BENiTO, Ana M^: Urpeko arkeo!og¡a Euska! Herrian:...

19
Revista de Estudios Marítimos de! País Vasco BENiTO, Ana M^: "Urpeko arkeo!og¡a Euska! Herrian: sortzen ari den disziplina bat", /fsas Memor/a. Re^/sfa de EsfMd/os Mar/f/mos de/ Pa/s Vasco, 1, Untzi Museoa, Donostia, 1996, 276.- 309. or.

Transcript of BENiTO, Ana M^: Urpeko arkeo!og¡a Euska! Herrian:...

Revista de Estudios Marítimos

de! País Vasco

BENiTO, Ana M : "Urpeko arkeo!og¡a Euska! Herrian: sortzen ari den disziplina bat", /fsas Memor/a. Re^/sfa de EsfMd/os Mar/f/mos de/ Pa/s Vasco, 1, Untzi Museoa, Donostia, 1996, 276.­309. or.

L/rpe&o ar/reo/og/a Fuj/ra/ Herr/an; ^orfzen ar/ c/en c//iz/p//na baf

Ana Mar/a Ben/toAranzad/ Z/enfz/ f/Aarfea

7. SARRfBA

EusAa/ Merr/an ez da /no/z egon efa, gaur egun ere, esan da/YeAe /a ez dagoe/a p/an/Y/Aaz/o /rmor/A «/fsaspeAo arAeo/og/a»ren /de/ar/ efa are gufx/ago «L/rpeAo

arAeo/og/a»ren /de/ar/ eusfen d/on/A, ez efa adm/n/sfraz/o edo z/enfz/ eg/fura sen- / dor/A ere. 77a/a efa guzf/z ere, sa/'afuAo gara ga/ horren /'nguruAo egoera aurAezfen,

fusAa/ /-/err/Ao /Ysasertz af/anf/'arra ftarfzen duen eremu geograf/Aoar/ dagoA/onean, bef/ ere, berez/'A/ G/'puzAoaAo berr/a/de h/sfor/Aoaz h/Yz eg/nez, arAeo/og/ /an geb/'enaA herr/a/de horrefan eg/Yen d/Yugu-efa, horAo errea//Yafea ezagufzen ba/Yugu modur/'A ze/iafzenean efa zaba/enean.

Orr/a/de hauen b/'dez, /Ysas urefan eg/'ndaAo arAeo/og/ /anen berr/ emango dugu, /ba/ ure­fan ora/nd/A ez ba/fago /a /ñor ere arAeo/og/ /anaA urpeAo feAno/og/a berar/azAoareA/n eg/Yen has/ den/'A, nab/'z efa /e/iorreAo /ngurune bezeefan efa ub/de erfzeefan zenba/f /an eg/'n d/ren /ur aza/eAo azfarnafeg/efan erab/7/ ob/ d/ren arAeo/og/ feAn/Aez ba/zafur/A, urpeAo arAeo/og/aA esAafzen d/fuen fresna efa b/farfeAoen bebarr/A /zan gabe, ba/'n zuzen'.

EusAa/ /-/err/Ao /i/sfor/a oroAorra ezagufzeAo efa, berez/A¿ /Ysas'oAo /ang/'nfzareA/n zer/'Aus/a dufen a/derd/aA, bau da, arranfza, /fsas merAafar/Yza, unfz/g/nfza, porfuen garapena efa abar ezagufzeAo, ez/bbesfeAoa da urpeAo arAeo/og/aren eAarpena, areago Aonfuan ftarfzen badugu EusAa/ /-/ern'aA /Ysasa/de zaba/a due/a efa bere Aosfa/deAo /YsasAefa garranfz/ hand/Aoa /zan de/a.

UrpeAo arAeo/og/aren zereg/na da, /dafz/zAo /eAuAofasun ezagaf/A /i/sfor/aAo a/d/ jaA/n ba­fzue/ buruz dagoen bufsunea befefzea, fesfu bor/eA emafen d/gufenaren eusAarr/ /Zafea efa bor/eA esandaAoaA berresfea, baf/A baf Anfz/n Aroaz efa frd/ Aroaren bas/eraz ar/ gare/a, oso urr/'aA ba/f/ra gara/ ba/'efaAo fesfuaA.

A/d/z, geroagoAo aroefan, bau da, frd/ Aroaren buAaeran efa Aro Modernoan, doAumenfue- faAo /Yurr/ /lor/eA beror/eA harfzen d/Yugu oznarrzYzaf urpeAo azfarna b/7a ab/afzeAo, a/ngura/eAu za/iar, anfz/naAo porfu-eg/Yura, bondorafufaAo unfz/ efa abarren /eAuAofasunaA aurA/YzeAo asmoz.

2. GfOGRAf/ARf/V f7*A //VGUBL/G/ROARf/V BAYD//V7ZAPfA/A/<UrpeAo arAeo/og/ /ana /zugarr/ ba/d/nfzafzen du /nguruneaA efa gure Aasuan ge/i/ago,

arAeo/og/an frad/z/o hand/a duen Med/Yerraneo a/dean ba/no, /(anfaun /YsasoaA efa berfaAo

7. Wa/a/rofzaf jo dezaikegun /eben /ana /arza/:o presan (Beasa/n) eg/nda/:oa c/a. Or/a /ba/a b/derafze/ro obra/; z/re/a-efa, /arza/;o errofa^ efa burd/no/a/; osafufa/ro mu/fzoaren barruan, egurrez/;o presa bafen eg/fura aur/í/fu zufen. //;er/ana/; 7985ean eg/n z/fuzfen, /nguru /ob/fsuan, eta presaren eg/fura osoa garb/fu efa afera eg/n zufen. fan bor/en ondoren /an geb/ago ere eg/n zen zenba/f bur- d/no/afan, /4/a o /Sgorreg/n efa O/arfzungo O/aberr/an esafera/ío, funísean /ndusfr/ mu/fzo bor/e/í berga/fze/;o /ana/; izan//; [URT?/4- G/S /S/?Í/GAS, M.M .' «/Srgueo/og/a med/eva/ en Gu/púzcoa. fsfado actúa/ y perspecf/vas de fufuro», Mun¡be, 42, /990, 394. orr./ /Szpe/f/an, /ba/ederren, WuarbeÁro urfeg/a eg/fen ar/ z/re/a-efa, ! 9SSan, /arr/a/d/ o ar/íeo/og/ /an baf eg<n zufen, efa baren b/dez obar- fu z/ren b/'ru presaren /londaik/na/r zeude/a berfan, bafarena/; /)arr;z/roa/í efa besfe b/ena/r egurrez/;oaÁ:, Errasf//;o burd/no/a zabarre- /:oa(r, ba/n zuzen ere (Arkeoikuska, 7988, 709-7 72. orr).

Besfe gara/ bafean, Aonfuan barfze^oa da WerrAo Barran (Zarau/z,) eg/n zen /arr/a/dAo bondea(;efa, baren b'dez /VeoAfo Aro/;o ar/íeo/og/ ma//a baf anízeman ba/fzufen bondarfza-ma//a baf uMzen zuen /o/;azf/ bafen azp/an (Arkeoikuska, 7988, 700-703. orr).

Porfuondon (SuÁrarr/efa-Munda/:a), am//deg/f//r z/nfz////;, Gern//;a/;o /fsasadarre/ro esfuar/oan berfan, 7986an, asenfamendu erro- mafar/nferesgarr/baf aur/r/fu zufen, 7988an/arr/a/d<zbondeafuzufena(Arkeo¡kuska, 7988, 74-78. orr./

7992an, ar eo/og/ /an baf efa ondorengo bondea/refa eg/n z/fuzfen /rungo Sanf/ago /;a/ean, efa ban porfu eg/fura zabar baf aur- Ufu zufen /nguru /ob/fsuan /an eg/nez efa, B/dasoa /ba/a/; egun duen arrot//r gerfu dagoenez, mareefa/;o ura/r azfarnafeg<a a/d//;a ga/nezfafu eg/fen zue/a (URÍMG/S /S/?Í/G^S, M.M., fOPEZ COfOM, M.M.. «¿os descubr/m/enfos arqueo/óg<cos de /a ca//e SanAago de /rún* pr/mera aprox/mac/ón a /as estructuras porfuar/as», Boletín de Estudios del Bidasoa, 7994, 7 7, 7-23. orr./

á/da/eta/;o ffangara-Ganboa) ne/rropo// anfz/nberanf/arra Ganboa/:o urfeg/an aur/:/fu zufen, /eborfe band/ baf ze/a-efa, urfeg<- /;o ure^ esta//ta egon ob/ den a/derd/ bafean. ár/:eo/og/ /ane/ eUfe/ro /arná/dAo /eben /;anpa/na baf eg/n zufen 7987an efa baren ondoren besfe bafzue eg/n z/fuzfen burrengo urfeefan (Arkeoikuska, 7988, 37. orrj

Zfosfa/dea/r d/fuzfen ezaugarr/a/r d/'re/a med/'o, ezaugarr/ bor/engaf/7: efa g/za Ta^foreagaf/^ /fsas frabTro fx/'Ár/agoa egon ba/fa berfan efa borren ondor/oz /'nguru bonefa/ro urpe/ro ar/(eo/og/aAr b/'z/'fza /aburragoa dau^a.

2.7. fzaugarr/ f/'s/7(oaÁr7. B/'zZra/Hro go/^oaren /Ras zo/a/r d/'s/'mefr/'a nabar/'a ager/ du. bafef/' , Zronf/nenfearen p/afa-

forma zaba/ baf dago franfz/a/ro /rosfa/dearen ondoan, bau da, p/afaforma armor/7(ar efa aA;/- fan/ar ezaguna^; efa besfef/7(, zerrenda esfu baf dago pen/nfsu/a/(0 Zrosfa/dean, fus/ a/ Herr/T o p/afaforma 7:onf/nenfa/a, a/eg/a. P/afaforma borreb, Árosfa/def/7r m/7/a gufx/fara, 200 m-7;o sa/ o- nera barfzen du; borf/7r aurrera er/zebea/r beberá eg/fen du, ezponda baf erafuz, efa 3.000 m- ra/no y'a/'sfen da Capbrefongo os/nean.

/Conf/neanfearen p/afaforma bor/ ba/n esfua /zafea/r ondor/o fxarra/r e/rarfzen d/z/r/o berfa- 7ro arranfzari bor b/'z/ d/ren espez/eez born/'fzen ba/fa nagus/7r/.

Arrazo/ berberagaf/7r ere ez du bafere meseder/7( eg/fen ^osfa/def/Zr urrun egon da/fezTreen unfz/ urperafuen bonda/r/na/r auddfze^o orduan, bonda/r/n bor/eÁr, egofe^ofan, sa^on-saÁrone- an egongo ba/'f/'ra, urpe/ro /anefan erab/V/ ob/ d/'ren b/farfe/ro fe/rn/Troen /r/'sp/'def/'Ár af, a/eg/a.

Ha/a ere, ^onfuan barfu bebar dugu, bondorafzen z/ren unfz/ geb/ena/(, ba/ arrazo/ nafura- /engaf/7r, ba/ g/zaZr/en erruagaf/Tr, Árosfa/de ondoan bondorafzen z/re/a: /ba/en bo/ra/eefan, barrefan, o/afue/r /fsas/abarren Contra ;ofa, bondoso barTra/'fzeÁ; arra/ra/afufa efa ba/a. Gerra/ro borroÁ;a/d/'efan ere bondorafzen z/'ren, ba/'na borroAra/d/ bor/'eÁr esfuar/'oefan efa bad/efan /zafen z/'ren geb/'en baf efa oso gufx/'fan /fsaso zaba/ean. Ga/'nera, ^osfa/ro /fsas/(efa asZroz /ebenago- f& bas/fa zegoen efa /ndar band/agoa edu/ / zuen /fsaso zaba/eZroa/r ba/no; beraz, bonda^/na/(, /fsaso zaba/ean ba/no, Árosfa/dean aur/(/fze/ro au/reraAr geb/ago d/'ra.

2 . Med/ferraneo a/dean ne/rez /Trusfen d/ra /Canfaur/ /fsasoa/r ba/n bereaÁr d/fuen marea /ndarfsu efa b/z/a/r, bafez ere eAvnoz/o a/d/efan, marea b/z/a/r daudenean

BerfaZro Zrosfa/deÁro ur aza/ean dab/7en /rorronfea^, ba/n ma/'z jofzen duen /parmendeba/de- /ro ba/ze borf/fza/r efa ga/ernen erag/na/r, az/rar b/garazfen d/fuzfe urperafufáÁro unfz/en bon- daÁr/naÁr efa porfu-eg/fura zabarra/r, efa ba/e/f des/fxurafu efa pus/rafu eg/fen d/fuzfe, ba/fa ba- fzuefan ere, /trosfa/deAro Arorronfeen erag/'nez, foAr/'z a/dafu efa jaforr/z/ro /ro a/eÁruefaf/7r zenba/'f m/7/afara urrundu.

fTra/fza/r aferfu ondoren eforfzen d/ren barea/d/a/( /zan ob/ d/ra abaguner/7r ego/denaA: /7rer efa/( eg/'feAro efa ba/'en b/'dez ema/fza onaTr aferafze/ro.

3 . /Cosfa/de/ro /fsas bondoaA: ez d/ra egonArorra/r efa a/d/an-a/d/an barearen mug/mendu band/a/ryasafen d/fuzfe, barea/r eremu zaba/aÁr esfa//z efa desesfa7/'z, /fsaspean duna^ erafuz efa aur/r/7runfzen Áro/ra/eÁrua fopafzea ga/eraz/z. /Vab/z efa erreferenfz/a/r bebar beza/a barfu, bon- da/ /n baf aunb'fzera/roan, b/7abefe gufx/ren buruan, bareaz^o geruza /od/ bafez esfa/zfa egon da/fe/re bonda^zn borz efa borreb fraba/r zp/nfzen d/fu ba/e r /Trerfze/ro orduan, ar/reo/og/ /ana ne^refsuago eta /uzeago b/burfuz.

/fsas zo/aren aza/ean aur/dfzen d/ren ar eo/og/ mafer/a/a A:onÁrrez/onafufá egon ob/ d/ra, bau da, /fsas an/ma/Za fx/7r/a/r afxe^/fa d/fuzfe/a fÁrarrá/re/a/r, /apa/(, ba/anoa/( efa abar) efa a/ge/r, gorgon/e/r efa abarre/r janda, efa bor/e/r guzf/eÁr, bareare^/n bafera, osÁro/ /od/á7( erafzen d/fuz­fe bonda/!r/'nen /nguruan, aur/r/fufa/ro gauza r ezagufzea eragozfera/no /r/fs/z, bafzuefan.

A/d/z, Árosfa/def/Tr urrunago egofeagaf/7r sa/ronagoa^r d/ren, bondo egonÁrorragoa dufen efa aza/ean gora-bebera band/r;' ez dufen guneefan aur/d da/fezÁreen bonda/r/na/r, ez/n bobefo /ronfserbafufa egon da/fez re Bafzuefan barr/fze/roa ere /zafen da /fsaspean /a b/ m//a urfe egon efa gero, p/eza bafzue^r ba/a/ro ÁraZ/fafea edu/r/fzea efa ba/n ondo ^onfser- bafufa egofea.

2. fg//e /ione d/oenez /B/SMEZ, M.. «Oceanograf/a c/e/ go/fo de Vizcaya (en espeda/ refenda a /a cosfa yasca)». Cuadernos de Historia Geografía, Eusko Ikaskuntza, 5, 79S5, 795. orr, zaba/eran/r hand/ena 4,4 m-/;oa /zafen da e/í/noz/o/fo marea b/z/etan efa bn- /r/ena, berr/z, 2,2 m-(:oa.

J. Mafer/a/a/ ondo ontserbafu /zanaren ad/b/de g/sa /Sífur/aga/ro a/ngura/e/ruf//; berreí/nyrafufa/ío bronfzez/ro arg/onfz/a/r, pare- fa //nefato zeram/^a efa ferra s<g///afa yar da/fezÁre, nab;z efa bor/e/;, bafez besfe 20 m-f//; bebera/ro sabonera duen fo/r< bafean aur- /r/fu.

4. Uda partean nabarmenagoa/r /zafen d/ra ur uberra/r efa b/s/b/7/Yafe es/rase/roa/r, /rosfa/de- f/'/r gerfu bafez ere, /ba/e/r /eborref/'/r garra/afzen d/Yuzfen parf//ru/e/r, /Ysas/abarrefaf//r erorfzen d/rene/r efa ur bor/'efan b/z/ d/ren m//rroorgan/smoe/r erag/nda/roa/r; udaz/renean efa udaberr/'an, berr/z, gardenagoa/r /'zan o/i/ d/'ra ura/r.

Horre/r fraba/r jarfzen d/fu bondea/:efefaf//r aferafa/ro mafer/a/a/r garb/fzera^oan, berr/'ro bareaz z//r/nfzen ba/Y/'ra, efa borre/r eragozpena/r sorfzen d/fu gauze/ ef//refa/r ondo jarfze/ro, dafua/r barfze/ro efa argaz/r/a/r eg/Ye/:o, ura/r uberfufa egon//r parf//ru/a ugan' /b/7fzen ba/Ya /ge- r/an. /-Zarea /anabesefan sarfzen da, ad/b/dez, erregu/arrefan efa argaz/r/ /ramarefan; fresnal fra- bafzen d/Yu efa mafxura as/ro efa /ronpon/refa garesf/a/r sorfarazfen d/Yu, fre^na bor/e/r oso sen- f/bera/r d/ra efa.

/fsas bondoan ma/z /zafen d/ren maree/r efa /fsasoaren egoera a/da/rorra/r ez dufe bafere /agunfzen ar/reo/og/ /ana/r p/an/'f/TrafzeZro efa /ranpa/na /uzea/; aurrera eramafe/ro orduan.

5. /fsaserfzean barrena hedafzen den mend/ /erroa/r, nab/z efa berfa/:o fonforra/r 800 m-f/Zr bebera/roa/r /zan /fsasora am/7fzen den bes/ jarra/ baf osafzen du. Barrua/dear/ pasab/dea era- gozfen d/'o efa mend/ /erroa gurufzafzen dufen /ba/e/r /re/r/Ya/ro b/'deefaf/'/r ba/rarn/r uzfen d/'o /fsasorafzen.

/ba/ mofze/r efa ma//rarfsue/r, /fsasora b/dean, bes/ bor/ zebarZra zu/afu efa /ranpora d/fuzfen /romun/'/rab/de ba/rarra/: sorfu d/Yuzfe. /ba/ bor/en bo/ra/eefan /ro/rafzen d/ra porfua/:, oso fo/r/ ja/r/'n efa zebafzefan, ez /(afa/un/a/ro Gosfa Brava /rosfa/dean beza/a, ban bama/'/ra /ra/a, bad/'a, a/ngura/e/ru efa porfu ba/Yaude e//rarren seg/dan, ez efa ievanfe/ro /rosfa/dean beza/a ere, ban bondarfza band/ /re/r/a/r ba/Yaude.

2.2. Porfuen efa /rosfa/de/ro eg/'furaren /ro/rapenaGeo/og/a efa eg/Yura a/def//r beren ezaugarr/a/r d/fuzfen bosf farfe bere/z da/fez/re bemengo

/rosfa/dean7. febenengoa, Afurr/ren bo/ra/ef//r M/arr/Yzera/no/roa da. /(osfa/de/ro mend/ /erroare/r/n /xfen

ez den farfe ba/rarra da efa ez du /no/a/ro zer//rus/r//r ga/nonfze/ro /rosfa/deare/r/n, zuzena efa bebea ba/Ya, dunefa/ro bondarfza /uzez osafua. /fsasora /re/:/Ya/ro eremu baf erafzen du, /fsas- /refara/ro za/7a efa barrua/dera/ro sarb/den/r gabea, Afurr/ /ba/Y/'/r /'zan ez//r. frrob/ /ba/a/r Afurr/'ra /surfzen duen gunean Ba/ona/ro porfu garran fz/Ysua dago.

2. B/garren farfea M/'arr/Yzef/'Z: /f/ger /urmufurrera/no /r/sfen da. 77or basfen d/ra bar/ra/fzez/ro /Ysas/abarra/r, Aro 5e/rundar/o/ro efa ferfz/ar/oaren bas/era/ro mafer/a/a/r aza/erafzen d/fuzfena/r, /(uafernar/oan mode/afufa/ro mu/no fx/'/r/'en maga/efan /ro/rafufa. f/Yo/og/ an/zfasuna du ezau- garr/Yzaf efa b/gadura d/Yerenfz/a/aren erag/nez /r/a fx/'/r/a/r efa /urmufurra/r sorYzen d/fu, M/a- rr/Yze/roa esafera/ro, non arranfza porfu fx/'/r/ baf dagoen. íarfe borren erd/an /a-/a, bad/ar/'/: garranfz/fsuena efa babesfuena erafzen da, bere go//:oan 5o/roa, Z/buru efa Don/bane fob/fzu- ne/ro porfua/r dauz/rana, 5arra/rar/a /ba/aren bo/ra/earen ondoan.

3. /-/urrengo farfearen bas/era /-/ondarr/bz/ro bad/a da, a/de bonefa/ro bad/ar/7r zaba/ena, /-//ger /urmufurre/ro /ronfrabormaren babespean. furmufur borrefab/r Zuma/ara/no doan /rosfa/- dea aurre/roa ba/no dezenfe gara/agoa da efa G/puz/roa/ro /(osfa/de/ro Mend/7erroa def/n/Yzen du. Aro 7*erfz/'ar/'oaren bas/eran /Ysasora ja//r/'fa/ro mafer/'a/ defr/'f/'/roz osafufa dago. Mafer/a/ hor/e/r geroago a/pefar mend/a/r sorfzeare/r/n a/fxafu efa fo/esfafu eg/n z/ren efa ha/a sorfu zufen «G/puz/:oa/ro f/yscb pa/eozenoa» der/fzana, fuparr/a/r, barearr/a/r efa //moa/r farfe/rafzen d/Yuena

Mend&afea borren fias/eran ./a/z/r/be/ mend/'a dago, oso macarra efa /fsasora /rfefe/ro besfe b/den/r uzfen ez dueña Pasa/ara/no. Pasa/an, berr/z, O/arYzun /ba/a/r afa/ra esfu baf /re/r/ du /Ysa- sorafzera/:oan efa ba/a sorfu da Pasa/a/ro porfua, farfe Ziorrefan dagoen porfun/r babesfuena.

4. TontomÁ: gara/ena/ír, e /á/det/ mendeba/dera hartuz, /tona/ro ñaue/r d/ra. San fnr//;e, Ja<z/;/be/en, 548 m, U//a, 234 m, Mend/zorrofz, 4Z9 m, 7*a/a¿ 360 m, ámez&; /94 m, /ndamend¿ 476 m; Garafe, 278 m, /Sranza, 269 m, /Sndufz, 6/2 m, /Smo, 6/8 m, /Vabam;z, 723 m, So//ube, 684 m, Jafa, 392 m, U/zurn; 27! m, Unbe, 30/ m. Mape/; /;ofa ezberd/na/: agerfu oh/ d/fuzfenez, G<puz/;oa oa mapa /lonetafA ñarfu d/ra. Mapa de Guipúzcoa, D<pufac/ón Prownc/a/, Donosf/a, /974, efa S/zZra/Roa , bernz, /lone- fát//í. Mapa del País Vasco, C//VSA B//bo.

5. Bana/refa /ton eg/feAro arf/¿uíu /nferesgarn /tau erab/// dugu. /MfSO, P. «Vanac/ones de/ //fora/ mar/no. descnpc/ón geomor- fo/óg/ca de /a cosfa vasca», ttsasoa, /V(/987), / /-27. orr., V (*7987), /3-24. orr. efa V/ (/989), /3-78. orr.

6. /S/derd//ior/efara^o, /¡hvs C4MPOS, J.. «fsfud/ogeo/óg/co de/ P/r/neo Vasco a/ Wde/r/o B/dasoa», Munibe, 3/, 7979, 7-2, 40- 47. orr. efa V/OM/SUS&O, L/..«Geo/og/ay//fo/og/a de/a cosfa vasca», Itsasoa, /, ffor, Donosf/a, 7986, 77-40 orr., besfea/;besfe.

ACosfa/de/ro bes/'a L///'an barrena jarra/fu efa Donosf/a/ro bad/ara/no /r/sfen da. Donosf/a, jaforr/'z, Urumearen boAra/ean erafu zen, Urgu// efa 5anfa /C/ara /r/en babespean, ba/na gero ar/'an-ar/an ja/Ar/'- nez befe efa gaur egun b/zfan/een AroAra/eArua den ¿sfmoa ^orfu zen.

/ge/cío efa Mend/zorrofz pasafa, Or/a /ba/a bedafzen da, barra za/7 baf erafzen dueña efa b/sfo- r/an zebarba/ porfuAro /barduera ba/ /ba/ ga/neAro nab/gaz/oa ba/d/nfzafu d/tuena.

Zaraufz parean mend/'aren bes/a desagerfu efa G/puzAroa/ro Arosfa/deAro bebea/de baArarra sorfzen da. P/'sAranaAra-p/sAranaAra bareaz efa a/ub/o/z befe da efa ba/a bondarfza /reAr/ efa zuzen baf, G/puzAroaAro bondarfzar/'Ar band/'ena, efa porfu arf/Y/z/a/ fx/'Ar/ baf .sorfu d/ra.

Gefar/aAroa da AroAra/eArua b'n/rafze/ro bausfura gune baf auArerafu ez duen porfu baArarra, /zan ere, modu nafura/ean erafufa ba/fago 5an Anfon mend/aren maga/pean, A7/ger /urmufurref/Ar Ogoño /urmufurrera/no bedafzen den ar/ruaren erd/an /a-/'a. Beraz, babes-porfu berezAroa da, eus/(a/ Arosfa/deAro b/ padurar/'Ar zaba/ena/r efa garranfz/'&uena/r d/ren B/dasoaAroaren efa <Jrda/ba/7roaren erd/-erd/an AroArafua.

4. ¿augarren farfea Zuma/af/A: Mafx/fxaAro /urmufurrera/no doa. FraAefa bor/ aurreAroa ba/no zabarragoa da. Aro 5eArundar/'oan 5orfu zen efa /7y5cb Arrefaz/Aro /ndarfsu bafez osafufa dago, Arara- rr/aAr, margad efa barearr/'aAr farfeArafzen d/fuena. /fsasoa p/sArana/ra-p/sArana/ra /fsas-ma/da jan efa oso geruza berf/'Ara/aAr d/'fuenez, /abar garranfz/'tsu baf erafu du, A osfa/deAro farfe borrefaf/'Ar /eborre- rafzea eragozfen dueña.

Uro/aren boA a/ean Zuma/a/ro porfua dago efa bor ere Orzoyo arazo berd/'nfsuaAr sorfzen d/ra, oso barra mug/Arorra ba/fauAra.

Deba ba/'/ara da farfe borrefan garranfz/'fsuena, a/'nfz/'nean /ba/ porfu baf eduAr/'zuena Asf/garn- b/'a parean, gara/ ba/efan merArafar/fza gune b/z/a /zandaAroa.

Mufr/'AruAro porfua, barrua/dera Amo mend/'aA: baArarfufa egon arren, /fsasora /reAr/'fa dago efa G/puzAroa/ro Arosfa/dean dagoen azAren babes/eAru nafura/a da.

OndarroaAro arranfza porfu garranfz/'fsua Arf/'ba/'aren bo/ra/ean dago. ¿ea /ba/aren boA:a/ean, berr/z, /.e/re/f/oAro bad/a /reAr/fzen da, 5an /V&o/as /r/aren babespean.

Ogoño /urmufur barr/garr/aren ondoan F/anfxobeAro babes-porfu nafura/a aurA:/fzen da efa /ur- mufur borren afzean, Gern/A:aAro /fsasadarraren ez/rerreAro beg/an, MundaAra/ro porfu /Arusgarr/a, aurrez aurre /zaro /r/a due/a, esfuar/oa /xfen dueña.

Bermeo da farfe borrefaAro porfur/Ar garranfz/fsuena efa oparoena, merArafar/fza seArfore baf efa arranfza /barduera jor/a ba/fauzAra.

5. AzAreneAro Arosfa zaf/'a Mafx/'fxaAro /urmufurref/Ar Co arón-eAro punfara/'no bedafzen da; esfruAr- fura/ mofaAro er/;ebez erafufa dago efa borreb go//roaA: efa bad/a/r sorfarazfen d/'fu. Mafx/'fxaArof/Ar aurrera /af/fudezy'a/sfen da, bar/'A: efa B/7boAro /fsasadarraren erp/'na erafu arfe, /ba/zaba/en boAra/ean; banfxe B/7boAro superporfua dago, frad/z/'oz Gazfe/a /'fsasoareAr/'n Aromun/'ArafzeAro ba/z'o /zan dueña.

7arfe borrefan porfu baueAr daude/ Arm/nfzaAro porfu fx/'Ada, P/enfz/aAro porfu b/sfor/7roa Bufroe /ba/aren boAra/ean, efa 5omorrosfroAroa, B/7bo/ro /ba/az besfa/dean, mendez mende mea Adarga fzeAro erab/7/ /zan dena.

3. L/RPfKO AB/(FO/.OG/ íf/(/V//(A/( B M f BA/ÍA/V D/ÍL/f/V BAÍD//V7ZAPf/VAK

UrpeAro arAreo/og/aA: o/narr/fzaf dauzAran posfu/afu z/enf/Y/7;oaAr efa /ur aza/eA;o ar/reo/og/arenaAr berd/naAr /zan arren, baAro/'fza/r oso feArn/Ara ezberd/naA: erab/7fzen d/fu, /zan ere, b/en /an-eremuaAr ezberd/naAr ba/f/ra.

L/rpeAro /anaAr berar/'azAro feArno/og/'a esArafzen du efa, jenera/ean, ba/fa /ur aza/ean ba/'no b/farfe- Aro garesf/'agoaAr efa Aronp/exuagoaA: erab/7fzea ere.

&er/anaAr eg/feAro o/narr/zAro eAr/pamendu baf erab/7fzen da, nagus/'Ar/ gauza baueAr osafua. mur- g/7fzeAro eAr/'poa, a/re fr/nArafuAro bof/7aAr, sabonera efa pres/oa neurfzeAro fresnal efa /parrorrafza,

7. /Sr eo/og/ fe/;n/Arafa/;o, Aus CMMS. La arqueología subacuática en España, M/n/sfer/o c/e Cu/fwa, Madr//, /9SS, B¡.07 /. Archéologie sous-marine, ^rthaud, Par/s, /933 efa G/?ff/V, 7.' Maritime archaeology. A technica! handbook, cac/em/c Press, /.ondon, 7990, besfea/f besfe.

az/rene/ro bor/e/r gero efa sof/sf//rafuagoa/r, /ronbenfz/ona/efaf//r /ra/rur/refa d/g/fa/eZro e/e/rfron//roefa- ra pasa ba/f/ra. fremu zaba/a/r //rus/rafzera/roan /romen/garr/a /zafen da argaz/r/-/ramara/r, sonarra/r, p/aneaga//ua/r efa aufopropu/fs/o/ro forpedoa/r erab/7fzea, esparru band/'efan azfarna b/7a ar/fze/ro /agungarr/gerfafzen ba/f/ra.

/-/ondea/refefan erab/7/ bebarre/ro mafer/a/a, berr/z, bura ba/no /ronp/exuagoa da, ba/ e/r/po fe/r- n//roaren a/def&, ba/ g/za fa/dearen a/def//r. f ebenengoar/ dago/r/onez /abur esanda, unfz/ baf era- b/7fzen da, azfarnafeg/'aren ondoan a/ngurafzen dena efa /ronpresore baf dau/rana murg/7ar/e/ a/rea emafe/ro arnas/refa erd/aufonomo/ro edo «nargu/7é» e/r/poen b/farfez. ¿agunfza /anefan, murg/7/refa- e/r/po aufonomo bof/'/aduna/r erab/7fzen d/ra, bor/e/r //rus/rapen /ana/r errazfen ba/'f/'fuzfe. Mafer/a/a/r ;asofze/ro, geb/en baf, g/obo /go/rar/a/r erab/7fzen d/'ra, efa bafzuefan garab/a/r, fra/rfe/a/r efa abar.

/-/ondea/refefan oso ba//agarr/a /zafen da, ez/nbesfe/roa /a-/'a, uraren b/dez/ro zurgapen mau/ra baf mofoponpa bafe/r erag/'nda /fsaszo/a garb/fzen /agunfzen dueña. /Comen/garr/a /zafen da, ba/a- ber, maularen mufurrean ga/babe baf /p/nfzea, uraren /ndarrez eramanda/ro bonda/r/n zaf/ fx/Zr/a/r berres/rurafze/ro au/rera emafen dueña.

E/r/pamendu borre/r/n bafera besfe fresna bafzu/r ere erab/7 da/fez/re, ba/a no/a, p/aneaga/7ua/r, profo/ b/dez/ro magnefomefroa, mefa/ defe/rfaga//ua/r, sonar a/bo-defe/rfafza//ea/r, aufopropu/fs/o- / o forpedoa/r, GP5a/r, urpe/ro b/deoa/r efa abar, nab//ro murr/fza/r d/ren bondea/refa aurre/ronfua/r garesf/fu ob/ d/fuzfena/r efa ar/reo/ogoe/r bef/ es/rueran edu/r/fzen ez d/fuzfena/r .

f/r/po garesf/a/r ez ez/'/r, erab/7fzen za/7a/r ere bad/ra, jende ad/fua edo aurref//r enfrenafua bebar dufe/a/ro.

Besfa/de, murg///refa/r frad/z/'o fx/'/r/'a dau/ra /rosfa/de bonefan, besfe /e/ru bafzuefan dau/ran b/z/'- fasun yor/'f/'/r oso urrun ba/fago, Med/ferraneo/ro /rosfa/dean, ad/b/dez, efa bafez ere /r/ro/ murg/7/re- faren «me/ra» d/ren fo/r/e/r/n /ronparafzen badugu, Medas /r/e/r/n (G/rona,), esafe bafera/ro, nab/z efa az/ren urfeofan as/ro uga/du d/ren murg/7ar/'en e//rarfea/r efa presfa/runfza //rasfaroa/r, /barduera borrefan ar/fze/ro bebar d/ren f/fu/ua/r emafe/ro be/burua dufena/r.

Perfsona/ fe/rn//roar/ dago/r/onez, /fsaspe/ro ar/reo/og/ /anar/ buruz/ro //rasfaro feor//ro efa pra/rf/- /roen fa/fa somafzen da, G/V/A5en edo Oy/edo/ro Un/'berfs/'fafe/ro Uda/ro //rasfaroefan eman /zan d/renen anfze/roa/r, a/eg/a.

/Vabar/ den besfe «band/cap)> baf urpe/rar/fzan ar/fze/ro azp/eg/furar//r eza da, oso urr/a/r ba/f/ra ar/reo/og/ /anefan /bardufe/ro bebar den mafer/a/az born/fur//r dauden unfz/a/r efa, bor/e/r ere, geb/enfsuena/r, porfuefan /an eg/fen dufen urpe/rar/ profes/ona/ena/r ba/f/ra. fra berean, bof//a/r a/rez /rargafze/ro /ronpresore nab//ror//r ez dugu es/rueran, murg/7ar/en e//rarte bafzue/r, besfe /nor/r ez ba/f/fu ba/a/ oa/r, ba/fa Gurufze Gorr/a/r, parf/'/ru/ar ba/ran bafzue/r efa zenba/f /r/ub nauf/7ro/r ere.

Arazo /afza da /nguru bonefan des/ronpres/o ganbarar//r ez egofea, bargaf/'/r, /sfr/puren baf /za- nez gero, bemengo porfuefaf/'/r oso urrun dauden Pen/nfsu/a/roefara ;'o bebar /zafen da, bau da, Armada/: Zaragozan dau/ranera edofa 5anfander/ro Va/dea7/as/ro Osp/fa/era. Ora/nd/'/r ora/n, ganba- ra b/perbar//ro baf ezarr/ dufe Pasa/a/ro /Vauf//ra Fs/ro/an, ba/na ez dago marfxan zor/fxarrez.

4. L/RPfKO AP/<EO/.OG/ MAÍEP/AfA/( KO/VÍ5f/?BAíZf/(O APAZOA/(

/fsas /ngurunef//r dafozen mafer/a/a/r /eborre/roa/r ez beza/a/ro /ngurug/'ro-ba/d/nfzen mende egon d/'renez, urez efa ura/r dauz/ran gafzez asefa egon ob/ d/'ra. L/refaf//r afera efa bereba/a aurre- /ronfserbaz/o/ro frafamendu berar/az/roa eg/n bebar/zafen za/e, ba/en osaga/a/r no/a/roa/r, frafamen- dua ba/a/roa /zan/7r. Mafer/a///f//roa efa beruna /zan ez/'/r, bor/e/r urgezafan garb/fu ondoren /eborre- an /ronfserbafze/ro ga/ ba/f/ra, ga/nonfze/roe/r, /r/oruroa/r bofafzen /agunfzen d/efen zenba/f d/so/u- z/ofan murg/7dufa egon bebar dufe. Ad/fue/r d/ofenez, Pearsone/r efa /7am//fone/r ad/b/dez d/so/u- z/o bor/e/r oso ezberd/na/r /zan da/fez/re, ba/na baf dafoz esafean bebarrez/roa de/a mafer/a/a/r ba/- nufan edu/r/fzea, guzf/z gafzgabefu da/fezen arfe.

S. Horr/ buruz, /fsas nab/gaz/oaren eta //;er/:untzaren munduan dauden fe/;n//;ar//r aurrerafuenez ar/ de/a, bone/a d/o M. M/SRÍ/M- BUF/VOÁr.' La nave de Cavoli y !a Arqueología subacuática en Cerdeña, Uná/ers/dad de Zaragoza, 7993, 5/. orr.; «árÁreo/og/an era- b//tzen bas/ d/renef/ bama//;a /;asufan //rus/ dugu ema/fza urr/aÁ: /orfu d/re/a efa /nond//; ere ema/fza eraba(r;garr/a/r ez d/rena/:, ga/- nera, efa as o efa as/;ofan, urpe^o ar/reo/og/ ondarea </;erfze/;o dauz/;agun aurreZ:onfuefa/;o d/ru 7;opurue/:/n ez/n orda/n da/fez(:een /rosfua/; d/fuzfe)>.

9. P&4RSON, C..' Conservatíon of maritime archaeological objects, Bufferworfbs, 79S7 efa H/4M//.7"0/V,D.L. Conservation of metal objects from underwater ¡tes: A study in methods, M<sce//aneous Papers, 4. z/;. Texas Memor/a/ Museum, /976. M.C. PEPfZ DP AA/DPfSen arf/Zru/uaÁ: ere //rus da/fezZre, esaferaZro; xConservac/ón de mafer/a/es argueo/óg/cos de procedenc/a subacuaf/ca», Jomadas de Arqueología subacuática en Asturias, Un/vers/dad de Ow'edo, /997, 97-99. orr.

A/d/ bor/ burufu ondoren efa mafer/a/ Áron/rrez/onafuaÁ: zabarberr/fzean e/r/n aurref/Tr, /romen/- garr/a /zafen c/a errad/ograf/a/f aferafzea, A:on7rrez/'oen ga/a ezagufzearren efa ga/a/r dau^an mefa/ ^opurua ba/orafzearren. Hor/ eg/nda^oan, ^on/rrez/oa garb/fze^o frafamendua/r yarra/ da/fez/;e, ba//ab/de f/s/7:oaÁr nab/z /r/'m/7roa7r erab/7/z.

ArÁreo/og/ p/'eza , ba/'eAr esfa/fzen d/fuzfen /ron/rrez/oefaf/ bere/z/ ondoren, p/ezen osaga/a/r zabarberr/fzen efa mafer/a/a/r sendofzen has/ bebarra /zafen da.

Ha/'n de//7rafua efa ga/*/'anfz/fsua den ar/o borrefan, Fus a/ Hernán ez dago /'a azp/eg/furanT;. Ana//s/ /b'm/Troa/r efa mefa/ograf/7roa/r //VA5MFien (Donosf/'a) eg/'n da/'fez^e, edofa /C/?8Cen (/(u/fura Ondasuna^ / onfserbafze/ o efa Zabarberr/fze/ro /nsf/fufua, Madr/'T) edo CFMMen fG5/C, Madr/7).

Zabarberr/fzea de/a-efa, arazoa /ronp//7(afu eg/fen da, ga/ borrefan espez/a/dufa dagoen pen/'n- fsu/a/ro /aborafeg/ ba/rarrera yo bebarra /zafen ba/fa, C/V/A5eÁr Carfagenan dauÁranera, a/eg/a, edo besfe/a (enfre d7nwsf/gaf/ons Argueo/óg/gues de G/rona-ra, boneA: ga/ bau /anfze/ro azp/eg/fura garranfz/fsua ba/fu. Azaren urfeofan Zaragozano L/n/berts/fafean ere ar/ d/ra ar/o bor/e/r /anfzen. Azfarnafeg/ bafzuefan, afzerr/Tro ad/'fuen abo&u/ar/fzaz ba/zafu /zan d/ra; bor dago, Or/oAro azfar- nafeg/an, esafe baferaTro, Aranadar fa/de baf /an^/defzan.

Hern'a/de bonefan, beraz, prem/az/roa da ar/o bor/efaz ardurafu^o den azp/eg/fura baf sorfzea, o/narr/z/troa /zanda ere, zeren ba/nbesfe mafer/a/ berres^urafzen denez, /a ez/'nez^oa /zafen ba/fa /an eremuf/7: ba/'n urrun dauden /aborafeg/'efara eramafea, neurr/ band/'fa/ro mafena/a de/aÁro, efa ga/nera, ez da gomendagarr/a /zafen mafer/a/a ondo babesfu/ro bada'".

5. ADM//W5ÍRAZ/0 F ÍA BWO/CRAZ/ A/.DFRD/A/<Fspa/n/aÁ:o Ondare /-7/sfor/7(oaren ¿egea 7985ean onarfzeareTr/n bafean a/forfufa ge/d/fu zen

urpe/ro adreo/og/a (/fsaspeÁro ar/reo/og/aren ad/era murr/fzagoaren eremua zaba/duz), urpean eg/'- fen d/'ren /an guzf/'a b/7fzen d/'fuena, bau da, urfegi a/'nfz/'ra, /ba/ nab/z /fsasoan eg/fen d/rena/r.

Fus a/ Aufonom/ F//rarfeÁ;o Aufonom/ Fsfafufua onarfu zenez gerozf/7(, b/sfor¿ arfe, momu- nenfu efa ar eo/og/ ondarearen ga/'ne7:o es/rumena Aufonom/ F//rarfearen ga/'n ufz/ d/ra.

Orduz gero, Fus/ko 7aur/ar/fzaren ga/n egon da, /(u/fura 5a/7aren b/farfez, ar/reo/og/ /anaÁr eg/fe- Tro ba/menaAr emafea edo u/rafzea, ga/an ad/fuaÁr d/'reneÁr osafufa^o Abo//ru Bafzordea farfeÁro de/a. ian bor/eÁr Foru A/dund/'eÁr f/nanfzafzen d/fuzfe.

Herr/'a/de H/sfor&oen íegea/r, 79837roa , bema/de b/'sfor&oen esZ:u uzfen zuen b/sfori arfe, monumenfu efa adreo/og/ ondarea /ronfserbafu, bobefu, zabarberr/fu efa bondeafzear/ buruz Aufonom/ f/^arfe osora/ro era/rundee/r emafen d/fuzfen araua^ garafzea efa befearazfea, ba/na fusÁro Jaur/an'fzaÁ: berefzaf gordefzen zuen ad:eo/og/ /ana/r araufze/ro es/rumena, A/dund/eÁr arfe­an beren ga/n zufe/a /anaÁr f/'nanfzafzea.

Egoera bor/ arras a/dafu da 7990ef/7r aurrera, Fus/ra/ /-/err/Áro ^u/fura Ondarearen ¿egea de/a med/'o, /ege borreb A/dund/en es/ru ufz/ ba/fzuen arÁreo/og/ ondarearen ga/nean edoze/n /an eg/fe- /^ 0 bá/mena/ araufzea, arfean A/dund/en es/ u yarra/fzen zue/a /anen f/nanfza/refa ar/oa/(. FusÁ:o 7áur/ar/fzaÁf berefzaf gordefzen du /(u/fura Ondarearen erro/da eramafe^o, Áru/fura ondasuna^ a/darr/Trafze/tro efa abar eg/fe/ro esÁrumena".

AurreÁonfu of/z/a/a murr/fza d/renez, zenba/f /Trer/an eg/fe/ro d/ru/agunfza , bafzuefan, besfe deparfamenfu efa era^unde bafzue/ es^afu bebar /zafen za/z /e, efa f/nanfza/(efa pr/bafuaren edo perfsona/aren bebarra ere /zafen da.

Ar/ eo/og/ mafer/a/en beb/n-beb/ne^o nab/z beb/n-bef/7ro gorda/7ua, G/puz^oar/ dago^/onez, /nsf/fuz/o edo e/^arfe bauefan eg/fen da. Donosf/aÁro San íe/mo Museoan Aranzad/ Z/'enfz/ F/Árarfearen za/'nfzapean, //V5U8en fO/trendo Áru/fur Ffxea) efa Ozeanograf/ F//rarfean (Aguar/um), efa Donosf/aÁro Unfz/ Museo berr/an ere ba/. 8/zÁra/'an, berr/z, ba/ era^usÁrefan jarr/'fa, ba/ fondoe- fan, museo bauefan aurÁ:/' da/fezÁre mafer/a/a .' SermeoÁro Arranfza/earen Museoan efa 8/7bo¿;o FusÁra/ Ar/reo/og/a, Ffnograf/a efa /(onda/ra Museoan.

/O Hor/ de/a eía, azp/marra&e^oa da J. /S/on:o/;, zenba/t urfetan G<puz/;oa/;o foru /\/dund//ro ar/;eo/og/ zabarberntza/Ze <zan- da oaÁr, /fuír/R/Mo fGetar/a) mafer/a/en aurre^onKerbaz/oan eg/nda/ro abo/hv/aniza /ana, ba/fa ere < fe//er/SrfemG)>e/; azfarnateg< borrefa/;o p/eza bafzu/í zabarberr/fze/ro asmoz 7 993an bas/fa/ro /ana.

7 7. /Z4GU//?/?E LACOSÍf, M..' «Po/íf/ca de /7nandadón de /as acf/wdades arqueo/óg/cas en Gfpuzxoa;!, Interbentzioko Arkeologiari buruzko Nazioarteko Ihardunaldiak, Donosf/a, 7997/;o abendua, 467-465. orr.

Fus/ra/ Aufonomz F//rarfean eg/Yen dz'ren ar/reo/og/ /anen berrz emafe/ro /aburpen bafzu/r eg/Yen d/Yu ^u/fura 5az7a/r, Fus/ro ./aur/arzYza/r urfero argzYarafzen duen Arkeoikuska a/d/z/rar/an,

6. G/ZAK/A F ÍA //VGURU/VFA. AUR/^/^U/VíZA/^ÍF5ÍL///VGL/RL/ /-//5íOR//(OA/V /<OKA7ZFAfebenengo afa/efan aza/dufa/ro a/derd/ fzsz'/roe/r ez ezz'/r, gzZa/rza/r ere badu bere erag/'na /Ysas

zngurunean./fsasoa/r frad/z/o band/a du Fus/ra/ /-/err/an, non ur-bana/erroa/r berezzzYa/ro b/ mundu oso ezber-

d/'n dauden: begoa/dea/r Fbrora zsurfzen d/Yu bere ura/r, Med/Yerraneora beraz; zsura/de borr/ erro- mafarre^ «Ager Vasconum» /zena eman z/'ofen; af/anf/ar a/dea, berr/z, «5a/fus» z'zene/roa, /fsasoa­ren parez pare bedafzen da efa zYsasoa dau/ra /romunz'/rabzde efa /ranpora/ro /rfeerefa/ro baf, ba/Ya bz'zz-z'raupenera/ro efa «modus wendz»ra/ro zufabeefa/ro baf ere.

6.7. G/zá/b'a efa /fsasoaren arfe/ro barrem ana b/sfor/aurrean

Dudarz/r gabe, /urra/dearen /parra/dean b/z/ /Zanda/ro g/za/r/a oso aspa/d/ bas/ b/de zen /Ysasoa- re/r/n barremana/r /zafen, are bz'sforzaurre beref//r ere.

/Cosfa/de /nguru/ro Pa/eo/zYo/ro gzza/rzaren b/z/modua era/rusfen dufen azfarnar//r zabarrena/r, fesfuznguru esfrafzgrafz/rofz/r /ranpo, Mzarrzfzen, Bzdarfen efa besfe fo/r/ bafzuefan aur/r/fufa/ro pzeza ba/ran bafzu/r ba/no ez d/ra' .

/-//sfor/aurre/ro gzza/rza/r zYsasoare/rzn /zanda/ro barremana/r nozz-bebzn/ra/ro /ronfa/rfu bafzu/r besfer//r ez z/ren /zan, /fsaserfza/r efa erdz'-zfsaseríza/r es/ra/nfzen zzz/rzon b/z/ga/ez ba//afzearren, /Ysas/abar, bar/razYz, bondarfza efa /ba/en arroefaf//r zYsasorafze/ro errazena/r z/ren fo/r/a/r erab/7fzen ba/YzzYuen. /fsasa/de bor/ usf/afu zufen, ez ba/rarrz/r bzzz'-zraupenera/ro /fsasoa/r emafen z/z/r/en e/z- Araga/ ugar/ez ba//afze/ro, ba/fa ere mas/rorra/r, /rarra/re/a/r efa abarra/r erab/7/z /ruffuna/r efa /epo- /roa/r eg/fe/ro, norberaren apa/ngarr/ g/sa.

F/arraparzYza basz'berrz borren azfarna/r d/ra y'endea b/z/ /Zanda/ro bazYzu/oefan agerfu d/ren mas- /ror zafzYxoa/r; zabarrena/r Ama/dan (Zesfoa) aur/rzYufa/roa/r d/ra, seguras/r/ apa/ngarri fxanpon edo z uffun g/sa erab/7/ zzYuzfena/r Marzs/roaren arranfzan ar/fzen zzre/a/ro froga/r besfe bazYzu/o ba­fzuefan ere aur/r/Yu d/ra, Bzz/razYz'/r bas/Ya, Bo/Zn/roban (Abad/ño) efa fumenfxan ffe/rezYz'o), G/puz/roaf//r pasa, L/rf/agan efa FrmzY/an, Deban b/a/r, Frra//an (Zesfoa) efa A/Yzb/Yarfe /S/-an fFrrenferz'a) efa Bebe /Vafarroa/ro /sfurzYzerazno z'rzYsz' arfe. Arranfzan eg/Ye/ro erab/7/ z/Yuzfen /anabe- se/r ere /raun eg/'n dufe bazYzu/o borz'efan.

Fgznda/ro bondea/refefan, arranfzan erab/7fzen z/Yuzfen bezurrez/ro arpoza/r agerfu d/'ra FrmzYz'an, Urfzagan efa A/Yzb/Yarfe /V-an. Arranfza borren zrudza/r aur/r/Yu d/'ra F/razn (Zesfoa) efa A/fxerrz (Azá) baz- fzu/oefa/ro /abar-p/nfura efa grabafuefan, non zzo/rzna/r, erreboz/oa/r, urraburua/r efa abar ager/ d/ren.

Anasfas/o Arr/nda/r, b/sfor/aurre/ro bazYzu/oefafz/r gerfu dauden baserr/efan gaur egun eg/Yen den «gau arranfzawi ordu/ro arranfza mofa baren /raupena efa zefazeoen arranfzaren bas/-mas/a/r anfzemafen d/re/a esafen du. Baserrz bor/'efan orazndz/r ere mas/rorduna/r d/Yuzfe e/z/ragaz fosfra/r, mus/ru/'/uaÁr, /apa/r, /rarra/re/a/r), b/'sfon'aurre/ro gara/'efan beza/axe

Fp/pa/eo/zfoan arranfza fe/rn/Zra/r berr/Yu efa esfuar/o efa padurefan barrapafzen z/Yuzfen e/z- /ragaza/r uga/du eg/n z/ren, ba/afan ba/fzu/oefa/ro fxo/roefan mas/rorra/r (7apa/r efa /rara/ro/a/r) efa arra/n bondarra/r p/7afu eg/n z/ren. Arra/na/r efa marzs/roa/r barrapafze/ro, sarea/r, bezurrez/ro amua/r efa abar erabz/fzen z/Yuzfen. Sanfzmamzzien (/ orYezubz) mas/rordun ugar/ aur/r/Yu d/ra, osfra/r efa fx/r/a/r geb/en baf. /fsas/abarref//r zznfzz/z/r dagoen 5anfa /(afa/zna ba/fzu/oan (fe/rezYzo), zfsasofz/r barfzen zzYuen e/z'/ragaz gebz'ena/r bzsforz'aurre/ro g/za/rz'a/r.

/Veo//foan zebar, zeramz/ra dufen bazYzu/oefa/ro maz/efan egzazfa da/Ye/reenez, marzs/ro arran- fza areagofu eg/n zen, /Canfaurz zfsasoa/r zzan zuen ur-maz/aren zgoeragafz/r, bebarbada, gaur ba/no mefro gufx/ bafzu/r beberago egon zenez, /fsaserfza asenfamenfuefara burbz/du bazYzen. Aurre/ro aroefan barrapafzen zzYuzfen espezzea/r ez ezz/r, bar/razfzez/ro azpzgeruzefa/roa/r nagusz/rz], bondo bare- afsu nabzz /obzYsuefa/ro espezzea/r ere aur/rzYu d/ra Marzzu/on fUrnzefa) efa Afxefan (¡Forua).

72. /S/.7UZVA i : «FZ mar, fuen te d e recursos para eZ hom bre preb/sfór/co», Itsasoa, 7, 79S6, 279-228. orr.73. ZMAZ, M.. cfsfraágraf/a d e /os mo/uscos mar/nos en /osyac/m/enfos p reb éfó n co s vascos», Munibe, 42, 7990, 269-274. orr.

74. á/?/?ZZ\ZDA A . « io s b a sc o sy eZ m ar d esd e D eba», M unlbe, 42, 7990, 405-472. orr.

A7a/n /nferesgarr/a c/en A7err/Aro Barraco (Zaraufz) azfarnafeg/an, /apa/r, musAru/7uaAr, arra/n bezu- rraZr efa /fsas begazf/aAr, ha/a no/a, anfxefa banA;abe/fza, pofforro arrunfa efa aba/* aurAr/'fu d/ra, ba/fa gaur egun desagertufa dagoen efa bango b/zfan/ee/r beren e//Araduraren osagarr/fzaf zufen pofforro band/aren bondar /nferesgarr/ bafzu/r ere' .

fneo/zfoan efa Bronfze-Aroan, b/zfan/eaAr mend/a/deefan, ba/'/arefan efa /ba/ arroefan f/nAra- fu z/ren nagus/Ar/. Arfza/na/r z/ren ezer ba/no /ebenago, efa beren /garofzearen /eAruArofasunaAr ufz/ d/zAr/'gufe.' aurren/7( fr/Trubarr/aAr, efa gero barresp/'/aAr efa jenf/7-barr/a , ba/na ez daAr/gu ezer ere /fsasoareZr/'n /zan z/'fuzfen barremanez

Ora/'n de/a urfe gufx/ arfe ezer gufx/ geneAr/'en BusAra/ /-/err/Tro af/anf/ar a/deAro Burd/n Aroaz, eg/n berr/ d/ren /Arer/refefan, ordea, aro barfaAro ArasfroaAr agerfu d/ra bondeafufa/ro azfarnafeg/e- fan efa ba/fa bondeafzen ar/ d/'ren besfe bafzuefan ere, ba/a no/a, /nfxurren (A/b/sfuz), Muruga/nen (Arrasafe) efa Burunfzan (Andoa/n), Marue/ezan (7Vabarn/¿) efa /(osmoagan (Gern/Ara), Arosfa/def/Ar urrun samar G/puzAroaAroaA( efa Aosfa/dean berfan B/zAra/AroaAr ' .

/norAr ere ez daAr/ aro barfaAro g/zaAr/aAr /fsasoareAr/'n barreman/'Ar /zan ofe zuen, efa are gufx/ago /fsasoa Aromun/A/ab/de g/'sa erab/7/ ofe zuen.

6.2. A/'nfz/'n Aroan /tsasoa re Ar/'n /zandaAro barremana/rAnfz/n AroAro /eben doArumenfu /dafz/'eAr era/rusten dufenez, Arosfa/dea /so/afufa zegoen efa a/d-

fan/'ar, basAroi bardu/zar eta Arar/sf/ar fr/buaAr b/z/ z/ren berfan/ «/parra/deAro berr/a/dea oso bofza da, bag/fz mend/tsua ba/fa, efa /tsasondoan dagoenez ez du besfe berr/a/deeAr/n, ez barreman/7r, ez Aromun/Traz/or/Tr; beraz, ez da oso abeg/fsua»' . /Vab/gaz/oaren bas/-mas/aAr /ba/efan baArarr/Ar zeuden efa ba/efan ere unfz/ o/narnzAroaAr erab/7fzen z/fuzfen, /fsasorafzeAro auArerar/Ar emafen ez z/efenaAr: «Bruforen esped/z/oaren aurref/'Ar fAC.a.//.mJ /arruzAro fxane/a bafzuAr besfer/Ar ez zufen bern'a/deAro esfuar/'oefan efa a/'nfz/refan /b/7fzeAro, ba/na gaur egun dagoeneAro zuba/tz enborrez eg/ndaAro un- fz/aAr erab/7fzen d/fuzfe, nab/z efa bor/efan ere oso baAran /b/7/»'s.

Egoera bor/ errof/A: a/dafu zen erromafarraAr Aranfaur/arren aur/raAro gerrefan sarfu z/renean, AAr/'fan/'af/Ar ab/afufa ATanfabr/ara joafen z/ren gudarosfeeAr sarb/de g/sa erab/7/ ba/fzufen B/z/(á/7ro go&oa, ba/fa ere, bebarbada, BusAra/ A7err/Aro besfe go/Aro efa porfu nafura/ bafzuAr ere. Orduz gero, /urra/dearen /parra/dea baArefzeaz baf, esArua/dea usf/afzen efa /ebenengo asenfamenduaAr ezarfzen bas/ z/ren.

/Arer/ar/eAr agorfzera/no ba/zaraz/ d/fuzfe ga/ borr/ buruz dauden Zfurr/ Ar/as/AroaAr, ba/n es/rasaAr d/rena/r, ezen arZreo/og/ara jo bebar /zafen ba/fa a/d/ barfaAro b/z/modua osafzen joafeAro ' .

Brroma/ro /nper/oaren bas/eraAro b/'mendeefan, bau da, /C.o./.an efa //.ean, Aromun/'Arab/'de, mea- g/'nfza efa basog/'nfza a/def/7r /nferesgarr/aAr d/ren /eAruefan nabar/ d/ra Arromaren azfarnaAr/ B/dasoa Bebean O/assoAro «opp/dum»a, A/aAro A7arr/7ro meafeg/aren ondoan efa /fsasoraAro besfe /rfeera band/ baf efa /ba/'b/de garranfz/'fsua den Gern/TraAo /fsasadarrean ForuaA:o asenfamenduaAr ', efa ma/7a apa/agoan, Porfuondo. Arra/'n efa mar/sAro barrapaArefe/r garapen band/a /orfu b/'de zufen, ba/ barruAro AronfsumoraAro ba/ esporfaz/ora/ro, ba/eAr gaz/fu eg/fen ba/'fz/fuzfen, Gefar/'an f/.apurd/^aurAr/'fu d/ren /ndusfna borren bondaAr/neAr eraArusfen dufenez.

Asenfamendu f/'nAro bor/'eAr egofea/r efa ga/aAr fru/rafze/ro prem/a eduAr/fzeaAr /(anfaur/ /fsasoAro ArabofajeAro merArafar/fza p/zfeAro ba//'o /zan zuen. AVargaf/Ar, afra/ra/e/ru /zafe/ro ba/d/nfzar/7r onenaAr

/5. Arkeoikuska, ?9SS, /00-703. orr. eta H.ORZ4, M.: <¡t¿P/ngú/nos en Záraufz?. sobre e/ /ia//ázgo de /a espec/e exf/nta pingui- nus impennis en e/yac/m/enfo de MernRo Barra», Aranzadiana, /993, 77-73. orr.

76. OL4F7XfA C, PfÁM/VfR, X , ^ ¿D fS , /... «f/ bronce f/na/y /a fdad de b/erro en G<puz/roa y B/z/;a/a», Munibe, 42, /990, 767-765. orr.

77. fSr/MBOM Geographiká, ///, 2.7S. /b/dem, ///, 3,7.79. M. FS7FB/W Df¿G/SDO(r eg/nda^o do^foradutza fes/ bonefan. El País Vasco Atlántico en época romana, DeusftAo

Un/berfs/tafea, Donosf/á, 7990, a/d/ barta/ío azfarnateg/en eta aurMunfzen eguneratze /an befea eg/fen du.20. UR7E4GA M., UG/S/.DF, 7*.. x/nd/c/os de m/ner/a romana en Gu/púzcoa. f/ cofo m/nero de/Srd/furr/. Oyarzun», Munibe, 3S,

/9S6, 707-244. orr.27. /Vabíz efa Gern/ a/:o /ba/adarre/:o /nguru guzfíán erromafarren garaAo azfarna ugar/ egon, efa ba/a era/;usfen dufe

5anf/mam/ñe efa Peña Forua ba/fzu/oefa^o aur/;//runfze/r, besfea/r besfe, azp/marratze/:oa/; d/ra forua/;o azfarnafeg/a, Frroma/ro /nper/oaren gara/Aroa, ora/nd//; ere bondea/;efa prozesuan dagoena, /n/brmaz/o ba//ofsua emafen ba/fu, ad<ib/dez, ban /anfeg/ mefa- /urg/ o baf zegoe/a efa, berr/Zr/ago, Porfuondon eg/nda/ro aur/;//;untza, garranfz/ bandAoa dena, <zan ere, /fsasadarre/ro ure/r ga/nez- fafua ba/fago, ba/nbesfe ezen ura/r bondafu ere eg/n ba/fu.

22. rOB/f, 7.¿„ CH/SWS/SC; M.. «Decourverfe d'une ép/fapbe du débuf de /'Fmp/re /?oma/n sur /e s/fe d'une us/ne de sa/a/sons á Guéfbary-/yrénées/St/anf/ques)>, Hommage au Musée Basque, Bayonne, 79S9, 89-702. orr.

befefzen z/fuzfen /rosfa/de/ro punfuefan /ebenengo /ra/a/r efa /ebenengo unfz/a/r era/'/r/ bebar /zan z/fuzfen, are geb/ago egur aberasfasun band//ro /urra/dea ze/a /ronfuan barfzen badugu

/ a/ ba/efa/ro baf /-/ondarr/b/'/ro Asfur/aga /ra/an egon z/fe/reen, a/ngura/e/ru barfan berres/rura- fufa^o mafer/a/ ugar/ar/ erreparafzen bad/ogu. Mafer/'a/ geb/'ena zeram//ra da, mofa efa gara/ ezberd/'nefa/!roa, geb/'ena fx//r/-fx/'/r/ eg/'nda; borregaf/'/r, bad/'rudi /eborrerafzen z/'ren unfz/'en bon- daÁr/na/r d/re/a, efa ez bondorafufa/ro unfz/ bafena/:, zeren zeram//raz efa onfz/Z /rargafufa/ro (ardoz efa o/z'oz befefa/ro anfora/r) unfz/ bafena/r /zan ba/z'ra, anfze/ro mafer/'a/aren /ropurua, as/roz ban- d/agoa /zango ba/fzafe/reen. 6/ unfz/ ba/rarn/r bondorafu z/ren susmoa/r daude. burd/nga/z zama- fufa/ro unfz/ baf efa 79S4an berres/rurafu z/'ren bronfzez/ro gauza guzf/a/r eraman z/fza/reen besfe unfz/ baf zeren efa d/'ru efa arfe a/def/'/r ba//'o band//roa/r z/renez, bazferfu eg/'n bebar ba/fa urefara bofa z/fuzfe/a edo /rare/ef//r eror/ z/re/a penfsafzea. Ha/a efa guzf/z ere, ba/e/r/n bafera ez zen /no/a/ro unfz/ bonda/r/n/'/r aur/r/fu.

H/'ger /urmufurre/ro Zra/a, bebarbada, babes-porfu g/'sa erab/7fzen zufen, unfz/aÁr marea goraren za/n egofe/ro efa band/7r B/dasoa /ba/'an gora zegoen barrua/de/ro porfura /gofze/ro. /ba/ borren beg/efan, ap//ra, zenba/f eg/fura era//r/7ro z/fuzfen, egurrez/roa/r bafez ere, barrez/rero esfa/zfa ge/- d/'fu d/'rena/ , ba/ nafura//r/; B/dasoa/ o y'a//r/nen poder/'oz, ba/ arf/'f/z/'a/Zr/, padura/r /eborraraz/ efa /ezo/aZ; era//r/ d/re/a/ro, aurrena barafza/r y'arfze/ro, efa gero /urzoru b/'r/'fargarr/ edo /ndusfr/ /urzoru b/burfze/ro. fg/fura bor/efa/ro baf 7992an agerfu zen, /rungo 5anf/'ago /ra/ean eg/fen ar/ z/ren obre- fan, ba/'n zuzen ere. Porfu-/'nsfa/az/o baf /zan z/feZreenaren bonda/r/na/r aur/r/fu z/ren. zurayea, bon- da/r/nez/ro mafer/a/ez befea, farfean mo/us/ruen mas/ror bafzu/r efa erromafarren gara//ro zeram//ra ugari besfea/r besfe

B/zAra/ o go/A:oan barrena, /fsasg/nfza yor/a efa garranfz/ band//ro mer/rafar/fza garafu z/'ren. f/orre/r ga/a/r fru/rafze/ o au/rera emafen zuen, ba/ ga/ manufa/rfurafua/r (zeram/'/ra, ferra s/g/7/a- fa) ba/' e///raga/'a/r fo//oa, ardoa), Burd/'ga/af/7( fBorde/e) /'r/'sfen z/rena/r. H/r/ barZr banaZrefa gune g/sa z/barduen, ez baZ(arr/7r A /fan/af/7r zefozen ga/ena, ba/fa ere Med/ferraneof/7r zefozenena, ga/ bor/'eZr Ba/onan barrena efa a/ngura/e/ru nafura/efan ge/d/'á/d/'aÁ; eg/'nez, Asfur/agan, /*\onfxa7ro bad/an efa segurasZr/ besfe bafzuefan ere, esafera/ro, Gefar/a/ro go//roan, fe/re/f/on, Bermeon efa abarrefan, segurfasunez eg/'azfafufa dauden erromafarren asenfamenduefara y'oa- fen ba/fz/'ren, ad/b/dez, Porfus Amanum-era, ban f/awobr/'ga fCasfro Urd/a/es) ba/'fzegoen /Cosfa/de/ro asenfamenfu bor/'efaf/'/r, Afurri B/dasoa, Deba, Or/o, L/rda/'ba/ efa /ba/zaba/ /'ba/'efa/ro nab/gaz/'oar/ es/rer, go/'an a/pafufa/ro ga/e/r/'n /ebenga/'a/r fru/rafzen z/fuzfen, mea/: bafez ere, bur- d/na efa ga/ena, esafera/ro, A/a/ro /-/arr/an, Deba Gara/an, 5omorrosfron efa abarrefan aferafzen z/'fuzfena/r.

Afosfa/de/ o asenfamendu bor/en ga/'nbebera ///. mendean eforr/ zen efa Bebe /nper/oaz geroz- f//r areagofu eg/n zen, g/zarfe barne/ro a/da/:orfasunare/r/n efa german/arren /nbas/oe/r/n bafera, nab/z efay'endea porfu efa bondarfza ondo/ro zenba/f fo/r/fan b/z/'fzen jarr¿ Panes porfuan (Abanfo- Z/erbanan) esafera/ro^, b/zfan/e geb/'ena/r /rosfa/def/'/r urrundu eg/n z/'ren edo b/'n'a/r barres/fu z/fuz­fen, fapurdum fBa/'ona) ad/b/dez, edofa b/'z/'gunea /e/ru babesfuagoefan aur/r/fu, ba/'fzu/oefara /fzu- //z, Arf/'ba/ efa O/ra /ba/'en arfean daudenefara e$afe bafera/ro.

AurreÁro a/d/'an ba/'no erag/'n fx/'/r/'agoa /zan arren, /rabofay'e/ro nab/gaz/oa/r aurrera y'arra/Yu zuen, /7/'ger /urmufurrean aur/r/fufa/ro Ga//'aren begoa/de/ro ferra s/g/7/afa gr/s^ efa anfora beran/rorre/r eg/'azfafzen dufenez, nab/z efa manfsoagoyarra/fu efa aurre/ro asenfamendue/r/n (7un/ra/e/ro azfar- nafeg/a sorraraz/ zuenare/r/n esafe bafera/ro) no/z-beb/n/ra/ro barremana/r /zanez edofa erro- man/'zafufa/ro besfe bab/faf bafzue/r/'n barremanefan sarfuz, ora/nd/'/r agerfu gabe dauden fo/r/efan.

23. RODñ/GUfZS/SUS, J.. «¿a cosfa yasca en /a anf/güedadx, Itsasoa, 7,7986, 229-244. orr.24. M4/?r/A/-BUfA/0, M.^., RODB/GUfZ S/S¿/S, 7.. «The anc/iorage of f/ Cabo de Mfguer (Fuenferrab/a, Gu/púzcoa)», The

International Journal of Nautical Archaeology and Underwater Exploration, 7975, 4,2, 337-333. orr.25. URTE4GA M.M..«ios bronces romanos de H/ger. /-/ondarr/b/a. Gu/púzcoa», Munibe, 7988, /77-722. orr.26. URTMG/S/SRr/GáS, M.M., /.OPfZCOÍOM, M.M.. Op. c/f. . . . . ,27. PfRfZ GOMZ4ífZ, C ; /i.M/?BEGU/ GOMfZ, E ; Ideas sobre la romanización en el mar Cantábrico, Un/vers/dad /nfernac<ona/

Se/;, Sanf<ágofCb//e), 7992.28. /SPRMMZ, 7.M,-NOiTf, f..' «¿a necrópo//sy e/pob/adodeRanes(4banfoy Oérvana, Mzcaya)», Munibe, 7967, 299. orr. efa hurren-

29. ád/b/dez, Peña Torua fforua), Sagasf/gorr/ f*/rorfezub/-Gem a), Gerrand^o f/barrange/ua) efa abar. Morr/ buruz Aus M/Z, 7.M., /VO/.TF, f.. «Cuecas sepu/cra/es en Vizcaya. Rrcayadón. fsfud/oy dafac/ónporG74», Munibe, 79, 7967, 759-226. orr.

30. BRV/TO DOM7/VGUfZ, /S.M..' <fS/g///afa gn's fard/a de/ fondeadero de/ Cabo de /-//guer (Fuenferrab/a)», Sé Col.loqui Interna­cional d'Arqueologia de Puigcerdá, La romanitzaciódel Pirineu, Puígcerda, 7988, 7 79-730. orr., efa «Ceram/cas de/yaom/enfo subma­rino de/CabodeH'gueriWondarn'b;a)», Munibe, 40, 7988, 723-763. orr.

Anfz/n Aroaren bu/raera efa Erd/ Aroaren has/era b/farfean dagoen a/d/an ', ez da/r/gu ezer segurur/Tr /rosfa/de/fo b/dearen egoeraz/ ga/ar/ buruzbo do^umenfu /dafz/en es/(as/áÁ; berr/ro beba/Tzen ga/fu ar/reo/og/az ba//afzera, ba/na frromafar Aroan ge/lafzen denaren /ronfrara, aur/r/- TrunfzaZr oso urr/a/r d/ra efa ez oso Árrono/og/a z/urreÁoáÁ:, ga/nera. A/paíze/^ofan, burd/naz/ro a/n- gura bafzuÁ: a/pa gen/fza/re, a/nfz/na-a/nfz/naÁroáÁr, B/dasoaren bo/ra/ean aurÁr/fu d/rena/r , efa a/n- gura bor/efaf/7r nabarmenfze^oa^ d/ra besoa efa zangoa ange/u zuzenean d/fuzfena/r. A/d/ barfa- / o ba/a/ o p/ezen f/po/og/anTr ez egofeaÁr efa p/eza ba/e/r ba/n forma s/np/ea edu/dfzeaÁr no/z/roa/r d/ren esafea eragozfen dufe, ba/na a/ngurek dufen eg/7rerar/ erreparafzen bad/ogu efa a/d/ barfa- /iroaÁr d/ren ^ Be/fránen 82 forma/tro anfora beran^orren zaf/ bafzuÁr ere H/gerre/ro a/ngura/eÁru borrefan audr/'fu d/re/a /ronfuan barfzen badugu, penfsa da/feZre bone/r zebar/ra eraÁrusfen d/gufe- /a B/z7ra/7ro go//roaren a/de borrefaÁro /fsasg/nfza/r aurrera jarra/fu zue/a, ba/na ez /nper/o gara/aren bas/eran beza/n /ndarfsu.

6.3. frd/ AroÁro nab/'gaz/'oafrd/ Aroaren /ebenengo mendeefan normand/arra^ Afurr/ /ba/aren bo^a/ean f/n/rafufa zeuden

efa Ba/onaf/ ab/afufa eusZra/ /urra/deÁro fo/dyaÁr/n bafzuefan sarfzen z/ren, B/z/ra/7ro go//roA:o abo- fay'eÁro nab/gaz/oa /S:onfro/afuz efa /apurrefa efa barrapa/refa/ro sarra/d/a eg/nez. /-/orre/r erag/nda, b/zfan/ee/t; /ba/en barnea/dean edofa defend/fzen erraza/r z/ren fo/r/efan babesfu bebar /zan zufen, mu/no efa fonforren ga/nean, a/eg/a. 7o%r/ bone/( /zan z/fezÁ:een gero frd/ Aroan sorfu^o z/'ren b/r/en bas/era.

/Vo/anab/ ere, gogoan edu/r/ bebar dugu X//. mendera/ro, bau da, Donosf/ar/ forua eman z/ofene- raAro, bazegoe/a errofufa nab/gaz/o efa /fsas/refaraÁo frad/z/oa, ba/na nab/gaz/oaren /or/a /fsas b/r/a/f sorfu ondoren bas/ ze/a, X///. efa X/\/. mendeefan, ba/n zuzen ere. Berr/ro /nda/lu z/ren /fsas mer/ra- far/'fza, unfz/g/nfza efa /ndusfr/a mefa/urg/7roa, burd/no/en b/farfez, ba/fa ere gaz/Trefa nab/z es/rabe- fxe /ndusfr/aÁr, efa arranfza garafu eg/'n zen, baxuraÁroa nab/z a/fura/roa Harrapafzen z/'ren espe- z/ea/tr, besfeaÁr besfe, b/x/gua/r, sard/'naZr, /egatza/r efa abar z/'ren, ba/na ordura/ro zefazeoen arranfza zen garranfz/fsuena, efa bad/rud/ ugazfun bor/en &onograf/a eus/ra/ b/r/ geb/enefa/ro z/g/7uefan (Bermeo, Ondarroa, AeÁre/f/o, Or/o, Mufr/Tru, Gefar/a, /-/ondarr/b/a, M/arr/fze, efa abar) aza/fzea/r bor/- xe eraTrusfen due/a, arranfza mofa borrefan as^oz /ebenagof/Tr ere /b/7fzen z/ren se/na/e ba/fa

Medrafar/fzaren efa /fsas/refaren goraÁráda borren froga ar eo/og/Tro gufx/ dago gaur egun, zeram/' a bondaTr/n bafzuTr efa eus/ra/ porfu efa a/ngura/e/ruefan ugar/ berres/ruráfufaÁro barr/z/ro a/ngura^^, besfea/r besfe. P/eza bor/e/ buruz/ro azferbefa f/po/og/7ror/7r ez egofea ba/en /rrono/og/a zebazfeÁro eragozpena da, efa forma nab/z osaga/ a/def/7; ba/n o/narr/z^oa /zafeaÁr /agundu eg/n du unfz/ fx/' /'e/r/'n eg/fen zen eremu murr/fze/ro /rosfa-nab/gaz/o /o/ra/ bafean mendefan zebar /rau- fen. Adreo/og/ /an berr/e/r ga/ borr/ buruz arg/b/de geb/ago no/z emango d/gufen za/n egon bebar- Áro dugu eta, aurreranfzean, oso //fe/reena da a/d/ bar/r /zan zuen garranfz/'aren zanfzua/r //rafeÁre- en unfz/ efa porfu-eg/fura bonda/r/n berr/a auddfzea.

6.4. Aro Modernoa efa /tsasoaX\/7 mendeÁro /eben bamar^adefan, ba a/7ao b/7a íernuara y'oafen z/ren eus/ra/ arranfza/ee/r ba/e-

barrapaTrefaren mauAra aurÁr/fu efa borre/a bas/ zen arranfza mofa borren urrezTro aroa, burrengo mendeefan zebar jarra/fu^o zuena. Denbora zebazfer/Ár ez badago ere, ugar/ audr/fu d/ra zefazeo bezurra/r, no/a /fsasoan, porfuefaf/7r gerfu (b/ondarr/b/a, Donosf/a, Gefar/a), bau da, ba//agarr/a/( ez z/ren bezurraÁr bofafze^o bezurfeg/ g/sa erab/7fzen z/ren fo/r/efan, ba/a /onya efa porfu /nguruefan.

3?. German/ar/Sroa de/fua, V. efa V///. mendeen b<farfe/;oa. G/SM/-OL4U/V, A ; «/S/gunas cons/deradones sobre /aAqtveo/og/a de fpoca Germán/ca en fus^a/ Wernas, Munibe, 4/, 7990, 345-355. orr. efa <(M'ascon/a», Gran Atlas histórico del mundo vasco, 4. Ada/efa efa Suzaga/:o neÁrropo// at/rMu berr/e/:, nab/z efa gure ga/an dago/;/onez ne/rropo// bor/e/; /;osfa/def//; oso urrun egon, arg/b/de oso ba//ofsuaÁr emafen dtz^gufe ba/n /7un dagoen aro borr/ buruz, efa eg//ear/ au/rera emafen d/o mundu a/;/fan/arra/r b/s/godoen efa /ran/roen erag/naren a/dean fus/ra/ Herr/an zuen nagus/fasuna azp/marrafze/ro.

32. Bf/V/70 DOMWGUEZ ^ M . «Anc/as de aguas bondarr/b/farras», Bidasoan, 7 93/, 37. orr.33. Bf/V/ÍO DOM//VGUEZ, A.M., fMPA/M/V, R.. «Anforas de/ yac/m/enfo submar/no de/ cabo de H/guer, Fuenferrab/a

(Gu/púzcoa)», / Co/./ogu/ d'Arqueo/og/a Romana, f/ w a /'anbgu/faf, econom/a, producció i comer; al Mediterrani occidental, Bada/ona, 7987, 74-84 orr.

34. Anfora beran/rorre/an bafera antzeA:o a/ngura(; aur/í/fu d/ra rur/Há/;o /;osfa/dean bondorafufa/ío X//. mende/to unfz/ b/zan- fz/ar bafean, eg//e boneÁr d/oenez. BASS, George F. «Underwaferarcbeo/ogy. Á;ey fo b/sfo/y's warebouse», National Geographi 724, 7, 7963, 738-/56. orr.

35. AVFRSF, F„ B//M/VD/, 7.7..' «f/acontecer b/sfór/co en e/espac/o mar/f/mo yasco (7)y, Itsasoa, 7. a/ea, 7986, 304-306. orr.36. GRAC/A CARCAMO, 7.: «fa c/W/zac/ón pesquera», Gran Atlas histórico del mundo vasco, 73. a/ea, 794. orr.37. C/R/QU/A//V GA/Z7ARRO, M.. «fos yascos en /a pesca de /a ba//ena», Fd/c/ones bascas, Donosf/a, 7979.38. F/or/efá ro as/;o efa as/;o /;osf3/de/;o f/yscbe/:o barearr/z eg/na/r d/ra.39. /Á:us ga/ borr/ eg/nda/tro eÁrarpen /nferesgarr/ bau. F/UXffV, S.. «¡.os s/ascos y /as pesquer/as fransaf/ánf/cas, 7577-7773»,

Itsasoa, 3, 7987, 26-54. orr.

fus/ra/ /tsas/refa/r /'ndar band/'a barfu zuen XV. efa XV/. mendeefan Gazfe/aZro arf//ea ftvroparen /parra/de/ro porfuefara garra/afzeare/r/n, f/andesera, /nga/aferrara efa Ho/andara, ba/'n zuzen ere, efa eus/ra/dune/r b/farfe/rar/tza /an eman/rorra eg/'n zufen efa porfue/ /no/z ezagufu gabe/ro gara- pena erag/n z/efen. /Cabofaje/ro nab/gaz/oa/r /ndarfsuago jarra/tu zuen burd/nga/-garra/oa ze/a med/o, berez/Zr/ B/z/ra/f//r e/rarr/fa Or/a, Uro/a, B/dasoa efa abarren arroefan ugar/ zeuden burd/'no- /efara/no garra/'afzen zufena. /ba/b/de bera/r erab/7fzen z/fuzfen burd/'naz/ro ga/ manu/a/rfurafua/r, mer/rafar/fza/ro fru/re g/sa, Gazfe/ara, Anda/uz/'ara, Porfuga/era, franfz/ara, /nga/aferrara, F/andesera efa /fa//ara esporfafze/ro, ba/fa Mendeba/de/ro /nd/'efara ere, Amer//refa/ro aur/r//runfza- ren ondoren.

^onf/nenfe berr/ bor/ aur/r/fzeaz baf /(anfaur//ro porfuefa/ro unfz/g/nfza/r /ora/d/ band/'a /zan zuen, baf/'/r baf XV/. mendean /nd/efara/ro b/'dean erab/7fzen z/'ren unfz/ geb/ena/r efa /'tsas gudue- fa/ro ga/eo/a/r berta/ro porfuefan era//r/fzen ba/fz/ren.

Frd/ Aroaren ama/eran efa Aro Modernoaren bas/eran B/z/raz/ro go//roan eg/'fen zen mer/rafar/- fza y'or/aren /e/ru/ro ar/reo/og//ro baf Gefan'an bondorafufaZro mer/rafa/unfz/a dugu, Zrobrega/a efa /robref/'/r eraforr/a/r d/'ren ga/ez eg/nda/ro egunero/ro erab/7era/ro ga/ manufa/rfurafua/r zeramafza- na, ba/a no/a, y'os/r/nfza/ro gauza/r forrafza/r, d/farea/r efa abar) efa su/ra/de/ro fresna/r, esafera/ro, berfza/r efa p/fxerra/r.

Aro Modernoan Gefar/a, Donosf/'a, Pasa/a efa /-/ondamb/Tro b/r/e/r jasan z/fuzfen eraso efa sef/o m/7/farre/r mun/z/o efa /ra/no/ bonda/r/n ugar/ ufz/ dufe b/'r/ bor/efa/ro bad/'efan, ze/'n bronfzez/roa/r ze/'n burd/naz/roa/r.

/(orfsar/e/r XV//. efa XV///. mendeefan burufufa/ro eg/nfze/r, B/7bo, Donosf/a efa /-/ondarr/b/Tro porfuefan geb/en baf unfz/ as/ro ga/fzea e/rarn zufen, ba/ barrapafzen efa bereganafzen z/fuzfe/a- /ro, ba/ errefzen edo bondorarazfen z/fuzfe/a/ro. Ga/ar/ buruz dagoen do/rumenfaz/o ugar/aren b/dez, /rorfso-ag/r/e/ buruz/ro do/rumenfaz/oaren b/dez baf/Tr baf, unfz/ ba/'e/r /zan zufen /barduera- ren jarra/pena eg/n da/fe/re efa ez/nbesfez /fsas bondora joan z/rena/r aur/r/fu

5/derurg/a/r baz/runde nabarmena /zan zuen XV/. efa XV//. mendeefan, band/a ba/fzen /barrefan barra-barra zeuden burd/no/a/r born/fze/ro burd/nga/aren es/raera, ba/nbesfe/roa ezen G/puz/roa/ro meafeg/a/r ez ba/'fz/'ren as/r/ ba/a/ro es/raerar/ eranfzufe/ro. B/z/ra/f/'/r e/rarr/ bebar /zafen zufen bur- d/'nga/'a efa /fsasoz garra/afzen zufen porfuefara/'no, efa porfuefaf/7r, /ba/efan gora, burd/'no/efara/- no. Se/rfore bor/¡ XV///. mendean, /rr/s/a/d/a/r jofa ge/d/fu zen, afzerr/Tro /ronpenfenfz/a ze/a efa. Mer/rafar/fza bor/ ba/n b/z/'a zenez, ez da barr/fze/roa mearen, //ngofeen nab/z ga/ manu^a/rfurafuen garra/oan /b/7fzen z/'ren unfz/a/r urpera joafea, e/ra/fzen erag/'nez nab/z barra arr/s/rufsua/r zebar/ra- fzean. 77or/xe gerfafu z/fza/en Or/'aren bo/ra/ean aur/r/fufa/ro /au unfz/'ei burd/nga/aren garra/'oan ar/ z/re/a, ez/n /zan ba/fzufen bango barra ga/nd/fu; berd/'n Gefar/a/roari porfuan babesfu nab/an, bebarbada, o/afue/r bar/ra/fzen /ronfra /ro/pafu/ro ba/fzufen.

/Vab/'gaz/oaren a/d/ borrefaf/'/r zeram/7ra bonda/r/n ugar/ ge/d/fzen da, anfora efa fxong/7 fx/'/r/a/r geb/'en baf, forma a/da/refa fx/7r/ bafzue/r/n XV/. mendearen bas/eraf//r X/X. mendean ondo sarfu arfe /raufen dufena/r. Onfz/ bor/e/r, y'aforr/z, Pen/'nfsu/aren efa Amer/TrefaZro /ro/on/en arfean ///r/do- a/r (o//oa, ardoa, paffarra efa aba/j ' garra/afze/ro erab/7fzen z/fuzfen. Zaf/ ugar/ efa ba/fa p/eza osoa/r ere aur/r/fu d/ra eus/ra/ porfu as/rofan, ba/a no/a, /.e/re/f/on, B/7bon, Pasa/an, Donosf/an, Gefar/an, /-/ondarr/b/an efa abarren

7. BfP/?fS/(L'/?AKfíF/V H/57OR/A.' AU/?/(//(U/VÍZA 5O¿.7*FA/(, AR/CFOÍOG/ ¿A/VA/(B/ a/d/ bere/z/ da/fez/re bemengo ure/r esfa/fzen d/fuzfen ar/reo/og/ do/rumenfua/r ezagufze/ro

prozesuan:

7.7. 7967era arfe eg/nda/ro aur/r/'/runfza/rfebenengo a/d/a 60/ro bamar/radara arte be/fzen da efa ba/abebarrez aur/r/fufa/ro gauzen a/d/a

da. Ar/reo/og/ /ana eg/fen ar/ z/re/a ja/r/n gabe efa, bafzuefan, bonda/r/ne/r b/sfor/'a a/def//r zufen

40. OífRO M/VA f..' Los corsarios españoles durante la decadencia de los Austrias. El corso español del Atlántico peninsular en el siglo XVII (1621-1697), fd/tor/a/ Mwa/, Madr//, /992.

47. GOGG//V, J.M.. «77)e spané/i o/we jarsa, Yale University Publications in Anthropology, ¿X//, /960, 7-40 orr.42. /TrusBfMíO, <4.M.. «/Snrorefasy0of/;tye/as/ia//adasen Guipúzcoa», Munibe, 39, 739-745. orr. efa «Ha//azgo de nuevas an/b-

refasen Gefar/a», Aranzadiana, 7990, 44-45. orr.

garranfz/a ezagufu gabe ere aur/r/fzen z/ren gauza/r, d/'ru ba//oa zufen gauza so/7fzaf edofa /fsaso- a/r ba/abebarrez /fzu//fa/ro b/fx//rer/afzaf yofzen z/fuzfena/r.

- Gauza ba/'e/r geb/enefan ba/abebarrez aur/r/tzen z/'ren, 7 945e/ro /ra/7ean /zanda/ro aur/r/'/run- fza, esafera/ro, «Mar/cbu» baporeaZr Donosf/a/ro bad/'an baxa baf ;'o zuene/roan. Fzbebar bura med/'o, unfz/jabea/r zenba/f /rano/ aur/r/fu z/fuen. AurZr/Trunfzaren berr/ eman ondoren, Venaro efa franc/sco Mands/c/or murg/7ar/ profes/ona/e/r unfz/ bafen arf/7er/'aren pus/ra band/ ¡baf berres/rurafu zufen. L/nfz/aren g/7a besfen/r ez zen ge/d/fzen, /robrez esfa/zfa/ro barenga/r efa zua/rerra/r barne. Haren ondoan b//'nda/'er/7r gabejo besfe unfz/' fx/'/r/*ago bafen bonda/r/na/r zeuden. Guzf/ra bedera- fz/ /rano/ /nge/es afera z/fuzfen, bafzua/r bronfzez/roa/r efa besfea/r burd/naz/roa/r, 7806, 7870 efa 7873e/roa/r, ba/'fa neurr/ as/rofa/ro yaurf/ga/'a/r ere. G/r/gu/a/n Ga/zfarro/r b/ru b/pofes/ emafen d/'fu unfz/'-bondorapen baren arrazo/az. /ebenengoa, 787B/ro sef/'oaren ondor/oz gerfa z/fe/ree/a, nab/z efa borr/ s/'n/sgarr/fasun fx/'/r/'a eman, /rano/efa/ro baf urfe barfa/roa ba/fzen; ga/'nera, urfe ba/'e/ buruz/ro do/rumenfaz/oan ez dago bondorapen baren a/pamen/'/r; b/garren b/pofes/aren arabera 78B7an /zanda/ro Or/amend//ro guduan bondorafu zen, ba/na /rasu borrefan ere ez dago /no/a/ro unfz/'-bondorapenen berr/'r/'/r/ efa b/rugarrena, unfz/a /rausa nafura/engaf/'/r bondorafu ze/a, b/ru /ra/no/ren aboa/r, gufx/enez, bareaz esfa//ta ba/fzeuden, bebarbada, e/ra/fza/r unfz/a bondarfzara/- no arrasfa/ra eramafearen ondor/oz^.

- Bafzuefan, /rosfa/de bauefan, 77ondarr/b/an efa Donosf/a/ro bad/an baf/'/r baf, /r/ro/-murg/7/re- fan edo urpe/ro arranfzan /b/// ob/ z/ren /eben murg/7ar/ af/z/onafue/r, barr/Z/ro efa burd/naz/ro a/'n- gura/r edo /ra/no/ ba/a/r aur/r/fu, urpef/'/r afera efa etxe/ro y'ard/nean edo apa/afeg/efan apa/ngarr/ g/sa yarfzen z/fuzfen. Bafzuefan, zeram//ra zaf/ baf /zan z/fe/reen edofa arma /ron/rrez/onafu baf, denboraren y'oanean, ba/efaz /ñor ardurafzen ez zenez, bofa eg/fen zufena edo, mefa/aren /rasuan, frafamendur//r /zafen ez zuenez, bondafu, orr/fu efa /a desagerfu eg/fen zena edofa /fxuragabefu- fa zegoen mefa/ez/ro geruza mu/fzo baf b/7a/rafzen. Aur/r/Trunfza bor/e/r, geb/ena/r, ba/a/roa/r /zafe- agaf//r, ez d/ra ezagufzera efa arg/fara eman, efa Zrasu bafzuefan aur/r//runfzaren zurrumurrua bes- fer//r ez da ge/d/fu.

Mafer/a/ bor/e/r, on//r onenean, as/roz beranduago, berres/rurafu efa azferfu eg/n d/ra, esafera- /ro, f/zger /urmufurrean aur/r/fufa, b//dumar/ bafe/r gordefzen zuen fxanpon p/7a bafe/r/'n eg/'n den beza/a^.

^osfa/de/ro fo/r/ ezberd/nefan a/d//ra berres/rurafufa/ro ba/e bezurre/ es/rer bezur-p/'/a baf osafu zufen Donosf/a/ro Aguar/umean, non mofa borrefa/ro mafer/a/ geb/ago gorda//uan uzfe/ro fo/r/'r/7r ez dagoen. Honda/r/n bor/e/r ba/nbesfe d/renez, ad/fue/r azferfze/ro prem/a dagoe/a //rusfen dugu.

- Besfe aur/r//runfza bafzu/r, porfuefan, a/d//ra ba/na efengabe, eg/n /zan d/ren dragafze-obren b/dez eforr/ d/'ra. fra borrefan mafer/a/ ugar/ aur/r/fu da, ba/a no/a, fxanpona/r, zeram/7ra /ana/r efa, /no/z, arf/Zer/a/ro p/eza bafzu/r ere ba¿ nab/z efa bor/e/ buruz arg/b/de gufx/ egon. A/de borrefaf//r, oso /nferesgarr/a /Zango //fzafe/re obra bor/en ardura /zan dufen murg/7ar/ profes/ona/e/r -bor/efa- /ro bafzu/r b/'Zda zor/'fxarrez- zer bonda/r/n mofa d/ren, nond//r afera z/fuzfen efa gaur egun non dauden aza/du/ro ba//gufe, oso gufx/fan eman ba/fa aur/r//runfza bor/en berr/. Sa/buespen g/sa barfu bebar dugu Pasa/a/ro bad/áf//r afera z/fuzfen bronfzez/ro /ra/no/en /rasua, gara/ barfa/ro egun- /rar/efan orr/a/de osoa/r befe ba/fz/fuen.

7.2. 7967ef/7r aurrerago arÁreo/og/ /ana/rFsan da/fe/re 7967ef/7r aurrera basfen de/a urpe/ro ar/reo/og/a, G/puz/roan bafez ere, nab/Z efa,

geroago //rus//ro dugunez, bas/era bafean, arfean, ba/abebarrez/ro aur/r//runfza/r /zan, anfo/afufa/ro p/an baf/ eranfzun gabe gerfafufa/roa/r, a/eg/a.

1. Higuer lurmuturreko ainguralekua eta Bidasoaren bokalea

LZrfe barfan, f7/'ger /urmufurrean, /nguru/ro murg/7ar/ profes/ona/a zen íomás /-/ernandorena/r, erromafarren gara//ro bamab/ru zeram/'/ra zaf/ afera z/fuen San 7e/mo gazfe/uaren azp/an beda- fzen den /fsas bondof//r, nabarmenena/r baue/r /zan/Zr. anfora /epo baf erromafarren gara//ro zera- m/7raz/ro p/fxer arrunf bafen zaf/ bafzu/r efa Aro Moderno/ro anfora fx//r/ bafen zaf/ baf Aranzad/

43. /Snfon/'o arranfzan eg/fe/;o M u ego/;/ baf aurMu na/)/an ar/ ze/a, ezbeharra gerfafu zen fo/;/an /fsaí hondoa / us/;afu efa brontzezh) b/ ano/ efa burd;naz/;o besfe baf aur/;/fu z/fuen. 7o/;/ berean, Joaqu/n Vaquer/za/; efa besfe muf<7 bafzue/; 7osé Bonaparferen z//arrez/;o bosf txanpon, femando V//.aren b/ efa Car/os /V.aren besfe bafzu/; aurMfu z/fuzfen. Urpe/;ar/e/; /;ano/a/; ez ezA, ^ano/-gurd/ren baf efa /asfa g/sa erab//fzeÁ:o //pgofe band/a/; ere afera z/fuzfen. <4ur/;//;unfza borren berr/ Or/qu/an Ga/zfarro/r Unidad efa El Diario Vasco egun/;ar/efan arg/farafufa/;o arf//;u/u bañar/ es/;er da/;/gu efa dafua/; ere arf//:u/u bor/efaf//; barfu d/fugu gu/;.

44. fSÍFB/S/V DF/.G/SDO, M.. op. c/t, /57. orr.

Z/enfz/ F/ÁrarfeÁro Adreo/og/ 5a/7aren es/ruefan ufz/ z/fuen efa Mar/a Ange/es Mezgu/'r/ze/r azfertu efa arg/farafu z/fuenaÁr

Geroago, Ja/me Podr/'guez 5a//s, 5anfa F/enaÁro neArropo// erromafarra (7run) aur/r/fu zuena efa Aranzad/ Z/enfz/ F//rarfeÁro ArÁreo/og/ 5a/7a fegun Ar/reo/og/ /-//sfor/Tro o Deparfamenfua) sorfu zuena, zuzendar/ ze/a, b/7a/refan;'arra/fuzufenAsfur/'aga/roa/'ngura/e/ruan, 7969 efa 7972b/farfean.

¿an borre/r/n ;arra/fu zufen 7973 efa 7974 b/farfean, ora/ngo /lonefan Manue/ Marf/'n-Bueno, Zaragozano L/n/'berfs/'fafeÁro /raÁras/ea, /an /de zufe/a, efa /nguruarén /Tredrefa s/'sfemaf/Trora/ro /eben /ranpa/naÁr burufu z/fuzfen. /-/or/en b/farfez, g/7a efa burd/nga/ bondarra/r z/'fuen barr/p//a baf auddfu zufen efa borreb garb/ frogafzen du, /7rerfza/7e bor/en usfez, ban unfz/ baf egona ze/a, Arargamenfua efa guzf¿ erromafarren gara;7(oa, seguras/r/ . Zor/'fxarrez, az/ren urfeofan, arrasfe- arranfzunfz/'eA: efengabe eg/n d/fuzfen /ane/r /e/ruZrofasun bor/ /a erabaf bondafu dufe. //redan bor/en ondor/oz, b/ eg/7ee/r zenba/f arf&u/u /dafz/ z/fuzfen a/d/z/rar/ berez/fuefan, /anen ema/'fza/r ezagufarazfe/ro efa mafer/a//7r garranfz/'fsuenaA: arg/farafzeÁro asmoz^.

Carfagenan, /fsaspe/ro Ar/reo/og/ar/ buruzbo V/. /Congresua eg/n zen 7 982an, ar/o/ro ad/fue/ ga/aren egoeraz b/'fz eg/feÁro efa esper/enfz/a/r fru rafze/ro au/rera eman z/'ena. Pen/nfsu/aren /pa- rra/de/ro ^osfa/deefan eg/nda/ro urpe/ro ar/reo/og/ /anaA: aza/fzen d/fuen arf/7;u/u bafe/r zebafz- mebafz a/pafzen d/fu ordura arfe Fus/ra/ /-/err/an eg/nda/ro aur/r/7runfza/r efa /ana/r .

H/ger /urmufurref/7r aferafa/ro zeram/7raz/ro mafer/a/aren b/'&efa efa /rafa/ogaz/oa 7985ean eg/n zen mafer/a/ baue/r barfufa. Aranzad/ Z/enfz/ F/A'arfeaA: gorda/7uan dauÁrana, Sanfa F/ena frm/fa Museoan era/rus/refan dagoena efa Tomás Hernandorenaren b//duma parf/Tru/arre ro p/eza bafzu/r. L/rfe borrefaf/7r aurrera /an eg/fe/ro b/de berr/ baf /'re r/' zuen Aranzad/ Z/enfz/ F/ arfeaÁr. /-/ona o bonefan o/narr/fzen zen nagus/7;¿ a/eg/a, parf/Tru/arren, zenba/f e//rarferen -murg/7ar/'en e&arfea/tr geb/ena/r- efa abarren b/7duma parf//ru/arrefan dagoen urpe/ro ar reo/og/ mafer/a/aren b/'/a/refan, b/7Árefan efa /rafa/ogaz/oan.

Urpe/ro ar/reo/og/ /anaÁr «/apsus» /uze baf /zan ondoren, 7 984an berr/ro e/r/n z/efen Asfur/aga/ro a/ngura/e/ru/ro /ane¿ efa ora/ngo bonefan, /ebenengo a/d/z, Fus/ro Jaur/ar/fza/ro ^u/fura 5a/7aren babespean, Aranzad/ Z/enfz/ F//rarfe/ro Merfxe Urfeagaren zuzendar/'fzapean efa Donosf/a/ro //V5UB e//rarfe/ro Manu /zagu/rreren /an/ddefzaz. L/rfe barfaÁro udan aur/r/Trunfza garranfz/fsu baf /zan zen/ bronfzez/ro bamazazp/ p/ezafa/ro mu/fzo baf, ;'a/n/ro /r/as/Troa/r /rud/Árafzen d/'fuzfen arg/onfz/z, p/fxer /drfenez, zerra/7a bafez efa besfe p/'eza bafzuez osafua, erromafarren gara//ro gorda/7u baÁrar baf erafzen ornen zufena

/-/arrez/rero efa gaur arfe, bafa besfearen ondoren eg/n d/ra /Tredrefa Áranpa/na/r Hondarr/b/Tro urefan, //VSUBe/ro Manu /zagu/rreÁr zuzendufa, be/burufzaf 7x/ngud/ Bad/a/ro /fsaspe/ro Ar/reo/og/ Áfarfa eg/fea zue/a. /Árus/rapen /ana/r, 7989an, B/dasoaren bo/ra/ean eg/n z/'ren geb/en baf efa ban- d/7r 77/ru /-/arr/ baxara/no efa /-/enda/aÁro bondarfzara/no bedafu z/ren, nab/z efa az/rene/ro bor/e- fan ezzen mafer/a/ /nferesgarr/'r/Tr audr/'fu. B/dasoaren bo/ra/ea /Trerfu zufen 7990e/ro /ranpa/nan, babes-porfuf/7r bas/ efa Porfu/ro Ára/ zabarrera/no, ba/na ez zufen ema/fza pos/f/bor/7( /orfu. Asfur/'aga Ára/a, 7997n, morfo/og&oÁ:/ azferfu efa Zarp/a /(a/aren /ÁrusÁrapenareÁr/'n jarra/fu zufen efa az/reneÁo borrefan besfe zeram/Tra bondar efa ba/e bezur bafzuÁr aur/r/fu z/fuzfen. B/dasoaren boÁra/ea /Trerfze/ro /ane/r aurrera jarra/fu zufen 7992an, bondarfzaf/7r babes-porfura b/farfean, ba/fa /ba/'an gora dagoen Punfa/en ere, ba/na ez zufen adreo/og/ mafer/a/ garranfz/zÁror/7r aur/r/fu. Henda/aÁro 7r/ro/porfua era/Ár/fze/ro obra/rz/re/a-efa, erromafarzeram/Ára/ro -arrunfa efa ferra s/g/- //afa- zaf/ bafzuÁ: aurÁr/'fu z/fuzfen, ba/fa ba/e bezurraA: ere

45. MFZ0U/R/ZDFC4Í/SL4/V, M.A. «/Votássobrearqueo/og/asuómanna en e/Canfábr/co»,Munibe, /6, 24-4/ orr. P/eza bor/en bas/era/ro /;afa/ogaz/oa berr/Árus/ zuena; Bf/V/ro DOM/NGUfZ, /S.M.; «Cerám/cas efe/ yadm/enfo submar/no c/e/ cabo de H/ger (*Hondarr/b/a)s, Munibe, 40, /9SS, /23-763. orr.

46. Jasofa^o /ag/ne/ buruzÁro azfer/;efaren ema/íza/; arg/farafu z/fuena: M4/?77/V-BUf/VO, M.. «/Sna/éfs de m/nera/ en cargamen­to de pec/o romanos. Bajo Aragón Prehistoria, 3, Zaragoza, 7987.

47. M4R77/V-BUBVO, M.; RODR/GUfZSáUS, 7..' op. c/f.48. A/M/?n/V-BUf/VO, M.; ROD/?/GUfZ S/SUS, /.' op. c/t, M/S/¡r//V-BUf/VO, M..' «Ha//azgos ceram/cos submar/nos en fuenferrab/a

f*Gu/púzcoáj , Sautuola H, 7976-7977, 375-382. orr.49. /VMR77A/-BU&VO, M.; /Z4GU/BRf, M., M5/SDO, 7.Í.; ME7UÍO, R., 5f/VfA/, F.: «ia arqueo/og/a subacuáf/ca en /as cosfas de/

norfe y noroeste pen/nsu/ar. estado de /a cuesf/ón», VI Congreso Internacional de Arqueología Submarina, Cartagena, 7982, 33-58. orr.

50. /Sranzad/ Z/entz/ F/^artea emanda/ro be/;a baf/ esÁrer eg/n zufen /an bor/ eta arf//;u/u bonefan agerfu zen; BF/V/70, /S.M.. <íCerám/casde/yac/m/enfo...s, op. c/f.

57. /<.o.//. edo ///. mendeefa/i;oa/;, eg//e bone/; d/oenez. U/?ÍF/SGA M.M.. «tos bronces romanos...», 720. orr.52. //VSUBeA: eg/nda^o /eben //íer/refa /;anpa/nefa/:o mafer/a/a/; tranzad/ Z/enfz/ FAarte/ío gorda//uan ufz/fa daude efa AM.

Ben/ío Dom/ngueze/í Árata/ogafu d/fu (Arkeoikuska, 7989, 793-794 orr). F/or/en arfean nabarmenefiaAí. térra s/g///afa /?/ffer//ng 8-/fo zaf/ baf efa /?/go/r 6 forma baf, ferra s;g///afa gr/s beran/rorre/ro esfanpafuez apa/ndua.

2. Getariako badia eta Iturritxikiko untzia/ña/r/ Guf/érreze/r efa /gnac/o Ffcbever/y/r, 79S5ean, zenba/f murg/7/refa eg/n z/fuzfen Gefar/a/ro

/rosfa/dean, berr/ borrefan 7 6BSan /zanda/ro /fsas-gucfuaren gerfaera b/sfor//rof//r ab/afufa, borro- /ra/d/ baren azfarnaren baf aur/r/fze/ro asmofan B/ urfe ar/'fu z/'ren b/7a/refan ema/fzar//r /orfu gabe, ba/na 79S7/ro udaberr/an, /robrez/ro bosf //ngofe^ aur/r/fu z/fuzfen Gefar/a/ro bad/'an.

Gerozf//r, Aranzad/ Z/enfz/ E//rarfe/ro Ar/reo/og/ H/sfon/ro/ro Deparfamenfuf//r, /'nguru barfa/ro ar/reo/og/ /anar/ efa azfer/refar/ e/r/n efa 7988/ro //rerra/d/an 79 //ngofe berres/rurafu gen/fuen /'fsas zo/af//r, b/'ru mtv/fzofan banafua/r, pos/z/o ezberd/nefan jarr/a/r efa ba/e/r/n bafera besfe mafer/a///r ez zufe/a. frd//ro p/7a/refan zundafze baf eg/'n genuen 79S9an efa ban besfe 72 //ngofe aur/r/fu gen/-

fuen. /7a/aber, azfarnafeg/aren /nguru/ro eremu zaba/ baf //rerfu efa burd/naz/ro nab/z egurrez/ro eg/- fura m/sfoa zuen p/eza band/ baf berres/rurafu genuen, a/nfz/na/ro /rano/ baf /zan z/fe/reena. /-/ondea/refaren /. /ranpa/na eg/n genuen 7990ean, b/ esparru berr/ barfuz. B esparruan //ngofe berr/a/r aur/r/fu gen/fuen efa G esparruan, bernZ, /ron/rrez/oen geruza efen baf bondeafu ondoren, //ngofe bafe/r/n bafera, gauza baue/r aur/r/fu gen/fuen. orrafz ugar/, /r/rfen /brma/ro p/eza bafzu/r, unfz/-/ronpas de/rorafu b//ra/n baf efa /robrez/ro fxanpon baf, 5/z/7/a/ro A//bnso /.a erregearen gara/- /roa. Ranpa/na borrefan berfan, ga/nera, besfe mafer/a/ bafzue/r/n bafera, bona/ro baue/r aur/r/fu gen/fuen.' oso /ron/rrez/onafufa zeuden bonbardaren /au erre/ramara, /ra//bre ezberd/ne/roa/r z/ren mefa/ez/ro /rano/-ba/a/r efa barr/z/ro jaurf/ga/a/r, arpeu baf efa a/ngura baf. Azfarnafeg/a /ronfro/afze- /ro efa mafer/a/ berr/a/r aur/r/fze/ro asmoz urfean zebar eg/n ob/ d/fugun //rus/rapen /anefan, azfarna- feg/áren muga ezagunefaf//r /ranpo, /zurde mofa/ro bronízez/ro /rano/ bafen /r/rfen afa/ baf aur/r/fu genuen /fsas zo/aren ga/nean, bare/r/n bafera besfe mafer/a///r ez zegoe/a. Hondea/refaren //. /ranpa/- na 7992an eg/n genuen, ba/na egura/d/ fxarra/r eragozpen ugar/jarr/ z/z/r/gun G esparrua bondea- fze/ro /anefan, ba/a ere, barra-barra aur/r/fu gen/fuen orrafza/r, /r/rfena/r, barr/Z/ro yaurf/ga/a/r, a/ngu- ra zaf/a/r efa mefa/ez/ro besfe /ron/rrez/o bafzu/r, bor/en arfean nabarmenena/r perfza mu/fzo bafzu/r /zan/Zr, /robrez/roa/r seguras/r/.

Az/ en bondea/refa /ranpa/ne/r/n bafera aurre/ro /ranpa/nefa/ro /ron/rrez/o as/ro garb/fzen efa zabarberr/fzen bas/ gara efa bor/efaf//r mafer/a/ berr/a/r afera d/fugu, ba/a no/a, ezpafa baf, zorroa efa guzfi Manue/ / a erregearen gara//ro fxanpon porfuga/dar baf, armadura baf /zan z/fe/reenaren bonda/r/na/r efa abar^.

Geroan eg/ngo d/ren bondea/refa /ranpa/ne/r efa ag/r/feg/ nab/z /aborafeg/efa/ro do/rumenfaz/o /ane/r (Zron/rrez/oa/r garb/fzea, aur/r/fufa/ro p/eza/r azferfzea efa /rafa/ogafzea) beb/n-bef//ro /ron/r/u- s/oa/r emafe/ro au/rera es/ra/n//ro d/gufen esperanfzan, beb/n-beb/ne/roz bau esan deza/regu, Gefar/a/^0 bad/an -besfe bafzuefan ere ba/a gerfafu/ro da seguras/r/- azfarna ugar/ daude/a, ba/ berfan a/ngurafu zufen unfz/ena/r, ba/ zor/fxarrez bondora yoan z/renena/r. 77a/a bada, az/ren urfe- ofa/ro /anaren beb/n-beb/ne/ro azfer/refa eg/n ondoren, ondor/o g/sa, bau esan deza/regu, /Zrerfu- fa/ro eremuan b/ru fesfu/nguru ezberd/n daude/a.

- /nferesgarr/ena, bor/roa/r ba/f/ra berres/rurafufa/ro mafer/a/ geb/ena/r, unfz/ bafe/r zeraman /rargamenfua da, aur/r/fufa/ro do/rumenfaz/oaren arabera XV mendearen az/ren urfeen efa XS//.aren bas/era/roen arfean Gefar/an bondorafu zen f/andes/ro ur/ra bafe/r zeramana, ba/n zuzen ere. Rargamenfua /unfsean bone/a osafufa zegoen. bafef//r, /ebenga/a, /robrea, ba/n zuzen ere (7/n- gofe moduan), efa besfef//r, /robref//r eraforr/fa/ro ga/ manu/a/rfurafua/r (Zrobrez/roa/r, bronfzez/ro- a/r efa /afo/z/roa/r), ba/a no/a, z/rg/Zoa/r, orrafza/r, berfza/r efa abar. Unfz/ bor/ armafufa joan z/fe/re- en, bonbardaren erre/ramare/r efa mun/z/o ugar/a/r ad/erazfen dufenez.

53. /Voge/ía Mamar Urfe/ro Gerran, gudaroífe /ranKese/;, Condé-/;o pr/nfzearen ag/ndupean, Wondarr/b<a seüafu zufen. fgoera /laren aurrean, fe//pe /Va/; /.ope de /Voces b/da/í zuen Coruña/ro es/roadraren buru, b/r/ barres/fuaren sef/oa a/txa zezan. Gefar/á parean, ordea, eraso eg/n z/on áf/anf//;o/;o /fsas armada /ranfsesa/;, Borde/e/;o arfzapezp//;ua buru zue/a. Borro/;a/d/ sufsuen ondoren, f/ofa espa/n/arra ga/fza<7e afera zen efa /2 ga/eo/ bondorafu z/ren efa 3.000 /agun b// f/;opuru bor/e/; as/;o a/datzen d/ra //buru bafef//; besfera).

54. /zan, ga/da/;efa/ro fofxoa/; d/ra efa bor/en arfean b/ru mofa daude, forma erd/-esfen/;oa dufen b/efa /;onose/;z/oa duen b/ru- garren baf, geb/ene/; z/g//ua ezarr/fa dufe/a. Donosf/a/;o //V4SMfíe/;o /aborafeg/efan eg/nda/;o ana/zs/ /;/m//;oen arabera %93,33 efa 99,75 b/farfe/;o Cu ba//oaÁr d/fuzfe efa ezpurufasun es/rasa/;. f/a/aber, /ag/n bafen ga/nean eg/nda/;o ana//s/ mefa/ograf//;oa/; /;a//fafe bandeo ga/da/refa baf/ buruz^o dafuaÁ; emafen d/z/agu, nab<z efa mo/de /¡o/unfura/a/; erab/// (barea, barr/a, efabj. Ma/;rofofograf/a/; eg/fura bomogenoa agerfzen du, garranfz/z/;o so//dofze-a/;afs//; gabea.

55. «asu borrefan, ana/<s/ A:/m/A:oa/; Madr//go /CRBMen eg/n z/ren, p/eza garranfz/fsua ze/ar//;, prozedura ez sunfs/fza//eai; erab//- fzen ba/f/fuzfe ban. fma/fzaren arabera /afo/z eg/nda dago, mafer/a/ bor/ oso ma<z erab/7fzen ba/fzufen fresna z/enf<f//;o3/: eg/fe/;o frd/ ároaz gerozf//;.

56. ¿an bor/ «¿Sfe//er /\rfem/s»e/;o G/org/o Sfuder ar/ da eg/fen.57. Do^umenfaz/o bor/ S/mancase/;o <4g/r/feg/ Oro/;orref//; aferea da, ba/na zor/fxarrez oso /aburra efa parfz<á/a da efa b//a/refan

yarra/ízea za/7a, ez ba/fago uda/ /furr/r//:, ¿zan ere Gefar/a/;o Uda/ /Sg/r/feg/a erre eg/n ba/ízen ! S36an, /.eben /Tar/tsfadan, a/eg/a. Besfa/- de, esan bebar da, MdufaAro /nformaz/oa ez de/a unfz/a bondorafu zen gara//;oa, burrengo urfeefa/;oa ba/z//;, largaren parfe baf berres/;urafzeazar/ da efa.

- Gero, bad/a/ro eremu zaba/ bafzuefan, /fsas zo/aren ga/nean aur/:/fufa/ro gauza so/fea/r daude, ba/a no/a, bronízez/ro /rano/aren /r/rfen zaf/'a, burd/naz/ro mun/z/'oa, a/ngurafxoa/; efa arpea bafzuAr. Az/rene ro fresna bor/e/r unfz/'-/anefara/;o ez ez/'/r, unfz/'aÁr hondorafu ondorengo sa/bamen- du /ranpa/nefan unfz/efan zegoen mafer/a/a berres/rurafze/ro ere erab/7/ z/'ren. Uonda/r/n bor/eÁr Uoge/famar Urfe/ro Gerran, 76F8an /fsas armada franfsesa/r bondorafufa/ro ¿ope de /-/oces-en f/ofaÁro ga/eo/ren bafena/; /zan z/fez/reen, ba/fa mafer/a/a berres/rurafze/ro, /rano/a/r efa a/ngura/r bafez ere, band/7r bereba/a eg/n z/'ren /anefa/roa/r ere.

- Sad/a/ro fo/r/ja/r/n bafean, 7989/ro /ranpa/nan, burd/naz/ro p/eza oso /ron/rrez/onafuen mu/fzo baf aur/r/fu efa p/eza ba/efa/ro baf afera genuen azferfze/ro: burd/na fo/j'afüz/ro barrad z/'ren, se/rz/o /rarrafu/roa/r, gufx/'gora-bebera 7,50 m /uze/roa r, seguras/d/í/rra/de bonefan ba/'n ugar/zeuden burd/no/efa/ro bafef/Tr aferafa unfz/' bafe r zeramafzana/r.

3. Donostiako badia

Manu /zagu/'rreÁr, 7990ean, //V5UBen b/farfez, Donosf/a/ro bad/a /Trerfze/ro Áranpa/ná bafzu/r bas/ z/'fuen, bad/a/ro urpe ro Ar/reo/og7 Álarfa eg/fe/ro asmoz, 7X/ngud/ra/ro p/anfeafufa/ro anfze/ro mefo- do/og/ar/'y'arra/'fuz. /7/ru unfz/'ren bondaÁr/'na/r aur/r/fu z/fuzfen 7997/ro /7rerra/d/'an, ba/fa «Mame/e- na» zamaunfz/aren bonda/dna/r ere. Uurrengo urfean eg/nda/ro /7/. /ranpa/nan, porfu/ro aboaren ondoan, bof//a/r, /rao/7nez/ro p/pa/r, zeram/Tra zaf/a/r, /rano/ ba/a/r efa abar berres/rurafu z/fuzfen; Paseá/eZru Berr/aren ondoan, fe/'/a/r efa adre/7ua/r, ba/fa barnz/ro b/ a/ngura ere; besfe baf ere afera zufen 5anfa /\/ara /r/aren /nguruf/7r.

4. Orlaren bokaleko untziak

fusÁro7aur/ar/'fza/;o forfu efa /fsaso ro Ga/'efara^oZuzendar/'fza, 7992/ro udan, Or/'a /ba/aren bo/ra/e/ro barran fOr/o) eg/fen ar/ zen dragafze-obraZrz/re/a-efa, unfz/bafen efa baren /rargamen- fuaren bonda/r/na/r age/tu z/'ren. Manu /zagu/rreren usfez bera r zuzendu ba/'fzuen gero //VSUBe- f/Trpresazeg/nda/ro bondea/refa, seguras/r/pafafxe baf zen, gufx/gora-bebera 70 m-Áro es/ora zuena, XV//. edo XW//. mendeefa/roa, 5omorrosfro/ro meafeg/efaf/Tr Or/a /ba/'/ro burd/no/efara z/'bo- ana. T arga guzf/'a, 35-40 fona burd/nga/, efa unfz/'aren eg/'fura geb/ena, bar/fzez/roa baf/'/r baf, afera efa Agorreg/7ro burd/no/an ufz/' d/fuzfe, gafzgabefu efa azferfu ondoren /fsaspera /fzu/ da/'fe- zen

Uondea^efa bor/ eg/fen ar/z/re/a, besfe unfz/ baf anfzeman zufen, ba/na burrengo urfean bondea- fu bebar /zan zufen, besfe draga/refa bafzuez ba//afufa. Unfz/ bor/ aurre/roa ba/no fx/7r/'agoa zen efa baren eg/'fura zurez/roa afera zufen. Unfz/ borrefab/r gerfuan b/rugarren unfz/ bafen /rarga aur/r/fu zufen, ba/na bor/jaso gabe dago ora/'nd/7r. ¿an bor/e/r eg/fen ar/z/re/a, /augarren unfz/ bafen bonda/r/- na/r aur/r/fu z/fuzfen, ba/na barea/r babesfufa zegoenez, ez dugu bebarrezÁ;ofzaf jo bondea/refa eg/fea.

Uondea/refa bon'garranfz/z/roa da b/ arrazo/'rengaf/Tr, bafef/7r, a/d/ja/r/n bafe/ro unfz/'g/'nfza efa unfz/ mofa berez/ bafen era/7runfza prozesua, zamaunfz/ fx/7r/ ba/'ena, a/eg/a, ezagufze/ro parada es/ra/nfzen due/a/ro, efa besfef/7r, B/z/ra/Tro go//roan Aro Modernoan eg/fen zen Árabofaje/ro nab/ga- z/oa efa mea-garra/oa azferfze/ro e/emenfu berr/'aÁr emafen d/fue/a/ro.

5. Zenbaít aurkikuntza

Fra/rundeen b/'def/7r aurrera eramanda/ro /an bon'e/r/n bafera, urpe/rar/ abz/onafua/: efa /rosfa/- dean /an eg/fen dufen murg/'/ar/profes/ona/a/r, farfe/ra-marfe/ra mafen'a/a b/7afze/ro /anefan ar/Yu /zan d/ra efa bor/e/ es/rer b/7duma pr/bafu baf ba/no geb/ago osafu da, bor/efaÁro bafzu/r oso /nfe- resgarr/a/r. Azp/marrafze/roa da 7omás Uernandorena/r osafufa/roa, aberafsenefa/roa efa an/fzene- fa/roa ba/fa, bafez ere /7/ger /urmufurref/7r aferafa/ro mafer/a/ez osafua (zeram/'/ra /ana/r, ez ba/rarn'/r erromafarren gara/Troa/r, /eben a/pafufa/roen anfze roa/r, ba/fa ere Frd/Aro/roa/r efa Aro Moderno- Zroa/r, ba/a no/a, /rano/ba/aÁr, sab/ea/r, /abana/r, burd/naz/ro a/ngura/r. . .gara/ezberd/nefa/roa/rj,

SS. Gerfáerá /i;sfon/:o /lom buruz ez dago bíMogra/iá beranazÁron/í, ba/na ba/ /nformaz/o ugar/ fe fu/nguruaz, / 63San /zanda- /;o /Vondarr/b//;o sef/oaz, ba/n zuzen. BesfeaÁ; besfe, bona/ro baue/: //rus da/fez/;e.' M0/?f71 7..' Empeños del valor y bizarros desempe­ños o sitio de Fuenterrabia, 1638. Ana/es de/ Reyno de /Vafarra, S////. a/ea. B/b//ofeca de /a Gran Fnc/c/oped/a ^asca, /969; FFR/V4/V- DFZ DUBO, G. Armada española desde la unión de los reinos de Castilla y Aragón, /y. a/ea. Museo /Vava/, Madn/, /972, /69-/88. orr., efa abar, ba/fa G/puz/roa/ro /Sg/r/feg/ OroÁ:orre/;o do/rumenfaz/oa, Unfz/ Museo/ro /Sg/r/feg//:oa efa abarre/roa.

59. Arkeoikuska, /992, 322-329. orr.60. /Vab/z efa egurra nabí o ondo Áronfserbafufa egon, bareaz esfa/Zfa egon ze/a/;o, manfen/mendu efa zabarberr/fze prozedu-

ra oso garesf/a/; bebar d/fuzfe, borregaf//; ez da /romenígarr/a «a pr/or/» /eborrean edu/;/fzea, (Arkeoikuska, /992, 326.orrJ. Arkeoikuska, /993, 365. orr/a/dean, esafen denez, berr/z, aur/r/fufa/ío unfz<a efa ondoren fopafufa/roa /ronfserbafze/ro au/;era /ego- /re, Agorreg/n jarreo //fzafe/reen museoan ba/n zuzen.

ba/na besfe a/ngura/e/ru nafura/ bafzuefaf& aferafa/ro mafer/a/a/r ere bad/'fu, ad/b/dez, /Confxa/ro bad/af//r aferafa/ro barr/z/ro a/ngura/r, barearnz/ro d/s/roa/r efa anfora fx//r/ bat, efa Gefar/af/'/r afera­fa/ro barr/z/ro a/'ngura bafzu/r '.

/7/ger /urmufurraren /nguru/ro mafer/a/ez osafufa/ro besfe b/7duma parf//ru/ar baf José Gabr/e/ Zaba/arena da, oso gara/ ezberd/nefan so/fe aur/r/fufa/ro zeram//ra /an fx/7r/-fx/7r/ eg/nda/roez osafua, nabarmena /zan/Zr erromafarren gara/'/ro berfa/ro zeram//ra arrunfaren nagus/fasuna efa a/nfz/na- /ro eg//rera duen burd/naz/ro a/'ngura baf

Gefar/a/ro porfuaren barreneb/r barr/z/ro a/ngura bafzu/r afera z/fuzfen 79SSan. Gefar/af//r afe- rafa/ro burd/naz/ro a/ngura zabar samar baf Hegafz e//rarfean (77ernan¿) dago. L/rpe/ro B/r/nfzen Brref O/rarfe/ro /r/de d/ren 7osé Mar/ Gasf///o/r efa Pafx/ Ur/be/r, 7990e/ro abenduan, /au zeram/'/ra zaf/ aur/r/fu z/fuzfen porfu borren aboan, besfea/r besfe, anfora fx/Zr/ baf efa b/ /r/rfendun fxong/7 fx//r/ baf az/rene/roa /nferes band//roa, eus/ra/ /rosfa/dean aur/r/fufa/roen arfean ezaugarr/ bor/e/r d/fuen ba/rarra ba/fa Zuma/a/ro murg/7ar/ fa/de bafe/r 7992an ba/e bezur bafzu/r afera z/fuen eremu berean efa Aranzad/ Z/enfz/ f//rarfean ufz/ z/fuzfen gorda/7uan. Ange/ Gereca/r ere, Gefar/a/ro murg/'/ar/ profes/ona/a bera, mafer/a/ ugar/ berres/rurafu du bere /an b/z/'fzan zebar, Gefar/a/ro porfuan geb/'ena, ba/a no/a, barr/Z/ro a/nguraren baf, zeram//ra pus/ra/r efa abar.

Ondarroa/ro porfuaren /parra/de/ro /ra/an eg/fen ar/ z/ren obrefan, SO/ro bamar/radan, dragafu- fa/roare/r/n bafera /robrez/ro fxanpon bafzu/r, bezur zaf/a/r, g/za/r/ena/r seguras/r¿ efa unfz/ bafen egurrez/ro bonda/r/na/r afera z/fuzfen

E/anfxobe/ro porfuf//r arran/r//a baf jaso zufen efa P/enfz/a/ro urefan ma/z aur/r/fu d/fuzfe a/ngu- ra gara/'/r/dea/r efa az/ren gerra z/b//e/ro obusa/r ere.

S. UPPfRO APRPOfOG/APf/V f7*ORK/ZÍ/A/A

Aurre/ro orr/a/dea/r /ra/rurr/fa fus/ra/ /-/ern'/ro urpe/ro ar/reo/og/a /'a-/'a bas/ gabe dagoe/a esan da/'- fe/re, efa /rosfa/de/ro fo/r/ bafzuefan /an geb/ago eg/n bada ere, /urra/de osoan, oro ba/; eg/nda/ro /ana/r urr/a/r d/ra, ba/na borre/r ez du esan nab/ azfarnafeg/r//r ez dagoen/Tr, ba/z/'/r efa azp/'eg/fura- r/Zr ez dagoe/a. Beraz, b/de /uzea dago /b//fze/ro, ba/ aro b/sfor//roe/ dago/r/enean, /eborre/ro //rer- /runfzaren b/dez ne/rez befe da/fez/reen bufsunea/r befefze/ro, ad/b/dez, gaur egun urpean dagoen /rosfa/dearen farfe zaba/ bafean egon //fez/reen asenfamendu pa/eo//fo/roa/r ^ azferfuz, ba/ /an eremu baue/r barfuz.'

- Porfu efa a/ngura/e/ru nafura/a/r, porfu azp/eg/furen azfer/refa, a/nfz/na/ro era//runfzen pro- b/emaf/'/ra, pa/eoporfuen //rus/rapena efa abar

- Padura/r efa z/ng/ra/r, bonefan unfz/ bonda/r/na/r, /ranoa efa gabarrena/r esafera/ro, /ra/ zaba- rra/r efa abar aur/r/ ba/fa/fez/re

- /ba/a/r, pa/eoarroa/r, b/drograf/a/ro eg/fura/r, ad/b/dez, presa/r, errofa/r efa abar.Besfa/de, nabar/a da urpe/ro ar/reo/og/ /rarfa baf eg/fe/ro prem/'a, Med/ferraneo/ro a/de bafzue-

fan eg/fen ar/ d/rena beza/a/roa, edofa burb/7ago/ro urefan, Ranfabr/an, Asfur/asen edo Ga//z/'an esafera/ro, eg/n d/ren sa/oen anfze/roa, nab/z efa borre/r eragozpen band/a/r sorfu, /zan ere, /eben esan dugun beza/a, bemengo /rosfa/dea/r ba/d/nfza berez/a/r es^afzen ba/f/fu.

6/. B//duma bor¿ ora/nd/ ora/n, Gfpuz/;oa/;o Foru A/dund/áren fondora pasa da Donosf/a/;o Unfz/ Museoa/; eg/nda/;o jesf/oaren b/farfez efa tranzad/ Z/enfz/ f//;arfearen /agunfzaz.

62. Zeram/^a /ana/k tranzad/ Z/entz/ f//;arfe(;o gorda//uan ufz/ z/fuen, /988an.63. B//duma íx/ /ágoa efa p/eza so/fe bafzu/; ere badaude murg/Vanen e//:arteefan efa efxe parfAu/arrefan, p/eza guzf/a/;

/Vondarr/b/Aro /;osfa/de borrefafA/asoa/;, a/de bor/ ba/fa Z;/ro/ murg/Zar/a/; geb/en ¡b/s/fafzen dueña, ez ba/rarr//; Bebe B/dasoa/;oa/;, ba/fa ere /Vafarroa^oaír efa B/z^oá/;. /S/pafze oa/; d/ra, besfea/r besfe, /M. íarrarferen efa J. /Vavarraren b//duma/; efa /zurde e//;arfean iHondarr/b/a) dagoen e/fze zaf/a, berfa/;o arrunf mofa/;oa.

64. J.M. Gogg/ne /500 efa /580 b/farfe/;o esf//o/;ofzaf jofzen d/fuenen anfzeÁro forma dau/ra. B/eza bor/e/ buruz/;o obar /abur baf. B&V/ÍO, <4..' «Wa//azgo de nuevas an/brefas en Gefanax, Aranzadiana, /990, 44-45. orr.

65. fran Camba murg//ar/ profes/ona/ai; emanda/:o /n/drmaz/oar/ es/;er ezagufufa/;o dafua/;.66. /S/.ÍU/VA i . «f/ mar...<>, op. a t, 220. orr

BIBLIOGRAFIA

ALTUNA, J.: «El mar, fuente de recursos para el hombre prehistórico)), /fsasoa, 1, 1986, orr./pp. 219-228.

APELLANIZ, J.M.; NOLTE, E.: «La necrópolis y el poblado de Ranes (Abanto y Clervana, Vizcaya))), Mun/be, 1967, orr./pp. 299 y ss.

APELLANIZ, J.M.; NOLTE, E.: «Cuevas sepulcrales en Vizcaya. Excavación. Estudio y datación por C14)), Mun/be, 19, 1967, orr./pp. 159-226.

ARESO, P.: «Variaciones del litoral marino: descripción geomorfológica de la costa vasca)), /tsasoa, IV, 1987, orr./pp. 11-27; V, 1987, orr./pp. 13-24; VI, 1989, orr./pp. 13-18.

ARRINDA, A.: «Los bascos y el mar desde Deba)), Mun/be, 42, 1990, orr./pp. 405-412.

AYERBE, E.; BIKANDI, J.J.: «El acontecer histórico en el espacio marítimo vasco (I))), /fsasoa, 1, 1986, orr./pp. 287-323.

AZKARATE GARAI-OLAUN, A.: «Algunas consideraciones sobre la Arqueología de Epoca Germánica en Euskal Herrla)), Mun/be, 41, 1990, orr./pp. 345-355.

AZKARATE GARAI-OLAUN, A.: «Wasconia)), Gran Af/as b/sfór/co de/ mundo vasco, 4.

BASS, George F.: «Underwater archeology: key to history's warehouse)), /Vaf/ona/ Geograpb/c, 124, 1, 1963, orr./pp. 138-156.

BENITO DOMINGUEZ, A.M.: «Anforetas y botijuelas halladas en Guipúzcoa)), Mun/be, 39, orr./pp. 139-145; «Hallazgo de nuevas anforetas en Getaria)), Aranzad/ana, 1990, orr./pp. 44-45.

BENITO DOMINGUEZ, A.M.: «Anclas de aguas hondarñbitarras)), B/dasoan, 1987, orr./pp. 37.

BENITO DOMINGUEZ, A.M.: «Sigillata gris tardía del fondeadero del Cabo de Higuer (Fuenterrabía))), Sé Co/./ogu//nfernac/ona/dArgueo/og/a de Pu/gcerda, Z.a roman/fzac/ó de/ P/r/neo, Puigcerdá, 1988, orr./pp. 119-130.

BENITO DOMINGUEZ, A.M.: «Cerámicas del yacimiento submarino del Cabo de Higuer (Hondarribia))), Mun/be, 40, 1988, orr./pp. 123-163.

BENITO DOMINGUEZ, A.M.: «Hallazgo de nuevas anforetas en Getaria)), Aranzad/ana, 1990, orr./pp. 44-45.

BENITO DOMINGUEZ, A.M.; EMPARAN MUÑOZ, R.: «Anforas del yacimiento submarino del Cabo de Higuer, Fuenterrabía (Guipúzcoa))), / Co/./ogu/ dArgueo/og/a Romana. ¿7 v/ a /'anf/gu/faf, econom/a, producc/ó / comerça/Med/ferran/occ/denfa/, Badalona, 1987, orr./pp. 74-84.

BLAZQUEZ, A.: «Descripción de las costas y puertos de España de Pedro Teixeira Albernnas)), Bo/ef/n de /a /?ea/ Soc/edad Geográf/ca, t. Lll, 1910.

BLOT, J.: Arcbéo/og/esous-mar/ne, Arthaud, París, 1988.

CAMPOS, J.: «Estudio geológico del Pirineo Vasco al W del río Bidasoa)), Mun/be, 31,1979, 1-2. orr./pp. 40-41.

CIRIQUIAIN-GAIZTARRO, M.: ¿os vascos en /a pesca de /a ba//ena, Ediciones Vascas, Donostia-San Sebastián, 1979.

CIRIQUIAIN-GAIZTARRO, M.: íospuerfosmar/f/mosde/Pa/s Vasco, Txertoa, Donostia-San Sebastián, 1986.

CNIAS: fa argueo/og/a subacuáf/ca en España, Ministerio de Cultura, Madrid, 1988.

ELORZA, M.: «¿Pingüinos en Zarautz?: sobre el hallazgo de la especie extinta pinguinus impennis en el yaci­miento de Herriko Barra)), Aranzad/ana, 1993, orr./pp. 71-73.

ESTEBAN DELGADO, M. : F/ Pa/s Vasco Af/ánf/co en época romana, Deustuko Unibertsltatea/Universidad de Deusto, Donostia-San Sebastián, 1990.

ESTRABON: Geograpb/Zrá, III.

FERNANDEZ DURO, C.: Armada españo/a desde/a un/ón de/os re/nos de Casf///a/Aragón, T. IV, Museo Naval, Madrid, 1972, orr./pp. 169-188.

GOGGIN, J.M.: «The spanish olive jars)), Va/e Un/vers/fy Ptvb//caf/ons /n Anfbropo/ogy, LXII, 1960, orr./pp. 1 -40.

GRACIA CARCAMO, J.: «La civilización pesquera)), Gran Af/as b/sfór/co de/ mundo vasco, T. 13.

GREEN, J.: Maní/me arcbaeo/ogy. A fecbn/ca/bandboo/;, Academic Press, London, 1990.

HAMILTON, D.L.: Conservaf/or) of mefa/ ob/ecfs from underwafer /fes. A sfudy /n mefbods, Miscellaneous Papers, n. 4, Texas Memorial Museum, 1976.

HUXLEY, S.: «Los vascos y las pesquerías transatlánticas, 1517-1713)), /fsasoa, 3, 1987, orr./pp. 26-54.

IBAÑEZ, M.: «Oceanografía del golfo de Vizcaya (en especial referida a la costa vasca))>, Cuadernos de H/sfor/a Geograf/a, Fus/ro //ras/runfza, 5, 19b

IMAZ, M.: «Estratigrafía de los moluscos marinos en los yacimientos prehistóricos vascos», Mun/be, 42, 1990, orr./pp. 269-274.

IZAGUIRRE LACOSTE, M.: «Política de financiación de las actividades arqueológicas en Gipuzkoa», ./ornadas /nfernac/ona/esdeArgueo/og/ade/nfervenc/ón, Donostia-San Sebastián, Diciembre 1991, orr./pp, 461-465.

MARTIN-BUENO, M.: «Hallazgos cerámicos submarinos en Fuenterrabía (Guipúzcoa))), Saufuo/a II, 1976-1977, orrVpp. 375-382.

MARTIN-BUENO, M.: «Análisis de mineral en cargamento de pecio romano)), Bayo Aragón Preb/sfor/a, 3, Zaragoza, 1981.

MARTIN-BUENO, M.: ¿a nave de Cavo//y /a Argueo/og/a subacuáf/ca en Cerdeña, Universidad de Zaragoza, 1993.

MARTIN-BUENO, M.; IZAGUIRRE, M.; CASADO, J.L.; MEJUTO, R.; SENEN, F.: «La arqueología subacuática en las costas del norte y noroeste peninsular: estado de la cuestión)), V/ Congreso /nfernac/ona/ de Argueo/og/a Submarina, Cartagena, 1982. orr./pp. 33-58.

MARTIN-BUENO, M.A.; RODRIGUEZ SALIS, J.: «The anchorage of El Cabo de Higuer (Fuenterrabía, Guipúzcoa))), r/ie/nfernaf/ona/Voorna/of/Vauf/ca/Arc/iae/ogyandUnderwaferfxp/oraf/on, 1975, 4,2, orr./pp. 331-333.

MEZQUIRIZ DE CATALAN, M.A.: «Notas sobre arqueología submarina en el cantábrico)), Mun/'be, 16, orr./pp. 24-41.

MORET, J.: fmpeños de/ va/ory b/zarros desempeños o s/f/o de Fuenferraó/a, 1638, Anales del Reyno de Navarra, T. VIII, Biblioteca de la Gran Enciclopedia Vasca, 1969.

OLAETXEA, C.; PEÑALVER, X.; VALDES, L.: «El bronce final y la Edad de hierro en Gipuzkoa y Bizkaia», Mun/be, 42, 1990, orr./pp. 161-165.

OTERO LANA, E.: ¿os corsar/os españo/es duranfe /a decadenc/a de /os Ausfr/as. f/corso españo/de/Af/ánf/co pen/nsu/ar en e/s;g/o XV//(7627-7697), Editorial Naval, Madrid, 1992.

PEARSON, C.: Conservaf/on of mar/f/me arcbaeo/og/ca/ oby'ecfs, Butterworths, 1987.

PEREZ DE ANDRES, M.C. : «Conservación de materiales arqueológicos de procedencia subacuática», ./ornadas deArqueo/og/asubacuáf/ca en Asfur/as, Universidad, Oviedo, 1991, orr./pp, 91-99.

PEREZ GONZALEZ, C.; ILLARREGUI GOMEZ, E.: /deas sobre /a roman/zac/ón e/ mar canfábr/co, Universidad Intenacional Sek, Santiago (Chile), 1992.

RODRIGUEZ SALIS, J.: «La costa vasca en la antigüedad», /fsasoa, 1, 1986, orr./pp. 229-244.

TOBIE, J.L.; CHANSAC, M.: «Decourverte d'une épitaphe du debut de l'Empire Romain sur le site d'une usine de salaisons á guéthary-Pyrénées Atlantiques», Hommage au Musée Basgue, Bayonne, 1989, orrVpp. 89-102.

URTEAGA ARTIGAS, M.M.: «Los bronces romanos de Higer. Hondarribia. Guipuzcoa», Mun/be, 1988, orrVpp. 111- 122.

URTEAGA ARTIGAS, M.M.: «Arqueología medieval en Guipúzcoa. Estado actual y perspectivas de futuro», Mun/be, 42, 1990, orr./pp. 389-398.

URTEAGA ARTIGAS, M.M.; LOPEZ COLOM, M.M.: «Los descubrimientos arqueológicos de la calle Santiago de Irún: primera aproximación a las estructuras portuarias», Bo/ef/n de fsfud/os de/ B/dasoa, 1994, 11, orr./pp. 7-23.

URTEAGA ARTIGAS, M.; UGALDE, T.: «Indicios de minería romana en Guipuzcoa. El coto minero de Arditurri. Oyarzun», Mun/be, 38, 1986, orr./pp. 107-244.

VIERA AUSEJO, L.I.: «Geología y litología de la costa vasca», /fsasoa, I, Etor, Donostia-San Sebastián, 1986, orrVpp. 17-40.