Aretxabala, errekan bera

96. atala

1661. urtea 13. orria.

Jarabeitia dar Juan Martinezen agirietatik.

Xarabeitia (hemen ere agirian bezala bai “J” eta bai “X” erabiliko dugu, badirudi ahoskatzean

ezin zutela desberdindu) dar Juan Martinez eskribauaren aipamenak dira agirian agertzen direnak eta

guretzat interesgarriak direnak. Alde batetik betiko eskribaua Larrabetzun ere aritu izan zena, bestetik

burdinola hornitzailea eta Zamudio-Zugastitarren San Martin Arteaga burdinolaren alokatzailea. Morga

dar Juan´i hogeita lau ikatz zama erosi zizkion, zamako lau erreal eta bi maraitan, burdinolan bertan

jarriak.

Irudikatu genezake nolako hornitzaileak ziren garaian burdinoletan ari zirenak. Nolabait

ilustratuak nahiz eta ziur aski ez zuten burdin lanaren inguruan askorik ulertzen. Aldiz negozioaren

trikimailuak alderatzeko prestatuak. Esan da dugun lez ugazabek errentarekin etsita zeuden eta

tramankuluen jarduera nolabait ilustratuen eskuetan zegoen. Gerora berriz hauek ere laga egingo zuten

eta burdinoletako ofizio dunek beraiek egingo dute hornitzaile ere.

Analisi honetan igarri dezakegu nolako hutsa egin zen garaian. Ikerlana eta inbertsioak laga egin

eta ondorengo urteetan bertako industriak izugarrizko atzerapena jasan zuen. Dirua zeukatenak Gaztelako

gortearen inguruan ezkontza probetxagarriak egitera dedikatuak zeuden bitartean, Amerikako

urrearengan fidaturik, ez zen inolako aurrerapenik sortu ez industrian ezta pentsaeran ere. Erregeren

inguruko negozio antzuak besterik ez zutelarik ikusten.

Ilustratuek ere, garai honetan azkenengo hatsa hartu zioten burdingintzari eta hauen artean

etorkizun beltza igarri orduko ia mende bat igaro beharra zen. Noski berandu zen negozioaren puntan

jarraitzeko, hortik etorri zen gainbehera. Gero Bizkaiko mena preziatua masiboki salduz, englandarren

teknika lortu arte, ez zen bururik jaso.

1661. urtea. 816. mikrofilma, Landaida dar Domingo eskribauaren agirietatik Urtarrilak 15,

Morga dar Juan Meakaur Morgako San Martinekoa Xarabeitia dar Juan Martinez Bilboko

zenbakidun eskribauarekin behartzen da, 24 ikatz zama ekarriko zizkiola Zamudioko Arteaga

burdinolan.

Xarabeitia bera ere dakigunez Zamudiokoa zen eta garai honetan Zamudio-Zugasti dar

ondorengoaz harremanak zituen, horregatik bera ari zen hornitzaile, haren burdinolan.

Orgaz´eko kondea Bizkaiko Jaurerriko Prestamero Nagusia zen garai honetan, erregeren legea

edo interesaren ardura hartu eta betearazi egingo zuena .....

Otsailak 14

“... parecio presente don Pedro Aparicio de Uribe (Vilvao) .. dixo que el dho dia se habia rematado en almoneda

publica la casa que esta sobre el canton de Belaosticalle ....perteneciente a Sebastian de Villareal Ariceta ya difunto y a doña

Josepha de Berriz y Ganboa su muger viuda (Fruniz y Berriz) por 11.700 reales de plata .. rematada en este otorgante ....

renuncio el dho remate en Francisco de Guerra cirujano becino de la dha villa .... Hijo Mateo de Villarreal ,....”

Berriro esango dugu sendi honi jarraipena egiten badiogu, Pedro Bernardo Villarreal eta Berriz

ingeniariaren gurasoak zirela igarriko dugulakoan gaude.

Martxoak 17

Etxabarri dar Agustin bat ezagutu dugu gizaldearen hasieran, dirudienez beste bat sortu zen

haren ondoren, hura nahiko gazte zendu baitzen. Gogoratzen badugu Larrabetzuko San Roke baselizan

hilobiratu zuten Bilboko Santiago elizan sendiarentzat hilobi berria egiten zuten bitartean, gero hara

eraman bazuten ere. Honako hau Osmako artzapezpikua izan omen zen.

1661. urtea, Maiatza 119. orria

Testamento de Mari Sanchez de Zurbaran, hija de Bartolome de Echebarria y Catalina de Zurbaran ya difuntos ,

Casa solar de Zurbaran en la anteiglesia de Begoña sepultura en la dha yglesia ... ... estubo al servicio de Maria de Lezama

esposa del beedor Antonio Ochoa de Yrazagorria .....” (Baina gure aldetik gogorarazi nahi dugu, nola Zurbaran Dorrea Santiago elizaren aurreko

zelaitik gertu izan zela. Zamudio eta Zugasti dar Hordoño gure ezaguna bertako alaba gaztetxoarekin

ezkondu baitzen, beraz agian jatorria goian aipatzen duen leinu-etxea izango zen baina haietariko batek

behintzat dorrea eraiki zuen Santiago inguruan)

138. orria

“Escritura de aparejamiento de un oficial que recivio Juan de Elexaga maestro de herreria tiradera. EL oficial

contratado es Pedro de Landaeta (Lezama) calentador .... se habian convenido en que trabajaria por un año en la tiradera de La

Isla (barrio de Ybaizabal) de la anteyglesia de Abando .....”

Gorago ere esana dugu Elexaga dar honek hornitzaile bezala hartua zuela Isla horretako

burdinola. Ezin bestekoa bestela Larrabetzurekin zerikusia zuen bat agertzea holakoetan eta Taborga dar

Martin lekuko bezala dugu agiri honetan.

266. orrian

“Carta de pago que otorgo Francisco de Unzaga platero hijo natural que fue de Francisco de Unzaga escribano que

fue de esta villa de Vilvao ya difunto vecino de Vitoria en favor de Joan de Gardoki=

y dijo que doña Damiana de Soria y Santiago muger legitima que fue de segundas nupcias del dho Francisco de

Unzaga su padre por el testamento conjunto que anbos marido y muger .... murio la dha doña Damiana habia mandado de sus

propios 200 ducados .. los dhos 50 ducados al dho Francisco de Unzaga otorgante y los otros 150 ducados a Mari Cruz de

Unzaga su hermana para su remedio, la qual dha Mari Cruz hubo fallecido sin tomar estado de matrimonio ni otro alguno y

por este testamento que hizo en esta dha villa de Bilvao ante Pedro de Basaran en 1654 habia mandado que pagados los gastos

de su enfermedad entierro y osequias de su alma, lo que quedare hubiese y heredase el dho Francisco de Unzaga como tal su

hermano y demas dello le habia ynstituido por heredero en los demas sus bienes =

--- y Juan de Gardoqui suegro del dho Francisco de Unzaga y como su testamentario y de la dha doña Damiana de

Soria y como tutor y curador de sus nietos hijos legitimos de del dho Francisco de Unzaga y doña Agueda de Gardoqui su

muger difuntos se habia dado y pagado a este otorgante en cumplimiento del dho testamento 1486 reales para en pago de los

dhos 200 ducados ... hecha por la dha doña Damiana de Soria Santiago porque los otros 714 reales .. gastado por el dho Juan

de Gardoqui en la enfermedad que tubo la dha Mari Cruz de Unzaga su hermana difunta y en su entierro =

.. por lo qual se dio por contento ..”

Juan----------- ............ Frantzisko--------- Damiana

Gardoki ........... Unzaga Soria eta Santiago

Ageda------------- Frantzisko; Mari Kruz

Gardoki Unzaga Unzaga

Gardoki dar Juan eta bere oinordekoek ere Larrabetzurekin lotura ez zuten galduko beste ehun

urtetan ere, beraz jarraipena egiteko jarri dugu hemen. Larrabetzuko zenbait pertsonak bere eskuetatik

hartu zuten dirua prestamutan, baina kapilautza jartzerakoan ere bere jatorriaz gogoratu zen. Baliteke

Bilboko aberatsenen artean izatea garai baten baina jatorriak bazuen zirudienez garrantzia.

1661. urtea, 817. Mikrofilma. Landaida dar Domingo eskribauaren agirietatik. 308. orria

Gaspar Robles eta Belaostegi.... Alcantara Ordenako Zalduna, Belaostegi dorre eta leinu-etxeko

jauna .... Nantes´era hogeita zazpi kintal bale-bizar bidali zituen eta ordaina eskuratu nahian zebilen .......

Ordeetako zalduna baina merkatari hain zuzen. Zaldun askok herri honetan bere errenten urritasunak,

Castilla´koak ez bezala, merkataritzara jo beharra izan zuten diru sarreren bila. Euskal Herriko errentak

ez ei ziren ugaritasunaren eredu.

Bistan dago berton gelditzen ziren zaldunak ez zirela oso aberatsak, goian esan bezala Gaztela

erreinu eta gorte inguruan bildu behar omen zen hori. Halere edozein Ordenako Zalduna izateak

nolabaiteko aberastasuna edo erregeari zerbitzuen bat egina zela adierazten zuen. Gehienetan erosi egiten

zutela ezan behar bada ere.

Bestalde hemen ikus dezakegu, baleari ateratzen zitzaizkion produktuetariko bat eta oso

preziatua bere bizarra zela. Itsasoak ematen zuen gaia zen baina bere bila zihoazen arrantzale gizagaixoak

ez zuten lortuko etekin nagusia. Beti ere bitarteko salmenta antolatzeak zekarren irabazia, horregatik

ikusten dugu zalduna ere jardun horretan.

340. orria

Boluetako Burdinolan Zaldua dar Juan ei zen hornitzaile eta gure esagun ziren Taborga dar

Markos Etxabarritarra eta Juan Bautista Etxabarri dar Gatikakoak hari ikatza eramatea agindutakoa

sinatzen dute.

Gogoratu Etxabarri dar Gatikarraren etxea ere jadanik Taborgatarraren eskuetan zegoela. Agian

“sendikoak” izanik ere dirua aurreratzean eta haiek ordaindu ez ziotelako etxearekin gelditu baitzen.

Sendikoak aipatu dugu, ez baitakigu esandako Etxabarri dar Matheoren gurasorik ez delako inondik ere

agertzen eta jakina berak sortutako agiriek milaka ziren, beraz ez da logikoa daturik ez agertzea.

Donibane Garaziko pertsona bat Bilboko Hirian bertako arrantzaleen ordez bakailaoa saltzen

ageri zaigu. Jakina Gaztela eta Frantziaren arteko guda amaiezinetatik kanpo, Euskal Herria osotasunean

merkatu bakarra bezala mugitzen ei zen.

446. orria

Larrabetzura itzuli gaitezen, oraingoan Gallartza dar Pedro eta Belarrinaga dar Mari Kruzen

ezkontza kontratua egin zenekoa. Domingo --------- Maria Lopez

Belarrinaga Zabala

Mari Kruz ------------------------------ Pedro

Belarrinaga Gallarza

(100 dukat dirutan (300 dukat dirutan eta etxeko

eta beste 100 dukat ezkonsari) jabetzan)

Interesgarri ez badirudi ere, guk kontratu hauek hemen jartzeak aurrerantzean gertakizunen

azalpenerako baliogarriak izan zitezkeelakoan erabaki dugu. Kasu honetan eta agiria irakurri ondoren,

pertsonaiek Belarrinagan bizi ziren nahiz eta ez jakin zein etxetan. Halere zerbait desberdina ere badago

honetan, ezen Gallartzakoak jarri zuela etxea aipatzen du, agian alokatua zen bizi ziren etxe hori.

458. orria

Pedro Villarreal eta Ganboa .... Berrizen agiri zaigu, hau ei zen Bernardo ingeniariaren aurrekoa?

(agian aita izan zitekeen) (Pedro Bernardo sinatzen du berak bere lanean), honi ere jarraipena egiten

diogu, burdinolen eta errota tramankuluen lehenengo ikerketa zientifikoak egin zituenari ....

473. orria

Sebastian--------- Josepha

Billarreal Berriz eta

Arizeta Ganboa

+

Pedro

Billarreal Arizeta

Berriz eta Ganboa

Bere aita zendua zen eta gurasoen zorretan erantzule egin ei zuten, horregatik enkantean jarri

behar izan zituen Bilboko Belaostegi kaleko (Belostikale) goitik beherako hiru etxe bizitzak.

Hiriko kontu liburutik.

Zugasti dar Santiago (bigarren adarreko Zugasti dar ondorengoa) dugu azkenengo Bartolo

deunaren egunean izendatu zuten alkatea eta epaile arrunta, erregidore bezala Lezama dar Domingo eta

Zarandonako Juan, Ugalde dar Domingo berriz Fidela Sindiko eta Prokuradore Orokorra. Iazko Fidela,

Goxenetxe dar Juanek egin zuen kontuen ematea.

SARRERAK:

Lehengo betiko etxe zentsodunek, Usunsolo dar Juanen etxea (Belarrinagan), duela urte batzuk

Landaida dar Domingo eskribauak gozatzen zuela ere esan baitzuten. Ez dugu uzte erosi zuenik zeren eta

urtetan zehar jarraitzen zuten Usonsolorena zela esaten, beraz Landaida dar eskribaua urte batzuk baziren

bere herrira itzulia zela, ez dugu jakingo zehatz baina suposa dezakegu bere Bilboko eskribautza

zenbakiduna utzi beharra izan zuelako, alokatua zuelako, ofizio horretan bere ondorengoa ere ezagutu

dugu, Bilbao La Vieja dar Juan gure ezagunak hartu zuenekoa goian esan dugunez, Larrabetzuko

Leginatarraren iloba hau ere eta Taborga dar Magdalenarekin ezkondua, beti Larrabetzuko herritar edo

hurrekoen artean gabiltza, nahiz eta Bilboko biztanle bezala agertzen diren.

Halaber, arteragoko kontuetan Bergara dar Juan fidelak bere aurka izan zuena gatik, hirurehun eta

hirurogeita hiru eta erdi erreal.

Halaber, Urkuluko burdinola eta errotak mila eta hirurehun erreal eman zituenak

Halaber, Artolako errotaren errenta berrehun eta hirurogeita lau erreal

Halaber, zortziehun erreal tabernaren errenta gatik.

Halaber, abazerien errenta ehun eta berrogeita hamalau erreal.

Guztiz == 2.885 erreal

GASTUAK:

Lehenengo eta behin berrehun eta laurogei erreal Jaurerriko diruzainari fidelak ordaindu

zizkionak Hiri honi zegokiona zerga banaketa edo zerga-banaketa (errepartimendua) zelata.

Halaber, beste ordain agiri baten bidez jakinarazi zuen bigarren zerga-banaketa ordaindu zela, berrehun

eta laurogei erreal.

Halaber, Luis del Balle dotorea, Jaurerriko korrejidorea zenaren soldata zelata, laurogeita lau erreal eta

hogeita hamar marai.

Halaber, Hiri honi zegokion soldadu eta kintoa gatik ordaindu zuena, laurehun eta berrogeita hamalau

erreal. Soldadua hirurehun eta hirurogeita hamalau eta kintoa laurogei erreal. (ez dakigu nolako

ezberdintasuna zegoen kinto eta soldaduarengan, agian kintoa bertokoa zen eta soldadua berriz edozein

herrikoa soldataren truke bidalia.

Halaber, lau erreal idazkariari bere soldata bezala (eskribauari).

Halaber, ehun erreal alkateari Juntetara bi aldiz joan zenekoa gatik.

Halaber, alkatearen soldata laurogeita zortzi erreal.

Halaber, sakristauari hogeita lau erreal kanpaiak (lainoei) jotzeagatik.

Halaber, Martin Gazteluko abadea bizi zen etxearen errenta gatik laurogeita zortzi erreal. (agian abade-

etxea falta zen edo ez zegoen baldintza onetan, horregatik ordainduko zioten beste hau)

Halaber, beste sei dukat Gazteluko abade honi lainoen bedeinkapena gatik. (eguraldia ona eskatzen hain

zuzen)

Halaber, hogeita hamasei erreal Usunsolo dar Juan aguazilari bere lanagatik.

Halaber, danbolintero maisuari Andra Mari egunean etorri zelako, berrogeita hamar erreal.

Halaber, Hiriaren erlojua atontzearren, besta berrogeita hamar erreal.

Halaber, Urkuluko burdinolaren presan egin zen obra baten gastatu zenagatik, ehun eta berrogei erreal.

Halaber, Artolako errotan konponketetan gastatu zenagatik, hirurehun eta hirurogeita sei erreal.

Halaber, Jaurerriko diruzainari zerga-banaketa zelata zionagatik, berrehun eta laurogei erreal.

Halaber, Goikooleako zubia konpontzea gatik Bolonburuko Juani eman ziona, berrogeita hamar erreal.

Sinatzaileak, Zugasti dar Santiago alkatea, Lezama dar Domingo Sindikoa,

Gerra eta Goikoolea dar Thomas, Legina dar Pedro eta Bergara dar Juan

Eskribaua, Gallartza dar Rodrigo Martinez

Guztiz == 2.354, ................ 530 erreal Fidelaren aurka.

1661. urtea, L. 4656, Urtarrilak 16

Olea eta Gastituaga dar Pedro Larrabetzuko Hiri eta Elizaldeko biztanlea. Xarabeitiatarren leinu-

etxean (Zamudio). Olea eta Zamudioko Gastituaga sendiek bat egin zutenekoa dugu hemen, agiri hau

berriz Zamudioko Xarabeitia etxean egin zen.

Xarabeitia ere aurrerantzean Larrabetzuko Berresonaga leinu-etxearen ugazaba bihurturik

ikusiko dugu.

818. Mikrofilma, Landaida dar Domingoen agirietatik.

Gazteluko Frantziskoren aldeko ordainagiria. Matheo----- Mari Otxoa Domingo------------ .............

Etxabarri Herkinigo Etxabarri ............

+ + (Etxabarri baserria Gatika)

+

.........-------- Fernando Jazinto; Domingo; Pedro----------------- Marina Saenz

Etxabarri Taborga Goikool. Goikoolea Gaztelu Etxabarri

+

Markos Frantzisko

Taborga Gaztelu

Pedro Gaztelu Goikooleatarra Marina Saenz Etxabarri Domingoren alabarekin ezkondu zenean

Elizaldeko elizaren

aldamenean zegoen etxetxo

hori omen zen abade-etxea.

Osta osta ezagutu genuen,

sute batek eraman baitzuen.

XIX. mendean beste bat

egin zuen Hiriko Kontseiluak

eta hura alokairuan ematen

zen. Beraz hemen ikusten

den hori XVII. gizaldian

egindakoa ematen du, ezen

elizari atxikita zegoena

mendearen hasierako

berreraiketan ezabatu

baitzuten.

Indalecio Ojangurenek

1950. urtean ateratako

argazkia.

sortutako agiria. (Etxabarri dar hauek Gatikako Etxabarri baserriko jabeak ziren eta Taborga dar

Markosekin zorretan zeuden, hirurogeita hamar dukaten mailegu printzipala). Gaztelu dar Pedroren

ezkontzarako bere anaia Domingok berrogeita sei dukaten ezkonsaria agindu zion. Domingo zendu

zenean bere seme Frantziskok ordaindu zituen dukat hauek eta ordainagiria Mari Saenz alargunaren

oniritziz emandakoa dugu.

Gatikako Etxabarri baserriak zein lotura ote zuen Matheo Etxabarri zaharrarekin? Dakigunez.

azken honek ez zeukan guraso jakinik baina honako harreman hau nolabait pentsarazi egiten duena da.

Legina dar Domingo “Santo Oficio” edo inkisizio komisarioa, hau da Larrabetzuko Legina dar

haren ondorengo bat ere inkisizioko partaide (falta zena, baina ez zen izango bakarra).

Pedro Villareal Arizeta “Santo oficio” ko komisarioa izandakoaren ondorengo suertatu zen

Legina dar Domingo (berau ere komisarioa) Gastañeda dar Mari Santxezek sortu zuen kapilautzan

Errentak eskuratzeko Ugalde dar Juan Larrabetzuko biztanlea izendatu zuen.

Gallartza dar Thomas (larrugilea) Pedro--------------------- Maria Martinez Thomas---------- Mari San Juan

Asuaga eta Askarraga Gallarza Elexaga

Lezama

Berrogei dukateko kopurua “en doblones de dos escudos de oro y en reales de a ocho” luzatzen die

Gallatrtza dar Thomasek, urteko dukat biko errentarekin Asuaga dar Pedro eta Askarraga dar Mari

Martinez bikoteari. “Ypoteco la mi casa y casseria que tengo y me pertenece en junto a la yglesia de Santa Maria de la dha Villa de

Larrabezua que es la primera casa de cómo se ba por ella al barrio de Sarricolea serca y confinante con el hospital de la

Villa de Larrabezua ....”.

Badirudi Leginena baserria bezala ezagutzen duguna zela hemen aipatzen dena, beraz

Leginatarra geroagoko ugazaba izan zela esango genuke.

Leginena baserriak aurrealdea moztuta daukala ematen du beraz lehenago aurrerago egon zen eta

bidea zabaltzerakoan eta Kalearekin linean jartzerakoan atzeratu zuten. Aurreko Bergarena berriz beste

atzerago egon zen etxe baten ordezkoa ei da. Demagun kaletik igarotzea mando eta gurdiak debekatua

zutenez, Eliz osteko bidetik joan behar zuten, hortaz Bergarena atzerago bazegoen bideak ere horrela

egingo zuen.

Otsailak, 23

Lezamako Usategi baserria auzitan. Martin--------- Maria Lopez

Loroño Garai

Honen lehengusua Martin Maetxa, Larrabetzuko hiriko biztanlea, eta bere eskubideak zituela

aipatzen du. Loroñotarrak bere aldetik dio bere emaztearekin hilburukoa egina zutela eta eskubideak

zituela.

Bestalde badirudi konponketa batera eldu zirela. Eskribaua, Maribi eta Allende dar Frantzisko,

Lekukoak Astoreka dar Pedro eta Astobiza dar Juan

Martxoak 1

Derioko ardo horniketa (Errioxako “tinto y clarete” San Martin Arteaga Zamudioko salneurrian.)

Derioko herri izaera ez zen oraindik normalizatua, Mungiako Hiriaren lurralde barruan baitzegoen.

Ardoak dakigunez ematen zuen zergarik garrantzitsuena, beraz bere salneurria kontrolatua izatea

oso interesgarria zen. Horregatik ondoko herrietako salneurrian saltzea zen helburu. Agian salneurrietan

oinarriturik ondoko herrietara jo zezakeen bezeroak. Hipotesi honetan Deriok Zamudio zuen ondoan eta

garaian Zamudiok bazuen bere herri taberna aldi berean udaletxe bezala ere funtzionatzen zuena.

Demagun Larrabetzuk nahiz eta Hiria izan oraindik ez zeukana.

Larrabetzun aldiz eta askotan Durango aldetik zetorrenez, bertako salneurria hartzen zen

ardoaren salneurri erreferentzia bezala, Durangotik Hirirako garraioaren kostua gehituz.

Apirilak 10

“.... en la portalada y canpa y solar de Xarabeitia .... en Zamudio parecio presente Maria Sanz de Ybarra-

Abarocoechea doncella vecina de Zamudio....”

Abizen luzea benetan, baina esan dugun lez, garaian ez zen abizena bezala ezagutzen baizik eta

pertsonaren jatorria kokatzeko toponimikoa. Beraz Ibarra-Abaroa zen bere jatorriko etxea.

Apirilak 17

Martin---------- Maria Martinez

Hormaetxe Larragoiti

Martin

Hormaetxe eta

Larragoiti (erret-hornitzailea) “... difunto proveedor que fue de su magestad en el reino de Galicia vecino de la ciudad de Santiago ..... Juan de

Larragoiti sobrino .... cobrar 50.000 reales ...”

Erregeren zerbitzuan zebilen euskaldunek ondo irabazten zutela esan behar, bere lobak dirutza

hori eskuratu bazuen ondorengo bezala. Erregek penintsula zehar zituen hornitzaileek, hainbat

gudutarako behar zituen diru eta gaiak biltzen zebilenak, badirudi betiko bitartekoak bezala aberasteko

aukera zutela.

Hemen ikus dezakegu Martin honen Larragoiti eta Hormaetxe abizena, Larragoiti jauregia

gogoratzen diguna noski. Bestalde Martin Inigez Hormaetxe ere Bizkaian Zamudio Zugasti dar

Hordoñoren administratzailea izan zenaren sendia.

Bide hegalean, elizatik

Sarrikolearantz, errepidea zabaldu

baino lehen eta aldamenean ospitalea.

Hau dena hesietatik at “estramuros”.

Balizko irudian marraztu dugu etxe

hau eta gutxienez 1.500. urtean ere

hor zegoelakoan gaude.

Heziarekin markatu dugu ospitalea,

zein gaur egun oraindik hor dagoena.

Bere ondoan Leginena baserria eta

aurre aldean Bergarena baserria, hau

da Bergara izeneko pertsonaiarena

izan zena, bai Leginena eta bai beste

Hiriko etxe asko bezala izena

ugazabak emandakoa hain zuzen.

Jatorriz izen toponimikoak

pertsonaren abizen eta hauek hirian

pertsonaiaren abizena erabiliz

aurrerantzean ezagutuko zirelarik.

Ekainak, 30

Lezama dar Diego Aldundiko Diputatu Orokorrak Arizeta dar Pedro Villarreali zenbait urrezko

eta zilarrezko gai itzultzen dizkio, dirudienez zaintzeko edo emanak (elizako kalizak eta abar)..... zergatik

eman zizkien gordetzeko?. Ez du agiriak aipatzen baina badirudi ohizko zela pertsonaia ezagun eta diruz

hornituen eskuetan nunbait balorezko gaiak uztea.

Ondorengo agiriak aipatzen duenez Enkarnazioko inguruan obrak ari ziren, agian elizakoak eta

halako pertsona batek bitxiak gorde beharra zuen. Ez zen izango guztiz konfiantzazkoa baina aberatsa zen

aldetik hain argi lapurtzeko gai ere ez zen izango, ospetsuen artean “ohore eta izen ona”, batez ere

elizaren aurrean mantendu beharra zeukaten. Dirua nola egina zuten gaur egun zalantzan jartzekoa

bazitekeen ere.

Uztailak, 16

Eskakizuna

“ ... Pedro de Gallarzabarrena, Juan de Gallarzagoitia y Matias de Garai vecinos de la Anteiglesia de Lezama y

Larrabezua requieren a Martin de Castañiza regidor desta Villa de Bilbao .. que bien save y pretender ygnorancia no puede de

cómo nosotros o nuestros carros y bueyes acarreamos desde las canteras de Uriburu de la Anteiglesia de Galdacano a esta

Villa y al barrio de la Encarnacion della muchas cantidades de carros de piedra de la dha cantera de dos años a esta parte para

esta dha villa y sus muelles por mandado y cuenta de Domingo de Astobiza y Martin de Aguirre vecinos de Galdacano los

quales nos estan debiendo trescientos reales ....”

Galdakaoko Uriburun beraz harrobiak zeuden eta Larrabetzuko eta Lezamako garraiolariak ibili

ziren Enkarnazio ingurura harria eramaten. Hau hemen jarri badugu, beti ere nola bizi zen edo ateratzen

zuzen bizimodua gure herrietan igarri dezagun izan da. Garraiolari ofizioak ematen zuena, gure

irudikapenean baserriko gehigarri bezala ere hartu beharko genuke. Idiak edo behiak ziren kasu honetan

garraiorako erabiliak, mandoak lehenago baziren ere. Animaliak berriz baserrian hezi eta mantendu behar

ziren, beraz baserrietatik ateratzen ziren gehienbat garraiolariek.

Abustuak 3

“.... parecieron presentes Antonio de Jarabeitia y Beatriz de Burgoa vecinos de Bilbao ....== y dijeron que por

Zamudioko Larragoiti dorrea,

agian XVIII. Gizaldian

neoklasiko eran, jauregia bihurtu

zutena.

Oraintsu, argazkian duen

egoeran zegoen, gaur egun

udaletxeak kudeatzen duela uzte

dugu, herriko bilera toki bihurtua

quanto don Antonio de Burgoa hermano y cuñado que fue de los dhos .... y vecino de desta Villa y la de Larrabezua al tiempo

de su fallecimiento dejo de haver sobre las personas de Domingo de Armoza difunto y Alonsa de Burgoa su lejitima muger

vecinos de Lezama ... 12.898 reales y medio en fabor del dho Antonio y de Juan Perez de Burgoa su padre ...= la dha Alonsa

de Burgoa avia bendido su casa y caseria y del dho su marido llamada de Gallarza sita y notoria en la Anteiglesia de Lezama a

juan de Garai (Lezama) en quinientos ducados de bellon por testimonio de Rodrigo de Aretxabaleta ... y se abian obligado a

pagar los trescientos al dho otorgante ....”

“... Domingo de Armosa y Burgoa se casa con Mari Erramos de Ojangoiti hija de Juan de Ojangoiti ....”

Juan Perez----------

Burgoa

Antonio------- Beatriz; Antonio; Alonsa------- Domingo Juan---------- ..........

Xarabeitia Burgoa Burgoa Burgoa Armoza (Lezama) Ojangoiti

(Larrabetzuko

ondasunen jabe) Domingo------------------------- Mari Erramos

Armoza eta Ojangoiti

Burgoa

Burgoa dar hauek Larrabetzuko Basaraz dorreko ugazabak zirelarik, ezkontzaz Berresonagako

leinu-etxeaz egin ziren eta Xarabeitia edo Jarabeitia abizenekoak ere berdin, ezkontzaz Berresonaga edo

Bersoa etxearen ondorengo suertatu. Bestalde lehenengo abizen aldaketa XVI. mendearen bigarren

partean eta hiru belaunaldi haien izenekoak izan baziren, hemen XVII. mendearen bigarren partean

Xarabeitia dar Antonio eta ondorengoak jarraituko ditugu ugazaba bezala.

Abustuak, 14

“ ... Torre de Ocharcoaga de Francisco de La Torre y Arbolancha en la Anteiglesia de Begoña ..... llevar piedra de

la cantera de Uriburu (Galdacano) 30 piedras areniscas blancas ... carreteros Pedro de Gallarza-barrena y Andres de

Gorrotxategi de Larrabezua y Lezama ... “

“ de la Torre” hau izan zen Bilboko Otxarkoaga dorreko ugazaba eta gerora (XVIII. gizaldian)

ikusiko dugun “Sarria anderea eta “De la Torre” Bilboko pertsonaiaren ondorengoa ezkonduko zirenak,

beraz hortik zetorkion abizena “De La Torre”ri Otxarkoaga dorretik hain zuzen. Demagun Larrabetzuko

Hiriko edo Etxoste inguruan ezagutzen dugun Torrene etxea eraiki zuena, baina hori esan bezala XVIII.

Gizaldian ikusiko dugu.

Abenduak 9

Rodrigo Martinez-------- Agustina

Gallarza Ojangoiti

(eskribaua)

Eskriabaua honek Larrabetzuko Hirian zuen bere zenbakidun eskribautza hainbat aldiz ikusi

baitugu, Uribe merinaldeko zenbakiduna ere izan zen arren. Jatorriz Gallartza-Barrengoetxekoa zen.

Halere badirudi bera ez zela ondorengo izan.

Foru aldundia, senitarteko Agiriak

Larrea, 2633/31

1650-1740 urte bitartean “... El conbento de la Encarnacion de esta villa de Vilvao contra el lizenciado don Diego de Sarricolea y Zamudio

abogado de los reales consejos vecino de esta villa

Sepan cantos esta carta de venta y nueba inposicion de censo al quitar y redimible bieren como yo don Pedro de

Sarricolea y Zamudio vecino de la villa de Vilvao y de Larrabezua y anteyglesia de Arrigorriaga = digo que por quanto doña

Francisca de Sarricolea mi hermana monja en el combento de la Encarnacion de la horden de Santo Domingo .... a ganado

licencia del padre provincial ... para poner en censo 100 ducados y gozar de sus rentas con las condiciones requeridas ... asoror

Antonia Francisca relixiosa .... por los dias de su vida y despues della para que las goce soror Maria de Santo Tomas su prima

.. y despues de ellas para la llama de luz de la ymagen de Jesucristo que esta en el coro ...”

Sarrikolea dar Domingok ehun dukat eman zizkion bere alaba izan zen Frantziskari zentsoan

eman zitzan. Domingok beretzat hartu zituen ehun dukat hauek gozamenak urtero ordaintzekotan ...

(Sarrikolea dar lekaimeak probintzialaren aldetik baimena behar zuen eta honek eman ere) “En 1652, Francisca de Sarricolea pide la legitima de sus padres y lo que le corresponde de su hermano Domingo de

Sarricolea difunto ... don Pedro ha de pagar 200 ducados al conbento y fundar un censo de 10 ducados al año .... que gozara

soror Antonia Francisca en los dias de su vida y despues della el dho conbento .... hipoteca la casa y torre de la villa de

Larrabezua con su huerta y manzanal y la torre y solar de Goicoolea y caseria de Cadalso (Fica)”

Barrengoetxe

deritzogu etxe honi eta

Gallartzako auzoan

dago, baina agirian ari

garen garaian ziur asko

ez zuela holako itxura.

Beste baserriek bezala

garai bakoitzeko behar

izanek aldarazi zuten

hau ere. Baita bizimodu

bitan banandu ere,

ugazabek bertatik alde

egin zutenean jokatzen

zuten horrela, agian

maizter batek bakarrik

ezingo zuelakoan

alokatu.

Errebaleko etxea Hirian eta Goikoolako dorre bezala ezagutzen duguna, gorago aipatuak

ditugunak, gehi Kadaltso baserria. “En 1701 en el locutorio del combento .... dixeron en 1650 por testimonio de Domingo de Landaida ... Pedro de

Sarricolea ... 100 ducados de censo .... y despues en 1653 ... otro censo de 200 ducados .... por testimonio de Francisco de

Unzaga .... y en 28 de Marzo de 1693 en la dha villa y por testimonio de Pedro Jacinto de Los hoyos ... el licenciado don

Diego de Sarricolea abogado de los reales consejos vecino de la villa como poseedor de los vienes hipotecados hizo

reconocimiento dellos con la calidad en ella expresada .... “

Domingoren alaba eta beste Domingo eta Pedroren arreba izan zen lekaime hari zegokion

ezkonsaria ordaindu behar zitzaion eta ikus dezakegunez lekaime etxea geratzen zen, egia esan bai

errentakaz eta bai printzipalarekin, zeren eta handik ez zuten inoiz aterako. Hemen dugu Lekaime

etxearen banku edo prestatzaile jarduera hainbat mendetan zehar, oraintsu arte esango genuke. “... y agora don Antonio de Dudagoitia y Trañandia por si y como marido legitimo de doña Micaela Simona de

Sarricolea y Zamudio vecinos de la villa de Larrabezua hierno e hija del dho licenciado don Diego de Sarricolea y Zamudio

por poseer los bienes hipotecados han dado y pagado a las dhas señoras relixiosas y les dieron carta de pago ... en 1701 ....

Tomas de Elexaga escribano .... el ultimo matrimonio queda en deuda con la madre de Dudagoitia ... y en 1709 esta dona el

principal y reditos a otra religiosa de la familia ... unos 700 ducados por lo que la casa de Sarricolea en Larrabezua queda en

deuda con este censo .... “

Marina----------------- Juan Diego--------------- ........

Traña Andia Dudagoitia Sarricolea ...........

Zamudio

Juan Antonio------------------------------------------ Maikaela Simona

Dudagoitia Sarrikolea eta Zamudio

Maria Josepha; Maria Nikolasa---------------- Joseph

Dudagoitia eta Dudagoitia eta Labaien eta

Sarrikolea Sarrikolea Mendieta

Josepha Juatxina

Labaien

“La casa y solar de Goicoolea y otros vienes recaieron en doña Maria Nicolasa de Dudagoitia y Sarricolea

Kadalso edo Kaltso baserria dugu

argazkian agertzen zaiguna. XX.

gizaldi erdirantz berriztatua izan

zena, beraz ataria litzateke

antzinakoaren ondar bakarra, gaur

egun ere beste konponketa eta

aldaketa bat jasaten ari dena.

Bere kokapena, San Pedro

baselizaren atzealdean eta muino

edo tontor baten, Larrabetzuko

mugatik hurbilena Fikako Elizalden,

hau zen Zamudio eta Goikoolea dar

sendiak beretzat zuen baserria.

2010. urteko argazkia.

(Larrabezua) viuda muger legitima de don Joseph de Labaien y Mendieta y como tutora de su hija al fallecimiento de su

marido (la hija es Josepha Joachina de Labaien)”

Aurrerantzean hortaz Dudagoitia eta Labaien jarraitu beharko diegu, ondarea lokalizatu nahi

dugunean. Labaien bere aldetik dakigunez Larrabetzuko Zugasti bigarren adarreko sendi tartean ere

agertzen zaigu eta noski Larrabetzuko ondasun jabe ere garai honetan. Dudagoitia berriz Zornotzako

sendia zen eta lehenengoz aurkitzen dugu Hirian, baina aurrerantzean izango dugu beraien berri.

Francisco maribi Allende

5116. alea

1661. urtea

Martin deLoroño de la Anteiglesia al tiempo que se caso con Antonia de ........ ... se le dotaron

140 ducados ... da carta de pago a Pedro de Hepalza (padrastro) y Magdalena de Larringan .

11-Enero

... parecio Fernando de barrenechea ,.... heredero de doña Catalina de barrenechea su hermana

difunta biuda que fue de Juan Antonio de Burgoa .... Juan Antonio de Xarabeitia y Beatriz de Burgoa su

muger .....

10- marzo

Juan Martinez de Xarabeitia lleva las ferrerias de Arteaga y Aresti .... compra carbones en

Fruniz .....

14-Marzo

Disputa entre el cavildo de Bilbao y el corregidor por de enterramiento de un tal Kastañeda, al

parecer no tenian fianzas de que el tal Castañeda fuera a pagar los gastos del enterramaiento por lo que el

cuerpo del fallecido se estaba corrompiendo y comenzaba a ser un problema de saluz. El corregidro

interviene y el cavildo se le enfrenta diciendo que es su conpetencia, hasta que el corregiudro da fianzas

de pagar los gastos. hasta el siglo XIX los enterramientos parece que estaban en poder de la yglesia.

18- Marzo

Pedro Lopez de lemos Ulloa Sarmiento y Acuña y la señora Francisca de Oconcoalla y

Cordoba Hurtado de Mendoza, condes de amaranse marqueses de Miranda de Alva señores de las casas

de Lemos y Nogueros y de las fortalezas y jurisdiciones de Sober y Ferreira, de las villas de Villar del

Olmo y de las casas y estados y mayorazgos de Qualla de Madrid y Malaga ..etc...... Monforte de lemos

...

6-Mayo

Testamento de Magdalena de Xarabeitia (Ugalde)

Yñigo de--------------------------- Magdalena de

Xarabeitia Ugalde

Juan Antonio de---------------- Beatriz de; Juan Antonio de--Catalina de

Xarabeitia Burgoa Burgoa Barrenechea

+ +

Micaela de

Xarabeitia

11-Mayo se hace inbentario de los bienes de Magdalena de Ugalde por fallecimiento. Ademas de Juan

Antonio viven otras dos hijas casadas, que son Josepha casada con Benito de Rucabado y Maria Urtiz

muger de Nicolas de Aroldo....

21-Junio

yo el bachiller Domingo de dudagoitia y Sagastiguchia presbitero de Amorebieta .... doy carta

de pago a Domingo de Landaida SSº de la Anteiglesia de Larrabezua de la quantia de de 18 ducados ....

que son por lo corrido de los años de 1658 e 59 y 60 de quatro censos que todos montan 120 ducados de

principal y seis de renta al año que deben la casa y caseria de Belarrinaga Usunsolo y sus pertenecidos

sitos en la Anteiglesia de Larrabezua perteneciente al dho Domingo de Landaida ... carta de pago..

30- Septiembre

Pedro de--------- Juliana de

Urizar Burgoa

Yñigo de; Pedro de

Urizar Urizar primos de Beatriz y Juan Antonio.

prestamo para que Yñigo siga estudiando...

21- Octubre

sepan quantos esta carta de poder vieren .... yo Don Diego Sarmiento de Acuña y Sotomayor

conde de Gondomar marques de Montalbo señor de las casas de Zamudio y Zugasti en el señorio de

Vizcaya y como marido de doña Francisca Maria de Toledo y Zamudio .... poder al licenciado Domingo

de helguera beneficiado de San Martin de Arteaga de Zamnudio ... en Madrid a 28-Junio-1654.... ante mi

Rodrigo Carrero Aldrete .... Francisca Maria reconoce have recibido 3924 reales de las rentas que la dha

condesa tiene en el señorio de Vizcaya ....

7-Diciembre

Ana de------- Rodrigo de

Aldape Lezama

+

San Esteba de Echabarri

Agustin de Larragoiti yerno....

Juan de Lezama y Aldape hijo .... Magdalena de Aldape Ordoñez su muger .... Martin de Aldape tio

clerigo ....