลวา ‚ผมชยชนะดวยธรรมกาย‛

คณยายผใหก าเนดวดพระธรรมกาย หาทสรางวด คณยายดารทจะสรางวดเพอรองรบผจะมาปฏบตธรรมและงานเผยแผวชชาธรรมกาย จงไปขอซอทดนจากคณหญงประหยด แพทยวงศาวสทธาธบด ซงทานไดยกใหฟร เปนทดน 196 ไร 9 ตารางวา ขดดนกอนแรก ในวนมาฆบชา ตรงกบวนท 20 กมภาพนธ พ.ศ. 2513 คณยายจะเปนผวางแบบแผนในหลาย ๆ เรอง โดยมหลวงพอธมมชโยรบเปนธระเรองกอสราง

151

หลวงพอทตตชโวบวชอทศชวต ในวนท 19 ธนวาคม พ.ศ. 2514 ณ พทธสมาวดปากนา ภาษเจรญ

ยคเรมตนของงานเผยแผ เมอสรางวดไดมากพอสมควรแลว หลวงพอธมมชโยมดารจะ

อบรมสงสอนธรรมะทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต โครงการอบรมธรรมทายาทและอปสมบทหม จงเกดขนเปนครงแรกเมอป พ.ศ. 2515

คณยายผมองการณไกล โดยทานตงกฎระเบยบในวดดวยตนเองทงหมด เพอใหอยรวมกนอยางมความสข

คณยายสอนศษย นอกจากจะอบรมศษยแลว คณยายยงอบรมคนงานในวดดวย คณยายผเปยมดวยความเคารพ ทานเคารพตอระเบยบวนย และมความออนนอมถอมตน

อยางเสมอตนเสมอปลายดวย แมทานจะเปนผวางกฎระเบยบเอง แตทานกเคารพและปฏบตตามระเบยบวนยอยางเครงครด

บชาคณหลวงปวดปากนา นอกจากหลวงพอธมมชโยจะบชาธรรมหลวงปวดปากนาดวยการมงมนปฏบตธรรมอยางเอาชวตเปนเดมพนแลว ทานยงไดหลอรปเหมอนหลวงปดวยทองคา เพอเปนการแสดงความกตญกตเวทและเพอใหเปนทสกการะของเหลาศษยานศษยอกดวย

สรางมหาธรรมกายเจดยแหลงรวมคนดนบลานคน เพอเปนแหลงรวมคนดใหมาประพฤตปฏบตธรรมใหเขาถงพระธรรมกายกนใหมากทสด

คณยายละสงขาร เมอวนท 10 กนยายน พ.ศ. 2543 รวมอายได 92 ป

152

DF 101 การท าหนาทกลยาณมตร

เบองตน

153

บทท 1 กลยาณมตร คออะไร

ความหมายของค าวา ‚ กลยาณมตร‛

ความหมายโดยศพท กลยาณมตร มาจากคาวา “กลยาณ” สมาสกบคาวา “มตร” คาวา “กลยาณ” แปลวา งาม

ด และ “มตร” หมายถง เพอนรกใครคนเคย ดงนนกลยาณมตรจงมความหมายวา เพอนทด เพอนทงาม หรอเพอนทรกใครคนเคยทด เพอนรกใคร คนเคยทงาม ความหมายจากพระไตรปฎก

“กลยาณมตร” ในพระไตรปฎกแสดงใหเหนถง ความเปนกลยาณมตรและการเขาหาบคคลทเปนกลยาณมตร ซงพระพทธองคทรงใชคาวา “กลยาณมตตตา”

ในพระอภธรรมปฎกอธบายถงความเปนผมกลยาณมตร หรอทเรยกวา “กลยาณมตตตา” วาจะตองรจกเขาไปคบหาคนด และประพฤตปฏบตตามคนดนนกลาวคอ เมอเรารวาบคคลใดเปนบคคลมศรทธา มศล เปนพหสต มจาคะ มปญญา เราจะตองเขาไปคบหาบคคลดงกลาวน พรอมทงปรบปรงตนเองทงกายและใจใหเปนคนดตามดวย เราจงจะไดชอวา ”กลยาณมตตตา” ความหมายโดยลกษณะของการท าหนาท กลยาณมตรโดยลกษณะของการทาหนาท หมายถง บคคลผมความตงใจประพฤตปฏบตธรรม ทาหนาทของชาวพทธทด เพอยงประโยชนใหถงพรอมทงแกตนเองและผอน ลกษณะของกลยาณมตร

ลกษณะกลยาณมตรโดยยดหลกของประโยชน ซงประโยชนทจะไดรบจากการมกลยาณมตรหรอจากการทาหนาทกลยาณมตร ตองเปนประโยชน ทจะตองนาไปสความด เปนไปในทางสรางสรรค ไมผดกฎหมายบานเมอง หรอผดตอศลธรรมอนดในสงคม ลกษณะกลยาณมตรโดยยดหลกของการใหค าแนะน าพร าสอน

ตองดวา คาพราสอนของกลยาณมตรนนจะตองเปนไปในทางทนาไปสความหลดพนจากสงชวรายและสงไมดทงหลาย จะตองชวยบรรเทากเลส ไดแก โลภะ โทสะ โมหะ ใหเบาบางลง

154

ลกษณะกลยาณมตรโดยยดหลกของการท างานรวมกน ผทจะเปนกลยาณมตรจะตองมการทางานรวมกนหรออยดวยกนอยางเอออาทร ตาง

ชวยเหลอซงกน และกน ลกษณะกลยาณมตรโดยยดหลกของความเปนผสม าเสมอหรอความเสมอตนเสมอปลาย

ผทจะเปนกลยาณมตรนนตองมพฤตกรรมทดอยางสมาเสมอ หรอมความเสมอตนเสมอปลายจนทาใหบคคลทงหลายมความมนใจวา ผทมาเปนกลยาณมตรใหนน นาเชอถอและไววางใจได ประเภทของกลยาณมตร

กลยาณมตรในทางโลก หมายถง กลยาณมตรทเปนมตรทด คอยใหคาแนะนา ชวยเหลอ หรอสามารถเปนทพงไดในเรองทวไปในทางโลก

กลยาณมตรในทางธรรม หมายถง กลยาณมตรหรอมตรทด ทคอยใหคาแนะนาเกยวกบการดาเนนชวตทดงาม ดวยการนาธรรมะมาใช มงเนนเพอยกระดบจตใจของผไดรบคาแนะนาใหสงขน ตวอยางของการเปนกลยาณมตร

การทาหนาทกลยาณมตร ไมเพยงใหคาแนะนาหรอชวยเหลอเกอกลใหประสบความสขความเจรญในภพชาตนเทานน ยงสามารถชวยใหมชวตในภพชาตเบองหนาหรอมชวตหลงความตายแลวดอกดวย

สาหรบตวอยางของการทาหนาทกลยาณมตรสามารถศกษาอยางละเอยดไดจากวชา DF101 การทาหนาทกลยาณมตร หวขอ 1.4 ตวอยางของการเปนกลยาณมตร

155

บทท 2 ความส าคญของกลยาณมตร

ความจ าเปนตองมกลยาณมตร

การมกลยาณมตรนนเปนทงหมดของชวตอนประเสรฐ การไดคบกลยาณมตรจะเปนหนทางนาไปสการไดประสบความสาเรจอนสงสดในชวตทงทางโลกและทางธรรม

ทางโลก - ประสบความสาเรจในการครองเรอน ทางธรรม - นาไปสการไดบรรลมรรคผลนพพาน คณคาของกลยาณมตร

กลยาณมตรเปนทงหมดของพรหมจรรย กลยาณมตรเปนนมตแหงอรยมรรค คบกลยาณมตรทาใหอรยมรรคบรบรณ กลยาณมตร คอ ตนทางแหงการเจรญโพชฌงค 7 (โพชฌงค คอองคธรรมทนาไปสการ ตรสร

7 ประการ คอ สต ธมมวจยะ (การสอดสองเลอกเฟนธรรม) วรยะ ปต ปสสทธ (ความสงบจากกเลส) สมาธ และอเบกขา) ประโยชนของกลยาณมตรตอโลกในพระไตรปฎก

การรจกคบคนเปนสงทสาคญยง เพราะเมอเราคบกบใครเหมอนกบเราไดเปนสวนหนงในชวตของกนและกน ชวตดาเนนไดถกตองหรอผดพลาดจะมผลตอทงสองฝาย ใครกตามทได คบหากบบณฑตผเปนกลยาณมตรชวตเหมอนมโชคอยางมหาศาล เพราะบณฑตจะเปนผคด พด และกระทาแตกรรมด ๆ เปนบญกศล เมอเรามโอกาสไดคบคนอยางนแลว จะทาใหเราไดโอกาสสงสมบญบารมเพมพนตามไปดวย เทากบวาไดแกวสารพดนกททรงคณคาสงสดของชวต

การทบคคลจะพบกบความกาวหนาในชวต จาเปนจะตองคบหากลยาณมตร และหากเมอพบผเปนกลยาณมตรกควรทจะเขาหา ทาความสนทสนมคนเคย เพราะเราเองจะไดมกลยาณมตรคอยชแนะประคบประคองใหอยบนเสนทางของความดได

156

บทท 3 หลกธรรมในการเปนกลยาณมตร

คณสมบตของกลยาณมตร

1. ปโย แปลวา นารก เปนทสบายใจเมอเขาใกล 2. คร แปลวา นาเคารพ หมายถง เปนผทอดมไปดวยคณธรรมความดจนเปนททราบโดย

ทวไป 3. ภาวนโย แปลวา นาเทดทน หมายถง ความรสกชนชมทเกดขนภายในและอดไมไดท

จะนาคณธรรมความดของกลยาณมตรมากลาวเลาขานใหหมญาตทงหลายไดรบฟงอยางไมรเบอ 4. วตตาจะ แปลวา ฉลาดพราสอนใหไดผล หมายถง มความสามารถพดโนมนาวให

หมญาต หรอคนรอบขาง ทาตามในสงทดงาม 5. วจนกขโม แปลวา อดทนตอถอยคาของหมญาตหรอคนรอบขาง หมายถง พรอมทจะ

รบฟงคาปรกษาซกถามอยเสมอ 6. คมภรญจะ กะถง กตตา แปลวา สามารถแถลงเรองทลกลา สามารถนาเรองทยากมา

อธบายใหเหนภาพพจนเขาใจไดงาย 7. โน จฏฐาเน นโยชะเย แปลวา ไมชกนาไปในทางเสอม ประพฤตตนอยในทานอง

คลองธรรม ไมทาเรองทเปนความเสอม ผทจะสามารถทรงคณสมบตเหลานไดจาเปนตองมคณธรรมพนฐาน 3 ประการคอมปญญา

มความกรณา และมความบรสทธ รองรบอย การจะไดปญญา กรณา และบรสทธอยางครบถวน นอกจากจะตองศกษาธรรมะใหแตกฉานแลว ยงจะตองหมนทาทาน รกษาศล และฝกสมาธภาวนาเปนประจา ตวอยางประกอบในการท าหนาทกลยาณมตร

1. อบาสกยอดกลยาณมตร (จากเรองบณฑตสามเณร) อานรายละเอยดเพมเตมจากวชา DF101 การทาหนาทกลยาณมตร บทท 3 2. ลกสะใภยอดกลยาณมตร (จากเรองนางจฬสภททา) อานรายละเอยดเพมเตมจากวชา DF101 การทาหนาทกลยาณมตร บทท 3

157

วธสงเกตผทควรคบหาเปนกลยาณมตร 1. มตรผใหของทใหไดยาก

2. รบทากจททาไดยาก 3. อดทนถอยคาทอดใจไดยาก 4. บอกความลบของตนแกเพอน 5. ปดความลบของเพอน 6. ไมละทงในยามวบต 7. เมอเพอนสนโภคทรพยกไมดหมน มตรแทม 4 ประเภท คอ 1. มตรมอปการะ 2. มตรรวมสขรวมทกข 3. มตรแนะประโยชน 4. มตรมความรกใคร อานสงสการเปนกลยาณมตร

1. ยอมไดเกดในสถานททรงเรองดวยศล สมาธ ปญญา 2. ยอมมบตรภรรยา ตลอดจนบรวารชน ทต งอยในโอวาท 3. ยอมเปนผมเสนห เปนทรกนบถอของมหาชน 4. ยอมเปนผมความทรงจาด ปฏภาณวองไว และปญญาด 5. ยอมมอาชพและกจการเปนหลกฐานมนคงตลอดไป 6. ยอมปลอดภยจากอคคภย โจรภย อทกภย ราชภย และศตรหมพาลทงหลาย

7. ยอมเปนผมรางกายแขงแรง สมสวน สงางาม มอานาจมาก 8. ยอมมจตใจมนคง เขมแขง อดทน มเหตผล ไมหวนไหวในโลกธรรม 9. ยอมไปบงเกดในสวรรค เมอยงไมหมดกเลส 10. ไดดวงตาเหนธรรม บรรลมรรคผลนพพานโดยงาย

158

บทท 4 การท าหนาทกลยาณมตรตอตนเอง

การฝกฝนตนของกลยาณมตร

สปปรสธรรม 7 ประการ คณธรรมของผทจะเปนกลยาณมตรของโลก ธมมญญ รจกธรรม ตองมธรรมะประจาใจทสามารถเปนแนวทางในการ สอนตนเองและคนอนได อตถญญ รจกอรรถ ทาความเขาใจในเนอความตางๆ ไดอยางแตกฉาน จนสามารถนาไปใชประโยชนไดอยางถกตอง อตตญญ รจกตน คอรจกทตาทสง ควรไมควร รจกกาลงของตนเอง วาม ความรความสามารถเพยงไร

มตตญญ รจ กประมาณ บรหารตนเองได มความมก นอยสนโด ษ ไมฟมเฟอย

กาลญญ รจกกาล รจกบรหารเวลาใหกบตนเอง ปรสญญ รจกบรษทหรอสงคม รจกการวางตว ตองศกษามารยาทหรอ ขนบธรรมเนยมวฒนธรรมของแตละสถานทนน ๆ ใหเขาใจอยาง แจมแจง จะไดปฏบตตวไดถกตอง ปคคลปโรปรญญ รจกบคคล วเคราะหคนไดถกตองตามหลกจรตอธยาศย นสยหรอธาตของผรวมสนทนา สต สมปชญญะ เปนธรรมทมอปการะมาก หร โอตตปปะ ธรรมะคมครองโลก คมตน ขนต โสรจจะ ธรรมะทจะทาตนใหงดงาม ความอดทนม 4 ประการคอ 1. ทนตอความลาบากตรากตรา 2. ทนตอความเจบปวยไข 3. ทนตอความเจบใจ 4. ทนตออานาจกเลส กศลกรรมบถ 10 ประการ (กายสจรต 3 วจสจรต 4 มโนสจรต 3) ละอคตธรรม 4 ประการ (ฉนทาคต โทสาคต โมหาคต ภยาคต)

159

ปธาน ความเพยร 4 อยาง สงวรปธาน เพยรระวงไมใหบาปเกดขนในสนดาน ปหานปธาน เพยรละบาปทเกดขนแลว ภาวนาปธาน เพยรใหกศลเกดขนในสนดาน อนรกขนาปธาน เพยรรกษากศลทเกดแลวไมใหเสอม พรหมวหารธรรม (เมตตา กรณา มทตา อเบกขา) อภณหปจจเวกขณ คอ ธรรมทกลยาณมตรตองหมนพจารณา กลยาณมตรในอดมคตของชาวโลก

กลยาณมตรในอดมคต คอ เปนผถงพรอมดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ วรยะ สต สมาธ และปญญา

บคคลผเปนกลยาณมตรตองเปนผถงพรอมดวยคตธรรมอนเปนกศลดวยสต รสงทมประโยชนและไมมประโยชนแหงสตวทงหลายตามเปนจรงดวยปญญา เปนผมจตแนวแนในกศลธรรมเหลานนดวยสมาธ ยอมกดกนสตวทงหลายจากสงทไมเปนประโยชนแลวชกนาเขาไปในสงทเปนประโยชนดวยวรยะ ดงนน บคคลเปนทรก เคารพ ยกยอง เปนผวากลาวผอดทนถอยคา ผกระทาถอยคาอนลกซง และไมชกนาในฐานะทไมควร

บทท 5 การท าหนาทกลยาณมตรตอคนอน

หลกการท าหนาทกลยาณมตร

ไมสรางความเดอดรอน แนะนาธรรมะและแจงขาวบญ ชใหเหนคณคาของบญ ประเภทของบญ คอ การแนะนาใหผอนเขาใจเรองการทาบญในพระพทธศาสนา วาม

ดวยกน 10 ประการ คอ บญกรยาวตถ

160

บญกรยาวตถ 10 1. ทานมย บญทสาเรจดวยการให 2. สลมย บญทสาเรจดวยการรกษาศล 3. ภาวนามย บญทสาเรจดวยการเจรญภาวนา 4. อปจายนมย บญทสาเรจดวยการประพฤตออนนอมถอมตน 5. เวยยาวจจมย บญทสาเรจดวยการใหความชวยเหลอ ขวนขวายใน

กจการงานทถกทควร 6. ปตตทานมย บญทสาเรจดวยการอทศสวนบญสวนกศลใหแกผอน 7. ปตตานโมทนามย บญทสาเรจดวยการอนโมทนาในการทาบญหรอแสดง 8. ธมมสสวนมย บญทสาเรจดวยการฟงธรรม 9. ธมมเทสนามย บญทสาเรจดวยการแสดงธรรม 10. ทฏฐชกมม บญทสาเรจดวยการทาความเหนใหถกตองดงาม ตรง

ตามความเปนจรง (มสมมาทฏฐ) การทาบญทง 10 วธ สามารถยอเปนบญกรยาวตถ 3 ได คอ ทาน ศล ภาวนา ศล และ กศลกรรมบถ บทฝกตนในการพฒนาคณภาพชวต

กลยาณมตรควรแนะนาบคคลอนเปนทรกใหรจกการพฒนาคณภาพชวตตามหลกพทธวธ คอการรกษาศล การรกษาศล 5 ใหบรสทธบรบรณคอการสรางความมนใจใหกบชวตในสงสารวฏ และตองประกอบกศลกรรมบถ 10 ประการควบคกนไปดวย การวางตวของกลยาณมตร

บคลกภาพเปนความประทบใจอนดบแรกของคนเราเมอไดพบเหน ดงนนเราจงควรรกษา สขภาพรางกายของเราใหสดชนแขงแรงอยเสมอ แตงกายใหเหมาะสม ดสภาพ ใหมกรยาอาการทสารวม นาเลอมใส มรอยยมทเบกบานแจมใส เราควรมสตสารวมระวง ถงแมเราจะสนทนาอยกบหมญาตของเราทคนเคย แตอยาลมวาเรากาลงทาหนาทเปนตวแทนของพระพทธศาสนา เพอสรางเสรมศรทธาของเขาใหเกดขน ใหเราสรางจตสานกอยตลอดเวลาวาเรากาลงเขาไปหาญาตของเราคนหนง ซงเรารกและเปนหวงเปนใย เปนกนเองกบเขา แตกอยในสถานะอนเหมาะสม ถอยค าทควรพดในการท าหนาทกลยาณมตร

1. อปปจฉกถา ถอยคาทชกนาใหมความปรารถนานอย 2. สนตฏฐกถา ถอยคาทชกนาใหสนโดษยนดในปจจยตามมตามได

161

3. ปวเวกกถา ถอยคาทชกนาใหสงดกาย สงดใจ 4. อสงสคคกถา ถอยคาทชกนาไมใหระคนดวยหมคณะ 5. วรยารมภกถา ถอยคาทชกนาใหปรารภความเพยร 6. สลกถา ถอยคาทชกนาใหตงอยในศล 7. สมาธกถา ถอยคาทชกนาใหทาใจสงบ 8. ปญญากถา ถอยคาทชกนาใหเกดปญญา 9. วมตตกถา ถอยคาทชกนาใหทาใจใหหลดพนจากกเลส 10. วมตตญาณทสสนกถา ถอยคาทชกนาใหเกดความรความเหนในภาวะทใจพน

จากกเลส วาจาสภาษตกบการท าหนาทกลยาณมตร

1. ตองเปนคาจรง ไมใชคาพดทป นแตงขน เปนคาพดทไมคลาดเคลอนจากความเปนจรง ไมบดเบอนจากความจรง ไมเสรมความ ไมอาความ ตองเปนเรองจรง

2. ตองเปนคาสภาพ เปนคาพดไพเราะ ไมเปนคาหยาบ คาดา คาประชดประชน คาเสยดส คาหยาบนนฟงกระคายห แคคดถงกระคายใจ

3. พดแลวกอใหเกดประโยชน เกดผลดทงแกคนพดและคนฟง ถงแมคาพดนนจะจรงและเปนคาสภาพ แตถาพดแลวไมเกดประโยชนอะไร กลบจะทาใหเกดโทษ กไมควรพด

4. พดดวยจตเมตตา พดดวยความปรารถนาด อยากใหคนฟงมความสข มความเจรญยงๆ ขนไป ในขอนหมายถงวา แมจะพดจรง เปนคาสภาพ พดแลวเกดประโยชน แตถาจตยงคดโกรธมความรษยา กยงไมสมควรพด เพราะผฟงอาจรบไมได

5. พดถกกาลเทศะ แมใชคาพดทด เปนคาจรง เปนคาสภาพ เปนคาพดทมประโยชน และพดดวยจตทเมตตา แตถาผดจงหวะ ไมถกกาลเทศะ ผฟงยงไมพรอมทจะรบแลว จะกอใหเกดผลเสยได เชน จะกลายเปนประจานกนหรอจบผดไป

พดถกเวลา (กาล) คอรวาเวลาไหนควรพด เวลาไหนยงไมควรพด ควรพดนานเทาไร ตองคาดผล ทจะเกดขนไวดวย

พดถกสถานท (เทศะ) คอรวาในสถานทเชนไร เหตการณแวดลอมเชนไรจงสมควรทจะพด หากพดออกไปแลวจะมผลดหรอผลเสยอยางไร เชน มความหวงดอยากเตอนเพอนไมใหด มเหลา แตไปเตอนขณะเพอนกาลงเมาอยในหมเพอนฝงทาใหเขาเสยหนา อยางนนอกจากเขาจะไมฟงแลว เราเองอาจเจบตวได

คนฉลาดไมใชเปนแตพดเทานน ตองนงเปนดวย คนทพดเปนนน ตองรในสงทไมควรพดใหยงกวาสงทควรพด

162

ลกษณะของทตทด (ทตสนต) 1. รบฟงความคดเหนของผอน ไมดวนปฏเสธ 2. เมอถงคราวพดกสามารถทาใหผอ นฟง 3. รจกกาหนดขอบเขตของการพดใหกะทดรด 4. จาเนอความทงหมดทจะพด 5. เขาใจเนอความทงหมดโดยละเอยดตามความเปนจรง 6. ทาใหผอนเขาใจตามได 7. ฉลาดในการพดทเปนประโยชนและมใชประโยชน 8. ไมพดชวนใหเกดการทะเลาะววาท

บทท 6 การปลกฝงอดมการณเพอความเปนกลยาณมตร

กลยาณมตรกบความเปนพระโพธสตว

พระสมมาสมพทธเจาผเปนยอดกลยาณมตรของโลก ทานสรางบารมโดยเอาชวตเปน เดมพน ทาหนาทกลยาณมตรใหแกตนเองและผอน สละไดทกสงทกอยางแมกระทงชวต เพอใหไดมาซงสพพญตญาณอนประเสรฐ กลยาณมตรกบสนตภาพโลก

กลยาณมตรเปนทางสวางแกชวต ในโลกนมเพยงกลยาณมตรเทานนทจะสามารถปลกชาวโลกใหตนจากความหลงใหลในเบญจกามคณ ไมหลงไปในกระแสวตถนยม สนตภาพโลกเปน จรงไดเมออาศยกลยาณมตร อปสรรคของการเปนกลยาณมตร

เปาหมายชวตไมชดเจน การตงเปาหมายไวในทางทถกตองเปนจดเรมตนใหเราดาเนนชวตไดอยางถกตอง ซงทาง

พระเรยกวา ตงตนชอบ เปาหมายนนม 2 อยาง คอ เปาหมายทางโลกกบเปาหมายทางธรรม เปาหมายทางโลกคอการศกษาเลาเรยน การประกอบอาชพการงาน แตเปาหมายทางธรรมคอการบรรลมรรคผลนพพาน

163

ขาดก าลงใจ อปสรรคในการทาหนาทกลยาณมตรอยางหนงคอ ขาดกาลงใจ ซงสาเหตทขาดกาลงใจ

เพราะอยหางไกลจากหมคณะบาง หางจากการฟงธรรมจากครบาอาจารยบาง ทาใหขาดจตสานกความเปนกลยาณมตรผมหวใจโพธสตว วธสรางก าลงใจตามพทธวธ มปรากฏในสงคตสตร ดงน

1. สปปรสสงเสวะ [การคบสตบรษ] หมายถงการรจกเขาหาครอาจารย ไปมาหาสเปนประจา คบหาบณฑตนกปราชญหรอเพอนกลยาณมตรทมกาลงใจสงสงกวาเรา

2. สทธมมสสวนะ [การฟงพระสทธรรม] ตองหาโอกาสฟงธรรมเปนประจา ทงจากครอาจารย จากเพอนกลยาณมตร เพอตอกยาเปาหมายและมโนปณธาน

3. โยนโสมนสการ [การกระทาไวในใจโดยแยบคาย] ตองหมนตรก หมนตรองดวยจตเปนกศล เพมพนความเมตตาและมหากรณาตอสรรพสตวเอาไว เกดมาทงทตองชวยกนชนาสงด ๆ ใหแกชาวโลก เมอเรามโอกาสรกอน กควรแนะนาผอนใหรตาม

4. ธมมานธมมปฏปตต [การปฏบตธรรมสมควรแกธรรม] ตองเครงครดในการปฏบตธรรม ทาตนเปนตนแบบทด แมวาเราอาจทาหนาทกลยาณมตรยงไดไมสมบรณ แตความประพฤตหรอคณธรรมของเราเองกสามารถเปนตวอยางทด อนจะนาไปสการเอาเยยงอยางของผไดพบเหน

ขาดความอดทน เปนไปไดทการทาหนาทกลยาณมตรมสทธลมเหลว เพราะทาไปไดระดบหนงแลว จะ

คลายความเพยร แมจะมมโนปณธาน มอดมการณและเปาหมายชวตทชดเจน แตเมอขาดความอดทนเสยแลว กมโอกาสทจะหยดทาหนาทกลยาณมตรได เพราะการทาหนาทกลยาณมตรนน เปรยบเหมอนการพายเรอ ทวนกระแสนาเชยว จาเปนตองอาศยสขภาพรางกายทแขงแรง พลงใจทแขงแกรง ทนตอสภาวธรรมของโลก ทเชยวกรากดวยความไมรและไมเขาใจของคนทวไป ความอดทนกบหวใจในการท าหนาทกลยาณมตร

พระเทพญาณมหามน (หลวงพอธมมชโย) กลาวถงความอดทนในการทาหนาทกลยาณมตรเอาไววา

“ความอดทนเปนดงเสาเขมของบาน เปนรากฐานแหงความสาเรจทงหลายทงปวง” ดงนน เมอพบเจออปสรรค ปญหา การวพากษวจารณอนใด จะตองไมหวนไหว ไมทอแท ไมพายแพ ในเมอเราปรารถนาใหโลกสงบสนต ใหมนษยชาตไดเขาถงธรรมกาย ขอจงเขมแขง อดทน เอาชนะอปสรรคตาง ๆ ดวยการทาความด

164

บทท 7 พระสมมาสมพทธเจากบการท าหนาทกลยาณมตร

คณสมบตของกลยาณมตรตามแบบอยางพระพทธองค

มความกรณาเปนพนฐาน ไมถอตวไมหยงยโส มความอดทน มความยตธรรม ไมเหนแกหนา มความรอบคอบ มความประพฤตนาเคารพบชา รจกภมสตปญญาของนกเรยน

แบงบคคล 4 ประเภทตามระดบสตปญญา คอ

1. อคฆฏตญญ ผสามารถรไดฉบพลน เพยงแตยกหวขอขนแสดงกรไดทนท เปรยบเหมอนบวพนนา รอแตแสงแดดเทานนเมอรบแสงแดดจะบานทนท

2. วปจตญญ ผสามารถรไดตอเมอมการอธบายขยายความของหวขอทยกขนไวเปรยบเหมอนบวปรมนา วนรงขนจะพนนา และจะบานเมอไดรบแสงแดด

3. เนยยะ (ผพอแนะนาได) ผสามารถเขาใจได เมอยกหวขอขนแสดงอธบายความอยางละเอยด แลวกมการซกถามทบทวนอกครงหนง จงจะเขาใจได เปรยบเหมอนบวอยใตพนผวนา วนตอ ๆ ไปกจะขนเหนอนา รบแสงแดดแลวกบาน

4. ปทปรมะ (ผมบทเปนอยางยง) หมายถงผตองใชบทบาทมากจงจะเขาใจได เปรยบเหมอนบวทยงตดดน ถาไมไดรบการประคบประหงมเปนพเศษ อาจจะเปนภกษาแหงปลาและเตาได วธการสอน 3 แบบ (ปาฏหารย 3)

การสอนแบบอทธปาฏหารย การสอนดวยการใชความสามารถพเศษเพอปราบคนราย ๆ ทไมยอมรบคาสอนงาย ๆ ให

สนพยศ การสอนแบบอาเทสนาปาฏหารย การสอนโดยวธดกใจ วธนพระองคทรงใชกบบคคลประเภทอคฆฏตญ และวปจตญ การสอนแบบอนสาสนปาฏหารย การสอนดวยการบรรยายล าพงพระองคเดยว หรอการบรรยายแบบโตตอบสนทนา

165

พทธวธการตอบปญหา 1. เอกงสพยากรณยปญหา ปญหาทแกโดยสวนเดยว 2. ปฏปจฉาพยากรณยปญหา ปญหาทยอนถามแลวจงแก 3. วภชชพยากรณยปญหา ปญหาทตองจาแนกแลวจงแก

4. ฐปนยปญหา ปญหาทควรงดเสย เปนปญหาทไมควรตอบ ไมเปนไปเพอประโยชนทงตอผถามและผตอบ ไมเปนไปเพอความเบอหนาย คลายกาหนด เพอบรรลมรรคผลนพพาน จงไมควรตอบ และไมจาเปนตองไปแสวงหาคาตอบ

บทท 8 ประสบการณจากการท าหนาทกลยาณมตร

พระเดชพระคณพระเทพญาณมหามน (หลวงพอธมมชโย) ใหโอวาทแกกลยาณมตรเอาไว

วา “ขนชอวากลยาณมตรแลว เปรยบเหมอนดงดวงแกว ดวงแกวทสองนาทาง นาแสงสวางสชวตอนอกนบหมนนบแสน ใหกาวเขามาสโลกแหงสนตสขอนไพบลยทย งใหญไพศาล ไมวาจะพบเจอคนประเภทไหน อปสรรคขดขวางมากเพยงใดกตาม กลยาณมตรทรกของหลวงพอ ขอจงมกาลงใจทเขมแขง มกรยา วาจาทงดงาม ใหสมกบผมธรรมะเปนอาภรณ………

วนวานทผานพน วนนทมอย และวนพรงทกาลงจะมาถง ชวตของเราไดถกวางไว ณ จดไหน จงใชเวลา ใชชวตใหมคณคาสงสง ดารงสถานะของผใหไวเสมอ เมอนนความปลมปตโสมนสจะบงเกดแกใจ แลวจงกาวเดนตอไปดวยความเชอมน พรอมกบใบหนาทย มแยม ดวยใจทเปยมไปดวยความรก ความจรงใจ และอภยทาน............”

166

DF 202 ทกษะการท าหนาท

กลยาณมตร

167

บทท 1 ทกษะการท าหนาทกลยาณมตรเบองตน

ความพรองและความตองการของบคคลทวไปทเราจะไปท าหนาทกลยาณมตร ความพรอง 4 ประการ คอ

พรองสมบต พรองก าลงใจ พรองความรความสามารถ พรองความปลอดภย

วธเตมเตมความบกพรอง 4 ประการ ไดแก

1. ทาน คอ การให แบงปน 2. ปยวาจาคอ การใหค าพดทเปนก าลงใจ 3. อตถจรยาคอ การใหความชวยเหลอดวยการกระท า 4. สมานตตตาคอ มความจรงใจใหการสนบสนนกนอยางเสมอตนเสมอปลาย

ความตองการเบองตนของผครองเรอน

ความสขของคฤหสถ ประกอบดวยธรรมะ 4 ประการ 1. อตถสข ความสขเกดจากการมทรพย 2. โภคสข ความสขเกดจากการไดจายทรพย 3. อนนสข ความสขจากการไมมหน 4. อนวชชสข ความสขจากการท างานไมมโทษ

พระพทธศาสนาไดจ าแนกความสขไวอก 2 ประการ คอ ๏ ความสขทองอามส คอ ความสขทอาศยวตถ

๏ ความสขทไมองอามส คอ ความสขทไมตองอาศยวตถ ธรรมชาตของบคคลทเราจะไปท าหนาทกลยาณมตร

บคคล 4 ประเภท ทพระพทธองคตรสไว มดงน ๏ บคคลผอบปญญา เรยกวา “ปทปรมะ” เทยบกบบวจมใตน า

168

๏ บคคลผพอจะแนะน าใหเขาใจไดตอ ๆ ไป เรยกวา “เนยยะ” เทยบกบบวงามใตพนน า จกบานวนตอ ๆ ไป

๏ บคคลผเขาใจตอเมอไดอธบายความ เรยกวา “วปจตญ” เทยบกบบวปรมน า จกบานตอวนรงขน

๏ บคคลผรเขาใจไดฉบพลนแคพอยกหวขอขนแสดง เรยกวา “อคฆฏตญ” เทยบกบบวพนน า

การท าหนาทกลยาณมตรจ าเปนตองเขาใจในจรตของแตละบคคล จงจะท าใหการท าหนาทกลยาณมตร เชน การจะเลอกหวขอธรรมะไปแนะน าหรอถายทอด จะไดตรงตามลกษณะอปนสยและจรตของแตละบคคล ซงพระพทธองคทรงจ าแนกไว 6 ประเภท ไดแก

1. ราคจรต ชอบความสวยความงาม เปนคนเรยบรอย ขอบกพรอง คอ มกมความ โลภ มความถอตว และท าอะไรเชองชา

2. โทสจรต มนสยโกรธงาย มกหงดหงด ใจรอน รษยา มการงานไมเรยบรอย 3. โมหจรต มกเปนคนเขลา งมงาย รและเขาใจสงตาง ๆ ไดชา เปนคนดอร น 4. วตกจรต เปนคนคดฟงซาน ใจไมอยนง ชอบพดมาก ชอบมวสม และเกยจคราน 5. สทธาจรต เปนคนซอ ไมมแงงอน เชองายและสอนงาย มกไมเปนตวของตวเอง 6. พทธจรต เปนคนเฉลยวฉลาด ไมเชอสงใดงาย ๆ ขยนขนแขง

หลกมนษยสมพนธในการท าหนาทกลยาณมตร 1.ทศเบองหนา บดามารดา

หนาทของมารดาบดา คอ การอนเคราะหบตร 5 ประการ

บตรมหนาทปฏบต ตอมารดาบดา 5 ประการ

1. หามไมใหท าชว 1. ทานเลยงเรามา เราจกเลยงทานตอบ 2. ใหตงอยในความด 2. ชวยท าการงานของทาน 3. ใหศกษาศลปวทยา 3. ด ารงวงศตระกล 4. หาภรรยาหรอสามทสมควรให 4. ประพฤตตนใหเปนผสมควรรบมรดก 5. มอบทรพยสมบตใหในเวลาอนสมควร 5. เมอทานลวงลบไปแลวท าบญอทศใหทาน

2. ทศเบองขวา ครอาจารย ครอาจารยพงอนเคราะหศษย

5 ประการ ศษยมหนาทปฏบตตอครอาจารย

5 ประการ 1. แนะน าด 1. ลกขนยนรบ 2. ใหเรยนด 2. เขาไปคอยรบใชใกลชด

169

3. บอกศษยดวยดในศลปวทยาทงหมด 3. เชอฟง 4. ยกยองใหปรากฏในเพอนฝง 4. ปรนนบตรบใช 5. ท าความปองกนในทศทงหลาย 5. เรยนศลปวทยาโดยเคารพ

3.ทศเบองหลง บตร ภรรยา

สามมหนาทจะตองปฏบตตอภรรยา หนาทของภรรยาพงปฏบตตอสาม 1. ยกยองวาเปนภรรยา 1. จดการงานด 2. ไมดหมน 2. สงเคราะหคนขางเคยงสาม 3. ไมประพฤตนอกใจ 3. รกษาทรพยทสามหามาได 4. มอบความเปนใหญให 4. ไมประพฤตนอกใจสาม 5. ใหเครองแตงตว 5. ขยนไมเกยจครานในกจทงปวง

4. ทศเบองซาย มตรสหาย

บคคลพงปฏบตหนาทตอมตรสหาย หนาทของเพอนพงปฏบตตอเพอน 1. ใหปน 1. รกษามตรผประมาทแลว 2. เจรจาถอยค าเปนทรก 2. รกษาทรพยของมตรผประมาท 3. เปนผมตนเสมอ 3. เมอมตรมภย สามารถเปนทพงได 4. ชวยเหลอประโยชนของเพอน 4. ไมละทงในยามวบต 5. ไมแกลงกลาวใหคลาดจากความเปนจรง 5. นบถอตลอดถงวงศตระกลของมตร

5. ทศเบองลาง ลกนองหรอคนใช

หนาทของนายพงปฏบตตอลกนอง และคนรบใช 5 ประการ

ลกนองและคนรบใชพงอนเคราะห คอ ปฏบตตอเจานาย 5 ประการ

1. จดการงานใหท าตามสมควรแกก าลง 1. เรมท าการงานกอนเจานาย 2. ใหอาหารและรางวล 2. เลกท างานทหลงนาย 3. รกษาในคราวเจบไข 3. ถอเอาแตของทนายให 4. ใหหยดตามโอกาส หรอใหมเวลาพก 4. ท าการงานใหดขน 5. ใหของพเศษ ในโอกาสพเศษ 5. เรยนศลปวทยาโดยเคารพ

170

6. ทศเบองบน สมณพราหมณ หนาทของบคคลอนพงปฏบต

ตอสมณพราหมณ พระสงฆผเปนทศเบองบนยอมอนเคราะห

คอ ปฏบตตอญาตโยม 1. ปฏบตตอทานดวยจตใจเมตตา 1. หามท าความชว 2. พดกบทานดวยจตเมตตา 2. ใหตงอยในความด 3. คดตอทานดวยจตเมตตา 3. อนเคราะหดวยน าใจงาม ดวยความปรารถนาด 4. ใหการตอนรบทานดวยความเตมใจ 4. ใหไดฟงสงทด เปนประโยชนทยงไมไดฟง 5. ใหอามสทานเนอง ๆ คอบ ารงดวยปจจย 4 5. อธบายสงทเคยไดฟงมาแลวใหแจมแจง 6. บอกทางสวรรคให

บทท 2 ทกษะการท าหนาทกลยาณมตรทางกาย

พฤตกรรมและการแสดงออกภายนอกของมนษย

พระพทธศาสนาไดจ าแนกอธบาย ถงพฤตกรรมของมนษย ทแสดงออกมาจากธรรมชาตของมนษย ทงสวนทเปนรางกายและสวนทเปนจตใจ วามสวนประกอบขนมาอยางไร อะไรคอสงทมนษยไดรสกรบรส งภายนอกทมากระทบหรอกระตนจนเกดความรสกขนภายใน และมการแสดงออกเปนพฤตกรรมภายนอกซงอธบายไวในหมวดธรรมวาดวยขนธ 5 ดงน 1. รป วตถประกอบขนเปนรปราง เชน สวนประกอบของรางกาย

2. เวทนา ความรสก รบร ท าใหเกดอารมณความรสกตอบสนองเปนความสข ทกข เปนตน

3. สญญา ความจ าไดหมายร ก าหนดจ าในสงทเกดขนตาง ๆ ดงกลาว 4. สงขาร สภาพทปรงแตง เปนสภาพทปรงแตงทงทางกาย วาจา ใจ ใหเกดมการ

กระท าขน 5. วญญาณ การรแจงอารมณ โดยอาศยนามรป องคประกอบของตวมนษยทงรางกายและจตใจ เกดจากการรวมกนขนขององคประกอบ 5

อยาง ท าใหเกดการรบรในสงตาง ๆ ทเกดขนกบ ตา ห จมก ลน กาย และใจ

171

การเตรยมกายและกรยาอาการภายนอก การเตรยมกาย หมายถง การเตรยมตวเรองการแตงกาย บคลกภาพ อาการกรยาภายนอก

ใหเรยบรอย เหมาะสมกบการจะไปเปนกลยาณมตรใหกบบคคลอน ก. เตรยมบคลกภาพ การแตงกายทสภาพ สะอาด เรยบรอย เหมาะสมกบเวลาและ

สถานท จะเปนสงทสรางศรทธาใหแกผพบเหนได และควรมลกษณะดงน คอ 1. แตงกายสภาพ ควรพจารณาเครองแตงกายทงสและแบบ ใหดสภาพเรยบรอย

เหมาะสมกบวงสงคมทเราเขาไป เสอผาเครองนงหมไมจ าเปนตองมราคาแพง แตขอใหสะอาด

2. แตงกายสะอาด ควรแตงใหดแลวสบายตา และไมมกลนรบกวนผทเราเขาไปสนทนาดวย

3. แตงกายเหมาะสมกบกาลเทศะ โดยแตงกายใหเหมาะสมกบสถานท และวงสงคมทเขาไป ข. การยม การยม มมากมายหลายชนด เชน

1. ยมชวนท าความด เปนยมทย มอยางจรงใจ เปนยมทชวนท าความด โดยไม ตองการสงใดตอบแทน

2. ยมใหเกยรต เปนการยมแบบยกยอง ใหการยอมรบนบถอ 3. ยมพมพใจ เปนรอยยมซงท าใหผรบประทบใจ 4. ยมกระชบมตร เปนรอยยมทสรางมตร

ค. การไหว เปนการแสดงความเคารพ ท าไดหลายวธ ตามโอกาส ดงน การประนมมอ (อญชล) หมายถง การกระพมมอทงสองประนมหวางอก เปน

การแสดงความเคารพเสมอดวยดวงใจ จดเปนการแสดงความเคารพทวๆ ไป ใชในขณะนงฟงพระสงฆเจรญพระพทธมนต ฟงเทศน รบพรพระ สนทนากบพระภกษ

ส าหรบทาน ยงใชส าหรบการแสดงอาการรบไหวจากผทมอายออนกวา ทแสดงการไหวตอตวเรา อกดวย

การไหว หมายถง การยกกระพมมอทประนมแลวนนขนจรดหนาผาก เปนการแสดงความเคารพทสงขนไป คอ เคารพตอพระสงฆ หรอผหลกผใหญ เปนตน

ง. การเดน ขอควรปฏบตในการเดน มดงน

ถาเดนตามล าพง ใหเดนอยางสภาพ หลงตรง ชวงกาวไมยาวหรอสนเกนไป ไมเดนเหลยวหนาเหลยวหลง แกวงแขนพองาม ไมเดนลากเทา ส ารวมทาเดนใหเรยบรอย ถาเดนกบผใหญ ใหเดนเยองไปทางซายขางหลงทาน เวนระยะหางประมาณ 2-3 กาวไม

172

เดน เหมอนเดนตามล าพง ใหอยในลกษณะนอบนอมส ารวม ถาเหนวาเดนในระยะใกล มอควรประสานกน

จ. การนง 1. นงเกาอ ใหนงตวตรง หลงพงพนกเกาอ เทาชด 2. นงกบพน นยมนงพบเพยบ 3. นงตามล าพง ใหนงพบเพยบในลกษณะสภาพ ยดตว ไมตองเกบปลายเทา

อยาเหยยดเทา 4. นงตอหนาพระภกษสงฆ หรอผใหญ ใหนงพบเพยบเชนเดยวกบนงตาม

ล าพง แตนอมตวเลกนอย ตองเกบปลายเทามอประสานกน

บทท 3 ทกษะการท าหนาทกลยาณมตรทางวาจา

หลกการท าหนาทกลยาณมตรดวยวาจา

ลกษณะของนกการทตทดนน มดงน 1. ยอมรบฟงความคดเหนของผอน ไมดวนปฏเสธ 2. เมอถงคราวพดกสามารถท าใหผอ นฟง 3. รจกก าหนดขอบเขตของการพดใหกะทดรด 4. จ าเนอความทงหมดทจะพด 5. เขาใจเนอความทงหมดโดยละเอยดตามความเปนจรง 6. ท าใหผอนเขาใจตามได 7. ฉลาดในการพดทเปนประโยชนและมใชประโยชน 8. ไมพดชวนใหเกดการทะเลาะววาท

ล าดบขนตอนและการเตรยมตวเพอการท าหนาทกลยาณมตร

๏ การกลาวสวสดทกทายผทเราไปพบ และไหวอยางพองาม ๏ การกลาวทกทายผทเราไปพบ ๏ การแนะน าตวเอง ๏ บอกจดประสงคและเหตผลทมาพบ

173

๏ การท าความรจก สรางบรรยากาศทเปนมตร ๏ สนทนาธรรม ๏ สรปเนอหาทคย ใหจบลงในเวลาทเหมาะสม ๏ มอบของฝากทเหมาะสม ๏ การอนโมทนาบญกอนกลบ ๏ การอวยพรทออกจากความปรารถนาด ๏ การอ าลากลบโดยการไหวและกลาวสวสดลากลบ สงทพงตระหนกในการท าหนาทกลยาณมตรประการหนง คอ การเตรยมขอมลและเนอหา

ธรรมะทจะน าไปถายทอดแนะน าแกบคคลทงหลาย ผทจะไปท าหนาทกลยาณมตร ควรจะมความรในหวขอธรรม ดงตอไปน

1. การท าทาน 2. การรกษาศล 3. การเจรญภาวนา

การพดดและพดเปนในการท าหนาทกลยาณมตร

พระสมมาสมพทธเจาทรงใหหลกในการพดไว 5 ประการ คอ 1. พดดวยจตเมตตา 2. พดแตสงทเปนประโยชน 3. พดถอยค าทไพเราะ 4. พดถอยค าทเปนจรง 5. พดถกกาลเทศะ

174

บทท 4 ทกษะการท าหนาทกลยาณมตรทางจตใจ

ความรเรองของใจเพอการสรางใหเกดก าลงใจ

ใจท าหนาทประสานงานกบประสาททง 5 คอ 1. บงคบใชประสาททง 5 (ประสาทตา ห จมก ลน กาย) 2. รบรส งทเกดขนกบประสาททง 5 ดวยอาการ 4 อยาง คอ เหน จ า คด ร หากใจของเราคดด ยอมเปนเหตใหบคคลนนพดด ท าดตามไป แตถาใจคดไมด ยอมเปน

เหตใหบคคลนนพดชว ท าชวตามไป ผทฝกใจใหตงมนไดเปนนตย ยอมเปนผมใจผองใสเขมแขง มความเหนถกตองตามความเปนจรง แตสงทท าอนตราย คอยรงควานใหใจล าบาก ออนแอ เศราหมอง เรยกวา กเลส กเลสตนเหตใหคนท าชวทกอยาง เปนมลเหตแหงบาปทกชนด เราจ าเปนตองตงใจปฏบตธรรมตามค าสอนของพระสมมาสมพทธเจา เพอสรางบญขนในใจใหมก าลง เหนอกเลสใหครบทง 3 ประการ คอ ทาน ศล ภาวนา และคอยเสรมสรางก าลงบญเหลานใหเขมแขง ยงขน จนสามารถท าลายลางกเลสไดอยางเดดขาด ใจจงจะปลอดภยประสบสนตสขไดอยางแทจรง เพราะฉะนน หนาทกลยาณมตรกคอ หนาททจะไปยกระดบจตใจชาวโลกใหสงขน หนาทนจงเปนหนาทอนสงสง เพราะเปนหนาทของผชทางบญใหกบชาวโลกทงหลาย การเตรยมจตใจกอนการไปท าหนาทกลยาณมตร

นงสมาธท าใจใหหยดนงอยางนอยครงชวโมง ใจของเราจะไดผองใสบรสทธ และเกดความปรารถนาดมก าลงใจทจะน าสงอนเปนมงคลไปสบคคลทเรารจกซงเขาก าลงรอเราอย ทงน เราจะท าหนาทกลยาณมตรใหบรบรณ ดวยก าลงใจอนเขมแขง ไมยอทอหรอทอถอย ไมใหอปสรรคเพยงนอยนด มาท าลายความปรารถนาดอนแนวแนในดวงใจของเราไดเลย ในการท าหนาทกลยาณมตรนน เราจะตองพบเจอทงคนด และคนทยงไมเขาใจ อาจจะมปฏกรยาตอบสนองทงทางบวกและทางลบ ซงผท าหนาทกลยาณมตรยอมทราบดวา คนเรานนมหลายระดบ ดงทเปรยบเทยบไวเหมอนบว 4 เหลา และบคคลทเราจะไปเปนกลยาณมตรใหนน มหลายประเภท เราจะตองใชความอดทนและมการฝกฝนอบรมจตใจตนเองมาเปนอยางด จตใจมความส าคญตอบคคลเปนอยางมาก เพราะถาใจส ใจมความอดทน มความปรารถนาอยางแรงกลา ทกอยางยอมเกดขนได เราในฐานะผท าหนาทกลยาณมตรจงควรฝกจตเสมอๆ โดยการนงสมาธเพอใหจตมพลง ทจะไปยกระดบจตใจเพอนรวมโลกทงหลายใหสงขนได

175

การสรางก าลงใจเพอไปท าหนาทกลยาณมตร พระพทธองคตรสสอนใหส านกในหนาทและความรบผดชอบตอสงคมไววา “ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงจารกไป เพอประโยชนและความสขของชนหมมาก เพอ

อนเคราะหชาวโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแกทวยเทพและมนษยทงหลาย” การท าหนาทกลยาณมตรเปนการพฒนาคณคาของความเปนมนษย เพราะหากความสขหมายความเพยงการเปนอยทดทางกาย มนษยเรากสามารถมความสขได โดยไมตองเชอถอหรอปฏบตตามค าสอนของศาสนาใดๆ แตเพราะธรรมชาตของมนษยนนประกอบดวยกายและใจ ซงปรารถนาการมชวตทพฒนา มความกาวหนาและมความสขอยางบรบรณในการด าเนนชวต ดงนน เปนธรรมดาทมนษยจงตองมการพฒนาทงกายและใจ ในกรณนผท าหนาทกลยาณมตรจงเขามามบทบาทส าคญในการใหค าชน า และใหแนวทางทดในการพฒนาจตและวญญาณเคยงคไปกบการพฒนาทางรางกาย โดยการชใหเหนหลกค าสอนทางพระพทธศาสนาทสอนใหคนเชอในเรองกฎแหงกรรม ท าดไดด ท าชวไดชว แนะน าหลกในการด าเนนชวตดวยทางสายกลาง

บทท 5 การท าหนาทกลยาณมตรระหวางบคคลตอบคคล

ขนตอนการท าหนาทกลยาณมตร

- ศกษาเนอหาธรรมะทเหมาะสมกบบคคลทเราจะไปพบ และเขาใจเรองราวนนเปนอยางด - การตงเปาหมายการท าหนาทกลยาณมตร - นกถงบคคลทเรารกปรารถนาด - ควรเตรยมอปกรณ สอสงพมพ และสอโสต - นดหมายบคคลทเราจะไปพบ - พบปะพดคยสนทนาสงทเราปรารถนาดตอบคคลทเราไปพบ - เชญชวนใหเหมาะสมกบวน เวลา - ควรมอบของฝากทมประโยชนใหพอด เชน หนงสอหรอเทป - ควรลากลบดวยความประทบใจ - ควรตดตามวาบคคลทเรารกปรารถนาดวาสขสบายดหรอไม - ควรใหธรรมะและก าลงใจแกบคคลทเราไปพบ

176

การใชสออปกรณประกอบการท าหนาทกลยาณมตร สออปกรณ เปนสอทชวยเราในการศกษาคนหาธรรมะ และเปนเครองมออปกรณของการ

ทาหนาทกลยาณมตร สาหรบแนะนาและมอบใหกบบคคลทเราปรารถนาด เพอศกษาธรรมะใหเขาใจไดรวดเรวขน และใชเวลาอนสน ถารจกการใชสอทถกตอง จะเกดประโยชนอยางยง การท าหนาทกลยาณมตรแบบบคคลตอบคคล แบงปนประสบการณ

การพดเปดใจ คอ การพดหลกธรรมะงาย ๆ สน ๆ ใหหนมาเขาใจเรองบญ ม 2 ประเภท คอ 1. การพดเปดใจทบาน คอ การเชญญาต เพอนสนท มาคยเปดใจ 2. การพดเปดใจตวตอตว คอ การทเราตดตอเพอนหรอคนรจกแลวเขาไปคยกบเขาทบาน

บทท 6 การท าหนาทกลยาณมตรระหวางบคคลตอกลม

การท าหนาทกลยาณมตรแบบเครอขาย

ลกษณะเครอขาย ประกอบดวยองคประกอบดงน มการรบรและความเขาใจทดรวมกน มจดมงหมายทดรวมกน มสวนรวมของสมาชกอยางกวางขวาง มความสนใจทดรวมกน สงเสรมสนบสนนทดรวมกน พงพาอาศยทดรวมกน ท ากจกรรมทดระหวางกนรวมกน

การท าหนาทกลยาณมตรดวยวธการสมมนา

ลกษณะของการสมมนา 1. การสมมนาแบบประชม เปนหนวยงานหรอองคกร เพอนาผลทไดไปพฒนาบคคลและ

งานในองคกร ผเขารวมสมมนาจะเปนกลมผรหรอผททางานในหนวยงาน สวนมากผทเขารวม

177

สมมนา ควรจะเปนผททางานในลกษณะเดยวกน หรอมประสบการณใกลเคยงกนมารวมสมมนา มพธในการประชม

2. การสมมนาแบบสอน เพอการเรยนร การศกษาคนควา โดยมวธการตางๆ การฝกทกษะเรองของการคด การวเคราะหปญหา การเสนอแนวทางแกไข การแสดงออกของความคดเหน ซงอาจแสดงออกโดยการพด สนทนา ฯลฯ ทเกยวกบเนอหาวชานน ๆ เพอใหไดขอสรปทมความเปนไปได ซงสามารถนาความรไปใชจรงได มความรทกษะ โดยกลมผเรยนจะตองมพนฐานความรเดยวกน การจดกจกรรมพเศษเพอการท าหนาทกลยาณมตร

กจกรรมเปนการรวมใจกนระหวางบคคลกบกลม นอกจากจะเปนการเรยนรในทางปฏบตอยางหนงแลวยงเปนสรางก าลงใจซงกนและกนดวย กจกรรมน นตองมเปาหมายชดเจน มจดมงหมายเดยวกนของกลมคณะหรอเครอขายนน เชน กจกรรมการปฏบตธรรมวนหยดสดสปดาห หรอในวาระพเศษ เปนตน วตถประสงคของการจดกจกรรมปฏบตธรรม

เพอใหบคคลทวไปไดใชเวลาวนหยดสดสปดาหมาปฏบตธรรมไดอยางเตมท เพอใหผเขาอบรมไดมความรความเขาใจในวธการปฏบตธรรมทถกตอง เพอใหมความรกความเขาใจในการปฏบตธรรม เพอสนบสนนการปฏบตธรรมใหดยง ๆ ขนไป เพอใหผเขารบการอบรมไดพฒนาคณธรรมในดานตาง ๆ

บทท 7 การท าหนาทกลยาณมตรเชงบรณาการ

ความหมายของการท าหนาทกลยาณมตรเชงบรณาการ

ในการท าหนาทกลยาณมตรใหสมบรณ ตองอาศยความร ความสามารถและการฝกฝนตนเอง จนกลายเปนทกษะทท าใหสามารถท าหนาทกลยาณมตรไดอยางมประสทธภาพ ตองมการเรยนรและขวนขวายหาความร จากหลายศาสตรหลายแขนงทเหมาะสมกบกาลสมย มาใชในการท าหนาทกลยาณมตรอกดวย ซงในทนกคอ การท าหนาทกลยาณมตรในเชงบรณาการ

178

“บรณาการ” โดยความหมายโดยศพทหมายถง การกระท าใหสมบรณ และโดยเชงปฏบต“บรณาการ ” หมายถง การจะกระท าใด ๆ ทมการน าสงทเกยวของ มความสมพนธเชอมโยงหรอสงทเปนองคประกอบตาง ๆ ทไมวาจะเปนวธการตาง ๆ ความรสาขาตาง ๆ เปนตน มาประสานหรอรวมกนอยางกลมกลน เพอใหการกระท านน ๆ เกดความสมบรณยงขน นอกจากนยงรวมถงการท างานรวมกน เพอมงสความส าเรจและเปาหมายรวมกนอยางมประสทธภาพและประสทธผล พรอมทงกอให เกดขวญและก าลงใจแกกนและกนดวย

การท าหนาทกลยาณมตรนน จ าเปนตองอาศยวธการแบบบรณาการ กลาวคอ ประสานเชอมโยง ความร ประสบการณ ตลอดจนคณธรรมในตว พรอมดวยความเปยมไปดวยความปรารถนาดตอเพอนมนษย ใหปรากฏออกมาเปนการกระท าทเรยกวา เปนการท าหนาทกลยาณมตรทมความสมบรณยงขน ขณะเดยวกนกท าใหบคคลทเราไปเปนกลยาณมตรนน มสงทดและสงทเปนประโยชนเกดขนในชวต หรอมการพฒนาตนเองในการด าเนนชวตทดข น การบรณาการความรทางการบรหารและการจดการเพอท าหนาทกลยาณมตร

ก. ท าไมตองน าวธการบรหารการจดการยคใหมมาใชกบการท าหนาทกลยาณมตร การทเราจ าเปนตองมการบรหาร ยคใหม ทงนเพราะเรามเปาหมายยงใหญ ทจะเผยแผ

คณธรรม ออกไปสสงคมในวงกวาง ทงในระดบประเทศและทวโลก แตเพราะเรามเวลาชวตจ ากด ทรพยากรกจ ากด หมายถง บคลากร เชน พระภกษ สามเณร อบาสก อบาสกาทท าหนาทกลยาณมตรกมจ ากด ภายใตขอจ ากดเหลาน ท าอยางไรถงจะประสบความส าเรจได ดงนน เราจงควรทจะปรบปรงและหาวธการทเหมาะสมกบขอจ ากดดงกลาว เพอจะท าใหการท าหนาทกลยาณมตรเกดประสทธภาพและประสทธผลสงสด

ข. การบรหารยคใหม ? SWOT S มาจาก Strength แปลวา จดแขง W คอ Weakness แปลวา จดออน O คอ Opportunity คอ โอกาส T คอ Threat คอ ภยคกคาม

เราตองศกษาวาจดแขง จดออน โอกาสและภยคกคามของตวเราอยตรงไหน ท าไมเราตองร กอนทเราจะไปฟงอะไร ก าหนดอนาคตอยางไร เราตองรจ กตวเองกอน การท าหนาทกลยาณมตรจงจะประสบผลส าเรจได กลาวคอ

อยางไรกตาม วธการตาง ๆ ทเราไดมการปรบปรงและเชอวาใชแลวบงเกดผลด สงนนเราตองร รแลวกตองไปก าหนดอนาคต พอรอนาคต เชน จากวนนเราจะก าหนดวา เราอยากไปถงเปาหมาย จะท าไดอยางไร วสยทศนเราเปนอยางไร เรามาระบเปาหมาย ทางองคกรของเราเองก

179

ตองมการก าหนดวธการ วาเราจะท าอยางไรเพอใหบรรลเปาหมาย บรรลวสยทศนนน ๆ และเรามกจะไดยนวา องคกรทางศาสนาอนเปนองคกรทอยไดดวยศรทธาของประชาชนนน ซงนอกจากจะไมแสวงหาผลก าไรแลว ยงไมคอยรจกการน าเอาวทยาการบรหารสมยใหมมาใช ดงนน สงทเปนเรองนาทาทายตามมา กคอ การทจะประยกต และประสาน หรอบรณาการ คว ามรในเชงบรหารธรกจเหลานน กบองคความรทางพระพทธศาสนา มาใชใหเกดความกลมกลนและเปนหนงเดยวกนอยางไร ซงจากวธการดงกลาว ท าใหเราไดขอคดหลายประการ และมขอสงเกตทส าคญตามมา กคอ วธการดงกลาวจะบงเกดผลดได เราจะตองลงมอท าและน าวธการ นนน ามาใชอยางเหมาะสม การบรณาการความรเพอการท าหนาทกลยาณมตรแบบยงยน

กระบวนการด าเนนการ สามารถแบงไดเปน 4 ขนตอนดงน 1. ขนการรบร 2. ขนการหลอหลอมทศนคต 3. ขนการยอมรบไปปฏบตจรง 4. ขนการตดตามและประเมนผล

ขอแนะน าในการใชทกษะแบบบรณาการเพอการท าหนาทกลยาณมตร

ทกษะ คอ ความช านาญของการท าหนาทนน ๆ จนมประสบการณเกดขนในหนาทงานนน ขนตอนการเกดทกษะมดงตอไปน

1. การศกษาเรยนร 2. มความสามารถ 3. ฝกฝนปรบปรงพฒนา 4. เกดทกษะในหนาท

180

แผนภมการเกดทกษะ บรณาการทด

1. ท างานเปนทม 2. มภาวะเปนผน า 3. มวสยทศน 4. มมนษยสมพนธทด 5. มวธการทชดเจน 6. มการจดระเบยบของงาน 7. มความรบผดชอบในงาน 8. เปนแบบอยางนาเชอถอ การประยกตวธการเชงบรณาการ เพอการท าหนาทกลยาณมตรจะมความสมบรณ ตองม

การประสานรวมหลาย ๆ สวนยอย มารวมเปนองคประกอบเดยวกน ทมความเกยวเนองกนเปนระบบ อยางมเหตมผล สวนยอยทมศกยภาพในตว มประสบการณความรทกษะในสวนยอยนน เมอมารวมกนเปนสวนประกอบเดยวกน กจะเปนบรณาการทสมบรณ ฉะนนจะจ าแนกไดพอสงเขป ดงน

ศกษาเรยนร

ความสามารถ ขอผดพลาด มความส าเรจ

มความสนใจใฝร ฝกฝน

ปรบปรงพฒนา

มความตอเนอง

มระยะเวลา

เกดทกษะในหนาท

181

1. การจดระบบความคด การไตรตรอง ใครครวญ ทบทวนขอมลแตละอยาง อยางละเอยด ถถวน มระเบยบของความคด มความเขาใจในขอมลอยางชดเจน ล าดบความส าคญกอนหลงได สามารถเชอมและประมวลผลขอมลใหเปนระเบยบเปนระบบอยางเปนเหตเปนผล 2. การจดเกบขอมล จดเปนหมวดหมเปนประเภท ใหเขาใจงาย และใชงานไดงาย เชอมโยงขอมลได คนหาสะดวก สามารถรแหลงขอมล รวาเกยวของกบอะไรและเพอประโยชนอะไร 3. การสงเกต รบรเหนถงสงทอยรอบตวเรา ทงใกลตวและไกลตว สงทเลกจนถงสงทใหญ รบรถงคณลกษณะของสงนน สวนประกอบของสงนน แตละสวนเปนอยางไร เหนถงความเหมอนและแตกตางกน ทราบถงจดเดนจดดอย 4. น าเสนอ การน าเสนอดวยวธตาง ๆ ตงแตการสนทนา เอกสารสงพมพทงหลาย สอ โสตทศน ตลอดจนน าเสนอ ดวยเทคโนโลยใหม ๆ ตองเรยนรวาควรน าเสนอดวยวธใดทเหมาะสมกบสภาวะ ทงเวลาและสถานท สวนผรบขอมลเขาใจไดงาย และสนใจทไดรบรดวย 5. การประสานงาน การตดตอเกยวของกน ตงแต 2 คนขนไป สามารถเชอมใหเปนสวนเดยวกน งานนนมการรวมมอกน ขบเคลอนงานไปไมขดแยงกน ไมกระทบใหเกดความเสยหายตอกน เชอมทงสงมอยเดมกบสงทเพมขนในภายหลง หนนใหงานหรอกจกรรมสมบรณขนได และรวดเรวขน 6. การวเคราะห การรวมขอมลทงหมดไวอยางเปนระบบระเบยบ แลวน ามาแยกแยะได ท าความเขาใจขอมลเนอหาไดชดเจน เปรยบเทยบสงใดสงหนงทมแงมมแตกตางกนไป ดวยเหตดวยผลรวาดหรอไมดจรง สอดคลองกนหรอขดแยงกน 7. ตดตามผลสงทไดกระท าไปแลว มผลคบหนาอยางไร เปนไปตามทคาดหวงไหม สอดคลองกบจดมงหมายหรอไม ไดผลเพยงไรบาง 8. ประเมนผลการรวบรวมขอมลในสงใดสงหนง แลวน ามาวเคราะห ผลลพธในทางสถต เปนขอสรปในการตดสนใจของสงนน วาไปในทศทางใดทศทางหนง ถาขอมลพรอมครบถวนถกตอง จะมผลใหการประเมนผลไดตรงเปาหมาย

182

บทท 8 การท าหนาทกลยาณมตรเชงปฏบตการ

วธการเชงปฏบตการเพอการเปนกลยาณมตรตนแบบ

1. ท าหนาทเปนกลยาณมตรแกคนอนทกวน 2. ฝกฝนตนเองดวยการสรางบญบารมใหเตมท เชน ท าทาน รกษาศล เจรญภาวนา 3. คอยตดตามดแลกลมบคคลทเราไปเปนกลยาณมตร 4. ฟงโอวาทของครบาอาจารยทเกยวกบการท าหนาทกลยาณมตร 5. อานหนงสอธรรมะ 6. รวมงานบญอยางสม าเสมอ 7. ฝกฝนตนเองเพอการสรางบญบารมอยางเปนหมคณะ

ขอแนะน าเพอการพฒนาตนเองเพอท าหนาทกลยาณมตรเชงปฏบตการ

การปรบปรงความคด มความมนใจในการท าหนาท ไมคดดถกตนเอง ไมคดทอแทในการท าหนาท กลยาณมตร การฝกฝนการควบคมอารมณ รกษาอารมณสบาย ไมหงดหงด ไมขนมว การฝกฝนทกษะและประสบการณ อยากลวการปฏเสธในความหวงดของเรา ใหเกยรต ใหความสนใจในบคคลทเราจะไปท าหนาทกลยาณมตร

ปฏบตตนเปนแบบอยางทด มความรบผดชอบ และกระตอรอรน มมนษยสมพนธ ฝกฝนตนเอง น าความรและความสามารถจากหลายวธทดมาใชในการท าหนาท หมนศกษาหาความร เพอการพฒนาตนเองใหท าหนาทกลยาณมตรสมบรณยงขน

183

DF 404 ศาสนศกษา

184

บทท 1 ความรพนฐานเกยวกบศาสนา

ความหมายของศาสนา

ศาสนา คอ ค าสอนทศาสดาน ามาเผยแผ สงสอน แจกแจง แสดงใหมนษยละเวนจาก ความชว กระท าแตความด เพอประสบสนตสขในชวต ทงในระดบธรรมดาสามญและความสขสงบนรนดร ซงมนษยยดถอปฏบตตามค าสอนนนดวยความเคารพเลอมใสและศรทธา ค าสอนดงกลาวน จะมลกษณะเปนสจธรรมทมอยในธรรมชาตแลวศาสดาเปนผคนพบ หรอจะเปนโองการทศาสดารบมาจากพระเจากได ลกษณะของศาสนา

1. ศาสนาเปนศนยรวมของความเคารพนบถอสงสดของมนษย 2. ศาสนาเปนทยดเหนยว เปนทพงทางใจ 3. ศาสดาเปนผน าศาสนามาเผยแผ สงสอนแกมวลมนษย 4. ศาสนามสาระส าคญอยทการสอนใหมนษยละเวนจากความชวกระท าแตความด 5. ค าสอนในศาสนามทงระดบโลกยะและระดบโลกตระ 6. มนษยตองปฏบตตามค าสอนในศาสนาดวยความเคารพเลอมใสและศรทธา 7. ศาสนาตองมพธกรรมเพอความศกดสทธ และมสญลกษณอนเปนเครองหมาย

องคประกอบของศาสนา

ศาสนาทจะเปนศาสนาอยางสมบรณไดตองมองคประกอบครบถวนตามหลกเกณฑทางวชาการทนกการศาสนาจดไว โดยจะตองมองคประกอบดงตอไปน 1. ศาสดา ตองมศาสดาเปนผกอตงศาสนาและศาสดาตองมชวตอยจรงในประวตศาสตร

2. ศาสนธรรม ตองมศาสนธรรม คอ ค าสอนซงเปนหลกของศาสนา ตองมคมภรเปนทรวบรวม ค าสอน 3. ศาสนพธ ตองมพธกรรมทเกยวเนองมาจากค าสอนของศาสนา 4.ปชนยวตถ หรอปชนยสถานทางศาสนา 5. ศาสนบคคล ตองมคณะบคคลสบทอดค าสอนของศาสนา ซงเปนผปฏบตตามหลกค าสอนของศาสนาโดยตรง 6. ศาสนสถาน ตองมศาสนสถานเพอประกอบศาสนกจและศาสนพธตาง ๆ 7. ศาสนกชน ตองมศาสนกชนผนบถอเลอมใสศรทธาในศาสนานน

185

8. การกวดขนเรองความภกด ตองมการกวดขนเรองความภกดในศาสนา ววฒนาการของศาสนา

ววฒนาการของศาสนา มดงน 1. วญญาณนยม 2. ธรรมชาตเทวนยม 3. เทวนยม 4. อเทวนยม

มลเหตการณเกดของศาสนา

1. เกดจากอวชชา 2. เกดจากความกลว 3. เกดจากความภกด 4. เกดจากความตองการความรแจงความจรงของชวต 5. เกดจากความตองการความสงบสขของสงคม

ความส าคญของศาสนา ทกศาสนามความส าคญ คอ สอนคนใหเปนคนด มศลธรรมประจ าใจ อยในสงคมไดอยางสนตสข อกทงยงเปนทยดเหนยวทางจตใจ และมหลกในการด าเนนชวตทถกตองและปลอดภย คณคาของศาสนา

1. เปนทยดเหนยวจตใจของมนษย คอเปนทพงทางใจ ท าใหไมรสกอางวางวาเหวจนเกนไป

2. เปนบอเกดแหงความสามคคของหมคณะ รวมถงความสามคคในหมมวลมนษยชาต 3. เปนบอเกดแหงการศกษาทงในดานพทธศกษา จรยศกษา และศลธรรมจรรยา 4. เปนบอเกดแหงจรยธรรม ศลธรรม และคณธรรม 5. เปนบอเกดแหงขนบธรรมเนยมประเพณอนดงามทงหลาย 6. เปนเครองดบความเรารอนทางใจ ท าใหใจสงบเยน 7. เปนดวงประทปสองโลกทมดมด 8. เปนสงทแยกมนษยออกจากสตว เพราะสตวไมมศาสนา

186

ประโยชนของศาสนา 1. ชวยท าใหคนมจตใจสงและประเสรฐกวาสตว 2. ชวยท าใหคนมวนยในตวเองสง 3. ชวยท าใหคนในสงคมอยกนไดอยางสงบสข 4. ชวยสงเสรมและสรางสรรคผลงานอนมคณคาทางดานศลปะ และวฒนธรรมแกสงคม 5. ศาสนาชวยใหคนมความอดทน ไมหวนไหวในโลกธรรม ไมดใจจนเกนเหตเมอประสบ

กบอารมณด และไมเสยใจจนเสยคนเมอเผชญกบเหตราย 6. ชวยประสานรอยราวในสงคมมนษย ท าใหสงคมมเอกภาพในการท า การพด และการคด 7. ท าใหมนษยปกครองตนเองไดในทกสถานและทกเวลา 8. สอนใหมนษยมจตใจสะอาด ไมกลาท าความชวทงในทลบและทแจง 9. ท าใหมนษยผประพฤตตาม พนจากความทกข ความเดอดรอน และชวยใหประสบความสงบสขทางจตใจอยางเปนล าดบขนตอนจนบรรลเปาประสงคสงสดของชวต 10. ชวยใหมนษยมความสามคค ชวยเหลอเกอกลกน ท าใหอยรวมกนเปนหมคณะไดอยางมความสข 11. ชวยใหมหลกในการด าเนนชวต ใหชวตมความหมายและความหวง และชวยใหเกดเสถยรภาพและความสงบสขในสงคม

บทท 2

ศาสนาพนฐานดงเดม คณลกษณะของศาสนาพนฐานดงเดม

1. มความเชอเรองพลงอ านาจทไรตวตนแตมมหทธานภาพ 2. มความเชอในเรองวญญาณหรอผ 3. มความเชอในเรองไสยศาสตร 4. มความเชอในเรองการท านายเหตการณตาง ๆ ในอนาคต 5. มความเชอในเรองขอหาม (ตาบ) 6. มความเชอในเรองรปสญลกษณ (โตเตม) 7. มความเชอในเรองการบวงสรวงและสงเวยตาง ๆ 8. มความเชอในเรองพธกรรม 9. มความเชอในเรองการเซนไหวบรรพบรษ

187

ศาสนาและความเชอของมนษยทนบถอศาสนาพนฐานดงเดม 1. มนษยนแอนเดอธล เชอวากะโหลกและกระดกของหมมพลงอ านาจ 2. มนษยโครมนยอง นยมเขยนภาพการลาสตวบนผนงถ า 3. มนษยยคหนใหม มความเชอในพลงลกลบของธรรมชาต 4. ชาวอเมรกนอนเดยน เชอวาธรรมชาตมพลงอ านาจสงสด

บทท 3 ศาสนาพราหมณ-ฮนด

ศาสนาพราหมณ-ฮนด

ประวต ความเปนมา

เกดในประเทศอนเดยประมาณ 1,000 ปกอนพทธศกราช เปนศาสนาทมอายเกาแกทสดในโลก มสงเคารพสงสด เรยกวา ตรมรต ไดแก มหาเทพ 3 องค คอ -พระพรหม (ผสราง) -พระนารายณ (ผรกษา) -พระศวะ (ผท าลาย)

ศาสดา ไมมศาสดา แตมพราหมณเปนผประกอบพธกรรมและแตงคมภรตาง ๆ

คมภร

แบงเปน 2 สวน คอ 1. ศรต ไดแก คมภรพระเวททง 4 ถอวาเปนสงทไดยนไดฟงมาจากพระผเปนเจาโดยตรง ไมมผแตง แตเปนการคนพบของฤๅษทงหลาย เปนของทมอยชวนรนดร เปนลมหายใจของพระผเปนเจา เปนสจธรรมทแสดงถงประสบการณทางวญญาณของฤๅษทงหลายในอดตกาลทยาวนาน พระเวทแบงออกเปน 4 คมภร คอ ฤคเวท ยชรเวท สามเวท และอถรรพเวท 2. สมฤต เปนคมภรข นทสอง และถายทอดกนมา เปนคมภรทปราชญทางศาสนาในเวลาตอมาไดแตงต าราประกอบขนเพอชวยสนบสนนใหการศกษาคมภรพระเวทเปนไปโดยถกตองและมประสทธผล คอ คมภรเวทางคศาสตร เปนคมภรทใหความรเกยวกบองคแหงพระเวท

1. หลกอาศรม 4 หมายถง ขนตอนการด าเนนชวตของชาวฮนด แบงชวงของการใชชวตไว 4 ชวง ชวงละ 25 ป ชวงชวตแตละชวงเรยกวา อาศรม (วย) 2. หลกการปฏบตระหวางบคคล หลกการปฏบตระหวางบคคลมหลกค าสอนทคลายคลงเรองทศ 6 ในศาสนาพทธวาดวยการปฏบตตนตามหนาท เชน หนาทของ

188

หลกค าสอน ทส าคญ

บดาตอบตร หนาทของมารดาตอบตร หนาทของครอาจารยตอศษย เปนตน 3. หลกปรมาตมน ปรมาตมน หมายถง สงยงใหญอนเปนทรวมของทกสงทกอยางในสากลโลก 4. หลกโมกษะ เปนหลกความดสงสดในศาสนา หลกโมกษะประกอบดวยสาระส าคญ 2 ประการ คอ 1. การน าอาตมนเขาสปรมาตมน ดวยการปฏบตธรรมใด ๆ เพอใหวญญาณ ของตนเขารวมกบปฐมวญญาณ เรยกวา เขาถงโมกษะ คอความหลดพนจากวฏสงสารแหงชวต 2. วธปฏบตเพอเขาถงโมกษะ ไดเสนอแนะหลกปฏบตทส าคญไว 3 ประการ คอ กรรมมรรค (กรรมโยคะ) ชยานมรรค (ชยานโยคะ) และ ภกตมรรค (ภกตโยคะ)

จดหมายสงสด

ความกลมกลนเปนอนหนงอนเดยวกบพระพรหมหรอปรมาตมน การปฏบตเพอบรรลโมกษะนน จะตองปฏบตตามหลกการ 4 ประการ คอ 1. กรรมมรรค (กรรมโยคะ) การปฏบตดวยการประกอบการงานตามหนาทดวยความขยนขนแขง แตท างานดวยจตใจสงบ ไมหวงผลตอบแทนใด ๆ 2. ชยานมรรค (ชยานโยคะ) การปฏบตเพอใหเกดความรแจงเหนจรงขนมาวา ปรมาตมนเปนสงเดยวทมอย 3. ภกตมรรค (ภกตโยคะ) การปฏบต คอการปลกศรทธาและความจงรกภกดตอเทพเจาทตนเคารพนบถอ ผปฏบตเรยกวา ภกตโยคน 4. ราชมรรค (ราชโยคะ) เปนทางปฏบตเกยวกบการฝกทางใจ มงบงคบใจใหอยในอ านาจดวยการบ าเพญโยคะกรยา ผปฏบตเรยกวา ราชโยคน

สญลกษณ ของศาสนา

เครองหมายอกษร เทวนาคร เรยกวา “โอม” เครองหมาย “โอม” สญลกษณแหงพลงทง 3 อน หมายถง พระพรหม พระวษณ และพระศวะ

189

บทท 4 ศาสนาเชน

ศาสนาเชน


เกดในประเทศอนเดย กอนพทธศกราชประมาณ 56 ป เกดรวมสมยกบศาสนาพทธ เปนศาสนาทปฏเสธเรองพระเจาสงสดเชนเดยวกบศาสนาพทธ มการปฏบตทสดโตง

ศาสดา

พระมหาวระเปนพระราชโอรสของกษตรยสทธารถะ ซงเปนหนงใน กลมกษตรยลจฉว พระองคคนหาทางหลดพนโดยการม งศกษา อตตกลมถานโยค

คมภร

คมภรอาคมะหรอสทธานตะ เปนจารกค าบญญต หรอวนยเกยวกบการประพฤตปฏบตของนกพรต คฤหสถ และเรองราวประเภทชาดกในศาสนา


1. หลกอนพรต 5 เปนหลกธรรมขนพนฐาน 1. อหงสา การไมเบยดเบยน ไมท าลายชวต อนพรตขอนถอวาเปนยอดของศลธรรมศาสนาเชน 2. สตยะ พดความจรง ไมพดเทจ 3. อสเตยะ ไมลกขโมย รวมทงไมหลบเลยงภาษอากร ไมใชหรอท าเงนปลอม และไมโกงเครองชงตวง 4. พรหมจรยะ อยางต าคอการไมประพฤตผดในกาม 5. อปรครหะ การไมโลภ ไมควรมขาวของมากเกนจ าเปน อนพรตทง 5 เปนนกบวชจะปฏบตเครงครดมาก คฤหสถกจะลดหยอนผอนคลายลงพอสมควร 2. หลกปรชญา หลกปรชญาในศาสนาเชน แบงออกเปน 2 ขอ ไดแก 1) ชญาณ แบงออกเปน 5 ประการ คอ 1. มตชญาณ ความรทางประสาทสมผส 2. ศรตชญาณ ความรเกดจากการฟง 3. อวธชญาณ ความรเหตทปรากฏในอดต 4. มนปรยายชญาณ ชญาณก าหนดรใจผอน 5. เกวลชญาณ ชญาณอนสมบรณซงเกดขนกอนบรรลนรวาณ 2) ชวะและอชวะ 1. ชวะ ไดแก วญญาณ หรอสงมชวต หรออาตมน

190

2. อชวะ ไดแก อวญญาณ หรอสงไมมชวต ไดแก วตถ 3. หลกโมกษะ เปนค าสอนเรองการหลดพน ขอปฏบตทบรรลโมกษะในศาสนาเชน เรยกวา ไตรรตนหรอตรตนะ ไดแก 1. สมยคทรรศนะ : ความเหนชอบ ความเหนชอบ ไดแก ความเหนถกและมความเชออยางแนนแฟนวาศาสตราจารยทงหลายผเปนบรรพบรษของเชนนนแมเดมทานเปนปถชน แตอาศยการททานมความเพยรแรงกลายงกวาสามญบคคล ทานจงไดหลดพนเปนผชนะ ทานไดใชชวตอนบรสทธเพออบรมสงสอนอ านวยความเจรญแกมนษยชาตซงอยในความทกขดวยหลกธรรม 2. สมยคชญาณ : ความรชอบ ความรชอบ ไดแก ความรหลกธรรมทศาสดาสงสอนไวแตเดม 3. สมยคจรต : ความประพฤตชอบ ความประพฤตชอบ ไดแก ใหรหลกธรรม 2 ประการ ดงตอไปน 1) ธรรมส าหรบผครองเรอน เรยกวา อนพรต ม 5 ประการ 2) ธรรมส าหรบนกพรต เรยกวา มหาพรต ม 5 ประการเหมอนกบอนพรตของผครองเรอน แตใหเพมการปฏบตใหเครงครดยงขน โดยเฉพาะขอ 4 หมายถง การเวนจากกามโดยสนเชง ส าหรบขอ 1 อหงสานน นกพรตเชนถอเปนขอส าคญตองปฏบตอยางเครงครด โดยตองระวงทกฝกาวในการยน เดน นง นอน แมในการกน เพอไมใหท ารายสตวอน


ตราบใดทยงเวยนวายตายเกดในสงสารวฏ กยงไมพนทกข เมอตายแลววญญาณจะไปเกดใหม การทจะพนทกขได ตองบรรลโมกษะ ท าไดโดยการเชอในค าสอน เหนจรงในค าสอน และปฏบตตามค าสอนของ พระมหาวระ


รปของมหาวระ ปจจบนไดถอรปทรงกระบอกตงมบรรจสญลกษณอยขางใน 4 ประการ คอ 1. รปกงจกร 2. รปสวสดกะ 3. จด 3 จด สญลกษณแหงรตนตรย 4. จด 1 จด อยบนเสนครงวงกลมตอนบนสด

บทท 5

191

ศาสนาพทธ ศาสนาพทธ ประวต

ความเปนมา เกดทชมพทวป ในปจจบนถกแบงแยกออกเปนหลายประเทศ เชน อนเดย บงกลาเทศ ภฏาน และเนปาล

ศาสดา

พระสมมาสมพทธเจา (เจาชายสทธตถะ) ถอก าเนดในตระกลศากยวงศ เปนพระราชโอรสของกษตรยผครองแควนสกกะ พระองคเสดจออกผนวชเมอพระชนมายได 29 พรรษา ทรงศกษาความเปนจรงของชวตในหลายรปแบบ กระทงตรสรและไดเผยแผพระศาสนาไปทวชมพทวป และเสดจดบขนธปรนพพานเมอพระชนมาย 80 พรรษา

คมภร

พระไตรปฎก แบงออกเปน 3 หมวด คอ 1. พระวนยปฎก วาดวยวนย คอ ศลของภกษ ภกษณ มเรองเลาประวตความเปนมาททรงบญญตวนยอยางละเอยด นอกนนยงมเรองเกยวกบขอประพฤตปฏบตและวธด าเนนการในการบรหารคณะสงฆโดยพสดารม 21,000 พระธรรมขนธ 2. พระสตตนตปฎก วาดวยพระสตร คอค า เทศนาสงสอนของพระสมมา - สมพทธเจาและพระสาวก ม 21,000 พระธรรมขนธ 3. พระอภธรรมปฎก วาดวยอภธรรม กลาวถงเนอธรรมะในแงวชาการลวน ๆ ม 42,000 พระธรรมขนธ นอกจากน ยงมคมภรทางศาสนาพทธทอธบายขยายความค าสอนในคมภรพระไตรปฎก เปนล าดบชนดงน ก. อรรถกถา เปนต าราอธบายพระไตรปฎกซงแตงโดยอาจารยในกาลตอมาทเรยกวา พระอรรถกถาจารย เปนเนอความสอนชนท 2 รองจากพระไตรปฎก ข. ฎกา เปนต าราอธบายขยายความอรรถกถา ซงแตงโดยอาจารยทเรยกวา พระฎกาจารย ถอเปนต าราชนท 3 ค. อนฎกา เปนต าราอธบายขยายความฎกา หรอเรองเกรดยอยเบดเตลด ซงเขยนโดยอาจารยทเรยกวา พระอนฎกาจารย เปนต าราชนท 4


1. พระรตนตรย เปนทเคารพบชาสงสดของพทธศาสนกชน 3 อยาง คอพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ซงจ าแนกอธบายไดดงน 1. พระพทธเจา

องคแหงพระรตนตรยองคท 1 คอพระพทธเจาหรอพระสมมาสมพทธเจา ในทน จะกลาวถงคณลกษณะ 2 ประการ ไดแก 1) พระสมมาสมพทธเจาในฐานะบคคล หรอมนษยในประวตศาสตรพระนามวา

192

สทธตถะ 2) พระสมมาสมพทธเจาในฐานะมนษยผพฒนาตนสงสด และเปนแมแบบทมนษยทงปวงจะตองยดถอไวเปนแบบอยาง 2. พระธรรม พระธรรม คอ ค าสงสอนของพระสมมาสมพทธเจา เปนความจรงทสามารถเขาถงไดดวย คณของพระธรรมม 6 อยาง คอ 1. เปนธรรมอนพระสมมาสมพทธเจาตรสดแลว 2. เปนธรรมอนผปฏบตจะพงเหนชดดวยตนเอง 3. เปนธรรมไมประกอบดวยกาล (เหนอกาลเวลา) 4. เปนธรรมอนควรเรยกใหมาด (พสจนได) 5. เปนธรรมทควรนอมเขามาในตน

6. เปนธรรมอนวญชนพงรเฉพาะตน 3. พระสงฆ พระสงฆ คอ ผปฏบตด ปฏบตถกตอง ตรงกบพระธรรมวนยทพระสมมา- สมพทธเจาทรงแสดงและบญญตไว เปนสาวกของพระสมมาสมพทธเจา และเปนพยานการตรสรธรรมของพระพทธองค พระสงฆเปนผปฏบตตามและไดสงสอนธรรมตอมา จงเปนทควรเคารพนบถอ 2. หลกสมมาทฏฐ สมมาทฏฐ หมายถง ค าสอนทท าใหเกดความเขาใจถกตองตรงตามความเปนจรง ของโลกและชวต พระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงหลกสมมาทฏฐทมนษยทกคนตองเขาใจใหถกตอง ม 10 ประการ คอ 1. ทานทใหแลวมผล (หมายถงการใหในระดบแบงปนกน) 2. ยญทบชาแลวมผล (หมายถงการใหในระดบสงเคราะหกน) 3. การเซนสรวงมผล (หมายถงการบชาบคคลทควรบชามผลดจรง) 4. ผลคอวบากของกรรมทท าดและท าชวม (หมายถง บคคลท าดตองไดดจรง ท าชวตองไดชวจรง) 5. โลกนม (หมายถง โลกนมคณเปนอยางยง เหมาะส าหรบใชสรางบญบารม) 6. โลกหนาม (หมายถง โลกหนามจรง ตายแลวไมสญ ความเปนไปของโลก

193

หนา เปนผลมาจากโลกน) 7. มารดาม (หมายถงมารดามพระคณตอบตรอยางยง) 8. บดาม (หมายถง บดามพระคณตอบตรอยางยง) 9. สตวทเกดแบบโอปปาตกะม (หมายถง สตวทผดขนเกดแลวโตทนทมจรง) 10. สมณพราหมณผประพฤตด ปฏบตชอบชนดทท าใหแจงโลกน โลกหนาดวยปญญาอนยงเอง แลวสอนใหผอนรตามม 3. ไตรลกษณ ไตรลกษณ เรยกอกอยางหนงวา สามญลกษณะ แปลวา ลกษณะ 3 อยาง หมายถง กฎธรรมชาตทมอยท วไปในสรรพสง มอย 3 ประการ ดงตอไปน 1) อนจจตา : ความเปนของไมเทยง ไดแก ไมถาวร ไมคงท ไมแนนอน เมอมการเกดขนแลวกเสอมไป แปรปรวนไป 2) ทกขตา : ความเปนทกข ไดแก ความเปนของทนไดยาก ทนอยตลอดไปไมได ตองแปรปรวนไป เพราะมเหตปจจยคอความเกดขน ความเสอมไป และความแปรปรวนไป 3) อนตตตา : ความเปนของไมใชตวตน ไดแก ไมอยในอ านาจบงคบบญชา ขดแยงกบความเปนตวตน ไมมใครเปนเจาของ เปนของวางเปลา เปนสงสมมต ไมใชของตนแทจรง 4. อรยสจ 4 อรยสจ แปลวา ความจรงอนประเสรฐ เปนความจรงขนสงสดทพระสมมาสมพทธเจาทรงคนพบ หรอตรสร ม 4 ประการ ดงตอไปน 1. ทกข หรอ ทกขอรยสจ แปลวา สภาพททนไดยากทงทางกายและทางใจ 2. สมทย หรอ ทกขสมทย แปลวา สาเหตทท าใหเกดความทกข 3. นโรธ หรอ ทกขนโรธ แปลวา ความดบสนทแหงทกข 4. มรรค หรอ ทกขนโรธคามนปฏปทา แปลวา ทางหรอมรรควธทจะน าไปสความดบทกข หรอดบตณหา อนไดแก อรยมรรคมองค 8 5. มรรคมองค 8 1. สมมาทฏฐ : ความเหนชอบ 2. สมมาสงกปปะ : ความด ารชอบ 3. สมมาวาจา : การเจรจาชอบ 4. สมมากมมนตะ : การท างานชอบ

194

5. สมมาอาชวะ : การเลยงชพชอบ 6. สมมาวายามะ : ความเพยรชอบ 7. สมมาสต : การตงสตชอบ 8. สมมาสมาธ : การตงจตมนชอบ

6. นพพาน ศาสนาพทธสอนใหมนษยมงปฏบตเพอเขาถงความหลดพนจากทกขโดยสนเชงและตลอดไป ภาวะสงสดทเมอเขาถงแลวความทกขยอมดบสนไปตลอดกาลนไดแกภาวะทเรยกวา นพพาน นพพาน โดยความหมายของศพท แปลวา ความดบ โดยใจความหมายถง ความดบกเลสและกองทกข อกนยหนงหมายถง ภาวะทออกจากตณหา หรอภาวะกาวออกจากกเลสเครองรอยรด เปนภาวะทเมอเขาถงแลวท าใหกเลสและทกขทงปวงดบไปโดยสนเชงเปนสมจเฉทปหาน คอ เมอกเลสและทกขทงปวงดบสนไปแลวกจะไมกลบเกดมขนมาอก ผทเขาถงนพพานดงกลาวน ศาสนาพทธเรยกวา พระอรหนต ในทางปฏบต ผทเปนพระอรหนตกคอ ผทไดปฏบตตามหลกศล สมาธ และปญญา หรอหลกอรยมรรคมองค 8 จนไดบรรลมรรคผลขนสงสดตามค าสอนของศาสนาพทธ อนไดแกอรหตตมรรคและอรหตตผล พระอรหนตน เปนผเขาถงนพพานตามค าสอนของศาสนาพทธ ชาวพทธเชอวาชวตในโลกนยงตองเวยนวายตายเกดตราบใดทยงไมหมดกเลส (บรรลนพพาน)


นพพาน (วธการบรรลนพพานนนจะตองปฏบตตามอรยมรรคมองค8)


1. ธรรมจกร 2. พระพทธรป 3. รอยพระพทธบาท 4. ใบโพธหรอตนโพธ

195

บทท 6 ศาสนาซกข

ศาสนาซกข

ประวต

ความเปนมา

เกดทประเทศอนเดย เมอป พ.ศ.2012 เปนศาสนาทรวมเอาจดเดนของศาสนาพราหมณ-ฮนด และอสลามไวดวยกน ทงน เพอสรางความเปนเอกภาพในเรองพระเจา ศาสนา และมนษยชาต

ศาสดา มศาสดา 10 ทาน เรยกวา คร ศาสดาทานแรกคอ ครนานก

คมภร

คมภรครนถซาฮบ แบงออกเปน 2 สวน ไดแก 1. อาทครนถซาฮบ แปลวา พระคมภรแรก คมภรนครอรชน ศาสดาองคท 5 จดท าขนเมอ พ.ศ. 2147 โดยรวบรวมค าสอนของครองคกอน ๆ ตงแตครนานกจนถงตวทานเอง รวมทงค าสอนของนกปราชญในศาสนาพราหมณ-ฮนด นกปราชญในศาสนาอสลามอยดวย 2. ทสมครนถซาฮบ แปลวา พระคมภรท 10 คมภรนครโควนทสงห ศาสดาองคท 10 เปนผจดท าขน โดยการรวบรวมค าสอนของครองคกอนบางองคและของตวทานเองไวรวมกน


1. องคไตรรตน 3 ประการ องคไตรรตนหรอองค 3 ประการ อนเปนสงสงสดในศาสนาซกข คอ 1) พระเจา 2) ศร คอ หลกธรรม 3) อกาล คอ ความแนนอนของพระเจา 2. ศล 5 ประการ ศล 5 อนขนตนดวยอกษร ก. คอ 1) เกศา คอ เอาผม หนวด เคราไว จะโกนไมได 2) กงฆะ คอ จะตองมหวเสยบหรอปกไวทผมเสมอ ขาดไมได 3) การา คอ ก าไลเหลกสวมขอมอ 4) กรปาน คอ จะตองมดาบประจ าตว 5) กฉา คอ จะตองมกางเกงขาสนโดยนงไวขางในประจ า 3. หลกธรรมประจ าชวต หรอ ศล 21 ประการ

196

ชาวซกขทกคนจะตองถอศล 21 ขอ เปนศลประจ าชวตของศาสนกชนทกคน คอ ก. ขอปฏบต 1. ใหนบถอศาสดาทกองคเปนบดา และถอวาตนเปนบตรของบดา 2. ใหถอวาเมองปาตลบตร (ปตนะในปจจบน) ทโควนทสงหเกด กบเมองอานนทประ (ทโควนทสงหหลบไปตงหลกสกบออรงเซบเมอรบแพ) วาเปนเมองทศกดสทธ 3. ใหยกเลกการถอชนวรรณะ 4. ใหสละชพในสนามรบ 5. ใหบชาสงศกดสทธ 3 ประการ คอ 1. สจจะ (พระเจา) ศร (ธรรมะ) อกาล (ความเทยงแทของ พระเจา) 2. ศาสโนวาท (คมภรอาทครนถและทสเวนปาทซาฮบ) 3. ความบรสทธ 6. ใหมศลอนเปนสญลกษณ 5 คอ เกศา กงฆะ การา กรปาน และกฉา พวกซกขทอยในตางประเทศตองมมดเลกยาว 2 นวเสยบไวทผม 7. ใหมชอลงทายวาสงห (คอ ใหกลาหาญดงสงโต) 8. ใหฝกขมา ฟนดาบ มวยปล า เปนนตย 9. ใหถอคตวาตนเกดมาเพอชวยเหลอเปลองทกขใหผอน 10. ใหนอบนอมพระเจาและตอนรบแขกโดยถอวาเปนเรองจ าเปน ข. ขอหาม 11. หามมใหซกขกบซกขววาทกนเอง 12. หามมใหพดปด 13. หามท าผดในเรองกามารมณ โลภ โกรธ หลง 14. หามคบคนทเปนปฏปกษตอศาสนา 15. หามคบคนทไมสงเสรมการกชาต 16. หามนยมใชสแดง เชน เสอแดง หมวกแดง 17. หามแกผาโพกศรษะออก นอกจากเวลาอาบน า 18. หามเลนการพนนทกชนด 19. หามตดผม โกนหนวด โกนผม โกนเครา 20. หามเกยวของกบบคคลทเบยดเบยนศาสนา 21. หามแตงกายหรหราไรสาระ

197

4. นรวาณ เปนหลกปฏบตส าหรบผทเขาถงพระเจา 5. พระเจาผเปนอนตมสจจ ศาสนาซกขเชอวาพระเจามเพยงหนงเดยวเทานน

จดหมายสงสด การไดอยกบพระเจาชวนรนดร ไมตองเวยนวายตายเกดอกตอไป


1. กาน าและดาบ 2. อกษร “ก” ทง 5 3. รปดาบไขวและมดาบ 2 คมหรอพระขรรคอยตรงกลาง แลวมวงกลม ทบพระขรรคนนอกตอหนง

บทท 7 ศาสนาเตา

ศาสนาเตา


เกดในประเทศจน ประมาณ 61 ป กอนพทธศกราช แตเดมน นศาสนาเตาเปนเพยงปรชญา ตอมาจงไดรบการพฒนามาเปนศาสนาเปนอเทวนยม

ศาสดา

เลาจอ ไดรบยกยองใหเปนศาสดาแหงศาสนาเตา เพราะเปนผใหกาเนดคมภรเตาเตกเกง และมผลงาน คอ การออกเผยแผคาสอนแกไขปญหาสงคม ตลอดจนมปฏปทานาเลอมใส มผนบถอและเอาเปนตวอยางในการดารงชวต

คมภร

คมภรเตาเตกเกง หลกธรรมในคมภรเตาเตกเกง แสดงถงเตามลกษณะเปนพลงงานชนดหนงททาใหสงทงหลายเกดขนเคลอนไหว และควบคมสงทงหลายเหลานนใหเปนไปตามธรรมชาต นอกจากนยงบรรจหลกธรรมทสอนใหคนมคณธรรม ไมควรทะเยอทะยาน ใหมความสนโดษ เปนตน สรปแลวเปนเรองเกยวกบเตา คณธรรม และจรยธรรม

1. สมบตอนเปนรตนะ 3 ประการ เลาจอสอนใหบ าเพญ ใหเกด ใหม ในทก ๆ คน เพอความอยดของสงคม คอ รตนะ 3 ประการ ทคนทงหลายควรดแลและรกษากนไวใหดคอ 1. ความเมตตากรณา

198


2. ความกระเหมดกระแหม 3. ความออนนอมถอมตน 2. ชวตจะดไดตองกลมกลนกบธรรมชาต เลาจอสอนใหคนเราด าเนนชวตใหกลมกลนกบธรรมชาตใหมากทสด ท าดและท าชวไมตองมกฎหมายบงคบ แตปลอยใหธรรมชาตใหคณและลงโทษเอง ใหเอาธรรมะเขาสอธรรม เอาความสตยเขาสอสตย เอาความดเขาสความชว 3. ลกษณะคนดและชวตทมความสขสงสด “คนดทสดมลกษณะเหมอนน า น าท าประโยชนใหแกทกสง และไมพยายามแกงแยงแขงดกบสงใด ๆ เลย น าขงอยในทต าทสด ซงเปนทใกลเตา... ” ชวตทเปนไปงายๆ ไมมการแกงแยงแขงเดนแขงด ปลอยใหเปนไปตามววฒนาการของธรรมชาต ไมมการดนรนเพอแสวงหาต าแหนงหนาท ใหเกดอ านาจแกตน ท าประโยชนให ผอนโดยไมหวงผลตอบแทนคอ ชวตทม สขสงสด ตามทรรศนะของเลาจอ 4. ความบรสทธอนยงใหญ 3 ประการ ความบรสทธอนยงใหญ 3 ประการ ไดแก 1. สาระหรอรากฐานเดม (ซง) ขอนมงถงสวรรค 2. พลง (ช) คอ พลงแหงสตปญญาความสามารถ 3. วญญาณ เรยกวา ฟานซง-เทยนชน หรอเชนเปาชน 5. ปรชญาในการด าเนนชวต 4 ประการ 1. จอไจ คอ รจกตวของตวเองใหถกตอง 2. จอเซง คอ ชนะตวเองใหได 3. จอจก คอ มความรจกพอดวยตนเอง 4. จอเตา คอ มเตาเปนอดมคต


การรวมเปนหนงเดยวกบเตา ซงจะตองบ าเพญตนใหด าเนนไปตามแนวทางของธรรมชาต ใหมความสงบระงบ ชาวเตาเชอวาชวตในโลกนมครงเดยว จากนนจะไปสโลกวญญาณชวนรนดร


1. รปเลาจอขควาย 2. รปหยางและหยน

199

บทท 8 ศาสนาขงจอ

ศาสนาขงจอ


เกดทประเทศจนประมาณ 8 ป กอนพทธศกราช เดมนนมไดถอวาค าสอนของขงจอเปนศาสนา แตหลงจากทขงจอไดสนชวตแลว บรรดาลกศษยพากนยกยองสรรเสรญ จนทางราชการประกาศยอมรบวาเปนศาสนา

ศาสดา ขงจอ

คมภร

1. คมภรเกง (กง) ทง 5 เปนขอเขยนของขงจอโดยตรง เปนวรรณคดชนสง 1. อจง : คมภรแหงความเปลยนแปลง มลกษณะเปนการใหความรทางจกรวาลวทยา แสดงความเปนมาของโลกและอภปรชญาตามทศนะของชาวจนโบราณ 2. ซจง : คมภรประวตศาสตร กลาวถงเหตการณและรฐศาสตรยอนหลงไป คมภรนมความสาคญตอหลกคาสอนของขงจอ เพราะเปนบนทกเอกสารทางประวตศาสตรและขอเขยนในสมยโบราณและไดแสดงปรชญาทางศลธรรมอยางลกซง ซงเปนรากฐานแหงทศนะทางศลธรรมของขงจอ 3. ซอจง : คมภรคตคาถา เปนการรวบรวมบทกวเกาแกของจน

4. หลจ : คมภรจารตพธ กลาวถงจารตพธเกยวกบชวต 2 ประการ ดงน 1. พธการในการตดตอกนทางสงคม พธเกยวกบการรบรองบตร การแตงงาน การไวทกข และการเซนไหว 2. สถาบนทางสงคมและทางประเทศชาต 5. ชน-ชว : คมภรบนทกเหตการณฤดวสนตและฤดสารท เปนการบนทกเหตการณในแควนล ยาถงชวตทประกอบดวยศลธรรมของนกปกครอง และการปกครองโลกโดยศลธรรมของฟา 2. คมภรซทง 4 เปนขอเขยนทลกศษยของขงจอไดเรยบเรยงขนมา 1. ตาสย หมายถง การศกษาทสาคญยง หรอการศกษาททาใหเปนมหาบรษเปนบทความสน ๆ เกยวกบศลธรรม

200

2. จงยง หมายถง ทางสายกลาง หนงสอเลมนใหขอคดเหนทางศลธรรมอนเปนพนฐานเกยวกบความรจกประมาณตน ความสมดล และความเหมาะสม ขอคดเหนทสาคญอกประการหนงคอ เรองความจรงใจ หรอความจรง 3. ลนย หมายถง ประมวลคาสอนของขงจอ 4. เมงจอ หมายถง คมภรเมงจอ เมงจอผเปนศษยของขงจอไดรวบรวมไว


หลกการถอยทถอยอาศย เอาใจเขามาใสใจเรา อดมคตทางสงคม เศรษฐกจ การเมอง และศาสนามจดศนยกลางอยทศลธรรม การพฒนาชวตตองพฒนาไปพรอมกบคณธรรมและความรก ชวตจะรงเรองเมอคณธรรมรงเรอง ชวตจะขยายเมอความรกแผขยาย


ความสขทแทจรงและนรนดร คอ เทยน (สวรรค) ศาสนาขงจอเชอวาชวตในโลกนมเพยงครงเดยว จากนนกจะไปอยสวรรคชวนรนดร


1. รปป น รปหลอ หรอรปเขยนของขงจอ 2. หยน-หยาง 3. แผนปายจารกนามขงจอ 4. รปคนจนแตงตวโบราณก าลงประสานมอแสดงคารวะตอกน

บทท 9

ศาสนาชนโต

ศาสนาชนโต


เกดทประเทศญปน ประมาณ 117 ปกอนพทธศกราช เมอพระพทธ - ศาสนาและศาสนาขงจอแผขยายเขามาในญปน จงไดเรยกการนบถอเทพเจาวา “ศาสนาชนโต” เพอใหเกดความแตกตางจากศาสนาพทธและศาสนาขงจอ

ศาสดา -

1. คมภรโกชก คมภรนมรากฐานอยกบขนบธรรมเนยมประเพณ กลาวถง นยาย ตานาน ประวตศาสตรทเกยวพนกบราชสานกของพระจกรพรรด สวนใหญเทว -

201

คมภร

วทยาของศาสนาชนโตไดพฒนาขนจากการตความในเทพนยายแหงคมภรโกชก มผกลาวกนวา คมภรศาสนาชนโต มลกษณะเปนเทพนยายผสมประวตศาสตร ขนบธรรมเนยมประเพณ ขอหาม การปฏบตทางไสยศาสตร และการปฏบตตอเทพเจา 2. คมภรนฮองง (นฮอนโชก) คมภรนฮอนโชกน ถอวาเปนคลาสสก คอเปนวรรณคดชนสง เปนคมภรรวม 30 เลม 15 เลมแรกวาดวยเทพนยายและนยายตาง ๆ 15 เลมหลงวาดวยขอเทจจรงทางประวตศาสตร เปนทยอมรบกนวาเปนหนงสอประวตศาสตรทเชอถอกนไดมากทสด


มงเนนเรองของจต โดยเนนใหมความคดแจมใส มความคดบรสทธสะอาด มความคดถกตอง เทยงตรง นอกจากนยงสอนใหเชอฟงค าสอนของ เทพเจา ท าหนาทของตนใหสมบรณ และประกอบพธกรรมทางศาสนาตอเทพเจาและวญญาณแหงบรรพบรษ


ชาวชนโตเชอวา ชวตในโลกนมครงเดยว ตายไปแลวจะไปอยในโลกวญญาณชวนรนดร ความสขนรนดร คอ เมอตายแลวจะไปเปนเทพเจา


1. โทร 2. กระจก แตสญลกษณทมมาแตโบราณเรยกวา “ซานชโนะ-ชงก” ไดแก สมบต 3 ประการ คอ กระจก-ดาบ-รตนมณ

บทท 10 ศาสนาโซโรอสเตอร

ศาสนาโซโรอสเตอร


เกดทประเทศอหราน เมอประมาณ 117 ปกอนพทธศกราช เปนศาสนาทม อทธพลมากในอหราน กอนทอหรานจะหนมานบถอศาสนาอสลาม และเปนตนก าเนดทศนคตเรองทวนยม ศาสนานมอทธพลตอการเกดขนของศาสนายวและศาสนาครสต

ศาสดา โซโรอสเตอร คมภรอเวสตะ แบงออกเปน 5 หมวด ดงน

202

คมภร

1. ยสนะ เปนหมวดทวาดวยพธกรรม การพลกรรมบวงสรวงตอพระเจา 2. วสเปรท เปนหมวดวาดวยบทสวดออนวอนตอเทพทงปวง 3. เวนททท เ ปนหมวดวาดวยบทสวดขบไลภตผปศาจและเทพ นอกจากนยงไดกลาวถงเรองของจกรวาล ประวตศาสตร และคาสอนเรองนรกสวรรค 4. ยษฏส เปนหมวดวาดวยบทสวดบชาอนเปนบทกวสาหรบใชสวดบชาทตสวรรค 21 องค 5. โขรทะ-อเวสตะ แปลวา อเวสตะเลกนอย เปนหมวดทเปนหนงสอบทสวดคมออยางยอสาหรบใชในหมศาสนกชนสามญทวไป


1. คณธรรมค าสอนทจะน าไปสการอยรวมกบปวงเทพ 6 ประการ 1. พฤตกรรมทสจรตทงกาย วาจา และจตใจ 2. ความมจตใจบรสทธสะอาด 3. ความเออเฟอเผอแผ 4. ความเมตตากรณาตอสตวทใหคณประโยชน 5. การทางานทมคณคา 6. การชวยเหลอผยากจนใหไดรบการศกษา 2. บาปและบญ บาป ไดแก ทจรตทางกาย วาจา ศาสนกทกคนจะตองงดเวนใหหางไกล สวนบญคอ การกระทาทชอบ ศาสนกทกคนควรเปนสาธชนกระทาแตในสงทเปนบญเทานน 3. หนาทของมนษย 3 ประการ 1. ทาศตรใหเปนมตร 2. ทาคนชวใหเปนคนด 3. ทาคนโงใหเปนคนฉลาด 4. หลกการสรางนสยทด 4 ประการ 1. เออเฟอเผอแผตอบคคลผสมควร 2. มความยตธรรม 3. เปนมตรกบทก ๆ คน 4. ขจดความอสตยออกไปจากตวเอง 5. ขอปฏบตของนกบวช ขอปฏบตอนเรยกวา ธรรม และขอหามอนเรยกวา วนย สาหรบนกพรต

203

6. การบชาไฟ มหาเทพอาหระ มาซดะ เปนผทรงความบรสทธ เปนผทรงแสงสวางยงกวาแสงสวางอนใด เปนผประทานความอบอนใหแกมวลมนษยทงหลาย ดงนนไฟจงเปนสญลกษณแหงเทพเจา


การไดไปอยสวรรคนบเปนจดหมายสงสด วธจะไปสวรรคไดนนจะตองบ าเพญตนใหบรสทธท งกาย วาจา ใจ บชา พระเจาดวยความจงรกภกดอยางแทจรง


โคมไฟ

บทท 11 ศาสนายว

ศาสนายว


เกดทประเทศปาเลสไตน ประมาณ 957 ปกอนพทธศกราช นบถอพระยะ-โฮวาหเปนเทพเจาสงสด ชาวยวเชอวาพระยะโฮวาหเปนผสรางโลก เปนผชวยชาวยวใหเปนอสระจากการเปนทาสของอยปต

ศาสดา โมเสส

คมภร

คมภรตานค (ซงเปนคมภรพนธสญญาเดมของครสตดวย) จารกดวยภาษาฮบร แบงออกเปน 3 ภาค คอ 1. โทราห (Torah) หรอกฎบญญต ประกอบไปดวยหนงสอหรอบญญตคมภร 2. ศาสดาประกาศก (Prophets) รวมเรองราวของศาสดาประกาศกตางๆ รวมทงค าสอนของศาสดาประกาศกแตละคน บางตอนเปนประวตศาสตร 3. วรรณกรรม (Writings) รวมเรองราวทางประวตศาสตร บทกลอน ภาษต สอนใจ บทสวด

1. พระบญญต 10 ประการ 1. จงนมสการพระเจาองคเดยว 2. อยาออกพระนามพระเจาโดยไมสมเหต

204


3. จงถอวนพระเจาเปนวนศกดสทธ 4. จงนบถอบดามารดา 5. อยาฆาคน 6. อยาผดประเวณ 7. อยาลกทรพย 8. อยาใสความนนทา 9. อยาคดมชอบ 10. อยามความโลภในสงของของผอน 2. เรองการสรางโลกโดยพระยะโฮวาห ศาสนายวเชอวาพระยะโฮวาห เปนพระเจาทสงสดเพยงองคเดยว ไมม พระเจาอน นอกเหนอไปจากพระองค เรองการสรางโลกทปรากฏในคมภรพนธสญญาเดมนนกลาววา โลกนแรกมแตความมดมน พระเจาเปนผสรางสรรพสงและสตวในโลกโดยล าดบการสรางดงน 3. ดวงวญญาณ ชาวยวมความเชอเกยวกบการกลบฟนคนมาใหมของดวงวญญาณ โดยเชอวาพระเจาไดประทานความสขทกขใหแกสตวโลกดวยพระมหากรณา และเชอวาการกระท าของมนษยจะไดรบการพพากษาในวนสดทายแหงการสนโลก ผกระท าดพระเจาจะทรงน าไปสสวรรค ผกระท าความชวจะตองไตสะพานลงนรก 4. พระเจาสงสด ยวหรอฮบรเรยกพระเจาของตนเองวา “พระยะเวห” (Yahveh) หรอพระเย-โฮวาห (Jehowah) ซงแปลวา “เราเปนผซงเราเปน”Ž


การไดไปสวรรคนบ เปนจดหมายสงสด (การมชวตอยกบพระเจา) วธจะบรรลจดหมายสงสดนนจะตองบชาพระยะโฮวาหเพยงผเดยว และตองปฏบตตามพระบญญต 10 ประการ


เครองหมายเดม คอ เชงเทยน 7 กง แตปจจบนใชรปสามเหลยมซอนกน 2 รปเปนดาว 6 แฉก

205

บทท 12 ศาสนาครสต

ศาสนาครสต


เกดในประเทศปาเลสไตนประมาณ 543 ป หลงพทธศกราช เปนศาสนาทมผนบถอมากทสดในโลก ศนยกลางของศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลกอยทกรงโรม ประเทศอตาล มองคสนตะปาปาเปนประมขสงสด มนกายทส าคญ 3 นกาย คอ นกายโรมนคาทอลก นกายออรทอดอกซ และนกายโปรเตสแตนต

ศาสดา พระเยซ คมภร คมภรไบเบล แบงออกเปน 2 ตอนใหญ คอ

ก. พระคมภรเกา หรอพนธสญญาเดม (Old Testament) ไดรบการยอมรบนบถอวาเปนคมภรศกดสทธรวมกนทงชาวยวและชาวครสต ข. พระคมภรใหม หรอพนธสญญาใหม (New Testament) ในขณะทพระคมภรเกาเปนทยอมรบนบถอทงในหมชนชาวยว และชาวครสต แตพระคมภรใหมกลบเปนทยอมรบนบถอกนในหมชนชาวครสตเทานน


1. หลกตรเอกานภาพ ตรเอกานภาพ ตามค านยามของศาสนจกร หมายถง ความเชอวาพระเจาทรงม 3 ภาค ในองคเดยวกน ภาคทงสามของพระเจา ไดแก พระบดา (The Father) พระบตร (The Son) และพระจต หรอพระวญญาณบรสทธ (The Holy Spirit) 2. หลกความรก หลกความรกเปนหลกค าสอนทางจรยธรรมทส าคญทสดของศาสนาครสต ความรกในทนหมายถงความเปนมตรและความปรารถนาใหผอนมความสข พระครสตธรรมมค าสอนทเนนเรองความรก มอย 2 ประเภท ไดแก ความรกระหวางมนษยกบพระเจา และความรกระหวางมนษยกบมนษย หลกความรกและหลกอาณาจกรของพระเจามความสมพนธกน มนษยจะสามารถเขาถงอาณาจกรของพระเจาไดกโดยอาศยความรกเปนคณธรรมน าทาง และอาณาจกรของพระเจากเปนอาณาจกรทบรบรณดวยรก

206

3. อาณาจกรของพระเจา อาณาจกรพระเจาหมายถง หลกการด าเนนชวตทแทรกซมเขาไปในจตใจ และชวยยกระดบจตของผทยอมรบค าสอนและปฏบตตามใหสงขน 4. พระเจาผเปนอนตมสจจ พระเจาของศาสนาครสตคอ พระเยโฮวาห ซง เ ปนองคเดยวกบ พระเจาของศาสนายว ทงศาสนาครสตและศาสนายวตางมความเชอรวมกนวา พระเจาเปนผทรงอานภาพยงใหญในสากลพภพหามผอนยงกวาพระองคไม 5. ค าเทศนาบนภเขา (ปฐมเทศนา) ค าสอนของพระเยซทเทศนาบนภเขา (Sermon on the Mount) นนเปนค าสอนทจดวาเปนระบบมากทสด และแสดงใหเหนถงจดประสงคของพระเยซทตองการปฏรปชวตมนษย ไปสหนทางทถกตอง อกทงเปนหลกจรยธรรมทพระองคทรงมอบใหแกมนษยทกคนไดปฏบตเพอความสขในโลกนและโลกหนา


ความสขนรนดร คอสวรรค อนเปนอาณาจกรของพระเจา วธทจะปฏบตใหไดไปสวรรคนน คอ การปฏบตตนตามพระบญญตใหครบถวน


ไมกางเขน

บทท 13 ศาสนาอสลาม

ศาสนาอสลาม


เกดในประเทศซาอดอาระเบย ประมาณ 1,133ป หลงพทธศกราช ศาสนาอสลามถอวามพระเจาสงสดเพยงองคเดยว คอ พระอลเลาะห ในปจจบนมผนบถอมากเปนอนดบ 2 รองจากศาสนาครสต

ศาสดา นบมฮมมด คมภร คมภรอลกรอาน และคมภรอลฮะดส

1. หลกการอนเปนขอบงคบส าหรบบคคล ไดแก หลกการพนฐานทชาว

207


มสลมทกคนตองร ม 3 สวน คอ 1. หลกศรทธา คอหลกค าสอนทมสลมทกคนจะตองเชอวาเปนความจรงแทและตองยดถออยางมนคง แมจะไมสามารถพสจนไดดวยสมผสทง 5 กตาม 2. หลกปฏบต ในสวนทเกยวกบการปฏบตนน มสลมทกคนจะตองถอเปนหนาทและเปนกจวตรอนจะขาดมได ซงการปฏบตนนแบงไดเปน 5 ประการ ดงน 1) การปฏญาณตน 2) การละหมาด หรอ สวด (นมาซหรอนมสการ) 3) การถอศลอด 4) การบรจาคศาสนทานซะกาต 5) การประกอบพธฮจญ 3. หลกคณธรรม เปนหลกเกยวกบคณธรรม จรยธรรม และวฒนธรรมทมสลม ทกคนจะตองปฏบตอยางเครงครดในการด าเนนวถชวตของ ตนในสงคมปจจบน 2.หลกการอนเปนขอบงคบส าหรบสงคม


การไดไปอยกบพระอลเลาะหชวนรนดร วธปฏบตเพอใหบรรลซงจดหมายนนคอ ศาสนกจะตองปฏบตตามค าสอนของนบมฮมมด โดยเฉพาะหลกปฏบต (อบาดะห) 5 ประการอยางเครง ครด

สญลกษณของศาสนา รปพระจนทรครงเสยวและดาว

บทท 14

208

ศาสนาบาไอ

ศาสนาบาไฮ ประวต

ความเปนมา เกดทประเทศอหราน ประมาณ 2,406ป หลงพทธศกราช เปนศาสนาใหมลาสด แตกก าลงเจรญเตบโตอยางรวดเรว

ศาสดา พระบาฮาอลลาห

คมภร

1. คมภรอคคส วาดวยธรรมวนยตาง ๆ เชาวบาไฮถอวา คมภรอคคส เปนคมภรส าคญและศกดส ทธทสด เพราะนอกจากเปนนพนธของ พระบาฮาอลลาหแลว ทานยงไดประทบตราประจ าตวของทานไวดวย 2. คมภรวจนะทซอนเรน (The Hiden Words) วาดวยความสมพนธระหวางพระเจากบมนษย และความจรงพนฐานของศาสนาตาง ๆ 3. คมภรหบผาทง 7 และ ทง 4 (The Seven and Four Valyeys) วาดวยววฒนาการของมนษยผแสวงหาจะตองพบอะไรบาง 4. คมภรอกน คมภรแหงความมนใจ คมภรนวาดวยการอธบายค าสอนทยากและซบซอนมากในปรชญาของคมภรเกา ๆ และวาดวยพระศาสดาทพระเจาทรงสงลงมายงโลกมนษยเปนคราว ๆ อกดวย


1. ความเปนอนหนงอนเดยวกนของพระผเปนเจา ศาสนาบาไฮเชอวา พระเจามเพยงองคเดยวเทานน แตมชอเรยกหลาก หลายออกไป 2. ความเปนอนหนงอนเดยวกนของศาสนาทงปวง ศาสนาตาง ๆ มาจากทมาเดยวกนคอ พระเจา ค าสอนของศาสดา ทงหลายจงมาจากแหลงความรอนศกดสทธทเดยวกน และมวตถ ประสงคอยางเดยวกนคอ สอนใหมนษยเปนคนดและมความรกในกน และกน 3. ความเปนอนหนงอนเดยวกนของมนษยชาต แมวามนษยจะมความแตกตางดานเผาพนธ ชาต ศาสนา ขนบธรรม- เนยม ประเพณ แตทงหมดมาจากครอบครวเดยวกน จงเปรยบเทยบ เหมอนใบไมเดยวกน

จดหมายสงสด การไดไปอยกบพระเจาบนสวรรคนรนดร วธปฏบตเพอเขาถงจดหมายสงสด คอ จะตองจงรกภกดตอพระเจา ปฏบตตามค าสงสอนของพระองค

สญลกษณของ 1. ค าวา “ยาบาฮาอลลาห-ภา” เขยนตามแบบภาษาอาหรบ

209

ศาสนา

2. เปนสญลกษณทแสดงความสมพนธระหวางพระเจากบมนษย

ประเภทของศาสนา

1. แบงตามลกษณะของศาสนา

แบงออกเปน 4 ประเภท 1. เอกเทวนยม เชอในพระเจาองคเดยว 2. พหเทวนยม เชอในพระเจาหลายองค 3. สพพตถเทวนยม เชอวาพระผเปนเจาสถตอยในทกคน ทกแหง 4. อเทวนยม ไมเชอวาพระเจาเปนผสราง ทง 4 ประเภทยอลงเปน 2 คอ เทวนยม เปนศาสนาทเชอวา พระเจาสรางโลก อเทวนยม เปนศาสนาทปฏเสธเรองพระเจาสรางโลก

2. แบงตามสภาพการณจรง ในปจจบน แบงเปน 2 ประเภท คอ

1. ศาสนาทตายแลว หมายถง ศาสนาทเคย มผนบถอในอดต ปจจบนไมมผนบถอแลว 2. ศาสนาทยงมชวตอย หมายถง ศาสนาท ยงมผนบถออย ปจจบนม 12 ศาสนา ดงน

1. เตา 2. ขงจอ 3. ชนโต 4. พราหมณ - ฮนด 5. เชน 6. พทธ 7. ซกข 8. โซโรอสเตอร 9. ยดายหรอยว 10. ครสต 11. อสลาม 12. บาไฮ

3. แบงตามล าดบแหงววฒนาการของศาสนา แบงออกได 2 ประเภท คอ 1. ศาสนาธรรมชาต คอ ศาสนาทนบถอ ธรรมชาต มความรสกวาในธรรมชาต

มวญญาณสงอย จงแสดงความเคารพนบถอโดยการเซนสรวงสงเวย 2. ศาสนาองคกร ศาสนาประเภทนมวว ฒนาการโดยล าดบ มการจดรปแบบ มการ

ควบคมเปนระบบ จนกอตงในรปสถาบนขน อาจเรยกวา ศาสนาทางสงคม(Associative Religion) มการจดระบบความเชอตอบสนองสงคม โดยค านงถงความเหมาะสมแกสภาวะของแตละสงคมเปน

210

หลก และกอรปเปนสถาบนทางศาสนาขน เปนเหตใหศาสนาประเภทนมระบบและรปแบบของตวเอง มความมนคงถาวรในสงคมสบมา

3. แบงตามประเภทของผนบถอศาสนา แบงออกได 3 ประเภท คอ 1. ศาสนาเผา ศาสนาของคนเผาใดเผาหนง เปนความเชอของกลมชนในเผา ซงไดพฒนา การขนเปนศาสนาชาต 2. ศาสนาโลก ศาสนาทมผนบถอกระจายอย ทวโลก ไมจ ากดอยเฉพาะกลมบคคลกลม

ใดกลมหนง และทใดทหนง 3. ศาสนานกาย ศาสนาทเกดจากศาสนาใหญ หรอนกายยอยของศาสนาสากล ซงเกด

จากสาเหตความกดดนทางสงคม กลมบคคลทเสยเปรยบทางสงคม จงหาทางแกไขปญหาเหลานและธ ารงไวซงวฒนธรรมของตน จงฟนฟลทธศาสนาและระบบทางสงคมใหเปนของตวเองขนมาใหม โดยรวบรวมผทเหนดวยท าการเผยแผศาสนาและวฒนธรรมของตนในตางแดน

211

GB101 ความรพนฐาน

ทางพระพทธศาสนา

212

บทท 2 ความรทวไปทางพระพทธศาสนา

พนฐานชวตของมนษย พนฐานชวตมนษยทกคนคอ เกดมาพรอมกบอวชชา หมายถง ความไมร ไมรวาเกดมาทาไม อะไรคอเปาหมายของชวต พระพทธศาสนาคออะไร

คาวา “พระพทธศาสนา” มาจากคา 3 คาประกอบกนคอ พระ + พทธ + ศาสนา คาวา“พระ” เปนคาทใชประกอบหนาคาอนแสดงความยกยอง คาวา “พทธ” แปลวา ตรสรเองไมใชผอนทาใหร หมายถง พระสมมาสมพทธเจานนเอง คาวา “ศาสนา” แปลวา คาสอน

พระพทธศาสนา คอ คาสอนของพระสมมาสมพทธเจาซงเปนผตรสรเองไมใชผอนทาใหร หลกคาสอนสาคญของพระองควาดวยเรองพระรตนตรย ไดแก พทธรตนะคอพระพทธ ธรรมรตนะคอพระธรรม และสงฆรตนะคอพระสงฆ ท าไมตองศกษาพระพทธศาสนา 1. เพอใหทราบความจรงของชวตและดาเนนชวตไดถกตอง 2. เพอประโยชนสขของตนเองและเพอนรวมโลก

ประโยชนตามคาสอนในพระพทธศาสนามอย 3 ประการคอ - ทฏฐธมมกตถประโยชน คอ ประโยชนในปจจบนชาต - สมปรายกตถประโยชน คอ ประโยชนในภพชาตหนา - ปรมตถประโยชน คอ ประโยชนสงสดในชวต

ลกษณะพเศษของพระพทธศาสนา 1. เปนศาสนาแหงปญญา 2. องคความรครอบคลมสรรพศาสตร 3. คาสอนยดหลกกรรมลขตไมใชพรหมลขต 4. ไมวาราย ไมทาราย และไมกอสงคราม

213

วธการศกษาพระพทธศาสนา หลกธรรม 4 ประการนชาวพทธรจกกนในนามวฒธรรม หมายถง ธรรมใหถงความเจรญ

กลาวคอ เมอปฏบตตามธรรมทง 4 ประการนจะทาใหชวตเจรญรงเรองทงทางโลกและทางธรรม 1) สปปรสสงเสวะ การคบสตบรษ 2) สทธรรมสวนะ ฟงคาสงสอนของทาน 3) โยนโสมนสการ กระทาไวในใจโดยอบายทชอบ 4) ธมมานธมมปฏปตต ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม

บทท 3

ธรรมชาตของชวตทางพระพทธศาสนา

องคประกอบของชวต ขนธ 5 ไดแก รปขนธ เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ และ วญญาณขนธ แบง

ออกเปน 2 กองกไดคอ รปขนธ 1 และ นามขนธ 4 รปขนธ แปลวา สงทตองสลายไปเพราะปจจยตาง ๆ อนขดแยง ประกอบดวย ปฐวธาต

อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต และ อากาสธาต นามขนธ แปลวา นอมไป หมายถง ความนอมไปมงตออารมณ อารมณ ในทนคอ รป

เสยง กลน รส สมผส และธรรมารมณ ทนอมเขามาสใจไดแก เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ และวญญาณขนธ

สณฐานทตงและธรรมชาตของจต ธรรมชาตของจตเทาทคนพบในพระไตรปฎกนนมอยอยางนอย 5 ประการคอ 1) จตนนดนรนกลบกลอกรกษายาก 2) จตนนขมยากมธรรมชาตเรวแตสามารถฝกได 3) จตเปนธาตละเอยดเหนไดแสนยาก 4) จตไมใชรางกายแตอาศยอยในถาคอรางกาย 5) ปกตจตนนผดผองแตเศราหมองเพราะกเลส

ขนธสวนละเอยด ขนธ 5 นนไมไดมเฉพาะสวนหยาบอยางเดยวแตมสวนละเอยดดวย และขนธ 5 ไมไดมแตภายนอกอยางเดยว แตยงมขนธ 5 ภายในดวยเชนกน

214

ขนธตามทศนะของพระมงคลเทพมน หลวงปวดปากนากลาวไววา ขนธ 5 ทเปนสวนละเอยดนนซอนเปนชน ๆ อยในรางกายของมนษยทกคน ขนธ 5 ละเอยดและธรรมขนธตาง ๆ ทซอนอยในรางกายของเรานประกอบขนจากธาตละเอยดซงเราไมอาจจะมองเหนไดดวยตาเนอเพราะมความละเอยดประณตมาก องคประกอบของใจ “ใจ” ประกอบดวย 4 สวนคอ เหน จา คด และ ร 4 อยางนรวมซอนเขาเปนจดเดยวกนเรยกวา ใจ ทงเหน จา คด ร นนมลกษณะหรอสณฐานเปน “ดวงกลมใส” โดยดวงรซอนอยขางในดวงคด ดวงคดซอนอยขางในดวงจา ดวงจาซอนอยขางในดวงเหน

ฐานทตงของใจ ฐานท 1 ปากชองจมก ถาเปนทานหญงกอยตรงปากชองจมกขางซาย ถาเปน

ทานชายกอยตรงปากชองจมกขางขวา ฐานท 2 เพลาตา หญงอยซกขางซาย ชายอยซกขางขวาตรงหวตาทมลตาออก ฐานท 3 จอมประสาท ไดระดบพอดกบตา แตอยขางใน นกเอาเสนดาย 2 เสน ขงใหตงจากกงกลางระหวางหวตาทงสองขางทะลทายทอย กกหซายทะลหขวา ตรงจดตดคอ จอมประสาท

ฐานท 4 ชองเพดานปาก บรเวณเหนอลนไก ตรงทรบประทานอาหารแลวอาหารสาลก

ฐานท 5 ปากชองล าคอ อยเหนอลกกระเดอก อยตรงกลางชองคอพอด ฐานท 6 ศนยกลางกายระดบสะดอ อยขางในตรงกลางตว ฐานท 7 ศนยกลางกายเหนอฐานท 6 สองนวมอ โดยยอนกลบขนมาขางบน 2 นว

คาวา 2 นวมอในทน หมายถง การนานวชกบนวกลางวางซอนกน ฐานท 7 นเปนฐานทสาคญทสด บคคลจะบรรลมรรคผลนพพานได จะตองทาสมาธโดยนาใจมารวมหยดนงอยทศนยกลางกายฐานท 7 นเทานน

กลไกการท างานของใจ

เมอมรปมากระทบตา ประสาทตากสงตอไปใหใจ ใจรบเอาไวเรยกวา เหน เมอมเสยงมากระทบห ประสาทหกสงตอไปใหใจ ใจกรบเอาไวเรยกวา ไดยน เมอมกลนมากระทบจมก ประสาทจมกกสงตอไปใหใจ ใจกรบไวเรยกวา ไดกลน เมอรสมากระทบลน ประสาทลนกสงตอไปใหใจ ใจรบเอาไวเรยกวา ลมรส เมอมสงใดมากระทบรางกาย ประสาทกายกสงตอไปใหใจ ใจรบเอาไวเรยกวา โผฏฐพพะหรอสมผสทางกายนเปนกลไกการทางานขนตอนท 1 คอ รบเนอใจชนท 1

215

เมอรบแลว กสงตอไปยงเนอใจชนท 2 ซงอยลกกวา เบา โปรง โลง และประณตมากกวา ทาหนาทบนทกไวเปนภาพทงหมด เหมอนกบวดโอทสามารถบนทกภาพไวได การบนทกนกคอ จา ทาใหมนษยสามารถจาสงตาง ๆ ได เมอเนอใจชนท 2 จาไวไดแลว กสงตอไปยงเนอใจชนท 3 ซงทาหนาทคด แยกแยะหาเหตหาผลตามแตขอมลทไดรบเขามา เมอคดแยกแยะหาเหตผลแลวกสงตอไปยงเนอใจชนท 4 ทอยลกกวา เบา โลง และประณตมากยงขนไปอก ทาหนาทตดสนใจ สรปขอมลทไดรบมาทงหมดเปน “ร” ซงความรน จะถกนาไปใชเปนความเชอตอไปขางหนา การเวยนวายตายเกด สงสารวฏวงจรการเวยนวายตายเกด สงสารวฏ หมายถง การเวยนวายตายเกด คาทมความหมายเหมอนกน เชน วฏสงสาร , สงสารทกข, สงสารจกร, สงสาร และ สงสาร ไตรวฏปจจยแหงการเวยนวายตายเกด ไตรวฏ แปลวา วงจร 3 หมายถง ปจจยหรอสาเหตแหงการเวยนวายตายเกด 3 ประการ ไดแก กเลส กรรม และวบาก กเลส หมายถง สงททาใหจตเศราหมองกเลสแบงเปน 3 ตระกลใหญ ๆคอ ตระกลโลภะ ตระกลโทสะ และตระกลโมหะ กรรมหมายถง การกระทาทประกอบดวยเจตนากรรมแสดงออกมาได 3 ทาง ไดแก การกระทาทางกาย ทางวาจา และทางใจ และกรรมนนแบงออกเปน 2 ฝาย คอ

1) ฝายกศลกรรม หมายถง กรรมฝายด

2) ฝายอกศลกรรมหมายถง กรรมฝายชว

วบาก แปลวา ผลทเกดขน หมายถง ผลแหงกรรม

การสงผลของบญและบาป

บญและบาปอนเกดจากกรรมทเราทาจะตดตามเราไปขามภพขามชาตเปรยบประดจเงาทตามตวเราไปทกท และจะสงผลใหเรามวถชวตไปตามกรรมททาไว และดวยเหตทบคคลแตละคนทากรรมมาแตกตางกน จงสงผลใหมชวตทแตกตางกน ทงดานรปราง หนาตา อาย ผวพรรณ ตาแหนงหนาทการงาน ทรพยสมบต รวมทงความสขและความทกขดวย

216

องคประกอบของจกรวาล จกรวาลมองคประกอบ 3 สวนคอ นพพาน ภพ 3 และ โลกนตนรก 1.1)นพพาน คอ สถานทอยของผหมดกเลสและละโลกไปแลว พนจากการเวยนวายตายเกดแลว นพพานมชอเตมวา “อายตนนพพาน” หลงจากทพระสมณโคดมพทธเจาปรนพพานแลว กไปอยในอายตนนพพาน รวมทงพระอรหนตทดบขนธแลวในอดตดวย 1.2) ภพ 3 คอ ภพอนเปนทอยของผทยงไมหมดกเลส ยงตองเวยนวายตายเกดตอไป มอย 3 ภพคอ กามภพ รปภพ และอรปภพ

บทท 4

พระรตนตรย : แกนของพระพทธศาสนา

พระรตนตรยคออะไร คาวา พระรตนตรย มาจากคา 3 คา คอ พระ + รตนะ + ตรย คาวา “พระ” แปลวา “ประเสรฐ” คาวาพระนใชสาหรบประกอบหนาคาอนเพอแสดงความยกยองวา สงนน ๆ มความประเสรฐ

คาวา “ รตนะ” แปลวา แกว คาวา “ตรย” แปลวา สาม

พระรตนตรย จงแปลวา แกวอนประเสรฐ 3 ประการ ไดแก พทธรตนะ : แกวคอพระพทธธรรมรตนะ : แกวคอพระธรรม และ สงฆรตนะ : แกวคอพระสงฆ ประเภทของพระรตนตรย พระรตนตรยแบงออกเปน 2 ประเภทคอ พระรตนตรยภายนอก และพระรตนตรยภายใน พระรตนตรยภายนอก คอ พระพทธเจา พระธรรมคาสอนของพระองค และพระสงฆสาวกของพระองคนน เรยกวา พระรตนตรยเหมอนกน แตเปนการเรยกโดยเปรยบวาทง 3 อยางนเปรยบเหมอนแกว พระรตนตรยภายใน ประกอบดวย พทธรตนะ ธรรมรตนะ และสงฆรตนะ

217

ความส าคญของพระรตนตรย พระรตนตรยทงภายนอกและภายในมความสาคญมาก เปนแกนของพระพทธศาสนา เปนสรณะทชวยดบทกขไดอยางถาวร สวนสรณะอนนอกนไมอาจดบทกขได พระรตนตรยภายนอกนนเปนสอใหมนษยทกคนไดเขาถงพระรตนตรยในตว กลาวคอ เมอพทธบรษทไดฟงธรรมจากพระสมมาสมพทธเจากด จากพระสงฆสาวกของพระองคกด และไดนอมนาธรรมนนมาปฏบตกจะเปนเหตใหเขาถงพระรตนตรยในตว อนเปนทพงทระลกทชวยใหพนทกขได หลกฐานเกยวกบธรรมกาย หลกฐานธรรมกายในพระไตรปฎก ในพระไตรปฎกมคาวาธรรมกายปรากฏอย 5 แหงดงน 1) ในอคคญญสตร พระสมมาสมพทธเจาตรสไววา คาวา‘ธรรมกาย’ กด ‘พรหมกาย’ กด ‘ธรรมภต’ กด‘พรหมภต’ กด ลวนเปนชอของตถาคต 2) ในสรภงคเถรคาถา พระสรภงคเถระไดกลาวคาถาเหลานวา พระสมมาสม - พทธเจาพระนามวาวปสส สข เวสสภ กกสนธะ โกนาคมนะและกสสปะไดทรงดาเนนไปโดยทางใดแล พระสมมาสมพทธเจาพระนามวาโคดมกทรงดาเนนโดยทางนน พระพทธเจาทง 7 พระองคปราศจากตณหาไมทรงยดมน หยงถงความดบ เสดจอบตโดยธรรมกายผคงท ไดทรงแสดงธรรมน คอ อรยสจ 4 อนไดแก ทกข เหตใหเกดทกข ความดบทกข และทางทดาเนนไปใหถงความสนทกขดวยทรงอนเคราะหเหลาสตว 3) ในปจเจกพทธาปทาน บนทกไววา พระปจเจกพทธเจาทงหลายมธรรมยงใหญ มธรรมกายมาก มจตเปนอสระ ขามหวงแหงทกขทงมวลไดแลว 4) ในมหาปชาปตโคตมเถรยาปทาน พระนางมหาปชาปตโคตมเถรกลาวไววา “ขาแตพระสคต หมอมฉนเคยเปนมารดาเลยงของพระองค ขาแตพระธรเจา สวนพระองคเปนบดาของหมอมฉน ขาแตพระโลกนาถพระองคทรงเปนผประทานความสขทเกดจากพระสทธรรม ขาแตพระโคดม หมอมฉนเปนผทพระองคทรงใหเกดแลว ขาแตพระสคต พระรปกายของพระองคน อนหมอมฉนเคยฟมฟกใหเจรญเตบใหญแลว สวนพระธรรมกายทนาเพลดเพลนของหมอมฉน อนพระองคทรงฟมฟกใหเจรญแลว” 5) ในอตถสนทสสกเถราปทานพระอตถสนทสสกเถระกลาวไววา อน ง พระพทธเจาผทรงแสดงธรรมกาย ซงเปนบอเกดแหงรตนะทงสน ชนทงหลายไมสามารถจะใหกาเรบได ใครเลาเหนแลวจะไมเลอมใส จากหลกฐานธรรมกายทกลาวมานมขอสงเกตทสาคญ 3 ประการซงสอดคลองกบคาสอนของพระมงคลเทพมน หลวงปวดปากนาภาษเจรญ ดงน 1) การเปนพระสมมาสมพทธเจาหรอพระตถาคตนนหมายเอา “การเปนดวย

218

ธรรมกาย” หรอการไดเขาถงพระธรรมกาย ไมใชหมายเอากายมนษยหรอกายเนอ ดงทพระสร - ภงคเถระกลาวไววา “พระสมมาสมพทธเจาทง 7 พระองค เสดจอบตโดยธรรมกาย” หรอทพระ-พทธองคตรสวา “ธรรมกายเปนชอของตถาถต” 2) จากสรภงคเถรคาถาทวา พระพทธเจาทง 7 พระองค เสดจอบตโดยธรรมกายแลว ทรงแสดงธรรม คอ อรยสจ 4 นยนกคอ การทพระองคไดตรสรอรยสจ 4 ดวยธรรมกายแลวจงแสดงธรรมทไดตรสรดงกลาว ประเดนนสอดคลองกบคาสอนหลวงปวดปากนาทวา ธรรมกายนนเปนผตรสรอรยสจ 4 ไดแก รทกข, รเหตของทกขหรอสมทย, รความดบทกขหรอนโรธ และ รเหตของความดบทกขหรอมรรคมองค 8 3) ธรรมกายมอยในตวของมนษยทกคน กลาวคอ มอยในกายเนอของพระสมมา-สมพทธเจาทกพระองค มอยในกายเนอของพระปจเจกพทธเจาทงหลาย มอยในกายเนอของพระ-สาวกสาวกาทกรป และมอยในตวของมนษยทกคน ดงขอความทวา “พระปจเจกพทธเจาทงหลายมธรรมยงใหญ มธรรมกายมาก ” และดงทพระนางมหาปชาปตโคตมเถรกลาววา “พระธรรมกายทนาเพลดเพลนของหมอมฉน อนพระองคทรงฟมฟกใหเจรญแลว” ดวยเหตนพระสาวกทไดตรสรตามพระพทธองคจงมคาเรยกวา สาวกพทธเจาบาง อน -พทธเจาบาง สตพทธเจาบาง พหสตตพทธเจาบาง หมายถง ผไดเขาถงพระพทธเจาในตวหรอเขาถงพระธรรมกายในตวนนเอง 4) ธรรมกายนนเปนบอเกดของรตนะทงหลาย ดงทพระอตถสนทสสกเถระกลาวไววา “อนง พระพทธเจาผทรงแสดงธรรมกาย ซงเปนบอเกดแหงรตนะทงสน” คาวารตนะในทนตามทศนะของหลวงปวดปากนานนหมายเอาพระรตนตรย เมอผใดไดเขาถงพระธรรมกายซงเปน “พทธรตนะ” แลวกจะไดเขาถง “ธรรมรตนะ” และ “สงฆรตนะ” ดวย เพราะรตนะทงสามนอาศยซงกนและกนและรวมเปนอนหนงอนเดยวกน ธรรมกาย คอ โลกตรธรรม 9 โลกตรธรรม 9 หมายถง ธรรมทพนจากโลก เหนอโลก ตรงขามกบโลกยธรรม คอธรรมทยงเปนวสยของโลกหรอยงไมพนโลก โลกตรธรรม 9 ไดแก มรรค 4 ผล 4 นพพาน 1 ระดบของพระรตนตรยภายใน

ชนท 1 พทธรตนะ คอ ธรรมกายโคตรภหยาบ

ธรรมรตนะ คอ ดวงธรรมททาใหเปนธรรมกายซงอยศนยกลางธรรมกายโคตรภ

สงฆรตนะ คอ ธรรมกายโคตรภละเอยดซงอยศนยกลางดวงธรรมรตนะนน

ชนท 2 พทธรตนะ คอ ธรรมกายพระโสดาบนหยาบ

219

ธรรมรตนะ คอ ดวงธรรม ฯ ซงอยศนยกลางธรรมกายพระโสดาบนหยาบนน

สงฆรตนะ คอ ธรรมกายพระโสดาบนละเอยดอยศนยกลางดวงธรรมรตนะนน

ชนท 3 พทธรตนะ คอ ธรรมกายพระสกทาคามหยาบ

ธรรมรตนะ คอ ดวงธรรม ฯ ซงอยศนยกลางธรรมกายพระสกทาคามหยาบนน

สงฆรตนะ คอ ธรรมกายพระสกทาคามละเอยดอยศนยกลางดวงธรรมรตนะนน

ชนท 4 พทธรตนะ คอ ธรรมกายพระอนาคามหยาบ

ธรรมรตนะ คอ ดวงธรรม ฯ ซงอยศนยกลางธรรมกายพระอนาคามหยาบนน

สงฆรตนะ คอ ธรรมกายพระอนาคามละเอยดอยศนยกลางดวงธรรมรตนะนน

ชนท 5 พทธรตนะ คอ ธรรมกายพระอรหตหยาบ

ธรรมรตนะ คอ ดวงธรรม ฯ ซงอยศนยกลางธรรมกายพระอรหตหยาบนน

สงฆรตนะ คอ ธรรมกายพระอรหตละเอยดอยศนยกลางดวงธรรมรตนะนน

บทท 5

พระพทธ : พระสมมาสมพทธเจา

พระสมมาสมพทธเจาคอใคร ความหมายของพทธะ

คาวา “พทธะ” หมายถง ผตรสรสจจะทงหลาย คอ อรยสจ 4 ดวยพระองคเอง เปนผหมดกเลสแลว เปนผรเหนทกอยาง เปนผปลกสตวใหตน คอ สอนใหผอนตรสรตาม เปนผบานแลว ดวยพระคณนานาประการเหมอนดอกปทมบาน พระนามของพทธะ (1) พระพทธเจา มาจากคาวา พระ + พทธ + เจา คาวา “พระ” ใชประกอบหนาคาอนแสดงความยกยอง คาวา “พทธ” กมความหมายดงกลาวมาแลว สวนคาวา “เจา” ใชเตมทายคาเรยกผทนบถอ ดงนน คาวา พระพทธเจา จงมความหมายเหมอนกบคาวา “พทธะ” เพยงแตเตมคาวา พระ และ คาวา เจา เขามาเพอแสดงความยกยองนบถอเทานน (2) พระสมมาสมพทธเจา คานเตมคาวา “สมมาสม” เขามา คาวา “สมมา” แปลวา โดยชอบ หรอ โดยถกตอง คาวา “สม” คาหลง แปลวา ดวยพระองคเอง คอ ไมตองมผส งสอน ดงนน

220

คาวา พระสมมาสมพทธเจา จงเปนชอทเนนยาวา พระองคตรสรโดยถกตองดวยตนเอง (3) พระผมพระภาคเจา คานไมมคาวา “พทธะ” แตมคาวา “ผมพระภาค” แทนคาวา พทธะ “ เปนคากลาวโดยความเคารพ ” เมอกลาวคานจงเปนการแสดงความเคารพตอพระสมมาสม-พทธเจานนเอง (4) พระศาสดา คาวา ศาสดา แปลวา ผอบรมสงสอน ในปจจบนใชเรยกผต งศาสนา (5) พระพชตมาร คาวา พชตมาร แปลวา ผชนะมาร เหตทไดชอนเพราะวากอนตรสรทรงเอาชนะเหลามารตาง ๆ ทมาขดขวางพระองคได (6) พระอรหนตอนนตชนะ พระนามนนกบวชชออปกาชวกเคยถามพระองควา “เหตใดทานจงปฏญาณวาเปน ‘อรหนตอนนตชนะ ’ พระพทธองคตรสตอบวา ‘ผทถงอาสวกขยเชนเรา ยอมเปนผมนามวาชนะ เพราะเราชนะบาปธรรมทงหลายแลว ’” สวน คาวา “นพพาน เรยกวา อนนตะ ” กลาวคอ เมอชนะกเลสกไดถงนพพานนนเอง (7) พระชนเจา คอ ผพงชนะมาร อกนยหนงคอ ผชนะบาปธรรม (8) พระชนสห คอ ผมชยชนะดจราชสห ราชสหเปนราชาแหงสตวทงหลายฉนใด พระสมมาสมพทธเจากเปนราชาแหงมนษยและเทวดาทงปวง ฉนนน (9) พระสพพญญพทธเจา คาวา สพพญ แปลวา ผรทกสงทกอยาง หมายความวา พระสมมาสมพทธเจาเปนผรทกสงทกอยางนนเอง แตไมไดรทกอยางตลอดเวลา กลาวคอ เมอทรงประสงคจะรเร องใด กตรวจดเรองนนเปนเรอง ๆ ไป (10) พระพทธองค เปนสรรพนามบรษท 3 คอเปนคาแทนชอพระสมมาสมพทธเจา (11) พรหมกาย อรรถกถากลาวไววา “ชอวาพรหมกายเพราะมธรรมเปนกายนนเอง แทจรง พระธรรมทานเรยกวา พรหมเพราะเปนของประเสรฐ ” (12) ธรรมภต อรรถกถากลาวไววา ธรรมภต ไดแก ทรงมธรรมเปนสภาพ (13) ธรรมกาย คอ พทธรตนะภายในตว พระโพธสตวทงหลายตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจากเพราะไดเจรญสมาธภาวนาจนเขาถงธรรมกายในตว (14) พรหมภต อรรถกถากลาวไววา พรหมภต ไดแก ทรงเปนผประเสรฐสดเปนสภาพ (15) ตถาคต เรยกวา " ตถาคต เพราะวา ตรสรพรอมเฉพาะซงธรรมอนแทตามเปนจรง, เรยกวา ตถาคต เพราะทรงเหนแทจรง, เรยกวา ตถาคต เพราะตรสวาจาจรง, เรยกวา ตถาคต เพราะทรงทาจรง ... ” ประเภทของพทธะ แบงออกเปนประเภทตาง ๆ ได 4 ประเภทคอ

221

(1) สตพทธะ หรอ พระสตพทธเจา หมายถง ภกษผเปนพหสต คอ ไดศกษาพทธพจนมามาก

(2) จตสจจพทธะ หรอ พระจตสจจพทธเจา หมายถง ภกษผมกเลสอาสวะสนแลว (3) ปจเจกพทธะ หรอ พระปจเจกพทธเจา หมายถง ผทแทงตลอดปจเจกพทธญาณ คอ

ตรสรไดดวยตนเองแตไมสอนใคร (4) สพพญญพทธะ หรอ พระสพพญพทธเจา หมายถง ผแทงตลอดพระสพพญต -

ญาณ คอ เปนผตรสรไดดวยตนเองและสอนใหผอนตรสรตามได แตไมสอนใคร ต าแหนงพทธะสาธารณะแกทกคน พทธะเปนตาแหนงกลาง ๆ หากใครปรารถนาจะ

เปนกใหตงใจสงสมบญสรางบารม เมอบารมเตมเปยมแลวกจะเปนพทธะประเภทนน ๆ ได

พระพทธคณ พระพทธคณมมากสดพรรณนา

คาวา คณ ในปจจบนใชใน 2 ความหมาย คอ ความดงาม และคณประโยชน พระ-พทธคณจงหมายถง ความดงามและคณประโยชนของพระสมมาสมพทธเจา การทพระพทธองคตรสวาพระคณของพระสมมาสมพทธเจาแตละพระองคมมากจนไมอาจจะพรรณนาไดหมดนน ไมไดเปนการยกยอสรรเสรญพระองคเอง แตตรสตามความเปนจรง และทสาคญพระองคทรงหมดกเลสแลวยอมไมตรสความเทจใด ๆ ทงสนกลาวโดยยอ 9 ประการ คอ

1. อธบายพทธคณบทวา อรห คาวา อรห กคอ พระอรหนต หมายถง พระสมมาสมพทธเจาทรงเปนพระอรหนตคาวา

อรห แปลได 2 นย คอ แปลวา “ไกล” และ แปลวา “ ควร” นยแรกคอ ไกล หมายถง ไกลจากกเลส กลาวคอ พระผมพระภาคเจานนเปนผไกล คอ

ทรงดารงอยในพระคณอนไกลแสนไกลจากกเลส ซงตรงขามกบปถชนทยงอยใกลชดกบกเลส นยทสองคอ ควร หมายถง เปนผควรแกปจจย 4 และ เปนผควรไดรบการเทดทนบชาไวเหนอสงใดทงหมด ควรยดมนพระองคทานเปนแบบอยางแลวตงใจปฏบตตามพระองค 2. อธบายพทธคณบทวา สมมาสมพทโธ คาวา สมมาสมพทโธ กคอ พระสมมาสมพทธเจา คาวา สมมาสมพทโธ แปลวา ตรสรธรรมทงปวงโดยชอบ และดวยพระองคเอง คอ ไมมใครสอน หรอนยหนงวา ตรสรเองโดยถกตอง

คาสอน คอ พระธรรมนนมาจากพระรตนตรยในตวของพระพทธองคเอง ไมไดมใครทไหนมาดลบนดาลใหร

3) อธบายพทธคณบทวา วชชาจรณสมปนโน

222

คาวา วชชาจรณสมปนโน แปลวา ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ คาวา วชชา แปลวา ความรแจง ไดแก วชชา 8 ความรแจงนนเปนความรทเกดจากการเจรญสมาธภาวนา ตางจากความรท วไปทเกดจากการฟง การอาน หรอ การคด

คาวา จรณะ แปลวา ความประพฤต จรณะนนม 15 ประการ วชชา 8 ไดแก

(1) วปสสนาญาณ ความเหนแจง เหนวเศษ หมายถง พระพทธองคทรงเหนแจงในสภาวธรรมตรงตามความเปนจรง

(2) มโนมยทธ ฤทธทางใจ คอ จะนกใหเปนอยางไร กเปนไปตามทนกได (3) อทธวธ แสดงฤทธได เชน เนรมตกายคนเดยวเปนหลายคนได (4) ทพพโสต มหทพย ฟงเสยงตาง ๆ ไดหลากหลายและไดยนเสยงจากทหางไกลได (5) เจโตปรยญาณ คอ รวาระจตของผอน (6) ปพเพนวาสานสสตญาณ คอ ความรทสามารถระลกชาตหนหลงได (7) ทพพจกษ คอ ตาทพย สามารถมองเหนทกสงไดหมด ไมวาจะอยใกลไกลอยางไร และระลกชาตหนหลงของสตวอนได

(8) อาสวกขยญาณ คอ ความรแจงททาลายอาสวะใหหมดสน จรณะ 15 ไดแก (1) ศลสงวร คอ ความสารวมในพระปาฏโมกข (2) อนทรยสงวร คอ ความสารวมอนทรย

ทง 6 ตา ห จมก ลน กาย ใจ (3) โภชเนมตตญตา คอ ความรจกประมาณในการบรโภค (4) ชาครยานโยค คอ การประกอบความเพยรททาใหเปนผตนอยเสมอ ขอ (5) - (15) โดยสรปคอ พระพทธองคทรงมสตปญญาและศลาจารวตรทงดงาม โดยสรปแลว วชชาจรณสมปนโน คอ ถงพรอมทงความรดและความประพฤตดนนเอง

4) อธบายพทธคณบทวา สคโต คาวา สคโต แปลวา ไปดแลว, ไปสทด, ทรงพระดาเนนงาม ฯลฯ

นยแรก ไปดแลว หมายถง พระองคประพฤตด ทงกาย วาจา ใจ ประพฤตสมาเสมอมานบภพนบชาตไมถวน ละโลกจากชาตนน ๆ แลวกไปสสคต คาวา ไปดแลว อกนยหนงคอ พระองคดาเนนกาย วาจา ใจ ไปในแนวอรยมรรคมองค 8 นยทสอง ไปสทด หมายถง ไปอยสแดนอนเกษมกลาวคอ นพพาน นยทสาม ทรงพระดาเนนงาม เชน เมอครงจะทรงพระดาเนนไปโปรดพระปญจวคคยยงปาอสปตนะนน ทรงเดนไปดวยยางพระบาท มฉพพรรณรงสรงโรจน จนแมแตวาสตวทมาแลเหน กงงงนหยดนงตะลง อยางนเรยกวาทรงพระดาเนนงาม

5) อธบายพทธคณบทวา โลกวท คาวา โลกวท แปลวา รแจงซงโลก คาวา โลก หมายความวา ยอยยบไป หกพงไป

223

อกนยหนง โลก หมายถง สถานทเปนทเกดทอยแหงสตว และเปนทซงสตวไดอาศยกอกศล และ อกศล โลกแบงออกเปน 3 คอ สงขารโลก สตวโลก โอกาสโลก

สงขารโลก โลกคอสงขาร ไดแก ขนธ 5 สตวโลก โลกคอหมสตว ไดแก มนษย เทวดา พรหม อรปพรหม เปนตน โอกาสโลก หมายถง สถานทอยของสตวทงหลาย ไดแก โลกมนษยทเราอาศยอยรวมทง

จกรวาลดวย 6) อธบายพทธคณบทวา อนตตโร ปรสทมมสารถ คาวา อนตตโร ปรสทมมสารถ แปลวา เปนสารถผฝกบรษทพอจะฝกไดไมมผอ นยงกวา กลาวคอ พระองคมกศโลบายสอนตาง ๆ นานา สดแลวแตจะทรงพจารณาเหนวา บคคลจาพวกใดมนสยอยางไร กทรงใชกศโลบายสอนใหตรงกบนสย

7) อธบายพทธคณบทวา สตถา เทวมนสสาน สตถา เทวมนสสาน แปลวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย

พทธคณขอนถอวาเปนลกษณะพเศษทโดดเดนอกขอหนงในพระพทธศาสนา เพราะศาสนาเทวนยมนนตางอางเอาเทวดาเปนทพงทระลกทงสน

8) อธบายพทธคณบทวา พทโธ คาวา พทโธ แปลไดหลายนย ในทนจะแปลในนยทวา เปนผบานแลว คาวา บานนน เปรยบดวยดอกปทมชาต คอ บานเหมอนดอกบวทบานแลวเตมท ในชวงทพระองคทรงประกอบความเพยรอย ยงไมไดบรรลสมมาสมโพธญาณกเปรยบเหมอนดอกบวทยงตมอย แตเมอพระองคตรสรแลว จงเปรยบเสมอนดอกบวทบานแลว

9) อธบายพทธคณบทวา ภควา คาวา ภควา แปลไดหลายนย แปลวา “ หก” กได แปลวา “แจก” กได

ทวา หก นน หมายความวา พระองคหกเสยไดซงสงสารจกรกลาวคอ อวชชา ตณหา อปาทาน กรรมอนเปนเสมอนตวจกรทพดผนสงตอไปยงกนและกน เปนกาลงดนใหหมนเวยนวนวายอยในวฏสงสาร มใหออกจากภพ 3 พระองคหกเสยไดแลว พระองคจงพนไปจากภพทง 3 คอ กามภพ รปภพ อรปภพ เสดจออกสนพพานไป

พระพทธคณทง 9 ประการนสรปใหเหลอ 3 ประการไดดงนคอ พระบรสทธคณ , พระ-ปญญาคณ และ พระมหากรณาธคณ พระบรสทธคณ ไดแก อรห, สคโต และ พทโธ พระปญญาคณ ไดแก สมมาสมพทโธ, วชชาจรณสมปนโน และ โลกวท พระมหากรณาธคณ ไดแก อนตตโร ปรสทมมสารถ, สตถา เทวมนสสาน และ ภควา การสรางบารมเพอเปนพระสมมาสมพทธเจา

224

ความหมายและประเภทของพระโพธสตว คาวา “พระโพธสตว” มาจากคาในภาษาบาลวา “โพธสตโต” ไดแก “สตวผจะตรสร คอ สตวผควรบรรลสมมาสมโพธญาณ” หมายถง ผทตงความปรารถนาวาจะสรางบารมเพอตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาพระองคหนงในอนาคต คาวา “สตว” ในทนเปนความหมายโดยรวมอาจจะเปนมนษยหรอสตวดรจฉานกได ทงนเพราะมบางชาตทพระโพธสตวถอกาเนดเปนสตวดรจฉาน เชน เปนชาง มา วว พญานาค นก เปนตน สวนคาวา “ สมมาสมโพธญาณ ” หมายถงญาณเปนเครองตรสรเองโดยชอบ คอ ตรสรดวยตนเองโดยไมมใครสอน พระโพธสตวม 2 ประเภทคอ 1) อนยตโพธสตว หมายถง พระโพธสตวทยงไมแนวาจะไดตรสรเปนพระสมมา-สมพทธเจาหรอไม เพราะบารมยงออนอย จงยงไมไดรบการพยากรณจากพระสมมาสมพทธเจาพระองคใดพระองคหนงวาจะไดตรสรสมมาสมโพธญาณในอนาคต 2) นยตโพธสตว หมายถง พระโพธสตวทมความแนนอนแลววาจะไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาในอนาคต เพราะบารมทส งสมมาแกกลาแลว เมอไดเจอพระสมมาสมพทธ-เจาพระองคใดพระองคหนง กจะไดรบพยากรณจากพระพทธองควา จะไดตรสรสมมาสมโพธญาณในอนาคตอยางแนนอน ปจจยส าคญแหงการก าเนดพระโพธสตว ปจจยสาคญททาใหเกดพระโพธสตวขนมอยางนอย 2 ประการ ประการแรกคอ การไดเหนตนแบบจากพระสมมาสมพทธเจาในอดต ประการทสองคอ ตระหนกวาชวตมทกขและปรารถนาพนความทกข ความหมายประเภทและระดบของบารม 1. ความหมายของบารม

คาวา “บารม” มาจากคาวา “ปรม” แปลวา “อยางยง” หมายความวา ดาเนนไปในทางทดยงขนไป บารมนนกคอบญ แตเปนบญทเขมขนมาก เปนบญทควบแนน กลาวคอ บญทเราทาในแตละวน ไดแก การใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนา เปนตน จะคอย ๆ รวมตวกนมากขนเรอย ๆ และจะกลนตวเปนบารม ซงลกษณะของบารมในทางธรรมปฏบตนน หลวงปวดปากนากลาวไววา “บารมกมลกษณะเปนดวงกลมรอบตว ดวงบญขนาด 1 คบ เมอกลนเปนดวงบารมแลว จะเหลอขนาด 1 นว ” สรปบารมคอ บญทมความเขมขนมากเพราะไดจากการกลนตวของบญปรมาณมาก และไดจากการสรางบญโดยเอาชวตเปนเดมพนจนตดเปนนสย

225

ประเภทของบารม บารมแบงออกเปน 10 ประเภท ทานบารม คาวา “ทาน” มาจากบทวา “ทาน” ในภาษาบาล แปลวา “สงทพงใหทานนน

แบงออกเปน 3 ประเภทคอ อามสทาน ธรรมทาน และอภยทาน ” ศลบารม คาวา “ศล” มาจากบทวา “สล” ในภาษาบาล ไดแก “การไมลวงละเมดทางกาย

และวาจา คอ ศล 5 ศล 8 ศล 10 และ ปาฏโมกขสงวรศล เปนตน” การไมลวงละเมดในทนคอ การไมทาความผดทางกายและวาจานนเอง

เนกขมมบารม คาวา “ เนกขมมะ” มาจากบทวา “เนกขมม ” ในภาษาบาล แปลวา การสลดออกจากกามทงหลาย คอ การออกบวชนนเอง ดงบทวา “เนกขมม อภนกขม คอ ออกจากเรอนเพอเนกขมมะ ไดแก บวช ” หากบวชเปนสามเณรจะเรยกวา บรรพชา หากบวชเปนพระภกษจะเรยกวา อปสมบท แตทงนผทจะบวชเปนพระภกษทกรปจะตองผานขนตอนการบรรพชาเปนสามเณรกอน

ปญญาบารม คาวา “ปญญา” มาจากบทวา “ปญา” ในภาษาบาล ไดแก “ เครองทาใหรชด” กลาวคอ เปนเครองทาอรรถะนน ๆ ใหปรากฏ ” ปญญาในพระพทธศาสนาม 3 ประเภทคอ 1) สตมยปญญา ปญญาสาเรจดวยการฟง 2) จนตามยปญญา ปญญาสาเรจดวยการคด

3) ภาวนามยปญญา ปญญาสาเรจดวยการอบรม วรยบารม คาวา “วรยะ” มาจาก บทวา “วรย” ไดแก ความเพยรทางกายและทางใจ ขนตบารม คอ การรกษาปกตภาวะของตนไวได ไมวาจะถกกระทบกระทงดวยสงอนเปนทพงปรารถนาหรอไมพงปรารถนากตาม มความมนคงหนกแนนเหมอนแผนดน ซงไมหวนไหว ไมวาจะมคนเทอะไรลงไป ของเสย หรอของหอมกตาม สจจบารม คาวา “สจจะ” มาจาก บทวา “สจจ” คอ “จรง, เปนเนอความอนจรง, แท, ไมผด, ไมคลาดเคลอน ” สจจะในบางประเดนคออยางเดยวกบศล เชน การไมพดเทจ พดแตคาทเปนจรง ไมวาอะไรจะเกดขนกบตนกจะไมพดไมคลาดเคลอนจากความจรง อธษฐานบารม คาวา “อธษฐาน” มาจากบทวา อธฏฐาน ในภาษาบาล ไดแก “ความตงมนในการทาความด ความตงใจ คอมความตงมนในการทากศล ” การอธษฐานนนอาจจะเปลงวาจากไดหรอเพยงแตนกอธษฐานในใจกได เมตตาบารม คาวา “เมตตา” มาจากบทวา “เมตตา” ในภาษาบาล ชอวา เมตตา “ เพราะมความเยอใยชอวาเมตตา เพราะมความรก หรอความเปนไปแหงความรก ” กลาวคอ มความรกความเอนดมความปรารถนาดตองการใหผอนมความสข

226

อเบกขาบารม คาวา “ อเบกขา” มาจากบทวา อเปกขา ในภาษาบาล เปนชอของมชฌตตภาวะ คอ ความทจตเปนกลาง อกนยหนง บทวา อเปกขา คอ ความวางเฉย ระดบของบารม บารมแบงออกเปน 3 ระดบ คอ บารมระดบตนเรยกวา บารม บารมระดบกลางเรยกวาอปบารม และบารมระดบสงสดเรยกวา ปรมตถบารม บารมทงหมดจงม 30 ทศ คอ บารม 10 ทศ, อปบารม 10 ทศ และปรมตถบารม 10 ทศ (1) บารมระดบตน เรยกวา“บารม” เปนการบาเพญแบบปกตธรรมดา หากเปนทานบารม ไดแก การบรจาคทรพยเปนทาน ไมวาจะบรจาคมากนอยเพยงใด กเปนบารมระดบตนอย

(2) บารมระดบกลาง เรยกวา“ อปบารม” เปนการบาเพญยงขนไปกวาบารมระดบแรก ไดแก การบรจาคอวยวะเลอดเนอในรางกายเปนทาน เชน บรจาคดวงตา บรจาคเลอด (3) บารมระดบสงสด เรยกวา “ปรมตถบารม ” เปนการบาเพญยงขนไปกวาบารมระดบกลาง ไดแก การบรจาคชวตเปนทาน เปนตน หลกการสรางบารมของพระโพธสตว

หลกการสรางบารมแตละประเภทปรากฏอยในคากลาวของสเมธดาบสโพธสตว ซงเปนชาตแรกททานไดรบการพยากรณจากพระทปงกรพทธเจาวา จะไดตรสรธรรมเปนพระสมมาสม-พทธเจาในอนาคต หลกการสรางบารมตาง ๆ ทสเมธดาบสกลาวไวมดงน ทานบารม หากทานปรารถนาจะบรรลพระโพธญาณ หมอนาเตมเปยม ใครผใดผหนงควาปากลง นายอมไหลออกหมด นายอมไมขงอยในหมอนน ฉนใด ทานเหนยาจกไมวาจะตาทราม สงสงและปานกลาง จงใหทานใหหมด เหมอนหมอนาทเขาควาปากลงไว ฉนนน ศลบารม หากทานปรารถนาเพอจะบรรลพระโพธญาณ จามรหางคลองตดในทไหนกตาม ปลดขนหางออกไมได กยอมตายในทนน ฉนใด ทานจงบาเพญศลใหบรบรณ จงรกษาศลไวทกเมอ เหมอนจามรรกษาขนหาง ฉนนน เนกขมมบารม หากทานปรารถนาจะบรรลพระโพธญาณ บรษอยมานานในเรอนจา ลาบากเพราะความทกข มไดทาความยนดใหเกดในเรอนจานน แสวงหาความพนออกไปอยางเดยว ฉนใด ทานกฉนนนจงเหนภพเหมอนเรอนจา เปนผมงหนาออกบวชเพอพนจากภพนน ปญญาบารม หากทานปรารถนาจะบรรลพระโพธญาณ ภกษเมอขออยไมเวนตระกลตา สง และปานกลาง ยอมไดอาหารเปนเครองยงชพ ฉนใด ทานกฉนนน เมอไตถามชนผรอยตลอดกาลทงปวง ถงความเปนปญญาบารม จกไดบรรลพระสมโพธญาณ วรยบารม หากทานปรารถนาจะบรรลพระโพธญาณ พญาราชสหมฤคราช เปนผมความ

227

เพยรไมยอหยอนในการนง การยน และการเดน ประคองใจไวในกาลทกเมอ ฉนใด ทานกฉนนน จงประคองความเพยรไวใหมนตลอดทกภพ ถงความเปนวรยบารมแลว จกบรรลพระสมโพธญาณได ขนตบารม หากทานปรารถนาจะบรรลพระโพธญาณ ธรรมดาแผนดนยอมอดกลนสงทงปวง ทเขาทงลงสะอาดบาง ไมสะอาดบาง ไมกระทาการขดเคอง เพราะการกระทานน ฉนใด ทานกฉนนน เปนผอดทนตอการนบถอและการดหมนของคนทงปวง ถงความเปนขนตบารมแลว จกบรรลพระสมโพธญาณได สจจบารม หากทานปรารถนาจะบรรลพระโพธญาณ ธรรมดาดาวประกายพรกเปนดจคนชง คอเทยงตรงในโลก พรอมทงเทวโลก ไมวาในสมย ฤด หรอปกตาม ยอมไมโคจรและเวยนออกนอกวถโคจร ฉนใด ทานกฉนนน ไมออกไปนอกทางสจจะทงหลาย ถงความเปนสจจบารมแลวจกบรรลพระสมโพธญาณได อธษฐานบารม หากทานปรารถนาจะบรรลพระโพธญาณ ภเขาหนไมหวนไหว คงตงอยตามเดม ไมสะเทอนเพราะลมแรงกลา คงตงอยในทของตนเอง แมฉนใด แมทานกฉนนน จงเปนผไมหวนไหวในอธษฐานในกาลทงปวง ถงความเปนอธษฐานบารมแลว จกบรรลพระสมโพธญาณได เมตตาบารม หากทานปรารถนาเพอจะบรรลพระโพธญาณ ธรรมดานายอมแผความเยนไปใหคนดและคนเลวโดยเสมอกน ชะลางมลทนคอธลออกได ฉนใด ทานกฉนนน จงเจรญเมตตาใหสมาเสมอในชนทเกอกลและไมเกอกล ทานถงความเปนเมตตาบารมแลวจกบรรลพระ -สมโพธญาณได อเบกขาบารม หากทานปรารถนาจะบรรลพระโพธญาณ ธรรมดาแผนดนยอมวางเฉย ในของไมสะอาดและของสะอาดทคนทงลง เวนจากความโกรธและความยนดทงสองนน ฉนใดทานกฉนนนจงเปนประดจตาชงในสขและทกขในกาลทกเมอ ถงความเปนอเบกขาบารมแลว จกบรรลพระสมโพธญาณได เสนทางการสรางบารมของพระโพธสตว

หนวยเวลาในการสรางบารม หนวยเวลาในการสรางบารมคอ “กป” เชน แสนกป หรอ อสงไขยแสนกป พระปญญาธกพทธเจา ใชเวลาสรางบารม 20 อสงไขยแสนกป พระสทธาธกพทธเจา ใชเวลาสรางบารม 40 อสงไขยแสนกป พระวรยาธกพทธเจา ใชเวลาสรางบารม 80 อสงไขยแสนกป คาวา “อสงไขยแสนกป” หมายถง อสงไขยกป + แสนกป คาวา “ กป” เปน “ชอหนวยเวลา” ทมความยาวนานมาก สวนคาวา “อสงไขย” เปน “ชอตวเลขทนบไมไดหรอจานวนทนบไมได”

228

ในไตรภมโลกวนจฉยกถาระบวา 1 อสงไขย = โกฏยกกาลง 20 = 10,000,00020 หรอ มคาเทากบ “ เลข 1 ตามดวยเลข 0 จานวน 140 ตว ” หากถอเอานยนแลว “ อสงไขยแสนกป” จะหมายถง 10,000,00020 กป + 100,000 กป 20 อสงไขยแสนกป จะหมายถง 20 X 10,000,00020 กป + 100,000 กป 40 อสงไขยแสนกป จะหมายถง 40 X 10,000,00020 กป + 100,000 กป 80 อสงไขยแสนกป จะหมายถง 80 X 10,000,00020 กป + 100,000 กป

การสรางบารมกอนไดรบพทธพยากรณ พระสมณโคดมพทธเจาจดอยในประเภทปญญาธกพทธเจาคอยงดวยปญญา จงใชเวลาในการสรางบารมนอยกวาพระสมมาสมพทธเจาประเภทอน นนคอ ใชเวลา 20 อสงไขยแสนกป ในเวลาดงกลาวนแบงออกเปน 3 ชวงคอ ชวงแรก คอ ดารในใจวาปรารถนาพทธภม 7 อสงไขยกป ชวงทสอง คอ เปลงวาจาใหคนอนรบรวาปรารถนาพทธภม 9 อสงไขยกป ชวงทสาม คอ หลงจากไดรบพทธพยากรณแลวอก 4 อสงไขยแสนกป ความผดพลาดในเสนทางการสรางบารม ในเสนทางการสรางบารมของพระโพธสตวนน ทานไดทาผดพลาดมาไมนอยเหมอนกน เพราะทานกยงไมหมดกเลส ถงแมจะไดรบพทธพยากรณแลวกยงมโอกาสทาผดได จะเหนไดจากอภพพฐานะ 18 ขอทจะไมเกดขนกบพระโพธสตวผไดรบพทธพยากรณแลว มอย 5 ขอท นาสนใจคอ หากทานทาผดศลจนตองไปเกดเปนสตวเดยรจฉาน กจะเปนสตวประเภททมรางกายไมเลกกวานกกระจาบ แตจะไมโตกวาชาง,หากตองไปเกดเปนเปรตจะไมเกดเปนขปปปาสกเปรตและนชฌามตณหกเปรต, หากตองไปเกดเปนอสรกาย กจะไมเกดเปนกาลกญชกาสร, หากทาผดหนกจนตองตกนรก กจะไมไปเกดในอเวจนรกและโลกนตนรก พระสมมาสมพทธเจาไดตรสถงวบากกรรมในชาตสดทายของพระองค อนเปนผลมาจากอกศลกรรมในอดตไวในพทธาปทาน 13 ประการ ซงจะยกตวอยางเพยง 6 ประการดงน (1) ชาตหนงพระโพธสตวเกดเปนนกเลงชอปนาลไดกลาวตพระปจเจกพทธเจาชอวาสรภ ดวยกรรมนนทานจงตกนรกเปนเวลายาวนาน และในภพสดทายกถกนางสนทรกากลาวตวาพระองคทรงรวมอภรมณกบนาง (2) ชาตหนงพระโพธสตวไดบรภาษพระสาวกของพระพทธเจาพระนามวาผสสะวา “พวกทานจงเคยว จงกนแตขาวแดง อยากนขาวสาลเลย” ดวยกรรมนนในภพชาตสดทายพระองคจงตองเสวยขาวแดงอยตลอด 3 เดอน เมอครงทพระองคประทบอยทเมองเวรญชา

229

(3) ชาตหนงพระโพธสตวไดฆาพนองชายตางมารดา เพราะเหตแหงทรพย จบใสลงในซอกเขาและบดดวยหน ดวยวบากแหงกรรมนน พระเทวทตจงทมกอนหนกอนหนกลงลงมากระทบนวพระบาทของพระองคจนหอเลอด (4) ชาตหนงพระโพธสตวเปนนายควาญชาง ไดไสชางใหเขาไปจบมดพระปจเจกพทธ-เจารปหนง ขณะททานกาลงเทยวบณฑบาตอย ดวยวบากแหงกรรมนน ในภพสดทายจงถกนายควานชางไสชางนาฬาครอนดรายเพอหมายทารายพระองค (5) ชาตหนงพระโพธสตวเปนนายทหารราบ ไดฆาคนตายจานวนมาก ดวยวบากแหงกรรมนน พระองคจงถกไฟไหมอยางเผดรอนอยในนรก ในภพสดทายพระองคกยงถกไฟไหมผวหนงทบรเวณพระบาท (6) เมอพทธนดรทผานมาพระโพธสตวเกดในตระกลพราหมณชอโชตปาละ ไดกลาวสบประมาทพระกสสปสมมาสมพทธเจาวา “จกมโพธมณฑลแตทไหน โพธญาณทานไดยากอยางยง ” ดวยกรรมนน พระโพธสตวจงตองบาเพญทกรกรยาอยถง 6 ป กวาจะรวาเปนหนทางทผดและหนมาปฏบตในหนทางสายกลาง จนกระทงตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา ขอคดจากความผดพลาดของพระโพธสตว (1) แมจะเปนนยตโพธสตวคอผทส งสมบารมมามากจนเทยงแทแนนอนแลววาจะไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา แตถงกระนนกยงมโอกาสทาผดศลผดธรรมจนตองไปเกดเปนสตวเดยรจฉานได ยงมโอกาสไปเกดเปนเปรตและอสรกายพวกอนนอกจากอภพพฐานะได และยงมโอกาสตกมหานรกขมท 1-7 ได (2) สาเหตสาคญของความผดพลาดทงหลายคอ กเลสซงคอยบงคบใจใหทาชว ความประมาท และสงแวดลอม สงแวดลอมในทนหมายเอาบคคลเปนหลก จงทาใหความคดคาพดการกระทาเปนไปตามเบาหลอมดวย (3) จะเหนวาแมในอดตพระโพธสตวจะทาผดพลาดมามาก แตสดทายแลวทานกไดตรสรธรรมเปนพระสมมาสมพทธเจา

บทท 6 พระธรรม : ค าสงสอนของพระสมมาสมพทธเจา

พระธรรมคออะไร

230

พระธรรมทกลาวถงในบทนคอพระธรรมภายนอก ไดแก เรอง “อรยสจ” อนเปนความจรงของชวต และแนวทางการดาเนนชวตทถกตอง พระธรรมอกนยหนงซงความจรงกเปนอนเดยวกนกบอรยสจ แตพระสมมาสมพทธเจาตรสเรยกอกชอหนงวา “ ธรรมวนย” คาวา วนย หมายถง ศลของพระภกษ ภกษณรวมทงศลของสามเณรและศลของฆราวาส ไดแก ศล 5 ศล 8 หรอ อโบสถศล คาวา สงคายนา แปลวา การซกซอม, การสวดพรอมกน, การรอยกรอง หมายถง การทพระสงฆประชมกนแลวสอบทานชาระสะสางและซกซอมทาความเขาใจพระธรรมวนยอนเปนคาสงสอนของพระพทธเจาเพอรกษาความถกตองไวแลวจดเปนหมวดหมพรอมทงจดจาสาธยายกนไว การสงคายนาพระธรรมวนยมขนหลายครง แตททกฝายทกประเทศยอมรบ คอ การสงคายนา 3 ครงแรกในประเทศอนเดย ไตรปฎก มาจากคาบาลวา ตปฎก ประกอบดวย วนยปฎก สตตนตปฎก อภธรรมปฎก คาวา “ปฎก” แปลวา “ตะกรา” หมายถง ภาชนะสาหรบใสสงของ คาวาปฎกนไดนามาใชเปนชอหมวดหมพระธรรมวนยคอ แยกออกเปนสามตะกรา หรอ 3 หมวดใหญ ๆ นนเอง โดยวนยคอคาสงนนแยกไวหมวดหนงเรยกวา พระวนยปฎก สวนธรรมคอคาสอนแยกออกเปน 2 หมวด ไดแกพระสตตนตปฎก หรอ หมวดพระสตร คอคาสอนททรงแสดงแกบคคลตาง ๆ ในแตละโอกาส ในสมยนนยงไมมการจารกพระไตรปฎกเปนลายลกษณอกษร อาศยความจาเปนหลกทองจาไดกมาสวดซกซอมพรอมกน ทาใหเกดประเพณสวดมนต การทองจา และการบอกเลาตอ ๆ กนเรอยมา เรยกวาการศกษาระบบนวา “มขปาฐะ” จนกระทงมจารกเปนลายลกษณอกษรลงในใบลานครงแรกในการสงคายนาครงท 5 ซงจดขนทประเทศศรลงกาใน พ.ศ.433 ในรชสมยของพระเจาวฏฏคามณอภย โดยจารกดวยภาษามคธ แตภาษาบาล เปนคาทบคคลทวไปคนเคยมากกวา คาวา ภาษามคธ ดงนนเมอจะกลาวถงภาษาทบนทกพระไตรปฎกกจะใชคาวา ภาษาบาล เปนหลก พระไตรปฎกฉบบอกษรไทยมขนครงแรกในรชกาลท 5 คอในระหวาง พ.ศ. 2431- 2436 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงใหคดลอกพระไตรปฎกอกษรขอมในใบลานออกมาเปนอกษรไทย แลวชาระแกไขและจดพมพขนเปนเลมหนงสอได 39 เลม พระธรรมคณ พระสมมาสมพทธเจาตรสพระธรรมคณไว 6 ประการ ซงมคาอธบายดงน 1) อธบายธรรมคณบทวา สวากขาโต ภควตา ธมโม สวากขาโต ภควตา ธมโม แปลวา พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสไวดแลว บทวา สวากขาโต แปลวา ตรสไวดแลว ธรรมทพระองคตรสสอนนนลวนแตจะเปนผลสง

231

ใหผประพฤตปฏบตตามไดรบความรมเยนเปนสขทงสน และทวาตรสไวดแลว กคอไมมเสย คาสอนของพระองคไมใหทกขแกผปฏบตเลย มแตจะนาไปสสขอยางเดยว 2) อธบายธรรมคณบทวา สนทฏฐโก สนทฏฐโก แปลวา ผไดบรรลจะพงเหนเอง เรองธรรมนนใครทปฏบต คนนนจะเหนไดเอง แตสนทฏฐโก ในทนหมายเอาการเหนดวยธรรมจกษของพระธรรมกายเปนหลก 3) อธบายธรรมคณบทวา อกาลโก อกาลโก แปลวา ไมประกอบดวยกาล ผใดปฏบต ผนนยอมไดรบผลเสมอโดยไมมจากดเวลาวามเขตเพยงนนเพยงน 4) อธบายธรรมคณบทวา เอหปสสโก เอหปสสโก แปลวา ควรเรยกใหมาด เพราะเหตวาเปนของด ของจรง เมอผใดปฏบตไดแลวจงเปนเสมอนสงของทนาจะเรยกบอกคนอนมาดวา นดจรงอยางน 5) อธบายธรรมคณบทวา โอปนยโก โอปนยโก แปลวา ควรนอมเขามา คอ นอมเขามาไวในตน เพราะเหตวาการปฏบตตามคาสอนของพระองคพบของดของจรงดงกลาวมาแลวนน ควรจะนอมนาเอาของดจรงทพบแลวนนเขามาไวในตน คอยงถอปฏบตเรอยไปไมละวางเสย 6) อธบายธรรมคณบทวา ปจจตต เวทตพโพ วญญห ปจจตตเวทตพโพ ว ห แปลวา อนวญพงรเฉพาะตน คาวา วญชน คอ ผรแจง หมายถง ธรรมของพระองคนนวญชนจะพงรแจงไดเฉพาะตน ขอนคลายกบสนทฏฐโกทกลาวขางตน ตางแตวาขอนนกลาวถงอาการเหน สวนขอนกลาวถงอาการร กลาวคอ ผปฏบตตามธรรมของพระองค จะรไดดวยตนเองวาธรรมนนดจรงอยางไร ผอนจะพลอยรดวยไมได คาวา “อรยสจ” มาจากสองคาคอ อรย + สจ คาวา อรย แปลวา ประเสรฐ คาวา สจ แปลวา ความจรง ดงนน อรยสจ จงหมายถง ความจรงอนประเสรฐ อรยสจแตละประการมความหมายและองคประกอบดงน องคประกอบของอรยสจมองคประกอบ 4 ประการคอ

1) ทกข คอ ความทกข 2) ทกขสมทย คอ เหตแหงทกข 3) ทกขนโรธ คอ ความดบทกข 4) ทกขนโรธคามนปฏปทา คอ ทางดบทกข ระดบของอรยสจ ม 2 ระดบคอ

232

1) ระดบตน หมายถง การทเราไดศกษาพระธรรมคาสอนเรองอรยสจดงกลาวจนมความรวาอรยสจประกอบดวย ทกข เหตแหงทกขคอตณหา ความดบทกขคอนโรธ และทางดบทกขคอมรรคมองค 8 การรนเปนการรดวย “วญญาณขนธ” ของกายมนษย 2) ระดบสง หมายถง การนาความรทไดศกษามาปฏบตจนเกดความรแจงดวยการเหนแจง

หลกธรรมตาง ๆ นนมความเชอมโยงสมพนธกนทกหมวด ยอเหลอเพยงขอเดยวคอ “ความไมประมาท” และยงแบงเปน 3 ขอกไดคอ ละชว ทาด และทาใจใหผองใส หลกธรรมแตละหมวด 1) ความไมประมาท ความไมประมาท หมายถง ความไมเลนเลอ ไมพลง ไมเผลอ มสตเสมอ สวนความประมาทคอ การขาดสต ความพลงเผลอ ความไมประมาทเปนหลกธรรมใหญซงรวมกศลธรรมทงหมดในพระไตรปฎกไวในขอนเพยงขอเดยว

2) ละชวท าดท าใจใหผองใส หลกกศลธรรมทงหมดในพระไตรปฎกนอกจากจะรวมลงในความไมประมาทเพยงขอ

เดยวแลวยงสามารถขยายออกเปน 3 ขอไดซงพระสมมาสมพทธเจาตรสไวในมหาปทานสตรเรองโอวาทปาฏโมกขวา (1) การไมทาบาปทงสน หากจดเขาในไตรสกขากจะตรงกบ ”ศลสกขา” (2) การยงกศลใหถง หากจดเขาในไตรสกขากจะตรงกบ “จตสกขา” (3) การทาจตของตนใหผอง หากจดเขาในไตรสกขากจะตรงกบ “ปญญาสกขา”

3) ไตรสกขา ไตรสกขา หมายถง ขอปฏบตทตองศกษา 3 ประการ คอ อธศลสกขา อธจตสกขา อธ-ปญญาสกขา

4) อนปพพกถา อนปพพกถา แปลวา เทศนาทแสดงไปโดยลาดบ เพอฟอกอธยาศยของผฟงธรรมใหหมดจดเปนชน ๆ จากงายไปหายากเพอเตรยมจตของผฟงใหพรอมจะรบฟงอรยสจ 4 อนเปนธรรมขนสงตอไป

5) ภาพรวมพระไตรปฎก พระธรรมของพระสมมาสมพทธเจาเมอขยายความแลวจะไดมากถง 84,000 ขอ หรอ 84,000 พระธรรมขนธ โดยจดอยในพระวนยปฎก 21,000 ขอ จดอยในพระสตตนตปฎก 21,000 ขอ และจดอยในพระอภธรรมปฎก 42,000 ขอ พระไตรปฎกหากนามาเชอมโยงกบไตรสกขาและโอวาทปาฏโมกขจะไดดงนคอ

233

พระวนยปฎก คอ ศลสกขา หรอ การไมทาบาปทงสน สตตนตปฎก คอ จตสกขา หรอ การยงกศลใหถงพรอม พระอภธรรมปฎก คอ ปญญาสกขา หรอ การทาจตของตนใหผองใส

1) ความสมพนธของบญกรยาวตถกบไตรสกขา บญกรยาวตถ ประกอบดวย ทาน ศล ภาวนา สวนไตรสกขา ประกอบดวย ศล สมาธ ปญญา บญกรยาวตถสามารถจดเขาในไตรสกขาไดดงน

เหตทจดทานอยในปญญานน เพราะวาในสมมาทฏฐระดบโลกยะขอทหนงคอ มความเหนชอบวาการใหทานมผล เมอมความเหนชอบอยางนจงเปนเหตใหบคคลแตละคนใหทานได ซงสมมาทฏฐนจดอยในหมวดปญญาของไตรสกขานนเอง สวนสลมยนนสงเคราะหเขากบศลสกขาไดโดยตรง สาหรบภาวนามยสงเคราะหเขาในจตสกขา เพราะจตสกขากคอการเจรญสมาธภาวนานนเอง สวนปญญานนกเปนผลทเกดจากการเจรญสมาธภาวนา จะเหนวา เมอไดปฏบตทาน ศล ภาวนา กเทากบวาไดปฏบตไตรสกขา หรอมรรคมองคแปดไปในตว บญกรยาวตถ และไตรสกขานเมอบคคลไดบาเพญแลวจะเรยกวาไดสราง “กศลกรรม” ทงทางกาย ทางวาจา และทางใจ

2) ความสมพนธของบญกรยาวตถกบบารม 10 ทศ บารมกคอบญ แตเปนบญทเขมขนมาก กลาวคอ บญทเราทาในแตละวนจะคอย ๆ รวมตวกนมากขนเรอย ๆ และจะกลนตวเปนบารม หรออกนยหนงบารมคอการสรางบญโดยเอาชวตเปนเดมพน จงทาใหไดบญทไดมความเขมขนกวาบญทว ๆ ไป บญชนดนจงเรยกวาบารม

3) ความสมพนธของมรรคมองคแปดกบบารม 10 ทศ จากทกลาวแลววามรรคมองค 8 แบงออกเปน 2 ระดบคอ ระดบโลกยะหรอโลกยมรรค

และ ระดบโลกตระหรอโลกตรมรรค ระดบโลกยะคอมรรคทเปนสวนแหงบญ สวนระดบโลกตระ เปนองคมรรคทเกดจากการเจรญสมาธภาวนาจนเขาถงธรรมในระดบโลกตตระ นนคอ ตงแตพระธรรมกายโสดาบนเปนตนไป

234

4) ความสมพนธของมรรคมองคแปดกบกศลธรรม อาจจะยงสงสยวา แลวอกศลธรรมตาง ๆ ไดแก กเลส 3 ตระกล คอ โลภะ โทสะ โมหะ

หรออวชชา รวมทงอกศลกรรมคอ กายทจรต วจทจรต และมโนทจรต อยตรงสวนไหนของพระไตรปฎก ความจรงอกศลธรรมเหลานกจดอยในมรรคมองคแปดได แตอยในสวนทมรรคจะตองละใหหมด เมอละไดหมดแลวกจะบรสทธหลดพนเขาสพระนพพานได นสยปจจยส าคญในการปฏบตมรรคมองคแปด

นสย หมายถง ความประพฤตทเคยชน คนทมนสยอยางไรกจะทาอยางนนบอย ๆ เชน มนสยรกการนงสมาธ กจะนงสมาธอยบอย ๆ มนสยชอบนนทาคนอน กจะนนทาคนอนอย บอย ๆ เปนตน นสยนนไมวาจะเปน “นสยด” หรอ “นสยไมด” หากเราไมปรบเปลยนกจะตดตวเราไปตลอดชวตและจะตดตวขามชาตอกดวย

ความส าคญของนสย นสยมความสาคญตรงทเปนเหตใหเราสรางกรรมบางอยางอยเปนประจาหรอตอเนอง

นสยเกดขนไดอยางไร นสย คอ ความประพฤตทเคยชน ดวยเหตนนสยจงเกดขนจากการทเราคดพดและทาสงใดสงหนงอยบอย ๆ อยางตอเนองดวยระยะเวลาหนง

หาหองแหลงบมเพาะนสย พระเดชพระคณพระภาวนาวรยคณไดศกษาพระไตรปฎกอยางละเอยดลกซงและนามาใชฝกอบรมศษยานศษยนบลานคนตลอด 40 ปทผานมา ทานไดสรปไววา แหลงบมเพาะนสยคอ สถานททเราใชอยเปนประจาในชวตประจาวนซงมอย 5 แหงหรอ 5 หองคอ หองนอน หองนา หองครว หองแตงตว และหองทางาน โดยหองทางานนนขนอยกบเพศภาวะ อาชพและวย

หลกการบมเพาะนสยทด การบรหารจดการหองทง 5 ใหเปนไปเพอการบมเพาะนสยทดมหลกการวา “ตองจดทาสงแวดลอมในหองทง 5 ใหดและตองมวธการใชหองทถกตอง ” สงแวดลอมในทนคอ รปแบบหอง อปกรณ และ บคคล สวนวธการใชหองคอ วธการใชททาใหเกดนสยทดข นนนเอง

1) รปแบบหอง เราตองคดวา รปแบบของหองแตละหองทเปนไปเพอการบมเพาะนสยทดใหเกดขนกบเราและคนในครอบครวควรจะเปนอยางไร

2) อปกรณในหอง อปกรณทกอยางทใชในหองแตละหองกตองเกอหนนตอการบมเพาะนสยทด อปกรณใดทจะทาใหนสยไมดเกดขนตองนาออกไป

3) บคคลในหอง บคคลนนเปนสงแวดลอมทสาคญมาก เปนตนแบบหลกแหงนสยดและไมดของมนษย บคคลในทนคอ ทศ 6 หมายถง ผทอยแวดลอมของมนษยทก

4) วธการใชหอง วธการใชหองทถกตองนนมหลกการสาคญเชนเดยวกนคอ “ ตองใชแลวกอใหเกดนสยทดแกเรา” เชน หองนอน ควรมวธการใชหองตอนกอนนอน ขณะนอน และ

235

หลงจากตนนอนดงตอไปน 1. เขาหองนอนไมควรเกน 4 ทม 2. สวดมนตไหวพระกอนนอน 3. นงสมาธและแผเมตตากอนนอน 4. นกถงบญและอธษฐานจตกอนนอน 5. นอนในอแหงทะเลบญคอ จรดจตไวทศนยกลางกายฐานท 7 และนกถงองคพระหรอดวงแกวไปจนกวาจะหลบ ถาหากทาไดควรนอนตะแคงขวาหรอสาเรจสหไสยาสน เพราะเปนทานอนททาใหมสตและสงผลดตอสขภาพมากทสด 6. ตนนอนแตเชา 7. เมอตนนอนกใหตนในอแหงทะเลบญ คอ เมอตนกใหนาใจไปจรดไวทศนยกลางกายแลวนกวา “ เราโชคดทรอดมาไดอกหนงวน ขอใหสรรพสตวทงหลายจงมความสข อนตวเรานนตายแนตายแน” จะไดไมประมาทในการดาเนนชวตตลอดทงวน 8. เกบทนอนพบใหเรยบรอย ฯลฯ หลกธรรมทเกอหนนมรรคมองคแปด หลกธรรมในพระไตรปฎกแบงออกเปน 3 กลม ไดแก เรองมนษย เรองสงคม และเรองสงแวดลอม

หลกธรรมหมวดสงคมศาสตร วาดวยเรองการอยรวมกนในสงคมของมนษย พระ -สมมาสมพทธเจาตรสถงธรรมเหลานไวเพอใหมนษยอยรวมกนอยางเปนสข เมอเปนสขแลวกจะชวยใหปฏบตมรรคมองคแปดไดงายขน หลกธรรมหมวดวทยาศาสตรหมวดวทยาศาสตรนเปนเรองสงแวดลอมทางกายภาพ ไดแก จกรวาลและภพภม จดประสงคทพระสมมาสมพทธเจาตรสเรองนกเพอใหทราบตาแหนงทต งของภพภมตาง ๆ เพอใหทราบความเปนอยของสงมชวตแตละภพภม กฎแหงกรรมในพระพทธศาสนา วบากแหงกรรมเปนเรองอจนไตย พระสมมาสมพทธเจาตรสไวในอจนตตสตรวา “วบากแหงกรรม เปนอจนไตยไมควรคด ผทคด กจะพงมสวนแหงความเปนบา ไดรบความลาบากเปลา ”

ระดบการใหผลของกรรมวบากกรรมแบงออกเปน 4 ระดบ คอ

236

1) ระดบจตใจ ถาเปนบญกจะทาใหสขภาพใจดขนคอ เปนสขใจ มใจเยอกเยน ตงมน และสมรรถภาพของใจกจะดขนดวย คอ ใจจะสะอาดผองใส ใชคดเรองราวตาง ๆ ไดรวดเรว วองไว ลกซง กวางไกล รอบคอบ เปนระเบยบ และตดสนใจไดฉบพลนถกตองไมลงเล ผลดงกลาวนจะเกดขนเมอไดทากศลกรรม ไดแก ใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนาอยางตอเนอง 2) ระดบบคลกภาพ คนททาทาน รกษาศล เจรญภาวนา อยางสมาเสมอ จะทาใหมใจทสงบ แชมชน เบกบาน ชมเยน นอนหลบสบาย ไมมความกงวลหมนหมอง สงผลใหมหนาตาผวพรรณผองใส มความมนใจในตวเอง มความองอาจสงางาม ไปถงไหนกสามารถวางตวไดพอเหมาะพอด บคลกภาพจะดขนเปนลาดบ 3) ระดบวถชวต หลกการสงผลของบญและบาปในระดบวถชวตคอ บญและบาปในอดตชาตจะสงผลกอนและสงผลอยางเตมท ดงนนวถชวตของมนษยแตละคนในชาตนหรอในทก ๆ ชาตทเกดนน กขนอยกบบญและบาปทไดทาไวในอดตชาตเปนหลกคอ ประมาณ 70 -80% สวนบญและบาปใหมเปนเพยงสวนเสรมเทานนคอ สงผลในชาตนเพยงประมาณ 20 -30% แตจะสงผลอยางเตมทในภพชาตหนา 4) ระดบปรโลก คาวา ปรโลก แปลวา โลกหนา พระสมมาสมพทธเจาตรสไวในวตถป-สตรวา “จตเต สงกลฏเฐทคคต ปาฏกงขา ฯ จตเต อสงกลฏเฐ สคต ปาฏกงขา ฯ ” แปลวา เมอจตเศราหมองทคตเปนทไป เมอจตไมเศราหมองคอผองใสสคตเปนทไป ทคต แปลวา คตชว คอ อบายภม ไดแก นรก เปรต อสรกาย สตวเดยรจฉาน สวน สคต แปลวา คตด ไดแก การมาเกดเปนมนษย สวรรค หรอ พรหมโลก สาเหตททาใหจตเศราหมองหรอผองใสคอบาปและบญนนเอง โดยบาปจะทาใหจตเศราหมอง แตบญจะชาระลางจตใหผองใส สตวโลกแตกตางกนเพราะกรรม พระสมมาสมพทธเจาตรสถงเรองความแตกตางเพราะกรรมไวในจฬกมมวภงคสตรซงสามารถสรปผลของกรรมตาง ๆ ได 7 ประการ ล าดบ

อกศลธรรม กศลธรรม

เหต ผล เหต ผล

237

1 2 3 4 5 6 7

ฆาสตว เบยดเบยนสตว มกโกรธ รษยา ไมใหทาน กระดาง เยอหยง ไมออนนอม ไมเขาหาสมณพราหมณ ไมสอบถามธรรมะ

อายสน มโรคมาก ผวพรรณเศราหมอง มอานาจนอย มโภคะนอย เกดในตระกลตา มปญญาทราม

ไมฆาสตว ไมเบยดเบยนสตว ไมมกโกรธ ไมรษยา ใหทาน ไมกระดาง ออนนอม เขาไปหาสมณพราหมณ สอบถามธรรมะ

อายยน มโรคนอย ผวพรรณผองใส มอานาจมากม

โภคะมาก

เกดในตระกลสง

มปญญามาก

กฎแหงกรรมกบหลกวทยาศาสตร ความสอดคลองกนของกฎแหงกรรมกบ

วทยาศาสตรคอเรอง “เหตและผล” ทงเหตและผลคอกฎทมอยแลวในธรรมชาต และเหตผลทมนษยและสตวทงหลายสรางขนซงในทนคอ “กรรม” หมายถง การกระทาโดยเจตนา กลาวคอ เมอประกอบเหตคอทากรรมอยางนยอมไดรบผลอยางน เมอประกอบเหตคอทากรรมอยางนน ยอมไดรบผลอยางนน เรองของกรรมในพระไตรปฎกนนมอย 2 สวนคอ กรรมในปจจบนชาต วงการทางวทยาศาสตรคอนขางจะยอมรบ เพราะพบเหนกนไดทวไปในชวตประจาวน สวนกรรมในอดตชาตทมาสงผลในปจจบนนนวงการวทยาศาสตรไมคอยยอมรบเพราะคดวาพสจนไมไดบาง แตจะพยายามคนหาสาเหตในปจจบนเพออธบายผลทเกดขน พระธรรมคอแผนทชวตในสงสารวฏ พระธรรม คอ แผนทชวตในสงสารวฏ ผคนพบแผนทคนแรกคอพระสมมาสมพทธเจาศาสดาเอกของโลก

ทานทราบวาสงทจะทาใหไดบญและบารม คอ การสรางกศลกรรม ไดแก การใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนา และสงทจะทาใหไปสอบายภม คอ การประกอบอกศลกรรมทงทางกาย วาจา ใจ สวนใครกตามตองการหลดพนจากสงสารวฏน จะตองสรางกศลกรรมอยางยงยวด ทงการใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนา โดยเฉพาะการเจรญสมาธภาวนานน จะทาใหไดยานอนประเสรฐ คอ “ดวงปฐมมรรค” อนเปนดวงทเกดจากการรวมตวกนของอรยมรรคมองคแปด ซงจะเกดขนจากการเจรญสมาธภาวนาจนใจหยดนง คอ พระรตนตรยภายใน ไดแก พระธรรมกาย เปนตน ซงจะไดมาดวยการเจรญสมาธภาวนาโดยจดใจนง ๆ กลางดวงปฐมมรรคนน แลวเขากลางของ

238

กลางไปเรอย ๆ ในทสดกจะไดพบพระธรรมกายรอคอยอย

บทท 7 พระสงฆ : สาวกของพระสมมาสมพทธเจา

พระสงฆคอใคร สมมตสงฆ หมายถง พระสงฆโดยสมมต คอเปนพระสงฆโดยการยอมรบกนในหมสงฆ หลงจากการไดผานการคดเลอกเฟนคณสมบตถกตองและผานพธกรรมทเรยกวาอปสมบทกรรมครบถวนตามพระวนยแลว ใชเรยกพระสงฆทยงไมไดบรรลมรรคผล เชน พระสงฆทวไปในปจจบน ถาไดบรรลมรรคแลว เชน เปนพระโสดาบน เรยกวา อรยสงฆ คาวา พระสงฆ มาจาก “บทวา สงฆ หรอ สงฆ ในภาษาบาล ไดแก ภกษสงฆ ” คาทมกใชแทนพระสงฆมดงน “พระ, ภกษ, พระภกษ, พระภกษสงฆ, บรรพชต, สมณะ” พระสงฆคณ พระสงฆคณในทนพระสมมาสมพทธเจาหมายเอาคณของพระอรยสงฆเทานน สามารถสรปพระสงฆคณได 9 ประการดงน 1) สปฏปนโน แปลวา ทานปฏบตแลวด คอ ปฏบตไปตามแนวมชฌมาปฏปทา เปนทางสายกลาง ตามทสมเดจพระบรมศาสดาดาเนนมาแลว ไมหยอนเกนไป ไมตงเกนไป 2) อชปฏปนโน แปลวา ปฏบตแลวตรง คอ ทานปฏบตมงตรงตอพระนพพาน ไมวอกแวกไปทางอน แมจะลวงเลยขามไปกภพกชาตทานกไมเปลยนใจ ยงมงตรงตอนพพานอย 3) ญายปฏปนโน แปลวา ปฏบตมงเพอรธรรมทจะออกจากภพ 3 โดยแท 4) สามจปฏปนโน แปลวา ปฏบตอยางดเลศ เพราะทานปฏบตเพอบรรลถงพระนพพานจรง ๆ ไมใชเพอเหตอน จงสมควรนบวาเปนการปฏบตอยางดเลศ 5) อาหเนยโย เปนผควรเคารพสกการะ 6) ปาหเนยโย แปลวา เปนผควรตอนรบ 7) ทกขเณยโย แปลวา เปนผควรรบของทเขาทาบญ 8) อชลกรณโย แปลวา สมควรกราบไหว 9) อนตตรปญกเขตตโลกสสะ แปลวา เปนเนอนาบญอนเลศไมมนาบญอนจะดกวาอกแลว

239

พระสงฆคณขอนหมายเอาคณของหมสงฆไมไดหมายถงคณของพระสงฆรปใดรปหนงเพยงรปเดยว โดยสงเกตไดจากพทธดารสทวา “ปาฏบคลกทาน คอ ทานทใหเฉพาะบคคลใดบคคลหนง” และ “สงฆทาน คอ ทานทใหแกหมสงฆ ”

ในปจจบนยงมพระอรยสงฆอยหรอไม ยงไมอาจระบไดชดวาปจจบนยงมพระอรหนตหรอไม เพราะยากทจะรวาพระภกษแตละ

รปปฏบตชอบไดถงระดบไหน และตามปกตพระทไดบรรลธรรมขนสงทานจะไมเปดเผยใหคนอนร ถาเปนในสมยพทธกาลกจะมพระสมมาสมพทธเจาเปนผตรสบอกและยนยนวา ภกษชอนน ชอน บรรลธรรมขนไหนแลว

ความส าคญของพระสมมตสงฆ ในปจจบนพระสงฆสวนใหญเปนสมมตสงฆ แตกมความสาคญมากในการสบอายพระพทธศาสนา จนกลาวไดวาพระพทธศาสนาในปจจบนตงอยไดดวยสมมตสงฆ และผทมโอกาสกาวขนสความเปนพระอรยเจาไดมากทสดกคอพระสมมตสงฆ การบวชในพระพทธศาสนา ในปจจบนการบวชในพระพทธศาสนาม 2 แบบ คอ บวชเปนสามเณรเรยกวา “บรรพชา” และบวชเปนพระภกษเรยกวา “อปสมบท” บรรพชา แปลวา การบวช อรรถกถากลาววา บรรพชา ชอวา ปลอดโปรง และไมมความหวงใย ซงตรงขามกบชวตของฆราวาสทเปนทางคบแคบไมปลอดโปรงตอการสรางบารมเพอกาจดกเลสไปสอายตนนพพาน อปสมบท แปลวา การเขาถง หมายถง การบวชเปนพระภกษและภกษณ ในยคตนของพระพทธศาสนาพระสาวกทกรปลวนเปนพระภกษไมมพระสาวกทเปนสามเณร และสามเณรองคแรกในพระพทธศาสนา คอ สามเณรราหล วธการบรรพชาเปนสามเณร การครองผายอมฝาดและการหมผาเฉวยงบา คอ การนงหมผาสบงจวรนนเองการกลาวคาขอถงสรณคมนหรอไตรสรณคมนคอพระพทธ พระธรรม พระสงฆนนจะตองกลาว 3 ครงเพราะบางครงผขอบวชอาจเอยปากโดยเผลอสต หรอกลาวผดพลาด ฉะนนจะถอคาพดเพยงครงเดยวมาเปนหลกฐานยนยนความตงใจจรงยงไมได ตองกลาวถง 3 ครง เปนการยาเจตนาวา มไดพดเพราะเผลอสต เมอกลาวจบ 3 ครง ถอวาสาเรจเปนสามเณร จากนนจงใหสามเณรรบสกขาบท 10 ประการ

240

วธการอปสมบทเปนพระภกษการอปสมบทเปนพระภกษนนมวธการหลก ๆ 3 วธคอ เอหภกขอปสมปทา, ตสรณคมนปสมปทา และญตตจตตถกรรมวาจา ดงน 1) เอหภกขอปสมปทา เปนการอปสมบทโดยมพระสมมาสมพทธเจาเปนพระอปชฌาย ผทไดรบการอปสมบทดวยวธนรปแรกคอ พระอญญาโกณฑญญะ 2) ตสรณคมนปสมปทา คอ การอปสมบทดวยไตรสรณคมนนนเอง เปนการบวชทมพระสาวกเปนพระอปชฌาย ซงมวธการเดยวกนกบการบวชเปนสามเณร แตผบวชจะตองถอศลของพระภกษ 3) ญตตจตตถกรรมวาจา เปนการบวชโดยคณะสงฆ หากเปนชนบททหาพระภกษไดยากกใชพระสงฆ 5 รป รวมทงพระอปชฌาย หากเปนเมองหลวงซงมพระภกษอยมากตองใชพระภกษอยางนอย 10 รป รวมทงพระอปชฌาย ญตตจตตถกรรมวาจาเปนวธการอปสมบททสบทอดมาจนถงปจจบน สวนตสรณคมนป-สมปทานนพระสมมาสมพทธเจาไดยกเลกไป ผไดรบการบวชแบบญตตจตตถกรรมวาจารปแรกคอ ราธพราหมณ สาหรบการอปสมบทดวยวธนแบงออกเปน 3 ขนตอนดงน 1) บรรพชาเปนสามเณร 2) ขอนสยและขออปสมบท 3) รบอนศาสน การขอนสย คอ การกลาวคาขอรองตอพระอปชฌาย เพอขอใหทานเปนทพง ทอาศยของตน ทาหนาทปกครองอบรมสงสอนและใหการศกษาตอไป ขออปสมบท คอ การกลาวคาขออปสมบทตอคณะสงฆ เพอใหคณะสงฆรบตนเขาหม และยกตนขนเปนพระภกษ อนศาสน คอ คาสอนทพระ อปชฌายบอกแกภกษใหมในเวลาอปสมบทเสรจ ประกอบดวยนสสย 4 และอกรณยกจ 4 เพอใหภกษใหมไดทราบถงสงททาไดและสงททาไมไดอยางเดดขาดตามพระธรรมวนย นสสย คอ ปจจยเครองอาศยหลกของพระภกษ 4 อยาง ไดแก เทยวบณฑบาต นงหมผาบงสกล อยโคนไม และฉนยาดองดวยนามตรเนาคอนาปสสาวะ อกรณยกจ คอ กจทพระภกษทาไมไดเดดขาด ถาทาแลวจะขาดจากความเปนพระภกษทนท ไดแก เสพเมถน ลกทรพย ฆามนษย และพดอวดคณวเศษทไมมในตน หวใจหลกของการอปสมบทวธน คอ ผขออปสมบทตองไดรบความเหนชอบจากพระสงฆทกรปทใหการอปสมบท หากมรปใดรปหนงคดคาน กไมอาจจะอปสมบทได

อายของผควรบรรพชาและอปสมบทตอนทพระโอรสราหลไดบรรพชาเปนสามเณรนนทานมพระชนม 7 พรรษา ผทมอายนอยทสด และไดรบการบรรพชาตามทบนทกไวในอรรถ -กถาคอ พระปทมเถระ ทานบรรพชาขณะทอายได 5 ขวบ แตอายทเหมาะสมตอการบรรพชาในปจจบนควรจะอยท 10 ขวบถง 19 ป เพราะเดกทอาย 10 ขวบขนไปพอจะดแลตนเองไดแลว

241

สาหรบผมอายตงแต 20 ปบรบรณขนไปนน สามารถอปสมบทเปนพระภกษได หากอายหยอนกวานไมสามารถอปสมบทได แตทงนผท มอายครบสาหรบการบวชเปนพระภกษแลว แตไมปรารถนาจะอปสมบท ตองการจะบรรพชาเปนสามเณรอยางเดยวกไดเหมอนกน การนบอาย 20 ปนนโดยทวไปคอ ใชวนเดอนปในปจจบนเปนตวตงและใชวนเดอนปเกดเปนตวลบ หากมอายไมตากวา 20 ปกอปสมบทได อยางไรกตามพระพทธองคกอนญาตไววา สามารถนบอายไดตงแตอยในครรภ

ผถกหามบวชและผทไมควรใหบวช 1) ผถกหามอปสมบทโดยเดดขาด มอย 3 ประเภทคอ ผทมเพศและภาวะบกพรอง ผ

ทเคยทาอนนตรยกรรม 5 อยาง และผททาผดตอพระพทธศาสนา หากคณะสงฆใหอปสมบทไปโดยทไมร เมอทราบภายหลงจะตองใหลาสกขา การหามอปสมบทในทนรวมถงการหามบรรพชาเปนสามเณรดวย

2) ผทไมควรไดรบการอปสมบทพระสมมาสมพทธเจาตรสถงผทไมควรไดรบการอปสมบทไว 20 ประการ ซงแบงออกเปน 2 ประเภทคอ ประเภทแรก ไดแก ผทไมมพระอปชฌาย หรอ ผทพระอปชฌายมปญหา ประเภททสอง ไดแก ผทไมมบรขารเปนของตนเอง คอ ไมมบาตรและจวร บคคลเหลานไมควรใหบวช หากภกษรปใดบวชใหจะตองอาบตทกกฎ

3) ผทไมควรไดรบการบรรพชาผทไมควรไดรบการบรรพชานนถอวาเปนผไมควรไดรบการอปสมบทดวย เพราะอปสมบทกรรมเปนพธทตองผานการบรรพชามากอน บคคลทไมควรไดรบการบรรพชาแบงไดเปน 3 ประเภท คอ ผทมพนธะและผทาผดกฎหมาย , ผพการหรอมอวยวะไมสมบรณ และผปวยหนกหรอเปนโรครายแรง

ศลของพระภกษ ศลของพระภกษ เปน “อปรยนตปารสทธศล” หมายถง มากมาย ไมมทสด แตโดยรวมแลวแบงออกเปน 4 หมวดใหญ ๆ เรยกวา ปารสทธศล 4 ดงนคอ 1) ปาฏโมกขสงวรศล หมายถง ศล 227 สกขาบท 2) อนทรยสงวรศล หมายถง การสารวมตา ห จมก ลน กาย ใจ ไมใหยนดยนรายในเวลาเหนรป เวลาไดยนเสยง เวลาดมกลน เวลาสมผส เวลาลมรส หรอระลกถงอารมณตาง ๆ 3) อาชวปารสทธศล หมายถง การเลยงชพชอบ เลยงชพดวยวสยของสมณะคอการปฏบตตนอยในพระธรรมวนย แลวอาศยปจจย 4 ทญาตโยมถวายดวยศรทธาเลยงชพ ไมเลยงชพดวยการประกอบอาชพอยางฆราวาส หรอไมหลอกลวงเขาเลยงชพ กลาวคอ บวชแลวไมไดปฏบตดปฏบตชอบ แตอาศยผาเหลองเพอเลยงชพ เปนตน 4) ปจจยสนนสสตศล หมายถง ศลทวาดวยการใหพจารณาปจจย 4 กอนบรโภค คอ จวร บณฑบาต ทอยอาศย และยารกษาโรค โดยใหพจารณาวา เราบรโภคสงเหลานเพอใหยงชพอยได จะไดมเรยวแรงและบาเพญสมณธรรมไดสะดวก ไมบรโภคดวยตณหา

242

นสสย 4 ปจจยเครองอาศยของบรรพชต นกบวชดารงชพอยดวยนสสย 4 คอ เทยวบณฑบาตเปนวตร นงหมผาบงสกล อยโคนไม และฉนยาดองดวยนามตรเนา มเพยง 4 อยางนเทานนกสามารถสบทอดพระพทธศาสนาไปไดแลว

อานสงสการออกบวชเปนบรรพชต พระสมมาสมพทธเจาตรสอานสงสการออกบวชเปนบรรพชตไวในสามญญผลสตรซงวาดวยผลของความเปนสมณะหรออานสงสทไดจากการบวชนนเอง สามญญผลนนจะอธบายอยางละเอยดใน “วชา SB 304 ชวตสมณะ” แบงเปน 3 ระดบคอ สามญญผลเบองตน สามญญผลเบองกลาง และสามญญผลเบองสง การสรางบารมเพอเปนพระอรยสงฆ ขนตอนการฝกตนของพระสงฆพระสมมาสมพทธเจาตรสขนตอนการฝกตนของพระสงฆเอาไวในคณกโมคคลลานสตรของพระสงฆไว 6 ขนดงน 1) สารวมระวงในพระปาฏโมกข 2) คมครองทวารในอนทรยทงหลาย 3) รจกประมาณในโภชนะ 4) ประกอบเนอง ๆ ซงความเปนผตนอย 5) ประกอบดวยสตสมปชญญะ 6) เสพเสนาสนะอนสงด ความสมพนธของไตรสกขากบคณกโมคคลลานสตร กคอ ไตรสกขา หรออรยมรรค มองคแปดนนเอง แตเปนการขยายความและจดลาดบขนตอนเพอใหงายตอการปฏบตมากขน ในทนจะเชอมโยงขนตอนทง 6 เขากบหลกไตรสกขาคอ ศล สมาธ ปญญา ดงน

1)สารวมระวงในพระปาฏโมกข 2)คมครองทวารในอนทรยทงหลาย 3)รจกประมาณในโภชนะ 4)ประกอบเนอง ๆ ซงความเปนผตนอย 5) ประกอบดวยสตสมปชญญะ 6)เสพเสนาสนะอนสงด

ศล

สมาธ

ปญญา

243

ขนตอนการฝกตนของพระสงฆนนจะขยายความอยางละเอยดใน “ วชา SB 303 แมบทการฝกอบรมในพระพทธศาสนา ” ซงจะมการเชอมโยงคณกโมคคลลานสตรอนเปน “ขนตอนการฝกตน” เขากบ “ธมมญสตร” วาดวย “วธการฝกตน” ในแตละขนตอนดวย

การสรางบารมในอดตชาตของพระอรยสงฆ การทพระสมมตสงฆแตละรปไดปฏบต

ตามขนตอนการฝกตนทง 6 ประการดงทกลาวแลว แตจะไดบรรลธรรมจนกาวขนเปนพระอรยสงฆในระดบตาง ๆ ไดหรอไมนน กขนอยกบบารมทไดส งสมมาในอดตชาตเชนเดยวกบพระโพธสตวทงหลาย ระยะเวลาการสรางบารมเพอเปนพระสมมาสมพทธเจา การสรางบารมเพอเปนพระ-ปจเจกพทธเจา การสรางบารมเพอเปนพระสาวกและอบาสก อบาสกาเอตทคคะนน มความแตกตางของเวลาในการสรางบารม ดงน ล าดบ

ประเภท

เวลาสรางบารมหลงไดรบพทธพยากรณ

พ ร ะ สม ม า ส ม พ ท ธ เ จ าพระองคแรกทพยากรณ

1 พระปญญาธกพทธเจา พระสมณโคดมพทธเจา [สาเรจเปนพระพทธเจาพระองคท 25 ใน 25 พทธวงศ]

4 อสงไขยแสนกป

พระทปงกรพทธเจา เปนพระพทธเจาพระองคท 1 ใน 25 พทธวงศ

2

พระปจเจกพทธเจา พระเทวทต, พระเจาอชาตศตร, นายสมนมาลาการ ฯลฯ


[พระเทวทตและนายสมนมาลาการ เหลอเวลาสรางบารมอกเพยง 1 แสนกป]

3 พระอครสาวก พระสารบตรเถระ, พระมหาโมคคลลานเถระ


พระอโนมทสสพทธเจา เปนพระพทธเจาพระองคท 7 ใน 25 พทธวงศ

4 พระสาวกเอตทคคะ พระอานนทเถระ, พระมหากสสปเถระ ฯลฯ

1 แสนกป

พระปทมตรพทธเจา เปนพระพทธเจาพระองคท 10 ใน 25 พทธวงศ

5 อบาสกอบาสกาเอตทคคะ อนาถบณฑกเศรษฐ, มหาอบาสกาวสาขา ฯลฯ

1 แสนกป

พระปทมตรพทธเจา [ยคเดยวกบททรงพยากรณพระสาวกเอตทคคะ]

การบรหารองคกรสงฆ

244

บรหาร แปลวา “ปกครอง ดาเนนการ จดการ ” องคกรสงฆ ในทนหมายถง ชมชนสงฆทกระดบตงแตระดบวด สานกสงฆ สถาบนสงฆ และหมายรวมถงสงฆในระดบประเทศและสงฆทงหมดทวโลกดวย การบรหารองคกรสงฆ หมายถง การบรหารวดแตละวด และการบรหารสถาบนสงฆในระดบทใหญขนไปตามลาดบจนถงระดบประเทศและระดบโลก พระสมมาสมพทธเจาบรหารองคกรสงฆดวยหลกธรรมวนย ไดแก อปรหานยธรรม เปนตน อปรหานยธรรม แปลวา ธรรมททาใหไมเสอม อปรหานยธรรม 7 ประการมดงตอไปน

1.หมนประชมกนเนองนตย 2.พรอมกนประชมและพรอมกนทากจทสงฆพงทา

3.ไมถอนและไมบญญตแตใหปฏบตตามสกขาบท 4.เคารพพระภกษผเปนปรณายกของสงฆ 5.ไมลอานาจของตณหาอนทาใหเกดในภพใหม 6.มความหวงใยในเสนาสนะตามราวปา 7.ปรารถนาใหภกษผมศลมาหา ผทมาแลวกใหอยสบาย

วนส าคญของพระสงฆ

วนพระ โดยทวไปหมายถง วนประชมถอศลฟงธรรมในพระพทธศาสนา ในหนงเดอนจะมวนพระ 4 ครงคอ วนขน 8 คา, วนขน 15 คา, วนแรม 8 คา และวนแรม 15 คา ถาเดอนขาดกเปนแรม 14 คา วนมาฆบชา หมายถง การบชาในวนเพญกลางเดอนมาฆะ ซงเปนวนสาคญวนหนงในพระพทธศาสนาเรยกวา วนมาฆบชา คาวา วนเพญ แปลวา วนทพระจนทรเตมดวง สวนคาวา มาฆะ แปลวา เดอน 3 วนมาฆบชา เปนวนระลกถงเหตการณสาคญทเกดขนในสมยพทธกาล 4 อยางคอ 1) พระอรหนตสาวก 1,250 รปมาประชมพรอมกน ณ วดเวฬวน 2) ทานเหลานนลวนเปนเอหภกขอปสมปทา คอ ไดรบการอปสมบทจากพระสมมาสมพทธเจา 3) ทานเหลานนมาประชมพรอมกนโดยไมไดนดหมาย 4) วนทประชมเปนวนเพญกลางเดอนมาฆะ หรอ เดอน 3 ดวยเหตนเอง วนมาฆบชา จงเรยกอกชอหนงวา วนจาตรงคสนนบาต แปลวา เปนวนทประชมพรอมกนแหงองค 4

245

วนอาสาฬหบชา คาวา อาสาฬหบชา อานวา อาสานหะบชา หรอ อาสานละหะบชา แปลวา การบชาในวนเพญกลางเดอนอาสาฬหะ หรอ เดอน 8 ซง เ ปนวนสาคญทางพระพทธศาสนาอกวนหนงเรยกวา วนอาสาฬหบชา ในวนนมเหตการณสาคญเกดขนเมอครงพทธกาล 3 อยางคอ 1) เปนวนทพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงธรรมครงแรก ชอวา ธมมจกกปปวตตนสตร 2) เปนวนทพระสงฆอนเปนพระรตนตรยภายนอกเกดขนครงแรกในโลก คอพระอญญา-โกณทญญะ เมอทานฟงธมมจกกปปวตตนสตรแลวกไดบรรลธรรมเปนพระโสดาบน และขอบวชในพระพทธศาสนา 3) หลงจากทานอญญาโกณทญญะบวชแลว จงทาใหวนนเปนวนทพระรตนตรยภายนอกครบบรบรณเปนครงแรกคอ พระพทธ พระธรรม พระสงฆ วนเขาพรรษาคาวา พรรษา แปลวา ฤดฝน เขาพรรษา หมายถง การอยประจาทตลอด 3 เดอนในฤดฝนของพระสงฆซงเปนธรรมเนยมทางพระวนย พระภกษจะไมเขาพรรษาไมได ทานปรบเปนอาบต และการเขาพรรษาตองกลาวคาอธษฐาน เรยกวา อธษฐานพรรษา ระยะเวลาเขาพรรษาม 2 ครง คอ เขาวนแรม 1 คาเดอน 8 ออกวนขน 15 คาเดอน 11 เรยกวาปรมพรรษาหรอพรรษาตน หากเขาระยะน ไมทนกใหเขาในวนแรม 1 คาเดอน 9 และไปออกในวนขน 15 คาเดอน 12 เรยกวา เขาปจฉมพรรษาหรอพรรษาหลง พระสงฆสวนใหญนยมเขาปรมพรรษา วนเขาพรรษาจงม 2 วน คอ วนแรม 1 คาเดอน 8 อนเปนปรมพรรษา และวนแรม 1 คาเดอน 9 อนเปนปจฉมพรรษา วนออกพรรษา ออกพรรษา หมายถง การพนกาหนดระยะเวลาการเขาพรรษา คอ ครบ 3 เดอนแลว ออกพรรษาไมตองกลาวคาอธษฐานเหมอนเขาพรรษา เมอครบกาหนด 3 เดอนแลวกเปนอนออกพรรษา ออกพรรษามระยะกาลออก 2 ครง เหมอนเขาพรรษา คอ ถาเขาปรมพรรษาวนแรม 1 คาเดอน 8 ออกพรรษากเปนวนขน 15 คาเดอน 11 ถาเขาปจฉมพรรษา ออกพรรษากเปนวนขน 15 คาเดอน 12 ซงตรงกบวนลอยกระทง วนทอดกฐนกฐน เปนภาษาพระวนย เปนชอเรยกผาพเศษทพระสมมาสมพทธเจาทรงอนญาตใหภกษผอยจาพรรษาครบ 3 เดอนแลวรบมานงหมได กฐน แปลตามศพทวา ไมสะดง คอ กรอบไมหรอไมแบบสาหรบขงผาทจะเยบเปนจวร ผาทเยบสาเรจจากกฐนหรอไมสะดงแบบนเรยกวา ผากฐน การเยบจวรดวยไมสะดงนเปนธรรมเนยมของพระสงฆในสมยพทธกาล ซงภกษหลายรปจะตองชวยกนเยบจวรของกนและกน ทอดกฐน คอ การทาพธถวายผากฐนแกสงฆผจาพรรษาครบ 3 เดอน ณ วดใดวดหนง

246

กฐนมกาหนดระยะเวลาถวาย จะถวายตลอดไปเหมอนผาชนดอนไมได ระยะเวลานนมเพยง 1 เดอน คอ ตงแตวนแรม 1 คา เดอน 11 ไปจนถงวนขน 15 คาเดอน 12 ระยะเวลานเรยกวา กฐนกาล คอ ระยะเวลาทอดกฐนหรอเทศกาลทอดกฐน สวนวดไหนจะกาหนดใหมพธทอดกฐนวนไหนกได แตตองอยภายในระยะเวลาดงกลาว

บทท 8 อบาสก อบาสกา : ผนงใกลพระรตนตรย

อบาสก อบาสกาคอใคร อบาสก คอ คฤหสถผชายทถงพระรตนตรยเปนทพง ผนงใกลพระรตนตรย และผนบถอพระพทธศาสนาอยางมนคง อบาสกา คอ “ สตรผถงพระพทธเจาเปนสรณะ ผถงพระธรรมเปนสรณะ ผถงพระสงฆเปนสรณะ ” อบาสกาจงเปนคฤหสถผหญงทถงพระรตนตรยเปนทพง ผนงใกลพระรตนตรย และผนบถอพระพทธศาสนาอยางมนคง วธการเปนอบาสก อบาสกา วธการเปนอบาสก อบาสกานนไมยาก เพยงแคกลาวคาขอถงพระรตนตรยวาเปนสรณะ คอ เปนทพงทระลก กถอวาไดเปนอบาสก อบาสกาโดยสมบรณแลว สวนจะเปนอบาสก อบาสกาทดหรอไมกขนอยกบวาไดปฏบตตามธรรมของอบาสก อบาสกาไดดเพยงไร

ปฐมอบาสกในพระพทธศาสนาสมยนน พอคาชอตปสสะและภลลกะเดนทางไกลจากอกกลชนบทถงตาบลนน เทพยดาผเปนญาตไดใหนาสตตผงและสตตกอนไปถวายพระผมพระ - ภาคเจา และไดกลาวแสดงตนขอถงพระพระผมพระภาคเจาและพระธรรมวาเปนสรณะ

ปฐมอบาสกาในพระพทธศาสนา พระพทธองคไดแสดงธรรมคออนปพพกถาแกนางสชาดาและอดตภรรยาของทานพระยสะ ดงน 1) ทานกถา คอ เรองการใหทาน 2) สลกถา คอ เรองการรกษาศล 3) สคคกถา คอ เรองทพยสมบตบนสวรรค เปนผลจากการใหทานและรกษาศล 4) โทษความตาทราม ความเศราหมองของกามทงหลาย 5) อานสงสในความออกจากกาม จากนนพระพทธองคกตรสเรองอรยสจ 4 ขณะททรงแสดงอรยสจ 4 อยนน ดวงตาเหน

247

ธรรมปราศจากธลไดเกดแกนางทงสอง จงไดขอถงพระผมพระภาคเจา พระธรรม และพระภกษสงฆวาเปนสรณะ

วธการเปนอบาสก อบาสกาในปจจบนการเปนอบาสก อบาสกาผถงพระรตนตรยเปนทพงในปจจบนเรยกวา “การแสดงตนเปนพทธมามกะ”

คาวา “พทธมามกะ” ไดแก “ ผนบถอพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ” วธปฏบตทงายทสดคอ การกลาวคาปฏญาณดวยตนเองโดยใชภาษาไทยตอพระพทธรปหนาโตะหมบชาทวด ทบาน หรอ ณ ทใดทหนง ดงน “ขาพเจาถงพระผมพระภาคเจาพระองคนน แมปรนพพานไปนานแลว ทงพระธรรม และพระสงฆ เปนสรณะทระลกนบถอ ขอพระผมพระภาคเจาจงจาขาพเจาไววาเปนพทธมามกะ ผรบเอาพระพทธเจาเปนของตน คอ ผนบถอพระพทธเจา” เพยงเทานกถอวาไดเปนอบาสก อบาสกาโดยสมบรณแลว แตตองทาดวยความตงใจจรง

ธรรมของอบาสก อบาสกา อบาสก อบาสกาทดจะตองประกอบดวยธรรม 5 ประการคอ 1) มศรทธา 2) มศล 3) ไมถอมงคลตนขาวเชอกรรมไมเชอมงคล 4) ไมแสวงหาเขตบญภายนอกพระพทธศาสนา 5) ทาการสนบสนนพระพทธศาสนา

เมออบาสก อบาสกาปฏบตตามธรรมทง 5 ประการนแลวยอมไดประโยชนอยางนอย 2 ประการคอ ประการแรก ไดประโยชนแกตนเอง คอ ไดบญไดบารมอนจะสงผลใหมความสขความเจรญทงในชาตน และภพชาตเบองหนา ประการทสอง ไดประโยชนแกพระพทธศาสนา เพราะเ ปนการสนบสนนใหพระพทธศาสนาเจรญรงเรอง ความส าคญของอบาสก อบาสกา ความสาคญของอบาสก อบาสกามอยางนอย 2 ประการคอ ใหการสนบสนนปจจย 4 แกภกษสามเณร และใหการสนบสนนงานพระพทธศาสนา หากปราศจากอบาสก อบาสกาผมศรทธาใหการบารงพระภกษสามเณรแลว พระพทธศาสนากไมสามารถตงอยได ดวยเหตนพทธบรษทจงตองม 2 ประเภทคอ นกบวช ไดแก ภกษสามเณร และ คฤหสถผใหการสนบสนน ไดแก อบาสก อบาสกา ทงสองประเภทนมความสาคญเหมอนกน จะขาดอยางใดอยางหนงไมได

248

อบาสก อบาสกาในสมยพทธกาล ในทนจะกลาวถงเพยง 2 ทานคอ อนาถบณฑกเศรษฐ และมหาอบาสกาวสาขา - อนาถบณฑกเศรษฐเปนเอตทคคะ คอ เลศกวาอบาสกทงหลายผถวายทานทานสรางวดพระเชตวนโดยใชเงนเรยงลาดรมจดกนเตมพนทในวดนนเพอซอทดน จากนนไดใชทรพยอก 18 โกฏ เพอสรางอาคารตาง ๆ ในวด - นางวสาขามหาอบาสกาเปนเอตทคคะ คอ เลศกวาอบาสกาทงหลายในดานการถวายทาน นางวสาขาเปนหญงทส งสมบญมามากจงถงพรอมดวยความงาม 5 ประการ เรยกวา เบญจ -กลยาณ คอ ผมงาม, รมฝปากงาม, ฟนงาม, ผวงาม, และวยงาม นางวสาขาไดบรจาคทรพย 27 โกฏเพอสรางและฉลองวดบพพาราม กลาวคอ ซอทดนดวยทรพย 9 โกฏ สรางปราสาทดวยทรพย 9 โกฏ และทาบญฉลองบพพารามดวยทรพยอก 9 โกฏ วฒนธรรมอยางหนงของมหาเศรษฐและพระราชาในสมยพทธกาลคอ นยมสรางวดหรออารามเพอเปนแหลงสงสมบญของคนในแควน นอกจากวดพระเชตวนและบพพารามแลวในสมยพทธกาลยงมอกหลายวดทปรากฏชอในพระไตรปฎก การสรางบารมเพอเปนพระอรยบคคล อบาสก อบาสกาผเปนเอตทคคะดานตาง ๆ ในศาสนาของพระสมณโคดมสมมาสมพทธ-เจานนจะไดรบพทธพยากรณครงแรกในสมยพระปทมตรสมมาสมพทธเจาเหมอนกนทกคน หลงจากนนตองสรางบารมอก 1 แสนกปความปรารถนาจงสาเรจ ซงระหวาง 1 แสนกปนมพระโพธสตวมาตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา 14 พระองค คอ พระสเมธสมมาสมพทธเจา จนถงพระกสสปสมมาสมพทธเจา หากชาตใดอบาสก อบาสกาเหลานไดเจอพระสมมาสมพทธเจาเหลานน และมโอกาสไดสงสมบญอยางใดอยางหนงกบพระองค กจะไดรบพทธพยากรณสบตอกนเรอยมาวา ความปรารถนาของอบาสก อบาสกา ทานนน ๆ จะสาเรจในสมยของพระสมณโคดม-สมมาสมพทธเจา สาหรบอบาสก อบาสกาทวไปทไมไดเปนเอตทคคะนนกตองสรางบารมลกษณะเดยวกน แตไมพบขอมลวา อบาสก อบาสกาเหลานไดรบพทธพยากรณแตอยางใด

249

บทท 9

ศนยกลางของพระพทธศาสนาแหงโลก

ศนยกลางของศาสนาคออะไร ศนยกลางของศาสนา หมายถง องคกร หรอ วด ทมความพรอมทงเรองสถานท บคลากร และระบบบรหารจดการเพอรองรบการมาประชมกนในโอกาสตาง ๆ ของศาสนกในศาสนานน ๆ หรอบางศาสนากใชเปนศนยกลางในการบรหารงานเปนหลก เพราะสถานทไมใหญโตพอจะรองรบศาสนกจานวนมากได เชน นครรฐวาตกนของศาสนาครสต เปนตน ศนยกลางของศาสนามความสาคญในฐานะชวยสรางเอกภาพใหเกดขนแกศาสนกในศาสนานน ๆ เปนศนยแหงการประชม การจดกจกรรม ตลอดจนการตดตอประสานงานโครงการตาง ๆ เปนฐานทพใหญสาหรบขบเคลอนงานพระศาสนาใหเจรญกาวหนา ศนยกลางของตางศาสนาในปจจบน นครรฐวาตกนของศาสนาครสตนครรฐวาตกน (State of the Vatican City) ตงอยในกรงโรม ประเทศอตาล เปนทประทบของพระสนตะปาปา ซงเปนประมขสงสดแหงศาสนาครสต นกายโรมนคาทอลก พระสนตะปาปามอานาจสงสดทงดานนตบญญต บรหาร และตลาการ พระสนตะปาปาองคปจจบนเปนชาวเยอรมนมพระนามเดมวา โจเซฟ รตซงเกอร (Joseph Ratzinger) นครเมกกะของศาสนาอสลามนครเมกกะ (MECCA) หรอทชาวมสลมเรยกวา มกกะฮ (MAKKAH) เปนเมองสาคญในศาสนาอสลาม ซงตงอยในประเทศซาอดอารเบย นครเมกกะนเปนบานเกดของทานนบมฮมมด ศาสดาในศาสนาอสลาม ชาวมสลมไปบาเพญ “ฮจญ ” ทเมองนปละหลายลานคน เพราะทนมมสยดใหญชอวา “หะรอม” จคนทมา “นมาซ” หรอ ละหมาด คราวเดยวไดประมาณ 1,000,000 คน และบรเวณตรงกลางของมสยดนม “กะอบะฮ”

สาหรบรายละเอยดคาสอนความเปนมาของศาสนาตาง ๆ นกศกษาจะไดเรยนเพมเตมในวชา DF 404 ศาสนศกษา ศนยกลางพระพทธศาสนาของโลก ศนยกลางพระพทธศาสนาในสมยพทธกาล

ในสมยพทธกาลพระสมมาสมพทธเจาทรงใชกร งสาวตถเ ปนศนยกลางของพระพทธศาสนา เปนศนยรวมของสงฆและพทธบรษททงหลาย ทงนสงเกตไดจากระยะเวลาการจาพรรษาของพระพทธองค กลาวคอ ตลอด 45 พรรษานนพระองคทรงประทบอย ณ กรงสาวตถถง

250

25 พรรษา โดยประทบอย ณ วดพระเชตวน 19 พรรษา และประทบอย ณ วดบพพาราม 6 พรรษา สวน 20 พรรษาทเหลออนเปนชวงปฐมโพธกาลนนพระพทธองคทรงประทบจาพรรษาทละ 1 พรรษาบาง 2 พรรษาบางสลบกนไป ไมไดประทบทไหนนานเหมอนกรงสาวตถ

จดประสงคในการมศนยกลางของพระพทธศาสนาคอ เพอสรางความเปนเอกภาพใหเกดขนแกพระพทธศาสนา เพราะเปนแหลงแหงการประชมรวมกนของพทธบรษททง 4 และทสาคญยงชวยใหการสอสารขอมลมประสทธภาพอกดวย โดยกรงสาวตถนนเปนศนยกลางในการถายทอดขอมลไปสสวนภมภาค พทธวธนเปนหวใจสาคญยงตอการรกษาและสบทอดพระธรรมวนยมาไดจนถงยคปจจบน

ศนยกลางพระพทธศาสนาในสมยปจจบน 1) พทธมณฑลศนยกลางจดงานวสาขบชาโลก ในปจจบนชาวพทธนานาชาตไดยกใหไทยเปนศนยกลางพระพทธศาสนาของโลก

สบเนองจากการประชมทางวชาการของผนาทางพระพทธศาสนาทงมหายานและเถรวาทจาก41 ประเทศทวโลกในเทศกาลวนวสาขบชาระหวางวนท 18-20 พฤษภาคม พ.ศ. 2548 ณ หอประชมพทธมณฑล และทศนยประชมองคการสหประชาชาตแหงประเทศไทย โดยมผเขารวมประชมประมาณ 1,600 รป/คน ผลของการประชมครงนนไดมมตเปนขอตกลงรวมกน 7 ประการ หนงในนนคอ “ ใหจดพธฉลองวนวสาขบชาโลกในประเทศไทย โดยใหมพทธมณฑลเปนศนยกลางพทธศาสนาของโลก ”

2) วดพระธรรมกายศนยรวมพทธบรษททวโลก การทประเทศไทยไดรบเกยรตใหเปนศนยกลางพระพทธศาสนาของโลกนนเปนงานใหญ หลายองคกรจงตองชวยกนคนละไมคนละมอ วดพระธรรมกายในฐานะทเปนวดทใหญและมพระภกษ อบาสกอบาสกามากทสดในประเทศไทย จงเออเฟอสถานทสาหรบเปนทประชมสงฆและพทธบรษททวโลกครงละหลายแสนคนมาหลายครงแลว

เมอพทธบรษททงเดกและผใหญจากทวโลกมารวมตวกนทาความด มาศกษาคาสอนของพระสมมาสมพทธเจามากมายเชนน กจะมคนดเกดขนมากมาย พทธบรษทจะสามคคเปนหนงเดยวกน จะคด พดทาไปในทศทางเดยวกน ภาพด ๆ เหลานจะถกถายทอดออกไปทวโลก จะสรางแรงบนดาลใจใหชาวพทธทวโลกในการธารงรกษาพระพทธศาสนาสบตอไป และทสาคญจะเปนปจจยใหเกดสนตภาพโลกอกดวย

251

บทท 10

บทสรป

1) นกทบทวนชวตทผานมาของตวเอง นกทบทวนดวาตงแตลมตาดโลกมาเราไดทาอะไรไปบาง แลวนาคาสอนของพระสมมา - สมพทธเจาทไดศกษามาไปตรวจสอบดวา สงใดผด สงใดถก สงใดเปนบญ สงใดเปนบาป สงใดควรทา สงใดไมควรทา ฯลฯ 2) บรหารเวลาชวตใหมหากเหนวาไมถกตอง ในเรองเวลาชวตนนหากตรวจสอบแลวเหนวา ทผานมาเราบรหารเวลาผดพลาด โดยใหเวลากบภารกจเรงดวนประจาวนมากเกนไป จนไมไดใสใจเรองสาคญทสดในชวต นนคอ “การศกษาเรองความจรงของชวตเพอจะไดดาเนนชวตไดถกตองตรงตามเปาหมายทแทจรงแหงการไดเกดมาเปนมนษย ” 3) ศกษาความจรงของชวตใหมากขน นกศกษาบางทานอาจจะคดวา วชาความรพนฐานทางพระพทธศาสนาทไดเรยนมาแลวนเพยงพอแลวสาหรบชวตในสงสารวฏน ขอคดทตองการยาในทนคอ สงทศกษามานนเปนเพยงแผนทชวตในสงสารวฏอยาง คราว ๆ เทานน ยงมอะไรอกมากมายทควรจะตองร 4) พสจนพทธธรรมดวยการลงมอปฏบต ความรทงหมดทเรยนมานนเปนทฤษฎ ขนตอไปคอการนามาปฏบตเพอพสจนใหรชดดวยตนเอง ไดแก การนาหลกธรรมมาใชในการปฏบตงานในการดาเนนชวตประจาวน และการเจรญสมาธภาวนาเพอใหเขาถงพระรตนตรยในตว

252

GB102 สตรส าเรจ

การพฒนาตนเอง

253

บทท 1 สตรส าเรจการพฒนาตนเองตามหลกมงคลชวต

ความหมายของมงคลชวต มงคล คอ ทางกาวหนา ความสข ความเจรญ หรอเหตทนามาซงความเจรญ คาวา “มงคลชวต” จงรวมความไดวา เหตแหงความสขและความเจรญกาวหนาของชวตเปนสตรทพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงไวเปนขอควรประพฤตปฏบตไว 38 ประการดวยกน

ความส าคญของมงคลชวต 1. ความเจรญกาวหนาในโลกน 2. ความเจรญกาวหนาในโลกหนา 3. การบรรลมรรคผลนพพาน ผปฏบตตามหลกมงคลชวต จะทาใหหลกเลยงเหตแหงความเสอม และทาความดทงกาย วาจา ใจ ทงเบองตน เบองกลาง และเบองสง ทาใหเกดสตและปญญา อนเปนเครองทาลายอปสรรคของชวต มงคลสตรทง 38 ขอนน แบงไดเปน 10 หม - 5 หมแรกเปนขอปฏบตในการพฒนาชวต - 5 หมหลงเปนการฝกใจโดยตรง

บทท 2 มงคลหมท 1 ฝกตนเองใหเปนคนด

มงคลหมท 1 ฝนตนเองใหเปนคนด ไดแก มงคลท 1-3 มงคลท 1 ไมคบคนพาล การไมยอมมพฤตกรรมใด ๆ กบคนพาล คอ รวม เชน รวมกนรบ เชน รบเปนเพอน ให เชน ใหความไววางใจ เพอไมใหนสยไมดของคนพาลมาตดตอเรา คนพาล คอ คนทใจขนมวเปนปกต มความเหนผด คานยมผด ๆ วนจฉยเสย คอ ไมรอะไรด-ชว อะไรควร-ไมควร ถงแมจะมความรความสามารถ กไมใชในทางทถกทควร ลกษณะของคนพาล 1. ชอบคดชวเปนปกต 2. ชอบพดชวเปนปกต 3. ชอบทาชวเปนปกต

254

วธสงเกตคนพาล 1. คนพาลชอบชกนาในทางทผด 2. คนพาลชอบทาในสงทไมใชธระ 3. คนพาลชอบแตสงผด ๆ 4. คนพาลแมพดด ๆ กโกรธ 5. คนพาลไมยอมรบรระเบยบวนย มงคลท 2 คบบณฑต เพอเปนการถายทอดเอานสยด ๆ และคณธรรมตาง ๆ มาสตวเรา ลกษณะของบณฑต คอ ชอบคดด พดด ทาดเปนปกต วธสงเกตบณฑต บณฑตจะทาตรงกนขามกบคนพาล วธคบบณฑต 1. หมนไปมาหาส 2. หมนเขาไปนงใกล 3. มความจรงใจ ใหความเกรงอกเกรงใจตอทาน 4. ฟงคาแนะนา ฟงคาพดของทาน 5. จาธรรมทไดฟงนนไว 6. พจารณาใจความของธรรมทจาไดนนไวใหด 7. พยายามปฏบตตามธรรมทไดฟง อานสงสการคบบณฑต 1. ทาใหมจตใจผองใส 2. ทาใหไดปญญาเพมขน 3. ทาใหมความเหนถก 4. ทาใหไมตองเศราโศก เดอดรอนเพราะทาผด 5. ทาใหเปนทยกยองสรรเสรญของคนทวไป 6. มความสขปลอดภยจากอปสรรคภยพาล 7. มความเจรญกาวหนาตงตวไดรวดเรว 8. แมละโลกนไปแลวกไปสสคตโลกสวรรค 9. บรรลมรรคผลนพพานไดโดยงาย

มงคลท 3 บชาบคคลทควรบชา เพอประคบประคองนสยทดในตนเองใหเจรญงอกงามขน บคคลทควรบชาจะเปนแบบอยางทดใหเราดและปฏบตตาม เปนหลกใจของเราได

255

บทท 3 มงคลหมท 2 สรางความพรอมในการฝกตนเอง

มงคลหมท 2 สรางความพรอมในการฝกตนเอง ไดแก มงคลท 4-6 มงคลท 4 อยในถนเหมาะสม คนทจะฝกตนเองไดดตองรจกเลอกและปรบปรงสงแวดลอมใหพอเหมาะแกตน ถาอยในสงแวดลอมด กมโอกาสเจรญกาวหนาไดมากเพราะรอบ ๆ ตวมแตคนด ลกษณะของถนทเหมาะสม 1. อาวาสเปนทสบาย สาคญอนดบ 4 2. อาหารเปนทสบาย สาคญอนดบ 3 3. บคคลเปนทสบาย สาคญอนดบ 2 4. ธรรมะเปนทสบาย สาคญอนดบ 1

มงคลท 5 มบญวาสนามากอน คอ สรางบญมาด ทงบญเกาบญใหม ซงบญเกาจะทาใหแขงแรง ฉลาด แจมใส มบญคอยสงใหกาวหนากวาคนอน แตตองทาบญใหมดวย โดยหมนทาทาน รกษาศล เจรญภาวนา บญกรยาวตถ 10 ประการ 1. ทาน คอ การบรจาคทรพยสงของแกผทควรให 2. ศล คอ การสารวมกายวาจาใหสงบเรยบรอย ไมสรางความเดอดรอนใหผอน 3. ภาวนา คอ การสวดมนต ทาสมาธ อานหนงสอธรรมะ ฯลฯ 4. อปจายนะ คอ การมความเคารพออนนอมตอผมคณธรรม 5. ไวยยาวจจะ คอ การชวยเหลอขวนขวายในกจทชอบ 6. ปตตทานะ คอ การอทศสวนบญแกผอน 7. ปตตานโมทนา คอ การอนโมทนาบญทผอ นทา 8. ธมมสสวนะ คอ การฟงธรรม 9. ธมมเทสนา คอ การแสดงธรรม 10. ทฏฐชกมม คอ การปรบปรงความเหนของตนใหถกตอง

มงคลท 6 ตงตนชอบ คอ มเปาหมายชวตทถกตอง มอาชพสจรต ขวนขวายหาความรเสมอ และทมเทพลงความสามารถของตน เพอทฝกตนเองใหบรรล เปาหมายนนไดอยางเตมท มความพรอมในการฝกตวสง

256

บทท 4 มงคลหมท 3 ฝกตนใหเปนคนมประโยชน

มงคลหมท 3 ฝกตนใหเปนคนมประโยชน ไดแก มงคลท 7-10 มงคลท 7 เปนพหสต คอ ใฝหาความรเสมอ รจกขวนขวายหาความร หรอ ‚ฉลาดร‛

มงคลท 8 มศลปะ สามารถนาความรทม มาใชใหเกดประโยชน ฝกตนเองใหมศลปะ ทาได ทาเปน นา ความรมาใชงานไดจรง ๆ ‚ฉลาดทา‛

มงคลท 9 มวนย คนมประโยชนตองไมเปนคนเจาอารมณ เอาแตใจตน ตองฝกตนเองใหเปนคนมวนย เคารพตอกฎระเบยบของหมคณะและวนยตนเอง รจกควบคมตนเอง นาความรไปใชในทางทถก ‚ฉลาดใช‛

มงคลท 10 มวาจาสภาษต ตองไมเปนคนปากราย ถงจะมความสามารถมากแตถาพดไมเปน กไมสามารถเขากบใครได เราจงตองฝกตนเองใหมวาจาสภาษต และรจกควบคมวาจา พดเปน ‚ฉลาดพด‛

บทท 5 มงคลหมท 4 บ าเพญประโยชนแกครอบครว

มงคลท 4 บ าเพญประโยชนแกครอบครว ไดแก มงคลท 11-14 มงคลท 11 บ ารงบดามารดา มความกตญรคณพอแม เลยงดปรนนบตทานใหไดรบความสข

มงคลท 12 เลยงดบตร รจกวธเลยงลกใหลกเปนคนด นาชอเสยงมาสพอแมและวงศตระกล มงคลท 13 สงเคราะหภรรยา (สาม) สามภรรยาจะตองรจกวธปฏบตตวตอกน เกรงใจ มความเคารพ ใหเกยรต ไมนอกใจกน จะทาใหชวตครอบครวอบอนมแตความรมเยน

257

มงคลท 14 ท างานไมคงคาง ตองทางานไมคงคาง เพราะครอบครวตองมคาใชจายเพอดแลครอบครว จงตองสรางตนเอง ดวยการทางานไมคงคาง ตองทาใหสาเรจ จะไดสรางฐานะความเปนปกแผนแกตนเองและครอบครว

บทท 6 มงคลหมท 5 บ าเพญประโยชนตอสงคม

มงคลหมท 5 บ าเพญประโยชนตอสงคม ไดแก มงคลท 15-18 มงคลท 15 บ าเพญทาน คอ การให รจกสละทรพยสงของทเหมาะสมของตนใหแกผทสมควรไดรบ เปนการกาจดความตระหน สงสมบญกศล ทาใหใจสงขน

มงคลท 16 ประพฤตธรรม การประพฤตตนใหอยในกรอบของความถกตองและความด ตามธรรมะทองคพระสมมาสมพทธเจาทรงสอน ฝกตนตามหลกกศลกรรมบถ 10 ใหมคณธรรมสงขน

มงคลท 17 สงเคราะหญาต คอ ชวยเหลอญาตทงของเราและเพอนรวมโลก และตองมหลกในการสงเคราะห และเปนการสรางเสรมความมสามคคในสงคม

มงคลท 18 ท างานไมมโทษ คอ ทางานทสจรต ไมมเวร ไมมภย ไมผดกฎหมายและประเพณ หรอศลธรรม อกทงไมไปเบยดเบยนใครดวย แมจะเปนงานสวนรวมกตาม เชน งาน สาธารณกศล ซงจะชวยเพมคณธรรมในตวเรา

258

บทท 7 มงคลหมท 6 ปรบเตรยมสภาพใจใหพรอม

มงคลหมท 6 ปรบเตรยมสภาพใจใหพรอม ไดแก มงคลท 19-21 มงคลท 19 งดเวนจากบาป งดเวนจากการกระทาทางกาย วาจา ใจ ทเปนความชวและทาใหใจเศราหมอง และไมยอมทาเดดขาด เพราะมความละอายใจและเกรงกลวตอการทาบาป

มงคลท 20 ส ารวมจากการดมน าเมา เวนขาดจากการเสพสงเสพตดใหโทษทกชนด เพราะจะทาใหเราขาดสต และใจทขาดสตนน ไมสามารถจะฝกคณธรรมใด ๆ ไดเลย มงคลท 21 ไมประมาทในธรรม ไมประมาทในเหต ใหมสตรอบคอบกากบอยเสมอ ไมวาจะคด พด ทาสงใด ๆ ไมถลาไปในทางทเสอม รถงสงทควรเวน และตงใจทาดเพอใหคณธรรมสงขน

บทท 8 มงคลหมท 7 การแสวงหาธรรมะเบองตนใสตว

มงคลหมท 7 การแสวงหาธรรมะเบองตนใสตว ไดแก มงคลท 22-26 มงคลท 22 มความเคารพ ความตระหนกยอมรบนบถอความดของผอนดวยใจจรง และแสดงความ นบถอตอผนนดวยความออนนอม ทงตอหนาและลบหลง คนทมความเคารพจะเปนคนทมปญญา เพราะยกใจสงขนพนจากความถอตว มงคลท 23 มความถอมตน การเอามานะทฏฐออก มความสงบเสงยมเจยมตน ไมทะนงตนหรออวดด คอยพจารณาขอบกพรองของตน มจตใจสง นอมตวลงเพอรบการถายทอดความดจากผอน

259

มงคลท 24 มความสนโดษ เปนผรจกพอ รจกประมาณพอใจในสงทตนม ทาใจใหสงบจากกเลสสามารถรองรบคณธรรมจากผอนไดเตมท ฝกตนเองใหมความเจรญกาวหนาทงเพอตนเอง ครอบครว และสงคม

มงคลท 25 มความกตญญ มความตระหนกและซาบซงบญคณ จะทาใหมสตปญญาสมบรณ รบญคณผมพระคณจะทาใหไดดมสขในปจจบน พยายามตอบแทนผมบญคณจะทาใหเปนคนนารก นาเอนด นานบถอ จนใคร ๆ กเมตตาถายทอดคณความรให มงคลท 26 ฟงธรรมตามกาล การขวนขวายหาเวลาไปฟงธรรม ฟงคาสงสอนจากผม ธรรมะ ยกระดบจตใจและสตปญญาใหสงขน แลวนามาปรบปรงคณธรรมทมอยใหดย ง ๆ ขนไป

บทท 9 มงคลหมท 8 การแสวงหาธรรมะเบองสงใสตวใหเตมท

มงคลหมท 8 การแสวงหาธรรมะเบองสงใสตวใหเตมท ไดแก มงคลท 27-30 มงคลท 27 มความอดทน คอ การรกษาสภาวะปกตของตน ไมวาจะถกกระทบดวยสงใดกตาม มความหนกแนน ความอดทนจะตอตานความทอถอยหดห และทาใหเกดความขยน และจะชนะอปสรรค ทางานประสบความสาเรจ

มงคลท 28 เปนคนวางาย เปนคนทอดทนตอคาสงสอนได เมอมผรมาแนะนา และตกเตอนแลวทาตามคาสอนดวยความเคารพออนนอม ไมคดคาน ทาใหรองรบการถายทอ ดคณธรรมมาฝกตนไดมาก

มงคลท 29 เหนสมณะ บรรพชตทฝกตนดแลว เปนแบบอยางในการประพฤตของชาวโลก การเหนสมณะเปนการเหนทประเสรฐ จะกอใหเกดศรทธา แรงใจในการสรางความด ประพฤตปฏบตธรรมใหยง ๆ ขนไป

มงคลท 30 สนทนาธรรมตามกาล คอ การสนทนาธรรมกนเพอใหเกดปญญา รวาสงใดเปนอกศลและควรงดเวน สรางสมกศลกรรมความด ตงใจทาความด มความสขความเจรญ

260

บทท 10 มงคลหมท 9 การฝกภาคปฏบตเพอก าจดกเลสใหสนไป

มงคลหมท 9 การฝกภาคปฏบตเพอก าจดกเลสใหสนไป ไดแก มงคลท 31-34 มงคลท 31 บ าเพญตบะ คอ การทาความเพยรเผาผลาญกเลสใหหมดไปจากใจ มใจผองใส หมดทกข ดวยการประพฤตธดงควตร 13 ประการ ทาใหเกดคณธรรมในตวมากมาย และเขาถงพระนพพานไดเรว

มงคลท 32 ประพฤตพรหมจรรย การประพฤตตามคณธรรมตาง ๆ ทงหมดในพระพทธศาสนาใหเครงครด เพอปองกนไมใหกเลสกลบมา ตองผานขนตอนตาง ๆ ตามภมชนของจต มงทากเลสใหหมดสน

มงคลท 33 เหนอรยสจ คอ ความจรงอนประเสรฐทพระสมมาสมพทธเจาทานไดตรสร และใหเราปฏบตธรรม ฝกสมาธเพอใหไดรเหนและหลดพนจากวฏสงสารไดเชนเดยวกบพระองค

มงคลท 34 ท านพพานใหแจง แปลวา ความดบ ความสญ คอกเลส ดบทกข สญจากกเลส จากภพ 3 เมอบคคลเหนอรยสจเบองตนแลวหมนเจรญภาวนาตอไปตามลาดบ จนกเลสตาง ๆ คอย ๆ หลดไป จนหมดกเลส เปนพระอรหนตในทสด

บทท 11 มงคลหมท 10 ผลจากการปฏบตธรรมจนหมดกเลส

มงคลหมท 10 ผลจากการปฏบตจนหมดกเลส ไดแก มงคลท 35-38 มงคลท 35 จตไมหวนไหวในโลกธรรม จตใจของผททาพระนพพานใหแจง จะมใจตงมน หนกแนนเหมอนขนเขา เปนอเบกขา ไมยนดยนรายใด ๆ

มงคลท 36 จตไมโศก จตใจของผททาพระนพพานใหแจง จตจะหลดพนแหงบวงสเนหา ไมลมหลงในความรก มใจทอมเอบ ผองใสและไมเศราหมอง

261

มงคลท 37 จตปราศจากธล จตใจของผททาพระนพพานใหแจง กเลสตาง ๆ ทงหยาบและละเอยด ลอนหลดไปจากใจหมด เหมอนหยาดนาตกจากใบบว

มงคลท 38 จตเกษม จตใจของผททาพระนพพานใหแจง มความสข ปลอดภยจากอนตรายจากการเวยนวายตายเกด มใจบรสทธเขานพพานตามพระสมมาสมพทธเจาและ พระอรหนตสาวกทงหลาย

บทท 12 สรปสาระส าคญการพฒนาตนเองตามสตรส าเรจมงคลชวต

การนาสตรสาเรจมงคลชวต 38 ประการแหงองคพระสมมาสมพทธเจามาใชในชวตประจาวนใหไดผล เราตองแมนในหลกปฏบตของแตละมงคล รวมทงรจกแตกแมบท ขยายความ แยกแยะรายละเอยดของแตละมงคลไดอยางขนใจ จะไดดาเนนชวตไดอยางถกตอง

262

GB 203 สตรส าเรจ

การพฒนาสงคมโลก

263

บทท 1 แนวคดในการปฏรปมนษย

สาระส าคญของการปฏรปมนษย คอ การแกไขนสยและสนดานทไมดงามของมนษยทเกดจากความเหนผดหรอมจฉาทฏฐ ใหเปนสมมาทฏฐ หรอความเขาใจถกตองในเรองโลกและความเปนไปของชวตตามความเปนจรง เพอเปนพนฐานในการพฒนาสงคมโลกตอไป

ความเหนทเปนคปรปกษกนอยางถาวร พระสมมาสมพทธเจาตรสวา “มจฉาทฏฐบคคลเพยงคนเดยวหากเกดขนในโลก กสามารถท าความพนาศใหเกดขนแกโลกได” เพราะมจฉาทฏฐชนมกกอปญหาเลวรายตาง ๆ ทงดวยตนเอง และชกชวนผอนใหรวมกระทาความพนาศใหสงคมอยเนอง ๆ

ความเหนผด 10 ประการ 1. การทาทานไมเกดประโยชนอะไรตอตนเองหรอผให 2. การสงเคราะหผตกทกขไดยากไมเกดประโยชนอะไรตอตนเองหรอผให 3. การบชาบคคลทควรบชา เชน ผมพระคณ หรอบคคล และสมณพรามหมณผประพฤต

ดไมมผลด 4. ผลหรอวบากของกรรมททาดและทาชวนนไมมอยจรง 5. โลกนไมมคณ ไมอายและไมเกรงกลวตอบาปทกระทาในชาตน เพราะไมเชอเรอง

กรรมและการสงสมกรรมดเพอเปนเสบยงขามชาตไป 6. เชอวาตายแลวสญ ไมมการเกดใหมอก ไมสนใจการสงสมกรรมด 7. ไมเหนพระคณของมารดา และไมแสดงกตญกตเวทตอทาน 8. ไมเหนพระคณของบดา และไมแสดงกตญกตเวทตอทาน 9. สตวผดเกดขนหรอโอปปาตกะไมม หรอเชอเฉพาะสงทตนเหน ไมคดสงสมกรรมดและ

กระทาชวเปนอาจณ 10. ในโลกนไมเคยมพระอรหนตสมมาสมพทธเจา และในปจจบนไมมผรแจงโลกนและโลก

หนาหลงเหลออย ตลอดจนกฎแหงกรรมไมมจรง

264

บทท 2 คณสมบตของคนดทโลกตองการ

ความเขาใจของคนเรามอย 2 ระดบ คอ ระดบพนผว หรอความเขาใจดานกายภาพ และระดบลกเรองโลกและความเปนจรงของชวตหรอสมมาทฏฐ 10 ประการ ทงนส มมาทฏฐในจตใจของบคคลนนสามารถลมเลอนไปจากใจได หากไมไดนามาปฏบตจนเกดเปนนสยตดตว เหตนเองจงเปนความจาเปนในการปลกฝงสมมาทฏฐใหมนคงตอไป

สมมาทฏฐ คอ ปจจยหลกซงกอใหเกดความรบผดชอบ สมมาทฏฐเปนปจจยสาคญททาใหบคคลเกดความสานกรบผดชอบตอสงตาง ๆ อนเปนพนฐานของการพฒนาตนใหเปนคนดทโลกตองการได อาจแบงไดเปน 4 ประการคอ 1. ความส านกรบผดชอบตอศกดศรแหงความเปนมนษยของตนเอง บคคลทมความสานกรบผดชอบประการน คอ ผทไมยอมปลอยตนใหทาตาม กรรมกเลส 4 อน ไดแก ปาณาตบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร และมสาวาท 2. ความส านกรบผดชอบตอศกดศรแหงความเปนมนษยของผอยรวมสงคม บคคลทมความสานกรบผดชอบประการนจะตองเวนจาก อคต 4 อนไดแก ลาเอยงเพราะรก ลาเอยงเพราะโกรธ ลาเอยงเพราะเขลา และลาเอยงเพราะกลว 3. ความรบผดชอบตอศลธรรมทางเศรษฐกจ บคคลทมความสานกรบผดชอบประการน คอ ผทเวนจาก อบายมข ทงปวง อนไดแก การเสพนาเมาชอบเทยวกลางคน การตดการดมหรสพในทก ๆ ทและโอกาส ตดการพนน การคบคนชวเปนมตร และความเกยจครานในการทางาน 4. ความรบผดชอบตอสงแวดลอม ความรบผดชอบตอสงแวดลอมนแบงเปน 2 ประเภท คอ 1) รบผดชอบตอบคคลทแวดลอมตวเรา หรอทศ 6 อนไดแก ทศเบองหนาคอ มารดาบดา ทศเบองขวาคอ ครอาจารย ทศเบองหลงคอ ภรรยา/สาม/บตร ทศเบองซายคอ ญาต/มตรสหาย ทศเบองลางคอ ผใตบงคบ บญชา และทศเบองบนคอ สมณพราหมณ 2) รบผดชอบตอสงแวดลอมตามธรรมชาต ไดแก สงแวดลอมใกลตว และไกลตว

265

บทท 3 ความยงยนแหงคณสมบตของคนด

เปาหมายการเกดเปนมนษย คอ การสรางบารม กาจดกเลสใหสน อนเปนผลใหบรรลมรรคผลนพพาน ทงนเปาหมายดงกลาว สามารถแบงไดเปน 3 ระดบ กลาวคอ ระดบบนดนหรอระดบตน ระดบบนฟาหรอระดบกลาง และระดบเหนอฟาหรอระดบสง

วถทางบรรลเปาหมายชวต วธปฏบตเพอบรรลเปาหมายชวตระดบตน 4 ประการคอ ขยนทามาหากนในทางสจรต รจกเกบและ รกษาทรพย รจกเลอกคบคนดหรอสรางเครอขายกลยาณมตร และรจกใชทรพยทหามาไดอยางเหมาะสม ทงนการสรางเครอขายคนดนบเปนปจจยสาคญทสดของความสาเรจทงปวง

ลกษณะนสยของมตรแท มตรเทยม

กลมท ลกษณะนสยของมตรเทยม ลกษณะนสยของมตรแท 1 คนปอกลอก มตรมอปการะ 2 คนดแตพด มตรรวมทกขรวมสข 3 คนหวประจบ มตรแนะนาประโยชน 4 คนชวนฉบหาย มตรมความรกใคร

บทท 4 ผลขตชวตคนดทโลกตองการ

หลกการปลกฝงคนดทโลกตองการ 1) พจารณาเลอกหลกธรรมสาหรบยดเปนแมบทในการปลกฝงคณสมบตของคนด 2) การพฒนาคณสมบตแหงความเปน ‚บณฑต‛ ของผใหปลกฝงการอบรม 3) แบบแผนในการปลกฝงคณสมบตของคนด

266

การพฒนาคณสมบตแหงความเปนบณฑตของผใหการปลกฝงอบรม 1) คบสตบรษ คอ หาครดใหพบ 2) ฟงพระสทธรรม คอ เชอฟงคาคร 3) โยนโสมนสการ คอ ตรองคาคร 4) ปฏบตสมควรแกธรรม คอ ทาตามคาคร

แบบแผนในการปลกฝงคณสมบตของคนด ควรจดทาใน 2 ลกษณะ คอ ภาคปฏบต ทาไดโดยการสรางลกษณะนสยใหคนเคยกบการทากรรมด และภาคทฤษฎ โดยการจดการเรยนการสอนธรรมะแมบท

วธปลกฝงคณสมบตคนดทโลกตองการ สงสาคญ คอ การปลกฝงสมมาทฏฐ เพอเปนภมคมกนดานจตใจ ทงนทศ 6 เปนผมหนาททสาคญ - ทศเบองหนา คอ บดามารดา ซงหนาททสาคญทสด คอ หามไมใหบตรทาชว และใหตงอยในความด - ทศเบองขวา คอ ครบาอาจารย มหนาททสาคญในการปลกฝงถายทอดความรท งทางโลกและทางธรรมใหศษยทกคน - ทศเบองหลง คอ ภรรยาหรอสาม ทงสองฝายตองยกยองใหเกยรตซงกนและกน - ทศเบองซาย คอ มตรสหาย - ทศเบองลาง คอ ผใตบงคบบญชา - ทศเบองบน คอ สมณพราหมณ หนาททสาคญทสดของพระสงฆคอ หามทาความชว ใหตงอยในความด และอนเคราะหดวยนาใจงาม

บทท 5 กญแจไขความส าเรจของทศทง 6

จดเรมตนและผมบทบาทสาคญของการปลกฝงคณสมบตของคนดทโลกตองการ หรอการปฏรปมนษย คอ ทศทง 6 โดยเฉพาะอยางยง บดามารดา ครอาจารย และพระภกษสงฆ ทงนการปฏรปมนษยจะตองเรมกนตงแตเดกวยทารก จงจะเกดประสทธภาพอยางแทจรง

267

ความลมเหลวของทศ 6 มสาเหตสาคญอย 2 ประการคอ 1. ไมไดปฏบตตามอรยวนย เนองจากไมไดศกษาและปฏบตธรรม 2. ขาดศลปะในการครองใจคน จงไมสามารถอบรมสงสอนผอนได บคคลใดตองการฝกตนใหเปนทรกของบคคลอน จะตองยดหลกปฏบต สงคหวตถธรรม 4 ซงเปนบทฝกทสาคญยงของสมมาทฏฐทง 10 ประการ

บทท 6 บทสรป

เครอขายกลยาณมตร คอ คาตอบสดทายของการแกไขขอบกพรองของทศ 6 เพอความอยรอดของสงคมไทย ทงนความรวมมอของสถาบนบาน วด และโรงเรยนนนสาคญทสด โดยรฐจะตองเปนผจดประกายใหเครอขายทงสามประสานงานกนในการปลกฝงสมมาทฏฐใหเกดขนอยางมนคงในสงคม

บทท 7 สงคาลกสตร

พระพทธองคทรงสอนใหรจกรกษามนษยธรรม คอ ความเปนมนษย ซงประกอบดวย การละกรรมกเลส 4 เพอรกษาความเปนคนไวใหสมบรณ การละอคต 4 เพอรกษาหมคณะเอาไว การละอบายมข 6 เพอรกษาสมบตเอาไวเลยงชพใหเปนสข ตอมาพระพทธองคทรงชแนะการเตรยมความพรอมไวเปนทนชวตทดงาม คอ การบรหารการจดการทรพยใหมประสทธภาพ และรจกเลอกคบมตรแท สดทายทรงสอนใหเขาใจและปฏบตหนาทของตนตามหนาทอยางสมบรณดวยหลกทศ 6 และสงคหวตถ 4 เพอเปนเครองยดเหนยวสงคมใหมเอกภาพและมความสามคค

268

GB 304 สตรส าเรจการพฒนา องคกรแลพเศรษฐกจ

269

บทท 1 ความเขาใจถกในการสรางตวสรางฐานะตามพทธวธ

ความรวยตามความหมายของพระพทธองคนน หมายถง ‚การสรางฐานะควบคไปกบการก าจดกเลสในตว‛ ตามหลกการ 3 ประเดนใหญ คอ 1) ทรงปลกฝงใหชาวพทธสรางฐานะอยางมอดมการณ ตามเปาหมายชวตทง 3 ระดบ โดยมงฝกฝนตนเองตามรอยพระโพธสตวในกาลกอน ดวยการสงสมบารม 10 ประการ (บารม 10 ทศ) 2) ทรงชโทษความยากจนและหามชาวพทธยอมแพความยากจน ทรงสอนวา เราสามารถพนจากความยากจนไดดวยความอดทน อดทนตอความยากจนในปจจบน และเอาชนะความตระหนดวยการหมนสงสมบญกศลไวลวงหนา อยาไดขาดแมแตวนเดยว 3) ทรงแนะน าพทธวธสรางตวสรางฐานะในปจจบ นอยางถกตองและยงยน 4 ประการ 1. การสรางตวใหมคณสมบตของผชนะ จน–เจบ–โง ดวยการฝกฝนตนตามหลกฆราวาสธรรม คอ สจจะ คอ ความจรงจงและจรงใจในการทางานและการทาความด ทมะ คอ ฝกตนเองใหมการพฒนาดานวชาความร และการพฒนาจตใจ ขนต คอ ความอดทนตออปสรรคทจะเกดขนจากการสรางตวสรางฐานะ จาคะ คอ การเสยสละ แบงปนใหกบมตรสหาย ผมคณ และสมณพราหมณ 2. ตองสรางฐานะเพอประโยชนสขในโลกนและโลกหนา การสรางฐานะในโลกนอาศยหลก ‚ทฏฐธมมกตถประโยชน 4 ประการ‛ ดวยการหาทรพยโดยสจรต รจกเกบรกษาทรพย และใชทรพยเลยงชวตของตนตามความจาเปน นอกจากนยงตองมความสามารถในการชกชวนคนดมาเปนเครอขายการคาขายกบตนได สวนการสรางฐานะเพอประโยชนสขในโลกหนานนอาศยหลก ‚สมปรายกตถประโยชน‛ ดวยการฝกตนใหเชอมนในคาสอนของพระพทธองควา เปนสงทถกตองจรง และปฏบตตามหลกธรรมพนฐานเพอควบคมกาย วาจา และฝกใจดวยการเจรญภาวนา และการสละสงของของตนเพอประโยชนของผอน 3. ตองพฒนาตนเองและฐานะทางเศรษฐกจใหเจรญรงเรองอยางยงยน พระสมมาสมพทธเจาทรงสอนใหเราแบงทรพยทหามาได ไปเปนทนในการสรางหมคณะเพอรวมกนพฒนาทองถนใหเกดความเจรญ 4 ประการ คอ ปฏรปเทส 4 คอ ความเพยรสรางทองถนใหเหมาะแกการทาความดอยางเตมท สปปรสสงเสวะ คอ ความเพยรสรางเครอขายคนดใหเกดขนในทองถน

270

อตสมมาปณธ คอ ความเพยรสรางการศกษาเชงพทธใหเกดขนในทองถน ปพเพกตปญญตา คอ ความเพยรสรางวฒนธรรมชาวพทธในทองถนใหเขมแขงและยงยน 4. ตองปองกนตนเหตแหงความวบตของการสรางตนเอง-ฐานะ-หมคณะ บคคลทมทฏฐมานะในความสามารถของตนถงขนอวดดอถอดและดหมนผอนนน ยอมตองพบความเสอมทงตอตนเอง เสอมมตร คอ ไมมใครอยากคบหาดวย และเสอมเสยถงหมคณะ อนเปนเหตใหตนเองถงแกความวบตในไมชา พระพทธองคทรงใหหลกปฏบตไวเพอปองกนความอวดดของตน คอ หมนเพมพนความดตามรอยพระสมมาสมพทธเจาทงหลาย หมนคบกลยาณมตร และหมนสงสมบญดวยการทาทานอยเนอง ๆ

บทท 2 ฆราวาสธรรม หลกการสรางตวใหมคณสมบตของผชนะ จน-เจบ-โง

คณสมบตของผทจะมชวตไมเศราโศก คอ เอาชนะความจน-ความเจบ-ความโงไดนน ตองประกอบดวย คณสมบต 2 ประการ 1. เปนผมศรทธาในการดาเนนชวต 2. เปนผมฆราวาสธรรม คอ สจจะ ทมะ ขนต จาคะ พระพทธองคตรสวา การดาเนนชวตของผครองเรอนทถกตองนน ตองดาเนนชวตดวยศรทธาอนเกดขนจากการไดฟงธรรม จนเกดความเขาใจถกตองตามความเปนจรงในเรองโลกและชวต 10 ประการ หรอเรยกวาเปน ‚ผมสมมาทฏฐเบองตน‛ และดาเนนชวตอยางผมปญญา เปนเหตใหคดด พดด และทาดไดอยางถกตอง สงผลใหกาจดความทกขในชวตได และมแตความสขความเจรญตอไป ฆราวาสธรรมคออะไร ฆราวาสธรรม คอ คณสมบตของผทสามารถสรางเกยรตยศ สรางปญญา สรางทรพยสมบต และสรางหมญาตมตรใหเกดขนไดสาเรจดวยกาลงความเพยรของตน อนประกอบดวยธรรมะ 4 ประการ คอ 1) สจจะ แปลวา จรง ตรง แท โดยฝกตนใหมความรบผดชอบ หมายความวา ถาจะทาอะไรแลว ตองตงใจทาจรง ทาอยางสดความสามารถใหเปนผลสาเรจ

271

2) ทมะ แปลวา ฝกตน ขมจต และรกการฝกฝนตนเอง เพอแกคณธรรมทบกพรอง หรอขอเสยของตนและเพมพนความร คณธรรม จนสามารถสรางตวไดอยางมนคง ตามแนวทางปฏบต 4 ขนตอน คอ ตองหาครดใหเจอ ตองฟงค าคร ตองตรองค าคร และตองท าตามค าคร 3) ขนต แปลวา อดทน เปนลกษณะบงบอกถงความเขมแขงทางจตใจ ในการพยายามทาความด ถอนตวออกจากความชว และเปนคณธรรมทสาคญ ในการแสวงหาเพอใหไดทรพยมาในการสรางตว 4) จาคะ แปลวา การเสยสละ หมายถง ความมนาใจตอการอยรวมกน นกถงประโยชนสวนรวมเปนหลก การรจกเสยสละนน จะทาใหเราสามารถไดมตรมา เพราะไมเพยงเสยสละในทางวตถเทานน ยงหมายรวมถง การเสยสละความสะดวกสบายและอารมณขนมวในตนเอง เพอดแลผอนทงทางกายและทางจตใจ

อานสงสของการสรางตวใหมฆราวาสธรรม อานสงสของฆราวาสธรรมโดยรวม กคอ เมอมสจจะยอมมเกยรตยศชอเสยง เมอมทมะยอมไดรบปญญา เมอมขนตยอมเกดทรพยในบาน และเมอมจาคะยอมเกดมตรทดไวเปนสมครพรรคพวกในสงคม สวนโทษของการขาดฆราวาสธรรมโดยรวม กคอ เมอขาดสจจะยอมเกดปญหา ถกหวาดระแวง เมอขาดทมะยอมเกดปญหาความโงเขลา เมอขาดขนตยอมเกดปญหาความยากจน และเมอขาดจาคะยอมเกดปญหาความเหนแกตวเกดขนในสงคม

บทท 3 เศรษฐศาสตรเชงพทธ หลกการสรางฐานะเพอความสขในโลกนและโลกหนา

เศรษฐศาสตรเชงพทธ หมายถง ความรทวาดวยหลกการและวธการแสวงหาทรพยเพอเลยงชพตนเองและผอนใหมความสขในชาตนและชาตหนา โดยไมสรางความเดอดรอนใหแกสงคม และยงเปนการเพมพนศลธรรมในตนเองและสงคมใหสงสงยง ๆ ขนไปดวย เศรษฐศาสตรโดยทวไป จะมงสอนอย 3 เรองหลก คอ หาเปน เกบเปน และใชเปน แตสาหรบเศรษฐศาสตรเชงพทธนน มงสอนอย 4 เรองหลก คอ นอกจากจะสอนเรองหาเปน เกบเปน ใชเปนแลว ยงเนนสอนเรอง ‚การสรางเครอขายคนดเปน‛ ดวย

ตนทนในการสรางฐานะ

272

กคอ นสยทด หรอมคณสมบตพนฐาน 4 ประการของหลกฆราวาสธรรม พทธวธสรางฐานะใหร ารวยในชาตน วธสรางฐานะทางเศรษฐกจน มศพททางศาสนา เรยกวา ‚ทฏฐธมมกตถประโยชน‛ แปลวา ประโยชนในปจจบน เปนวธสรางฐานะทถกตองชอบธรรม ไมกอกรรมสรางเวรใหกบใคร และไมสรางความเดอดรอนในภายหลงแตอยางใด ม 4 ประการ ดงน 1) อฏฐานสมปทา การหาทรพยเปน 2) อารกขสมปทา การเกบทรพยเปน 3) กลยาณมตตตา การสรางเครอขายคนดเปน 4) สมชวตา การใชชวตเปน คอ ไมหมกมนกบอบายมขทงหลายและรจกเลอก

คบคนด พทธวธสรางฐานะใหร ารวยในชาตหนา คอ หลกธรรมทเรยกวา สมปรายกตถประโยชน 4 ประการ ซงเปนไปเพอเกอกลแกภพหนา เพอความสขในชาตหนา ประกอบดวย ศรทธาสมปทา ศลสมปทา จาคสมปทา และปญญาสมปทา ท าอยางไรจง ‚หาทรพยเปน‛ สาเหตททาใหคนเรารารวยเปนมหาเศรษฐ หรอทมาของทรพยทงหลายนน เกดจากสาเหต 2 ประการ คอ ความขยนใหถกด-ถงด-พอดในปจจบน และบญเกาทส งสมไวดแลวในอดตตามมาสงผล ทงนปจจยทงสองนตองทาควบคกนไปในทก ๆ วน จงจะสามารถสรางฐานะความรารวยทงโลกยทรพย และอรยทรพยไดอยางสมบรณ

ท าอยางไรจง ‚เกบทรพยเปน‛ หลกการเกบทรพย คอ ตองเกบทรพยโดยทคานงถงศลธรรม สงใดทเปนความจาเปนสาหรบชวตชนดทขาดไมได ผมศลธรรมจะใชเทาทจาเปน และไมเกบกกตน หรอแสวงหาผลประโยชนจากสงนนมากเกนควรและไมทาใหผอนเดอดรอน รวมถงรจกเปลยนทรพยใหเปนทนไวเลยงตวในภพชาตหนา

ท าอยางไรจง ‚สรางเครอขายคนดเปน‛

273

การสรางเครอขายคนด หรอเครอขายกลยาณมตรจะตองประกอบดวยคณลกษณะสาคญอยางนอย 3 ประการ คอ 1) ตนเองตองเปนคนดมสมมาทฏฐเขาไปอยในใจอยางมนคง 2) กลยาณมตรในเครอขายแตละคนกตองเปนคนดมสมมาทฏฐเขาไปอยในใจอยางมนคง 3) ตองรวมกนทากจกรรมทางพระพทธศาสนาและสงคม เพอพฒนาเครอขายใหแขงแกรง

ท าอยางไรจง ‚ใชชวตเปน‛ สงสาคญของการใชชวตเปน คอ ตองมองชวตตามความเปนจรง และไมประมาทในการดาเนนชวต โดยตองรจกวางแผนการใชทรพยใหเปน และใชชวตอยางถกตองเพอบรรลเปาหมายชวตตามลาดบ

ท าอยางไรจง ‚มศล จาคะ และปญญา‛ โดยสรปคอ ตองรความสาคญของคณธรรมนน ๆ และหาตนแบบดานความประพฤตทดงาม ตระหนกถงคณและโทษของการละเลยการฝกตว และตองรจกรกษาและเพมพนคณธรรมใหเพมขนทกวน

บทท 4 จกรธรรม หลกการพฒนาตนเองและฐานะทางเศรษฐกจใหเจรญรงเรอง

จกรธรรม หมายถง ความด 4 ประการ อนเปนประดจวงลอทขบเคลอนชวตใหทาความดสวนกระแสกเลสไดอยางเตมท และนาไปสความเจรญรงเรองทงทางโลกและทางธรรมอยางยงยน

องคประกอบของจกรธรรม 1. ปฏรปเทสวาสะ แปลวา การอยในถนทเหมาะแกการสรางความด 2. สปปรสปสสยะ แปลวา การสรางเครอขายกลยาณมตรใหเกดขน หรอสรางทศ 6 ใหเขมแขงโดยอาศยความรวมมอกนระหวางบาน วด และโรงเรยน 3. อตตสมมาปณธ แปลวา สมบรณพรอมดวยการตงตนไวชอบ คอ งานสรางการศกษาเชงพทธใหเกดขนในทองถน 4. ปพเพกตปญญตา แปลวา การสรางวฒนธรรมชาวพทธใหเกดขนในทองถน

274

องคประกอบของการสรางวฒนธรรมชาวพทธ - มผนาจตใจทเปนตนแบบทด - มรปแบบวฒนธรรมชาวพทธทด โดยแบงออกเปน 3 หมวดใหญ หมวดท 1 วาดวยการเพมพนความกรณา เพอกาจดกเลสตระกลโลภะหรอความตระหนออกจากใจ ทงนความตระหนนนสามารถแกไดดวยการทาทาน หมวดท 2 วาดวยการเพมพนความบรสทธ เพอกาจดกเลสตระกลโทสะและปองกนตนไมใหทาความชว และสามารถฝกฝนไดดวยการรกษาศล หมวดท 3 วาดวยการเพมพนปญญา เพอกาจดกเลสตระกลโมหะ โดยมงฝกฝนอบรมตนเองใหฉลาด มสตปญญา ทงนสามารถฝกฝนไดดวยการทาสมาธเจรญภาวนา วฒนธรรมชาวพทธทงสามหมวดน พระพทธองคทรงเรยกวา บญกรยาวตถ 3 คอ ทาน ศล ภาวนา เปนเครองมอพฒนาใจใหพนจากความทกขทงหลาย และเพมพนปญญา โดยผานการแตกแขนงวฒนธรรมออกมาในหลายรปแบบ ดงนนผทปฏบตอยางสมาเสมอ นอกจากจะไดรบ ‚นสยทด‛ แลว ยอมได ‚ผลบญ‛ เปนเสบยงตดตวไปขามภพขามชาตอกดวย - มวธถายทอดวฒนธรรมทด ดวยการ ‚แนะด‛ และ ‚นาด‛ - มบคคลทรกการฝกฝนอบรมตนเองในเรองความเคารพ ความมวนย และความอดทน - มวดทดเปนสถานทฝกฝนอบรมตนเอง การสรางวฒนธรรมชาวพทธใหสาเรจนน จาเปนตองอาศยองคประกอบทง 5 ประการน ฉะนนผทคดจะสรางวฒนธรรมชาวพทธจงตองเปนบคคลทมเปาหมายชวตระดบสงสด คอ มงทาพระนพพานใหแจง เพราะตระหนกดวา งานทแทจรงของชวต กคอ การกาจดกเลสในตวของคนเรา

บทท 5 ตนเหตแหงความวบตของความเจรญรงเรอง

ตนเหตแหงความวบตของความเจรญคอ ‚ทฏฐมานะ‛ หรอ ‚ความอวดดอถอด‛ ทมอยในตวเราซงทฏฐมานะนเปนตนเหตของความเสอมทงคณธรรมในตน เสอมกลยาณมตรหรอบคคลรอบขางทคอยชวยเหลอ สดทายจงเสอมเสยถงหมคณะ หลกการปองกนความเสอม

275

1. หมนตรวจสอบการสรางความดของตนและเทยบเคยงกบการสรางบารมทง 10 ประการของพระสมมาสมพทธเจาวา ตนเองยงมขอบกพรองอยางไรบาง และควรปรบปรงแกไขดวยวธการใด เปนการคลายความอวดดของเราไปดวย 2. หมนคบกลยาณมตร และเขาไปปวารณาตวใหตกเตอนไดในยามประมาท เปนการลดทฏฐและยงเปนการฝกฝนตนเอง และสรางโอกาสทจะถายทอดคณธรรมความรทเขามอยมาสตวเรา 3. หมนสรางอรยทรพยใหเกดขนในตน เพอเปนหลกประกนความเสอมทงในโลกนและ โลกหนา วธการสรางอรยทรพยใหเกดขนในตนเพอปองกนความเสอมทงในโลกนและโลกหนา อรยทรพย คอ ทรพยอนประเสรฐ ถามอยในบคคลใดแลวจะหางไกลจากความเสอมทงตอตนเอง ทรพยสมบต และหมคณะ มอย 7 ประการดวยกน คอ 1. ศรทธา คอ ความเชอทประกอบไปดวยปญญา 2. ศล คอ การรกษากาย วาจา ใหบรสทธเปนปกต ไมเบยดเบยนใคร 3. หร คอ ความละอายตอการทาบาป ละอายตอการคดชว พดชว และทาชว 4. โอตตปปะ คอ ความกลวตอผลของบาปทงในปจจบนและในอนาคต 5. สตะ คอ หมนฟงและศกษาธรรมทตนไมเคยร และเพมพนความรทมอยแลวใหเพมพนมากยง ๆ ขนไป 6. จาคะ คอ รจกเสยสละ 7. ปญญา เปนขอทสาคญทสด เพราะสาเหตททาใหเปาหมายชวตของเราคลอนแคลนนน เปนเพราะใจขาดความมนคง ซงการฝกสมาธภาวนา เปนการฝกใจใหมพลง มความหนกแนนในการบรรลเปาหมายชวตไดอยางสมบรณ

บทท 6

276

อานสงสของการสรางตวสรางฐานะตามพทธวธ

ความรวยเรมตนทความเขาใจถกตามความจรงของโลกและชวต ทกชวตตกอยในกระแสของวฏฏะ คอ วงจรซงอยภายใตหลกการของเหตและผล หรอ กฎแหงกรรม ซงครอบคลมการกระทาทงหมดของชวตทงหลาย วงจรชวตนน มอย 2 วงจร คอ วงจรแหงความเสอมและวงจรแหงความเจรญ หากเขาใจถงวงจรชวตดแลว ยอมจะทราบไดวาอะไรเปนสาเหตจดเรมตนของความรวยและความจน และมปญญาในการดาเนนชวตตามพทธวธ 3 ประการ คอ

1) มเปาหมายชวต 3 ระดบ คอ บนดน บนฟา และเหนอฟา 2) เหนโทษของความยากจนและไมยอมแพความยากจน 3) สรางความรวยตามพทธวธอยางทมชวตเปนเดมพน

เบองหลงความยากจนขามภพขามชาต คอ ความตระหน ความประมาทในชวต และความเกยจครานการงาน เบองหลงความรวยขามภพขามชาต คอ เปนคนทมนสยไมตระหน ไมประมาท ขยนสรางทานบารม และรหลกวชาของการสรางความรวยถาวรขามภพขามชาต คอ การเปลยนโลกย -ทรพยใหเปนอรยทรพยหรอบญ ดวยการทาทานกบเนอนาบญผสมบรณดวยศล สมาธ ปญญาเทานน

อานสงสในปจจบนของการสรางตวสรางฐานะตามพทธวธ รวยปญญา คอ เปนผสมบรณดวยวชาความรทางโลก เพอกาจดความยากจน-เจบ-โง ใหหมดไป และสมบรณดวยปญญาทางธรรม เพอใชขจดความทกขทางใจจนหมดกเลสและเขาสพระ-นพพาน รวยศลธรรม คอ สมบรณดวยศลธรรมทไดมาจากการคบบณฑต และการประพฤตธรรม มการละชว ทาด ทาใจใหผองใส เปนตน รวยเกยรตยศ คอ สมบรณดวยยศฐาบรรดาศกด ตาแหนงหนาทการงาน และความเปนหวหนา อนเปนผลมาจากคณธรรมในตวทเปนคนปราศจากอคตในการทางาน รวยมตรด คอ สมบรณดวยญาต มตร เพอนสนท พวกพองบรวาร ทเปนคนด ทเกดจากการสนบสนน สงเสรมใหคนดมาอยรวมกน ทางานรวมกน ทาความดพรอมกน จงเปนพลงหมทบรสทธ รวยทรพย คอ รวยทรพยสมบต ไดแก แกว แหวน เงน ทอง ขาทาสบรวารตาง ๆ ทไดมาจากการประกอบการงานไมมโทษ และมอรยทรพยซงเปนเสบยงบญในการทาเปาหมายชวตขนสงสด คอ การบรรลพระนพพานใหสาเรจในวนขางหนาอกดวย

277

รวยบญ คอ รวยทรพยละเอยดทมคณสมบตนาตดตวขามภพชาตไปได ยงถานาสมบตทไดเพราะบญเกาในอดตมาสรางบญใหมตอไปดวยแลว กจะยงทาใหชวตเจรญกาวหนามากยงขน จนกระทงหลดพนจากวฏสงสารในทสด

278

GB 405 ประวตศาสตรพระพทธศาสนา

279

บทท 1 บทน า

ประวตศาสตรคออะไร ประวตศาสตร หมายถง เหตการณทงหมดทเกดขนในอดต และสงทมนษยไดกระทาหรอสรางแนวความคดไวทงหมด ตลอดจนเหตการณทเกดขนโดยธรรมชาตทมผลตอมนษยชาต ซง นกประวตศาสตรไดศกษาคนควา วเคราะห ตความหมาย แลวเรยบเรยงขน

ประวตศาสตรพระพทธศาสนาคออะไร ประวตศาสตรพระพทธศาสนา หมายถง เหตการณทเกดขนกบพระพทธศาสนาในอดตจนถงปจจบน ซงนกประวตศาสตรไดศกษาคนควาเหตการณทเกดขนเหลานนจากหลกฐานตาง ๆ ทคนพบวเคราะห ตความหมายดวยความรและประสบการณของตน แลวเรยบเรยงขนเปนตาราประวตศาสตรพระพทธศาสนาใหบคคลในยคหลงไดศกษาคนควาตอไป

ท าไมตองศกษาประวตศาสตร 1. ศกษาเพอเปนบทเรยนสาหรบปจจบน 2. ศกษาความรในอดตเพอนามาตอยอดสรางความเจรญกาวหนาในปจจบน 3. ศกษาเพอคาดคะเนความเปนไปไดในอนาคต ท าไมตองศกษาประวตศาสตรพระพทธศาสนา ศกษาปจจยแหงความสาเรจและความลมเหลวของการเผยแผพระพทธศาสนา ในอดตรวมถงศกษาวธ การสงสอนสรรพสตวของพระสมมาสมพทธเจา เพอนามาเปนแนวทางในการเผยแผในปจจบน

จะศกษาประวตศาสตรดวยวธการอยางไร 1. ศกษาดวยความสนใจใครรในประวตศาสตร 2. ศกษาดวยการใชความจาประกอบกบความเขาใจ 3. ศกษาโดยคานงถงเจตจานงของผเขยนประวตศาสตร

280

บทท 2 สงคมอนเดยกอนพทธกาล

ภมหลงทางภมศาสตรและประวตศาสตรของอนเดย อนเดยยคโบราณมพนทครอบคลม 5 ประเทศในปจจบน คอ ประเทศอนเดย ปากสถาน เนปาล บงกลาเทศ และอฟกานสถาน ดนแดนทางตอนใตยนไปในมหาสมทรอนเดย สวนทางตอนเหนอ ตะวนออก และตะวนตก ลอมรอบไปดวยภเขาสง

แหลงก าเนดอารยธรรมลมแมน าสนธ เรมตนขนในราว 2,800 ปกอนพทธกาล ในยคสารด (Bronze Age) ซงคาดวาเปนอารย-ธรรมยคเดยวกนกบอารยธรรมเมโสโปเตเมยในลมแมนาไทกรสและยเฟรตส และอารยธรรมอยปตในลมแมนาไนล นกโบราณคดจงลงความเหนวา เมองแรกสดในอารยธรรมลมแมนาสนธสรางขนเมอประมาณ 5,000 ปมาแลว และเชอวาเมองเหลานนคงมรฐบาลกลางทรวมอานาจอยทศนยกลาง และมศลปวทยาการทเจรญกาวหนาในระดบหนงแลว แตกไมพบหลกฐานทเปนตวเขยนหรอตวอกษรจารกใด ๆ ทาใหการกาหนดอายของอารยธรรมลมแมนาสนธทาไดยากยง แตกพอจะอนมานเทยบเคยงไดจากซากสงกอสรางและวตถทขดคนพบตามวธการของนกโบราณคดเทานน

การเขามาของชนเผาอารยน นกประวตศาสตรทวโลกยอมรบวา ชนชาตดราวเดยน ถอวาเปนเจาของอารยธรรมโบราณทงหมด รวมทงอารยธรรมลมแมนาสนธ ชาวดราวเดยนเขาไปปะปนกบพวกนษาท ซงอาศยอยในแถบลมแมนาสนธกอนหนานนแลว ผสมปนเปจนกลายเปนชนพนเมองทเรยกวา ‚มลกขะ‛ ตอมาราว 1,000-1,500 ปกอนพทธศกราช การเปลยนแปลงครงสาคญในประวตศาสตรกไดเกดขน เมอชาวทราวฑหรอมลกขะพายแพแกชาว ‚อารยน‛ (Aryans) ทรกมาจากตะวนตกเฉยงเหนอของอนทวป จนสามารถครอบครองอนเดยตอนเหนอ และทศตะวนออกเฉยงเหนอสวนใหญ และตอนกลางไวไดทงหมด ขณะเดยวกนกผลกดนใหชาวทราวฑซงไมชาชองในการสรบ ใหถอยรนหนไปหลายทศทาง คอ ทางตะวนออกไปสลมแมนาคงคาแลวถกขบเลยไปทางดนแดนอสสม ทราวฑอกพวกหนงหนลงมาทางตอนใตของอนเดยปจจบน กระทงขามไปสลงกา หลงจากมชยชนะเหนอชาวทราวฑหรอมลกขะแลว ชาวอารยนจงเรยกผพายแพอยางเหยยดหยามวา ‚ทาสะ‛ หรอ ‚ทสย‛ (Dasyus) ในภาษาสนสกฤต ซงมความหมายวา ทาส คนใช หรอคนชนตา

281

การอพยพเคลอนยายของชาวอารยนนน แบงออกเปน 2 สาย คอ สายหนงมงไปทางตะวนตกตอนใต ซงตอมากลายเปนบรรพบรษของชาวยโรป และอกสายหนงอพยพไปทางทศตะวนออกเฉยงใต จากนนจงเขาสเปอรเซยและอนเดยตามทกลาวมาขางตน ทงนพวกอารยนทเขามาใหมนนคอย ๆ ทยอยเขามาในอนเดยเปนระลอก ๆ อยนานเปนรอยป จนกระทงหยดการอพยพเมอราว 800 ปกอนพทธกาล ชาวอารยนสรางอารยธรรมใหมของตนขนอยางแขงแกรงสบตอมา ในทสดจงเกดเปน อารยธรรม 3 สาย คอ 1) อารยธรรมดราวเดยนแท 2) อารยธรรมอารยน 3) อารยธรรมผสมระหวางดราวเดยนกบอารยน นกประวตศาสตรศาสนาชวา อารยธรรมทเจรญรงเรองและคงอยตอมากคออารยธรรมสายท 3 ทมการผสมผสานกนระหวางอารยธรรมดราวเวยนแทกบอารยธรรมใหม

ก าเนดพฒนาการทางความเชอของศาสนาพราหมณ ยคพระเวท (Vedic Period) ประมาณ 800-300 ป กอนพทธศกราช เพอประโยชนในการปกครอง ชาวอารยนไดแบงวรรณะโดยแบงเปน 4 วรรณะ ดงน 1. พราหมณ 3. แพศย 2. กษตรย 4. ศทร คมภรพระเวท ชาวอารยนนาศาสนาของพวกตน ซงประกอบดวยลทธพธทเกยวกบการใชไฟในการประกอบพธพลกรรม รวมถงวหารหรอเทวาลยสาหรบเปนทสงสถตของเทพเจา เขาผสมผสานกบความเชอทางศาสนาของชาวทราวฑพนเมองทนบถอธรรมชาตเชนเดยวกน แตมงเนนธรรมชาตทง 4 คอ ดน นา ลม และไฟ กอตวเปนลทธศาสนาใหมทพฒนาจนกลายมาเปนศาสนาพราหมณ ตอมาไดมการจดรวบรวมบทสวดตาง ๆ ทมอยขนเปนหมวดหม และบนทกไวดวยภาษาสนสกฤตโบราณซงเปนภาษาเกาแกชนสง เรยกวา คมภรพระเวท (Veda) ประกอบดวย 3 คมภรคอ ฤคเวท สามเวท ยชรเวท รวมเรยกวา ไตรเวท หรอ ไตรเพท ยคพราหมณ 300-100 ปกอนพทธศกราช ในยคน ไดพฒนาจากทมเทพเจาองคเดยว คอ พระพรหมมาเปน 3 องคเรยกวา "ตรมรต" (Trimurati) ซงถอกนวา เทพเจาทงสามเปนเทพเจาผศกดสทธ ดงน 1) พระพรหม เปนผสราง (Creator) สถตอยช นบนเหนอพนพภพ 2) พระวษณหรอนารายณ เปนผรกษา (Preserver) สถตอยทางทศใตประจาอยทางทะเล 3) พระศวะหรออศวร เปนผทาลาย (Destroyer) สถตอยทางเหนอของภเขาหมาลย

282

ยคอปนษท 150-100 ปกอนพทธศกราช ปรชญาการดาเนนชวตตามหลกอาศรม 4 1) พรหมจาร (Brahmacharya : Student) แปลวา ผประพฤตพรหมจรรย มพธเรยกวา "อปานยน" แปลวา นาชวตเขาสความรต งแตอาย 8 ขวบ 2) คฤหสถ (Grihastha : Householder) แปลวา ผครองเรอน มพธเรยกวา "ปตตะ" จะตองประกอบอาชพใหมฐานะมนคงในทางฆราวาส 3) วนปรสถ (Vanaprastha : Hermit) แปลวา ผอยปา หลงจากสรางฐานะในเพศคฤหสถไดแลว มบตรธดาสบสกลแลว กยกทรพยสมบตใหบตรธดา แลวออกไปอยในปาเพอแสวงหาความสขสงบจากความวเวก 4) สนยาส (Sannyasa : Ascetic) แปลวา ผแสวงหาธรรม พธบวชเปนสนยาส คร (คร) จะทาพธสวดมนตบชาพระเจา จดมงหมายคอ โมกษะ แนวคดระบบปรชญาอนเดย 2 สาย 1. พวกอไวทกวาทะ (Avaidika) หรอ นาสตกะ (Nastika) คอ พวกทปฏเสธความศกดสทธ แบงไดเปน 2 กลมคอ 1) กลมเหตผลนยม (Rationalist) ทเนนการแสวงหาความร โดยการใชเหตผลและการตงขอสมมตฐาน 2) กลมประสบการณนยมหรอปฏบตนยม (Experientialist) ทยนยนวาความรทแทจรง ยอมเปนผลทเกดมาจากการปฏบต 2. พวกไวทกวาทะ (Vaidika) หรอ อาสตกะ (Astika) คอ พวกทยงคงนบถอพระเวทเปนปทฏฐาน คอ ยอมรบประเพณของพราหมณและไมปฏเสธความศกดสทธของพระเวท พวกไวทกวาทะน ตอมาภายหลงกอเกดเปน 6 ลทธใหญ เรยกวา “หลกทรรศนะ 6” (Six Darshanas) ทรรศนะเหลานมรายละเอยดคาสอนตางกน ดงน ลทธเวทานตะ (Vedanta) กอตงโดยฤาษพาทรายณะ ลทธนสบทอดมาจากการแตกยอดบทอปนษทบทสดทายของคมภรพระเวท ทกลาวถงจดสงสดแหงการศกษาหรอทเรยกวา เวทานตะ ตงปรชญาความเชอวา ความจรงแท (สจธรรม) หรอความจรงอนสงสด หรออนตมสจจะ (Ultimate Reality) ลทธนยายะ (Nyaya) กอตงโดยทานฤาษโคตรมะ ลทธนเนนหนกไปในเรองการพจารณาหาความจรงแบบตรรกะ (Logical Realism) โดยใชความคดวพากษวจารณและวเคราะหความจรงในรปแบบตาง ๆ โดยเชอวา ความจรงทยอมรบไดจะตองอธบายไดดวยหลกของเหตผล ลทธไวเศษกะ (Vaisesika) กอตงโดยฤาษกณาท

283

ลทธนสอนวา โลกเกดจากพลงอนมองไมเหนทสบมาจากกรรมในภพกอน แตกมจตอนยงใหญทสด คอ ปรมาตมน เปนใหญอยในสากลโลกเปนอมตะ ลทธสางขยะ (Sankhya) กอตงโดยกบลมหามน ลทธนมงแสวงหาความรทถกตองเกยวกบสจภาพ โดยการจาแนกวตถแหงการรบรออกเปน “ตตตวะ‛ หรอความจรงแท 25 ประการ ซงอาจยอลงเปน 2 คอ 1. ปรษะ คอ อาตมนหรอวญญาณสากล 2. ประกฤต ปรษะ คอ สงทเปนตนเหตหรอตนกาเนดของสงทงหลายทงปวง ลทธโยคะ (Yoga) กอตงโดยปตญชลมหาฤาษ เชอวามเทพเจาผทรงอานาจเหนอมนษย คอ พระพรหมผย งใหญหรอปรมาตมน อนเปนปฐมวญญาณของสตวทงหลาย ในยคตนฝกบาเพญตบะโดยหวงไปทางโลกยสข ตอมาฝกเนนหนกไปในทางทาจตใหสะอาดเพอจะไดรวมกบพระพรหม ลทธมมางสา (Mimamsa) กอตงโดยฤาษไชมน เชอวา วญญาณเปนสงทมอยจรง เชอวา โลกนและวญญาณตาง ๆ ลวนเปนอมตะ และเชอความศกดสทธของคมภรพระเวท แตมไดกลาวถงเทพเจาวา เปนผสรางโลก โดยถอวาพระเจาสงสดไมม

บทท 3 สงคมอนเดยสมยพทธกาล

สภาพเศรษฐกจและการปกครอง การเมองการปกครอง รปแบบการปกครองของแตละแควนนนแตกตางกนอยบาง วรช ถรพนธเมธ ไดแบงรปแบบการปกครองในสมยพทธกาลไว 3 รปแบบคอ 1) แบบจกรวรรดนยม คอ แควนทมแสนยานภาพมาก มอานาจเหนอแควนอน ใชอานาจยดครองแควนอนมาเปนเมองขนของตน 2) แบบสมบรณาญาสทธราชย ไดแก แควนทใหอานาจสทธขาดในการปกครองบานเมองขนอยกบพระมหากษตรยโดยตรง 3) แบบประชาธปไตย ไดแก แควนทอานาจสทธขาดในการปกครองมไดขนอยกบประมขแหงแควนแตเพยงผเดยว จะม ‚สภา‛ เปนผกาหนดนโยบายและมอานาจตดสนใจเกยวกบกจการบานเมอง เรยกกนในสมยนนวา “สามคคธรรม”

284

สภาพเศรษฐกจในสมยพทธกาล การประกอบอาชพของวรรณะทง 4 ในอนเดยสมยพทธกาล 1) วรรณะกษตรย เปนชนชนสงมหนาทในการปกครอง ประกอบดวยพระราชามหากษตรย เชอพระวงศตาง ๆ รวมถงพวกทรบราชการในระดบสง เชน ปโรหต เสนาบด เปนตน 2) วรรณะพราหมณ เปนผทมอาชพสงสอนคนในสงคมและทาพธตามลทธศาสนา มทงทเปนนกบวชและคฤหสถ เชน ครทง 6 กจดเปนชนชนสงเชนกน 3) วรรณะแพศย เปนพลเมองทวไป มอาชพทาการเกษตร เลยงสตว ชางฝมอ คาขาย ซงจดเปนชนชนสามญ 4) วรรณะศทร เปนพวกกรรมกรหรอคนใชซงทางานหนก ไดแก พวกทาส 4 จาพวก คอ ทาสทเกดภายในเรอน ทาสทซอมาดวยทรพย ผทสมครเขามาเปนทาส เชลยทเขาถงความเปนทาส พวกนจดเปนชนชนตา มอาชพในการรบจางดวยแรง

ครทง 6 ลทธรวมสมยพทธกาล 1. ปรณกสสปะ ลทธของปรณกสสปะจดอยในประเภท ‚อกรยวาทะ‛ หมายถง ลทธทถอวาท าแลวไมเปนอนท า 2. มกขลโคสาล ลทธของมกขลโคสาลจดอยในประเภท ‚นตถกวาทะ‛ คอ ลทธทถอวาไมมเหต ไมมปจจย 3. อชตเกสกมพล ลทธของอชตเกสกมพลจดอยในประเภท ‚อจเฉทวาทะ‛ คอ ลทธทถอวาตายแลวขาดสญ 4. ปกธกจจายนะ ลทธของปกธกจจายนะจดอยในประเภท ‚นตถกวาทะ‛ หมายถง ลทธทถอวาไมมเหต ไมมปจจย 5. สญชยเวลฏฐบตร ลทธของสญชยเวลฏฐบตรจดอยในประเภท ‚อมราวกเขปวาทะ‛ คอ เปนลทธ ทหลบเลยงไมแนนอน 6. นครนถนาฏบตร ลทธของนครนถนาฏบตรปจจบนเรยกวา ศาสนาเชน ลทธนจดอยในประเภท ‚อตตกลมถานโยค‛ คอ เปนลทธทถอวาการทรมานตนเองเปนการเผากเลส

การบงเกดขนของพระพทธศาสนากบการเปลยนแปลงความเชอและวฒนธรรมในสงคมอนเดย ดวยระยะเวลาเพยง 45 ปแหงการบงเกดขนของพระสมมาสมพทธเจา พระองคทรงเผยแผพระธรรม คาสอน นาพาใหมหาชนเปลยนความเชอวฒนธรรมดงเดม มานบถอพระรตนตรยเปนทพงไดจานวนมาก ชนทกชนวรรณะหนมานบถอพระพทธศาสนา

285

การเปลยนแปลงความเชอและวฒนธรรมในสงคมอนเดย มสาเหตสาคญ 3 ประการ คอ 1. คาสอนของพระสมมาสมพทธเจาเปนสจธรรมทเทยงแทแนนอน 2. พราหมณโดยทวไปยอมรบพระสมมาสมพทธเจาเนองจากพระองคมกายมหาบรษ 3. คาสอนของพราหมณมความขดแยงกนเอง

บทท 4 พระพทธศาสนาในอนเดยหลงยคพทธกาล

ปรารภเหตความมนคงแหงพระพทธศาสนา เหลาสาวกจงไดทาการรอยกรองพระธรรมวนย หรอทเรยกวา “การทาสงคายนา” อยหลายครง ทสาคญ คอ ครงท 1-3 ซงลวนแตกระทาในประเทศอนเดยทงสน ปฐมสงคายนา : หลงจากพทธปรนพพาน 3 เดอน ประธานสงฆ : พระมหากสสปเถระ มพระอบาลเปนผเรยบเรยงสวดพระวนย พระอานนทเปนผเรยบเรยงสวดพระสตร ผเขารวมประชมสงคายนา : พระอรหนตขณาสพจานวน 500 องค องคอปถมภ : พระเจาอชาตศตร เหตปรารภในการท าสงคายนา : พระสภททะกลาวจวงจาบพระธรรมวนย สถานทประชมท าสงคายนา : ถาสตตบรรณคหา ขางภเขาเวภารบรรพตเมองราชคฤห ระยะเวลาในการประชม: กระทาอย 7 เดอนจงสาเรจ

บอเกดของนกายมหายาน มสาเหตหลก 2 ประการคอ 1. สาเหตภายใน คอ เหลาพทธสาวกมความเหนไมตรงกน และเครงครดพระธรรมวนยไมเทากน 2. สาเหตภายนอก คอ ภยจากบอนทาลายของพราหมณผเปนปฏปกษ มหายานสองสายทมตนก าเนดในอนเดย ในทางวชาการเชอวา นกายมหายานทงสองสายมตนกาเนดในอนเดย นกายมาธยมกะ เปนพวกนตถกวาท กลาวถงความไมมอะไรเหลออยเลย ไมมสภาวะทจะกาหนดเปนสาระได

286

นกายโยคาจาร เปนพวกสสสตวาท กลาวถง ความมอยอยางเทยงแทถาวรในหลกคาสอนของเถรวาท นกายทงสองถอเปนมจฉาทฏฐ พระพทธศาสนาในยคเสอมจากอนเดย การเผยแพรของลทธตนตรยาน นกายตนตรยานไดมววฒนาการมาเพอตานภยอนตรายทคกคามพระพทธศาสนาในอนเดย ซงประสบความสาเรจไดเปนอยางดเนองจากมอทธพลเราใหเลอมใสไดงาย มพธกรรมทงดงาม แตเมอมการแกไขธรรมวนยมากขน จงคอย ๆ เสอมลงเรอย ๆ จนถกศาสนาพราหมณกลนไป พระพทธศาสนาภายใตการอปถมภของฝายอาณาจกร โดยทวไปพระพทธศาสนาอาศยกษตรยหรอพระเจาแผนดนทรงอปถมภ แผนดนใดทพระ-เจาแผนดนทรงอปถมภพระพทธศาสนากจะเจรญรงเรอง แตแผนดนใดพระเจาแผนดนไมทรงอปถมภพระพทธศาสนากจะอยในภาวะซบเซา

สาเหตทท าใหพระพทธศาสนาเสอมจากอนเดย โดยสรปเกดจากสาเหต 2 ประการ คอ 1. สาเหตภายใน คอ พทธบรษทขาดการปฏบตธรรม แลวนาหลกธรรมมาขบคดตามในแบบทฤษฎ ทาใหมความเหนไมตรงกน ทะเลาะถกเถยงกนเอง จนเกดเปนแนวความคดตาง ๆ แยกตวออกเปนนกายตาง ๆ ขนมากมาย 2. สาเหตภายนอก คอ การทศาสนาพราหมณพยายามกลนพระพทธศาสนา โดยการปรบเปลยนคาสอนของตน อางวาพระพทธศาสนาเปนสวนหนงในศาสนาของตน รวมทงการทเหลามสลมไดเขามาเขนฆาพระภกษ และทาลายศาสนสถานเสยหายเปนจานวนมาก

บทท 5

287

พระพทธศาสนาในเอเชย

พระพทธศาสนาในเอเชยใต เอเชยใต ไดแก ประเทศอนเดย ปากสถาน เนปาล ภฏาน และบงกลาเทศ รวมไปถง ศรลงกา มลดฟส ประเทศเหลานเปนตนแหลงแหงพระพทธศาสนาในยคแรกโดยเฉพาะประเทศอนเดยทเปนตนกาเนดของพระพทธศาสนา

พระพทธศาสนาในเอเชยตะวนออก เอเชยตะวนออก ไดแก ประเทศจน ไตหวน มองโกเลย เกาหลเหนอ เกาหลใต ญปน พระพทธศาสนา ในเอเชยตะวนออกเปนนกายมหายาน โดยเรมตนเผยแผจากอนเดยสจน จากจนส เกาหล และจากเกาหลสญปน เปนตน สวนประเทศทเบตน นบางตารากลาววาไดร บพระพทธศาสนาตงแตสมยพทธกาล พระพทธศาสนาในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไดแก ประเทศไทย พมา ลาว กมพชา เวยดนาม มาเลเซย รวมทงประเทศทเปนเกาะในทะเล ไดแก ฟลปปนส สงคโปร อนโดนเซย บรไน และตมอรตะวนออก ประเทศทประชากรสวนใหญนบถอศาสนาพทธในปจจบน คอ ไทย เวยดนาม ลาว กมพชา และพมา สวนประเทศมาเลเซย อนโดนเซย และบรไน จะนบถอศาสนาอสลามเปนหลก ประเทศฟลปปนส และตมอรตะวนออก ประชากรสวนใหญนบถอศาสนาครสต - พระพทธศาสนาในประเทศไทย

พระพทธศาสนาเขามาสไทยในสมยพระเจาอโศกมหาราช ประมาณ พ.ศ. 236 โดยพระ -โสณเถระและพระอตตรเถระเปนผนามาเผยแผยงสวรรณภม ซงในขณะนนอาณาจกรไทยรวมอยในดนแดนสวรรณภมดวย สวรรณภม แปลวา แผนดนทองคา ปจจบนยงชชดไมไดวาดนแดนสวรรณภมครอบคลมไปถงประเทศใดบาง พระพทธศาสนาทเขามาในประเทศไทยในยคแรก คอ นกายเถรวาท เปนนกายดงเดมของพระพทธศาสนา และเปนนกายเดยวของพระพทธศาสนาในประเทศไทยในยคเรมตน จนกระทงในสมยรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร พระพทธศาสนาไดกาเนดนกายใหม ชอวา ธรรมยตนกาย และนกายเกาทมแตเดมไดชอวา มหานกาย พระพทธศาสนาในเอเชยตะวนตกเฉยงใต

288

ประเทศในแถบเอเชยตะวนตกเฉยงใต ทมหลกฐานชดเจนวาพระพทธศาสนาเคยรงเรองมากอนมเพยงประเทศอฟกานสถานเทานน โดยพระพทธศาสนาเขาไปในอฟกานสถานตงแตสมยพทธกาล คอ เมอคราวทสองพอคา ชอ ตปสสะและภลลกะ ไดพบพระพทธองคและประกาศตนวาเปนพทธมามกะ และเจรญรงเรองมากในสมยทพระเจาอโศกมหาราชสงคณะพระสงฆมาเผยแผ และสนสดลงเมอศาสนาอสลามไดเขามาในแถบน จนปจจบนพระพทธศาสนาไดสาบสญไปจากดนแดนแหงนแลว เหลอไวเพยงศาสนสถานทยงไมถกทาลาย

พระพทธศาสนาในเอเชยกลาง เอเชยกลางเปนจดเชอมระหวางเอเชยและยโรปเขาดวยกน ประกอบดวยประเทศตาง ๆ ดงนคอ คาซคสถาน (Kazakhstan) อซเบกสถาน (Uzbekistan) ทาจกสถาน (Tajikistan) เตรก- เมนสถาน (Turkmenistan) และครกซสถาน (Kyrgztan) ปจจบนเอเชยกลางเปนถนอสลาม แทบไมมพทธศาสนกชนอยเลย แมในอดตพระพทธศาสนาจะเคยเจรญรงเรองในแถบนมากอน เพราะประเทศเหลานอยบนเสนทางสายไหม อนเปนเสนทางการคาระหวางยโรปและเอเชย และเคยเปนเสนทางการเผยแผศาสนาดวย โดยเฉพาะพระพทธศาสนา เอเชยกลางรบพระพทธศาสนามาตงแตสมยพระเจาอโศกมหาราชและเจรญรงเรองมากในสมยพระเจากนษกมหาราชประมาณป พ.ศ. 600 นอกจากน เอเชยกลางยงเปนแหลงเผยแผพระพทธศาสนาเขาไปสประเทศจนดวย พระพทธศาสนารงเรองอยในแถบน เปนเวลาพนปจนกระทงประมาณ พ.ศ. 1200 เปนตนไป กองทพอสลามเขาสเอเชยกลาง เมอตไดแลวกบงคบใหคนแถบนเปลยนเปนมสลม

บทท 6 พระพทธศาสนาในตะวนตก

ในยคแรกชาวตะวนตกรจกพระพทธศาสนาจากตารา ทปราชญทงหลายซงเดนทางไปดนแดนทพระพทธศาสนาเจรญรงเรองและไดบนทกเรองราวตาง ๆ เอาไว ในยคลาอาณานคมศตวรรษท 17 ประเทศทมพระพทธศาสนาเจรญรงเรองจานวนไมนอยทตกเปนเมองขนของตะวนตก จงเกดมการแลกเปลยนวฒนธรรม จนทาใหชาวยโรปไดรจกพระพทธศาสนามากยงขน ตอมาในศตวรรษท 20 เปนยคทองนกายมหายาน ชาวพทธนกายมหายานหลายนกายไดเขาไปเผยแผในตะวนตกและไดรบการตอบรบเปนอยางด พทธศาสนกชนในแตละประเทศจงม

289

จานวนเพมมากขน ประกอบกบในพทธศตวรรษท 24 และ 25 ทผานมามการจดสงสมณทตจานวนมากจากเอเชยไปเผยแผพทธธรรมในยโรป อเมรกา และโอเชยเนย ปจจบนชาวตะวนตกจานวนไมนอยจงหนมาสนใจพระพทธศาสนาและมแนวโนมจะเพมมากขนเรอย ๆ โดยเฉพาะพระพทธศาสนามหายาน

สาเหตทชาวตะวนตกหนมานบถอพระพทธศาสนา โดยสรปชาวตะวนตกยอมรบนบถอพระพทธศาสนาดวยเหตผลวา 1. พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงเหตผล คาสอนสามารถพสจนได และสอนใหพสจนกอนแลวจงเชอตาม ซงสอดคลองกบหลกการทางวทยาศาสตรทเจรญรงเรองในตะวนตก 2. พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงสนต รกสงบ ไมใชความรนแรง


พระพทธศาสนาอบตขนเมอ 2,500 กวาปทผานมาโดยการตรสรธรรมของพระสมมาสม-พทธเจา พระองคทรงทาใหผคนในสงคมอนเดยสมยนนละทงความเชอเดมในศาสนาพราหมณหนมานบถอพระพทธศาสนาไดจานวนมาก การเสดจอบตขนของพระพทธองคจงเปนเหตการณทยงใหญในประวตศาสตรอนเดยและประวตศาสตรโลก เมอกาลผานไปยาวนานพระพทธศาสนาไดเผยแผออกไปกวางขวางทงในเอเชยและตะวนตก สวนในอนเดยนนพทธบรษทยคหลงเนนการศกษาพระปรยตธรรม แตหยอนการปฏบตธรรม ทาใหความรในพระธรรมวนยไมถกตองสมบรณ มความเหนพระวนยแตกตางกนพระพทธศาสนาจงแตกออกเปนนกายตาง ๆ มากมาย เปนผลใหพระพทธศาสนาออนแอลง จนไมอาจตานทานการรกรานจากตางศาสนาได ดวยระยะเวลาเพยง 1,700 ปหลงพทธปรนพพานพระพทธศาสนากไดสญสนไปจากอนเดย ถงแมพระพทธศาสนาจะสญสนไปจากอนเดยแลวแตกยงไมสญหายไปจากโลก เพราะผลจากการเผยแผของสมณทต 9 สายและการเผยแผของชาวพทธในยคตาง ๆ ไดทาใหพระพทธศาสนาไปเจรญรงเรองอยในดนแดนอน ๆ แทน ชาวพทธจากประเทศตาง ๆ กไดยอนกลบมาฟนฟพระพทธศาสนาในอนเดยขนใหม จากประวตศาสตรพระพทธศาสนาทาใหไดแนวคดทสาคญในการธารงรกษาพระพทธศาสนา 2 ประการ คอ

290

1. ชาวพทธตองเปนพทธศาสนกชนทแทจรง ศกษาพระปรยตธรรมใหแตกฉาน ปฏบตธรรมจนเกดปฏเวธ มความเขาใจพระสทธรรมอยางลกซง มศรทธาทม นคง 2. ชาวพทธตองไมนงดดายเมอมภยเกดขนกบพระพทธศาสนา ตองถอหลกวา “เรองสวนตวใหวางอเบกขา แตเรองพระศาสนาใหเอาอเบกขาวาง” ชวยกนขจดปดเปาภยทเกดขนเพอรกษาพระพทธศาสนาเอาไวใหได และชวยกนเผยแผพระธรรมคาสอนใหกวางไกลออกไปทวโลก

291

GB 406 สรรพศาสตร

ในพระไตรปฎก

292

บทท 2 สรรพศาสตรในทางโลก

คาวา “ สรรพศาสตร” มาจากคาสองคา คอ “สรรพ” และ “ศาสตร” สรรพ แปลวา ทกสง, ทงปวง หรอ ทงหมด สวน ศาสตร แปลวา ระบบวชาความร ดงนน สรรพศาสตร จงหมายถง ระบบวชาความรท งปวงหรอศาสตรทงปวงทมอยในโลกน ซงองคการยเนสโก ไดจดแบงเปนหมวดวชาใหญ ๆ คอ มนษยศาสตร ( Humanities) สงคมศาสตร (Social Sciences) และ วทยาศาสตรธรรมชาต (Natural Sciences) หรอ เรยกโดยยอวา วทยาศาสตร หลกการเบองตนของแตละศาสตร มนษยศาสตร “มนษยศาสตร” เปนหมวดวชาทเรยนเรองเกยวกบ มนษยและการแสดงออกเกยวกบตวเอง เปนวชาทวาดวย “โลกภายในของมนษย” อนไดแกความรสกนกคด จรยธรรม และการสอสาร เปนตน รฐศาสตร รฐศาสตรเปนสาขาหน งในหมวดสงคมศาสตร ศกษาเกยวกบปรากฏการณและพฤตกรรมของสงคมทางดานการเมองและการปกครอง คาวา “รฐศาสตร” ในภาษาองกฤษใชคาวา “Political Science”มรากศพทมาจากภาษาเยอรมนวา “ staatswissenschaft” (สตาตวสเซนชาฟต) แปลตามตวอกษรไดวา “ศาสตรแหงรฐ” นตศาสตร คาวา นต ในภาษาสนสกฤต หมายถง ขนบธรรมเนยม แบบแผน แตในระยะหลงวงการกฎหมายไทยเขาใจวา นต หรอ เนต แปลวา กฎหมาย แตตามศพทดงเดมของอนเดยแท ๆ นต แปลวา ขนบธรรมเนยม เชน ราชนต โลกนต ในอนเดยคาวา นตศาสตรจงหมายถง วชาเกยวกบราชนตประเพณ เปนความรทราชปโรหตจะตองรเพราะปโรหตเปนทปรกษาราชการแผนดน เศรษฐศาสตร คาวา เศรษฐศาสตร (Economics) มาจากภาษากรกวา Oikosแปลวา ครวเรอน และ nomosแปลวา กฎระเบยบ ดงนนรวมกนแลวจงหมายความวา “การจดการในครวเรอน” สวนคาวา “ เศรษฐกจ” (Economy) มาจากภาษากรก 2 คารวมกนคอ Oikosหมายถง บาน และ nemienหมายถง การจดการ ดงนน เศรษฐกจ จงหมายถง “การจดการบาน” จะเหนวาคาวาเศรษฐกจมความหมายใกลเคยงกบคาวาเศรษฐศาสตรมาก

293

วาทศาสตร วาทศาสตร หมายถง วชาทศกษาถงการสอสารความคด และความรสก โดยการใชสญลกษณตาง ๆ ทงทเปนสญลกษณทมองเหนไดและรบฟงได ซงมนษยจะตองใชสญลกษณเหลานถายทอดความรสกนกคดของตนไปสผอน หรอ จากผพดไปสผฟง สรปแลววาทศาสตร หมายถง ศาสตรแหงการพดนนเอง วทยาศาสตร คาวา “วทยาศาสตร” มาจากคาศพทในภาษาองกฤษวา “Science”ซงคานมาจากภาษาลาตนวา “Scientia”มความหมายวา รเหนไดอยางชดเจนดวยปญญา หรอเหนความแตกตางของสงตาง ๆ แพทยศาสตร แพทยศาสตร หมายถง วชาการปองกนและบาบดโรค ซงเปนสาขาหนงของวทยาศาสตรสขภาพ ทเกยวของกบการดแลสขภาพและเยยวยารกษาโรค แพทยศาสตรมศาสตรเฉพาะทางมากมาย เชน อายรกรรม, ศลยกรรม, สตกรรม ฯลฯ ในแตละสาขายงแบงเปนสาขายอยลงไปอก

บทท 3 ความรพนฐานเรองเอกภพ

ความหมายของเอกภพ เอกภพ (Universe) หมายถง ระบบรวมของทกสรรพสงในธรรมชาต ตงแตสงทเลกทสดทมองไมเหนดวยตาเนอ ไดแก อะตอม อนประกอบดวย โปรตอน, นวตรอนและอเลกตรอนเปนตน จนถงสงทใหญโตมโหฬาร ไดแก กาแลกซตาง ๆ ทต งอยในอวกาศอนกวางใหญไพศาล ทฤษฎส าคญส าหรบศกษาเอกภพ ปจจบนนกวทยาศาสตรใชทฤษฎพนฐาน 2 ทฤษฎในการอธบายเอกภพ คอ ทฤษฎสมพทธภาพ (Theory of Relativity) คาวา “สมพทธภาพ” มาจากภาษาองกฤษวา “Relativity”เปนคานาม สวนคาคณศพทของคาน คอ “Relative”แปลวา สมพทธ คอ ทเทยบเคยงกน หรอ ทเปรยบเทยบกน

294

ทฤษฎสมพทธภาพ มหลกการสาคญ คอ ผลของการวดหรอการสงเกตปรากฏการณทกสงทกอยาง จะมผลโดยสมบรณหรอมความหมาย กตองเปนการวดหรอการสงเกตเปรยบเทยบกบการอางองเสมอ ทฤษฎสมพทธภาพของไอนสไตนนนมอย 2 ทฤษฎ คอ

1) ทฤษฎสมพทธภาพพเศษ (Special Theory of Relativity) 2) ทฤษฎสมพทธภาพทวไป (General Theory of Relativity) ทฤษฎควอนตม (Quantum Theory)ควอนตม (Quantum) แปลวา กอนพลงงานเปน

คาท มกซพลงค (Max Planck) นกฟสกสชาวเยอรมนผตงทฤษฎควอนตมขนในป ค.ศ.1900 (พ.ศ.2443)ใชเรยกพลงงานของแสงทไดออกมาจากการเผา “ของแขง ” จนรอนและสกสวาง มกซพลงค สงเกตเหนวา พลงงานของแสงทใหออกมานนไมตอเนองกน แตจะมลกษณะเปนชวง ๆ หรอ เปนกอน ๆ เขาจงเรยกพลงงานในปรมาณชวงหนง ๆ หรอ กอนหนง ๆ วา “ควอนตม”

ควอนตม เปนแขนงหน งของวชาฟสกส เรยกวา ควอนตมฟสกสบาง ( Quantum physics) เรยกวา วชากลศาสตรควอนตมบาง (Quantum mechanics) ซงเปนศาสตรทศกษาเอกภพในระดบเลกทตาเปลามองไมเหน

ผลทส าคญของทฤษฎควอนตมทฤษฎควอนตมพบวา ในโลกของสสารทมขนาดเลกไมมความคงทสมาเสมอ ไมมกฎเกณฑทแนนอน สงทเราสามารถพยากรณไดในโลกแหงอนภาค มเพยงความนาจะเปนเทานน

ทฤษฎววฒนาการววฒนาการ (Evolution) ในความหมายทวไป หมายถง การเปลยนแปลงของสงมชวตทปรากฏขนในระหวางชวรน การเปลยนแปลงจะเกดขนในทกระดบตงแตระดบดเอนเอไปจนถงลกษณะรปราง สรรวทยา และพฤตกรรมของสงมชวตใหแตกตางไปจากบรรพบรษ ทฤษฎววฒนาการจงเปนทฤษฎทศกษาเรองววฒนาการของสงมชวตวา มความเปนมาอยางไร มนษยและสตวทงหลายในปจจบนมพฒนาการมาจากอดตอยางไร การก าเนดและโครงสรางของเอกภพ การก าเนดของเอกภพนกวทยาศาสตรกาลงศกษาดแนวโนมของเอกภพในอนาคต จงคดทฤษฎเกยวกบลกษณะการขยายตวของเอกภพ และสรปทฤษฎวา เอกภพอาจจะขยายตวตอไปเรอย ๆ ไมมทส นสด หรอจะขยายตวแลวกจะคงท หรอจะคอย ๆ หดตวกลบมารวมกนและเกดการชนกนเปนจดจบของเอกภพ กเปนสงทนกวทยาศาสตรกาลงคนหากนตอไป

โครงสรางของเอกภพแบงอยางกวาง ๆ ได 3 สวน คอ กาแลกซ (Galaxy) กระจกกาแลกซ (Cluster of galaxies) และซเปอรคลสเตอร (Supercluster)แตหากแบงยอยออกไปอกตามรปภาพโครงสรางของเอกภพในหนาทผานมาจะไดดงน

295

โลก (The Earth)โลกของเรามขนาดเสนผาศนยกลาง 12,756 กโลเมตร โลกอยหางจากดวงอาทตย 150 ลานกโลเมตร แสงอาทตยตองใชเวลาเดนทางนาน 8 นาทกวาจะถงโลก

ระบบสรยะ (Solar System)ประกอบดวยดวงอาทตยเปนดาวฤกษอยตรงศนยกลาง มดาวเคราะห 9 ดวงเปนบรวารโคจรลอมรอบดาวฤกษแตละดวง อาจมดวงจนทรเปนบรวารโคจรลอมรอบอกทหนง ดาวพลโตอยหางจากดวงอาทตย 6 พนลานกโลเมตร แสงอาทตยตองใชเวลาเดนทางนานมากกวา 5 ชวโมงกวาจะถงดาวพลโต

ดาวฤกษเพอนบาน (Stars)ดาวฤกษแตละดวงอาจมระบบดาวเคราะหเปนบรวาร เชนเดยวกบระบบสรยะของเรา ดาวฤกษแตละดวงอยหางกน เปนระยะทางหลายลานลานกโลเมตร ดาวฤกษทอยใกลทสดของดวงอาทตยชอ "ปรอกซมา เซนทอร" (Proxima Centauri) อยหางออกไป 40 ลานลานกโลเมตร หรอ 4.2 ปแสง ดาวฤกษซงมองเหนเปนดวงสวางบนทองฟา สวนมากจะอยหางไมเกน 2,000 ปแสง

ปแสง หมายถง หนวยของการวดระยะทางในเอกภพ ซง 1 ปแสง เทากบระยะทางทแสงเดนทางไดในระยะเวลา 1 ปตามเวลาบนโลก โดยใน 1 วนาท แสงจะเดนทางไดประมาณ 300,000 กโลเมตร

กาแลกซ (Galaxy)กาแลกซ คอ อาณาจกรของดวงดาว กาแลกซทางชางเผอกของเรา มรปรางเหมอนกงหน มขนาดเสนผานศนยกลาง 1 แสนปแสง ประกอบดวยดาวฤกษประมาณ 1 พนลานดวง ดวงอาทตยของเราอยหางจากใจกลางของกาแลกซเปนระยะทางประมาณ 3 หมนปแสง หรอ 2 ใน 3 ของรศม กระจกกาแลกซ (Cluster of galaxies)กาแลกซมไดอยกระจายตวดวยระยะหางเทา ๆ กน หากแตอยรวมกนเปนกลม (Group) หรอกระจก (Cluster)โดยกลมกาแลกซของเรา (The Local Group) ประกอบดวยกาแลกซมากกวา 10 กาแลกซ กาแลกซเพอนบานของเรา มชอวา "กาแลกซแอนโดรมดา" (Andromeda galaxy) อยหางออกไป 2.3 ลานปแสง กลมกาแลกซทองถนมขนาดเสนผานศนยกลาง 10 ลานปแสง ซ เปอรคลสเตอร (Supercluster)ประกอบดวยกระจกกาแลกซหลายกระจก ซเปอรคลสเตอรของเรา (The local supercluster) มกาแลกซประมาณ 2 พนกาแลกซ ตรงใจกลางเปนทต งของ "กระจกเวอรโก" (Virgo cluster) ซงประกอบดวยกาแลกซประมาณ 50 กาแลกซ อยหางออกไป 65 ลานปแสง กลมกาแลกซทองถนของเรา กาลงเคลอนทออกจากกระจกเวอรโก ดวยความเรว 400 กโลเมตร/วนาท เอกภพ (Universe)หมายถง อาณาบรเวณโดยรวม ซงบรรจทกสรรพสงทงหมด นกดาราศาสตรยงไมทราบวา ขอบของเอกภพสนสดทตรงไหน แตพวกเขาพบวากระจกกาแลกซกาลงเคลอนทออกจากกน นนแสดงใหเหนวาเอกภพกาลงขยายตว เมอคานวณยอนกลบนกดารา

296

ศาสตรพบวา เมอกอนทกสรรพสงเปนจด ๆ เดยว เอกภพถอกาเนดขนดวย "การระเบดใหญ" (Big Bang) เมอประมาณ 13,000 ลานปมาแลว

คลนวทยลกลบในกาแลกซทางชางเผอกนกดาราศาสตรคนพบวา มแหลงกาเนดคลนวทยกระจายจากทศตาง ๆในทองฟาทวไปหมดทง ๆทกาแลกซทางชางเผอกของเรามรปรางแบนคลายชนแพนเคก ระบบสรยะของเราอยคอนมาทางกลางของกาแลกซลกษณะแพนเคกดงกลาว ฉะนนเวลาเรามองออกไปกจะเหนดวงดาว “บรเวณขอบของกาแลกซ” เปนแถบทางชางเผอกทมจานวนดวงดาวมากกวา “ดานบนและลางของกาแลกซ” ดงนน แหลงกาเนดคลนวทยกควรจะมาจากบรเวณขอบของกาแลกซมากกวาจากดานบนหรอลางของมนดวย หลมด าสงลกลบในหวงอวกาศ หลมด าใหญใจกลางกาแลกซทางชางเผอกจากหลกฐานตาง ๆ ทพบ ทาใหนกดาราศาสตรมความเชอวา มหลมดาขนาดใหญอยบรเวณใจกลางกาแลกซทางชางเผอกของเรา เวลาอนนาพศวงในหลมด านกวทยาศาสตรพบวา ความแตกตางของเวลาบรเวณใกลหลมดา (Black hole) กบบรเวณอน ๆ จะสงมาก เพราะหลมดามมวลสงมาก ทาใหความโนมถวงสงไปดวย จโนมหนวยพนฐานของสงมชวต จโนม (Genome) หมายถง หนวยทเปนทบรรจอยของโครโมโซม, ยน และ สารพนธกรรม สงมชวตทกชนดทงพชและสตวรวมทงมนษยถกกาหนดดวยจโนม กลาวคอ จโนมของนาย ก. จะเปนตวกาหนดวา นาย ก. จะมรปรางหนาตาเปนอยางไร ผวสอะไร ความสงเทาไร เสนผมหยกหรอตรง เปนตน

297

บทท 4 หลกธรรมส าคญในพระไตรปฎก

หลกธรรมทงหมดในพระไตรปฎกอาจจะแบงใหเหลอ 3 ขอกได คอ ละชว ทาด และทาใจใหผองใส หลกธรรม 3 ขอน เรยกอกอยางหนงวา ไตรสกขา คอ ศลสกขา จตสกขา และปญญาสกขา หากจะขยายจาก 3 ขอน ใหเปน 8 ขอ กได เรยกวา มรรคมองค 8 อนประกอบดวย สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต และสมมาสมาธ โดยสมมาทฏฐและสมมาสงกปปะ จดอยในปญญาสกขา สมมาวาจา สมมากมมนตะ และสมมาอาชวะ จดอยในศลสกขา สมมาวายามะ สมมาสต และ สมมาสมาธ จดอยในจตสกขา

นพพาน นพพาน หมายถง การดบกเลสและกองทกขทงปวง นพพานเปนเปาหมายสงสดของมนษยและสรรพสตวทงหลาย พระสมมาสมพทธเจาตรสแบงนพพานออกเปน 2 ประการ คอ สอปาทเสสนพพาน และ อนปาทเสสนพพาน ความไมประมาท ความไมประมาท หมายถง ความไมเลนเลอ ไมพลง ไมเผลอ มสตเสมอ สวนความประมาท คอ การขาดสต ความพลงเผลอ ความไมประมาทเปนหลกธรรมใหญ ซงรวมธรรมทงหมดในพระไตรปฎกไวในขอนเพยงขอเดยว ละชวท าดท าใจใหผองใส หลกธรรมทงหมดในพระไตรปฎก นอกจากจะรวมลงในความไมประมาทเพยงขอเดยวแลว ยงสามารถขยายออกเปน 3 ขอได ซงพระสมมาสมพทธเจาตรสไวในมหาปทานสตรเรองโอวาทปาฏโมกขวา (1) การไมทาบาปทงสน (ละชว) (2) การยงกศลใหถงพรอม (ทาด) (3) การทาจตของตนใหผองใส (ทาใจใหผองใส) นเปนคาสงสอนของพระพทธเจาทงหลาย

298

มรรคมองค 8 มรรค แปลวา ทาง, หนทาง มรรคมองค 8 จงหมายถง หนทางปฏบตหรอขอปฏบต 8 ประการ เพอใหถงความดบทกข นนคอการไดบรรลนพพานนนเอง มรรคมองค 8 เปนธรรมขอหนงในอรยสจ 4 ซงประกอบดวย ทกข สมทย (เหตแหงทกขคอตณหา) นโรธ (ความดบทกข) และมรรคคอหนทางดบทกข เมอกลาวถงมรรคเพยงขอเดยวแตกมความหมายเชอมโยงไปถงอรยสจอก 3 ขอทเหลอดวย เพราะธรรมทง 4 ขอมความเชอมโยงสมพนธกน

ไตรสกขา ไตรสกขา หมายถง ขอปฏบตทตองศกษา 3 ประการ คอ ศลสกขา จตสกขา ปญญาสกขา พระไตรปฎก พระธรรมคาสอนของพระสมมาสมพทธเจา เมอขยายความแลวจะไดมากถง 84,000 ขอ หรอ 84,000 พระธรรมขนธ โดยจดอยในพระวนยปฎก 21,000 ขอ จดอยในพระสตตนตปฎก 21,000 ขอ และจดอยในพระอภธรรมปฎก 42,000 ขอ พระไตรปฎกหากนามาเชอมโยงกบไตรสกขาจะไดดงน คอ พระวนยปฎก คอ ศลสกขา สตตนตปฎก คอ จตสกขา พระอภธรรมปฎก คอ ปญญาสกขา นยาม 5 นยาม หมายถง ความแนนอน หรอหากใชในภาษารวมสมยทเขาใจไดงาย ๆ นยามกอาจแปลวา “กฎ ” พระอรรถกถาจารยไดจาแนกนยามไว 5 ประการคอ อตนยาม พชนยาม จตตนยาม กรรมนยาม และ ธรรมนยาม กฎทง 5 ประการนครอบคลมทกสงทกอยางในโลกและในอนนตจกรวาล ทกสงทกอยางดาเนนไปตามกฎทง 5 ประการนทงสน

299

บทท 5 มนษยศาสตรในพระไตรปฎก

ประวตศาสตรโลกและมนษยชาต แบงยคของโลกและมนษยออกเปน 3 ยค คอ โลกและมนษยในยคแรก โลกและมนษยในยคกลาง และโลกและมนษยในยคสดทายดงน 1. โลกและมนษยในยคแรก

จกรวาลและอาหารในยคแรกในยคแรกนนจกรวาลทงสนเปนนา มดมนมองไมเหนอะไร ยงไมมดวงจนทรและดวงอาทตย ดวงดาวทงหลายกยงไมปรากฏ กลางวน กลางคนกยงไมม เพศชายและเพศหญงกยงไมปรากฏ มนษยทงหลาย ถงซงอนนบเพยงวา “ มนษย” เทานน เขาจงเกดตณหา คอ ความอยากขน และมนษยพวกอนกพากนกระทาตามอยางมนษยนนดวยการป นงวนดนใหเปนคา ๆ ดวยมอแลวบรโภคทาใหรศมกายของมนษยเหลานนหายไป แลวดวงจนทรและดวงอาทตยกปรากฏ ดวงดาวทงหลายกปรากฏ กลางคนและกลางวนกปรากฏ

ตอมากเกดมกระบดนขนแทน มนษยเหลานนพากนบรโภคกระบดนอยเปนเวลายาวนาน เพราะการบรโภคกระบดนนนทาใหมนษยมรางกายแขงกลาขนทกท ผวพรรณของมนษยเหลานนกแตกตางกน มนษยพวกทมผวพรรณงามนนกมการถอตวพากนดหมนมนษย พวกทมผวพรรณไมงาม เพราะทะนงตวปรารภผวพรรณเปนเหต กระบดนจงหายไป

ตอมากเกดมเครอดนขนแทน มนษยเหลานนพากนบรโภคเครอดนอยเปนเวลายาวนาน เพราะการบรโภคเครอดนนนทาใหมนษยมรางกายแขงกลาขนทกท ผวพรรณของมนษยเหลานนกแตกตางกน มนษยพวกทมผวพรรณงามนนกมการถอตวพากนดหมนพวกทมผวพรรณไมงาม เพราะทะนงตวปรารภผวพรรณเปนเหต เครอดนจงหายไป ตอมาเกดขาวสาลขนแทน เกดขนเองโดยไมตองปลก เปนขาวไมมรา ไมมแกลบ ขาวสะอาด กลนหอม มเมลดเปนขาวสาร ตอนเชาเขาพากนไปนาเอาขาวสาลใดมาเพอบรโภคในเวลาเชา ตอนเยนขาวสาลชนดนนทมเมลดสกแลวกงอกขนแทนท ไมปรากฏวาบกพรองไปเลย

การสรางเรอนและปกปนเขตแดนเกดเพศหญงและเพศชายขน สตรกไดเพงดบรษและบรษกเพงดสตร ทาใหเกดความกาหนดขน จงมการเสพเมถนธรรมกน มนษยพวกทเสพเมถนธรรมกนจะไมเปนทยอมรบของหมคณะ จงตองสรางเรอนขนเพอกาบงไมใหใครเหนการกระทานน

ตอมามมนษยผหนงเกดความเกยจครานขน จงเกบขาวสาลมาไวเพอบรโภคทงเชาทงเยนในคราวเดยว เหลามนษยอนกถอตาม ดวยเหตนขาวสาลจงงอกขนไมทน

300

การก าเนดกษตรยและการปกครองมนษยผหนงเปนคนโลภ ไดสงวนสวนของตนไว ไปเกบเอาในสวนของผอนมาบรโภค การขโมยจงปรากฏ พวกมนษยทเปนผใหญจงประชมปรบทกขกนแลวแตงตงเปนผวากลาว 2. โลกและมนษยในยคกลาง

พระสมมาสมพทธเจาตรสวา พระเจาจกรพรรดทฬหเนม เปนผทรงธรรมครองราชยโดยธรรม ทรงปกครองทวปทง 4 ทรงสมบรณดวยแกว 7 ประการ มพระราชโอรสมากกวา 1,000 องคซงลวนแตกลาหาญ พระองคทรงชนะกษตรยเหลาอนไดโดยธรรม ชนะไดโดยไมตองสรบใหเกดการนองเลอดแตอยางใด

มจกรแกวอยคการครองราชยมาโดยตลอด เมอจกรแกวถอยหางจากทตง จงสละราชสมบตใหแกพระโอรส เพอออกผนวชเมอพระราชาผนวชได 7 วน จกรแกวกไดอนตรธานไปพระราชาองคใหมจงเสดจเขาไปหาพระราชฤาษผเปนพระราชบดา แจงเรองนนใหทราบ

จกรวรรดวตรธรรมส าหรบผปกครองพระราชฤาษจงตรสบอกจกรวรรดวตรแกพระราชาองคใหมวา “ลกจงอาศยธรรม สกการะธรรม เคารพธรรม นบถอธรรม บชาธรรม นอบนอมธรรม มธรรมเปนธงชย มธรรมเปนยอด มธรรมเปนใหญ จงจดการรกษาปองกนและคมครองชนภายใน กาลงพล พวกกษตรยผตามเสดจ พราหมณและคหบด ชาวนคมและชาวชนบท สมณ -พราหมณ สตวจาพวกเนอและนกโดยธรรม การกระทาสงทผดแบบแผนอยาไดเปนไปในแวนแควนของลก อนง บคคลเหลาใด ในแวนแควนของลกไมมทรพย ลกพงใหทรพยแกบคคลเหลานน อนง สมณพราหมณเหลาใดประพฤตด ลกพงเขาไปหาตามกาลอนควรแลวไตถามวา “ ทานขอรบ อะไรเปนกศล อะไรเปนอกศล อะไรมโทษ อะไรไมมโทษ” ครนลกไดฟงจากสมณพราหมณเหลานนแลว สงใดเปนอกศล พงละเวนสงนน สงใดเปนกศล พงยดถอประพฤตสงนนใหมน จกรวรรดวตรนนเปนอยาง น ”

ศล 5 หลกธรรมส าหรบประชาชนพระเจาจกรพรรดทกพระองค ทรงครองราชยโดยธรรม คอ ประพฤตตามจกรวรรดวตร และทรงใหประชาชนในปกครองดารงอยในศล 5 สบตอมายาวนาน เมอถงวยชรากเสดจออกบวช และมอบราชสมบตใหแกพระราชโอรส สบเรอยมาอยางนจนถงสมยของพระเจาจกรพรรดองคท 7 พระราชาพระองคนกเปนผปกครองแผนดนโดยธรรม เมอพระองคยางเขาสวยชราจงมอบราชสมบตใหแกพระราชโอรสองคใหญ สวนพระองคกออกบวชเปนบรรพชต เมอพระราชาผนวชได 7 วน จกรแกวกไดอนตรธานไป

ความเสอมในยคพระราชาพระองคท 8เมอจกรแกวไดอนตรธานไปแลว พระราชาองคท 8 ทรงเสยพระทย แตไมไดเสดจเขาไปหาพระราชฤาษทลถามถงจกรวรรดวตร ทาวเธอทรงปกครองประชาราษฎรตามมตของพระองคเอง ประชาราษฎรจงไมเจรญเหมอนเมอครงทกษตรยพระองคกอน ๆ เหลาขาราชการจงกราบทลพระราชาวา พวกขาพระองคจดจาจกรวรรดวตรได และได

301

กราบทลใหพระราชาทราบวาจกรวรรดวตรมอะไรบาง ตงแตนนพระราชาจงปกครองประชาราษฎรโดยธรรม แตพระองคไมไดพระราชทานทรพยแกคนทไมมทรพยจงมการลกขโมยเกดขน ราชบรษจบไดจงนามาไตสวนพบสาเหตวา ขโมยเพราะไมมทรพย พระราชาจงพระราชทานทรพยใหเฉพาะคนทไมม ผคนจงพากนมาลกขโมยเปนจานวนมาก และเมอมคนลกขโมยจานวนมาก พระองคจงสงราชบรษไปจบมดตวพวกคนทขโมยเหลานน ใหโกนศรษะ พาตระเวนไปตามถนนและตรอก พรอมตกลอง แลวนาเขาไปประหารชวตดวยการตดศรษะ จงพากนสรางอาวธขน จงเกดการปลนบาน นคมพระนครขนอยางแพรหลาย พวกโจรพากนจบเจาของทรพยทขดขนตดศรษะ เสยจานวนมาก

อายมนษยลดลงเพราะไมตงอยในศลธรรม เมอพระมหากษตรยไมพระราชทานทรพยใหแกคนทไมมทรพยความขดสนกแพรหลาย การลกขโมยทรพยจงแพรหลาย การใชอาวธจงแพรหลาย การฆาจงแพรหลาย อายและผวพรรณ วรรณะของมนษยกเรมเสอมลง

ตอมาอภชฌา คอ โลภอยากไดของคนอนและพยาบาทปองรายกแพรหลายตอมาธรรม 3 ประการ คอ ความกาหนดทผดธรรม (ไมเลอกวาเปนแม ปา นา อา เปนตน) ความโลภรนแรง ความกาหนดผดธรรมชาต (พอใจในชายกบชาย และหญงกบหญง) กแพรหลาย 3. โลกและมนษยในยคสดทาย ในยคนอกศลธรรมเพมมากขนเรอย ๆ คอ การไมเกอกลในบดา มารดา ในสมณะ ในพราหมณ การไมออนนอมตอผใหญในสกลกแพรหลาย ทาใหอายและวรรณะของมนษยเสอมถอยลงไปเรอย ๆ จนกระทงมนษยมอายขยเหลอเพยง 10 ป หญงสาวอาย 5 ป กมสามได อาหารทเลศทสดในสมยน คอ หญากบแก

ยคนกศลกรรมบถ 10 จกหายไปหมดสน อกศลกรรม 10 จกรงเรอง ผคนจะไมมจตคดเคารพยาเกรงวา มารดา บดา นา ปา อา ภรยาของอาจารย ภรยาของคร โลกจะเจอปนกนเหมอนสตว เชน แพะ ไก แกะ สกร จกมความอาฆาต พยาบาท มงรายกนคดฆากนอยางรนแรง แมคดตอลก ลกคดตอแม เปนตน ในยคนจะเกดสตถนตรกป คอ กปทโลกพนาศเพราะคนฆาฟนกนตายใน 7 วน แตจะมคนกลมหนงสลดสงเวชในการฆากนเอง จงหนไปอยในปาดง ใชรากไมและผลไมในปาเปนอาหารเลยงชพอยตลอด 7 วน เมอพน 7 วนแลว พวกเขาพากนออกจากปาดง แลวตางสวมกอดกนและกน ดใจราเรงทรอดชวต จงตงใจทากศลกรรม ละเวนจากการฆาสตว บาเพญกศลกรรม อายมนษยจงยนขนเรอย ๆ จนถง 80,000 ป

ในยคทมนษยมอาย 80,000 ปนเอง จะมพระเจาจกรพรรดพระนามวาสงข อบตขน และจะมพระศรอารยเมตไตรยโพธสตวจตลงมาตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา เสดจโปรดสตวโลก จะมผตรสรธรรมตามพระองคจานวนมาก ตงแตยคนเปนตนไปมนษยจะบาเพญกศลธรรมยง ๆ ขนไป ซงเปนเหตใหอายและวรรณะของมนษยเจรญขนเรอย ๆ จนกระทงมนษยมอายถงอสงไขยป

302

และดารงอยอยางนนยาวนาน จากนนโลกและมนษยชาตกจะเสอมลงอก อายของมนษยกจะลดลงเรอย ๆ จนถง 10 ป กปกจะพนาศอกครงหนง หลงจากนนกปกจะเจรญอก 4. สรปอกศลธรรมเปนเหตแหงความเสอม

1. กเลสในตวมนษยเปนตนเหตแหงอกศลธรรมทงหลาย 2. การคบคนพาลเปนเหตใหอกศลธรรมแพรหลาย 3. ความแตกตางเปนตวกระตนกเลสจงเปนเหตใหมนษยทาอกศลธรรม 4. ความผดพลาดทางการปกครองเปนเหตใหมนษยทาอกศลธรรม 5. ความยากจนผลกดนใหมนษยทาอกศลธรรม

ความหมายและองคประกอบของชวตมนษย คาวา “มนษย” มาจากภาษาบาลวา “ มนสส” ซงมาจาก มน + อสส “มน” แปลวา “ใจ” สวน “อสส” แปลวา “สง” คาวามนสส หรอ มนษย จงแปลวา “ ผมใจสง” ดงนนผทเปนมนษยจงตองเปนผมใจสง คอ มศลธรรมและมความประพฤตทดงาม ความสมพนธของจตกบใจ จตกบใจนนเปนคนละอยางกนโดยจตเปนสวนหนงของใจ โดย “จต” นนคอ “สงขาร” มสณฐานเปน “ดวง” เรยกวา “ดวงจต” หรอ “ดวงคด” และนามขนธอก 3 ประการทเหลอ คอ เวทนา สญญา และวญญาณ กมสณฐานเปนดวงเชนเดยวกนเรยกวา ดวงเหน ดวงจา และดวงร ดวงทง 4 นซอนกนอยเปนชน ๆ โดยดวงเหนหรอดวงเวทนาอยชนนอกสด ดวงจาหรอดวงสญญาซอนอยขางในดวงเหน ดวงจตหรอดวงสงขาร ซอนอยขางในดวงจา ดวงรหรอดวงวญญาณ ซอนอยขางในดวงจตดงน

องคประกอบของ “ใจ”

303

ดวงเหนมธาตเหนอยศนยกลาง ดวงจามธาตจาอยศนยกลาง ดวงคดหรอดวงจตมธาตคดอยศนยกลาง ดวงรมธาตรอยศนยกลาง ธาตเหนเปนทต งของการเหน ธาตจาเปนทอยของการจา ธาตคดเปนทอยของการคด และธาตรเปนทอยของการร เหน จา คด ร 4 อยาง รวมกนเรยกวา ใจ

ความส าคญและธรรมชาตของใจ ใจนนมความสาคญอยางยง เพราะเปนศนยกลางการบงคบบญชาความคดคาพด และการกระทาของมนษยและสตวทงหลาย จะคดด พดด ทาด หรอคดชว พดชว ทาชวขนอยกบการสงการของใจทงสนดงคาพดทวา “ใจเปนนาย กายเปนบาว ” วงจรของกเลส กรรม และวบาก ความหมายและตระกลของกเลส กเลส หมายถง ธรรมเปนเครองเศราหมอง, ธรรมเปนเครองเศราหมองแหงจต, ธรรมอนยงจตใหเศราหมอง, ความเศราหมองความเปรอะเปอน (แหงจต), ความลาบาก, ความเบยดเบยน, ความกาจด, ความทาลาย, ความเผา, ความแผดเผา, ความทกข, ภาวะทเกดขนในใจและทาใจใหเศราหมอง, มลทน (ของใจ) กเลสจดแบงออกเปน 3 ตระกลใหญ ๆ ไดแก โลภะ โทสะ โมหะ หรอเรยกวา อกศลมล 3

ความหมายและประเภทของกรรม กรรม หมายถง การกระทาทประกอบดวยเจตนา จงตองมพนฐานจากเรองของเจตนา

โดยแบงออกได 3 ทาง ไดแก การกระทาทางกาย ทางวาจา และทางใจ โดยกรรมนแบงออกเปน 2 ฝาย คอ ฝายกศลกรรม และฝายอกศลกรรม

ความหมายและประเภทของวบาก วบาก แปลวา ผลทเกดขน หมายถง ผลแหงกรรม

ผลแหงกรรมนนม 2 ระดบ คอ เบองตนน นจะเกดเปน บญ และ บาป ขนในใจกอน กลาวคอ เมอเราทากศลกรรมกจะเกดบญขนในใจ แตเมอทาอกศลกรรมกจะเกดบาปขนในใจ บญและบาปนเมอเกดขนแลวกจะอยในใจของเราและตามตดเราไปขามภพขามชาต เมอถงเวลากจะสงผลใหวถชวตเปนไปตามกรรมทกระทาไว นสยปจจยสรางกรรมอยางตอเนอง นสย หมายถง ความประพฤตทเคยชนคนทมนสยอยางไรกจะทาอยางน นบอย ๆ นสยนนไมวาจะเปน “นสยด” หรอ “ นสยไมด” หากเราไมปรบเปลยนกจะตดตวเราไปตลอดชวตและจะตดตวขามชาตอกดวย

304

ความส าคญของนสย นสยมความสาคญตรงทเปนเหตใหเราสรางกรรมบางอยางอยเปนประจาหรอตอเนอง

นสยเกดขนไดอยางไร นสย คอ ความประพฤตทเคยชน ดวยเหตนนสยจงเกดขนจากการทเราคดพดและทาสงใดสงหนงอยบอย ๆ อยางตอเนองดวยระยะเวลาหนง

หาหองแหลงบมเพาะนสย พระเดชพระคณพระภาวนาวรยคณไดศกษาพระไตรปฎกอยางละเอยดลกซงและนามาใชฝกอบรมศษยานศษยนบลานคนตลอด 40 ปทผานมา ทานไดสรปไววา แหลงบมเพาะนสยคอ สถานททเราใชอยเปนประจาในชวตประจาวนซงมอย 5 แหงหรอ 5 หองคอ หองนอน หองนา หองครว หองแตงตว และหองทางาน โดยหองทางานนนขนอยกบเพศภาวะ อาชพและวย

หลกการบมเพาะนสยทด การบรหารจดการหองทง 5 ใหเปนไปเพอการบมเพาะนสยทดมหลกการวา “ตองจดทาสงแวดลอมในหองทง 5 ใหดและตองมวธการใชหองท ถกตอง” สงแวดลอมในทนคอ รปแบบหอง อปกรณ และ บคคล สวนวธการใชหองคอ วธการใชททาใหเกดนสยทดข นนนเอง

กรรมลขตชวตมนษยและสรรพสตวทงหลาย มนษยและสรรพสตวทงหลายเกดมาพรอมกบความไมร เชน ไมรวาทาไมตนตองเกดมา และมชวตเปนอยางน กรรมในอดตจงสงผลแกวถชวตของเราอยางเตมท สวนกรรมในปจจบนเปรยบเสมอนตนไมทเพงปลกจงยงใหผลไดไมมากนก ชาวโลกทไมมความเขาใจเร องการใหผลของกรรมจงมกคดไปวา “ทาดไดดมทไหน ทาชวไดดมถมไป” เปาหมายชวตของมนษย เปาหมายชวตของมนษยและสรรพสตวทงหลายทปรากฏอยในพระไตรปฎกนนมอย 3 ระดบ คอ ทฏฐธมมกตถประโยชน สมปรายกตถประโยชน และปรมตถประโยชน โดยทฏฐธมมกตถประโยชน หมายถง เปาหมายชวตในชาตน หรอ เปาหมายชวตในระดบตน สมปรายกตถประโยชน หมายถง เปาหมายชวตในชาตหนา หรอ เปาหมายชวตในระดบกลาง สวนปรมตถประโยชน หมายถง เปาหมายชวตในภพชาตสดทาย หรอ เปาหมายชวตในระดบสงสด

ความส าคญของการเปนมนษย การเปนมนษยเปนเพศภาวะทส งสมบญบารมไดอยางเตมทและสะดวกทสด เพราะมกายหยาบ คอ กายมนษยทาใหการประกอบกศลกรรมตาง ๆ ใหผลมาก โดยเฉพาะหากไดเกดมาพบ

พระพทธศาสนากยงเปนบญลาภอยางยง เพราะทาใหรวาสงใดควรทา สงใดไมควรทา และ มโอกาสทาบญถกเนอนาบญซงเปนเหตใหไดบญมาก

305

บทท 6 รฐศาสตรในพระไตรปฎก

เปาหมายของการเมองการปกครอง เปาหมายเบองตนของการเมองการปกครองนน คอ การรกษาความสงบเรยบรอยของสงคมโดยธรรม ตเตยน ตกเตอน ลงโทษคนทประพฤตอกศลธรรม อนเปนเหตใหคนในสงคมเดอดรอน เพอใหทกคนอยรวมกนอยางสงบสข อนนเปนเปาหมายหลกของการเมองการปกครองยคแรก ธรรมาธปไตยหวใจของรฐศาสตร ธรรมาธปไตย หมายถง มธรรมเปนใหญ มธรรมเปนอธบด กระทากรยาคอราชกจทกอยางดวยอานาจธรรมเทานน คอ การตดสนใจในการปกครองทกอยาง จะตองยดหลกธรรมเปนเกณฑเทานน ธรรมาธปไตยไมใชระบอบการปกครอง ธรรมาธปไตยไมถอวาเปน “ระบอบการปกครอง” ระบอบหนงเหมอนอยางระบอบประชาธปไตย หรอ ระบอบคอมมวนสต แตทกระบอบการปกครองทมอยสามารถนาธรรมาธปไตยไปประยกตใชไดทงนน เพราะธรรมาธปไตยเปนเรองของหลกการทถอเอาความถกตองชอบธรรมเปนใหญ ซงจะรกษาปองกนใหผปกครองและผอยใตปกครองดาเนนชวตอยางมความสขไมมการเบยดเบยนกน หลกธรรมส าคญในการปกครอง หลกธรรมในการปกครองนนมอย 2 ประเภท คอ

1) หลกธรรมในการปกครองตน หมายถง หลกธรรมทผปกครองจะตองปฏบตเพอปกครองดแลตนเองใหตงอยในธรรมอนดงาม เพอเปนตนแบบทดและยงความเลอมใสศรทธาใหเกดขนแกผทอยใตการปกครองของตน ม4 หมวด คอ ทศพธราชธรรม, กศลกรรมบถ 10, จกรวรรดวตร และอปรหานยธรรม

2) หลกธรรมในการปกครองคน หมายถง หลกธรรมทผปกครองจะตองนาไปใชในการปกครองคน คอ ผอยภายใตการปกครองของตน ใหเปนไปดวยความเรยบรอย เจรญรงเรอง และ

306

สมครสมานสามคค ซงจะใชหลกธรรมดงตอไปน คอ สงคหวตถ 4, อคต 4, กศลกรรมบถ 10 และ ศล 5 เปนตน

ความส าคญของเศรษฐกจตอการปกครอง ปญหาสงคมทเกดขน นอกจากจะมาจากกเลสอนเปนสาเหตสาคญ ยงมาจากเรองเศรษฐกจดวย เพราะเมอคนมฐานะยากจนไมมอะไรจะกน กตองดนรนแสวงหาทรพยหาอาหารเพอยงชพ เมอหาไมไดโดยชอบกตองลกขโมยเขากน หากไมขโมยกอาจจะหากนโดยวธอน เชน การฆาสตวตดชวต ดวยเหตน ศลธรรมจงไมอาจตงอยได ปจจยดานเศรษฐกจนนกสาคญมาก ผปกครองจงจาเปนตองบรหารจดการเรองเศรษฐกจใหด แตตองไมละเลยศลธรรม ดวยเหตน หลกศลธรรมจงตองเขามากากบคนในสงคม ใหรจกควบคมและกาจดกเลสในตว เปรยบเทยบรฐศาสตรทางโลกกบทางธรรม กระบวนการปกครองมความคลายคลงกน คอ ระบอบประชาธปไตยยกเอารฐธรรมนญเปนกฎหมายสงสดของการปกครอง สวนแควนวชชยกเอา “ ธรรม” ทพระสมมาสมพทธเจาตรสสอนไว เชน อปรหานยธรรม เปนตน ใหเปนหลกปฏบตสงสดของคณะผปกครอง ในการจดสรรอานาจนนกมความคลายคลงกน กลาวคอ ระบอบประชาธปไตยแบงอานาจออกเปน 3 ฝาย คอ ฝายนตบญญต ฝายบรหาร และฝายตลาการ สวนแควนวชชนนกมการจดสรรอานาจออกเปนฝาย ๆ อยางชดเจนไมกาวกายกน ขอแตกตางทสาคญทสด คอ แควนวชชยดหลกธรรม ไดแก อปรหานยธรรม เปนตน เปนหวใจสาคญในการปกครองประเทศ แตระบอบประชาธปไตยนน ยดรฐธรรมนญทคนซงยงมกเลสอยชวยกนรางขน เปนกฎหมายสงสดเปนหวใจสาคญทสดในการปกครองประเทศ จดออนของประชาธปไตยและแนวทางแกไข ในสภาพสงคมโลกปจจบน ระบอบประชาธปไตยซงเปนการปกครองทใชอานาจอธปไตยมาจากประชาชน จงเปนระบอบการปกครองทมความบกพรองนอยทสด แตกมจดออน คอ หากคนหมมากถกชกนาดวยอานาจอทธพลของสอ การประชาสมพนธสรางภาพลกษณทเกงกาจ อานาจเงน หรอดวยอทธพลอนใด ทาใหเลอกคนไมด คนขาดความสามารถในการบรหารเขามาปกครองประเทศแลว กอาจสรางความเสยหายไดมาก ไมวาจะเปนโดยการคอรรปชน การใชอานาจรฐไปในทางมชอบ หรอการบรหารนาพาประเทศไปในทางทผด การทาใหเกดความเสอมโทรมทางเศรษฐกจและสงคม เปนตน แนวทางแกไข คอ จะตองใหความรกบประชาชนใหรเทาทนสอ รเทาทนนกการเมอง ใหคดตดสนใจอยางมเหตผล องขอมลทเปนจรงมากกวาใชอารมณ และสรางเปนกระแสรวมกนของ

307

คนทงชาตใหทกคนยดธรรมเปนใหญ คอ นาหลกธรรมความถกตองดงาม ดงทพระสมมาสมพทธเจาตรสไว มาเปนคานยมรวมของสงคม เปนเครองนาทางสงคมไปสทศทางทพงประสงค ซงจะทาใหนกการเมองตองประพฤตตนอยในกรอบของหลกธรรมนนดวย เพราะมฉะนนประชาชนจะไมยอมรบ โดยสรปคอนาหลกธรรมาธปไตยมาประยกตใชกบหลกประชาธปไตยนนเอง

บทท 7 นตศาสตรในพระไตรปฎก

ความเปนมาของกฎหมายในพระไตรปฎก มนษยทมกเลสมากเรมมาบงเกดขนประกอบกบสงแวดลอมบนโลกกระตนใหกเลสทมอยในใจของแตละคนฟขน เปนเหตใหมการทาอกศลกรรมตาง ๆ สงผลใหสงแวดลอมเสอมและทาใหคนอน ๆ ในสงคมเดอดรอน เมอเปนเชนนมนษยเหลานนจงประชมกนวางกฎระเบยบตาง ๆ ขน เชน ปกปนเขตแดนททากนกน ไมลวงลาเขตแดนของกนและกน มการแตงตงผปกครองคอกษตรยใหเปนใหญในททากนทงปวง ใหทาหนาทตดสนลงโทษคนกระทาผดกฎระเบยบทหมคณะตกลงกนไว กฎระเบยบทกลาวมานถอวาเปนกฎหมายในสงคมมนษยยคแรก ๆ ซงตอมากคอย ๆ ววฒนาการมาตามลาดบ และมกฎระเบยบตาง ๆ เพมมากขนเรอย ๆ กฎหมายหรอกฎระเบยบตาง ๆ จงเกดขนเพอแกปญหาสงคม เกดขนเพอปราบปรามคนพาลอภบาลคนด เปนกรอบใหคนในสงคมปฏบตตาม การบงเกดขนของพระวนยสกขาบทตาง ๆ ของพระภกษในพระพทธศาสนากมลกษณะเดยวกนน สวนสงคมใดทมคนดมคณธรรมมากหรอเปนสงคมของคนมบญมาก สงคมนนกไมมความจาเปนตองบญญตกฎหมายตาง ๆ ขน เพราะคนจะรวาสงใดควรทาและไมควรทา จะอยรวมกนอยางสงบสขโดยอตโนมต

พระวนยคอกฎหมายในพระไตรปฎก วนย หมายถง “กฎสาหรบฝกอบรมกายวาจา ” (วนยนโต เจว กายวาจาน) เพราะเปนเครองปองกนความประพฤตทไมเหมาะสมทางกายและทางวาจา เรองวนยในพระพทธศาสนานนถอวาเปนเรองใหญและมความสาคญมากเพราะเปน 1 ใน 3 ของพระไตรปฎกทเดยวนน คอ พระวนยปฎก สกขาบทเปนเหตใหพระศาสนาตงอยไดนานม 3 ประการ คอ (1) พระผมพระภาคเจาพระนามกกสนธะ พระนามโกนาคมนะ และพระนามกสสปะ ทรงแสดงธรรมโดยพสดาร คอ กวางขวางละเอยดลออแกสาวกทงหลาย จงทาใหพระธรรมคาสอนของ

308

พระผมพระภาคเจาทงสามพระองคนนมมาก (2) สกขาบทกทรงบญญต (3) ปาฏโมกขกทรงแสดงแกสาวก ความด ารงอยนานของศาสนา 2 ประเภท ความดารงอยนานของพระศาสนานนม 2 ประเภท คอ

1) ดารงอยนานโดยนบจานวนป 2) ดารงอยนานโดยนบชวงอายคน

กาลเวลาแหงการบญญตสกขาบท พระสมมาสมพทธเจาไดตรสถงกาลแหงการบญญตสกขาบทและแสดงปาฏโมกขวาจะกระทาเมอ “มอาสวฏฐานยธรรม คอ ธรรมอนเปนทต งแหงอาสวะ เชน การเสพเมถน การลกทรพย การอวดคณวเศษทไมมในตน เปนตน เกดขนในสงฆหรอในศาสนาน ” เมอใดอาสวฏฐานยธรรมเหลานนปรากฏขน เมอนนพระศาสดาจงจะบญญตสกขาบท แสดงปาฏโมกขแกสาวก เพอกาจดอาสวฏฐานยธรรมเหลานน การทอาสวฏฐานยธรรมจะปรากฏในสงฆหรอในศาสนานน มเหตอย 3 ประการ (1) สงฆเปนหมใหญโดยภกษผบวชนานแลว หมายถง เปนหมใหญเพราะมภกษเถระ ซงบวชมานานจานวนมาก เพราะจะมเหตใหพระพทธองคบญญตสกขาบทเกยวกบพระเถระ เชน พระเถระรปใดโงเขลาไมพงใหอปสมบท เปนตน (2) สงฆเปนหมใหญโดยแพรหลายแลว หมายถง มแพรหลายทงพระเถระ พระภกษ ปานกลาง และพระภกษบวชใหม เพราะจะมเหตใหพระพทธองคบญญตสกขาบทเกยวกบการวางตวระหวางภกษทตางพรรษากน (3) สงฆเปนหมใหญเลศโดยลาภแลว เพราะจะมเหตใหพระพทธองคบญญตสกขาบทเกยวกบเรองลาภสกการะ เชน ภกษใดใหของควรเคยวหรอของควรบรโภคดวยมอของตนแกนกบวชเปลอยกด แกปรพาชกกด แกปรพาชกากด ภกษนนตองปาจตตย เปนตน องคประกอบของสกขาบท สกขาบทนนมองคประกอบ 5 ประการดวยกนดงน 1) ตนบญญต หมายถง เรองเลาของผทประพฤตเสยหายในกรณตาง ๆ เปนรายแรกทพระสมมาสมพทธเจาอางถงเพอบญญตสกขาบทในขอตาง ๆ เชน พระสทนน เปนตนบญญตปาราชกสกขาบทท 1 เปนตน 2) พระบญญต หมายถง สกขาบททพระสมมาสมพทธเจาบญญตเปนขอหามมใหภกษลวงละเมด มบทกาหนดโทษหรอปรบอาบตผลวงละเมด

309

3) สกขาบทวภงคและบทภาชนย คาวา สกขาบทวภงค หมายถง การจาแนกความสกขาบท เปนการอธบายความหมายของศพทหรอขอความในพระคาวา บทภาชนย แปลวา การจาแนกแยกแยะความหมายของบท เปนการนาเอาบทหรอคาในสกขาบทวภงคมาขยายความเพมเตมอก 4) อนาปตตวาร วาดวยขอยกเวนสาหรบบคคลผลวงละเมดสกขาบทโดยไมตองอาบต 5) วนตวตถ วาดวยเรองตาง ๆ ของภกษผกระทาการบางอยางอนอยในขอบขายของสกขาบทนน ๆ ซงพระสมมาสมพทธเจาทรงไตสวนเอง แลวทรงวนจฉยชขาดวาตองอาบตใด หรอไม ขนตอนการบญญตสกขาบท ขนตอนการบญญตสกขาบทนนมอย 4 ขนตอนดวยกนคอ 1) มเหตเกดขน 2) พระภกษกราบทลพระสมมาสมพทธเจา 3) ประชมสงฆ 4) บญญตสกขาบท หมวดหมและจ านวนสกขาบท ศลของพระภกษนนเปน “ อปรยนตปารสทธศล” หมายถง มากมาย ไมมทสดในวสทธ-มรรคกลาวไววาศลของพระภกษม 3 ลานกวาสกขาบท แตโดยรวมแลวศลของพระภกษแบงออกเปน 4 หมวดใหญ ๆ เรยกวา ปารสทธศล 4 ดงน คอ (1) ปาฏโมกขสงวรศล หมายถง ศล 227 สกขาบท (2) อนทรยสงวรศล หมายถง การสารวมตา ห จมก ลน กาย ใจ ไมใหยนดยนรายในเวลาเหนรป เวลาไดยนเสยง เวลาดมกลน เวลาสมผส เวลาลมรส หรอระลกถงอารมณตาง ๆ (3) อาชวปารสทธศล หมายถง การเลยงชพชอบ เลยงชพดวยวสยของสมณะ คอ การปฏบตตนอยในพระธรรมวนย แลวอาศยปจจย 4 ทญาตโยมถวายดวยศรทธาเลยงชพ ไมเลยงชพดวยการประกอบอาชพอยางฆราวาส หรอไมหลอกลวงเขาเลยงชวต กลาวคอ บวชแลวไมไดปฏบตดปฏบตชอบ แตอาศยผาเหลองเพอเลยงชพ เปนตน (4) ปจจยสนนสสตศล หมายถง ศลทวาดวยการใหพจารณาปจจย 4 คอ จวร บณฑบาต ทอยอาศย และยารกษาโรคกอนบรโภค ไมบรโภคดวยตณหาความมวเมา โดยใหพจารณาวา เราบรโภคสงเหลานเพอใหยงชพอยไดเทานน จะไดบาเพญสมณธรรมไดสะดวก ในทนจะกลาวถงเฉพาะปาฏโมกขสงวรศล คอ ศล 227 สกขาบทเทานน เพราะบญญตไวเปนขอ ๆ อยางชดเจนและมการกาหนดโทษหนกเบา ลดหลนกนไป ทาใหสะดวกตอการ

310

เปรยบเทยบกบกฎหมายในทางโลก ปาฏโมกขสงวรศล แบงออกเปน 8 หมวด คอ ปาราชก 4 สกขาบท , สงฆาทเสส 13 สกขาบท, อนยต 2 สกขาบท, นสสคคยปาจตตย 30 สกขาบท, ปาจตตย 92 สกขาบท, ปาฏเทสนยะ 4 สกขาบท, เสขยวตร 75 สกขาบท และอธกรณสมถะ 7 สกขาบท รวมทงหมดเปน 227 สกขาบท สกขาบทเหลาน จะเรยงลาดบจากโทษหนกไปหาโทษเบา กลาวคอ ปาราชกมโทษหนกทสด สวนสกขาบทอนจะมโทษลดหยอนลงมาเรอย ๆ โดยเสขยวตรจะมโทษเบาทสด (1) ปาราชก แปลวา ผพายแพ พายแพในทนคอ พายแพตอเสนทางของนกบวชเพราะปาราชกเปนสกขาบทหนก ภกษใดลวงละเมดจะขาดจากความเปนภกษทนท ไมวาจะมผอนร หรอไมรก การลวงละเมดหรอทาผดสกขาบทแตละขอเรยกวา “อาบต” หรอ “ ตองอาบต” ผทลวงละเมดสกขาบทปาราชกกจะเรยกวา “ตองอาบตปาราชก” จะเหนวาสกขาบทปาราชกนนมชอสกขาบทกบชออาบตเหมอนกน แตบางสกขาบท เชน หมวดเสขยวตรซงชอสกขาบทกบชออาบตไมเหมอนกน กลาวคอ หมวดเสขยวตรมชออาบตวา “ทกกฏ” (2) สงฆาทเสส แปลวา สกขาบททตองอาศยสงฆในกรรมเบองตนและกรรมทเหลอ หมายความวา เปนสกขาบททภกษผลวงละเมดเขาแลวจะตองอาศยสงฆชวยจดการแกไขใหสงฆาทเสสนนมโทษหนกรองลงมาจากปาราชก ผลวงละเมดไมถงกบขาดจากความเปนภกษ ยงสามารถแกไขได สวนผทตองอาบตปาราชกไมสามารถแกไขได สาหรบผตองอาบตอน ๆ นอกเหนอจากปาราชกและสงฆาทเสสนน จะแกไขไดดวยการ “ปลงอาบต ” ซงหมายถง การเปดเผยอาบตของตนตอภกษอนหรอตอสงฆ (3) อนยต แปลวา ไมแนนอน หมายถง สกขาบททไมแนนอนวาภกษผถกกลาวหา จะถกปรบวาไดทาผดสกขาบทขอไหนในระหวาง “ปาราชก สงฆาทเสสและปาจตตย” หากเปนทางโลกอนยตเปรยบเหมอนกบคดทมทางตดสนลงโทษไดหลายระดบขนอยกบพยาน บคคลทเชอถอไดหรอผเหนเหตการณ (4) นสสคคยปาจตตย คาวา “นสสคคยะ” แปลวา “ทาใหสละสงของ” สวนคาวา “ปาจตตย” แปลวา “การลวงละเมดอนทาใหกศลธรรมคอความดตกไป” นสสคคยปาจตตย จงหมายถง สกขาบททภกษใดลวงละเมดเขาแลวจะตองสละสงของทเกยวของกบสกขาบทขอนน ๆ เชน ไตรจวร เปนตน เมอสละแลวจงสามารถแกไขไดดวยการปลงอาบตได (5) ปาจตตย เปนสกขาบททไมมเงอนไขใหตองสละสงของ เมอลวงละเมดแลวสามารถแกไขดวยการปลงอาบตไดเลย (6) ปาฏเทสนยะ แปลวา จะพงแสดงคน เปนสกขาบททภกษรปใดตองอาบตแลวจะแกไขดวยการแสดงคนวา “ทานทงหลาย กระผมตองธรรม คอ ปาฏเทสนยะ เปนธรรมทนาตาหน

311

ไมเปนสปปายะ กระผมขอแสดงคนธรรมนน” การแสดงคนนเปนการปลงอาบตอยางหนง (7) เสขยวตร แปลวา วตรทพระภกษพงศกษา ซงเปนวตรปฏบตเกยวกบมารยาทอนดงามตาง ๆ ไดแก นงหมจวรใหเรยบรอย การฉนใหเรยบรอย การแสดงธรรม และเบดเตลดอน ๆ ภกษทกระทาผดพลาดเมอตงใจวาจะศกษาปรบปรงใหดขนกถอวาพนจากอาบตนน (8) อธกรณสมถะ แปลวา ธรรมเครองระงบอธกรณ เปนวธการระงบอธกรณหรอคดความทเกดขนใหสงบเรยบรอย ตวอยางสกขาบทในพระปาฏโมกข สกขาบทในพระปาฏโมกขมทงหมด 8 หมวด 227 สกขาบท ในทนจะยกตวอยางเพยง 2 หมวดคอ ปาราชก และ สงฆาทเสส เพอใหทราบพอสงเขปวา สกขาบทแตละขอของพระภกษนนมเนอหาเปนอยางไร หมวดปาราชก 4 สกขาบท 1) ภกษใดเสพเมถนธรรมโดยทสดแมในสตวดรจฉานตวเมย ตองอาบตปาราชก 2) ภกษใดลกขโมยทรพยทมราคาตงแต 5 มาสกขนไป ตองอาบตปาราชก 3) ภกษใดจงใจฆามนษยตาย หรอพรรณนาคณแหงความตายจนผอนคลอยตาม แลวฆาตวตาย ตองอาบตปาราชก 4) ภกษใดกลาวอวดคณวเศษทไมมในตนหากผฟงเขาใจ ตองอาบตปาราชก ยกเวนภกษนนสาคญผดวาตนมคณวเศษ หมวดสงฆาทเสส 13 สกขาบท 1) ภกษใดจงใจทานาอสจใหเคลอน ตองอาบตสงฆาทเสส 2) ภกษใดมจตกาหนดแลวจบตองรางกายสตร ตองอาบตสงฆาทเสส 3) ภกษใดมจตกาหนดแลวพดกบสตรพาดพงเมถนธรรม ตองอาบตสงฆาทเสส 4) ภกษใดมจตกาหนดแลวพดกบสตรใหบาเรอตนดวยกาม ตองอาบตสงฆาทเสส 5) ภกษใดชกสอใหชายและหญงเปนสามภรรยากนหรอเพออยรวมกนชวคราว ตองอาบตสงฆาทเสส 6) ภกษใดสรางกฏสวนตว โดยไมปฏบตตามระเบยบการสรางกฏทวางไว ตองอาบตสงฆาทเสส 7) ภกษใดใหสรางวหารใหญเพอตวเอง โดยไมปฏบตตามระเบยบการสรางวหารทวางไว ตองอาบตสงฆาทเสส 8) ภกษใดใสความภกษอนดวยอาบตปาราชกไมมมล ตองอาบตสงฆาทเสส 9) ภกษใดอางเลศแลวใสความภกษอนดวยอาบตปาราชกไมมมล ตองอาบตสงฆาทเสส 10) ภกษใดพยายามทาใหสงฆแตกกน แมภกษทงหลายตกเตอนในทประชมสงฆถง 3

312

ครงแลวยงไมเลกพฤตกรรมนน ตองอาบตสงฆาทเสส 11) ภกษใดสนบสนนภกษรปทพยายามทาใหสงฆแตกกน แมภกษทงหลายตกเตอนในทประชมสงฆถง 3 ครงแลว ยงไมเลกพฤตกรรมนน ตองอาบตสงฆาทเสส 12) ภกษใดวายากสอนยาก แมภกษทงหลายตกเตอนในทประชมสงฆถง 3 ครง แลวยงไมเลกพฤตกรรมนน ตองอาบตสงฆาทเสส 13) ภกษใดประจบคฤหสถ แมภกษทงหลายเตอนในทประชมสงฆถง 3 ครง แลวยงไมเลกพฤตกรรมนนตองอาบตสงฆาทเสส

สกขาบทเปนพทธบญญตมใชมตคณะสงฆ พระสมมาสมพทธเจาเปนผทรงบญญต ไมไดเปนมตคณะสงฆ ทกอยางเปนพทธบญญตทงสน การทพระสมมาสมพทธเจาเรยกประชมสงฆนน เปนเพยงการแจงใหสงฆทราบเทานนวามเหตเกดขน เมอรบทราบแลวจะไดศกษาและนาไปปฏบต การประชมทบทวนสกขาบททกกงเดอน พระสมมาสมพทธเจาจงกาหนดใหมการประชมทบทวนสกขาบททกกงเดอนหรอทเรยกวา “ทาอโบสถ หมายถง การฟงสวดพระปาฏโมกข” โดยจะมตวแทนของพระภกษหนงรปซงสามารถจดจาสกขาบททง 227 ขอไดอยางแมนยา ขนสวดสกขาบทตงแตขอ 1 ถงขอท 227 ใหภกษทงหลายฟง ในการฟงสวดพระปาฏโมกขนน ภกษในอาวาสเดยวกนจะตองมาฟงสวดทเดยวกนหามแยกสวดโดยเดดขาดเพอความสามคค แมเปนพระอรหนตผมศลบรสทธ 100% แลวกยงตองมาทาอโบสถทกครง อธกรณในพระไตรปฎก อธกรณ หมายถง เรองทเกดขนแลว จะตองจดทา คอ เรองทสงฆจะตองดาเนนการซงมทงสวนทเปน “ คด” คอ เปนปญหาขอขดแยง และสวนทเปนกจธระตาง ๆ อธกรณนน ม 4 ประการ คอ

1) ววาทาธกรณ : ววาทกนเรองพระธรรมวนย 2) อนวาทาธกรณ : การโจทกนดวยอาบต 3) อาปตตาธกรณ : อาบตและการแกไขอาบต 4) กจจาธกรณ : กจทสงฆพงทา

313

พระวนยธรนกกฎหมายในพระธรรมวนย พระวนยธร หมายถง พระผชานาญวนย พระสมมาสมพทธเจายกยองพระอบาลวาเปนเลศกวาภกษทงปวง การจะเปนพระวนยธรไดนนพระพทธองคทรงกาหนดคณสมบตทสาคญไวในปฐมวนยธรสตร 7 ประการ ดงน (1) รจกอาบต หมายถง รอาบตทง 7 กอง ไดแก ปาราชก สงฆาทเสส เปนตน (2) รจกอนาบต หมายถง สามารถวนจฉยเรองเกยวกบอาบตแตไมถงกบตองอาบต เชน นางภกษณอบลวรรณาถกขมขน ทานไมยนดจงไมตองอาบต เปนตน (3) รจกลหกาบต หมายถง รวาอาบตเบา 5 อยาง คอ ถลลจจย ปาจตตย ปาฏเทสนยะ ทกกฏ และทพภาสต จะพนไดดวยการแสดงอาบต หรอ ปลงอาบต (4) รจกครกาบต หมายถง รจกอาบตหนก คอ รวาสงฆาทเสสจะพนไดดวยการอยกรรม และรวาอาบตปาราชกไมอาจจะแกไขได ตองใหลาสกขาอยางเดยว (5) มศล สารวมระวงในปาฏโมกข เพยบพรอมดวยอาจาระคอมารยาทและโคจร มปกตเหนภยในโทษแมเลกนอย หมนศกษาและตงใจรกษาสกขาบททกขอ คาวา “โคจร” หมายถง สถานทซงภกษควรเทยวไป และตองไมไปในสถานททไมควรไป เชน สถานทของหญงโสเภณ หญงหมาย สาวแก รานสรา เปนตน (6) ไดฌาน 4 อนเปนเครองอยเปนสขในปจจบน (7) เปนพระอรหนต คณสมบตของพระวนยธร 7 ประการดงทกลาวมาขางตน สามารถแบงออกเปน 2 กลม คอ กลมท 1 มความรเรองพระวนยเปนอยางด ประกอบดวย ขอ 1, 2, 3 และ 4 กลมท 2 คอ มศลธรรม ประกอบดวย ขอ 5 คอ มศล , ขอ 6 คอ ไดฌาน 4 และ ขอ 7 เปนพระอรหนตผหมดกเลสแลว จงกลาวโดยยอไดวา พระวนยธรจะตองมความรคศลธรรมนนเอง

314

บทท 8 เศรษฐศาสตรในพระไตรปฎก

เศรษฐศาสตรในพระไตรปฎกนนเปนเศรษฐศาสตรแบบ “มบญเปนศนยกลาง” กลาวคอ มหลกวาระบบเศรษฐกจทดจะตองเออใหสมาชกในสงคมไดมโอกาสบาเพญบญ พฒนาตนใหเจรญงอกงามในกศลธรรม อยรวมกนดวยความสข มความกาวหนาทงเศรษฐกจและจตใจไปคกน หลกการตงตวสรางฐานะในพระพทธศาสนา คอ หลกหวใจเศรษฐ ไดแก 1. อฏฐานสมปทา หาทรพยเปน 2. อารกขสมปทา เกบรกษาทรพยเปน 3. กลยาณมตตตา สรางเครอขายคนดเปน 4. สมชวตา ใชชวตเปน

ทรพย 2 ประการในพระไตรปฎก โภคทรพย หมายถง ทรพยภายนอก คอ ของทจะพงบรโภค เปนเครองทานบารงรางกาย แบงเปน - โภคทรพยโดยตรง ไดแก ปจจย 4 คอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค - โภคทรพยโดยออม ไดแก เงนทอง หรอ เงนตรา ทบญญตขนสาหรบเปนมาตราสาหรบแลกเปลยนซอขายกน อรยทรพย หมายถง ทรพยอนประเสรฐ เปนทรพยทมภายในใจ มอย 7 ประการดวยกน คอ

1) สทธาธนง ทรพยคอศรทธา 2) สลธนง ทรพยคอศล 3) หรธนง ทรพยคอหร 4) โอตตปปธนง ทรพยคอโอตตปปะ 5) สตธนง ทรพยคอสตะ 6) จาคธนง ทรพยคอจาคะ 7) ปญญาธนง ทรพย คอปญญา

315

ความสมพนธของอรยทรพยกบบญกรยาวตถบญกรยาวตถ 3 คอ ทาน ศลภาวนา และมกจะไดยนไดฟงอยบอย ๆ วา บญอนเกดจากการใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนานน จะเปน “อรยทรพย” ตดตวไปภพชาตเบองหนา อรยทรพย 4 และบญกรยาวตถ 3 มาเชอมโยงเขา

หากนดงน ความส าคญของทรพย 1) ความส าคญของโภคทรพย โภคทรพยนนมไวเพอเปนเครองสนบสนนใหแสวงหาอรยทรพยไดสะดวก ดวยการนามาสรางบญ เชน ใหทาน เปนตน และเพอนามาหลอเลยงรางกายใหมเรยวแรงในการปฏบตธรรม 2) ความส าคญของอรยทรพย อรยทรพยนนเปนทรพยทประเสรฐกวาโภคทรพยทงหลาย จะชวยใหบคคลคลายจากทกขและพนจากความทกขไดอยางถาวร คอ มโภคทรพยเปนเครองหลอเลยงกาย และมอรยทรพยเปนเครองหลอเลยงใจ

เศรษฐศาสตรจลภาคในพระไตรปฎก สาเหตแหงความร ารวยและยากจน มอยอยางนอย 2 ประการ คอ

1) สาเหตสวนละเอยด คอ “บญ ” 2) สาเหตสวนหยาบ คอ “ ความขวนขวายในการสรางฐานะ” โดยบญจะเปน บญเปนหลก การขวนขวายสรางฐานะเปนสวนเสรม การทใครจะมฐานะรารวยหรอ

ยากจนขนอยกบบญเปนหลก สวนการขวนขวายสรางฐานะจะเปนเพยงสวนเสรม มจฉาวณชชาการคาตองหาม พระผมพระภาคเจาตรส “มจฉาวณชชา” ซงเปนการคา

ขายทไมพงกระทาไว 5 ประการ ไดแก 1) สตถวณชชา คอ การคาขายอาวธ 2) สตตวณชชา คอ การคาขายสตว

ศรทธา

ศล

จาคะ

ปญญา

ศรทธา

ศล

ทาน

ภาวนา

อรยทรพย บญกรยาวตถ

316

3) มงสวณชชา คอการคาขายเนอ 4) มชชวณชชา คอ การคาขายของมนเมา 5) วสวณชชา คอ การคาขายยาพษ อบายมขทางเสอมแหงทรพย พระสมมาสมพทธเจาตรสถงทางเสอมแหงโภคทรพย

และอรยทรพยในสงคาลกสตรไว 6 ประการ ไดแก 1) การเสพนาเมา คอ สราเมรยอนเปนทต งแหงความประมาท 2) การเทยวไปในตรอกตาง ๆ ในเวลากลางคน 3) การเทยวดมหรสพ 4) การเลนการพนนอนเปนทต งแหงความประมาท 5) การคบคนชวเปนมตร 6) ความเกยจคราน

เศรษฐศาสตรระดบมหภาคในพระไตรปฎก เศรษฐศาสตรมหภาค คอ การศกษาเศรษฐกจทงระบบ หรอศกษาภาพรวมเศรษฐกจทงประเทศนนเอง ซงรฐบาลมหนาทโดยตรงในการบรหารเศรษฐกจของประเทศ เศรษฐศาสตรมหภาคในพระไตรปฎกนนปรากฏอยในรปการบรหารเศรษฐกจของกษตรยหรอคณะผปกครองแควนตาง ๆ ในอดต เชน พระเจาจกรพรรด กษตรย และคณะเจาตาง ๆ เปนตน เบองหลงของเศรษฐกจในระดบประเทศกเกดจากสาเหต 2 ประการดงกลาว คอ บญโดยรวมของคนทงประเทศ และ การขวนขวายสรางฐานะของคนทงประเทศ โดยรฐบาลหรอคณะผปกครองแตละประเทศกมบทบาทสาคญอยางยงในการบรหารจดการเศรษฐกจของประเทศ โดยหลกการบรหารนนจะตองสงเสรมประชาชนในสง ทสาคญ 2 ประการ คอ 1) สงเสรมประชาชนใหมความเขาใจเรองบญและสงสมบญมาก ๆ 2) สงเสรมประชาชนใหขวนขวายสรางฐานะดวยหลกหวใจเศรษฐ อนหมายรวมถงการสงเสรมประชาชนใหประกอบอาชพทไมผดศลธรรม เชน มจฉาวณชชา และควบคมกาจดแหลงอบายมขทงหลาย เปรยบเทยบเศรษฐศาสตรทางโลกกบทางธรรม อปนสยการใหทานของมหาเศรษฐโลกยคปจจบน สาเหตการใหทานเปนเพยงสาเหตทพบและวเคราะหไดในปจจบนชาตเทานน สวนสาเหตสาคญทกลาวมาตงแตตน คอ อปนสยรกการใหทานทตดตวมาขามชาต สงผลใหมหาเศรษฐเหลานดาเนนชวตเชนเดมอกในชาตน แมในชาตนพวกเขาจะไมคอยไดใหทานแกเนอนาบญ เพราะเกดในประเทศทมความเชอตางไป

317

จากคาสอนในพระพทธศาสนา แตประเดนทกลาวมาน ตองการชใหเหนอปนสยทตดตวขามชาตเปนหลก อรยทรพยกลยทธสรางความสขในทกยคสมยการใหทาน หรอ การบรจาค อนเปนอรยทรพยทมอยในพระไตรปฎกนน เปนสจธรรมทเทยงแทไมผนแปรแมเวลาจะผานมากวา 2,500 ปแลว ใครกตามทไดศกษาแลวนาไปปฏบตกจะไดรบผลเหมอนกน ไมวาจะเปนยคไหนสมยไหน ไมวาเขาจะอยในสงคมแบบทนนยมหรอคอมมวนสต หากเขาปฏบตตามหลกอรยทรพยน กจะไดรบผลคอความสขจากการปฏบตเหมอนกน ระบบเศรษฐกจทางโลกกบทางธรรม 1) ระบบเศรษฐกจของสหรฐอเมรกา สหรฐอเมรกาใชระบบเศรษฐกจแบบทนนยม หวใจทผลกดนใหเศรษฐกจของประเทศเตบโต คอ การสรางความเชอมนแกประชาชน และหลกบรโภคนยม กลาวคอ เมอคนในประเทศมความเชอมนโดยเฉพาะในเรองเศรษฐกจและการเมอง ประชาชนกจะจบจายใชสอยอยางเตมท ผผลตสนคาและบรการกจะขายสนคาไดมาก ทาใหมรายไดมาก มกาไรมาก และจะขยายการลงทนเพมขน ขยายกจการใหใหญโตขน ทาใหมการจางงานเพมขน ประชาชนกจะมรายไดมากขน กจะเพมการจบจายใชสอยไปอกจงทาให GDP สงตามไปดวย 2) ระบบเศรษฐกจของประเทศจน ปจจบนจนเปนประเทศทมเศรษฐกจโตเปนอนดบ 4 ของโลก รองจากสหรฐอเมรกา ญปน และเยอรมนในการลงทนนนถอวาเปนจดเดนของจน เนองจากคนจนประหยดจงมเงนเหลอเกบมาก มเงนฝากธนาคารมาก บรรดานกธรกจจงสามารถกเงนจานวนมากนไปลงทนผลตสนคาไดมาก เมอผลตมาแลวขายในประเทศไมหมดเพราะคนจนประหยดกสงออกขายตางประเทศ แตจนกยงมจดออนทตองปรบปรง อกหลายประการ อาทเชน การกระจายรายได, ความมนคงภายใน, สงแวดลอม และปญหาแรงเสยดทานอนเกดจากการทจนไดเปรยบดลการคามากเกนไป เปนตน 3) ระบบเศรษฐกจในพระไตรปฎกระบบเศรษฐกจทปรากฏอยในพระไตรปฎกนนมบญเปนศนยกลางและยงมหลกหวใจเศรษฐ ใครกตามสรางฐานะจนรารวยดวยหลก 2 ประการนแลว จะไมเกบทรพยสวนเกนไวเฉย ๆ แตนามาสรางบญตอดวยการใหทานแกคนจน ทาบญในพระพทธศาสนา สรางสาธารณประโยชนตาง ๆ เชน สรางวด เปนตน วกฤตการณอาหารและพลงงานโลก ทาไมนามนและอาหารจงแพงขนขนาดนน หลกเศรษฐศาสตรใหคาตอบไววา สาเหตพนฐานของภาวะของแพง คอ “อปสงคมาก (demand) แตอปทานนอย (supply)”กลาวคอ ความตองการสนคามมากในขณะทสนคาในตลาดมนอยจงผลกดนใหราคาแพงขน สวนสาเหตททาใหอปสงคมากแตอปทานนอยนนมดงน

318

สาเหตทท าใหอปสงคมาก สาเหตหลก ๆ ททาใหอปสงคเรองนามนมมาก คอ การใชอยางฟมเฟอย, ประชากรโลกเพมขน, การขยายตวทางเศรษฐกจของแตละประเทศ และการกกตนเพอเกงกาไรของกลมเฮดจฟนด เปนตน สวนสาเหตททาใหอปสงคเรองอาหารมมากนนกคลาย ๆ กน คอ การใชอยางฟมเฟอย, ประชากรโลกเพมขน และการกกตนเพอเกงกาไรของนายทนบางกลม เปนตน สาเหตทท าใหอปทานนอย สาเหตหลก ๆ ททาใหอปทานหรอการผลตนามนสงตลาดโลกมนอยม 2 ประการ คอ ปรมาณนามนในธรรมชาตลดลง และภยคกคามแหลงนามน เชน การโจมตบอนามนและทอสงนามน, โจรสลดปลนเรอบรรทกนามน และปญหาสงครามในประเทศผลตนามน เปนตน เปรยบเทยบปญหาอาหารและพลงงานกบอคคญญสตรในอคคญญสตรกลาวไววา อาหารและสงแวดลอมเสอมลงและขาดแคลนเพราะมนษยเสอมจากศลธรรมเนองจากการคบคนพาลและอานาจกเลส คอ ความถอตว การดหมนกน และ ความโลภ เปนตน อาหารด ๆ ในยคนนจงคอย ๆ หมดไปทละอยาง แลวเกดอาหารใหมทหยาบกวาเดมขนแทน คอ จากงวนดน เปนกระบดน เปนเครอดน และเปนขาวสาล เปนตน ความโลภดวย “การกกตนขาวสาล” จนเกนความจาเปนของคนบางกลม ทาใหมการปฏบตตามกนอยางแพรหลาย เปนเหตใหขาวสาลงอกขนไมทน บางแหงกไมงอกขนอก จากเดมทขาวสาลเคยมอยทวไปในทกแหง กปรากฏเปนกลม ๆ กระจดกระจายกนไป คณภาพของขาวกตาลงมาเรอย ๆ สงแวดลอมอน ๆ กเสอมลงมาตามลาดบเชนกน การทมนษยทวโลกใชนามนอยางฟมเฟอยกด หรอใชมากเพราะความเตบโตทางเศรษฐกจกด เปนเหตใหนามนทมอยตามธรรมชาตลดลง จนนามนทสามารถเอามาใชไดจะหมดโลกแลว เรองนกเชนเดยวกบในอคคญญสตรคอ เพราะกเลสคอความโลภ เปนตน ทาใหอาหารเกาคอย ๆ หมดไป แลวเกดอาหารใหมขนแทนแตหยาบกวาเดม ตางกนตรงทในยคนคนมบญนอยจงตองวจยกนอยางยากลาบากกวาจะไดพลงงานทดแทนมาใชได

นอกจากน ศลธรรมของพระสมมาสมพทธเจายงเนนใหคนรจกประหยด ใชทรพยากรอยางรคณคา และยงสอนใหมนษยมเมตตาตอกน ไมรบราฆาฟนกนเอง ปญหาสงครามและการกอการรายซงนาไปสความตกตาของเศรษฐกจนน ลวนเกดจากมนษยไมมเมตตาตอกน ไมเขาใจเรองกฎแหงกรรม หากไดมการฟนฟเรองจตใจคอศลธรรม ปญหานกจะลดลงเชนกน

319

บทท 9 วาทศาสตรในพระไตรปฎก

วาจาสภาษตหลกพนฐานของการพด บรรดาชนผพดพระสมมาสมพทธเจาเปนผประเสรฐ มหาชนชาวชมพทวปทไดฟงธรรมของพระองคตางกกลาวเปนเสยงเดยวกนวา “ภาษตของพระองคไพเราะ แจมแจง ชดเจน เหมอนหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอ ตามประทปในทมด” เมอไดฟงพระสทธรรมแลวบางพวกกออกบวช บางพวกกขอถงพระรตนตรยเปนทพงไปตลอดชวต เขาเหลานนพากนละทงความเชอดงเดมในลทธตาง ๆ ทสบทอดกนมา เพราะไดฟงพระดารสของพระพทธองค บางทานเพยงแคไดฟงธรรมโดยยอบนถนนกสามารถบรรลอรหตผลได เชน พระพาหย-ทารจรยะ เปนตน องค 8 แหงพระสรเสยงของพระสมมาสมพทธเจา พระสรเสยงทเปลงออกจากพระ-โอษฐของพระสมมาสมพทธเจานนประกอบดวยองค 8 ประการ บคคลใดไดฟงแลวยอมเกดความเลอมใสศรทธา มจตนอมไปเพอการปฏบตตามคาสอน อนเปนเหตใหตรสรธรรมตามพระพทธองคได องค 8 แหงพระสรเสยงมดงนคอ 1) เปนเสยงไมขดของ คอ ไมแหบเครอ ไมตดขด 2) เปนเสยงผฟงทราบไดงาย คอ ชดเจน 3) เปนเสยงไพเราะ คอ ออนหวาน 4) เปนเสยงนาฟง คอ เสนาะ หรอ เพราะ 5) เปนเสยงกลมกลอม คอ เขากนพอด 6) เปนเสยงไมแปรง คอ ไมพรา 7) เปนเสยงลก คอ ลกซง 8) เปนเสยงกอง คอ กงวานและแจมใส องค 8 แหงพระสรเสยงของพระผมพระภาคเจาน เปนผลทเกดจากการทพระองคกลาวคาสภาษตมานบภพนบชาตไมถวน ความหมายและองคประกอบของวาจาสภาษต วาจาสภาษต หมายถง คาพดทผพดไดกลนกรองไวดแลว มใชสกแตพด แตปาก มหนาทถง 2 อยาง คอ ทงกนและพด ธรรมชาตกลบให มาเพยงปากเดยว แสดงวาธรรมชาตตองการใหคนดใหมาก ฟงใหมาก แตพดใหนอย ๆ ใหมสตคอยระมดระวงปาก จะกนกกนใหพอเหมาะ จะพดกพด ใหพอด ลกษณะคาพดทพอเหมาะพอด เปนคณทงแกตว ผพดและผฟงเรยกวา วาจาสภาษต

320

องคประกอบของวาจาสภาษต (1) ตองเปนค าจรง ไมใชคาพดทป นแตงขน เปนคาพดทไมคลาดเคลอนจากความเปนจรง ไมบดเบอนจากความจรง ไมเสรมความ ไมอาความ ตองเปนเรองจรง (2) ตองเปนค าสภาพ เปนคาพดไพเราะ ทกลนออกมาจากนาใจทบรสทธ ไมเปนคาหยาบ คาดา คาประชดประชน คาเสยดส คาหยาบนนฟงกระคายห แคคดถงกระคายใจ (3) พดแลวกอใหเกดประโยชน เกดผลดทงแกคนพดและคนฟง ถงแมคาพดนนจะจรงและเปนคาสภาพ แตถาพดแลวไมเกดประโยชนอะไร กลบจะทาใหเกดโทษ กไมควรพด (4) พดดวยจตเมตตา พดดวยความปรารถนาด อยากใหคนฟงมความสข มความเจรญยง ๆ ขนไป ในขอนหมายถงวา แมจะพดจรง เปนคาสภาพ พดแลวเกดประโยชน แตถาจต ยงคดโกรธมความรษยากยงไมสมควรพด เพราะผฟงอาจรบไมได (5) พดถกกาลเทศะ แมใชคาพดทด เปนคาจรง เปนคาสภาพ เปนคาพดทมประโยชน และพดดวยจตทเมตตา แตถาผดจงหวะ ไมถกกาลเทศะ ผฟงยงไมพรอมทจะรบแลว จะกอใหเกดผลเสยได เชน จะกลายเปนประจานกนหรอจบผดไป - พดถกเวลา (กาล) คอ รวาเวลาไหนควรพด เวลาไหนยงไมควรพด ควรพดนานเทาไร ตองคาดผลทจะเกดขนไวดวย - พดถกสถานท (เทศะ) คอ รวาในสถานทเชนไร เหตการณแวดลอมเชนไรจงสมควรทจะพด หากพดออกไปแลวจะมผลดหรอผลเสยอยางไร โทษการกลาววาจาทพภาษต การกลาววาจาทพภาษตนนเปนกรรมททาไดงายและมโทษมาก จงมคนทาผดพลาดในเรองวาจากนมาก แมแตพระโพธสตวกเชนกน พระสมมาสมพทธเจาตรสถงอกศลกรรมหลก ๆ ในอดตของพระองคไว 13 ขอ ในจานวนนมวจกรรมอยถง 6 ขอ หรอเกอบครงหนงทเดยว สวนอก 7 ขอเปนกรรมทางกายและทางใจ ในวจกรรมทง 6 ประการนนมดงน 1) ชาตหนงพระโพธสตวเกดเปนคนเลยงโค ไดตอนโคไปเลยง ในขณะทตอนโคอยนนเหนแมโคตวหนงกาลงดมนาขนอย ทานจงกลาวหามและไลมนไป ดวยกรรมนน ในภพสดทายกอนพระองคจะปรนพพาน ทรงกระหายนาแตกไมไดเสวยนาในเวลาทปรารถนาเพราะพระอานนทรงรออยเนองจากเกวยน 500 เลมเพงขามลาธารไปทาใหนาในลาธารขน 2) ชาตหนงพระโพธสตวเกดเปนนกเลงชอปนาล ไดกลาวตพระปจเจกพทธเจาชอวาสรภ ดวยกรรมนนทานจงตกนรกเปนเวลายาวนาน และในภพสดทายกถกนางสนทรกากลาวตวาพระองคทรงรวมอภรมยกบนาง 3) ชาตหนงพระโพธสตว กลาวตพระเถระชอวานนทะ ซงเปนสาวกของพระสมมา - สมพทธเจาพระองคหนง ดวยกรรมนนทานจงตกนรกเปนเวลายาวนาน พนจากนรกแลวกถกกลาว

321

ตอยหลายชาต และในภพสดทายกถกนางจญจมานวกากลาวตวาพระองคทรงรวมอภรมยกบนาง 4) ชาตหนงพระโพธสตวเกดเปนพราหมณชอสตวา ไดกลาวตฤๅษผทรงอภญญา 5 ผหนงวา ฤๅษนมกบรโภคกาม ดวยกรรมนนรวมกบกรรมในชาตทเปนนกเลงชอปนาล พระองคจงถกนางสนทรกากลาวตวาทรงรวมอภรมยกบนางในภพชาตสดทาย 5) ชาตหนงพระโพธสตวไดบรภาษพระสาวกของพระสมมาสมพทธเจาพระนามวาผสสะวา “พวกทานจงเคยว จงกนแตขาวแดง อยากนขาวสาลเลย” ดวยกรรมนนในภพชาตสดทายพระองคจงตองเสวยขาวแดงอยตลอด 3 เดอน เมอครงทพระองคประทบอยทเมองเวรญชา 6) เมอพทธนดรทแลวพระโพธสตวเกดเปนมานพชอโชตปาละ ไดกลาวสบประมาท พระกสสปสมมาสมพทธเจาวา “จกมโพธมณฑลแตทไหน โพธญาณทานไดยากอยางยง ” ดวยกรรมนน พระโพธสตวจงตองบาเพญทกกรกรยาอยถง 6 ป กวาจะรวาเปนหนทางทผดและหนมาปฏบตในหนทางสายกลางจนกระทงตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา องคแหงธรรมกถกหลกพนฐานของการแสดงธรรม พระสมมาสมพทธเจาตรสหลกการเทศนสอนโดยเฉพาะไวอก 5 ประการ 1) เราจกแสดงธรรมไปตามลาดบ หมายถง แสดงธรรมใหมลาดบ ไมตดลดใหขาดความ เชน แสดงเรองทานเปนลาดบท 1 แสดงเรองศลเปนลาดบท 2 แสดงเรองสวรรคเปนลาดบท 3 อกนยหนง หมายถง แสดงธรรมใหครอบคลมเนอหาสาระตามทต งคาถาไว 2) เราจกแสดงอางเหตผล 3) เราจกแสดงธรรมอาศยความเอนด หมายถง ตองการอนเคราะหดวยคดวา จกเปลองเหลาสตวผมความคบแคนมากใหพนจากความคบแคน 4) เราจกเปนผไมเพงอามสแสดงธรรม หมายถง ไมมงหวงลาภ คอ ปจจย 4 เพอตน 5) เราจกไมแสดงธรรมกระทบตนและผอน หมายถง ไมแสดงธรรมยกตนขมทาน

หลกการแสดงธรรมใหมประสทธภาพและประสทธผล ประสทธภาพ (Efficiently) โดยทวไป หมายถง การทางานใหสาเรจโดยใชทรพยากรนอยทสด ทรพยากรในทน คอ ทน เวลา แรงงาน อปกรณตาง ๆ เปนตน ประสทธผล (Effectively) หมายถง การทางานไดผลสาเรจตามเปาหมายทวางไว พระพทธองคยงมหลกการสาคญอกอยางนอย 4 ประการ

1) เทศนสอนโดยยดผฟงเปนศนยกลาง 2) แสดงธรรมโดยยกหลกการและตวอยางประกอบ 3) แสดงธรรมโดยใชอปมาอปไมยประกอบ 4) แสดงธรรมโดยใชสอการสอนประกอบ

322

หลกการตอบปญหาของพระสมมาสมพทธเจา สาเหตการถามปญหา 5 ประการ 1) ถามปญหาเพราะโงเขลาและหลงลม 2) ถามปญหาเพราะมความปรารถนาลามก หมายถง ความปรารถนาใหผอนคดวาตนเองมความดอยางนนอยางนทง ๆ ทตนไมไดมความดเชนนนจรง 3) ถามปญหาเพราะความดหมนหมายถง ผถามรสกดถกดหมนภมรภมธรรมของผแสดงธรรม จงพยายามถามปญหายาก ๆ เพอใหเขาตอบไมได จะไดเขนอายและเสยหนา 4) ถามปญหาเพราะประสงคจะร 5) ถามปญหาเพราะคดวา ถาผตอบสามารถตอบคาถามไดถกตองกเปนการด แตถาตอบไมถกตอง ผถามกตงใจวาจะอธบายคาตอบทถกตองใหเขาทราบ แตไมไดมความประสงคดหมนหรอทดลองภมรผตอบ สาหรบวธการตอบปญหาของพระสมมาสมพทธเจานนเรยกวา “ปญหาพยากรณ ” คาวา “พยากรณ แปลวา ตอบปญหา ” นนเอง ซงปญหาพยากรณม 4 ประการดงน ปญหาพยากรณ 4 ประการ 1) เอกงสพยากรณยปญหา ปญหาทพงตอบโดยนยเดยว 2) ปฏปจฉาพยากรณยปญหา ปญหาทพงยอนถามแลวจงตอบ 3) วภชชพยากรณยปญหา ปญหาทพงจาแนกแลวจงตอบ 4) ฐปนยปญหา ปญหาทพงงดตอบ การโตวาทธรรมของพระสมมาสมพทธเจาและพทธบรษท พระสมมาสมพทธเจาตรสถงเรองนไวในมหาปรนพพานสตรวา ภารกจสาคญทพระองคจะตองทาใหสาเรจกอนปรนพพานม 2 ประการ คอ 1) ตองฝกใหภกษ ภกษณ อบาสก และอบาสกาของพระองคเปนผเฉยบแหลม แกลวกลา เปนพหสต ทรงธรรม ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบ เรยนกบอาจารยของตนแลว สามารถบอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย จาแนก กระทาใหงายได แสดงธรรมมปาฏหารยขมขปรบปวาททบงเกดขนใหเรยบรอยโดยสหธรรมได 2) ตองเผยแผพระพทธศาสนาใหกวางขวาง แพรหลาย เปนปกแผน

323

บทท 10 วทยาศาสตรในพระไตรปฎก

เจตคตตอความรในพระไตรปฎก เจตคตตอความรทสาคญในพระไตรปฎกซงสอดคลองกบวทยาศาสตร คอ อยาดวนเชออะไรงาย ๆ โดยทยงไมไดพสจนดวยตนเอง พระผมพระภาคตรสวา กสมควรททานทงหลายจะสงสย สมควรทจะลงเลใจ ทานทงหลายเกดความสงสยลงเลใจในสงทควรสงสย จากนนพระพทธองคไดใหหลกอนเปนเจตคตตอความรตาง ๆ ทไดยนไดฟงหรอไดศกษาไว 10 ประการ คอ 1) อยาปลงใจเชอดวยการฟงตามกนมา 2) อยาปลงใจเชอดวยการถอสบ ๆ กนมา 3) อยาปลงใจเชอดวยการเลาลอ 4) อยาปลงใจเชอดวยการอางตาราหรอคมภร 5) อยาปลงใจเชอเพราะตรรกะ คอ การคดเอาเอง 6) อยาปลงใจเชอเพราะการอนมาน คอ คาดคะเนตามหลกเหตผล 7) อยาปลงใจเชอดวยการคดตรองตามแนวเหตผล 8) อยาปลงใจเชอเพราะเขาไดกบทฤษฎทพนจไวแลว 9) อยาปลงใจเชอเพราะมองเหนรปลกษณะนาจะเปนไปได 10) อยาปลงใจเชอเพราะนบถอวา ทานผนเปนครของเรา ลกษณะของความรในพระไตรปฎก ลกษณะของความรทสาคญในพระไตรปฎก คอ เปนความรทตงอยบนหลกเหตและผล คอ อรยสจ 4

วธการแสวงหาความรในพระไตรปฎก ในพระไตรปฎกไดกลาวไวถงวธการแสวงหาความรหรอปญญาไว 3 ประการ

1) สตมยปญญา : ปญญาอนเกดจากการฟง 2) จนตามยปญญา : ปญญาอนเกดจากการคด 3) ภาวนามยปญญา : ปญญาอนเกดจากการปฏบต

324

สมาธกบการคนพบของนกวทยาศาสตร หาขนแหงการสรางความคด 1) คดรวบรวมขอมล หมายถง การใชใจคดรวบรวมวตถดบตาง ๆ คดถงขอมลตางๆ ทกอยางทเรากระทาอยางกระตอรอรน คดใหขอมลเหลานนหลงไหลเขามาสใจของเรา 2) กระบวนการใชวตถดบ หมายถง การคดถงขอมลตางๆ ทไดรวบรวมอยในใจครงแลวครงเลา แลวนามาเปรยบเทยบกบความคดอนอนทเรารวบรวมอยในใจ หากสมองเหนอยกใหหยดพกไวชวคราว 3) ทาใจใหวาง หมายถง การหยดคดแลวทาจตใจใหวาง ลมปญหาตางๆ แลวหนเหความสนใจไปยงสงอนๆ ปลอยใหจตใตสานกของกลไกความคดทางานของมนตอไป 4) ยรกา หมายถง ขนเกดความคดแวบเขามา บางครงความคดอาจหลงไหลเขามาโดยไมคาดฝน อาจเปนเวลาไหนกได แตสวนใหญมกเกดขนในตอนเราครงหลบครงตนในตอนเชา เรยกขนนวา ยรกา แปลวา ขาพเจาไดพบแลว หรอไดตวแลว 5) วพากษวจารณ หมายถง การใหคนอนชวยวพากษวจารณความคดใหมทคดได แลวพยายามจดความคดนนใหเปนรปราง เพอทจะสามารถนาไปใชประโยชนได การใชสมาธของ อลเบรต ไอนสไตนจากประสบการณของไอนสไตนทาใหเขาตระหนกวา เพยงแคการอานและการคดน น ไมเพยงพอตอการคนพบกฎหรอทฤษฎทางวทยาศาสตร แตตองอาศยการหยงรดวยจตคลาย ๆ กบพทธปญญาญาณ ขณะทางานไอนสไตนจะมสมาธสงมาก มใจจดจออยกบงานโดยไมวอกแวกไปสนใจสงอน การใชสมาธของเซอร ไอแซคนวตนบางครงนวตนกเดนครนคดถงปญหาตาง ๆ อยางมสมาธคลาย กบไอนสไตน คอ จะเดนหมนไปหมนมาในสวน และประเดยวเขากรองออกมาในทนควนวา พบแลว พบแลว ทนเขากโดดขนบนไดหองทางานทนท เพอจะทาการบนทกขอคดบางอยาง ทงทตวเขายงยนอยขางโตะโดยไมนงเกาอใหเรยบรอย บอยครงทนวตนจะนงนง ๆ อยคนเดยวเปนเวลาหลายชวโมง จากนนเขากจะพรวดพราดไปทโตะทางาน แลวลงมอเขยนสงทคนพบเปนชวโมง โดยไมยอมแมแตจะลากเกาอมานงใหสบาย นยาม 5 กฎแหงสรรพสงในอนนตจกรวาล พชนยามกบวทยาศาสตรพชนยาม คอ กฎของสงมชวต แตในทนจะกลาวถงเฉพาะมนษยกบสตวเทานน โดยจะเปรยบเทยบถงความสมพนธของมนษยและสตวระหวางวทยาศาสตรกบคาสอนในพระไตรปฎก หลกคาสอนในพระไตรปฎกจงระบชดเจนวา สตว คอ อดตมนษยทไมดารงอยในมนษยธรรม มนษยไมไดววฒนาการมาจากสตวดง “ทฤษฎววฒนาการ” ของชารลสดารวน แตสตวตางหากทเสอมถอยลงมาจากการเปนมนษย

325

อตนยามกบวทยาศาสตร โลกธาตกบเอกภพ เอกภพในทางวทยาศาสตรนน มลกษณะหลายประการทสอดคลองกบโลกธาตในพระไตรปฎก เพราะโลกธาต หมายถง กลมของจกรวาล ประกอบดวยจกรวาล หลาย ๆ จกรวาลรวมตวกนเปนกลมๆ หากม 1,000 จกรวาล กเปนโลกธาตขนาดเลก หากม 1 ลานจกรวาล กเปนโลกธาตขนาดกลาง และถาเปน 1 ลานลานจกรวาล กเปนโลกธาตขนาดใหญ จตตนยามกบวทยาศาสตร จตตนยาม (Psychic law) หมายถง กฎการทางานของจตใจ พระพทธศาสนาสอนวา คนเราประกอบดวยสวนทสาคญ 2 สวน คอ รางกายและจตใจ จตใจกบสมองนนเปนคนละอยางกน ปจจบนยงมนกวทยาศาสตรจานวนไมนอยทเชอวาจตใจกบสมองเปนอยางเดยวกน แตในทางพทธศาสตรกลาววา สญญาณภาพจากสมองยงตองเดนทางไปทใจซงตงอย ณ ศนยกลางกาย ฐานท 7 กอน จงจะครบวงจรและเกดการเหนภาพได กรรมนยามกบวทยาศาสตร ความสอดคลองกนของกรรมนยามกบวทยาศาสตรคอเรอง “ เหตและผล” ความรท งหมดในพระไตรปฎกตงอยบนหลกเหตและผล ทงเหตผลในแงมมทหมายถงกฎทมอยแลวในธรรมชาต และเหตผลทมนษยและสตวทงหลายสรางขนซงในทน คอ กรรม เรองของกรรมในพระไตรปฎกนนมอย 2 สวน คอ กรรมในปจจบนชาต และกรรมในอดตชาต สาหรบกรรมในปจจบนชาตนนวงการทางวทยาศาสตรคอนขางจะยอบรบ เพราะพบเหนกนไดทวไปในชวตประจาวน สวนกรรมในอดตชาตทมาสงผลในปจจบนนน วงการวทยาศาสตรไมคอยยอมรบเพราะคดวาพสจนไมไดบาง ธรรมนยามกบวทยาศาสตรธรรมนยาม (the law of cause and effect) เปนเรองของกฎธรรมชาตทแสดงใหเหนถงความสมพนธกนของนยามทง 4 ประการขางตน คอ อตนยาม พชน-ยาม จตตนยาม และกรรม แตสามารถสงผลใหอตนยาม คอ หมนโลกธาตหวนไหวไดเพราะอานาจบญบารมของพระโพธสตว การพสจนค าสอนในพระไตรปฎก คาสอนในพระไตรปฎกนนมอยางนอย 2 ประเภท คอ

1) ความรดานหยาบ คอ ความรพนฐานทวไปทมนษยทกคนสามารถศกษาทดลอง พสจนใหเหนผลในเวลาอนรวดเรว เชน การรกษาศล 5

2) สวนความรดานละเอยด เชน เรองนรก สวรรค เปรต เรองนพพาน โลกนต

326

บทท 11 แพทยศาสตรในพระไตรปฎก

การดแลสขภาพในพระไตรปฎก การดแลสขภาพแบงออกเปน 2 สวน คอ

1) การดแลสขภาพรางกาย การมสขภาพรางกายด คอ การมรางกายแขงแรง ไมเจบปวย และมอายขยยนนาน สวนการมสขภาพจตใจด คอ การทมจตใจบรสทธ ผองใสอยเสมอ 2) การดแลสขภาพจตใจ จตใจนนมความสาคญมากกวารางกาย เพราะจตใจเปนนาย สวนรางกายเปนบาว เมอจตใจมความสาคญอยางน การดแลสขภาพจตใจจงมความสาคญเปนอยางยง การดแลสขภาพจตใจใหกลบสภาวะปกต คอ บรสทธ สวางไสวนน ทาไดดวยการสงสมบญดวยการใหทาน รกษาศล สวดมนต เจรญสมาธภาวนา ฟงธรรม เปนตน

การรกษาสขภาพในพระไตรปฎก สาเหตแหงการอาพาธในพระไตรปฎก อาพาธ แปลวา ความเจบปวยดวยโรคตาง ๆ พระสมมาสมพทธเจาผทรงมสพพญ-ตญานรอบรในสงทงปวงรวมทงเรองทางการแพทยดวย พระองคตรสถงสาเหตสาคญแหงการอาพาธไว 8 ประการ ดงทปรากฏอยในอาพาธสตร ดงน 1) อาพาธอนเกดจาก “ด ” เปนสาเหต 2) อาพาธอนเกดจาก “ เสมหะ” เปนสาเหต 3) อาพาธอนเกดจาก “ลม” เปนสาเหต 4) อาพาธอนเกดจาก “ ด,เสมหะ,ลม ประชมกน” 5) อาพาธอนเกดจาก “ ฤดแปรปรวน” 6) อาพาธอนเกดจาก “การบรหารรางกายไมสมาเสมอ” 7) อาพาธอนเกดจาก “การถกทาราย” 8) อาพาธอนเกดจาก “วบากกรรม” โรคชนดตาง ๆ ในพระไตรปฎก พระสมมาสมพทธเจาตรสไววา แตกอนมโรครายอยเพยง 3 ชนด คอ โรคอยาก โรคหว และโรคชรา แตเพราะการทารายเบยดเบยนสตว จงทาใหมโรคเพมขนถง 98 ชนด โรคทง 98 ชนดน คอ โรคทมอยในสมยพทธกาล แตในปจจบนมโรคเพมมากขนอกเปนจานวนมาก โรคทง 98 ชนดนนเปนโรคอนเกดจากวบากกรรม เพราะเปนผลมาจากการทารายเบยดเบยนสตว

327

ยารกษาโรคในพระไตรปฎก ยารกษาโรคในพระไตรปฎกเปนยาทไดจากธรรมชาตโดยตรง ซงทกสงทกอยางในธรรมชาตสามารถนามาใชเปนตวยาไดทงหมด หากเรารคณสมบตในสวนทเปนยาของมน ครงหนงหมอชวกโกมารภจจถอเสยมเดนไปรอบเมองตกกสลาเปนระยะทาง 1 โยชน เพอตองการหาวามสงใดบางทไมอาจจะนามาทาเปนยาได แตทานไมพบสงน นเลย จากเรองนจงอาจจะกลาวไดวา สรรพสงในธรรมชาตสามารถนามาทายาไดหมด สาหรบยาตาง ๆ ทปรากฏอยในพระไตรปฎกและอรรถกถานน สามารถแบงออกเปน 6 กลม ดงน คอ นามตรเนา , เภสช 5, สมนไพร, เกลอ, ยามหาวกฏ และ กลมเบดเตลด การรกษาอาพาธในพระไตรปฎกจากทกลาวแลววามนษยและสตวทงหลายประกอบขนจากสองสวนทสมพนธกน คอ รางกาย และ จตใจ การรกษาอาพาธในพระพทธศาสนาทปรากฏอยในพระไตรปฎกจงรกษาทงสองสวนนไปพรอม ๆ กน ในสวนของรางกายกมวธการรกษา คลาย ๆ กบการแพทยยคปจจบน สวนทางดานจตใจนนจะบาบดรกษาดวยธรรมโอสถ

1) การรกษาทางดานรางกาย การรกษาอาพาธทางดานรางกายในสมยพทธกาลนน มวธการคลาย ๆ กบการแพทยยคปจจบน ซงเทาทปรากฏอยในพระไตรปฎกมดงน คอ ใหกนยา ใหดมยา ทายา นตถยา การรม การสดควนทเปนยา การกรอก การผาตด และการขบพษ เปนตน

2) การรกษาจตใจดวยธรรมโอสถ อาพาธอนเกดจากบาปนจะตองแกดวยธรรมโอสถ คอ การสงสมบญ จงจะหายได เพราะบญจะไปตดรอดบาปนนใหเจอจางลงจนหมดกาลงสงผล อปมาบญเหมอนกบนา บาปเปรยบเหมอนกบเกลอทใสไวในแกว เม อเราเตมนาลงไปในแกว มาก ๆ ความเคมของเกลอกจะเจอจางลงจนหมดฤทธเคมในทสด สาหรบวธการรกษาจตใจดวยธรรมโอสถ คอ การสงสมบญน สามารถทาไดหลายวธ เชน การใหทาน รกษาศล สวดมนต เจรญสมาธภาวนา การทาสจจกรยา และฟงธรรม เปนตน อาหารและยาเปนเครองหลอเลยงและบาบดรกษารางกายฉนใด ธรรมโอสถคอการสงสมบญกเปนเครองหลอเลยงและบาบดรกษาจตใจฉนนน การพยาบาลผอาพาธในการพยาบาลผอาพาธนนพระสมมาสมพทธเจาไดตรสถงคณสมบตของผเหมาะสมทจะพยาบาลไว 5 ประการ และพระองคยงตรสถงผอาพาธทพยาบาลงายและพยาบาลยากไวดวย เพอเปนหลกในการปฏบตตนของผพยาบาลและผอาพาธทงหลาย 1) คณสมบตแพทยและพยาบาลทด พระสมมาสมพทธเจาตรสวา ภกษ ผพยาบาลทประกอบดวยธรรม 5 ประการ ควรพยาบาลผอาพาธ ธรรม 5 ประการ มดงน คอ (1) สามารถจดยา (2) ทราบสงทสปปายะ (เปนทสบาย) และสงทไมสปปายะ (ไมเปนทสบาย) สาหรบผอาพาธ เชน ทราบวาอาหารใดไมแสลงตอโรค กนาอาหารนนมาใหผปวยรบประทาน สวนอาหารใดแสลงตอโรคกไมนามาใหผปวยรบประทาน เปนตน

328

(3) มจตเมตตาพยาบาล ไมเหนแกของรางวล (4) ไมรงเกยจทจะนาอจจาระ ปสสาวะ อาเจยน นาเลอด นาหนอง หรอนาลายออกไปทง (5) สามารถชแจงใหผปวยเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจ ใหอาจหาญ แกลวกลา ปลอบชโลมใจ ใหสดชน ราเรง ดวย “ ธรรมกถา (การเลาเรองธรรมะ) ” ตามกาลอนควร ทง 5 ประการน เปนธรรมของผควรพยาบาลผอาพาธ สวนผใดทประกอบดวยธรรมตรงขามกบ 5 ประการน กไมสมควรพยาบาลผอาพาธ จะเหนวาในการพยาบาลผปวยนนพระสมมาสมพทธเจากใหพยาบาลทงรางกายและจตใจเชนกนคอ ขอ 1-4 เปนการพยาบาลทางดานรางกาย สวนขอ 5 คอ การแสดงธรรมกถานน เปนการพยาบาลจตใจผปวยดวยธรรมโอสถ 2) ผอาพาธทพยาบาลไดงาย พระสมมาสมพทธเจาตรสวา ภกษทงหลาย ผอาพาธทประกอบดวยธรรม 5 ประการ เปนผพยาบาลไดงาย ธรรม 5 ประการมดงน (1) ทาสงทสปปายะแกตน เชน รบประทานอาหารทไมแสลงตอโรค เปนตน (2) รจกประมาณในสงทสปปายะ เชน รจกประมาณในการรบประทานอาหาร (3) รบประทานยา (4) บอกอาพาธตามความเปนจรงแกผพยาบาล (5) เปนผอดกลนตอทกขเวทนาทเกดขน ทง 5 ประการนเปนธรรมของผอาพาธทพยาบาลไดงาย สวนผใดทประกอบดวยธรรมทตรงขามกบ 5 ประการนถอวาเปนผอาพาธทพยาบาลไดยาก เปรยบเทยบแพทยศาสตรในพระไตรปฎกกบการแพทยยคปจจบน แพทยศาสตรในพระไตรปฎกกบการแพทยแบบองครวมเมอนาหลกแพทยศาสตรในพระไตรปฎกมาเปรยบเทยบกบกระบวนทศนของการแพทยแผนปจจบนแลวพบวา หลกแพทยศาสตรในพระไตรปฎกมความสอดคลองกบกระบวนทศนวาดวยองครวมในประเดนทวา รางกายกบจตใจสมพนธกน แตทงนหลกการแพทยในพระพทธศาสนามความลกซงกวาเพราะมความเขาใจเรองจตใจอยางกระจางชด และไดกลาวถงเรองบาปทถกเกบไวในใจอนเปนสาเหตสาคญ อยางหนงททาใหเกดการเจบปวยทงทางรางกายและทางจตใจ ซงการรกษานนจะตองใชธรรมโอสถ คอ บญเปนเครองชาระลางบาปนนออกไปจงจะทาใหผปวยหายจากโรคได เปรยบเทยบการดแลรกษาสขภาพรางกาย ในหวขอนจะเปรยบเทยบ 4 ประเดน ดงน 1) ดลยภาพบ าบดในสมยพทธกาลกบยคปจจบน ในสมยพทธกาล พระผมพระภาคเจาและพระภกษในสมยพทธกาลจงปองกนโรคดวยการเปลยนอรยาบถใหสมาเสมอ และกจวตรของพระภกษมหลากหลาย จงทาใหการผลดเปลยน

329

อรยาบถเปนไปอยางสมดล คอ มทงนงสมาธ บณฑบาต เดนจงกรม กวาดวด สาเรจสหไสยาสน บรหารรางกายดวยการ “ดดกาย” ผอนคลายกลามเนอดวยการ “ บบนวด” การบณฑบาต เดนจงกรม และกวาดวดนนถอไดวาเปนการออกกาลงกายแบบบรรพชต หากกลาวในภาษาปจจบนกกลาวไดวาการผลดเปลยนอรยาบถใหสมาเสมอและกจวตรอนหลากหลายนนเปนไปเพอสราง “ดลยภาพแหงอรยาบถ” หรอ อาจเรยกวา “ดลยภาพบาบด” นนเอง เพราะดลยภาพบาบด หมายถง “วธการปองกนบาบดรกษาโรคและบารงสขภาพดวยการปรบความสมดลโครงสรางของรางกาย” ซงมวธการปฏบต 4 วธ คอ การระวงรกษาอรยาบถตาง ๆ ใหสมดลตลอดเวลา การบรหารจดโครงสรางรางกายใหสมดล การออกกาลงกายเพอเสรมประสทธภาพในการรกษาสมดล และ การผอนคลายกลามเนอและเสนเอนดวยการนวด 2) เปรยบเทยบยาในสมยพทธกาลกบยคปจจบน ยารกษาโรคทปรากฏอยในพระไตรปฎกนน ปจจบนถกนามาใชในวงการแพทยหลายวงการทงการแพทยทางเลอกและการแพทยแผนปจจบน โดยเฉพาะยาสมนไพรนนจะเหนวาเปนยาทการแพทยแผนไทยนามาใชเปนยาหลกในการรกษาโรค รายชอสมนไพรตาง ๆ ทปรากฏอยในพระไตรปฎก เมอนามาเทยบกบยาสมนไพรในตาราแพทยแผนไทยแลวพบวา เหมอนกนมาก และทสาคญตามหลกการทสรปไดจากพระไตรปฎกทวา สรรพสงในธรรมชาตนามาทายาไดหมดถาเรารคณสมบตสวนทเปนยาของสงนน ๆ จงสรปไดวา ยาสมนไพรทกชนด รวมทงยาทการแพทยแผนปจจบนสกดออกมาจากธรรมชาต ทงหมดเปนยา ทอยในหลกการนทงสน “นามตรเนา” เปนยาหลกของพระภกษในสมยพทธกาล นาปสสาวะรกษาโรคไดหลายโรค เชน โรคปวดหลง ปวดขอ ไมเกรน ปวดเมอย ภมแพ ผนคน สะเกดเงน มะเรง ลาไสใหญอกเสบเรอรง ฯลฯ 3) การผาตดในสมยพทธกาลกบการผาตดในปจจบน การผาตดครงแรกของไทยเกดขน ในวนท 27 สงหาคม พ.ศ.2378 สมยรชกาลท 3โดยไดมการผากอนเนองอกทหนาผากของผปวยรายหนงออก การผาตดในประเทศไทยเกดขนชากวาถงสองพนกวาป นอกจากนการผาตดทปรากฏอยในพระไตรปฎกนนเปนการผาตดสวนทยากและละเอยดออน คอ ผาตดสมองและผาตดลาไส สวนการผาตดครงแรกในประเทศไทยนนเปนการผาตดกอนเนอทหนาผากและผาตดมอซงงายกวามาก กวาทการแพทยในประเทศไทยจะพฒนาจนถงขนผาตดสมองและลาไส ไดกใชเวลาอกหลายป 4) การขบพษในสมยพทธกาลกบยคปจจบน หลกการแพทยในปจจบนทงการแพทยแผนตะวนตกและแพทยทางเลอกกลาวถง การขบพษของรางกายไวอยางนอย 4 ชองทาง คอ การขบพษทางการหายใจ การขบพษทางเหงอ การขบพษทางปสสาวะ และการขบพษทางอจจาระ แตละชองทางมรายละเอยดดงน 4.1) การขบพษทางการหายใจ จะอาศยระบบการทางานของปอดเปนตวขบพษออก

330

โดยสารพษทระเหยไดงายจะระเหยออกทางลมหายใจ เชน เมอดมสรา รางกายจะขจดแอลกอฮอลบางสวนโดยขบออกทางลมหายใจ 4.2) การขบพษทางเหงอ การทาใหเหงอออกเปนอกชองทางหนงของการขบพษ ซงอาจจะใชวธออกกาลงกาย ทางาน หรอ อบตวในหองอบซาวนา เปนตน เมอเหงอออกพษในรางกายกจะถกขบออกมาดวย ซาวนา (Sauna) แปลวา “การอบไอนา ” เปนวธลางพษทนยมกนมากในปจจบน ซงเปนวธชกนาใหรางกายขบเหงอโดยใชความรอน ตามดวยการอาบนาหรอแชรางกายดวยนาเยน การทาซาวนาจะชวยลางพษทอยในสวนทลกทสดของรางกายไดอยางสะอาด 4.3) การขบพษทางปสสาวะ จะใชกระบวนการทางานของไต ซงไตจะเปนผทาหนาทกลนกรองเอาของเสยออกจากกระแสโลหต และขบออกมาดวยนาปสสาวะ 4.4) การขบพษทางอจจาระ จะใชกระบวนการทางานของตบซงตบทาหนาทเปนโรงงานใหญของรางกายเพอขจดสารพษ กลาวคอ เมอเลอดพาสารพษเขาสตบ ตบจะทาหนาทขบสารพษออกไปกบนาดไหลไปสลาไสใหญแลวจะออกมากบอจจาระ การขบพษทางอจจาระทนยมทากนมากในปจจบน คอ “การสวนทวาร” ซงจะใชนากาแฟสวนเขาไปในทวารดวยทอสายยางเลก ๆ เพอกระตนใหขบถายเอาสารพษออกมา การสวนทวารเปนวธการหนงของการทาดทอกซ (Detox) หรอ การขบพษซงทาไดอกหลายวธ เชน อบซาวนา การกนอาหารใหนอยลง การกนอาหารมกากใย การอดอาหาร หรอการกนอาหารเพยงชนดเดยวในหนงวน เชน กนฝรงอยางเดยว กนผกบงอยางเดยว เปนตน ดทอกซ (Detox) มาจากคาเตมวา ดทอกซฟเคชน (Detoxification) หมายถง การกาจด “ทอกซน” หรอพษออกจากรางกาย เพราะการทเรารบประทานอาหารไมถกหลกอนามยเปนระยะเวลานาน ๆ จะทาใหสารพษสะสมอยในรางกายจงจาเปนตองขบออก เปรยบเทยบการขบพษในสมยพทธกาลกบยคปจจบน วธการขบพษของการแพทยยคปจจบนทกลาวมานน เปนวธทมมาตงแตสมยพทธกาลแลว เชน การขบพษทางเหงอดวยการออกกาลงกาย พระภกษสมยพทธกาลกใชวธนเชนกน แตสมยนนพระภกษออกกาลงกายดวยการเดนจงกรม บณฑบาต หรอ กวาดวด เปนตน ซงเปนวธออกกาลงกายทเหมาะสมกบเพศนกบวช เรอนไฟในสมยพทธกาลกคอ หองอบซาวนาในยคปจจบนนเอง เพราะมวตถประสงครปแบบและวธการคลายคลงกนมาก จนอาจกลาวไดวาหองอบซาวนาในปจจบนถอดแบบออกมาจากพระไตรปฎกเลยกวาได การขบพษทางอจจาระกเชนกน พระภกษสมยพทธกาลขบพษทางอจจาระดวยการฉนยาถายบาง และดวยวธการสดดมกานบวทอบดวยตวยาแบบพระสมมาสมพทธเจาบาง ซงจะเหนวา

331

ดวยวธการนทาใหพระสมมาสมพทธเจาทรงถายถง 30 ครง โดยมจดประสงคเพอขบพษทสะสมอยในพระวรกายโดยเฉพาะ การขบพษดวยการกนอาหารใหนอยลงนนสอดคลองกบการฉนภตตาหารเพยงมอเดยวของพระภกษในสมยพทธกาล ซงพระสมมาสมพทธเจาตรสวา การฉนมอเดยวเปนเหตใหมอาพาธนอย ทงนอาจเปนเพราะเมอฉนนอยแตเพยงพอตอความตองการของรางกาย พษทเขาสรางกายจงมนอยไปดวย เมอพษมนอยรางกายกสามารถขบพษไดเองตามธรรมชาต เปรยบเทยบการดแลรกษาสขภาพจตใจ อาจกลาวไดเกอบทกวงการในปจจบนเรมใหความสนใจและใหความสาคญกบเรองจตใจมากขน ทางการแพทยแผนตะวนตกกเชนกน เรมตระหนกถงความสมพนธของรางกายกบจตใจวา ทงสองสวนนไมอาจแยกจากกนเดดขาด รางกายกบจตใจสงผลถงกนและกนอยางใกลชด

ทสาคญในชวงทศวรรษทผานมานมการวจยจานวนมากทยนยนตรงกนวา การสวดมนต และการนงสมาธ ซงเปนการทาจตใจใหสงบและกอใหเกดบญกศลตามหลกพระพทธศาสนา


จากวชาสรรพศาสตรในพระไตรปฎกน มขอคดทสาคญเพอนาไปปฏบตในชวตประจาวน 3 ประการ คอ 1. ใหศกษาพทธธรรมในพระไตรปฎกใหแตกฉาน เมอเรารแลววาคาสอนในพระไตรปฎกนน เปนความรทลกซงและกวางไกลยงกวาความรในทางโลกมากอยางน นกศกษาทกทานจงควรศกษาพระไตรปฎกใหแตกฉาน อยางนอยกควรอานพระไตรปฎกใหจบ โดยเฉพาะในสวนของพระวนยและพระสตร ซงมเนอหาไมยากจนเกนไป สามารถประยกตใชในชวตประจาวนไดเปนอยางด สวนพระอภธรรมนนมเนอหาคอนขางยาก กลาวถงเรองจตและนพพาน เปนตน ผศกษาจะตองมความเชยวชาญทงปรยตและปฏบต จงจะเขาใจความรในพระอภธรรมไดอยางถองแท 2. ศกษาดวยการเปรยบเทยบกบศาสตรทางโลก โดยหลกการแลว ตองศกษาความรจากในพระไตรปฎกเปนหลก แตในบางเรองหากไดศกษาเปรยบเทยบกบความรทางโลกดวย จะทาใหเขาใจคาสอนในพระไตรปฎกไดชดเจนและเหนคณคาของพทธธรรมมากขน

332

3. ใหน าพทธธรรมมาปฏบตในชวตประจ าวน เมอนกศกษาไดอานพระไตรปฎกแลว กใหนอมนาคาสอนตาง ๆ มาปฏบตในชวตประจาวนดวย จงจะไดประโยชนจากพทธธรรมอยางแทจรง “ดกอนพราหมณ ในเรองนเราจะทาอยางไรได ตถาคตเปนเพยงผบอกหนทาง”

333

SB 101 วถชาวพทธ

334

บทท 1 ความสมพนธของมนษยกบวถชวต

ความหมายของวถชวต วถชวต หมายถง การกระทาตามวธการและแนวทางอยางใดอยางหนง เพอใหมความสข

และประสบความสาเรจในชวต โดยกระทาอยางตอเนองจนตดเปนนสย กระทงการกระทานน ไดกลายมาเปนสวนหนงในการดาเนนชวต ความส าคญของวถชวต

การเดนทางของชวตจาเปนตองมจดเรมตนทด มวธการทถกตองเหมาะสม และมเปาหมายชวตทถกตองชดเจน ชวตจงจะมความสขและประสบความสาเรจ การมวถชวตทถกตองเปนสงสาคญทจะนาเราไปถงเปาหมายชวตได จดเรมตนของวถชวต

ทดทสดคอ การมองโลกและชวตใหถกตองตามความเปนจรง ซงเรยกวา “สมมาทฏฐ” สมมาทฏฐ คอ ความเหนถก หมายถง การมความเขาใจทถกตองเกยวกบเรองโลก

และความเปนไปของชวต วาเปนไปตามกฎของไตรลกษณ ระดบของสมมาทฏฐ สมมาทฏฐแบงเปน 2 ระดบ คอ

1. สมมาทฏฐเบองตนหรอระดบโลกยะ เปนความเขาใจถกในระดบทเกอกลใหชวต

ไดรบความสขทงในโลกนและโลกหนา หรอในระหวางทยงตองเวยนวายตายเกด ม 10 ประการ

เชน ทานทใหแลวมผล โลกนม โลกหนาม มารดาม บดาม เปนตน

2. สมมาทฏฐเบองสงหรอระดบโลกตระ เปนความเขาใจถกในระดบรแจงเหนจรงของ

พระอรยเจาดวยการเจรญสมาธภาวนา จนสามารถกาจดกเลสไดไปตามลาดบ ม 4 ประการ คอ

1. ความรในทกข

2. ความรในเหตใหเกดทกข

3. ความรในความดบทกข

4. ความรในทางดบทกข

เปาหมายชวต แบงได 3 ระดบ คอ 1. เปาหมายบนดน หมายถง เปาหมายระดบตนของการเกดมาเปนมนษยในชาตน 2. เปาหมายบนฟา หมายถง เปาหมายระดบกลาง คอ มงหวงความสขในภพเบองหนา

335

3.เปาหมายเหนอฟา หมายถง เปาหมายชวตในระดบสงทสด มงไปทความหลดพนจาก ทกข หลดพนจากสงสารวฏ เพอบรรลมรรคผลนพพาน เปนเปาหมายสงสดในพระพทธศาสนา อปสรรคของชวต

กเลส หมายถง สงททาใหใจเศราหมอง แฝงอยในความรสกนกคดทาใหจตใจขนมว ไมบรสทธ

ชนดของกเลส ม 3 ชนด คอ โลภะ คอ ความโลภ หรอความตระหนหวงแหนทอยในใจ โทสะ คอ ความโกรธ หรอความพยาบาท อาฆาต ปองรายผอน โมหะ คอ ความหลง หรอความไมรในความเปนจรงของโลกและชวต อนเนองมาจากวชชา

ทางแกอปสรรคของชวต

บญ คอ สงทเปนเครองกาจดกเลส เปนเครองชาระลางใจใหสะอาด ใหหางไกลเครองเศราหมองทงหลาย

ทางมาแหงบญ เรยกวา “บญกรยาวตถ” ม 3 ประการ คอ 1. ทานมย บญสาเรจดวยการบรจาคทาน เพอกาจดความโลภ 2. ศลมย บญสาเรจดวยการรกษาศล เพอกาจดความโกรธ 3. ภาวนามย บญสาเรจดวยการเจรญภาวนา เพอกาจดความหลง

ทาน ศล ภาวนา กบการสรางบารม บญอนเกดจากทาน ศล ภาวนาน มลกษณะพเศษ คอ สะสมได เมอกระทาใหมากเขา

จะกลนตวกลายเปน “บารม” บารม คอ ความดอยางยงยวด เปนธรรมอนเลศ ธรรมอนประเสรฐ ทพระบรมโพธสตวตอง

บาเพญสงสมไปโดยลาดบ เรยกวา บารม 10 ทศ ประกอบดวย ทานบารม ศลบารม เนกขมม -บารม เปนตน

บารม 10 ม 3 ระดบ คอ 1. บารมอยางธรรมดา เรยกวา บารม คอ การบาเพญความดอยางยง

2. บารมอยางปานกลาง เรยกวา อปบารม คอ การบาเพญความดอยางยง ทยอมสละได

แมเลอดเนอ และอวยวะเพอความดนน

3. บารมอยางอกฤษฏ เรยกวา ปรมตบารม คอ การบาเพญความดอยางยง ชนดทยอม

สละชวตได

336

บทท 2

ทานคออะไร ทานกบการด าเนนชวต ทาน หรอ การให เปนความดทเปนสมมาทฏฐเบองตน (ความเหนถกหรอเขาใจถก) ของมนษยทกคน ทจะชวยพฒนาคณภาพชวตใหมความเจรญกาวหนา และรองรบการทาความดอน ๆ ทจะตามมา ค าแปล

ทาน แปลวา การให การเผอแผ การแบงปน การบรจาค ฯลฯ ความหมาย

ทาน หมายถง การให ไดแก การเสยสละสงของตาง ๆ ของตน ดวยความบรสทธใจ ไมหวงผล นอกจากนยงหมายถง วรตทาน คอ การให โดยงดเวนจากการเบยดเบยน รงแกกนใหอภยซงเปนผลมาจากการรกษาศล ท าบญ กบ ท าทาน

ทาบญ = จตใจของผใหมความศรทธา ตองการบญกศลเพอชาระใจของตนใหใสสะอาดบรสทธ

ทาทาน = จตใจของผใหมงไปทางสงเคราะหแกคนยากจน วธทาบญม 10 วธ เรยกวา “บญกรยาวตถ” สามารถยอเปนบญกรยาวตถ 3 ประการ คอ ทาน ศล ภาวนา วตถประสงคของการใหทาน

แบงตามลกษณะของการให 4 อยาง คอ 1. การใหเพอชาระกเลส เรยกวา “บรจาคทาน” 2. การใหเพอตอบแทนคณความด เรยกวา “ปฏการทาน” 3. การใหเพอสงเคราะห เรยกวา “สงคหทาน” 4. การใหเพออนเคราะห เรยกวา “อนคหทาน”

337

ประเภทของทาน แบงตามวตถ ม 2 ประเภท

1. อามสทาน คอ การใหวตถสงของตาง ๆ เปนทาน แบงตามทายก (ผให) ม 3 ประเภท ดงน 1) ทานทาสะ หมายถง ทายกใหของทดอยกวาของทตนบรโภคใชสอยเอง 2) ทานสหาย หมายถง ทายกใหของทเสมอกนกบทตนบรโภคใชสอย 3) ทานสาม หมายถง ทายกใหของทดประณตกวาของทตนบรโภคใชสอย แบงตามเจตนา ของผให ม 2 ประเภท คอ 1) ปาฏปคคลกทาน คอ ทานทใหเฉพาะเจาะจงบคคลใดบคคลหนง 2) สงฆทาน คอ ทานทใหแกหมคณะ ไมเฉพาะเจาะจงผใดผหนง

2. ธรรมทาน การใหธรรมะ คอ การใหความร ความถกตองดงามเปนทาน รวมถงการอธบายใหรและเขาใจในเรองบญบาป ใหละสงทเปนอกศล ดารงตนอยในทางกศล ซงจะนาพาตนใหสะอาดบรสทธ หมดจดจากกเลสอาสวะทงปวงได

บทท 3 การท าทานทสมบรณแบบ

การท าทานเปนเสนทางแหงความสข ทานเปนทางมาของบญทจะเกดขนในใจของผให และเมอเกดขนแลว นอกจากจะชวย

พฒนาคณภาพของจตใจใหสงขน ยงจานาสงทดงาม คอ ความสขและความสาเรจในทก ๆ ดานมาสชวต องคของการท าทานทไดบญมาก

องคของการทาทาน เรยกวา “ทานสมบต” ผใหจะตองทาใหครบทานสมบต 3 ขอ คอ 1) วตถบรสทธ หมายถง สงของทจะทาทานหามาไดโดยสจรต 2) เจตนาบรสทธ หมายถง เจตนาของผใหตองใหดวยความบรสทธใจ เจตนาจะบรสทธ

เตมท ผใหตองรกษาใจใหมความบรสทธใหไดทง 3 กาล คอ ปพพเจตนา คอ เจตนากอนทจะทาทาน

มญจนเจตนา คอ เจตนาในขณะกาลงให

338

อปราปรเจตนา คอ เจตนาหลงจากทใหทานแลว

3) บคคลบรสทธ หมายถง ผใหและผรบ ตองเปนคนทบรสทธ เปนผมศลธรรม อาการของการให

มความสาคญมาก เพราะจะบงบอกถงคณภาพใจของผให มผลกระทบตออานสงสของทาน

1) อสปปรสทาน คอ ทานของอสตบรษ เปนการใหทไมสมบรณ เชน ใหโดยไมเคารพ ฯลฯ 2) สปปรสทาน คอ เปนการใหของคนด คนมปญญา ใหดวยวธการทด เปนการใหท

สมบรณทงผลและอานสงส วธการท าทาน เพอใหทานทเราทาไปไดผลบญมากทสด ใหทาตามลาดบดงน

1) ตงใจ ทาเจตนาของเราใหบรสทธกอนทจะทาทาน 2) แสวงหาไทยธรรม (สงของทควรใหทาน) เชน ขาว นา ผา ยานพาหนะ ดอกไม

เปนตน ดวยความเพยรทบรสทธ ใหเปนสามทาน 3) ทาตนเองใหบรสทธกอนทจะใหทาน ดวยการสมาทานศล 5 หรอศล 8 4) ตงจตอธษฐาน ดวยการยกทานนน จบเหนอศรษะ 5) เมอทาทานเสรจแลว ใหสละทานขาดออกจากใจ ไมคดเสยดายทรพยเลย ใหปตเบก

บานใจ 6) การทาทานในชวตประจาวน ควรทาเปนประจาทกวน เพอตอกยาสมมาทฏฐใหมนคง

สรางนสยรกในการใหทาน เชน การทาบญตกบาตร ถวายสงฆทาน เปนตน อานสงสของการท าทาน

ทานทใหผลทนตาเหน เพราะไดสรางบญในเขตบญอนอดมทเรยกวา “สมปทาคณ” (ความถงพรอมดวยคณพเศษ)

ใครกตามไดสรางบญทประกอบดวยสมปทาคณทง 4 ประการน จะทาใหไดผลของทานในภพปจจบนทนททนใด

สมปทาคณ 4 ประการ ประกอบดวย 1. วตถสมปทา คอ ความถงพรอมแหงวตถ หมายถง ผรบตองเปนทกขไณยบคคล 2. ปจจยสมปทา คอ ความถงพรอมแหงปจจย หมายถง สงของทจะนามาทาบญ 3. เจตนาสมปทา คอ ความถงพรอมแหงเจตนา

339

4. คณาตเรกสมปทา คอ ความถงพรอมแหงคณพเศษของปฏคาหก ผลของทานแตละประเภท มดงน

ผใหอาหาร (ใหกาลง) ผใหผา (ใหวรรณะ) ผใหยานพาหนะ (ใหความสข) ผใหประทปโคมไฟ (ใหจกษ) ผใหทพกอาศย (ใหทกสงทกอยาง) ผใหธรรมทาน (ใหอมฤตธรรม) ท าทานตางกนใหผลไมเหมอนกน -ความแตกตางทเจตนา 3 กาล -แตกตางทเนอนาบญ ปฏคาหกหรอผรบทานเปนปจจยทสาคญ -แตกตางทเวลา บางคนมความเลอมใสกใหทานทนท บางคนลงเลเพราะความตระหนเขา

ครอบงา -แตกตางททาตามลาพงหรอทารวมกนเปนหมคณะ

บทท 4 ธรรมทาน

ธรรมทาน คอ การใหคาแนะนาสงสอนสงทด บอกศลปะทด มประโยชนในการดาเนน

ชวต เปนเหตใหมความสข รวมถงการอธบายใหร และเขาใจเรองบญ-บาป กศล-อกศล ประเภทของธรรมทาน

ธรรมทาน แบงออกเปน 2 ประเภท คอ 1) วทยาทาน คอ การใหความร แบงเปน วทยาทานทางโลกและวทยาทานทางธรรม 2) อภยทาน คอ การใหความปลอดภยแกตนและผอน มจตเมตตาตอผอนเปนนตย

อานสงสของธรรมทาน

ดงทพรรณนาคณไวในอรรถกถาธรรมบทวา แมทายกจะถวายโภชนะขาวสาล กอปรดวยสปะพยญชนะ (แกงและกบขาว) อนประณต

เปนตน ใหเตมบาตรพระสมมาสมพทธเจากด จะถวายเภสชทาน ม เนยใส เนยเหลว นาผง

340

เปนตน ใหเตมบาตรพระสมมาสมพทธเจา ทนงตด ๆ เตมหองจกรวาลกด ยงมอานสงสนอยกวาธรรมทานทพระสมมาสมพทธเจา อนโมทนาดวยพระคาถาเพยง 4 บาท การแสดงธรรม

คณสมบตของผแสดงธรรม กอนแสดงธรรมพงตงธรรม 5 อยางไวในตน คอ 1. จกแสดงธรรมตามลาดบ ไมตดวรรคถอยความ แสดงไปตามลาดบเรองราว 2. จกแสดงโดยปรยาย อางเหตผลใหผฟงเขาใจ โดยผแสดงตองเขาใจถงขนทะลปรโปรง 3. จกอาศยความเอนดแสดงธรรม คอ มความเมตตา มงเพอใหเกดประโยชนกบผฟงอยาง

เตมท 4.จกไมเหนแกอามส คอ ไมแสดงธรรมเพราะหวงจะไดลาภสกการะ ชอเสยง หรอ

คาสรรเสรญ 5. จกไมกลาวคาทกระทบตนและผอน ไมยกความดของตนเพอโออวด ควรแสดงธรรมเมอไร 1. ผแสดงธรรมเองไดประโยชนโดยตรง 2. ผฟงธรรมเปนผไดประโยชนโดยตรง 3. ผแสดงและผฟงธรรมตางไดประโยชนจากธรรมะนนพรอม ๆ กนไป

อานสงสของผแสดงธรรม

เมอใดทมการแสดงธรรม และฟงธรรมเกดขน ยอมเปนมงคลอยางยงกบสงคมนน ๆ ธรรมะจะขจดบรรเทาปญหาทงปวง การแสดงธรรมจงใหประโยชนทงผแสดงธรรมเอง และผฟงธรรมทงหลายไปพรอม ๆ กน ในสวนของผแสดงธรรมนน ยอมเปนทต ง เปนพนฐานของความดทงหลาย จนถงทาใหรแจง เหนแจงในธรรมทงปวงไดเปนทางมาแหงปญญา ทาใหแตกฉานในอรรถและธรรม ไดรบประโยชนสข คอ ความดตงแตเบองตนจนถงพระนพพาน การฟงธรรม

คณสมบตของผฟงธรรม 1. ไมดแคลนหวขอธรรมทไดฟงวางายไป 2. ไมดแคลนความรความสามารถของผแสดงธรรม คอ อยาคดวาผแสดงธรรมดอยกวาเรา 3. ไมดแคลนตนเองวาฉลาดไมพอจะรองรบธรรม

341

4. มใจเปนสมาธขณะฟงธรรม คอ ฟงดวยความตงใจ ไมพดคย หรอหยอกลอเลนกน 5. มโยนโสมนสการ คอ พจารณาตามธรรมนนโดยแยบคาย รจกจบแงมมด ๆ มาขบคด กาลทควรฟงธรรม 1. วนธรรมสวนะหรอวนพระ 2. เมอเวลาทจตถกวตกครอบงา คอ เมอใจเราคดไมด ขนมว เศราหมอง 3. เมอมผรมาแสดงธรรม เพราะบคคลอยางนหาไดยาก

อานสงสของการฟงธรรม

1. ไดฟงในเรองทไมไดฟงมากอน 2. สงทฟงมาแลว จะเขาใจแจมแจงยงขน 3. บรรเทาความสงสยได 4. ปรบความเหนใหตรงตอหนทางพระนพพาน 5. ยอมยงจตใหเลอมใสยงขน

บทท 5

ศลคออะไร ศลกบเปาหมายชวต

1) ศลกบเปาหมายบนดน ศลเปนเครองควบคมกาย วาจาใจใหคนในสงคมมความสขและความปลอดภย

2) ศลกบเปาหมายบนฟา ศลเปนหลกประกนททาใหไมตองตกไปสอบาย มอายขยยนยาว 3) ศลกบเปาหมายเหนอฟา ศลเปนพนฐานการพฒนาคณธรรมทงหลายของมนษย

ความหมาย

ศล คอ เจตนา หมายถง ความตงใจทจะงดเวนจากความชว ความทจรต สงทไมดทกประการ

นอกจากนศลยงเปนคณธรรมอนงามดวยคณลกษณะ 2 ประการ คอ เปนคณธรรมทรกษา กาย วาจา ใหเปนระเบยบเรยบรอย และเปนคณธรรมอนจะนาไปสกศลธรรมเบองสง คอ สมาธ และปญญา ตอไป วตถประสงคของการรกษาศล

1. เพอปองกนชวตในภพชาตปจจบน ไมใหพบความทกข ความเดอดรอน และความเสอม

342

2. เพอใหเกดความสข ความดงาม ในการดาเนนชวต 3. เพอใหเกดความสงบรมเยน และความดงามแกครอบครวและสงคม 4. เพอปองกนชวตในภพชาตตอไป ไมใหมความทกข ความเดอดรอน และความเสอม 5. เพอเปนพนฐานการพฒนาคณธรรมทสงขนไป คอ สมาธและปญญา อนจะทาใหบรรล-

มรรคผลนพพาน ประเภทของศล ม 3 ประเภท คอ

ศลนนมหลายประเภท ขนอยกบความมงหมายของผรกษาวามงหวงอยางไร จะรกษาเพ อคงความเปนปกตของมนษยไว หรอรกษาเพอมงยกระดบจตใจใหบรสทธพนจากความเปนธรรมดา

หรอจะรกษา เพอความบรสทธอยางยง ซงหากกลาวโดยสรปแลว ศล ม 3 ประเภทใหญ ๆ 1) ศล 5 (เบญจศล, นจศล, จลศล) เปนศลพนฐานอนสาคญยง เพราะการทเราจะรกษา

ความเปนปกตของมนษยเอาไวไดนน จะตองรกษาศล 5 ไวใหมนคงเปนอยางนอย 2) ศล 8 (อโบสถศล, มชฌมศล) 3) ปารสทธศล (มหาศล) ม 4 ประการ คอ - ปาฏโมกขสงวรศล ( คอ การสารวมในพระปาฏโมกข ศล 227 ขอ) - อนทรยสงวรศล คอ การสารวมในอนทรย 6 ประกอบดวย ตา ห จมก ลน กาย ใจ - อาชวปารสทธศล คอ การเลยงชพโดยทางทชอบธรรม บรสทธ - ปจจยสนนสตศล คอ การพจารณาปจจย 4

ปารสทธศล ทง 4 ประการน เปนคณธรรมทจะชวยประคบประคองชวตของบรรพชตใหความ หมดจดผองใส และรมเยนเปนสขไดตลอดเวลา

343

บทท 6 ศล 5 ปกตของความเปนมนษย

ศล คอ ปกตของความเปนมนษย ศล แปลวา ปกต ผทมศล จงหมายถงผทเปนคนปกต เปนมนษยทปกต ความปกตนนเปน

พนฐานของความสงบเรยบรอยของทกสงทกอยาง ทงสงทมชวต และสงไมมชวต แตเมอใดเกดความไมปกตขน ความยงยาก ความเดอดรอนหรอเสยหายยอมเกดขนตามมา

1) ศล 5 เปนคณธรรมพนฐาน เปนเครองชวยควบคมกายวาจาของมนษยใหเรยบรอย 2) ศล 5 เกดขนจากสามญส านกของมนษย ทปรารถนาจะอยในสงคมไดอยางสงบสข

ปลอดภย ศล เปนมหาทาน

การรกษาศล 5 เปนทานอนประเสรฐ ทหลอเลยงโลกน ใหรมเยนเปนสขมาชานาน ซงพระผมพระภาคเจาตรสเรยกวา “มหาทาน” เปนบญอนพเศษ เพราะไดทงบญจากการบาเพญมหาทานและบญจากการรกษาศล หากรกษาศลในขอทสงยงขนไป ยอมเปนมหาทานอนยงใหญเปนบญยงใหญทสามารถชาระจตใจใหสะอาดบรสทธอยางสดทจะประมาณได

การรกษาศล จงเปนบญอนพเศษอยางยง เพราะไดทงบญจากการบาเพญมหาทาน และบญจากการรกษาศล และนเปนเพยงศล 5 อนเปนเบองตนเทานน หากรกษาศลในขอทสงยงขนไป ยอมเปนมหาทานอนยงใหญ เปนบญอนยงใหญ ทสามารถชาระจตใจใหสะอาดบรสทธ อยางสดทจะประมาณได

บทท 7

การรกษาศล วรต หรอ เวรมณ

ความตงใจงดเวนจากความชว คอ วรต หรอ เวรมณ เปนสงทบงชถงการมศล บคคลใดไดชอวาเปนผมศล รกษาศล กตอเมอมวรตอยางหนงอยางใดตอไปน

1) สมาทานวรต คอ ความตงใจงดเวนจากบาป เพราะไดสมาทานศลไวแลว 2) สมปตตวรต คอ ความตงใจงดเวนจากบาปเมอเกดเรองขนเฉพาะหนา

344

3) สมจเฉทวรตหรอเสตฆาตวรต คอ การงดเวนจากบาปไดอยางเดดขาด เปนวรตของ พระอรยเจาซงละกเลส คอ ความโลภ โกรธ หลงได องคแหงศล

ขอวนจฉยวาการกระทาอยางใดจงถอวาศลขาด ศลทะล มดงน การฆาสตว ประกอบดวยองค 5 คอ 1. สตวนนมชวต 2. รอยวาสตวนนมชวต 3. มจตคดจะฆาสตวนน 4. มความพยายามฆาสตวนน

5. สตวตายดวยความพยายามนน นอกจากการฆาสตวโดยตรงดงทกลาวมาแลว การทารายรางกาย การทรมานใหไดรบ ความลาบาก เรยกวา อนโลมการฆา กเปนสงทควรเวน อนโลมการฆา มลกษณะดงตอไปน การท ารายรางกาย ไดแก - ทาใหพการ - ทาใหเสยโฉม - ทาใหบาดเจบ การทารณกรรม ไดแก การใช เชน การใชงานเกนกาลงของสตว ไมใหสตวไดพกผอน หรอไมบารงเลยงดตามสมควร - กกขง เชน การผกมด หรอขงไว โดยทสตวนนไมสามารถเปลยนอรยาบถได หรอไมมความสข เชน ขงนก ขงปลาไวในทแคบ - นาไป เชน การผกมดสตวแลวนาไป โดยผดอรยาบถของสตว ทาใหสตวไดรบความทกขทรมาน - เลนสนก ไดแก การรงแกสตวตาง ๆ เพอความสนกสนาน - ผจญสตว ไดแก การนาสตวมาตอสกน เชน ชนโค การฆาสตว มโทษมากหรอนอยขนอยกบ 1. คณของสตวนน 2. ขนาดกาย 3. ความพยายาม 4. กเลสหรอเจตนา

การลกทรพย ประกอบดวยองค 5 คอ 1. ทรพยหรอสงของนนมเจาของหวงแหน 2. รอยวาทรพยนนมเจาของหวงแหน 3. มจตคดจะลกทรพยนน 4. มความพยายามลกทรพยนน 5. ลกทรพยไดดวยความพยายามนน

345

ลกษณะของการลกทรพย 3 ลกษณะ 1. โจรกรรม ไดแก ลกขโมย ฉกชง ปลน หลอก เปนตน 2. อนโลมโจรกรรม ไดแก การสมโจร ปอกลอก รบสนบน

3. ฉายาโจรกรรม ไดแก ผลาญ หยบฉวย การลกทรพย มโทษมากหรอนอยขนอยกบ 1. คณคาของทรพยสงของนน 2. คณความดของผเปนเจาของทรพย 3. ความพยายามในการลกทรพยนน การประพฤตผดในกาม ประกอบดวยองค 4 คอ

1. หญงหรอชายทไมควรละเมด (หญงทตองหาม 3 จาพวก, ชายทตองหาม 2 จาพวก) 2. มจตคดจะเสพเมถน 3. ประกอบกจในการเสพเมถน

4. ยงอวยวะเพศใหถงกน การประพฤตผดในกาม มโทษมากหรอนอยขนอยกบ 1. คณความดของผทถกละเมด 2. ความแรงของกเลส 3. ความเพยรพยายาม การพดเทจ ประกอบดวยองค 4 คอ

1. เรองไมจรง 2. มจตคดจะพดใหผดจากความจรง 3. พยายามพดใหผดไปจากความจรง 4. คนฟงเขาใจความทพดนน

ลกษณะของการพดเทจ 7 ประการ ดงน การพดปด, การสาบาน ,มารยา, ทาเลศ, พดเสรมความ, พดอาความ, การทาเลหกระเทห การพดอนโลมการพดเทจ ม 2 ประการ คอ 1. อนโลมพดเทจ คอ เรองทไมจรง แตพดโดยมเจตนาใหคนอนเชอถอ 2. ปฏสสวะ คอ การรบคาของผอนดวยเจตนาบรสทธ แตภายหลงกลบใจไมทาตาม ยถาสญญา คอ การพดตามโวหารทตนเองจาได ถอวาไมผดศล ม 4 ประการ 1. พดโวหาร 2. การเลานทาน 3. การพดเพราะเขาใจผด 4. การพดเพราะความพลงเผลอ การพดเทจ มโทษมากหรอนอยขนอยกบ 1. ความเสยหายทเกดขน 2. คณความดของผทถกละเมด 3. ผพดเปนใคร การดมน าเมา ประกอบดวยองค 4 คอ

1. นาทดมเปนนาเมา 2. มจตคดจะดม 3. พยายามดม 4. นาเมานนลวงพนลาคอลงไป

346

การดมน าเมา มโทษมากหรอนอยขนอยกบ 1. กเลสในการดม 2. ปรมาณทดม 3. ผลทตามมาจากการดม

วธการรกษาศล

การรกษาศลทาไดงาย โดยมความตงใจระลกถงศลทละขอ ดวยความรสกวาจะพยายามรกษาศลใหด เราจงอาราธนาและสมาทานศล ธรรมทเกอกลตอการรกษาศล

คอ หร โอตตปปะ เหตแหงการรกษาศล เพราะหร คอความละอายใจตอการทาชว สวนโอตตปปะ คอ ความเกรงกลวตอผลของความชว ดงนน ผมหร โอตตปปะเปนธรรมประจาใจ ยอมมศลบรสทธเสมอ

การเกดหร แมวา หร โอตตปปะ จะเปนธรรมะทสงสงถงเพยงน แตกลบเปนธรรมะทสรางสมขนได

ดวยวธงาย ๆ กลาวคอ หร ความละอายตอบาป เกดขนดวยการพจารณาถงฐานะของตนเอง 4 ประการ คอ

1. พจารณาถงชาตก าเนดของตนเองวา ตวเราเกดในตระกลทประกอบอาชพสจรต เรา

จงไมควรผดศล เลยงชพในทางทผด ใหเปนทเสอมเสยแกวงศตระกล

2. พจารณาถงอายของตนเองวา คนมอายเชนเรา ไดรบการสงสอนอบรมมาแลว ทงยงไดเรยนรจากประสบการณชวตวา อะไรด อะไรชว ถาเรายงผดศล กเสยททมอายมากเสยเปลา แตไมมสตปญญาตกเตอนตนเองเสยเลย 3. พจารณาถงความกลาหาญของตนเองวา ตวเราตองมความกลาหาญ ตงใจมนอยในคณความด บาเพญประโยชนเพอตนเอง และผอน ตางจากผททาผดศล เบยดเบยนตนเอง และ ผอนใหเดอดรอน เพราะมจตใจออนแอ ตกอยในอานาจของกเลส

4. พจารณาถงความเปนพหสตของตนเองวา ตวเรานนเปนผศกษาธรรมะมามากมหลกธรรมเปนเครองยดเหนยวจตใจ เราจงควรเปนผมศล มการกระทาอนงาม ตางจากคนพาลซงทาบาปอกศล เพราะไมมหลกธรรมใด ๆ เปนเครองยดเหนยวจตใจ การเกดโอตตปปะ โอตตปปะ ความเกรงกลวตอบาป เกดขนไดเพราะกลววาตนเองจะเดอดรอนในภายหลง จากภย 4 ประการ คอ 1. ภยเพราะตเตยนตนเอง เมอทาผดศล เรายอมรสกเดอดรอน กระวนกระวายใจใน

347

ภายหลง เพราะนกตเตยนตนเองททาในสงไมสมควร 2. ภยจากการทผอนตเตยน เมอบณฑต ไดรถงการกระทาทผดศลของเรา เขายอมตเตยนวา เราเปนคนพาล เปนผกระทาบาปกรรม เบยดเบยนตนเอง และผอนใหเดอดรอน 3. ภยจากอาชญา เมอเราผดศลจนเปนผลใหผอนเดอดรอน ยอมตองถกลงโทษจากกฎหมายบานเมอง ไดรบความเดอดรอนตอบแทนกลบมา 4. ภยในทคต การผดศล ยอมจะนาเราไปสอบายภม มนรก สตวเดรจฉาน เปรต อสรกาย ทาใหตองประสบทกขภยเปนอนมากในภพชาตเบองหนา เมอละจากโลกไปแลว

บทท 8 อานสงสของการรกษาศล

อานสงสของการรกษาศล อานสงสของศล 5 ประการ 1. ไดโภคทรพยสมบตมากมาย 2. กตตศพทดงามขจรขจายไป 3. มความองอาจเมอไปสชมชนใด ๆ 4. ไมเปนผหลงตาย 5. ยอมมสคตเปนทไป ศลเปนเกราะปองกนภย ทาใหเปนผมอายยนยาวอยจนถงวยชรา โดยไมมโรคภยมา

บนทอนทาลายชวตเราไปกอนวยอนควร ศลเปนเครองมอแกปญหาเศรษฐกจ ถาประเทศใด พรอมใจกนรกษาศลมใหขาด

ตกบกพรอง อานสงสยอมเกดขนครอบคลมทงแผนดน ทาใหสงคมด สงแวดลอมด เศรษฐกจกดตามไปดวย โทษของการละเมดศล

โทษของผทศล 5 ประการ คอ 1. เขาถงความเสอมโภคทรพยอยางมาก 2. กตตศพททช วยอมกระฉอนไป 3. เปนผเกอเขนเขาไปสชมชนใด ๆ 4. ยอมเปนผหลงทากาละ 5. เมอตายไปยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต โทษภยของการผดศล 5 ในสงคมปจจบน ขอ 1 ฆาสตว - ทาใหอายสน ขอ 2 ลกทรพย - ทาใหเกดโรคจต ขอ 3 ประพฤตผดในกาม - ทาใหเกดกามโรค ขอ 4 พดโกหก - เกดโรคความจาเสอม

348

ขอ 5 ดมนาเมา - ทาใหเกดโรคพษสราเรอรง กรรมวบากของผละเมดศล 1. ยอมเกดในนรก 2. ยอมเกดในกาเนดสตวเดรจฉาน 3. ยอมเกดในกาเนดเปตวสย (เกดเปนเปรต) 4. ยอมเปนผมอวยวะพการ 5. ยอมเปนผยากจนเขญใจไรทพ ง 6. ยอมมรางกายทพพลภาพ 7. มวาจาไมนาเชอถอ มกลนปากเหมนจด 8. มสตไมสมประกอบ โงเขลา ปญญา-

ออน

บทท 9 ศล 8 และอโบสถศล

ความหมายของศล 8 และอโบสถศล

ศล 8 หรออโบสถศล เปนการยกระดบจตใจใหสงขนมาอกขนหนงจากศล 5 โดยทวไป จะใชคาวา “ศล 8” เมอสมาทานรกษาในวาระพเศษหรอรกษาอยเปนประจา และจะใชคาวา “อโบสถศล” เมอสมาทานรกษาในวนพระ อโบสถศล

อโบสถศล คอ ขอปฏบตสาหรบพฒนาตนใหยง ๆ ขนไปเชนเดยวกบศล 8 จะสมาทานรกษาเปนประจาในวนพระ มองคสกขาบทและองคแหงศลเหมอนกน ตางกนแตคาอาราธนา คาสมาทาน และกาลเวลาทกาหนดเทานน อโบสถ แปลวา การเขาอย หรอดถอนวเศษทจะเขาจาศล การถออโบสถจะมระยะเวลากาหนด เชน หนงวนกบหนงคน สวนศล 8 ไมมเวลากาหนด สามารถรกษาไดตลอดเวลาการสมาทานอโบสถศล จะสมาทานรวมกนทกขอ เรยกวา “เอกชฌสมาทาน”

ประเภทของอโบสถศล แบงเปน 3 ประเภท คอ 1. ปกตอโบสถ (อโบสถขนตน) ไดแก อโบสถทรกษากนในชวงเวลา 1 วน กบ 1 คน 2. ปฏชาครอโบสถ (อโบสถขนกลาง) ไดแก อโบสถทรกษากนในชวงเวลานานถง 3 วน

3. ปาฏหารยอโบสถ (อโบสถขนสง) ไดแก อโบสถทมกาหนดเวลา 14 วน หรอ 4 เดอน

349

มกาหนดเวลาดงน 1) อยางต า เรมตงแต แรม 1 คา เดอน 11 จนถง แรม 14 คา เดอน 11 รวม 14 วน 2) อยางสง เรมตงแต แรม 1 คา เดอน 8 จนถงขน 15 คา เดอน 12 รวม 4 เดอน

ปาฏหารยอโบสถจดเปน อโบสถขนสง การสมาทานศล 8

วธการรกษาศล 8 สามารถเลอกได 2 วธ ตามความเหมาะสมของแตละคน เชนเดยวกบวธการรกษาศล 5 แตแตกตางกนทคาอาราธนาและคาสมาทาน คอ

1. สมาทานศลดวยตนเอง 2. ขอสมาทานศล 8 จากพระภกษสงฆรปใดรปหนง

อานสงสการรกษาศล 8

การรกษาศล 8 หรออโบสถศล นอกจากมอานสงสเชนเดยวกบศล 5 ยงมอานสงสในดานสงคม และเศรษฐกจเพมอก คอ

1. เปนการคมกาเนดโดยธรรมชาต 2. เปนการลดชองวางระหวางชนชน ไมมการแขงขนประดบประดารางกาย 3. ทาใหจตสงบในเบองตน แลวเกดความเมตตากรณาแกกน 4. เมอใจสงบ ยอมสามารถเขาถงธรรมะขนสงตอไปไดโดยงาย

อโบสถ 3 ประเภท ซงแบงออกตามวธการปฏบตดงน คอ

1. โคปาลกอโบสถ คอ อโบสถทปฏบตอยางคนเลยงโค คอ คนทรกษาไมจรง 2. นคณฐอโบสถ คอ อโบสถทปฏบตอยางนครนถ คอ คนทเลอกรกษา 3. อรยอโบสถ คอ อโบสถทปฏบตอยางอรยสาวก เปนการสมาทานรกษาอโบสถของผ

ปรารภความเพยรซงมอานสงสมาก คอ ผปรารถนาความเพยร

350

บทท 10 สาระส าคญของการเจรญภาวนา

การเจรญภาวนาเปนงานส าคญ การทาทาน รกษาศล การเจรญภาวนา การทาใจใหหยดนง ใหสงบ ผองใส ถอเปนภารกจ

สาคญของทกคนทจะตองทาใหกลายเปนวถชวตใหได การเจรญภาวนาเปนของสากล

การเจรญภาวนานนเปนของสากล คอ มนษยทกคนสามารถทจะประพฤตปฏบตได ไมจากดเชอชาต จะเปนชายหรอหญง ผวพรรณวรรณะใด หรอความเชอในลทธหรอศาสนาใด กตาม ลวนแลวแตสามารถทาภาวนาไดดวยกนทงสน ความหมายของการเจรญภาวนา

การเจรญภาวนา หมายถง การฝกฝนอบรมจตใจใหตงมนอยในความด โดยการทาใจใหสงบจากนวรณ และการฝกฝนจตใหเกดการเหนอนวเศษ ประเภทของภาวนา ม 2 อยาง คอ

1. สมถภาวนา (จตตภาวนา) คอ การฝกฝนอบรมจตใหสงบหยดนงเปนอารมณเดยว ทาใหกเลสนวรณสงบลง

ระดบของการเจรญสมถภาวนา ม 3 ขน คอ 1. บรกรรมภาวนา คอ กาหนดอารมณกรรมฐาน 2. อปจารภาวนา คอ เกดอปจารสมาธ 3. อปปนาภาวนา คอ เกดอปปนาสมาธ เขาถงฌาน

2. วปสสนาภาวนา (ปญญาภาวนา) คอ การฝกฝนอบรมจตใหเกดการเหนอนวเศษโดยตรง ไดแก การเหนไตรลกษณ อรยสจ แลวละอวชชา ตณหา อปาทานได

351

ค าทมความหมายใกลเคยงกบค าวา “ภาวนา” 1) กรรมฐาน แปลวา ทต งแหงการงาน อารมณเปนทต งแหงการงานของใจ ม 2 อยาง คอ

1.1 สมถกรรมฐาน คอ อบายสงบใจ ม 40 วธ ไดแก กสณ 10 อสภะ 10 อนสสต 10 ,พรหมวหาร 4, อาหาเรปฏกลสญญา 1, จตธาตววตถาน 1, และอรป 4

1.2 วปสสนากรรมฐาน คอ อบายเรองปญญา ม 6 ภม 2) สมาธ หรอสมมาสมาธ คอ สภาวะทใจเราปลอดจากนวรณ 5 รวมเปนจดเดยว ตงมน

อยในอารมณเดยว สงบนงจนปรากฏเปนดวงใสบรสทธผดขน ณ ศนยกลางกายของเราเอง ประเภทของสมมาสมาธ แบงออกเปน 2 ประเภท คอ

1. สมาธนอกพระพทธศาสนา 2. สมาธในพระพทธศาสนา

ความแตกตางของสมาธ 2 ประเภท

เมอปฏบตแลวความแตกตาง คอ ความสงบ ความชดของกสณ ความสขกายสขใจทไดรบ และความเหนหรอทฏฐจะแตกตางกน ผทวางใจไวนอกตวนน นมตจะไมอยนง อยใกลบาง ไกลบาง ชดบาง ไมชดบาง ใหญบาง เลกบาง ปรบภาพไดยาก และมกจะเกดนมตลวงเสมอ เชน เหนภาพเหตการณในอดตทผานไปนานแลว และภาพอน ๆ อก ปะปนสบสนกบนมตจรงจนแยกกนไมคอยออก

การฝกสมาธนอกพระพทธศาสนามขอเสยหลายประการ คอ 1) เสยเวลามาก เพราะหมดเวลาไปกบการลองผดลองถก ตองใชเวลานานกวาภาพ จะอยนง 2) เสยงอนตราย เพราะมกจะเกดนมตลวงขนมาแทรกเสมอ 3) เกดปญญานอย เพราะยากแกการฝกในขนวปสสนาตอไป

ความส าคญของศนยกลางกาย

เปนจดศนยรวมในการรบรทางใจทงหมด เมอนาใจไปตงไวตรงนแลว ใจจะเกดความตงมนมากทสด การเจรญภาวนาเพอใหเขาถงพระธรรมกาย

352

มหลกการ คอ การปฏบตตามมชฌมาปฏปทาหรอทางสายกลาง โดยการนาใจมาหยดนงทศนยกลางกายฐานท 7 อยางตอเนอง จนกระทงใจสงบนง และหยดไดถกสวนกจะเหนดวงปฐมมรรค หรอดวงธรรม และเขาถงกายภายในไปตามลาดบจนถงพระธรรมกาย ระดบของการเจรญสมาธ แบงออกไดเปน 3 ระดบ คอ

1. ขณกสมาธ คอ สมาธชวขณะ เปนสมาธในระดบทคนทว ๆ ไปใชในชวตประจาวน 2. อปจารสมาธ คอ สมาธข นเฉยด ๆ หรอสมาธทจวนเจยนจะแนวแน 3. อปปนาสมาธ คอ สมาธแนวแน หรอสมาธทแนบสนท

อปสรรคของการเจรญสมาธ

อปสรรคทสาคญของการเจรญสมาธ โดยเฉพาะในระดบอปจารสมาธ คอ นวรณ นวรณ แปลวา เครองกน ขดขวางไมใหเราประสบความเจรญ ไมใหเราทาสมาธไดผล อกนยหนง นวรณ คอ กเลสททาใหจตมวหมอง และกนจตไมใหบรรลความดนนเอง

นวรณ มอย 5 อยาง คอ 1. กามฉนทะ คอ ความยนดในกามคณ 2. พยาบาท คอ การผกพยาบาทอาฆาตปองราย 3. ถนมทธะ คอ ความทอแทและเกยจคราน 4. อทธจจกกกจจะ คอ ความฟงซานและความราคาญ 5. วจกจฉา คอ ความสงสยลงเลใจ ไมอาจตดสนใจได

353

บทท 11 วตถประสงคและอานสงสของการเจรญภาวนา

วตถประสงคของการเจรญภาวนา ม 3 ประการ คอ 1. เพอใหไดสขในปจจบน 2. เพอใหไดสขในสมปรายภพ 3. เพอใหไดสขอยางยง คอ พระนพพาน

อานสงสของการเจรญภาวนา ทสาคญ 5 ประการ คอ

1. ไดเขาถงความสขทแทจรง 2. ไดฌานสมาบต มอารมณเดยว คอ อารมณทเปนสข นงอยภายในกายตาง ๆ 3. ไดวปสสนา จะมความเหนไปตามความเปนจรงดวยธรรมจกขของธรรมกาย 4. ไดนโรธสมาบต หยดแลวเคลอนเขาไปสภายในไปสแหลงแหงบรมสขยง ๆ ขนไป

5. ไดภพอนวเศษ คอ อายตนนพพาน ผเปนตนแบบในการเจรญภาวนา

คอ พระสมมาสมพทธเจา เมอพระองคยงเสวยพระชาตเปนพระโพธสตว พระองคสงสมบารมทกรปแบบ แตทสาคญทพระองคไมเคยละทงเลยกคอ การฝกใจใหสงบนงมนคง พระองคมความเพยรในการทาเชนนมาตลอดทกภพทกชาต

ดงนน การเจรญภาวนาจงมความสาคญตอชวตของเรา ทงในภพนและภพหนา เมอใดทเราลงมอเจรญภาวนา ความสขยอมบงเกดขนภายในใจของเรา เปนความสขทมวลมนษยทงหลายตางแสวงหา ความสาคญของการเจรญภาวนาขอสาคญทสด คอ เปนหนทางสายเดยวทมงสการบรรลมรรคผลนพพาน อนเปนเปาหมายสงสดของการเกดมาเปนมนษย

354

บทท 12 ทาน ศล ภาวนา คอบทสรปของวถชวตทถกตอง

จดเรมตนของความดงาม คนเราเมอเกดมาในโลกน ลวนปรารถนาใหวถชวตของตนมงไปสความเจรญ อยากใหชวต

ของตนดงาม มความสข เพราะชวตทมความสขนน จะสงผลใหเกดสงด ๆ ตามมาอกมากมาย หนทางทจะทาใหความสขบงเกดขนในชวตนน ไมใชสงทยากเยนอะไร ความสขจะมขนไดหรอไม กขนอยกบใจเปนสาคญ ใจของผใดสะอาด บรสทธ ผองใส ความสขยอมบงเกดขนกบผนนไดเสมอ

1) สมมาทฏฐนาไปสความสขทแทจรง ผสมบรณดวยสมมาทฏฐ ยอมนาพาตนเองใหรอด

พนจากหวงทกข ประสบกบความสขทแทจรงได 2) สมมาทฏฐกบการตงเปาหมายชวต แบงเปน 3 ระดบ คอ

1. เปาหมายชวตระดบตน เพอใหสามารถพงพาตนเองได 2. เปาหมายชวตระดบกลาง เพอใหไดโอกาสถอกาเนดในสคตโลกสวรรค 3. เปาหมายชวตระดบสง เพอมงความหลดพนจากอานาจของกเลสอยางถาวร

กเลสและวธการเอาชนะ

กเลส คอ โลภะ โทสะ โมหะเปนเครองขวางกนการเกดสมมาทฏฐ วธการเอาชนะกเลส ทง 3 นใหได จะตองสงสมบญใหมากทสด เพราะบญเปนเครองชาระลางจตใจใหใสสะอาดม 3 ประการ คอ ทาน คอ การให, ศล คอ ความตงใจทจะงดเวนจากความชว, ภาวนา คอ การฝกใจใหสงบหยดนง วตถประสงคของทาน ศล ภาวนา

1. เพอใหไดความสข 2. เพอใหรกในการทาความดจนเปนนสย 3. เพอกาจดอาสวกเลส

ผลแหงทาน ศล ภาวนา

การสงสมทาน คอ การกาจดความโลภ และความตระหนใหหมดสนไปจากใจ ผส งสมทานมามาก ผลแหงบญนจะทาใหเกดทรพยสมบตขนมากมาย ผรกษาศลมาด ผลแหงบญนจะทาใหเกดรปสมบตขนกบตน ผเจรญภาวนาเปนนตย ผลแหงบญนจะทาใหเกดคณสมบตขน เชน มปญญามาก

355

ทาน ศล ภาวนา คอการสรางบารม

1) ทานเปนกาวแรกของการสรางบารม เปนบารมทจะสงเสรมการบาเพญบารมอน ๆ ไดสะดวกรวดเรวขน แบงออกเปน 3 ระดบ คอ

1. ทานบารม ไดแก ทานทบาเพญดวยการสละทรพยภายนอก (วตถสงของ) 2. ทานอปบารม ไดแก ทานทบาเพญดวยการสละอวยวะ เลอด เนอ 3. ทานปรมตถบารม ไดแก ทานทบาเพญดวยการสละชวต

2) การรกษาศลเปนบารม ตองใชความอดทน อดกลน จนเกดบารมถง 3 ขน คอ 1. การรกษาศลยงกวาสมบตภายนอก ชอวาบาเพญศลบารม 2. การรกษาศลยงกวาอวยวะในรางกายของตน ชอวาบาเพญศลอปบารม 3. การรกษาศลยงกวาชวตของตน ชอวาบาเพญศลปรมตถบารม

3) การออกบวชเพอเจรญภาวนา เปนบารมทแสวงหาทางหลดพนดวยการออกบวช ประพฤตพรหมจรรย ไมตองมหวงกงวล เปนเหตใหการปฏบตสมาธกาวหนามากขนไปตามลาดบ

สรป มนษยทกคนเมอเกดมาแลว มความจาเปนตองสงสมบญ เพราะทางมาแหงบญทง

3 ประเภท คอ การ ทาทาน การรกษาศล และการเจรญภาวนา มความสาคญมากตอการบรรล

เปาหมายชวตทง 3 ระดบ ทงเปาหมายบนดน เปาหมายบนฟา โดยเฉพาะเปาหมายเหนอฟา

คอ การบรรลพระนพพาน

ดงนน ทาน ศล ภาวนา จงถอเปนงานของชวต เปนหนาทททกคนจะตองลงมอกระทาให

ตดเปนนสยอยางหลกเลยงไมได และตองประพฤตปฏบตจนกระทงเปนสวนหนงของชวตทเรยกวา

วถชวตใหได

356

SB 202 วฒนธรรมชาวพทธ

357

บทท 1 ความรเบองตนเรองวฒนธรรมชาวพทธ

ความหมายของ‛วฒนธรรมชาวพทธ‛ วฒนธรรมชาวพทธ คอ วชาทวาดวยระเบยบแบบแผนในการปฏบตกจวตรประจาวนเพอ

ปลกฝงคณธรรม เพอการฝกฝนพฒนานสยทดของผนบถอศาสนาพทธ หรอการนาหลกธรรมในพระพทธศาสนามาแปรรปสวฒนธรรมเพอนามาปฏบตในชวตประจาวน

ทมาของวฒนธรรมชาวพทธ มนษยมงานสาคญทตองทาใหครบถวน 3 งาน คอ 1. งานอาชพ ทาเพอใหไดปจจย 4 เครองอปโภคบรโภคมาใชในการดารงชพเพอสราง

ความดงานอาชพจะอยในรปของงานรกษาองคกร เพอใหองคกรดารงอยไดอยางมนคง 2. งานพฒนานสย เปนการศกษาธรรมะทงจากการอานหรอการสอบถามจากพระภกษ

หรอผร แลวนามาประพฤตปฏบตปรบปรงแกไขขอบกพรองหรอนสยทไมดของตนเองเพอใหอยรวมกนในสงคมอยางมความสข ลดการกระทบกระทง มหลกในการดาเนนชวตทถกตอง

3. งานพฒนาจตใจ โดยอาศยการปฏบตธรรม เจรญสมาธภาวนา เพอรกษาใจใหสงบ ละเอยดสขม ไดรเหนชวตตามความเปนจรง เมอใจไดรบการพฒนาจะมศกยภาพในการนาความรความสามารถทมอย ออกมาใชไดอยางเตม

พทธศาสนกชนไดนาคาสอนของพระสมมาสมพทธเจามาเปนแบบแผนในการดาเนนชวต หลอหลอมชวตจตใจ จนกลายมาเปนวฒนธรรม และถอสบเนองกนมาจนถงอนชนรนหลง

ลาดบขนในการฝกพฒนาคณธรรมจะเรมจากสงใกลตวออกไปสสงไกลตว หรอจากเรองงาย ๆ ไปสเรองยาก ดงจะแสดงใหเหนอยางชดเจนดวยขนตอนการฝกพฒนาคณธรรม 8 ขนตอน ดงตอไปน

ขนท 1 ฝกวนยในตนเอง เชน การตรงตอเวลา มกจวตรประจาวนสมาเสมอ ไมบกพรอง เปนตน

ขนท 2 ฝกดแลตนเอง เชน ความสะอาดของรางกาย สขภาพอนามย อรยาบถทเหมาะสม ในการทางาน เปนตน

ขนท 3 ฝกดแลสมบตสวนตว เชน จดพบเกบสงของของตนใหเรยบรอย แยกแยะสวนเกนและของจาเปนได เปนตน

ขนท 4 ฝกดแลสมบตสวนรวม เชน ความสะอาดของสาธารณสมบต ศาสนสมบต รบผดชอบงานทไดรบมอบหมายจากหมคณะอยางเตมท เปนตน

358

ขนท 5 ฝกมารยาทและศาสนพธ เชน มารยาทและการปฏบตตวทเหมาะสมตอโอกาส สถานท และสงคมตาง ๆ เปนตน

ขนท 6 ฝกรกษาและปฏบตตามวนยของสวนรวม เชน ทางานเปนทม อยในกฎระเบยบและกฎหมายรจกปรบตวเขาหาสวนรวม เปนตน

ขนท 7 ศกษาธรรมะ ทงภาคปรยต(ทฤษฎ) และภาคปฏบต นาธรรมะมาใชในชวตประจาวน ไดอยางเหมาะสม

ขนท 8 เปาหมายมนคงชดเจน เมอผานการฝกทง 7 ขนแลว กาลงใจและเปาหมายในการสรางบทฝกทง 8 ขนนเปนขนตอนการฝกคณธรรมหรอนสยทดใหเกดขนในจตใจ แสดงใหเหนถงความเขมขนในการฝกจากเรองหยาบไปสเรองละเอยด จากเรองใกลตวไปสเรองไกลตว สงผลใหคณธรรมคอย ๆ ซมซาบเขาไปในจตใจอยางแนนแฟนจนเปนนสยทดตดตวไปความดจะชดเจนมนคง

ความส าคญ การศกษาวชาวฒนธรรมชาวพทธจงเปนสงสาคญททกคนควรใหความสาคญ และศกษาให

เขาใจอยางถองแท ประโยชนทไดคอ เปนการตอกยาความเขาใจสาหรบผทไดศกษามาแลว เปนความรใหมสาหรบผทยงไมไดศกษา และเปนประโยชนอนจะเกดขนกบผทตามมาในภายหลง

บทท 2 การฝกฝนพฒนา หรอการเพาะนสยจากปจจย 4

องคประกอบของปจจย 4 ปจจย 4 เปนสงคาจนพนฐานในชวต เปนสงทมนษยตองอาศยเลยงอตภาพ คอ 1) อาหาร 2) เครองนงหม 3) ทอยอาศย 4) ยาและอปกรณรกษาโรค วตถประสงคและความส าคญ 1) จวร เพอบาบดหนาว - รอน สมผสแหงเหลอบ ยง ลม แดด ปกปดอวยวะ

2) บณฑบาต เพอใหกายดารงอยได ใหความลาบากสงบ อนเคราะหการประพฤตพรหมจรรย

3) เสนาสนะ เพอบรรเทาอนตรายจากฤดกาล เปนผยนดในการหลกเรนเพอเจรญภาวนา

359

4) ยารกษาโรค เพอกาจดเวทนาจากโรคตางๆ ทเกดขน เพอความไมลาบากกาย การเพาะนสยจากปจจย 4

อาหารกบการเพาะนสย การใหนมของแมกเพาะนสยใหลกได ใหนมไมตรงเวลา ขโมโห เจาอารมณ ใหนมตลอดเวลา ขเกยจ ใหนมตรงเวลา บมเพาะนสยความตรงตอเวลา อยากกนอะไรกใหกน เพาะนสยเอาแตใจตวเอง เจาอารมณ เคยวอาหารเสยงดง เพาะนสยไมเกรงใจใคร กนแลวไมลางจานเอง ใสเสอผาแลวไมซกเอง เพาะนสยไมรบผดชอบ ทานอาหารไมพรอมกน เพาะนสยตางคนตางทา ไมหวงใยกน เดกถายใสผาออมแลวไมรบเชดลาง เพาะนสยไมรกความสะอาด ซกผาไมแยกผา ตากผารวมราวเดยว เพาะนสยไมรท ตาทสง สอนใหกวาดบานถบาน เพาะนสยรบรระเบยบวนย

นสยเกดจากการยาคด ยาพด ยาทา อย 2 เรอง คอ ปจจย 4 และหนาทการงานทตนเองรบผดชอบ โดยสรปคอ - ถายาคด ยาพด ยาทา ในทางทด จะไดนสยทด เปนคนด - ถายาคด ยาพด ยาทา ในทางทไมด จะไดนสยทไมด เปนคนเลว

บทท 3 วฒนธรรมการใชและการดแลรกษาปจจย 4

การใชปจจย 4 ในกจวตรประจ าวน

กจวตรประจาวนของคนเราตงแตเรมตนของแตละวน แบงเปน 2 สวนใหญ ๆ คอ กจวตรในหองนอน และกจวตรในหองนา ซงในแตละกจวตรกมหลายกจกรรมทเกดขนอยเปนประจา เราจงตองบรหารสงเหลานใหลงตว นสยดตาง ๆ จงเกดขนกบตวเรา

360

กจวตรในหองนอน - การนอน - การตนนอน

กจวตรในหองอาบน า - การแปรงฟน - การอาบนา - การสระผม

การดแลรกษาปจจย 4 ความเปนระเบยบเรยบรอยของสงของสวนตว หรอสวนรวมทถกจดพบเกบอยางดนน เปน

สงเอออานวยอยางยงตอความเปนระเบยบเรยบรอย และมแบบแผนเดยวกน โดยคานงถง หลกในการจดเกบสงของเครองใช ดงน

1. สะสาง 2. สะดวก 3. สะอาด 4. สขลกษณะ 5. สรางนสย

1. สะสาง คอการแยกของทตองการออกจากของทไมตองการ และขจดของทไมตองการทงไป

2. สะดวก คอ การจดวางสงของตาง ๆ ในททางานใหเปนระเบยบ เพอความสะดวกและปลอดภย

3. สะอาด คอการทาความสะอาด เครองจกร อปกรณ และสถานททางาน 4. สขลกษณะ คอสภาพหมดจด สะอาดตา ถกสขลกษณะ และรกษาใหดตลอดไป 5. สรางนสย คอ การอบรม สรางนสยในการปฏบตงานตามระเบยบวนยขอบงคบอยาง

เครงครด

การดแลและรกษาศาสนสมบต ศาสนสมบต ประกอบดวย

1. ศาสนสถาน เชน อโบสถ วหาร เจดย เปนตน 2. ศาสนวตถ เชน โตะหม โตะ เกาอ เปนตน 3. ศาสนธรรม เชน พระไตรปฎก หนงสอธรรมะ 4. ศาสนพธ เชน พธเวยนเทยน พธตกบาตร เปนตน

361

5. ศาสนทายาท เชน พระภกษ สามเณร อบาสก อบาสกา เปนตน เหตแหงความเสอมศรทธา หรอการลมสลายขององคกร

เหตสาคญททาใหองคกรลมละลาย พระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาไดตรสไวในกลบตร สรปไดวา

1. ของหายแลวไมหา 2. ของเสยแลวไมซอม 3. ใชของไมรจกประมาณ 4. ตงคนพาลเปนหวหนา

บทท 4 วฒนธรรมการดแลรกษาสขภาพ

การดแลรกษาสขภาพจากพระไตรปฎก เหตการเกดโรค 8 อยางเหลาน คอ 1. มนาดกาเรบเปนสมฏฐาน 2. มเสมหะเปนสมฏฐาน 3. มลมเปนสมฏฐาน 4. เกดจากโรคด โรคเสมหะ 5. เกดจากเปลยนฤด 6. เกดจากการบรหาร (รางกาย) ไมถกตอง 7. เกดจากการพยายาม (ทาใหดขน) 8. เกดจากวบากกรรม ธรรมเปนเหตใหอายสนและอายยน -ธรรมทเปนเหตใหอายสน คอ

1. บคคลไมเปนผทาความสบายแกตนเอง 2. ไมรจกประมาณในสงทสบาย

3. ไมรจกประมาณในสงทยอยยาก 4. เปนผเทยวในกาลไมสมควร

5. ไมประพฤตประเสรฐ

362

-ธรรมทเปนเหตใหอายยน มความหมายตรงกนขามกนอายสน

การดแลสขภาพดวยตนเอง หลกการดแลสขภาพดวยตนเอง 8 ประการ ดงน 1. การรบประทานอาหารใหถกลกษณะ 2. ขบถายสมาเสมอทกวน 3. ใสเสอผาใหเหมาะสมกบฤดกาล 4. ออกกาลงกายกลางแจงทกวน 5. รกษาความสะอาดของสถานทพกอาศย 6. รกษาอารมณแจมใสตลอดทงวน 7. พกผอนใหเพยงพอเหมาะสมกบเพศและวย 8. มทาทางและอรยาบถทถกตอง

การบ าบดรกษาเบองตน คณลกษณะของคนไขทหมอตองการ ภกษไขทเปนผพยาบาลงาย มลกษณะ 5 ประการ ดงน 1. ยอมทาความสบายแกตนเอง 2. รจกประมาณในสงสบาย

3. ฉนยาตามหมอสง 4. บอกอาการปวยตามความเปนจรง 5. เปนผอดทนตอทกขเวทนาทรนแรงได สวนในทางการแพทย ศาสตราจารยนายแพทยเสนอ อนทรสขศร กลาวถงลกษณะของ

คนไขทคณหมอตองการ และเตมใจทจะรกษาใหอยางเตมกาลงวา ผมอยากใหคนไขของผม มลกษณะ ดงน 1. ทาตวเปนกนเอง เสมอนเพอนหรอญาตพนองทมความศรทธาตอกน 2. ปฏบตตามแพทยสงและแนะนา 3. เหนความสาคญของตนและรกตว 4. เหนหมอเปนคนธรรมดาสามญทใหการรกษาคนธรรมดา ๆ ได 5. รเวลาทหมอปฏบตงาน 6. บอกผลการรกษาใหทราบ 7. มาพบแพทยตามเวลาทกาหนด

363

บทท 5 มารยาทชาวพทธ

ค าจ ากดความ มารยาท หรอมรรยาท หมายถง ระเบยบแบบแผน หรอขอบเขตหรอขอจากดทบคคลพง

ปฏบต เพอกอใหเกดความสงบสขทงแกตนเองและสวนรวม

การแสดงความเคารพตอพระรตนตรย การแสดงความเคารพเปนระเบยบประเพณและวฒนธรรมของชนชาตไทยทบรรพบรษของ

เราไดยดถอประพฤตปฏบตตลอดมาเปนลาดบจนเปนแบบแผน หรอเปนสญลกษณประจาชาต ถาใครรจกแสดงความเคารพ เรากเรยกผนนวาเปนคนไทยทเคารพในประเพณ และวฒนธรรมอนดงาม มมารยาทงาม นารก นาเคารพ นานบถอ และนาคบหาสมาคม

ดงนน บรรพบรษของเราจงไดอบรมบตรหลานของตนใหรจกแสดงความเคารพซงกนและกนโดยยดถอหลกคาสอนในพระพทธศาสนาทพระสมมาสมพทธเจาตรสไวในมงคลสตรวา

‚คารโว จ นวาโต จ เอตมมงคลมตตม แปลวา ความเคารพ และความออนนอมถอมตนเปนมงคลอนสงสด‛

การแสดงความเคารพพระรตนตรย

สามารถทาไดหลายวธ ตามโอกาส ดงน 1. การประนมมอ (อญชล) 2. การไหว (นมสการ หรอวนทา) 3. การกราบ (อภวาท)

การแสดงความเคารพพระภกษสงฆ พระภกษสงฆ ดารงอยในฐานะดงตอไปน คอ

- เปนผรกษาสบทอดพระพทธศาสนาไว - เปนผนาเอาคาสงสอนของพระสมมาสมพทธเจามาเทศนาอบรมชาวพทธ - เปนผนาและแบบอยางแหงความประพฤตด ปฏบตชอบ

ดงนน พระภกษสงฆจงอยในฐานะเปนปชนยาจารย และเปนเนอนาบญอนยอดเยยม ทพทธศาสนกชน สมควรใหความเคารพสกการบชาดวยการแสดงความเคารพตอพระภกษสงฆ ตามสมควรแกโอกาส

364

มารยาทในการเขาพบพระภกษสงฆทวด เมอไปถงเขตวด กอนเขาพบ ควรปฏบตดงน 1) ไตถามพระภกษสงฆ สามเณร หรอศษยวด ซงอยในบรเวณใกลเคยงวา พระภกษ

ทตองการมาพบอยหรอไม มเวลาวางหรอไม 2) ถาไมพบผใดพอจะไตถามได ควรรอดจงหวะทเหมาะทควร เฉพาะบรษ ควรกระแอม

หรอเคาะประตใหเสยงกอนจะเขาพบทานขณะอยภายในหอง เมอไดรบอนญาตแลว จงเปดประตเขาไป สวนสตรไมนยมเขาพบพระภกษสงฆภายในหอง

3) ระหวางรอคอย อยาสงเสยงเอะอะรบกวน ควรนงอยางสงบ สารวม 4) เมอเขาพบ คอยจนพระภกษนงเรยบรอยแลว จงกราบทานแบบเบญจางคประดษฐ

3 ครง 5) เมอกราบเสรจแลว นยมนงพบเพยบ ไมควรนงอาสนะเสมอพระภกษสงฆ 6) กรยาอาการนงพบเพยบ ตองทาใหถกวธ เชน เกบเทาใหเรยบรอย ระวงเครองนงหม

ปกปดรางกายใหมดชด เปนตน 7) ขณะทพระภกษสงฆอยช นลางกฏ คฤหสถทงชายหญง ไมควรขนไปชนบนกฏ 8) เวลาทดทสดทควรพบพระภกษสงฆ คอ เวลาใกลเพล

การสนทนากบพระภกษสงฆ 1) ไมพดลอเลน ไมพดหยาบโลน 2) ถาพระภกษสงฆรปนนเปนพระเถระผใหญ ใหประนมมอพดกบทานทกครงทกราบเรยน

ทาน และรบคาพดของทาน 3) เฉพาะสตร แมจะเปนญาตกบพระภกษสงฆรปนนกตาม ไมนยมสนทนาอยกบพระภกษ

สงฆสองตอสอง 4) เมอเสรจกจธระแลวใหรบลากลบ ไมควรอยนานเกนควร เพราะเปนการรบกวนเวลา

ของทาน 5) กราบทานดวยเบญจางคประดษฐ 3 ครง เมอจะลาทานกลบ

การนมนตพระภกษสงฆ 1. การอาราธนาพระภกษสงฆไปประกอบพธบญตางๆ นยมเรยกวา นมนต การ

นมนตพระภกษสงฆ ควรกระทาเมอกาหนดวนประกอบพธบญแนนอนแลว และควรนมนตกอนวนงานไวนานพอสมควรหรออยางนอย 7 วน

365

การนมนต จะนมนตดวยวาจากได แตเพอความเหมาะสมและปองกนการลม ควรนมนตเปนลายลกษณอกษร เรยกวา วางฎกา ฎกานนควรระบขอความโดยยอ เพอกราบเรยนใหพระภกษสงฆทราบและเปนความสะดวกแกทง 2 ฝาย ดงน

1) พธบญนนปรารภงานอะไร 2) กาหนดการ เชน วน เดอน ป ตรงกบวนขนหรอแรมอะไร เวลาใด 3) สถานท 4) จานวนพระภกษสงฆทจะนมนต 5) การจดพาหนะรบสง จะจดพาหนะมารบพระภกษสงฆหรอใหทานไปเอง กรณทจด

พาหนะมารบ ตองระบเวลาทจะมารบทานใหชดเจน 6) ตองการใหพระภกษสงฆทาอะไรบาง หรอจะใหทานนาอะไรไปดวย เชน บาตร ดาย

สายสญจน พระพทธรป หมายเหตไวใหชดเจน

ขอควรปฏบตในการนมนตพระภกษสงฆ 1.ถานมนตในงานมงคล ใชคานมนตวา อาราธนาเจรญพระพทธมนต

ถานมนตในงานอวมงคล ใชคานมนตวา อาราธนาสวดพระพทธมนต 2.ไมระบชออาหารทจะถวาย 2. จ านวนพระภกษสงฆทจะนมนต ไมกาหนดขางมาก แตนยมกาหนดขางนอยไวเปน

เกณฑ คอ อยางนอยไมตากวา 4 รป เพราะถอวา 4 รปขนไปครบองคสงฆแลว สวนมากในงานมงคลนยมนมนตเปนจานวนค คอ 5-7-9 รปขนไป ยกเวนงานมงคลสมรสซงนยมนมนตเปนจานวนค เพอคบาวสาวจะไดจดเครองไทยธรรมถวายไดเทาๆ กน งานพธหลวงกนยมนมนตภกษสงฆเปนจานวนคเชนกน กลาวคอ 10 รปเปนพน สาหรบงานอวมงคล เชน งานศพ นยมนมนตพระภกษสงฆเปนจานวนคเชน 4-8-10 รป เปนตน

366

บทท 6 ศาสนพธ

ศาสนพธตาง ๆ ทางพระพทธศาสนา ศาสนพธ หมายถง ระเบยบแบบแผนหรอแบบอยางทพงปฏบตในพระพทธศาสนา ศาสนพธตาง ๆ ชวยทาใหความศรทธาตอพระพทธศาสนาของพทธศาสนกชนมความ

แนนแฟนยงขน เปนสงตอกยาใจใหระลกถงคณของพระรตนตรยอยางดเยยม แบงศาสนพธออกเปน 4 หมวดใหญๆ ดงน 1. กศลพธ เปนพธทเกยวเนองกบการอบรมความดงามทางพระพทธศาสนาเฉพาะตว

บคคล 2. บญพธ เปนพธทาบญเนองดวยประเพณในครอบครว ซงม 2 ประเภท คอ

2.1 พธทาบญในงานมงคล ไดแก การทาบญในโอกาสตางๆ 2.2 พธทาบญในงานอวมงคล เชน บญหนาศพ เปนตน

3. ทานพธ เปนพธถวายทานตาง ๆ เชน การถวายสงฆทาน เครองนงหม ยารกษาโรค เปนตน

4. ปกณกะพธ เปนพธเบดเตลด พธสาคญทเกยวของกบชวตประจาวน เชน พธตกบาตร พธถวายสงฆทาน งานมงคล

การประเคนของแดพระภกษสงฆ

การประเคน หมายถง การมอบใหดวยความเคารพ ใชปฏบตตอพระภกษสงฆเทานน มวนยบญญตหามพระภกษสงฆรบหรอหยบสงของมาขบฉนเอง โดยไมมผประเคนใหถกตอง ยกเวนนาเปลา

การประเคนทถกตอง ตามหลกพระวนย มลกษณะทกาหนดไว 5 ประการ ดงน 1) สงของทจะประเคนตองไมใหญเกนไปหรอหนกเกนไป 2) ผประเคนตองอยใน หตถบาส คอ เอามอประสานกนแลวยนไปขางหนา หางจาก

พระภกษสงฆ ผรบประมาณ 1 ศอก 3) ผประเคนนอมสงของนนสงใหพระภกษสงฆดวยกรยาออนนอม 4) การนอมสงของเขามาใหนน จะสงใหดวยมอกได หรอใชของเนองดวยกายกได 5) ในกรณผประเคนเปนชาย พระภกษสงฆผรบจะรบดวยมอ ในกรณผประเคนเปนหญง จะรบดวยของเนองดวยกาย เชน ใชผาทอดรบ ใชบาตรรบ ใชจานรบ

367

สงของทไมสมควรประเคนถวายแดพระภกษสงฆ คอ เงน และวตถทใชแทนเงน ไมควรถวายพระภกษสงฆโดยตรง แตนยมใชใบปวารณาแทน

สงของทตองหามและสงของทประเคนไดส าหรบพระภกษสงฆ 1) อาหารตองหาม ไดแก เนอ 10 ชนด ไดแก

1. เลอดเนอมนษย 2. เนอชาง 3. เนอมา 4. เนอสนข 5. เนอง 6. เนอราชสห (สงโต) 7. เนอเสอโครง 8. เนอเสอเหลอง 9. เนอหม 10. เนอเสอดาว

2) สงของทประเคนพระภกษสงฆไดในเวลากอนเทยง ไดแก 1. อาหารสด 2. อาหารแหง 3. อาหารเครองกระปองทกประเภท 3) สงทประเคนไดตลอดเวลา เครองดมทกชนด ประเภทเครองยาบาบดปวยไข หรอประเภทเภสชทพระพทธองคทรง

บญญตไว คอ เนยใส เนยขน นามน นาผง นาออย 4) วตถอนามาส สงของทพระพทธองคทรงหามพระภกษสงฆจบตอง ไดแก 1. ผหญง ทงทเปนทารกแรกเกดและผใหญ รวมทงเครองแตงกาย รปป นทกชนดของ

ผหญง 2. รตนะ 10 ประการ คอ ทอง เงน แกวมกดา แกวมณ แกวประพาฬ ทบทม บษราคมสงข

เลยมทอง ศลา เชน หยก และโมรา 3. เครองศตราวธทกชนด 4. เครองดกสตวทกชนด 5. เครองดนตรทกชนด 6. ขาวเปลอก และผลไมอนเกดอยกบท

368

การกรวดน าและการรบพรพระ การกรวดน า คอ การรนนาหลงลงใหเปนสาย อนเปนเครองหมายแหงสายนาใจอน

บรสทธ ตงใจอทศสวนบญสวนกศลทตนไดทามาในวนนนใหแกผลวงลบไปแลว การรบพรพระ คอ อาการทเจาภาพนอบนอมทงกายและใจ รบความปรารถนาดท

พระภกษสงฆตงกลยาณจต สวดประสทธประสาทใหเจาภาพรอดพนจากอนตรายภยพบตทงหลาย และเจรญดวยอาย วรรณะ สขะ พละ เปนตน

การจดโตะหมบชา มจดประสงคเพอประดษฐานพระพทธรปพรอมเครองบชา เมอพทธบรษทจะบาเพญกศล

อยางใดอยางหนง นยมนมนตพระภกษสงฆมพระสมมาสมพทธเจาเปนประมขในงานกศลนน ๆ เพอตองการใหพระรตนตรย คอ พระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ พรอมบรบรณ ปจจบนการตงโตะหมบชา นยมตงใน 2 กรณ คอ 1. ในพธทางพระพทธศาสนา เชน การทาบญ ฟงเทศน เปนตน 2 . ในพธถว ายพระพร หรอต ง ร บ เสดจพระบาทสมเดจพระ เจาอย หว และพระบรมราชนนาถ

พธกรรมในวนส าคญทางพระพทธศาสนา พธวสาขบชา ตรงกบวนขน 15 คา เดอน 6 เปนวนประสต ตรสร และปรนพพานของ

พระสมมาสมพทธเจา ประชาชนจะพากนทาบญตกบาตร ฟงพระธรรมเทศนาตอนเชา ครนตอนยาคากจะมพธเวยนเทยน

วนเขาพรรษา พระภกษจะประชมกนในพระอโบสถ ไหวพระ สวดมนต ทาพธเขาพรรษา (อธษฐานพรรษา) แลวขอขมาตอกนและกน พทธศาสนกชนไปวดฟงเทศนทง 3 เดอน บางคนตงใจงดเวนบาปทงปวง

วนออกพรรษา พระภกษสงฆจะทาการปวารณาคอ เปดโอกาสใหวากลาวตกเตอนกนได สาหรบพทธศาสนกชน ตางพากนไปทาบญตกบาตร รกษาศล เจรญภาวนา ฟงเทศนตามวดวาอารามตาง ๆ

พธทอดกฐน การทอดกฐน คอ การทอดผาซงเยบจากไมสะดง ตงแตแรม 1 คา เดอน 11 ถง ขน 15 คา เดอน 12 รวมเปนเวลา 1 เดอน

369

ระเบยบปฏบตในงานอวมงคล มขอตางกนบางดงตอไปน 1. จานวนพระสงฆทนมนต นยมนมนตพระ 7-10 รปบาง แตสวนมากนยมนมนตเทาอายผตาย 2. การสวดมนตในงาน ไมตงตงบาตร หรอหมอนามนต การสวดมนตใชแตผาภษาโยงจากฝาหบดานศรษะศพมาวางไวบนพานใกลโตะหมบชา 3. ถาพระสวดอภธรรม เจาภาพในงานพงจดเทยนธปทหนาโตะพระพทธรปกอน แลวจดทหนาตพระธรรมทหลง เสรจแลวอาราธนาศลตอไป เมอไดเวลาตามกาหนดแลวกจดเทยนบชาพระธรรม 4. เมอพระสงฆสวด หรอเทศนจบ เจาภาพเอาผาหรอใบปวารณาแจกญาตพนองนามาทอดบนผาภษาโยงนน วางขวางบนผาภษาโยงทอดตามลาดบพระ 5. การถวายสงของและการทอดผาบงสกล ทาภายหลงจากฉนเสรจเรยบรอยแลว แตถาสวดมนตเยน ฉนเชาหรอเพลในวนรงขน และมผาไตรจวรทอด กควรทอดภายหลงพระสวดจบในเยนวนนน 6. ในการฌาปนกจ นยมมการทอดผามหาบงสกล ผทอดผาบงสกลน ถอวาเปนแขกผมเกยรต ระเบยบปฏบตการไปรวมงานศพ

การรดน าศพ 1. แตงกายไวทกขตามความนยมของสงคมทองถนนนๆ 2. การรดนาศพถอสบกนมาวา ไปขอขมาโทษ เพอจะไดไมมเวรภยตอกน 3. นยมรดนาศพเฉพาะทานผมอายสงกวา หรอรนราวคราวเดยวกนเทานน 4. ผมอายมากกวาผตาย กไปรวมงานใหกาลงใจเจาภาพ แตไมนยมรดนาศพ

วธปฏบตการรดน าศพพระภกษสงฆ

1. นงคกเขาตามเพศ กราบเบญจางคประดษฐ 3 ครง พรอมกบนกขอขมาโทษวา “หากได ลวงเกนทาน ทงทางกาย วาจา ใจ กด ขอทานโปรดอโหสกรรมใหแกขาพเจาดวยเถด”

2. เมอขอขมาโทษเสรจแลว พงถอภาชนะดวยมอทงสองเทนารดลงทฝามอขวาของศพ พรอมกบนกในใจวา “รางกายทตายแลวน ยอมเปนอโหสกรรมไมมโทษ เหมอนนาทรดแลวฉะนน”

3. เมอรดนาศพเสรจแลว กราบเบญจางคประดษฐอก 3 ครง พรอมกบอธษฐานวา “ขอจงไปสสคตเถด

370

วธปฏบตการรดน าศพคฤหสถ 1. ถาอาวโสมากกวาตน กอนรดนาศพ นยมนงคกเขานอมตวลง ยกมอไหว พรอมกบนก

ขอขมาโทษตอศพนนวา “หากไดลวงเกนทาน ทงทางกาย วาจา ใจ กด ขอทานโปรดอโหสกรรมใหแกขาพเจาดวยเถด”

2. เมอยกมอไหวขอขมาแลว ถอภาชนะสาหรบรดนาดวยมอทงสอง เทนาลงทฝามอขวาของศพ พรอมกบนกในใจวา “รางกายทตายแลวน ยอมเปนอโหสกรรมไมมโทษ เหมอนนาทรดแลวฉะนน”

3. เมอรดนาศพเสรจแลว นยมนอมตวลงไหวพรอมกบอธษฐานวา “ขอจงไปสสคตเถด”

บทท 7 วฒนธรรมการอยรวมกน

หลกในการดาเนนชวตใหอยรวมกนอยางมความสขในสงคมปจจบนน มขอธรรมหลก ๆ

2 ขอคอ สงคหวตถ 4 และอปรหานยธรรม 7 ประการ

สงคหวตถ 4 เปนคณเครองยดเหนยวนาใจของผอน ม 4 ประการ ประกอบดวย 1. ทาน รวมทงมารยาทดวย 2. ปยวาจา กลนกรองคาพดของเราใหด 3. อตถจรยา บาเพญตนใหเปนประโยชน 4. สมานตตตา ทาตวใหสมกบหนาทของตว คอรบผดชอบภาระหนาท แลวปญหาตาง ๆ

จะหมดไป

ปญหาในการท างาน ในการอยรวมกนโดยความตองการพนฐาน พระสมมาสมพทธเจาไดทรงพบสงทเปน

ตนเหตแหงความไมเขาใจกน ตนเหตแหงความกระทบกระทงกน จนกอใหเกดเปนปญหาในการอยรวมกน แตปญหา ทเกดขนนน เปนผลมาจากความไมเขาใจพนฐาน ไมใชเปนตนเหต แตเปนผล

ตนเหต พระสมมาสมพทธเจาไดทรงชเอาไวชดเจนวา มเหต 4 ประการใหญ ๆ ถาแกไขเหตทง 4 ประการได สาเหตอน ๆ จะสามารถแกไขไดเชนกน

371

ตนเหต 4 ประการทมกขาดในการท างานมอะไรบาง 1. ขาดงบประมาณ อปกรณ เครองมอ เครองใชตางๆ 2. ขาดกาลงใจ 3. ขาดกาลง 4. ขาดความปลอดภย วธการแกไข คอ แกดวยหลกสงคหวตถ 4 1. ทาน 2. ปยวาจา 3. อตถจรยา 4. สมานตตตา

อปรหานยธรรม 7

เปนธรรมะอนเปนทตงแหงความไมรจกเสอม เปนเหตทตงแหงความสามคค ความเปนปกแผนทงในบานเรอน ทงในหมคณะ แมในทสดทงในประเทศชาต ปฐมเหตทแสดงอปรหานยธรรม

พระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงอปรหานยธรรมครงแรกแกกษตรยลจฉวแหงแควนวชช เมอคราวประทบ ณ สารนทเจดย ใกลเมองเวสาล เหตททรงแสดงธรรมเรองน กเพราะกษตรยลจฉวเหลานนมาทลขอหลกในการปกครองประเทศแบบสภากษตรย สาระส าคญของอปรหานยธรรม 7

อปรหานยธรรม 7 ประการ มดงน 1. หมนประชมกนเนองนตย 2. เมอประชม-เลกประชมกพรอมเพรยงกนและพรอมเพรยงกนทากจทพงกระทา 3. ไมบญญตและไมถอนสงททรงบญญตไวแลว รวมทงใหถอมนในหลกการทวางไวเดม 4. สกการะเคารพบชาผใหญทงหลาย เหนวาถอยคาของทานเปนสงควรรบฟง 5. ไมขมเหง ฉดคราขนใจ บตรภรรยาของผอน 6. เคารพสกการบชาเจดยสถานตาง ๆ ของบรรพบรษ ไมปลอยใหเครองสกการะเสอมไป 7. ถวายการอารกขาคมครองปองกนโดยชอบธรรมในพระอรหนตทงหลาย

372

SB 303 แมบทการฝกอบรม ในพระพทธศาสนา

บทท 1

373

การฝกอบรมในพระพทธศาสนา

ปฐมบทการฝกอบรมในพระพทธศาสนา พระพทธศาสนา คอ คาสอนของพระสมมาสมพทธเจา ใหมนษยทกคนพงพาตนเองในการ

สรางความด เพอบรรลถงเปาหมายทแทจรงของชวต คอ การบรรลมรรคผลนพพาน ดงนนทกคนควรวางเปาหมายชวตของตนเองไว 3 ระดบ คอ

1. เปาหมายในปจจบนชาต หรอเปาหมายบนดน คอ การประสบความสาเรจในการดาเนนชวตในชาตน

2. เปาหมายในชาตหนา หรอเปาหมายบนฟา คอ การหมนสงสมบญกศลในชาตปจจบนเพอผลบญสงผลใหหลงจากละโลกไปไดเกดในสคตภม

3. เปาหมายสงสด หรอเปาหมายเหนอฟา คอ การกาจดกเลสอาสวะทอยในใจใหหมดสนไป ไดบรรลมรรคผลขนสงสด ไมกลบมาเวยนวายตายเกดในสงสารวฏอก

ตนแบบของการฝกอบรม พระสมมาสมพทธเจา ทรงเพยรพยายามเพอบรรลเปาหมายสาคญในชวตทง 3 ระดบมา

นบภพนบชาตไมถวน พระพทธองคจะทรงเทศนใหเหมาะสมกบระดบจตใจและสถานภาพของผฟง โดยหลกสาคญอยทการปฏบตเพอใหกาย วาจา ใจสะอาดบรสทธ (หวขอทจะตองศกษาหรอขอปฏบตสาหรบฝกอบรม ม 3 เรอง ไดแก การฝกอบรมในเรองศล จต และปญญา เรยกวา ไตรสกขา)

การฝกฝนอบรมตนเอง เปนการนาคาสอนของพระสมมาสมพทธเจามาฝกปฏบต เพอขดเกลา กาย วาจา ใจ ใหใส

สะอาดบรสทธ ฝกใหตดเปนนสย จนกระทงไดรบผลดจากการปฏบตนนไดชดเจน โดยลกษณะของการฝกอบรมนน ตองเปนไปตามลาดบขนตอนทชดเจนเทานน

รปแบบของการศกษาในพระพทธศาสนา แบงออกไดเปน 2 รปแบบใหญ ๆ คอ 1) การศกษาทฤษฎหรอคนถธระ หมายถง การศกษาเลาเรยนคมภรหรอศกษาปรยตธรรม 2) การศกษาทางปฏบตหรอวปสสนาธระ หมายถง กจทางพทธศาสนาในดานการบาเพญ

กรรมฐาน หรอการเจรญสมาธภาวนา

วธฝกของพระสมมาสมพทธเจา ควรฝกดวยวธการดงตอไปน

374

1. วธละมอม คอ ทรงสอนเกยวกบการทาความดดวยกาย วาจา ใจ และผลดของการทาความดนน

2. วธรนแรง คอ ทรงสอนเกยวกบการทาความชวดวยกาย วาจา ใจ และผลเสยของการทาความชวนน

3. วธละมอมและรนแรงบาง คอ ทรงใชทง 2 วธขางตนควบคกน 4. ถาบคคลนนเปนคนทฝกไมได กทรงฆาเขาเสย คอ ไมทรงแนะนาสงสอนอะไร

แมบทส าหรบการฝกอบรมในพระพทธศาสนา พระสตรทดพอจะนามาใชเปนตวแทน หรอเปนตนแบบแมบท คอ

- คณกโมคคลลานสตร เปนพระสตรจากคาถามของพราหมณชอ คณกโมคคลลานพราหมณ โดยมความเหนวาวชาตาง ๆ ในทางโลก ตองศกษาและปฏบตกนไปตามลาดบ แลวกฎเกณฑการ ศกษาพระพทธศาสนา เปนเชนเดยวกบการศกษาในวชาอน ๆ บางหรอไม ซงมลาดบขนตอนในการศกษาและปฏบตในพระพทธศาสนาไว 6 ขนตอน ดงน ขนตอนท 1 แนะนาใหเปนผมศล สารวมระวงในปาฏโมกขฯ

ขนตอนท 2 แนะนาใหสารวมระวงในอนทรยทงหลาย คอ ระวงตา ห จมก ลน กาย และใจ

ขนตอนท 3 แนะนาใหรจกประมาณในการบรโภคอาหาร ขนตอนท 4 แนะนาใหเปนผประกอบดวยความตนอย เพอทาความเพยรชาระจตให

บรสทธจากกเลส ขนตอนท 5 แนะนาใหเปนผมสตสมปชญญะ ขนตอนท 6 แนะนาใหหมนเสพเสนาสนะอนสงด เชน ปา ภเขา เพอเจรญภาวนา

หากทาตามลาดบขนตอน ยอมไดรบสามญญผลอนยงใหญไปตามกาลงแหงความเพยร ของตน คอ สามารถทาใจหยดนง หลดพนจากนวรณทง 5 (ธรรมทกนจตไมใหบรรลความด ม 5 อยางคอ 1. กามฉนท พอใจในกามคณ 2. พยาบาท คดรายผอน 3. ถนมทธะ ความหดหซมเซา 4. อทธจจกกกจจะ ความฟงซานและราคาญ 5. วจกจฉา ความลงเลสงสย) บรรลปฐมฌาน ทตยฌาน ไปจนกระทงบรรลพระอรหตผล - ธมมญญสตร เปนพระสตรทตรสสอนพระภกษถงวธการศกษาธรรมะ และการนามาปฏบตเพอฝกฝนอบรมตนเอง และเพอเปนกลยาณมตรใหแกชาวโลก มวธการ 7 ขนตอน คอ 1. ฝกตนเองใหเปนผรจกธรรม เรยกวา ธมมญญ 2. ฝกตนเองใหเปนผรจกอรรถ หรอเนอความของธรรมนน เรยกวา อตถญญ 3. ฝกตนเองใหเปนผรจกตน หรอประเมนคณธรรมในตนเองเปน เรยกวา อตตญญ 4. ฝกตนเองใหเปนผรจกประมาณในการรบปจจย 4 เรยกวา มตตญญ

375

5. ฝกตนเองใหเปนผรจกกาล เรยกวา กาลญญ 6. ฝกตนเองใหเปนผรจกบรษทหรอประชมชนตางๆ เรยกวา ปรสญญ 7. ฝกตนเองใหเปนผรจกแยกแยะบคคล เรยกวา ปคคลปโรปรญญ

ความสมพนธระหวางพระสตรทงสอง คณกโมคคลลานสตร เปนพระสตรทกลาวถงขนตอนการฝก เพอบรรลมรรคผลนพพาน ธมมญญสตร เปนพระสตรทกลาวถงวธการฝก กลาวโดยสรปแลว พระสตรทง 2 มความสมพนธเกยวของกนในแงของการฝกอบรม โดยทคณกโมคคลลานสตรจะใหภาพของ “ขนตอนการฝก” สวนธมมญสตรจะใหรายละเอยดเกยวกบ”วธการฝก” ในแตละขนตอนเหลานน

เหตทท าใหพระสตรทงสองเหมาะแกการเปนแมบทฝกอบรม จะเหนวาพระสตรทงสองมจดเดนสาคญในตวเองอยหลายประการ ททาใหเหมาะจะนามาเปนแบบหรอแมบทในการฝกอบรม เปนตนวา 1. เปนพระสตรทมความยาวพอด ไมสนมากนก และไมยาวจนเกนไป ทาใหสามารถจดจาเนอความ สาคญไดงาย 2. บอกลาดบขนตอนของการฝกไวเปนขอๆ ตอเนอง ชดเจน 3. ขนตอนและวธการฝกเรยงลาดบจากงายไปยาก 4. เนอหาในแตละขนตอนไมยากแกการทาความเขาใจจนเกนไป 5. พระภกษทว ๆ ไปสามารถฝกตามไปไดไมยากนก

ประโยชนทฆราวาสจะพงไดจากการศกษาพระสตรแมบท เพอทจะอาศยศลมาเปนเครองควบคมกายและวาจา ศกษาในอธจต เพออาศยสมาธมา

เปนเครองควบคมใจ ศกษาอธปญญา เพอฝกตนเองจนมความรแจงตามความเปนจรง โดยฝกผานการทาทาน รกษาศล เจรญสมาธภาวนา แมจะมวธการแตกตางจากพระภกษไปบาง แตกอาศย

หลกการเดยวกน ผลทไดรบจะคลายกบทพระภกษฝกไดเหมอนกน

376

บทท 2 คณกโมคคลลานสตร

จดเรมตนของการบวช เรมตนจากการทบคคลผมปญญา ไดฟงธรรมจากพระสมมาสมพทธเจา แลวนามาพจารณา ใครครวญ ปฏบตตามจนเกดความรความเขาใจในความจรงของโลกและชวต ความศรทธาเลอมใสในพระสมมาสมพทธเจายอมเกดขน กระทงเกดเปนดวงปญญา เขาใจในชวตของฆราวาสวาเปนทคบแคบ เปนทางมาแหงกเลส บรรพชาเปนโอกาสอนปลอดโปรง พระสตรทตองศกษา พระสตรทชอวา คณกโมคคลลานสตร เปนพระสตรทกลาวถงขนตอนการฝกเพอบรรลมรรคผล นพพาน และธมมญสตรเปนพระสตรทกลาวถงวธการฝกซงพระภกษพงศกษาใหเขาใจ เพอจะไดนาไปฝกฝนอบรมตนเองใหไดอยางถกตอง

คณกโมคคลลานสตร ม 6 ขนตอนตามลาดบ ดงน ขนตอนท 1 ส ารวมระวงในพระปาฏโมกข “การสารวมระวงในพระปาฏโมกข” หมายถง “เจตนาในการส ารวมระวงตนใหประพฤต

ดงาม ทงทางกาย และวาจา เพอตนจะไดพนทกข” วธปฏบตเพอการสารวมระวงในพระปาฏโมกข มองคประกอบสาคญ 3 ประการ คอ 1) ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร

“อาจาระ” เปนคาในพระพทธศาสนา บางครงเรยกวา “มรรยาท” หรอ “มารยาท” แบงได 2 อยาง ไดแก อาจาระทด คอ การไมลวงละเมดทางกายและทางวาจา นนคอ การสารวมระวงในศลทงหลาย มอากปกรยาทาทางทสงบสารวม ดนาเลอมใส อาจาระทไมด หมายถง การลวงละเมดทางกาย หรอ ทางวาจา หรอทงทางกายและทางวาจา นนคอ การลวงละเมดในศลทงหลาย รวมถงกรยาอนไมสมควรตาง ๆ เชน การไมทาความเคารพพระเถระ หรอพระภกษผมพรรษาสงกวา รวมทงการเลยงชวตตนดวยมจฉาอาชวะ เชน การอาสารบใชทากจใหฆราวาสโดยหวงอามสรางวล กรยาเหลานถอวาเปนการประพฤตทศล จดเปนอาจาระทไมด

377

คาวา “โคจร” หมายถง บคคลหรอสถานทซงพระภกษควรไปมาหาส หรอสงทพระภกษควรเขาไปเกยวของ เชน สถานทหรอบคคลทเออประโยชนตอการศกษาคนควา หรอการประพฤตพรหมจรรยของพระภกษโดยตรง 2) มปรกตเหนภยในโทษแมเพยงเลกนอย ‚โทษ‛ ในทน หมายถง ความชวหรอความผด ขนชอวาโทษแลว แมจะมเพยงนอยนดเทาใดกยอมเปนโทษอยนนเอง ไมมทางจะเปนคณไปได ยงกวานน โทษภยแมเพยงเลกนอยยงสามารถเปนเชอแพรกระจาย ทาใหเกดโทษภยลกลามกวางขวางใหญโตออกไปอกดวย อปมาเหมอนลกไฟ แมเลกนดเดยวหากกระเดนไปถกวตถไวไฟเขากอาจจะเผาบานเมองได 3) สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย

‚สมาทาน‛ หมายถง การรบเอาเปนขอปฏบต ‚สกขาบท‛ หมายถงศลแตละขอ ๆ พระภกษในพระพทธศาสนา เมอสาเรจญตตจตตถกรรม (ญตตจตตถกรรม แปลวา กรรม

มบญญตเปนท 4 ไดแก การทาสงฆกรรมทสาคญ มการอปสมบทเปนตน ซงเมอตงญตตแลวตองสวดอนสาวนาคาประกาศขอมตถง 3 หน เพอสงฆ คอทชมนมนนจะไดมเวลาพจารณาหลายเทยววาจะอนมตหรอไม) ในทามกลางสงฆ ไดรบความยนยอมจากพระภกษทงปวงในองคประชมสงฆในพธอปสมบท ใหมภาวะเปนพระภกษในพระพทธศาสนาแลว ยอมถอวาไดสมาทานศลสกขาบทนอยใหญไวสมบรณเรยบรอยแลวทนท ไมตองมการสมาทานกนอก

ดงนน พระภกษจงจาเปนตองศกษาเจตนารมณ หรอจดมงหมายของสกขาบทแตละขอ ๆ ทพระพทธองคทรงบญญตไวใหเขาใจอยางถองแทคอจาไดขนใจ เพอใหสามารถปฏบตสกขาบทแตละขอไดอยางบรบรณบรสทธไมมผดพลาดจงจะไดชอวา ‚สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย‛

ขนตอนท 2 คมครองทวารในอนทรยทงหลาย หรออนทรยสงวรศล “คมครองทวารในอนทรย” หรอทเรยกวา ‚อนทรยสงวรศล‛ หมายถง ‚ภาวะปรกตใน

การสารวมระวงอนทรยทง 6‛ สาหรบการสารวมอนทรยอนอก 5 อยางกปฏบตเชนเดยวกน ใชสตเปนเครองคมครอง ดงคากลาวทวา ‚อนทรยสงวรศล พงสาเรจไดดวยสต‛

สาหรบอนทรยอนทเหลออก 5 อยางกเชนเดยวกน ถาไมสารวมแลวจะมผลเปนทกขเหมอนกนหมด โดยเฉพาะเปนความทกขทเกดขนในใจ จงอาจกลาวไดวา การสารวมอนทรยทงหลาย แททจรงกคอการสารวมใจนนเอง

อนง เมอพระภกษบาเพญอนทรยสงวรศลไดบรบรณแลวอภชฌาและโทมนสกไมอาจเขาครอบงาใจได ยงผลใหสามารถบาเพญปาฏโมกขสงวรศลไดบรสทธบรบรณดวย เพราะมสตเปนตวกากบศรทธาอกตอหนง

378

จงกลาวไดวา ปาฏโมกขสงวรศลนน สาเรจดวยศรทธา การคมครองทวารในอนทรยทงหลาย เปนบทฝกใหรจกตดสนใจเปน คอ รวาสงใด “ควร”

สงใด “ไมควร” หลกการตดสนใจวา เรองใดควรหรอไมควรทจะคด พด หรอกระทา มองคประกอบ ดงน

1. หากคด พด กระทาไปแลว มผลทาใหโอกาสในการเกดกศลกรรมเพมขน และโอกาสในการเกดอกศลกรรมลดลง สงนน “ควร” คด พด หรอกระทา

2. หากคด พด กระทาไปแลว มผลทาใหโอกาสในการเกดกศลกรรมลดลง และโอกาสในการเกดอกศลกรรมเพมขน สงนน “ไมควร” คด พด หรอกระทา

ขนตอนท 3 รจกประมาณในโภชนะ การรจกประมาณในโภชนะ หมายถง ความเปนผรจกประมาณในการบรโภคอาหาร พระสมมาสมพทธเจาตรสหลกการบรโภคอาหารไว 4 ลกษณะ เพอใหความเขาใจท

ถกตองในเรองการบรโภคอาหารไวดงน คอ ลกษณะท 1 ตองไมบรโภคเพอจะเลน ไมมงการบรโภคใหมเรยวแรงไปเลนคะนอง

เหมอนเดก ๆ รวมทงไมมงเอากาลงมากอยางลกผชาย ทงนเพอมงหวงใหละอปนสยแหงโมหะ และโทสะ คอ ความงมงาย และความขงเคยดโกรธเคองเสย

ลกษณะท 2 ตองไมบรโภคเพอมวเมา หรอตดในรสอาหาร เพอใหละอปนสยแหงโลภะ หรอความตดใจในกามคณ

จดมงหมายของ 2 ลกษณะแรก เพอปองกนอาสวะทจะเกดขนในใจตนเอง ลกษณะท 3 ตองไมบรโภคเพอจะประดบ ไมมงความอวบอดอวนพของอวยวะตาง ๆ

ทงนเพอละอปนสยแหงความกาหนดยนด ลกษณะท 4 ตองไมบรโภคเพอจะตกแตง ไมมงจะใหผวพรรณงาม เพอละอปนสยแหง

ความกาหนดยนดเชนกน จดมงหมายของ 2 ลกษณะหลงน กเพอปองกนอาสวะ อนจะเกดขนในใจตนเอง รวมทงท

จะเกดขนในใจผอนดวย นอกจากน พระสมมาสมพทธเจาทรงสอนถงวตถประสงคทถกตองของการบรโภคตอไป

อก 4 วตถประสงค คอ วตถประสงคท 1 เพอใหรางกายดารงอยได ไมแตกสลายตายไป วตถประสงคท 2 เพอใหชวตดาเนนตอไปได วตถประสงคท 3 เพอบรรเทาความลาบาก ทเกดจากความหว วตถประสงคท 4 เพออนเคราะหพรหมจรรย คอเพอจะไดมเรยวแรงไปสรางความด

379

ขนตอนท 4 ประกอบเนอง ๆ ซงความเปนผตนอย “ประกอบเนอง ๆ ซงความเปนผตนอย” หมายถง การหมนประกอบความตน ไมเหนแก

นอน กลาวคอ ใหพระภกษรจกจดสรรเวลาของตวเอง เพอประโยชนแกการทาสมาธเจรญภาวนา ขนตอนท 5 ประกอบดวยสตสมปชญญะ ใจเปนสขพรอมจะเผชญความเปนไปตาง ๆ ในโลก

การหมนฝกใหตวเองมสตสมปชญญะ ยอมมผลดตอจตใจ เพราะทาใหใจไมตกเปนทาสของอานาจกเลส พรอมทจะเผชญความเปนไปตาง ๆ ในโลก ทงเปนทรองรบการเกดของคณธรรมความดทงหลาย รวมถงเปนประโยชนอยางสงสดในการทาพระนพพานใหแจง ขนตอนท 6 เสพเสนาสนะอนสงด

“การเสพเสนาสนะอนสงด” หมายถง การอยอาศยในสถานทอนสงบ เชน ปา ถา ภเขา เปนตน

ความมงหมายของการเสพเสนาสนะอนสงด เปนเรองของการมเวลาเจรญสมาธภาวนาไดอยางตอเนองยาวนาน สงผลใหการทาสมาธมความเจรญรดหนาไดอยางรวดเรว สามารถชาระใจใหสะอาดบรสทธจากสงทเปนมลทนของใจ คอกเลสไดมากขน

นวรณ 5 คอ กเลสทปดกนใจ ทาใหใจซดสาย ไมยอมหยดนงเปนสมาธ ม 5 ประการ ไดแก 1. กามฉนทะ คอ ความหมกมน ครนคด เพงเลงถงความนารกนาใครในกามคณ หากใจ ยงตดในรสของกามคณ กยอมไมสามารถทาใจใหหยดได

2. พยาบาท คอ ความคดราย ความรสกไมชอบใจสงทงหลายทงปวง เชน ความขนใจ ความไมพอใจ ความโกรธ เหลานลวนทาใหใจซดสาย ไมเปนสมาธ 3. ถนมทธะ คอ ความหดห ความงวงเหงา ขาดกาลงใจและความหวงในชวต ไดแต ปลอยใจใหเลอนลอยไปเรอย ๆ จงไมสามารถรวมใจใหเปนหนงได

4. อทธจจกกกจจะ คอ ความฟงซานราคาญใจ อนเกดจากการปลอยใจใหหลดไปนอกตว เกดความคดปรงแตงเรอยไป ทาใหใจซดสายไมอยนง ไมเปนสมาธ

5. วจกจฉา คอ ความลงเลสงสย ไมแนใจ จงเกดคาถามขนในใจตลอดเวลา กยอมไมสามารถทาใจใหหยดนงได คณกโมคคลลานสตรกบวถชวตของฆราวาส

ฆราวาสสามารถจะนาเอาหลกการของคณกโมคคลลานสตรมาใชฝกฝนตนเอง โดยฝกผานการทาทาน รกษาศล และเจรญภาวนา โดยท ปาฏโมกขสงวร เปนการควบคม กาย และวาจา อนทรยสงวร เปนการความคมและระมดระวงใจ

380

การรจกประมาณในโภชนะ เปนการเตรยมความพรอมของรางกาย เพอการเจรญสมาธภาวนา ความเปนตนอย สตสมปชญญะ และการเสพเสนาสนะอนสงด กเปนไปเพอการเจรญสมาธภาวนาเชนกน

บทท 3

ขนตอนท 1 ธมมญญ

ธมมญญสตร คออะไร ธมมญสตร คอ พระสตรทพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงแกเหลาพระภกษ โดยกลาวถง

วธการฝกฝนอบรมตนเองไปตามลาดบ 7 ขนตอน คอ 1. การฝกใหเปนผรจกธรรม เรยกวา “ธมมญญ” 2. การฝกใหเปนผรจกอรรถ หรอเนอความของธรรมนน เรยกวา “อตถญญ” 3. การฝกใหเปนผรจกตน หรอประเมนคณธรรมในตนเองเปน เรยกวา “อตตญญ” 4. การฝกใหเปนผรจกประมาณในการรบปจจย 4 เรยกวา “มตตญญ” 5. การฝกใหเปนผรจกกาล เรยกวา “กาลญญ” 6. การฝกใหเปนผรจกบรษทหรอประชมชนตาง ๆ เรยกวา “ปรสญญ” 7. การฝกใหเปนผรจกแยกแยะบคคล เรยกวา “ปคคลปโรปรญญ”

อานสงสทไดม 5 ประการ คอ 1. เปนผควรของคานบ (อาหเนยโย) 2. เปนผควรของตอนรบ (ปาหเนยโย) 3. เปนผควรแกของทาบญ (ทกขเณยโย) 4. เปนผควรกระทาอญชล (อญชลกรณโย) 5. เปนนาบญของโลก ไมมนาบญอนยงกวา (อนตตรง ปญญกเขตตง โลกสสะ)

ความส าคญของอานสงสทง 5 ประการ การจะไดรบอานสงสทง 5 ประการ พระภกษจะตองปฏบตดงน คอ 1. เปนผปฏบตด (สปฏปนโน) คอปฏบตตามพระธรรมวนยของพระพทธเจาอยาง

เครงครด ซงขอปฏบตทงหลายเหลานน กเปนไปตามแนวมชฌมาปฏปทา คอขอปฏบตทเปนกลาง ไมถงกบตงหรอหยอนจนเกนไป

381

2. เปนผปฏบตตรง (อชปฏปนโน) คอขนตนกปฏบตเพอกาจดความคดโกงนอกลนอกทาง ทงทางกาย วาจา และใจ จากนนกมงตรงตอพระนพพานเรอยไป ไมมเปลยนใจไปในทาง อน ๆ อกเลย

3. เปนผปฏบตเพอญายธรรม (ญายปฏปนโน) คอ ทานตงใจปฏบตเพอใหรเหนธรรม สาหรบจะนาพาตวทานใหหลดพนจากกเลสอาสวะ และความทกขทงปวง

4. เปนผปฏบตชอบ (สามจปฏปนโน) คอทานตงใจปฏบตอยางเหมาะสม ดเลศในธรรมวนยทงนอยใหญ และยอมทมเทเอาชวตเปนเดมพนในธรรมทปฏบตไดโดยยาก

วธการในขนตอนท 1 คอ ธมมญญ “ธมมญญ” แปลวา ผรธรรม

สวนคาวา “ธรรม” มหลายความหมาย ซงโดยทวไป ใชกนใน 2 ความหมาย คอ 1. ความด ความถกตอง ความยตธรรม 2. ความจรงตามธรรมชาต เชน การเกด แก ตาย เปนตน ในทางพระพทธศาสนา คาวา “ธรรม” มาจากศพทวา “ธร” ในภาษาบาล ทแปลวา “ทรง” หมายความวา สภาพททรงไวตามธรรมชาตของมน แบงเปนธรรม 3 ประการ คอ 1. กศลธรรม สภาพททรงไวซงบญ หรอความด เชน ความไมโลภ ความไมโกรธอาฆาต ความไมหลง 2. อกศลธรรม สภาพททรงไวซงบาป หรอความชว เชน ความโลภ ความโกรธอาฆาต ความหลง 3. อพยากตธรรม สภาพทเปนกลาง ๆ ไมเปนบญและบาป เชน การนอนหลบ สกแตวาทา หรอความไมมเจตนาทา

“ธมมญญ ผรธรรม” หมายถงการรจก “เทศนาธรรม” เนองจากวา ธรรมะทพระสมมา- สมพทธเจาทรงเทศนสอนนน มความหลากหลายแตกตางกนออกไป ขนอยกบพนฐานของผฟงวามจรตอธยาศย มพนฐานความรหรอความถนดอยางไร เชน บางครงผถามถามในรปแบบของโคลง ฉนท กาพย กลอน พระองคกจะเทศนสอนกลบไปในลกษณะเดยวกน และบางครงกมรปแบบการเทศนเฉพาะแบบไป เชน สอนในสวนทเปนขอบงคบ เรยกวา วนย เปนตน

“นวงคสตถศาสน” เปนคาทใชเรยก คาสอนทง 9 ประเภท คอ สตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อทาน อตวตตกะ ชาตกะ อพภตธรรม และเวทลละ พระภกษทไดยนไดฟงชวยกนจา และถายทอดจากรนสรนเรอยไป จนเปนพระไตรปฎกม 3 ปฎก คอ

1.พระวนยปฎกรวบรวมเรองวนย หรอศลของพระภกษและภกษณ ในทนคอ สตตะ 2.พระสตตนตปฎกรวบรวมเรองพระธรรมเทศนาทว ๆ ไป ในทนคอ สตตะ และเวยยา-

382

กรณะ กบเคยยะ คาถา อทาน อตวตตกะ ชาตกะ อพภตธรรม และเวทลละ 3.พระอภธรรมปฎกรวบรวมเรองธรรมะลวน ๆ ทเปนปรมตถธรรม ในทนคอ เวยยา - กรณะ

จดมงหมายของการรจกธรรม 1. เกดความรความเขาใจในความจรงของโลกและชวต วาทกสรรพสงไมวาตวเราหรอสง

ใด ๆ ลวนมเกดขน ตงอย และเสอมสลายไปเปนธรรมดา ซงเราเรยกวา กฎไตรลกษณ 2. เกดความเขาใจในหลกกฎแหงกรรม 3. ไดรหลกของอรยสจ 4 4. ไดเหนวธการสรางบารมของพระสมมาสมพทธเจา

วธการรจกธรรม

แบงเปน 2 วธคอ 1.สมยพทธกาล ฟงแลวทองจาไวถายทอดบอกตอกน และการหมนเขาไปหาผรแลวเรยนเอา 2.สมยปจจบน การรจกธรรม กคอการศกษาพระไตรปฎกในรปของคมภรหรอหนงสอ หรอแมแตทจดทาอยในรปของสอสมยใหม เชน แผน CD เปนตน

การแสวงหาปญญา ปฏบตตามหลกธรรม 4 ประการ ไดแก 1. การคบสตบรษ หมายถง การหมนเขาหาคนด การหาครดใหพบ 2. การฟงพระสทธรรม หมายถง การเชอฟงคาสอนของคร 3. การท าในใจโดยแยบคาย หมายถง การนาสงทไดยนไดฟง มาไตรตรองคาคร 4. การปฏบตธรรมสมควรแกธรรม หมายถง การทาตามคาคร

บทสรปของการเปนธมมญญ จากรายละเอยดทไดศกษามา พอจะสรปในเบองตนไดวา พระภกษผจะเปนธมมญไดนน 1. จะตองศกษาหรอไดอานพระไตรปฎกทงหมด 2. เมออานแลว ควรจะสรปหลกธรรมสาคญในพระพทธศาสนาได เชน หลกกฎแหงกรรม หรอวธการสรางบารมของพระสมมาสมพทธเจา เปนตน

383

3. ควรจะมความเหนทถกตอง หรอมสมมาทฏฐยง ๆ ขนไป รวมทงเกดความเลอมใส เชอมนในปญญาตรสรธรรมของพระสมมาสมพทธเจามากขน ตวอยางหลกธรรมส าคญทควรศกษา 1. “ทาน ศล ภาวนา” เพราะจะชวยใหเกดความรความเขาใจ ในระดบทสามารถนาไปปฏบตใหเกดผลไดอยางสมบรณ 2. “ประวตการสรางบารมของพระสมมาสมพทธเจา” เพราะจะทาใหเหนวธการทพระองคทรงใชสรางบญบารม เมอไดศกษาแลวยอมกอใหเกดกาลงใจ รวมทงจะไดอาศยพระองคเปนตนแบบในการดาเนนชวต 3. “สมมาทฏฐ” เพอเปนการตอกยาความเขาใจในความจรงของโลกและชวต 4. “กฎแหงกรรม” จะทาใหเราเกดหร โอตตปปะ คอ ความละอายและเกรงกลวตอบาปกรรม

แนวทางในการศกษาธรรมะส าหรบฆราวาส การประสบความสาเรจในชาตปจจบน และการมสคตโลกสวรรคเปนทไป ไมสามารถทาได

เหมอนทพระภกษกระทา ฆราวาสจงตองนาหลกธรรมไปปรบใชดวยการสงสมบญบารม ควบคไปกบการทาภารกจหนาทการงานในชวตประจาวน กคอ ท าทาน รกษาศล และเจรญภาวนา

บทท 4 ขนตอนท 2 อตถญญ

ค าแปลและความหมาย อตถญญ หมายถง ความเปนผรเนอความ เขาใจนยตาง ๆ ในคาสอนของพระสมมาสม-

พทธเจา แลวนามาฝกหดปฏบตตามดวยกาย วาจา และใจ

สาระส าคญของอตถญญ 1. การศกษาคาสอนจากขนตอนของธมมญ จะเปนกรอบความรใหพระภกษทราบวา พระ-สมมาสมพทธเจาทรงสอนอะไร เมอแยกแยะไดวาคาสอนใดใช หรอไมใช กจะชวยใหเมอตองทาความเขาใจนยหรอความหมาย จะมกรอบไมใหหลงเขาใจผดไปจากความเปนจรง

384

2. การไดรจกหวขอธรรมมากเทาไร จะยงทาใหไดกรอบคาสอนทถกตองมากยงขนไปเทานน ซงหวขอธรรมตาง ๆ ทเรยนรมา สามารถจะนามายนยนซงกนและกน วานยทเราเขาใจนนยงคงถกตองตามพระธรรมคาสอนของพระองคหรอไม อยางไร

ความส าคญของอตถญญ 1) การเขาใจในนยทถกตองจงเปนสงสาคญ เพราะจะนาไปปฏบตไดอยางถกตองสมบรณ 2) ผลดของการเขาใจนยถก การปฏบตทถกตอง ทาใหคณธรรมภายในเจรญกาวหนา

ขนมา 3) ผลเสยของการเขาใจนยผด อาจทาใหปฏบตไมถกตองอยางเตมท ผลการปฏบตไม

สมบรณ

วธฝกใหเปนอตถญญ ม 2 ขนตอนคอ 1) การเขาใจนยไดอยางถกตอง ตองอาศยแนวทางจากหลาย ๆ วธ เพอเพมพนความร

ความเขาใจเดมใหมมากยงขนไป ดงน 1. ทาความเขาใจหลกธรรมทงหมดทไดศกษามาและพจารณาในเบองตนวาม

ความ หมายวาอยางไร 2. ทดลองปฏบตไปตามเขาใจของตนเอง โดยอาศยครบาอาจารยเปนผแนะนา 3. อาศยเทยบเคยงแนวทางทครบาอาจารยเคยปฏบตเปนตวอยางอนดงามมา

กอน 4. หมนเขาไปสอบถามครบาอาจารย ในหวขอธรรมทสงสยหรอทยงไมเขาใจ

บอย ๆ 5. นาทกขอมาประมวลรวมกน เพอสรปเปนความรความเขาใจของตนเอง และ

เพอ ใหไดกรอบการฝกทถกตองชดเจนตามธรรม เพราะฉะนน การฝกทาความเขาใจนยนน ตองอาศยการศกษาธรรมะมามาก เหนแนวทาง

ในการปฏบตไดชดเจน และเมอลงมอปฏบต ตองมครบาอาจารย เพอขจดขอสงสยใหกบเราได 2) ลงมอฝกปฏบตอยางจรงจง ตองอาศยการฝกผาน “กจวตร” ประจาวนทตองทาเปน

ปกต เชน การสวดมนต เจรญสมาธภาวนา การบณฑบาต การเกบกวาดดแลเสนาสนะ เปนตน “กจกรรม” ไดแก ภารกจการงานทไดรบมอบหมายจากสงฆ เชน งานกอสรางซอมแซมบารงเสนาสนะ การดแลรกษาเรอนคลง เปนตน

การนานยจากเสขยวตรทมในปาฏโมกขสงวร มาฝกฝนประพฤตปฏบตเปนกจวตรประจาวน ทาซาแลวซาอก กระทงถกหลอหลอมเขาไปเปนอนหนงอนเดยวกนกบกาย วาจา ใจของ

385

ตนเอง จนเกดสตสมปชญญะ มอนทรยสงบสารวม ทาจนคนกลายเปนนสย บคลกทาทาง กจะเปลยนไป เกดมาตรฐานใหกบตวเอง ทงการนงหม การเดน การยน การนง การฉน กรยาอาการตาง ๆ รวมทงการพดจาจะแลดเหมาะสมไมวาจะออกไปทใด กจะเปนภาพลกษณของพระภกษผฝกตวด มศลาจารวตรงดงาม เหลาน เปนคณธรรมทเกดขนพรอมกบความเปนอตถญ ผรเนอความแหงภาษตนน ๆ หรอผแตกฉานในธรรมนนเอง นอกจากนยงทาความเลอมใสศรทธาแกมหาชน หมคณะ และพระพทธศาสนาอกดวย บทสรปของการเปนอตถญญ

พอจะสรปในเบองตนไดวา พระภกษผจะเปนอตถญไดนนจะตอง 1) เขาใจนย หรอความหมายทแทจรงในพระธรรมคาสอนของพระสมมาสมพทธเจา 2) สามารถนาคาสอนนน มาฝกปฏบตจนเกดผลเปนความบรสทธกาย วาจา ใจ ในระดบตาง ๆ

วธฝกฝนอบรมตนเองของฆราวาสเพอการเปนอตถญญ 1) การเขาใจนยไดอยางถกตอง ตองเขาวดเปนประจา หมนฟงธรรมบอย ๆ และตองลง

มอปฏบต เพราะเปาหมายสงสดคอ การละกเลสใหได อนไดแก โลภะ โทสะ และโมหะ 2) ลงมอฝกปฏบตอยางจรงจง ทงการทาทาน รกษาศล เจรญภาวนา ตองทาเปนประจา

ทกวนอยางสมาเสมอ ควบคกบการประกอบอาชพ หรอหนาทการงาน

บทท 5 ขนตอนท 3 อตตญญ

อตตญญ คออะไร อตตญ หมายถง ความรจกตน คอ รจกวาตนเองมคณธรรมมากนอยเพยงใด เมอรแลว

จะไดเรงพฒนา ปรบปรง แกไข เพอเพมพนคณธรรมใหกาวหนาตอไปอยางรวดเรว คณธรรมคออะไร

คณธรรม หมายถง ความถกตองดงามทเกดขนมาในกาย วาจา ใจ รวมทงสงเสรมและสนบสนนตวเองและคนอนใหคด พด ทาในสงทมประโยชน เมอฝกปฏบตตอเนองเรอยไป จนกระทงกลายมาเปนนสยรกการทาความด เกลยดความชวฝงแนนตดตวไป

386

ความส าคญของการประเมนคณธรรม การประเมนคณธรรมของตนเองอยางสมาเสมอจะทาใหรวาคณธรรมของเราขณะน

มความเจรญ กาวหนาไปมากนอยเพยงใด หางไกลจากมาตรฐานทพระสมมาสมพทธเจาทรงกาหนดเอาไวหรอไม ทาอยางไรจงจะเจรญกาวหนาอยางตอเนองเรอยไป หากหยดนงหรอลดลง ตองรบหาทางแกไข วาสาเหตคออะไร มอะไรเปนอปสรรค

การสงเกตและแกไข จะชวยใหเราไมตกอยในความประมาท และสามารถฝกฝนใหคณธรรมกาวหนา มนคง

ธรรม 6 ประการ ส าหรบใชประเมนคณธรรม ไดแก 1) ศรทธา หมายถง เชอสงทควรเชอ ความเชอทประกอบดวยเหตผล แบงเปน 4 อยางคอ

1. กมมสทธา กฎแหงกรรมมจรง 2. วปากสทธา ผลของกรรมมจรง

3. กมมสสกตาสทธา สตวมกรรมเปนของตว 4. ตถาคตโพธสทธา ความเชอในปญญาตรสรธรรมของพระสมมาสมพทธเจา

หมายความถง 1) เชอวาพระพทธเจามจรง ๆ คอพระองคตรสรดวยพระองคเองจรง 2) พระธรรมคาสอนของพระองคดจรง คอ เปนไปเพอความเจรญในกศลธรรมฝายเดยว 3) เมอนาคาสอนของพระองคมาปฏบตแลวไดผลดจรง คอ ปฏบตแลวสามารถหมดกเลสตามพระองคไปไดจรง 2) ศล เปนเครองควบคมกาย และวาจา ใหเรยบรอยดงาม สาหรบพระภกษ พระอรรถกถาจารยไดรวบรวมไวเปน 4 ประเภท เรยกวา “ปารสทธศล” คอ

1. ปาฏโมกขสงวรศล คอการเวนจากขอทพระพทธองคทรงหาม และทาตามขอททรงอนญาต และประพฤตเครงครดในสกขาบททงหลาย แบงออกเปน 3 หวขอดวยกน คอ 1.1 ถงพรอมดวยมรรยาทและโคจร 1.2 มปกตเหนภยในโทษแมเพยงเลกนอย 1.3 สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย

2. อนทรยสงวรศล คอสารวมระวงในอนทรยทง 6 ไมใหบาปอกศลครอบงาใจ

387

3. อาชวปรรส ทธศล คอ ความบรสทธแห งอาชวะ เล ยงชวต โดยทางทชอบ ไมประกอบดวยการเลยงชพทผด

4. ปจจยสนนสสตศล หรอปจจเวกขณศล คอ การพจารณาใชสอยปจจย 4 ใหถกตองตามวตถประสงคและประโยชนของสงนน ศลทง 4 ประเภท มเปาหมายสาคญอยทการรกษา กาย วาจา และใจ ใหคดด พดด และ ทาด 3) สตะ หมายถง การหมนเขาไปแสวงหาความร สะสมขอมลธรรมะใหม ๆ อยเสมอ เมอฟงแลวกนามาตรกตรองตาม ถามปญหา หรอขอสงสยใด ๆ กไมยอมปลอยผาน หมนเขาไปสอบถามกบผรใหเขาใจ เพราะการหมนฟงธรรมจะไดรบอานสงส 5 ประการ คอ 1. ไดฟงสงทยงไมเคยฟง

2. เขาใจสงทเคยฟงแลว ไดกระจางยงขน 3. บรรเทาความสงสยได

4. ทาใหมความเหนถกตองตามความเปนจรง 5. ผฟงมจตเลอมใส ดงนน การสงสมความรธรรมะยงมากเทาไร ยงเปนผลด เพราะนอกจากจะเปนประโยชนกบการฝกฝนอบรมตนเอง ยงเปนประโยชนกบการแนะนาผอนดวย การมสตะเหมอนกบการมอาวธไวสกบขาศกภายใน คอกเลสทฝงแนนอยในใจตนนนเอง

4) จาคะ หมายถง การใหทานเปนสงของ และสละอารมณทถกกเลสครอบงา โดยการเสยสละอยางนอย 3 ประการ คอ

1. สละทรพยสน นาออกมาทาบญทาทาน สรางบญ สรางกศล เพอเปนเสบยงบญในภพชาตเบองหนา เปนการขจดความตระหนถเหนยว เมอขจดความตระหนถเหนยว ความหวงแหนในทรพยสนสมบต ซงเปนกเลสอยางหยาบ คอความโลภไดแลว การสละกเลสอยางละเอยดทอยในใจจะสามารถสละไดงายขน และเมอหวนนกถงการทาทานอยางตอเนองในครงกอน ๆ ของตน กจะทาใหใจรวมหยดนงไดงาย

2. สละความสะดวกสบายทเกนจ าเปน ซงเปนเหตใหเกยจคราน ความเพยรยอหยอน ตามใจกเลสจนกลายเปนคนเอาแตใจตนเอง และไมรกทจะฝกฝนอบรมตนเอง 3.สละอารมณ คอ สละอารมณทไมดออกไปจากใจใหหมด ควรหมนฝกใจดวยการสละอารมณ ไมใหเกดความยนด และยนราย เพอรกษาสภาพความเปนปกตของใจ

“ทานในพระปรมตถ (ปรมตถ แปลวา ประโยชนอยางยง คอพระนพพาน หรอแปลวา ความหมายสงสด ความหมายทแทจรง) 6 คอ อายตนะ 6 คอ ยนดในรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ ถอนความยนดในอารมณเหลานออกเสยได สละความยนดในอารมณเหลานเสย... ความยนดเหลาน หากถอนอารมณออกเสยได ไมใหเสยดแทงเราได พจารณาวานเปนอารมณของชาวโลก ไมใชอารมณของธรรม ปลอยอารมณเหลานนเสย ไมยดมนถอมน ไมใหเขาไปเสยดแทง

388

ใจ ทาใจใหหยดใหนง นเขาเรยกวา ใหธรรมารมณเปนทาน ยอมมกศลใหญ เปนทางไปแหง พระนพพานโดยแท และเปนทานอนยงใหญทางปรมตถ

5) ปญญา แปลวา ความรอบร ความรท ว ปรชาหยงรเหตผล ม 3 ระดบ ไดแก 1. จนตมยปญญา ปญญาเกดขนจากการคดพจารณาหาเหตผล

2. สตมยปญญา ปญญาเกดจากการศกษาเลาเรยน หรอไดยนไดฟงมาจากผอน 3. ภาวนามยปญญา ปญญาเกดจากการปฏบตธรรม

ปญญาทพระสมมาสมพทธเจาทรงปรารถนาใหเขาถง คอปญญาทเกดจากการเจรญสมาธภาวนา หรอทเรยกวา “อธปญญา” อธปญญา คอ ปญญาทเกดจากการรแจงแทงตลอดในอรยสจ 4 (วาดวยผมสตโดยเหต 4) หมายถงความรของพระอรยเจาทรในความทกข รวาเหตททาใหทกขนนคออะไร รวาทกขสามารถทจะดบหรอกาจดได และเหนวธปฏบตเพอความหลดพนนน

ความรเชนนทพระสมมาสมพทธเจาตรสวา คอปญญาทเหนความเกดและความดบ ซงกคอการเหนไตรลกษณ (ลกษณะสาม หมายถง ความไมเทยง ความเปนทกข ความมใชตวตน อนจจตา ทกขตา อนตตตา) นนเอง เหนวาทกสงทกอยาง ตงอยชวขณะหนง และเสอมสลายไป เพราะฉะนนความรเทาทนและทวถงในความเกดและความดบในตวของเราวา ตวตนของเราน แททจรงไมใชเปนของของเรา ไมใชเปนตวของเรา มวนทจะแตกสลายไปได ความรเทาทนในการเกดและดบ จงหมายถงการรเทาทนในสงขาร รเทาทนในตวของตวเอง 6) ปฏภาณ หมายถง ความสามารถในการโตกลบ คอ เปนการเอาปญญามาใชแกไขปญหาเฉพาะหนาไดอยางรวดเรว ผมปฏภาณ คอผทส งสมปญญาไวมาก ในทางพระพทธศาสนามคาทใชเรยกผมปญญาแตกฉานวา ปฏสมภทา มอย 4 ประการ คอ 1. อรรถปฏสมภทา แตกฉานในอรรถ หรอความหมาย

2. ธรรมปฏสมภทา แตกฉานในธรรม 3. นรตตปฏสมภทา แตกฉานในนรตต หรอภาษา

4. ปฏภาณปฏสมภทา แตกฉานในปฏภาณ ความส าคญของธรรม 6 ประการ คอ

1. เปนธรรมทสามารถใชประเมนคณธรรมทเกดขนได ไมวาจะฝกฝนตนเองดวยวธการไหน หรอมรายละเอยดในการฝกแตกตางกนอยางไรกตาม ผลทเกดขนตองสามารถใชธรรม 6 ประการนประเมนไดเสมอ

2. เปนธรรมทสามารถใชประเมนคณธรรมของพระภกษไดครอบคลมทกระดบ 3. ธรรมทง 6 ประการ ตองมความเกยวเนองระหวางกน โดยตองมลกษณะสงเสรมกนและ

กนไปสการบรรลพระอรหนตในทสด

389

แนวทางใชธรรม 6 ประการเพอประเมนตนเอง สาหรบการนาธรรมทง 6 ประการ ไดแก ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา และปฏภาน มาใช

ประเมนคณธรรมในตนเองมแนวทางดงน คอ 1) ประเมนดวยศรทธา สาหรบพระภกษ พจารณาวาพยายามฝกฝนขดเกลากาย วาจา

และใจ อยางเอาชวตเปนเดมพนหรอไม สาหรบฆราวาสไดทมเทฝกปฏบตไดดเพยงใด 2) ประเมนดวยศล ประเมนจากความผองใสของใจ 3) ประเมนดวยสตะ ประเมนจากความกระตอรอรนในการฟงหรออานธรรมะ ไดขอคด มความ เขาใจละเอยดลกซงแคไหน เหนความบกพรอง และไดพยายามขดเกลาเพอแกไขขอบกพรองไดมากนอยเพยงไร 4) ประเมนดวยจาคะ ประเมนจากการสละสงของ ความสะดวกสบาย อารมณ และ นวรณ 5 5) ประเมนดวยปญญา ทางโลกประเมนไดจากความสามารถในการทางาน และการรเทาทนสงขารทางธรรมประเมนจากการเขาถงกายภายใน

6) ประเมนดวยปฏภาณ ประเมนจากความสามารถในการแกปญหาผานการทางาน โดยอาศยปญญา และการแกปญหาในเสนทางธรรม

บทท 6 ขนตอนท 4 มตตญญ

มตตญญ คออะไร

“มตตญญ” หมายถง ความเปนผรจกพอด พอควร และพอประมาณ ในการรบปจจย 4 และสงทเนองดวยปจจย 4 พทธานญาตเกยวกบปจจย 4

วตถประสงคในการใชปจจย 4 มดงน จวร หรอเครองนงหม

1. เพอเปนเครองบาบดหนาวและรอน 2. สาหรบบรรเทาจากการถกกดหรอทารายจากสตวและแมลง 3. ใชปกปดรางกายไมใหอจาดตากาเรบ

อาหาร

390

1. เพอใหรางกายยงคงอย หรอมชวตอยได 2. เพอใหรางกายเปนไป คอสามารถทากจกรรมตามปกตได 3. เพอใหความลาบากทางกายทเกดจากการหวหายไป 4. เพอใหสามารถประพฤตพรหมจรรย ปรมาณทฉนไปกจะพอดกบรางกาย คอ

ทาใหอมสบาย ไมอดอด เหมาะแกการปฏบตธรรม 5. เพอใหมชวตอยได และมความสบายแกตว

เสนาสนะ หรอทพกอาศย มวตถประสงคการใชดงน 1. สาหรบบรรเทาความหนาวและรอน 2. สาหรบบรรเทาจากการถกกดหรอทารายจากสตวและแมลง 3. สาหรบบรรเทาอนตรายทเกดในฤดตาง ๆ 4. สาหรบการหลกออกเรนเพอเจรญสมาธภาวนา

โดยกฏทพกของพระภกษ 1 รปมขนาด ก X ย = 1.75 เมตร X 3 เมตร ไมเลกและไมใหญจนเกนไป เพยงพอทพระภกษจะอยอาศยดวยความเรยบงาย และบรรลวตถประสงคของการใชทอยอาศยทกประการ

คลานปจจยเภสชบรขาร หรอยารกษาโรค มวตถประสงคในการใช กเพอความทกขทรมานทเกดขนจากการเจบไขไดปวย กาจด

เวทนาอนเกดแตอาพาธตาง ๆ ทเกดขนแลว

วงจรปจจย 4 แบงออกไดเปน 5 ขนตอน คอ 1. การแสวงหาปจจย 4 ตองทาโดยสมมาอาชวะ คอแสวงหามาโดยชอบธรรมไมแสวงหา

มาดวยการเลยงชพอนไมสมควรแกสมณะ ทเรยกวา “อเนสนา” เชน การเปนหมอเวทมนต เสกเปา การประจบรบใชคฤหสถ เปนตน

2. การรบปจจย 4 เปนขนตอนทสาคญมากทสด 3. การบรโภคใชสอยปจจย 4 ตองพจารณาใชใหถกตองตามวตถประสงคทพระสมมา-

สมพทธเจาทรงสอนไว เนองจากปจจย 4 จะเปนทางมาของนสยทงทดและไมดแลว ยงเปนอปกรณทใชฝกฝนอบรมเพอความสารวม กาย วาจา ใจ และเพอขจดกเลสอาสวะของพระภกษไดดวย

4. การดแลรกษาปจจย 4 หมายถง การใชปจจย 4 ทสาธชนถวายมาใหคมคามากทสด ใหควรหมนดแลรกษา หรอบารงใหอยในสภาพดตลอดเวลา เพอใหอายการใชงานยาวนานยงขน หรอถาหากชารดเสยหาย ตองหมนซอมแซมใหอยในสภาพทดพรอมใชงาน

5. การสละ และการกาจดปจจย 4 แบงออกเปน 2 วธ คอ

391

1) ใหแบงปนปจจย 4 ใหเปนประโยชนแกเพอนสหธรรมกผประพฤตธรรมไดกควรทา 2) การกาจดปจจย 4 หมายความวา หากใชสอยปจจยจนหมดอายการใชงานแลวหรอ

จาเปนตองทาลายไป ตองกาจดสงนนไปใหเหมาะสมตามวธการ การรบปจจย 4

ความสาคญของการรบปจจย 4 มผลกระทบตอวถชวตการพฒนานสยและคณธรรมของพระ ภกษ ผรจกการรบ ไมวาจะรบมากหรอนอยลวนมผลตอชวตของพระภกษ หลกการรบปจจย 4 หลกในการรบปจจย 4 พระสมมาสมพทธเจาทรงใหหลกวา พระภกษควรจะยนดปจจยตามมตามได หรอเปนผมความสนโดษในปจจย 4 ความสนโดษนน หมายถงสนโดษ 3 อยางคอ 1. ยถาลาภสนโดษ ยนดตามทได หมายถง เมอไดปจจย 4 ใดมาดวยความเพยรของตนเอง กพอใจบรโภคเทาทมในสงนน 2. ยถาพลสนโดษ ยนดตามกาลง หมายถง พอใจเพยงแคพอแกกาลงรางกาย สขภาพและขอบเขตการใชสอยของตน ของทเกนกาลงกไมหวงแหนเสยดาย พรอมทจะสละแกผทตองการไดมากกวาตน 3. ยถาสารปปสนโดษ ยนดตามสมควร หมายถง พอใจในปจจย 4 ทสมควรแกภาวะ ฐานะ และสมณสารปของตนเอง ของใดไมเหมาะสมกบตน เชน มความประณตมากเกนไป เหมาะกบพระเถระผมคณธรรมสง กนาไปถวายใหทานไดใชสอย วธฝกรบปจจย 4 ในการรบปจจย 4 มขอพงพจารณากอนรบดงน 1. ความจาเปน (Need) ในทนหมายถงปจจย 4 นนเปนสงทตองไดมา หากไมได จะกระทบตอการดารงชวต หรอกระทบตอการทากจวตรกจกรรมทสาคญของตน 2 ความตองการ (Want) หมายถงไมไดอยในภาวะทขาดแคลนมากเกนไป หากไมไดปจจย 4 นนมากไมถงกบเดอดรอนมากเกนไป แตถาได กจะเกอกลใหใชชวตไดดยงขน 3 ความอยากได (Greedy) หมายถงไมเดอดรอนอะไร หากไมไดปจจย 4 นนมา แตเปนเพราะวาโลภอยากได ดวยอานาจกเลสภายในของตน

บทสรปของการเปนมตตญญ

392

พระภกษทจะฝกใหตนเองเปนผรจกประมาณในการรบไดนนจะตอง 1. สามารถบรหารควบคมปจจย 4 โดยตองรจกวธ ‚การรบ‛ ทถกตอง 2. สามารถนาปจจย 4 มาใชเปนอปกรณสาหรบฝกฝนอบรมตนเองใหมคณธรรมกาวหนา

ได มตตญญกบคณกโมคคลลานสตร

การฝกฝนตามมตตญจะชวยใหการฝกในคณกโมคคลลานสตรสาเรจในทสด เกดความสารวมระวงในสกขาบทนอยใหญทเกยวของกบปจจย 4 โดยตรง

ความรอบคอบ ระมดระวง และแยบคายในการบรโภคใชสอย ซงเปนนสยด ๆ ทเกดจากการตอกยาทางความคด คาพด การกระทา ผานปจจย 4 จะชวยใหพระภกษมสตสมปชญญะดยงขน ซงกจะไปเกอกลตอการฝกในขนตอนท 2 คอ อนทรยสงวร และขนตอนท 5 คอสตสมปชญญะ เปนตน ทศนคตเรองปจจย 4 กบการใชชวต

ประโยชนทฆราวาสสามารถนามาปรบใช เพอประโยชนแกตนเองได คอการนาความรเรองทศนคตเกยวกบปจจย 4 ใชในชวตของตนเอง ดงน

1. ทศนคตทวา “ปจจย 4 เปนความจาเปนพนฐานของชวต” ดวย แนวคดน จะชวยใหฆราวาส ไดปรบวธใชปจจย 4 ของตนเองใหม มาเปนการใชดวยความแยบคาย โดยคานงถงวตถประสงคของการใชใหมากทสด

2. ทศนคตในดาน “การอนรกษทรพยากรธรรมชาต” จะชวยใหฆราวาสคานงถงความคมคาในการใชปจจย 4 มากยงขน เมอคานงถงความคมคา กจะตองมาคานงถงปรมาณในการใช เพอใหสญเสยทรพยากรธรรมชาตทมคาไปนอยทสด

3. ทศนคตทวา “ปจจย 4 เปนเครองสรางนสย” ดวยแนวความคดน จะชวยใหฆราวาสใชปจจย 4 ดวยความรอบคอบระมดระวง เพราะทราบวาการตอกยาในการคด พด และทา ในปจจย 4 จะมผลตอนสยทงทดและไมดของตนเอง ปจจย 4 กบวถชวตของฆราวาส

การนาความรเรองมตตญมาปรบใช กเพอเกอกลตอการใชชวตในทางโลก และการฝกฝนอบรมตนเองใหเพยบพรอมดวยคณงามความดในทางธรรม ทจะชวยสนบสนนใหการสรางบารมดวย ทาน ศล ภาวนา ของฆราวาสกาวหนาดยงขน

393

บทท 7 ขนตอนท 5 กาลญญ

ธรรมทชอวา กาลญญ

พระภกษผเปนกาลญ คอ ผทรจกกาล กาลญ จงหมายถง การเปนผรจกเวลาอนสมควรในการทากจ 4 ประการ คอ การเรยน การสอบถาม การประกอบความเพยร และการหลกออกเรน

เวลากบชวต ความจรงเกยวกบเวลา มอย 5 ประการ ไดแก 1. เวลาผานไปแลวยอมผานเลย 2. นาวยอนสดใสและความแขงแรงไป 3. นาความชรามาให 4. นาโอกาสด ๆ ของชวตใหลวงเลยผาน 5. นาความตายมา

ความไมประมาทในชวต ผรจกความจรงของเวลายอมจะไมประมาท เพราะสงสาคญไมไดขนกบวา เราจะมชวตอย

ยาวนานเทาไร แตขนกบวา เราเองไดใชวนเวลาทมจากดนน กระทาสงทมคณคา เปนคณงามความด และเปนประโยชนกบชวตของตนเองมากนอยเพยงไรมากกวา

ทศนคตเรองชวตกบเวลาในทางพระพทธศาสนา 1. เวลาในชวตมนอย พระสมมาสมพทธเจาตรสไววาชวตเปรยบเสมอน

1. ชวตเหมอนนาคางทปลายยอดหญา เมอตองแสงอาทตยกแหงหายไปโดยเรว 2. ชวตเหมอนฟองนาทเกดยามฝนตก ทแตกสลายไปอยางรวดเรว 3. ชวตเหมอนรอยไมทขดลงไปในนา ยอมกลบเขาหากนอยางรวดเรว 4. ชวตเหมอนแมนาทไหลลงจากภเขา เพราะไหลไปไมมหยด 5. ชวตเหมอนกอนนาลายทถมออกไป เพราะกาจดทงไดอยางงายดาย 6. ชวตเหมอนกอนเนอในกระทะเหลกทเผาไฟตลอดวน ซงเนอนนจะตงอยไมไดนาน 7. ชวตเหมอนแมโคทเขาจงไปเชอด มแตเดนหนาไปหาความตาย

394

2. ชวตมความไมแนนอน 1. ชวต ชอวาไมมนมต เพราะกาหนดแนไมได วาจะตายในวยไหน หรออายเทาไร 2. พยาธ ชอวาไมมนมต เพราะกาหนดแนไมได วาจะตายดวยโรคใด 3. กาล ชอวาไมมนมต เพราะกาหนดแนไมได วาจะตายเวลาใด เชาหรอคา 4. สถานททอดทงรางกาย ชอวาไมมนมต เพราะกาหนดแนไมได วาจะตายทใด 5. คต ชอวาไมมนมต เพราะกาหนดแนไมได วาตายแลวจะไปเกด ณ ทใด 3. ควรใชเวลาทมเพอท าความดใหมากทสด

กาลทง 4 กบการฝกอบรมของพระภกษ ความสาคญของกาลทง 4 คอ

1. การเรยน การศกษาเลาเรยนพระธรรมวนย หรอคาสอนทพระสมมาสมพทธเจาตรสสอนไว 2. การสอบถาม การซกถามหวขอธรรมทตนสงสย กบครบาอาจารยหรอผร 3. การประกอบความเพยร การฝกฝนเจรญสมาธภาวนา โดยฝกผานกจวตรกจกรรม 4. การหลกออกเรน การหาสถานทอนเหมาะแกการเจรญสมาธภาวนาอยางตอเนอง ดงนน การเรยนและการสอบถาม คอ การศกษาพระพทธศาสนาในดานปรยต การประกอบความเพยร และการหลกออกเรน คอการศกษาในดานปฏบต

การบรหารเวลาใหเปนกาลญญบคคล ในการบรหารเวลา พระภกษควรมความเขาใจอยางนอย 3 ประเดนดงน 1. การมทศนคตในเรองเวลาอยางถกตอง คอ เหนวาเวลาในชวตมอยนอย ชวตไมแนนอน

และตองรบใชเวลาเพอการทาความด 2. รจกลาดบงานสาคญสงสดกอนหลง คอ การใหความสาคญกบทง 4 กาล 3. เลอกทางานสาคญในชวตกอน

แนวทางปฏบตตามกาลทง 4 ไดแก 1. การเรยน - ตองมความอตสาหะในการเขาไปฟงธรรม และพจารณาทาความเขาใจให ลกซงกอนทจะ

ไดนาไปฝกหดปฏบตจนกวาจะเกดผล - ตองไดครบาอาจารยทด สมบรณทงภมร ภมธรรม สามารถอธบายขยายความธรรมะให

เขาใจไดโดยงาย ทงยงเปนตนแบบในการปฏบตไดเปนอยางด

395

2. การสอบถาม เปนวธททาใหเขาใจธรรมะไดลกซงและชวยขจดความสงสยใหหมดไป 3.การประกอบความเพยร คอการเจรญสมาธภาวนา 4.การหลกออกเรน คอการหลกออกจากหมคณะ เพอการเจรญสมาธภาวนาอยาง

ตอเนอง เหตทท าใหบรหารเวลาไมได ไดแก

1. การไมสนโดษในปจจย 4 ไมรจกความพอด และไมรจกประมาณในการรบปจจย 4 2. การอยประจาทใดทหนงนานเกนสมควร เปนเหตใหบรหารเวลาไดยากขน เพราะเปน

เหตใหเกดการสงสม เกดความคลกคล และมความหวงใยในสถานททอยนน 3. เปนผทประกอบดวยธรรม 6 ประการ ททาใหเสอมจากกศลธรรม คอ

1. ความเปนผชอบการงาน 2. ความเปนผชอบคย 3. ความเปนผหลบ 4. ความเปนผชอบคลกคลดวยหมคณะ 5. ความเปนผวายาก 6. ความเปนผมมตรชว

เพราะประกอบดวยธรรมเหลาน จงเปนเหตใหไมรจกกจทควรทา เสยเวลาไปกบการทากจอนไมเปนสาระแกนสาร คณธรรมความดงามทควรเจรญ กาวหนา กเสอมถอยลงมาอยางนาเสยดาย

บทสรปของการเปนกาลญญ 1. ตองเหนคณคาของเวลา คอสามารถบรหารเวลาทม ใหเกดประโยชนกบตนเองไดสงสด 2. สามารถจดสรรเวลาตามลาดบความสาคญ โดยทางานสาคญทสดของชวตกอน 4

ประการ คอ การเรยน การสอบถาม การนงสมาธทาความเพยร และการหลกออกเรน เพอปฏบตธรรมใหตอเนอง

กาลญญกบวถชวตของฆราวาส สาหรบฆราวาสผครองเรอนสามารถนาหลกการจากกาลญมาใชในชวตประจาวน

โดยเรมจากการมองเหนคณคาของเวลาทมวาสาคญ และตองใชใหเกดประโยชนกบตนเองใหมากทสด การบรหารเวลาในทางโลกแบงภารกจการงานเปน 4 รปแบบ คอ 1. ภารกจทสาคญ และตองทาเรงดวน เชน ภารกจฉกเฉนทงหลาย หรองานเฉพาะหนา สาคญทจาเปนตองรบทาอยางเรงดวน เปนตน

396

2. ภารกจทสาคญ แตไมเรงดวน เชน งานในดานการวางแผน หรอกาหนดนโยบายทจะสงผลกระทบตอชวต หนวยงาน หรอองคกรในระยะยาว เปนตน 3. ภารกจไมสาคญ แตเรงดวน ไดแกเรองเลกนอยทว ๆ ไป เชนการรบโทรศพททกาลงดง เปนตน 4. ภารกจไมสาคญ และไมเรงดวน เชน การไปเทยวเตรเฮฮา หรอการไปชมภาพยนตร ทไมไดมผลดตอตนเอง เปนตน

ฆราวาสตองบรหารเวลาเพอการสรางบารม เพอใหบรรลเปาหมายของชวตเชนกน โดยตองฝกปฏบตดวยวธทเหมาะกบเพศภาวะของตนเอง คอการฝกฝนตนเองผานการทาทาน รกษาศล และเจรญสมาธภาวนา ดงนนจงตองฝกบรหารเวลาไปเพอใชในการ

-ศกษาใหมความรความเขาใจในเรองทาน ศล และภาวนา อยางจรงจง และ -มาฝกปฏบตตามทไดศกษามานน และหมนตอกยาซาเดมเรอยไป จะไดเขาใกลกบ

เปาหมายชวตอยางแทจรง

บทท 8 ขนตอนท 6 ปรสญญ

การเปนปรสญญ

“ปรสญ” แปลวา ผรจกบรษท รจกสงคมของคนเพอจะไดประพฤตปฏบต หรอปรบตวใหเหมาะกบบรษทนน หรอสงคมนน

หรอหมายถง การเขาหาคนเปน ความเปนผรจกกลมบคคลทง 4 หรอบรษท 4 จนกระทงสามารถเขาหาและวางตวในอรยาบถตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม

ความส าคญของการเปนปรสญญ การเปนปรสญ คอ การรจกเขาหาและวางตวกบบคคลทง 4 กลมไดอยางถกตอง

เหมาะสม ตามจรต อธยาศย ขนบธรรมเนยมประเพณของแตละกลม ซงการรจกเขาหาและการวางตวทเหมาะสม จะทาใหการยอมรบ เลอมใสศรทธาตอกลมบคคลนน ๆ อนจะมผลตอการทาหนาทกลยาณมตรหรอการเทศนสอนและเผยแผพระพทธศาสนา

397

บรษท 4 และความส าคญ 1. กลมกษตรย หรอนกปกครอง จะมขมกาลงคอ อานาจการปกครองบรหาร มอทธพล

มาก 2. กลมพราหมณ หรอนกวชาการ จะมขมกาลงคอ ความร และมลกศษยมาก 3. กลมคฤหบด หรอผมอาชพมนคง จะมขมกาลงคอ อานาจการเงน จะเปนกาลงสาคญใน

การทะนบารงพระพทธศาสนา 4. กลมสมณะ หรอนกบวช จะมขมกาลงคอ ความเหนทมอานาจยดเหนยวจตใจของผคน

เพราะ เปนกลมผนาทางดานจตวญญาณ

ขนบธรรมเนยมประเพณ และความถอดของบคคลทง 4 กลม ไดแก

1. กษตรย ทงหลายยอมประสงคโภคทรพย นยมปญญา มนใจในกาลงทหาร มความถอดเรองความมอทธพล อานาจและชาตตระกล

2. พราหมณ ทงหลายยอมประสงคโภคทรพย นยมปญญา มนใจในมนต ตองการการบชายญ มพรหมโลกเปนทสด มความถอดเปนผมความร มผลตอการเผยแผพระศาสนา เพราะอานาจความร และอานาจการปกครอง มอทธพลตอความรสกของคนเปนจานวนมาก

3. คฤหบด ทงหลายยอมประสงคโภคทรพย นยมปญญา มนใจในศลปะ มการงานทสาเรจแลวเปนทสด มความถอด เพราะเปนผมทรพยเปนอาวธ จงถอดในทรพยสนทมนน

4. สมณะ ทงหลายยอมประสงคขนตโสรจจะ นยมปญญา มนใจในศล มพระนพพานเปนทสด มความถอดมทฏฐ มอทธพลไปทาใหบคคลอนเชอตาม เปนกาลงสาคญในการเผยแผพระศาสนา

วธการวางตวกบบคคลทง 4 กลม มหลก 5 ลกษณะ คอ 1. การเขาไปหาพระภกษ ตองนงหมใหเรยบรอย มกรยาทสารวม อยาถอวสาสะกบ

สาธชนทเราไมคนเคย อยาบงการ อยาพดกระซบกระซาบกน และอยาขอมากเกนไป 2. การยน คอ ยนเยอง ๆ ดานซายหรอขวา ในระยะทพอเหมาะ และควรเวนจากลกษณะ

6 คอ ไมยนไกล หรอใกลเกนไป ไมยนเหนอลม ไมยนสงกวา ไมยนตรงหนา หรอขางหลงเกนไป 3. การทา การกระทาจะขนอยกบสถานการณ 4. การนง ควรเวนจากลกษณะ 6 อยาง คอ นงไกล หรอใกลเกนไป นงเหนอลม นงสงไป

นงตรงหนา หรอหลงเกนไป 5. การนง มทงนงเพราะร และนงเพราะไมร หากตองพด ใหพดแตเรองธรรมะ

398

บทสรปของการเปนปรสญญ พระภกษผจะเปนปรสญได จะตอง 1. รและเขาใจธรรมเนยมปฏบตของกลมบคคลสาคญในสงคม 4 กลม คอ กษตรย (นก

ปกครอง) พราหมณ (นกวชาการ) คฤหบด (นกธรกจ และผประกอบอาชพอนทเลยงดตนเองได) และนกบวช

2. สามารถวางตวไดถกตองเหมาะสม ทงการเขาหา การยน การกระทา การนง การนง

บทท 9 ขนตอนท 7 ปคคลปโรปรญญ

ธรรมชาตผฟง มความแตกตางตามความพรอมทจะบรรลธรรม 4 ประเภท คอ 1. อคฆตตญญ คอ จะบรรลธรรม เพยงทานยกหวขอธรรมขนแสดง 2. วปจตญญ คอ จะบรรลธรรม เมอทานอธบายเนอหาธรรมะโดยยอใหขยายความออกไป

3. เนยยะ คอ จะบรรลธรรม เมอทานไดแนะนา หมนอธบาย หมนใสใจธรรมโดยแยบคาย 4. ปทปรมะ คอ บคคลทแมจะฟงมาก กลาวสอนมาก กยงไมสามารถบรรลธรรมในชาตน

รจกปคคลปโรปรญญ หลกการดคนเปน มหลกอยวา 1) พวกหนงตองการเหน และไมตองการเหนพระอรยะ 2) พวกหนงตองการจะฟง และไมตองการฟงสทธรรม 3) พวกหนงตงใจฟงธรรม และไมตงใจฟงธรรม 4) พวกหนงฟงแลวทรงจาธรรมไว และไมทรงจาธรรมไว 5) พวกหนงพจารณา และไมพจารณาเนอความแหงธรรมททรงจาไว 6) พวกหนงรอรรถรธรรม และหารอรรถรธรรมไม แลวปฏบตธรรมสมควรแกธรรมหรอไม 7) พวกหนงปฏบตเพอประโยชนของตน ไมปฏบตเพอประโยชนของผอน พวกหนงปฏบต

เพอประโยชนของตนและปฏบตเพอประโยชนผอน รจกเลอกธรรมะ แบงไปตามลกษณะของผฟง ดงน

1) เลอกธรรมะตามจรตอธยาศย จรตอธยาศย คอ นสยปกตพนฐานอนมอยในแตละบคคล แบงออกได 6 ประเภท คอ 1. ราคจรต จะมลกษณะรกสวยรกงาม

399

2. โทสจรต จะมลกษณะหงดหงด รบรอน 3. โมหจรต จะมลกษณะเขลา งมงาย 4. สทธาจรต จะมลกษณะเชองาย 5. พทธจรต จะมลกษณะชอบใชความคด ตรกตรอง 6. วตกจรต จะมลกษณะมกกงวล ฟงซาน

2) เลอกตามภมหลงเดม ผฟงมความคนเคยกบสงใด กทรงเทศนาสงสอนในสงนน 3) เลอกตามระดบสตปญญา เมออายและวยเพมขน หวขอธรรมะจะปรบตามระดบ

สตปญญา

วธการแสดงธรรม การแสดงธรรมทดควรจะแนะนาจากทเขาใจงายไปยาก มความลมลกตามลาดบ ไมสลบ

เนอหา หรอกระโดดขาม แนะนาสงทเปนจรง ตรงตามเนอหา มเหตผล พอดกบความเขาใจของผฟง ถอยคาทใชควรมลลาในการแสดงธรรม เปนประโยชนแกผฟง นอกจากน ตองมเทคนค คอ รจกมเรองประกอบเปนตวอยาง รจกใชการอปมาอปไมย หรอการเปรยบเทยบ

รจกประเมนผล เพอจะไดตรวจสอบถงขอด และขอบกพรองทม เปนการเพมพนประสทธภาพในการแสดง

ธรรมของตนเอง อาจแบงเปน 2 ลกษณะ คอประเมนตวเอง โดยอาศยองคแหงธรรมกถก, การแสดงธรรมทบรสทธหรอไมบรสทธ, อาศยการประเมนผลจากผฟง และประเมนผฟงจากวธการสนทนา สงเกตกรยา ใชแบบสอบถาม และเพอพฒนาผฟง ดงนนธมมญสตร จงเปนพระสตรทมความสาคญตอการฝกฝนอบรมตนเองของพระภกษอยางมากมาย เพราะนอกจากจะทาใหทานสามารถพฒนาระดบคณธรรมภายในจากเรมตนไปจนถงการสนกเลสอาสวะไดแลว กยงนาสงทฝกมาไดไปเปนกลยาณมตรใหแกชาวโลกไดดวย นอกจากนน ฆราวาสทศกษาพระสตรนมา กสามารถอาศยหลกการสาคญ ๆ ไปประยกตใชใหเขากน กบวถชวตของตนเอง ซงนอกจากจะเปนทางมาของคณธรรมแลว กยงไดสงสมบญบารม และทาใหมความรความสามารถเพยงพอทจะเปนกลยาณมตรใหกบผอนไดเปนอยางดดวย

400

บทท 10 ความสมพนธของคณกโมคคลลานสตรกบธมมญญสตร

การฝกเปนกลยาณมตรใหกบตนเอง ในคณกโมคคลลาสตรไดกลาวถงขนตอนการฝกอบรมตนเองม 6 ขนตอน ดงน 1. สารวมระวงในพระปาฏโมกข 2. คมครองทวารในอนทรยทงหลาย 3. รจกประมาณในโภชนะ 4. ประกอบเนอง ๆ ซงความเปนผตนอย 5. ประกอบดวยสตสมปชญญะ 6. เสพเสนาสนะอนสงด

ผลทไดยอมนอมนาใจของผฝกใหกลบเขามาตง ณ ศนยกลางกายฐานท 7 ของตนเปนโอกาสหลดพนจากอาสวกเลสทงหลายได ฝกเปนผส ารวมในพระปาฏโมกข

วธการฝกในขนตอนท 1 คอ 1) ธมมญญ + การสารวมในพระปาฏโมกข ศลของภกษไมมทสด ดงนนพระภกษจะตอง

ฝกฝนตนจนกลายเปนธมมญ 2) อตถญญ + การสารวมในพระปาฏโมกข เปนขนตอนทเปลยนจากความรมาเปนความ

เขาใจ การเรมตนฝกปฏบตตองมครบาอาจารยคอยแนะนาเปนสงทสาคญทสด 3) อตตญญ + การสารวมในพระปาฏโมกข การรจกประเมนคณธรรมของตน เพอ

ความกาวหนา ไมประมาท โดยอาศยธรรมทง 6 ประการ ไดแก ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา และปฏภาณ

4) มตตญญ + การสารวมในพระปาฏโมกข เปนการฝกใหรจกประมาณในการรบปจจย 4 5) กาลญญ + การสารวมในพระปาฏโมกข เวลาเปนสงทมคณคาในการฝกฝน ขดเกลา การเปนกลยาณมตรใหแกชาวโลก

การทาหนาทกลยาณมตร ในสงคาลกสตรม 6 ประการ คอ 1.หามจากความชว

2. ใหตงอยในความด 3.อนเคราะหดวยใจงาม

401

4. ใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง 5.ทาสงทเคยฟงแลวใหแจมแจง

6. บอกทางสวรรคให พระภกษสามารถอาศยธมมญสตร 2 ประการ คอ - ปรสญ เปนผรจกกลมคน - ปคคลปโรปรญ การรจกเลอกคนมาใช ทาน ศล ภาวนา กบธมมญญสตร

การฝกเพอความบรสทธกาย วาจา ใจ ศลจะทาหนาทควบคมกายและวาจาไว สมาธจะควบคมใจไมใหออกไปนอกตว จนกระทงหยดนง จงเกดปญญารแจงเหนจรงในสรรพสงทงหลาย แตสาหรบฆราวาส ควรเลอกปรบบางสงบางอยางใหสอดคลองกบการใชชวตของตนเอง คอการทาทานใหใจคลายความตระหนหวงแหน เปนการกาจดโลภกเลส การรกษาศล ทาใหโทสะกเลส คอย ๆ จางหายไป การเจรญสมาธภาวนา ทาใหโมหะกเลสหายไป ดวยวธการงาย ๆ ดวยการทาทาน รกษาศล และเจรญสมาธภาวนา ทฆราวาสสามารถฝกฝนและปฏบตไดในชวตประจาวน กยอมเปนเหตใหกาย วาจา และใจ สะอาดบรสทธผองใส เชนเดยวกบทพระภกษฝกฝนอบรมตวของทานไดเชนเดยวกน ดงนนผเปนฆราวาสจงควรสนใจ ทจะนาวธการตามทไดศกษาจาก ทงคณกโมคคลลานสตร และธมมญสตรไปใช ใหเกดผลในทางปฏบตไดอยางสมบรณ

402

SB 304 ชวตสมณะ

403

บทท 1 ความน าแหงสามญญผลสตร

ความหมายของสามญญผล สามญญผลสตรเปนพระสตรทพระสมมาสมพทธเจาตรสถงขอปฏบตอนเปนทางแหงการ

บรรลมรรคผลอยางชดเจน ประกอบดวย เหต คอ ปฏบตตาง ๆ และผล คอ สงทผปฏบตจะไดรบตงแตเบองตนไปกระทงผลสงสด คอ การหมดกเลสอาสวะทงปวง

สามญญผลสตร จงหมายถง ผลหรออานสงสของความเปนสมณะ หรอผลดของการเปนนกบวชในพระพทธศาสนา ผมสวนแหงสามญญผล

พระสมมาสมพทธเจาไดทรงกาหนดขอปฏบตอนเปนทางแหงการบรรลมรรคผลไวอยางชดเจน ถานกบวชรปใดปฏบตตามอยางเครงครด ไมมขาดตกบกพรอง ไมมการพลกแพลงการปฏบตใหผดเพยนแตกตางออกไป ถอวาประกอบเหตด ดงนน ผลด คอ ไดสามญญผลอนประณตนกบวชผมสวนแหงสามญญผล หรอผทจะไดรบประโยชนจากการบวช จงจาเปนตองขวนขวายในการประกอบเหตด นาขอวตรปฏบตในพระธรรมวนยมาเปนหลกในการประพฤตปฏบตอยางจรงจง ชวตนกบวชนนประเสรฐสด

พระสมมาสมพทธเจาตรสไวในสามญญผลสตรวา ‚ฆราวาสเปนทางคบแคบ เปนทางมาแหงธล บรรพชาเปนทางปลอดโปรง‛ หมายความวา การครองชวตเปนฆราวาสนน ยอมมโอกาสปฏบตกศลธรรมไดนอยกวาการเปนนกบวช เพราะการบวชมเวลาประกอบคณงามความดอยางเตมท พระสตรทตองศกษา การศกษาสามญญผลสตรจะชวยใหเกดความเขาใจวา เหตใดมนษยเราจงควรบวช เมอบวชแลว จะตองปฏบตตนอยางใดบาง จะตองไมปฏบตอยางใดบาง และเมอปฏบตตนตามขนตอนเปนลาดบไปจนถงทสด หรอเรยกอกอยางหนงวาประพฤตพรหมจรรย โดยบรสทธบรบรณแลว จะเกดผลดตอผประพฤตเองอยางไรบาง ความรเหลานจะทาใหผทศกษาตรองเหนดวยปญญาวา การดาเนนชวตเปนนกบวชแท ๆ ในพระธรรมวนยนนประเสรฐสด ไมมการดาเนนชวตแบบใด ๆ จะเทยบไดเลย

404

สามญญผลสตรน ใหความรทเปนประโยชนอยางมากทงตอนกบวชและฆราวาสในดานตาง ๆ หลายประการ ดงตอไปนคอ

1) มาตรฐานของนกบวช เกณฑมาตรฐานดานหลกการ และคณธรรมของนกบวชทแทจรง 2) การปฏบตตนตอนกบวช โดยไมขดตอพระวนย หรอศลของนกบวช

3) การเตรยมตวกอนบวช เพอคณคาในการบวชไดตรงตามความมงหมายของพระศาสนา 4) บทสรปหลกศาสนา มองภาพรวมคาสอนในพระพทธศาสนาไดอยางชดเจน

การสงสมบญบารม

สามญญผลสตรเปนพระสตรทชทางสวางใหแกนกบวช และผปรารถนามรรคผลนพพาน และใหแนวคดทมคณคายงตอผครองเรอนโดยอเนกประการ

บทท 2 ทมาแหงสามญญผลสตร

ดนแดนประดษฐานพระพทธศาสนาแหงแรก แควนมคธในสมยพทธกาลนนเปนศนยกลางแหงความเจรญรงเรองทกดาน ทงดานเศรษฐกจ การศกษา ศลปวฒนธรรม ศาสนา และลทธตาง ๆ บรรดาศาสดาเจาลทธ และนกปราชญราชบณฑตทงหลายตางมาชมนมกนในแควนน สมกบทเปนดนแดนแหงการตรสรธรรมของพระสมมาสมพทธเจาโดยแท พระสารบตร พระโมคคลลานะ ซงเปนพระอครสาวกเบองขวาและเบองซาย รวมทงพระมหากสสปเถระตางกเปนชาวแควนมคธทงสน

ในสมยพทธกาลมศนยกลางแหงความเจรญ เปนแควนมหาอานาจ หนงในสของชมพทวปนนคอ กรงราชคฤห แควนมคธ พระสมมาสมพทธเจาจงทรงประดษฐานพระพทธศาสนา ณ แควนนเปนแหงแรก

ทมาแหงสามญญผลสตร ธรรมราชาพมพสาร พระเจาพมพสารทรงมพระปรชาทงดานการบรหารและการสงคราม

เพอแผขยายพระราชอานาจ จงทรงกระทาปาณาตบาตมากมายจนไดฟงพระธรรมจาก พระสมมาสมพทธเจาจนบรรลพระโสดาบน พระองคจงทรงใชธรรมเปนเครองผกไมตรแทนการสงครามและทรงเปนอครสาวก สรางวดแหงแรกในพระพทธศาสนา คอ วดเวฬวนมหาวหาร

405

ขณะเดยวกน พระเทวทตผมใจรษยาพระสมมาสมพทธเจา กไดทาการยยงปลกป น พระราชกมารอชาตศตรใหปลงพระชนมพระเจาพมพสารผเปนพระราชบดา จนในทสด พระเจาอชาตศตรกทรงกระทาปตฆาต หลงจากทพระเจาพมพสารสวรรคตแลว พระเจาอชาตศตรมไดทรงมความสขเลย เนองจากทงพระญาตพระสหาย ประชาชนตางกประณาม พระเจาอชาตศตรทรงสานกวาเกดจากการทพระองคทรงเชอพระเทวทต

ดงนน จงทรงสงสยวาเหตใดนกบวชจงทศล และจะรไดอยางไรวานกบวชรปใดทรงศลหรอทศล พระองคจงทรงหาคาตอบ จนในทสดกไดไปเขาเฝาพระสมมาสมพทธเจา ทรงไดรบคาตอบ ทรงซาบซงในพระมหากรณาธคณของพระสมมาสมพทธเจา และขอถงพระรตนตรยเปนทพงทระลกตลอดพระชนมชพ นคอ ทมาแหงสามญญผลสต

บทท 3 พระสมมาสมพทธเจาเสดจประทบ ณ สวนอมพวน

พระเจาอชาตศตรทรงมพระประสงคเขาเฝาพระพทธองค พระเจาอชาตศตรทรงมความปรารถนาอยางแรงกลาทจะเสดจไปฟงธรรม ถงกบทรงเปลงอทานวา “คนนเราควรจะเขาไปหาสมณะ หรอพราหมณผใดดหนอ ทจะทาใหใจของเราเลอมใสได” เมอสนสรเสยงราชอามาตยทง 6 คน ตางกทยอยกราบทลพระเจาอชาตศตรใหเสดจไปหาเจาลทธทตนเลอมใสศรทธา แมหมอชวกโกมารภจจจะรซงถงพระทยของพระเจาเหนอหวดวา ทรงปรารถนาจะเสดจเขาเฝาพระพทธองค จนในทสด พระเจาอชาตศตรจงทรงตรสถาม ทาใหหมอ ชวกโกมารภจจเขาใจในทนทวา พระเจาอชาตศตรทรงมพระประสงคแนวแนทจะเสดจไปเฝา พระสมมาสมพทธเจา โดยใชตนเปนผนาทาง

หมอชวกสรรเสรญพระพทธคณ หมอชวกโกมารภจจจงกลาวสรรเสรญพระพทธคณใหเปนทปรากฏพรอมบรบรณ ทง พระปญญาธคณ พระบรสทธคณ และพระกรณาธคณ ทง 9 ประการ คอ 1. ทรงเปนพระอรหนต 2. ทรงเปนสมมาสมพทโธ 3. ทรงถงพรอมดวยวชชาและจรณะ 4. ทรงเปนสคโต 5. ทรงเปนโลกวท 6. ทรงเปนปรสทมมสารถ 7. ทรงเปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย 8. ทรงเปน พทโธ 9. ทรงเปนภควา การทพระเจาอชาตศตร ทรงมพระประสงคใครจกเสดจไปเฝาพระสมมาสมพทธเจาในครงนนมเหตผลทสาคญหลายประการ คอ ทรงรสกสานกพระองควาไดกระทาผด ในการทหลงเชอคา

406

พระเทวทต นกบวชทศลและอนธพาล จนถงกบหลงทาการอนรายกาจ ปลงพระชนมชพพระราช -บดาผทรงธรรม ซงเปนกรรมใหญหลวงนก นอกจากนพระองคยงถกพระเทวทตลอลวงดวยกลอบายหลายวธจนถงกบเหนผดไปรวมมอกบพระเทวทตประทษรายตอพระสมมาสมพทธเจา โดยทรงใชพวกนายขมงธนไปลอบยงพระพทธองค แมวาไมอาจทาอนตรายใด ๆ ตอพระบรมศาสดาได แตกถอวาพระองคไดทรงทากรรมหนกยง ขบวนเสดจสสวนอมพวน ตามธรรมดาพระราชาทงหลายมกมศตรมาก หมอชวกโกมารภจจจงจาเปนตองคดวางแผนอยางรอบคอบเมอขบวนเสดจพรอมแลว จงกราบทลเชญพระเจาอชาตศตรเสดจประทบชางพระทนง ตดตามดวยคนใกลชดผดแลพระนครและมหาอามาตยเคลอนขบวนเสดจออกจาก กรงราชคฤหดวยพระอสรยยศอนยงใหญไปสสวนอมพวนอนเปนทประทบของพระบรมศาสดา ผท าบาปยอมระแวงในโลกน พระเจาอชาตศตรเสดจเขาไปใกลทประทบของพระสมมาสมพทธเจา ทอดพระเนตรเหนพระภกษจานวนมากนงแวดลอมพระพทธองคอยดวยอาการเงยบสงบ ไมมแมกระทงเสยงกระแอม ไอ กยงเกดความหวาดหวนพรนพรงวา พระพทธองคอาจจะไมทรงตอนรบ เนองจากความผดครงอดตของพระองค

บทท 4 ปญหาคางพระทยของพระเจาอชาตศตร

สามญญผลปญหาทรอค าตอบ ปญหาทพระเจาอชาตศตรตรสถามพระสมมาสมพทธเจาความวา ‚การออกบวชนนมผลท

เหนไดในปจจบน (สามญญผล) อยางไร‛ พระพทธองคทรงมพระดารวา หากพระองคจะตรสจาแนกธรรม และชใหเหนโทษของความผดนนดวยพระองคเอง บรรดาอามาตยผเปนสาวกของครทง 6 อาจจะไมฟงธรรมโดยเคารพ แตถาพระเจาอชาตศตรทรงเปนผตรสตาหนคาสอนทผด ๆ เหลานนเสยเอง พวกอามาตยยอมจะไมตอตานหรอมปฏกรยาแตอยางใด เพราะพระเจาอชาตศตรเปนกษตรยผเปนใหญในหมชนเหลานน ค าตอบของครทง 6

407

พระเจาอชาตศตรตรสถงคาตอบทไดจากอาจารยทง 6 ซงคาตอบมดงน - ครปรณกสสป สรปคาตอบไดวา บญไมม บาปไมม - ครมกขลโคสาล สรปคาตอบไดวา สรรพสตวในโลกลวนเปนไปตามชะตาชวตเมอ

เวยนวายตายเกดไปนาน ๆ กจะบรสทธไดเอง - ครอชตเกสกมพล สรปคาตอบไดวา สมมาทฏฐเบองตนทง 10 ประการไมมจรง

คนเราตายแลวสญหมด ไมมการเกดขนซาอก - ครปกทธกจจายนะ สรปคาตอบไดวา ชวตเรานประกอบดวยสภาวะ 7 กอง คอ กอง

ดน กองนา กองไฟ กองลม สข ทกข และชวะ (การมชวต) ดงนนเมอใครปลงชวตใครกเปนเพยงแตสอดศาสตราเขาไปตามชองแหงสภาวะ 7 กอง เทานน

- ครนครนถนาฏบตร สรปคาตอบไดวา คนเราบรสทธไดดวยนา คอ การสารวมระวงในสงวร 4 ประการ คอ เปนผหามนาทงปวง เปนผประกอบดวยนาทงปวง เปนผกาจดนาทงปวง และเปนผประพรมดวยนาทงปวงการสารวมระวงในสงวร 4 ประการน สามารถทาใหสนกเลสสนทกขได

- ครสญชยเวลฏฐบตร ตอบแบบเลนสานวนวกไปวนมา ค าสอนของครทง 6

- ครปรณกสสป สอนวาบญไมม บาปไมม ความดความชวไมม ทากไมชอวาทา (อกรยทฏฐ)

- ครมกขลโคสาล สอนวาโชคชะตามอทธพลเหนอมนษย ไมสามารถเปลยนแปลงได กรรมของบคคลททาแลวในอดต ไมมผลไปถงในอนาคต นนคอ ไมมเหตหรอไมมปจจย (อเหตกทฏฐ)

- ครอชตเกสกมพล สอนวามนษยประกอบดวยธาต 4 เมอตายแลว กแยกเปนธาต 4 เชนเดม บญและบาปไมม ปฏเสธสมมาทฏฐ 10 และสอนวาคนโงเปนฝายบรจาค คนฉลาดเปนฝายรบ

- ครปกทธกจจายนะ สอนวาโลกเรานประกอบดวยธาต 4 และจตวญญาณ ซงเปนสงทเทยงแท นพพาน คอ ความรจรงเกยวกบเรองสมพนธระหวางวตถ อนประกอบดวยอณอนเทยงแทกบจตหรอวญญาณอนเทยงแท

408

- ครนครนถนาฏบตร สอนวาการทรมานกายเปนทางไปสความพนทกข ความจรงมหลายเงอนหลายแง ถาพจารณาแงนอาจจะถก แตเมอพจารณาในแงหนงอาจจะไมถกกได

- ครสญชยเวลฏฐบตร ทานเปนอาจารยเดมของพระสารบตรและพระโมคคลลานะ คาสอนในลทธนไมแนนอน เปนเพราะเกรงวาจะพดปด เพราะเกรงจะถกซกถาม และเพราะความโงเขลา

ทงนค าสอนของครเจาลทธทง 6 นนลวนเปนไปเพอใหพระเจาอชาตศตรทรงโปรดและหนมาใหความสนบสนนลทธของตน การปฏบตของพระเจาอชาตศตรตอเจาลทธตาง ๆ

พระเจาอชาตศตรทรงมพระปรชาชาญ ทรงวนจฉยคาสอนของครทง 6 วาคาสอนเหลานน ไมนาเลอมใสศรทธา เปนคาสอนทเปนมจฉาทฏฐ และในทางปฏบตไมทรงสงเสรมนกบวชทไมทรงเลอมใสศรทธา แตกไมทรงรกราน

บทท 5 สามญญผลเบองตน

พระสมมาสมพธเจาตรสตอบในสามญญผลตาง ๆ ใหกบพระเจาอชาตศตร ดงน

สามญญผลประการแรก

ผลดของการบวชเปนสมณะในขนตน คอ ไดยกสถานภาพของผบวชใหสงขนจากฐานะเดม แมวาจะเปนวรรณะทตาตอยกตาม แตเมอบวชแลว แมแตวรรณะกษตรยยงตองกราบไหว และยงสามารถตรองคาสอนของพระสมมาสมพทธเจาอกวา

1. คณธรรมขนพนฐานทผบวชจะตองม คอ สมมาทฏฐ 2. ผบวชตองเขาใจวาวตถประสงคของการบวช คอ การสรางบญบารมใหยง ๆ ขนไป 3. เมอบวชแลวตองสารวม กาย วาจา ใจ 4. เมอบวชแลวตองอยอยางสนโดษ 5. เมอบวชแลวตองรกชวตทเงยบสงบ

สามญญผลประการทสอง

409

ผลแหงการบวชขอทสอง คอ ไดรบความเคารพยกยองบชา กราบไหว บารงดวยปจจย 4 พระสมมาสมพทธเจาทรงประกาศพระคณอนประเสรฐดวยพระพทธคณ 9 ประการดงน

1. ทรงเปนพระอรหนต คอ ทรงไกลจากกเลส, ทรงหกกเลสดวยปญญา, ทรงควรแกการบชา ไมทรงความชวในทลบ

2. ทรงเปนผตรสรเองโดยชอบ คอ ตรสรท งเหตและผล, เหตแหงทกข, เหตแหงสข, เหตไมทกข ไมสข, การดบทกข (อรยสจ)

3. ทรงเปนผถงพรอมดวยวชชา และจรณะ คอ วชชา 8 เปนความรทกาจดความมด และจรณะ เปนขอปฏบตอนเปนทางบรรลวชชา มองค 15

4. ทรงเปนผเสดจไปดแลว 4 ประการ คอ เสดจไปด, ไปถกตอง, ไปในฐานะทด, ไปงาม 5. ทรงเปนผรแจงโลก ม 2 นย คอ

นยท 1 ทรงรเหตทแทจรงของคนเราวาตองมเกด แก เจบ ตาย และวธการดบ นยท 2 โลกประกอบดวย สงขารโลก สตวโลก และโอกาสโลก

6. ทรงเปนสารถฝกบรษทควรฝก ไมมผอ นยงกวา แยกพจารณาเปน 3 ประเดน คอ - อนตตโร คอ ยอดเยยมอยางไมมผใดเสมอเหมอน - ปรสทมมสารถ คอ พระพทธองคทรงฝกผทควรฝกได

- อนตโร ปรสทมมสารถ คอ พระองคทรงพระคณอนประเสรฐ หาใครเสมอเหมอน มได

7. ทรงเปนศาสดาของมนษยและเทวดาทงหลาย ทรงเปนพระบรมครของมนษยและเทวดา

8. ทรงเปนผเบกบานแลว ม 2 นย คอ นยท 1 ตรสรไญยธรรม ทรงตนจากความเชอผด ๆ และสอนใหผอนดวย

นยท 2 ตรสรอรยสจ 4 คอ ทรงตนจากความไมร และสอนใหสตวโลกรและปฏบตตาม

9. ทรงเปนผจาแนกธรรม ทรงสามารถแยกแยะธรรมสวนทละเอยด ๆ และทรงนาไป สงสอนเพอบาบดทกขทางกาย และใจใหกบสตวโลก เมอพระเจาอชาตศตรไดสดบพระพทธคณอนบรบรณบรสทธทพระสมมาสมพทธเจาทรงจาแนกออกเปนขอ ๆ เปนการยนยนพระพทธคณทหมอชวกโกมารภจจไดเคยกลาวสรรเสรญกบพระองคมาแลวครงหนง จงกอใหเกดความเลอมใสศรทธาในพระพทธองคโดยปราศจากขอกงขา

410

บทท 6 คณธรรมทท าใหเปนผบรสทธ

แรงจงใจและเปาหมายในการบวช มเหตผล 3 ประการ คอ 1. ศรทธาในคาสอนของพระสมมาสมพทธเจา 2. เหนโทษของชวตฆราวาสวาเปนทางคบแคบ เปนทมาของกเลส เพราะชวตฆราวาส

เกยวพนในเรอง กเลสกามและวตถกาม 3. มปญญาตรองเหนคณของชวตนกบวชวามโอกาสประพฤตพรหมจรรยไดเตมท สงท

แสดงใหเหนวาชวตฆราวาสเปนทประชมแหงบาปอกศลกคอ พระสมมาสมพทธเจาตรสวา “ฆราวาสคบแคบ เปนทางมาแหงธล” หมายความวา การใชชวตแบบฆราวาสนนตองเกยวของพวพนอยดวยเรองกาม ฆราวาสทงหลายจงตกอยในอานาจของกาม หรอตกเปนทาสของกาม “กาม” คออะไร กามประกอบดวยองค 2 คอ

1. กเลสกาม คอ ความชวทแฝงอยในใจแลวผลกดนใหทาในสงทผด เชน โลภะ โทสะ โมหะ มานะ ทฏฐ

2. วตถกาม คอ วตถอนนาใคร นาปรารถนา ไดแก รป เสยง กลน รส สมผส

ขอปฏบตเบองตนของพระภกษ 1. ส ารวมระวงในพระปาฏโมกข คอ สารวมระวงตนใหประพฤตดงามทางกาย วาจา เพอตนจะไดพนทกข วธปฏบต “ปาฏโมกขสงวรศล” นน อาจแยกอธบายเพอใหเขาใจงายเปน 3 หวขอ ดงน 1) ถงพรอมดวยมรรยาทและโคจร 2) มปรกตเหนภยในโทษแมเพยงเลกนอย 3) สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย

2. มอาชพบรสทธ หรอ อาชวปารสทธศล (ภาวะปกตในการเลยงชวตอยางสะอาดหมดจด ปราศจากการประพฤตทศล) พระภกษตองหาเลยงชพดวยความบรสทธ

พระภกษทเลยงชวตอยางสะอาดหมดจด ปราศจากการประพฤตทศล ยอมพอใจปจจย 4 ตามมตามได จดวาเปนผมอาชพบรสทธ ในทานองกลบกนพระภกษทมงแสวงหาปจจย 4 มาปรนเปรอตนเองดวยกลวธทศลตาง ๆ จดวาประพฤตมจฉาอาชวะ มอาชพไมบรสทธ ลกษณะอาชพไมบรสทธ 1. กหนา (อานวา ก-หะ-นา) หมายถง การหลอกลวง

411

2. ลปนา หมายถง พดพรพไร ไดแก การพดประจบเลยบเคยงตาง ๆ นานา โดยมเจตนาจะไดปจจยไทยธรรมจากทายก

3. เนมตตกตา หมายถง พดหวานลอม ไดแก การกระทาหรอการพดออมคอม เพอลอใจใหทายกถวายของ

4. นปเปสกตา หมายถง พดทาทายถากถางใหเจบใจ หรอพดเปนเชงบบบงคบ 5. นชคสนตา หมายถง การแสวงหากาไร เปนการตอลาภดวยลาภของพระภกษบาง

รป ชออาบตเกยวกบอาชพไมบรสทธ พระสมมาสมพทธเจาไดทรงบญญตสกขาบทเกยวกบเรองมจฉาอาชวะไว 6 ขอ พรอมทงระบชออาบตเพราะละเมดสกขาบทเหลานนไว ดงน 1) พระภกษอวดอตรมนสสธรรมทไมมในตน เพราะเหนแกอาชวะ ตองอาบตปาราชก 2) พระภกษชกสอใหชายหญงเปนผวเมยกน เพราะเหนแกอาชวะ ตองอาบตสงฆาทเสส 3) พระภกษพดเปนเลศนยกบทายกทายกาผสรางกฏถวายวา พระภกษผอยในวหารของทายกทายกานนเปนพระอรหนต การทกลาวยนยนเชนนน เพราะเหนแกอาชวะ ตองอาบตถลลจจย 4) พระภกษทมไดอาพาธ ขออาหารอนประณตมาฉนเอง เพราะเหนแกอาชวะ ตองอาบตปาจตตย 5) ภกษณทมไดอาพาธ ขออาหารอนประณตมาฉนเอง เพราะเหนแกอาชวะ ตองอาบตปาฏเทสนยะ 6) พระภกษโดยทวไปเอยปากขออาหารจากทายกทายกามาฉนเอง ตองอาบตทกกฎ ลกษณะอาชพทบรสทธ พระภกษทงดเวนจากมจฉาอาชวะทกประการดงกลาวแลว ยอมถอไดวามอาชวปารสทธศล หรอมอาชพบรสทธ หรอมกาย วาจาบรสทธ การทพระภกษจะบาเพญอาชวปารสทธศลไดเตมทนนขนอยกบความเพยรพยายามในการฝกฝนตนเองเปนสาคญ หากความเพยรยอหยอนเสยแลว พระภกษกจะหนไปแสวงหาปจจยในทางไมสมควร ความเพยรเทานนทเอออานวยใหปจจยอนบรสทธเกดขนแกพระภกษ ไดแก “ปจจยสนนสสตศล” หรอ “ปจจเวกขณศล”

3. ถงพรอมดวยศล หมายถง เปนผสมบรณในศล 3 อยาง คอ จลศล มชฌมศล และมหา-ศล

4. คมครองทวารในอนทรยทงหลาย คอ การสารวมในตา ห จมก ลน กาย ใจ 5. ประกอบดวยสตสมปชญญะ (สต คอ ความระลกได) (สมปชญญะ คอ ความรสกตว)

สตจะเกดกอนทา พด คด สมปชญญะเกดในขณะทา พด คด และสองสงนจะเกดคกนเสมอ

412

6. เปนผสนโดษ คอ ความยนด พอใจในของทตนม ซงจะเนนไปทปจจย 4 สนโดษในแงทเปนธรรมปฏบตของภกษนนแบงออกเปน 3 ประการ คอ 1) ยถาลาภสนโดษ คอ ยนดตามทได หมายความวา เมอไดสงใดมาดวยความเพยรของตน กพอใจในสงนน 2) ยถาพลสนโดษ คอ ยนดตามกาลง หมายความวา พอใจเพยงแคพอแกกาลงรางกาย สขภาพ และขอบเขตการใชสอยของตน

3) ยถาสารปปสนโดษ คอ ยนดตามสมควร หมายความวา พอใจตามทสมควร แกภาวะ ฐานะ แนวทางชวตและจดหมายแหงการบาเพญกจของตน

พระพทธองคทรงสรรเสรญความสนโดษไววา ‚ ความสนโดษเปนทรพยอยางเยยม‛ เมอภกษเปนผสนโดษ จตยอมคลายความกงวลและความยดมนถอมน ยอมมความยนดตามมตามได จงสามารถชาระจตใหบรสทธจากความเพงเลงในโลกได

บทท 7 สามญญผลเบองกลาง

สามญญผลเบองกลาง

สามญญผลเบองกลาง คอ อานสงสทไดรบจากการเจรญภาวนา เมอเปนผถงพรอมดวยศล คมครองทวารในอนทรยทงหลาย ประกอบดวยสตสมปชญญะ เปนผสนโดษ ครนเมอเจรญภาวนายอมบรรลฌานไปตามลาดบ ละนวรณได ใจยอมเปนสมาธ

เมอละนวรณทง 5 ได กายและใจจงสงดจากกาม และอกศลธรรม คอ อภชฌา และโทมนส เปนความยนดยนรายทสามารถบงคบใจใหคดทาความชวตาง ๆ ไดทงสน นวรณ

นวรณ คอ กเลสทปดกนใจไมใหบรรลความด ไมใหกาวหนาในการเจรญภาวนา ทาใหใจซดสาย ไมยอมใหใจรวมหยดนงเปนหนง หรอเปนสมาธ นวรณม 5 ประการ

1. กามฉนทะ คอ หมกหมน ครนคด ไดแก รป เสยง กลน รส สมผส พระสมมาสมพทธ-เจาทรงเปรยบกามฉนทะเหมอน “หน” คอ ผทเปนหนเขา

413

2. พยาบาท คอ ความคดราย ความรสกไมชอบใจสงทงหลายทงปวง ไดแก ความขนใจ ความขด เปนตน พระสมมาสมพทธเจาทรงเปรยบพยาบาทเหมอน “โรค” ผทเปนโรคตาง ๆ ยอมมความทกข

3. ถนมทธะ คอ ความหดห ความงวงเหงา ซมเซา ขาดความกระตอรอรนในการทากจกรรมตาง ๆ ขาดกาลงใจและความหวงในชวต พระสมมาสมพทธเจาทรงเปรยบเทยบ ถนมทธะเหมอน “การถกจองจาอยในเรอนจา”

4. อทธจจกกกจจะ คอ ความฟงซานราคาญใจ อนเกดจากการปลอยใจใหเคลบเคลมไปกบเรองทมากระทบใจแลวคดปรงแตงเรอยไปไมสนสด พระสมมาสมพทธเจาทรงเปรยบอทธจ-จกกกจจะเหมอน “ความเปนทาส”

5. วจกจฉา คอ ความลงเลสงสย ไมแนใจ มคาถามเกดขนในใจตลอดเวลาพระสมมา - สมพทธเจาทรงเปรยบวจกจฉาเหมอน “บรษผม งคงเดนทางไกลและกนดารพบอปสรรคมากมาย” ลกษณะของใจ

ใจมลกษณะเปนดวงกลมใส เสนผาศนยกลางโตเทากระบอกตาของตนเอง ตงอยทศนยกลางกายฐานท 7 ซงอยตรงกลางลาตว เหนอระดบสะดอ 2 นวมอ เนอของดวงใจมลกษณะเปนดวงซอนกนอยเปนชน ๆ 4 ชน คอ ชนนอกเปนดวงเหน ชนทสองเปนดวงจา ชนทสามเปนดวงคด ชนทส เปนดวงร ความหมายทสมบรณของสมาธ

สมาธ คอ สภาวะทใจปลอดจากนวรณ 5 ตงมนอยในอารมณเดยว รวมเปนจดเดยว ไมซดสาย สงบนงจนปรากฏเปนดวงใสบรสทธผดขน ณ ศนยกลางกาย สามารถยงผลสาเรจอนยงใหญตอการบรรลธรรมขนสงตอไป ฌาน 4

ฌาน 4 คอ ภาวะทจตสงบประณต เปนสมาธแนวแน เหนอกวาสมาธธรรมดา เมอ พระภกษกระทาจตใหสงบสงด เปนสมาธละเอยดออนกจะเขาฌานระดบตาง ๆ ไปตามลาดบ

- ปฐมฌาน คอ จะบรรลไดตองละนวรณ ตงอยดวยองค 5 คอ วตก วจาร ปต สขและเอกคคตา

- ทตยฌาน คอ ทาใหวตก, วจารสงบ จงบรรลทตยฌาน ตงอยดวยองค 3 คอ ปต สข และเอกคคตา

- ตตยฌาน เมอใจตงมนขนไปอก บรรลตตยฌาน ตงอยดวยองค 2 คอ สข และเอกคคตา

414

- จตตถฌาน เมอใจตงมนดวยองค 2 อยางแนวแน ยอมบรรลจตตถฌาน จะไมมสขทกข มแตอเบกขา (ความวางเฉย) และเอกคคตา ประเภทของสมาธ

สมาธในพระพทธศาสนา แบงเปน 2 ระดบ คอ - สมาธเบองตา คอ ภาวะทใจสงบ ปราศจากอารมณทง 6 คอ รป รส กลน เสยง สมผส

และธรรมารมณ นวรณ 5 จงเรมสงบใจจงรวมเปนหนงเกดเปนดวงสวาง - สมาธเบองสง คอ ภาวะทใจสงบเปนสมาธดงถงทสด เปนสมาธซงผปฏบตบรรลฌาน 4

ตามลาดบ

สมาธในทางปฏบต

สมาธเบองต าในทางปฏบต คอ การสละอารมณไมใหตดกบจต หากจตตดกบอารมณอยางใดอยางหนงในอารมณทง 6 ใจยอมคดซดสาย

สมาธเบองสงในทางปฏบต คอ สมาธในฌาน คอ เมอวางใจหยดไดถกสวน กเขาถงสมาธเบองสง เกดเปนดวงฌานขนกลางดวงจตนน มลกษณะเปนดวงกลมรอบตวเปนปรมณฑลใสเปนกระจก มกายมนษยละเอยดนงอยกลางดวงฌานทผดนน สมาธในทางปฏบตทกลาวมา ทาใหรเหนตามความเปนจรงนน เปนตว ‚ ปฏเวธ ‛

- ปฏเวธในปฐมฌาน คอ กายมนษยละเอยด - ปฏเวธในทตยฌาน คอ กายทพย และกายทพยละเอยด - ปฏเวธในตตยฌาน คอ กายรปพรหม และกายรปพรหมละเอยด - ปฏเวธในจตตถฌาน คอ กายอรปพรหม และกายอรปพรหมละเอยด เมอเขาสรปฌานแลว ใจของกายรปพรหมละเอยดกหยดนงอยตรงศนยกลางดวงธรรมททา

ใหเปนกายอรปพรหมละเอยด เพอทจะเขาอรปฌานตอไป

415

บทท 8 สามญญผลเบองสง

การบรรลมรรคผลนพพาน ผทบรรลมรรคผลนพพานไดนน ตองอบรมใจใหเปนสมาธแนวแน โดยการวางใจไวท

ศนยกลางกายฐานท 7 จนใจสงบนง ไมซดสาย กระทงปรากฏเปนดวงกลมสกสวางผดขนทศนยกลางกาย สภาวะเชนนนวรณ 5 ไดสงบระงบจากใจแลว ใจจงดาดงแนวแนเขาสภายในตอไปอก ทาใหผเจรญภาวนาบรรลฌานทง 4 ระดบไปตามลาดบ สามญญผลล าดบท 1

หลงจากบรรลฌาน 4 แลวประคองใจเปนสมาธตอไป จนกระทงบรรลญาณขนตนเรยกวา ญาณทสสนะ (ธรรมกายโคตรภ) เปนอรยบคคลระดบตน คอ พระโสดาบน

สามญญผลล าดบท 2

เมอบรรลวปสสนาญาณ แลวประคองจตใหเปนสมาธตอไปอก หากนอมจตไปเพอใหไดฤทธทางใจ ฤทธทางใจกเกดขน เรยกวา มโนมยทธ ซงเปนผลจากใจทบรสทธมากขน และสงผลใหผเจรญภาวนามฤทธานภาพ ถงขนนรมตการตาง ๆ ได และเปาหมายของการเจรญภาวนานน คอ การทาจตใหบรสทธข นตามลาดบ จนกระทงจตบรสทธหมดจดจากกเลสทงปวง สามญญผลล าดบท 3

เมอบรรลมโนมยทธ แลวประคองจตใหเปนสมาธตอไปอก นอมจตเพอใหไดฤทธกจะมอทธฤทธมากกวามโนมยทธ เรยกวา อทธวธ


เมอบรรลอทธวธ แลวประคองจตใหเปนสมาธตอไป ยงผลใหบรรลญาณสามารถฟงอะไรไดยนหมดตามความปรารถนาเรยกวา ทพยโสต (หทพย)


เมอบรรลทพยโสต แลวประคองจตใหเปนสมาธตอไปอก ยงผลใหบรรลญาณซงกาหนดรใจของผอน หรอสตวอน เรยกวา เจโตปรยญาณ

416

สามญญผลล าดบท 6 เมอบรรลเจโตปรยญาณ แลวประคองจตใหเปนสมาธตอไปอก จตยอมสกสวางขน

สามารถระลกชาตไดแตหนหลงเรยกวา ปพเพนวาสานสสตญาณ


เมอบรรลปพเพนวาสานสสตญาณ แลวประคองจตตอไปอก ยงผลใหเลงเหนการเวยนวายตายเกดของหมส ตวตลอดจนกฎแหงกรรมน มชอวา ทพยจกษ หรอ จตปปาตญาณ หรอ ตาทพย


เมอบรรลจตปปาตญาณ แลวประคองจตใหเปนสมาธตอไปอก จตยอมบรสทธหมดจดจากกเลสและอปกเลสโดยสนเชง ยงผลใหหยงรอรยสจ 4 คอ บรรลอรหตตผล เรยกวา อาสวกขย-ญาณ

สามญญผลเบองสงทง 8 ประการน เรยกอกอยางวา วชชา 8 จะเหนวาหลกสาคญในการปฏบตเพอบรรลญาณระดบตาง ๆ กคอ “จตเปนสมาธตงมน ไมหวนไหว” การทผเจรญภาวนาซงบรรลญาณระดบตาง ๆ สามารถรเหนการตายและการเกดของหมสตว รเหนความแตกตางของหมสตวอนมกรรมเปนเหต ตลอดจนมหทพย ตาทพย หรอระลกชาตไดเหลาน ลวนรดวยญาณของธรรมกาย และเหนดวยตาของธรรมกายทงสน จะรดวยความรของกายมนษย หรอเหนดวยตาของกายมนษยกหาไม ดงนนจงกลาวในเชงปฏบตเพอใหเขาใจงาย ๆ ไดวา “บรรลญาณ กคอบรรลธรรมกายนนเอง”

จากพระธรรมเทศนาน ทาใหพระเจาอชาตศตรขอถงพระรตนตรยเปนสรณะ และสารภาพความผดการทาปตฆาต ความจรงแลวพระเจาอชาตศตรเปนโสดาบนบคคลได เพยงแตบาปแหงการทาปตฆาตซงเปนอนนตรยกรรมไดปดกนไว แตเมอพระเจาอชาตศตรเสวยทณฑกรรมแลว จะตรสรเปนพระปจเจกพทธเจา พระนามวา ชวตวเสส

dou.usdou.us/pdf/compre/เอกสารความรู้... · 2015. 3. 15. · 1 ค าน...

Documents

Transcript of dou.usdou.us/pdf/compre/เอกสารความรู้... · 2015. 3. 15. · 1 ค าน...