A linguaxe A linguaxe literarialiteraria

Que é a Literatura?Que é a Literatura?

• Calquera forma de comunicación escrita.Calquera forma de comunicación escrita.

• Unha forma determinada de mensaxe Unha forma determinada de mensaxe verbal.verbal.

• A comunicación é transmisión de A comunicación é transmisión de información. O xeito máis importante de información. O xeito máis importante de comunicación é a linguaxe. Por tanto, a comunicación é a linguaxe. Por tanto, a comunicación é a función esencial da comunicación é a función esencial da lingua, perolingua, pero

• Cando a mensaxe é literaria, a esa Cando a mensaxe é literaria, a esa función sumáselle unha función sumáselle unha función función estética.estética.

• Na obra literaria, a lingua sofre distintas Na obra literaria, a lingua sofre distintas alteracións que teñen como finalidade a alteracións que teñen como finalidade a LITERATURIZACIÓN do código lingüístico. LITERATURIZACIÓN do código lingüístico. O emisor chama a atención sobre a lingua.O emisor chama a atención sobre a lingua.

• A linguaxe literaria caracterízase por A linguaxe literaria caracterízase por representar un mundo imaxinario e pola representar un mundo imaxinario e pola súa súa plurignificaciónplurignificación

• O signo lingüístico é portador de múltiples O signo lingüístico é portador de múltiples dimensións semánticas, lonxe do dimensións semánticas, lonxe do significado unívoco das linguaxes significado unívoco das linguaxes científica, xurídicacientífica, xurídica……

Que é a Literatura?Que é a Literatura?

Que é a Literatura?Que é a Literatura?

• A historia da Literatura é unha A historia da Literatura é unha constante exploración das constante exploración das posibilidades significativas da lingua posibilidades significativas da lingua e unha permanente creación de e unha permanente creación de novos recursos expresivos.novos recursos expresivos.

• A Literatura pode servir como A Literatura pode servir como vehículo de evasión e ao mesmo vehículo de evasión e ao mesmo tempo de crítica social.tempo de crítica social.

Sobre a LiteraturaSobre a Literatura

• Félix de AzúaFélix de Azúa::

““Sobre a poesía, Sobre a poesía,

canto menos se diga, mellor. canto menos se diga, mellor.

A poesía é a verdade da arte, A poesía é a verdade da arte,

non nace da conciencia do poeta, senón non nace da conciencia do poeta, senón da súa coraxe. da súa coraxe.

A conciencia do home A conciencia do home

só fala do paso do tempo”.só fala do paso do tempo”.

Sobre a LiteraturaSobre a Literatura

• José Ángel ValenteJosé Ángel Valente::

““A poesía non é comunicación, é A poesía non é comunicación, é incomunicación, para andar no oculto, incomunicación, para andar no oculto, para nos meter nun cuarto pechado sen para nos meter nun cuarto pechado sen chave, sen que ninguén apareza e nos chave, sen que ninguén apareza e nos saque e nos suplicie a xorda ladaíña saque e nos suplicie a xorda ladaíña cotiá, a ladaíña aciaga da morte”.cotiá, a ladaíña aciaga da morte”.

““Como fuxir da morte? A través da Como fuxir da morte? A través da poesía”poesía”

1. Literatura e 1. Literatura e comunicacióncomunicación

• A Literatura é unha arte que utiliza A Literatura é unha arte que utiliza unha lingua como medio de expresión, unha lingua como medio de expresión, un permanente acto de comunicación un permanente acto de comunicación lingüística. lingüística.

- - Creación verbal Creación verbal ou tradición oral ou tradición oral (uso da lingua falada, por ex. as (uso da lingua falada, por ex. as primeiras composicións como primeiras composicións como cancións, lendas e contos).cancións, lendas e contos).

- - Creación escrita Creación escrita (literatura culta).(literatura culta).

Elementos do acto Elementos do acto comunicativocomunicativo

1.1. Emisor: autor ou autora.Emisor: autor ou autora.

2.2. Receptor: lector@s ou oíntes.Receptor: lector@s ou oíntes.

3.3. Mensaxe: obra literaria.Mensaxe: obra literaria.

4.4. Canle: libro ou formato dixital.Canle: libro ou formato dixital.

5.5. Código: lingua literaria. Código: lingua literaria.

6.6. Contexto: factores históricos e Contexto: factores históricos e sociais.sociais.

1.1. Predominio da función poética: o acto Predominio da función poética: o acto de comunicación céntrase na mensaxe, de comunicación céntrase na mensaxe, na súa disposición, na forma como se na súa disposición, na forma como se transmite. A linguaxe ten un propósito transmite. A linguaxe ten un propósito estético.estético.

2.2. Uso da linguaxe connotativa: as Uso da linguaxe connotativa: as palabras cárganse de significacións palabras cárganse de significacións subxectivas.subxectivas.

3.3. Emprego de recursos literarios.Emprego de recursos literarios.

Características da lingua Características da lingua literarialiteraria

Características da lingua Características da lingua non literarianon literaria

1.1.Predominio da función Predominio da función representativa.representativa.

2.2.Uso da lingua denotativa.Uso da lingua denotativa.3.3.Emprego dunha lingua informativa.Emprego dunha lingua informativa.

2. A linguaxe literaria e os 2. A linguaxe literaria e os seus recursosseus recursos• A lingua literaria caracterízase por A lingua literaria caracterízase por

presentar a mensaxe dun xeito presentar a mensaxe dun xeito atractivo a través da utilización de atractivo a través da utilización de recursos literarios.recursos literarios.

• Estes recursos empréganse tanto na Estes recursos empréganse tanto na prosa como no verso (ex. as figuras e prosa como no verso (ex. as figuras e os tropos), aínda que algúns deles os tropos), aínda que algúns deles aparecen só na poesía (ex. a métrica).aparecen só na poesía (ex. a métrica).

2.1. Recursos literarios2.1. Recursos literarios1.1. Tropos: Tropos: símil, metáfora, alegoría, metonimia…símil, metáfora, alegoría, metonimia…

2.2. Figuras:Figuras:1.1. De dicciónDe dicción

• De carácter fonolóxico e morfolóxico: aliteración, De carácter fonolóxico e morfolóxico: aliteración, paronomasia…paronomasia…

• De carácter sintáctico: anáfora, epífora, anadiplose, De carácter sintáctico: anáfora, epífora, anadiplose, epanadiplose…epanadiplose…

2.2. De pensamento: De pensamento: hipérbole, antítese, oxímoro, hipérbole, antítese, oxímoro, personificación…personificación…

11. . TroposTropos: : τρόποςτρόπος en grego significa en grego significa “dirección” ou “desprazamento” e “dirección” ou “desprazamento” e designa o uso dunha palabra nun designa o uso dunha palabra nun sentido distinto do habitual, polo que sentido distinto do habitual, polo que ten carácter semántico. ten carácter semántico.

O tropo é o cambio de O tropo é o cambio de direccióndirección dunha dunha expresión que expresión que se desvíase desvía do seu contido do seu contido orixinal para adoptar outro contido orixinal para adoptar outro contido distinto.distinto.

Son: o símil, a metáfora, a alegoría e a Son: o símil, a metáfora, a alegoría e a metonimia.metonimia.

TroposTropos

• SímilSímil: comparación entre dous termos : comparación entre dous termos expresos, que se fai explícita coa expresos, que se fai explícita coa palabra “como”:palabra “como”:

– Unha canción tan lonxana… / Unha canción tan lonxana… / comocomo a a sombra do aire sobre a herba. (Luís sombra do aire sobre a herba. (Luís Pimentel)Pimentel)

• MetáforaMetáfora: substitución dun elemento : substitución dun elemento por outro, habitualmente co uso do por outro, habitualmente co uso do verbo ser ou da aposición:verbo ser ou da aposición:

– Dime onde vas, Dime onde vas, miña cerva queridamiña cerva querida. . (Álvaro Cunqueiro)(Álvaro Cunqueiro)

– Un Un coitelo pálido coitelo pálido atravesa a noiteatravesa a noite

• AlegoríaAlegoría: é unha metáfora continuada:: é unha metáfora continuada:– A negra sombraA negra sombra. (Rosalía de Castro). (Rosalía de Castro)– A roseiraA roseira. (Ramón Cabanillas). (Ramón Cabanillas)

Nas Nas artes visuais artes visuais é un tema artístico é un tema artístico que pretende representar unha idea que pretende representar unha idea valéndose de formas humanas, valéndose de formas humanas, animais ou de obxectos cotiáns, como animais ou de obxectos cotiáns, como por exemplo, a alegoría da por exemplo, a alegoría da República República EspañolaEspañola, que se representaba por , que se representaba por medio dunha medio dunha muller con gorro frixio muller con gorro frixio que sostiña unha balanza na man que sostiña unha balanza na man dereita e unha bandeira na esquerdadereita e unha bandeira na esquerda..

TroposTropos

• MetonimiaMetonimia: substitución dun : substitución dun elemento por outro co que garda unha elemento por outro co que garda unha relación de contigüidade:relación de contigüidade:

– Non traias viños tristes de Hungría. Non traias viños tristes de Hungría. Quero Quero BurdeosBurdeos. Quero . Quero MarsalaMarsala ardente. ardente.

– Comprou dous Comprou dous LaxeirosLaxeiros..

TroposTropos

2.2.FigurasFiguras: utilización de palabras no : utilización de palabras no seu sentido habitual, pero con seu sentido habitual, pero con algunha particularidade fonética, algunha particularidade fonética, gramatical ou semántica que as gramatical ou semántica que as afasta do seu uso na lingua cotiá.afasta do seu uso na lingua cotiá.

Hai Hai figuras de dicción figuras de dicción (segundo a (segundo a colocación dos sons ou das palabras) colocación dos sons ou das palabras) e e figuras de pensamento figuras de pensamento (serven (serven para expoñer dun modo peculiar para expoñer dun modo peculiar unha idea ou concepto: plano unha idea ou concepto: plano semántico da lingua).semántico da lingua).

Figuras de dicción, de Figuras de dicción, de carácter fonolóxico e carácter fonolóxico e morfolóxicomorfolóxico• AliteraciónAliteración: repetición de fonemas ou : repetición de fonemas ou

sílabas en palabras próximas:sílabas en palabras próximas:

- - LLagoas laiando na agoas laiando na lamalama das leiras das leiras (Informe (Informe da gavilla, Vítor Vaqueiro).da gavilla, Vítor Vaqueiro).

• ParonomasiaParonomasia: colocación próxima de : colocación próxima de palabras con significantes parecidos, pero palabras con significantes parecidos, pero significados diferentes:significados diferentes:

– No No sagrado segredo sagrado segredo de Vigo. (Luz Pozo de Vigo. (Luz Pozo Garza)Garza)

Figuras de dicción, de Figuras de dicción, de carácter fonolóxico e carácter fonolóxico e morfolóxicomorfolóxico• OnomatopeaOnomatopea: Repetición de fonemas : Repetición de fonemas

que reproducen sons naturaisque reproducen sons naturais- Fiu, Fiu - Fiu, Fiu (asubío)(asubío)

• Calembur: as sílabas dunha ou máis Calembur: as sílabas dunha ou máis palabras reagrúpanse para obter outro palabras reagrúpanse para obter outro significado diferente significado diferente

-Aí van cen tolas con centolasAí van cen tolas con centolas..

Figuras de dicción de Figuras de dicción de carácter sintácticocarácter sintáctico• AnáforaAnáfora: repetición dunha ou máis : repetición dunha ou máis

palabras ao comezo de varios palabras ao comezo de varios enunciados:enunciados:

– Era Galicia Era Galicia un puro val… un puro val… Era Galicia Era Galicia a a chaira máis espida… chaira máis espida… Era Galicia Era Galicia a patria a patria do traballo… (Xosé Luís Méndez Ferrín)do traballo… (Xosé Luís Méndez Ferrín)

• EpíforaEpífora: repetición dunha ou máis : repetición dunha ou máis palabras ao final de varios enunciados:palabras ao final de varios enunciados:

– Camiños Camiños de mortosde mortos, hortos , hortos de mortosde mortos, , feixes feixes dede mortosmortos, medas , medas de mortosde mortos. . (Arcadio López Casanova)(Arcadio López Casanova)

Figuras de dicción de Figuras de dicción de carácter sintácticocarácter sintáctico• AnadiploseAnadiplose: repetición dunha ou : repetición dunha ou

varias palabras finais dun verso ao varias palabras finais dun verso ao comezo do seguinte:comezo do seguinte:

– Que non se debe ter por Que non se debe ter por trobadortrobador / / trobadortrobador que troba por trobar. (Uxío que troba por trobar. (Uxío Novoneyra)Novoneyra)

• EpanadiploseEpanadiplose: repetición dunha : repetición dunha palabra ao principio e ao final dun palabra ao principio e ao final dun verso:verso:

– ‘‘AménAmén, miña vella, , miña vella, amén’ amén’ ..

Figuras de dicción de Figuras de dicción de carácter sintácticocarácter sintáctico• Poliptoto e DerivaciónPoliptoto e Derivación: Repetición dun : Repetición dun

mesmo lexema con diversos morfemasmesmo lexema con diversos morfemas- o que - o que queremos quérenosqueremos quérenos/ aínda que non / aínda que non

queira querernosqueira querernos

• PolisíndetoPolisíndeto: Repetición de conxuncións : Repetición de conxuncións para unir varios elementospara unir varios elementos

- - E E pinchaba, pinchaba, ee brincaba, brincaba, ee corría, corría, ee bailaba.bailaba.

• AsíndetoAsíndeto: Supresión de conxuncións.: Supresión de conxuncións.

Figuras de dicción de Figuras de dicción de carácter sintácticocarácter sintáctico

• ParalelismoParalelismo: Repetición de : Repetición de construcións similaresconstrucións similares

- - Ti destérrasme por Ti destérrasme por un; / un; / Eu destérrome por Eu destérrome por catrocatro

• ElipseElipse: Omisión de elementos que se : Omisión de elementos que se sobreentendensobreentenden

- - Mercou un pantalón de cincuenta euros e Mercou un pantalón de cincuenta euros e unha chaqueta de setentaunha chaqueta de setenta

Figuras de dicción de Figuras de dicción de carácter sintácticocarácter sintáctico• EnumeraciónEnumeración: consiste en expresar : consiste en expresar

rapidamente diversas ideas.rapidamente diversas ideas.- para min eraspara min eras / /branca aurora e craro solbranca aurora e craro sol / /auga auga

limpa en fresca fontelimpa en fresca fonte / /rosa do xardín de rosa do xardín de DiosDios / /alentiño do meu peitoalentiño do meu peito / /vida do meu vida do meu corazón corazón

(Rosalía de Castro (de (de "Quíxente tanto meniña""Quíxente tanto meniña"))

• HipérbatoHipérbato: Alteración da orde normal : Alteración da orde normal da oraciónda oración

- - Volverán as escuras andoriñas no teu balcón Volverán as escuras andoriñas no teu balcón os seus niños a colgaros seus niños a colgar

Figuras de pensamentoFiguras de pensamento

• HipérboleHipérbole: esaxeración desmesurada : esaxeración desmesurada e inverosímil:e inverosímil:

– Estou tan canso que non podo dar un Estou tan canso que non podo dar un paso máispaso máis

• AntíteseAntítese: contraposición entre dúas : contraposición entre dúas palabras:palabras:

– Invoca a Invoca a luzluz desde esta dura desde esta dura tebratebra..

Figuras de pensamentoFiguras de pensamento

• OxímoroOxímoro: : pór en contacto palabras de pór en contacto palabras de sentido contrario que parecen excluírse sentido contrario que parecen excluírse mutuamente.mutuamente.

– Música silenciosa Música silenciosa

• PersonificaciónPersonificación: atribución de : atribución de características humanas a seres características humanas a seres inanimados:inanimados:

– Hoxe Hoxe cásanse os paxaroscásanse os paxaros (Luís Amado (Luís Amado Carballo)Carballo)

Figuras de pensamentoFiguras de pensamento

• IroníaIronía: consiste en dicir o contrario : consiste en dicir o contrario do que se quere dar a entender.do que se quere dar a entender.

- - Que boa sorte teño!Que boa sorte teño!

• Interrogación retóricaInterrogación retórica: Pregunta : Pregunta da que non se agarda resposta.da que non se agarda resposta.

2.2. Recursos literarios do 2.2. Recursos literarios do verso: a métricaverso: a métrica

1.1. O verso: O verso:

1.1. Medida: Medida: palabra final e licenzas poéticas.palabra final e licenzas poéticas.

2.2. Rima: Rima: consonante, asonante e sen rima.consonante, asonante e sen rima.

3.3. Ritmo: Ritmo: acento, pausas e encabalgamento.acento, pausas e encabalgamento.

2.2. A estrofa e o poema: A estrofa e o poema: número de versos e esquema métrico.número de versos e esquema métrico.

1. O verso1. O verso

• Unidade rítmica en que pode dividirse un Unidade rítmica en que pode dividirse un poema, xeralmente superior á palabra e poema, xeralmente superior á palabra e inferior á estrofa.inferior á estrofa.

• Conxunto de palabras suxeitas a medida, Conxunto de palabras suxeitas a medida, rima e ritmo, en contraposición á prosa, que rima e ritmo, en contraposición á prosa, que non está sometida habitualmente a estes non está sometida habitualmente a estes procedementos.procedementos.

• Provén do latín Provén do latín versusversus, que significa “suco , que significa “suco ou liña", por oposición a ou liña", por oposición a prorsusprorsus, que , que significa “dereitamente, todo seguido”, de significa “dereitamente, todo seguido”, de onde vén prosa).onde vén prosa).

• A disciplina que estuda as clases de versos A disciplina que estuda as clases de versos e estrofas denomínase e estrofas denomínase métricamétrica..

1.1. Medida do verso1.1. Medida do verso

• Palabra final:Palabra final:– Aguda: + 1 sílaba: unha casa de marAguda: + 1 sílaba: unha casa de marfilfil

(7+1=8)(7+1=8)– Esdrúxula: - 1 sílaba: estas claras efeEsdrúxula: - 1 sílaba: estas claras efemémérides rides

(9-1=8)(9-1=8)

• Licenzas poéticas:Licenzas poéticas:– Sinalefa: parSinalefa: para a a a virtude virtude o huo humilde (10 > 8)milde (10 > 8)– Sinérese: recollendo rSinérese: recollendo reaealidades (9 > 8)lidades (9 > 8)– Diérese: fragor e sDiérese: fragor e süaüavidade (7 > 8)vidade (7 > 8)

• Segundo o número de sílabas os versos Segundo o número de sílabas os versos poden ser de poden ser de arte menor (ata 8) ou maior arte menor (ata 8) ou maior (desde 9).(desde 9).

1.2. Rima1.2. Rima

• Repetición dunha secuencia de Repetición dunha secuencia de fonemas ao final de dous ou máis fonemas ao final de dous ou máis versos a partir da última vogal versos a partir da última vogal acentuada, incluída esta.acentuada, incluída esta.

– Asonante: Asonante: cando se repiten só as vogais; é cando se repiten só as vogais; é característica da poesía tradicional ou de característica da poesía tradicional ou de inspiración popular: tinspiración popular: teerrrraa--eellaa (“Airiños, airiños (“Airiños, airiños aires” de Rosalía de Castro).aires” de Rosalía de Castro).

– Consonante:Consonante: cando se repiten vogais e cando se repiten vogais e consoantes; é característica da poesía culta, consoantes; é característica da poesía culta, de raíz trobadoresca, eclesiástica ou de raíz trobadoresca, eclesiástica ou italianizante: verdecitalianizante: verdecenteente-transpar-transparenteente (Himno (Himno galego - “Os pinos” de Eduardo Pondal).galego - “Os pinos” de Eduardo Pondal).

1.3. Ritmo1.3. Ritmo

• Movemento marcado pola sucesión Movemento marcado pola sucesión regular de elementos fortes e débiles, regular de elementos fortes e débiles, que se logra mediante a repetición de que se logra mediante a repetición de acentos e pausas e mais polos acentos e pausas e mais polos encabalgamentos:encabalgamentos:

– Acento: Acento: último acento presente no verso, último acento presente no verso, corresponde sempre á penúltima sílaba.corresponde sempre á penúltima sílaba.

– Pausas:Pausas: silencios que delimitan elementos silencios que delimitan elementos do verso tales como os hemistiquios.do verso tales como os hemistiquios.

– Encabalgamento:Encabalgamento: desaxuste entre a pausa desaxuste entre a pausa versal e a pausa sintáctica.versal e a pausa sintáctica.

2. A estrofa2. A estrofa

• EstrofaEstrofa: é un grupo de versos : é un grupo de versos unidos por unha serie de criterios unidos por unha serie de criterios fixos de extensión, rima e ritmo. As fixos de extensión, rima e ritmo. As estrofas clasifícanse polo número estrofas clasifícanse polo número de versos que conteñen de versos que conteñen (habitualmente de 2 a 14).(habitualmente de 2 a 14).

2.1. Tipos de estrofas2.1. Tipos de estrofas

• Pareado: dous versos de rima consonante AAPareado: dous versos de rima consonante AA

• Terceto: tres versos de rima consonante A-ATerceto: tres versos de rima consonante A-A

• Cuarteto: catro versos hendecasílabos de Cuarteto: catro versos hendecasílabos de rima consonante ABBArima consonante ABBA

• Serventesio: catro versos hendecasílabos de Serventesio: catro versos hendecasílabos de rima consonante ABABrima consonante ABAB

• Redondilla: catro versos octosílabos de rima Redondilla: catro versos octosílabos de rima consoante abbaconsoante abba

• Cuarteta: catro versos octosílabos de rima Cuarteta: catro versos octosílabos de rima consoante ababconsoante abab

2.1. Tipos de estrofas2.1. Tipos de estrofas

• Quintilla: combinación libre de cinco Quintilla: combinación libre de cinco versos octosílabos con dous xogos de versos octosílabos con dous xogos de rimas consonantes aabab, aabba, rimas consonantes aabab, aabba, abaababaab

• Quinteto: igual que a quintilla pero Quinteto: igual que a quintilla pero con versos de arte maior.con versos de arte maior.

• Oitava real: oito versos de arte maior Oitava real: oito versos de arte maior e rima consoante ABABABCCAe rima consoante ABABABCCA

• Décima: dez versos de arte menor.Décima: dez versos de arte menor.

2.1. Tipos de estrofas2.1. Tipos de estrofas

• Romance: número indeterminado de Romance: número indeterminado de versos octosílabos de rima asonanteversos octosílabos de rima asonante

• Silva: número indeterminado de Silva: número indeterminado de versos heptasílabos e hendecasílabos versos heptasílabos e hendecasílabos de rima consonantede rima consonante

• Soneto: Catro estrofas, as dúas Soneto: Catro estrofas, as dúas primeiras de catro versos –cuartetos- primeiras de catro versos –cuartetos- e as outras dúas tercetos. Case e as outras dúas tercetos. Case sempre con hendecasílabos.sempre con hendecasílabos.

3. O poema3. O poema

• PoemaPoema: é a obra poética en verso.: é a obra poética en verso.

• PoesíaPoesía: é un tipo de texto e mais un : é un tipo de texto e mais un xénero literario, habitualmente xénero literario, habitualmente referido á poesía lírica.referido á poesía lírica.

3.1. Tipos de poema3.1. Tipos de poema

• Himno: de ton solemne destinada á Himno: de ton solemne destinada á afirmación colectivaafirmación colectiva

• Oda: ton elevado e glorificadoraOda: ton elevado e glorificadora

• Balada: ton melancólicoBalada: ton melancólico

• Elexía: expresa sentimentos de dor Elexía: expresa sentimentos de dor pola perda de alguénpola perda de alguén

• Pranto: chórase a morte de alguénPranto: chórase a morte de alguén

• Égloga: de tema amoroso, xeralmente Égloga: de tema amoroso, xeralmente entre pastoresentre pastores

• Alba: alude á separación dos amantes Alba: alude á separación dos amantes ao nacer do novo díaao nacer do novo día

• Pastorela: un cabaleiro require en Pastorela: un cabaleiro require en amores a unha pastoraamores a unha pastora

• Madrigal: de tema amoroso con ton Madrigal: de tema amoroso con ton alegrealegre

• Sátira: censúrase ou atácase a alguénSátira: censúrase ou atácase a alguén

3.1. Tipos de poema3.1. Tipos de poema