DEMOKRAZIAK ETA

TOTALITARISMOA

TERE OLABARRIA-ANAYATIK

• 9.1. Demokraziak eta diktadurak gerra arteko aldian – Bi mundu gerren arteko aldian (1919-1939),

Europan hasieran sistema demokratikoak ezarri ziren.

• Hogeiko hamarkadan sinaturiko nazioarteko akordioek, itxuraz behintzat, bake iraunkorraren oinarriak finkatu zituzten.

• Hamarkadaren erdialdetik, estatu demokratiko asko krisian sartu eta diktadurak ezarri zituzten.

gaia: Demokraziak eta totalitarismoa

http://www.slideshare.net/fernandyx/fascismo-y-nazismo-

1015830

Partido nacional fascista ren sinboloa

1920Clemenceau lehen ministroa

VOGUE 1920

– Demokraziak ugaritzen • Lehen Mundu Gerra amaitu zuten bake itunen

eraginez, Europan estatu berriak sortu ziren eta nazio independenterik gehienetan erregimen nagusia demokrazia izan zen.

– Gizonezkoen sufragio unibertsala ere estatu askotan hedatu zen eta, herri batzuetan, emakumeen sufragioa ere ezartzen hasi ziren.

9.1.1. Demokraziaren gorakada eta krisia

http://ibonyan.wordpress.com/2007/03/

• Demokrazia ez dena– Demokrazia zalantzan jartzen zuten joera

ideologiko batzuk ere agertu ziren • sistema parlamentarioa kritikatzen zuten,

estatuaren batasuna ahultzen zuelako. – Alemanian, Frantzian eta Italian ikus

dezakegu . – Beste aldean ezkerreko muturra zegoen; horiek

Errusiako iraultzaren adibideari jarraituz, "proletarioen diktadura" ezartzea aldarrikatzen zuen.

– Alderdi komunistak ziren, alderdi sozialistetatik ateratakoak;

• horrek ezkerreko marxismoaren zatiketa eragin zuen eta langile mugimendua ahuldu egin zen.

• Demokrazien gainbehera– Laster bukatu zen demokrazien kopurua ugaritze

hori eta demokraziek atzera eta diktadurak aurrera egin zuten:

• Mussolini Italian 1922an, Primo de Rivera Espainian 1923an, eta Portugalen, Grezian, Polonian eta Alemaniakoa izango dira.

– Erregimen demokratikoek herririk garatuenetan soilik iraun zuten:

• mendebaldeko eta iparraldeko Europan, Ipar Amerikan, Australian eta Zeelanda Berrian.

9.1.2. Mendebaldeko demokraziak

• Frantzia– Ekonomia:

• Frantziari gerrak kostu itzela ekarri zion, materialen eta gizakien aldetik, Alemaniaren aurkako borrokalari nagusia izan baitzen.

– Politika Ezegonkortasun politikoak (1932 eta 1934

bitartean 5 gobernu izan ziren!) eta krisi ekonomikoaren ondorioek parlamentuen aurkako taldeak sortzea erraztu zuen.

Muturreko eskuinak istilu larriak eragin zituen herrian, eta, horren eraginez, ezkerreko muturreko indarren erreakzioa iritsi zen; horrela, Fronte Popularra sortu zen, hau da, faxismoaren aurkako aliantza. 1936ko hauteskundeak irabazi zituen .

Langileen aldeko hobekuntzak dekretatu ziren gizartean eta lanean; baina gobernu horrek bi urteko iraupena, eta gero, Fronte Popularra deseginda geratu zen.

• Erresuma Batua– Ekonomia: Industria zaharkitua zuen eta

atzerapena eragin zion. Horren langabeziaren gorakada eragin zuen eta 1929ko krisi ekonomikoaren ondorioek, egoera larriagotu zuen.

– Politika: Alderdi Laboristaren (sozialista) garrantzi gero eta handiagoak langileen interesen defentsa bermatzen zuen. Alderdi kontserbadorearen eta alderdi laboristaren arteko lehia baketsua izan zen.

• Irlanda: – Ingelesen menpe, Irlandak gatazka larriak izan zituen,

independentzia lortu nahi zuten nazionalisten eta armada nahiz polizia britainiarren artean. 1919ko hauteskundeetan, Irlandaren independentziaren aldeko diputatuek ez zuten Britainia Handiko parlamentuan parte hartu nahi izan, eta Irlandako parlamentua sortu zuten Dublinen, independentzia aldarrikatu zuen parlamentua. Erresuma Batuak hasieran indarra erabili zuen; baina 1921ean, Irlandako Estatu Askea onartu zuen. Ulsterrek (Ipar Irlanda), gehiengo protestantea zeukan eta probintzia britainiarra izaten jarraitu zuen, eta, horren ondorioz, batzuen eta besteen arteko gatazkak gaur egunera arte iritsi dira.

• AEB

– Kontserbadoreak: • Ekintzarik nabarmenena Lege lehorraren

promulgazioa izan zen, alkoholdun edarien kontsumoa debekatuz. Beste bereizgarri bat langile mugimenduaren jazarpena eta ezkerreko erakundeen marjinazioa izan ziren.

– Bakartasuna:• Hogeiko hamarkadan, nazioarteko

bakartzerako joera nagusitu zen:– Ez zuten Versailleseko ituna berretsi. – Nazioen Elkartetik kanpo geratu zen. – Inmigranteei sarrera mozten hasi ziren.

– Ekonomia • Gerra Handiaren ondoren, munduko potentzia

ekonomiko nagusi izan ziren eta hogeiko hamarkadako oparotasunak indartu egin zuen nagusitasun hori.

• 1929ko krisi sakonak kontsumismoaren bukaera ekarri zuen eta egoera aldatu zen.

– AEB politika sozial progresista baterantz jo zuten, 1932ko hauteskundeetan, Roosevelt presidentearekin gauzatuko zen.

Alemania Weimar errepublikaren garaian

• Aurka – 1918ko azaroaren 9an, Alemaniako Errepublika

aldarrikatu zen. Baina errepublika horrek aurkaritza bikoitzari egin behar izan zion aurre.

• Espartakistek, iraultza boltxebikea sustatu zuten, baina iraultza horiek ez zuten arrakastarik izan eta buruzagi nagusiak (Roxa Luxenburg eta Karl Liebknecht) hil zituzten. Harrezkero, Alemaniako alderdi komunista indartsua Errepublika berriaren aurkakoa izan zen.

• Eskuina ere Errepublikaren aurkakoa zen, gobernari demokratak traidoreak zirelakoan, Versaillesko Ituna sinatu zutelako.

• Weimar Errepublika– Izen hori jarri zioten Alemaniako erregimen

demokratikoari, Konstituzio berria hiri horretan idatzi zelako.

• Arazoak– Oinarri politiko mugatua zeukan (zentrokoak eta

sozialdemokratak) eta arazo oso larriei egin behar izan zien aurre:

• Versalleseko Itunak zuen ospe txarra. • 1922 eta 1923ko hiperhinflazioa. • 1929ko krisi ekonomikoa eta langabeziaren

igoera.

• Hauteskundeak– Krisi ekonomikoari krisi politikoa erantsi

zitzaion: • 1930eko hauteskundetan, alderdirik

erradikalenek (naziak eta komunistak) botoen herena lortu zuten.

• 1932ko hauteskundeetan botoen erdia. • 1933

– Nazien alderdiko buruzagia; Adolf Hitler kantzelari izendatu zuten, eskuineko eta zentroko alderdiek lagunduta, horien ustez nazismoa euren aliatua baitzen komunismoaren aurkako borrokan. Kontserbadoreek beranduegi ulertu zuten naziek ez zutela agintea utziko.

• Kalte ordainak – Hogeiko hamarkadan sinaturiko nazioarteko itun

batzuek behin-behineko bakearen oinarriak ezarri zituzten.

– Baina estatuen arteko harremanak gauza batek oztopatzen zituen: Alemaniak Versailleseko itunean jasotakoaren arabera ordaindu beharreko kalte ordainak. Zama ekonomiko ikaragarri horrek ondorio oso txarrak izan zituen Alemaniako ekonomian.

– Kasurik larriena, izan ere, frantsesek Ruhr ibaiaren arroa okupatzea izan zen, Alemania zorrak ordaintzera behartzeko. Herriaren hondamendia osoa zen, eta, horrela, ezinezkoa zen ordaintzeko ezarritako epeak betetzea.

9.1.3. Nazioarteko distentsioa hogeiko hamarkadan

• Berrikuspena– Alemaniaren egoera ekonomiko horren eraginez, kalte

ordainen berrikuspena egin zen. Bi planek, Dawes planak eta Young planak murriztu egin zituzten Alemaniak ordaindu beharreko zenbatekoak.

• NE – 1926an, Alemania Nazioen Elkartean onartu zuten

9.2. Demokraziaren porrota. Faxismoa

ITALIA 1920an

Italiako inperioa

http://historiadelmundocontemporaneo1.blogspot.com/search/label/09.%20Democracias%20y%20totalitarismos

%20%281918-1939%29

9.2.1. Faxismoaren ezaugarri nagusiak

• Gerra arteko joera politikoak – Europan 3 gertaera politiko nagusi izan ziren

• Demokrazien krisia. • Faxismoen gorakada. • Sobietar iraultza finkatzea. Lehenengo biak

elkarri lotuta daude, demokrazien gainbeherarekin batera faxismoaren eta diktaduren hedapena iritsi baitzen.

• Faxismoa– Hitza Mussolinik 1919an sortutako erakunde

politikotik dator: Fasci Italiani di Conbattimento. – Izen hori antzeko esperientziei ere aplikatu zitzaien,

eta, azkenean, horren bidez, Mussolinik sortutako erregimenaren eta mugimenduaren antzekoak izendatzeko erabili zen.

ALKONDARA BELTZAK MILAN

• Bereizgarriak– Nazionalismo erradikala, sarritan gerraren bat galdu

duten herrien nazionalismoa izaten da, edo eurei dagokiena ez lortzeagatik haserre dauden herrien nazionalismoa.

– Italiaren kasuan, faxismoa Gerra Handian eurek nahi zutena ez lortzearen ondoriozko haserrean oinarritu zen; Alemaniaren kasuan, bestalde, Versailleseko itunak sortutako haserrean euskarritu zen.

– Muturreko nazionalismo horren hurrengo pausoa inperialismoa zen.

• Faxismoa parlamentuaren eta liberalismoaren aurka agertzen da. Bere ustez, sistema demokratikoek herritarren arteko banaketa sustatzen dute, eta, horrenbestez, herriaren ahultasuna dakarte.

• Indibidualismo liberalaren aurrean, faxismoak gizabanakoaren otzantasuna bultzatu eta horrek askatasuna ukatzea sustatzen du.

• Ideologia horren arabera, gizabanakoak Estatu diktatorialaren menpe daude, eta Gobernua elite batek zuzendu behar du.

• Ideia horietan oinarrituz, faxismoaren printzipiorik larriena sortu zen: arrazismoaren justifikazioa, hau da, lehenengo eta bigarren mailako pertsonak egotearen justifikazioa.

• Faxismoa ez da arrazoiaz eta intelektualez fidatzen, eta herrien sentimenduetan eta fanatismoan euskarritzen da.

• Kezka sozialak ere baditu, eta buruzagirik gehienak herri xehekoak dira, baita militanterik gehienak ere.

• Faxismoak buruzagitza absolutuaren alde egin zuen eta buruzagiaren indarra horren nortasunaren gurtzan oinarritzen zen, eta, horretarako, propaganda eta edozein kritikaren debekua erabiltzen zituen.

9.2.2. Italia Gerra Handiaren ostean

• Arazoa– Nahiz eta aliantza garailearen barruko kidea izan,

Italia haserre irten zen Gerra Handitik. Gerran sartzeko era guztietako promesak egin zizkioten arren, lurralde hedapenari buruz zituen itxaropenak ez ziren bete. Biztanlerik gehienek galdutako gizakiek eta materialek ez zutela beharrezko konpentsaziorik jaso uste zuten.

• Krisiak– Krisi moral horrekin batera, egoera politikoa,

ekonomikoa eta soziala oso larria zen eta horrek sistema demokratikoaren aurkako kritikak eragin zituen.

– Egoera ekonomikoa oso txarra zen, eta, soldatek produktuak eskuratzeko ahalmena galtzean, langabeziaren gorakada ere kontuan hartuta, langileak eta sindikatuak protestatzen hasi ziren.

– Italian, 1919an eta 1920an, grebak, hirietako altxamenduak, fabriken okupazioak, landa inguruko lurren okupazioak eta matxinadak egon ziren.

– Gizartearen barruko krisia gero eta handiagoa zen, eta ehunka hildako egon ziren langileen eta polizien arteko gatazketan.

• Alkandora Beltzak– Benito Mussolini, sozialista izandakoa, Italiak Gerra

Handian parte hartzearen aldekoa zen. 1919an Fasci Italiani di Combattimento izenekoa sortu zuen eta alderdi horretako kideei, janzkeraren kolorea zela-eta, "alkandora beltzak" esaten zieten.

– Hasieran, Mussoliniren ideiek oihartzun mugatua izan zuten baina alderdiko militanteak, "eskoadrakoak", oso aktiboak ziren ezkerreko mugimendu sozialen (sozialistak eta komunistak) aurkako gatazketan, eta eraso bortitzak egiten zituzten grebalarien, manifestarien eta ezkerreko egoitza sindikalen nahiz politikoen aurka.

• Nagusiak– Errusiako Iraultza sorberriaren adibideak eta

langileen mugimenduak beldurra eragiten zuen erdiko eta goiko klaseetan eta, horien ustez, eskoadrakoek tresna egokia osatzen zuten langile mugimendua geldiarazteko eta ordena publikoa berrezartzeko.

• Alderdi Nazional Faxista– 1921ean, fascio zeritzenetatik Alderdi Nazional

Faxista sortu zen, muturreko programa politikoarekin eta alderdi horrek berehala lortu zuen patronalaren finantziazioa eta erdiko klaseen laguntza politikoa.

9.2.3. Mussolinik agintea eskuratu

• Erromako Martxa

– Alderdi faxistaren indarra gero eta handiagoa zela ikusita, eta gizarte talde indartsuen laguntzak kontuan hartuta, Mussolinik agintea eskuratzeko mehatxua egin zuen. 1922ko urriaren amaieran, militanteek Erromako martxa egin zuten, Gobernua ordena segurtatzeko gauza ez zela eta Italiako politikari berriak behar zirela esanez. Gobernua faxisten ekintzei aurre egiten saiatu zen, baina Viktor Manuel III.ak ez zion horretarako baimenik eman. Hori ikusita, Gobernuak dimititu egin zuen, eta erregeak Mussolini lehen ministro izendatu zuen. Mussolinik, agintea eskuratzeko prozesuan, Koroaren eta Armadaren babesa izan zuen.

• .

Fuente: Department of Special Collections, University of Winconsin-Madison, web

Fuente: Department of Special Collections, University of Winconsin-Madison, webFuente Penn State, web

Fuente: Department of Special Collections, University of Winconsin-Madison, web

• Demokrazia– 1924 arte, Mussolinik itxuraz legalitate demokratikoa

mantendu egin zuen, baina apurka-apurka, diktadura bihurtzen ari zen.

• Matteotti– 1924an hauteskundeetarako deia egin zuen eta

botoen %65 lortu zuen. Matteotti diputatu sozialista zen eta zenbaketaren faltsukeria salatu zuen. Handik egun batzuetara, bahitu eta hil egin zuten. Horrela, faxismoari gero eta oposizio gutxiago egingo zitzaion

• Ezkerreko protestei erantzuna– Ezkerraren protestaren ondorioz, Mussoliniren

posizioa kolokan geratu zen, baina horrek, berriro ere, erregearen babesa izan zuen.

– Mussoliniren erantzuna bere agintea indartzea izan zen, eta, prozesu horren ondorioz, 1926an diktadura finkatu zuen: alderdi politikoak abolitu, prentsan zentsura gogorra ezarri eta aurkari politikoak jazarri egin zituen.

• Estatu faxistaren oinarriak– Estatu totalitario izena eman zion, guztiena eta

guztientzat zelako. – Liberalismoa eta marxismoa baztertuz, hirugarren

bidea izan nahi zuen. – Erromatarren Inperioaren herentzia historikoa

berpiztu zuen, Italia berriaren handitasunaren erakusgarritzat, eta aginte absolutuaren iturburua izan zen.

– Ducek beti dauka arrazoia zen irizpide eztabaidaezina.

• Alderdi Nazional Faxistaren Tresnak– Erakunde faxistak Estatuko erakunde bihurtu

ziren eta administrazio osoa kontrolatu zuen, beste alderdi batzuetako militanteak eta aldekoak bertatik urrunduz. Alderdia eta Estatua nahasi egiten ziren.

– Propaganda indartsuaren eta hezkuntza kontrolatzearen bidez, faxisten idealak gazteen artean zabaltzen zituzten.

– Erakunde berrien eraginez, herritarrik gehienak gazteriari, kirolari, aisialdiari eta abarri lotutako erakundeetan sartzen ziren.

– Ados ez zeudenak jazarri egiten zituzten, polizia politikoaren edo auzitegi berezien bitartez, eta, azkenean, espetxean sartzen zituzten, edo urruneko eskualdeetara edo erbestera bidali.

Exhibición gimnástica. 1935

http://www.claseshistoria.com/fascismos/f-campoeconomico.htm

9.2.4. Faxismoaren lana

• Legitimatu nahia – Faxismoak gizartearen onespena lortu nahi zuen,

herrian adostasun zabala zuten neurriak ezarrita. Mussolinik Italiako herriaren aurrean bere burua legezkotzat hartzea nahi zuen, hobekuntza ekonomiko handiak eragiteko moduko kudeaketa eraginkor baten bidez.

• Ekonomia– Herrilan handiko politika aplikatu zuen, Italiak

galdutako handitasuna berreskuratzeko asmoz: autobideak, eraikin handiak, eskualde osasungaitzen saneamendua, trenbide sarea hobetzea, hiriak egitea (adibidez, Latina), eta abar.

– Industria sustatu zuen, atzerriko lehiaren aurkako babes neurriak eta autarkia eta bertako produkzioaren garapena aplikatuz. ¾ Hala eta guztiz ere, bizi-mailak behera eta langabeziak gora egin zuen.

• Gizartearen arloan – Korporatibismoa, hau da, nagusien eta langileen

arteko adostasun doktrina. Estatua gatazken bitartekaria zen, eta, horrela, bi gizarte indarren arteko liskarrak gainditu nahi zituen.

– Egia esan, korporatibismo hori dela medio, langileen klasea ekintza sindikalik gabe geratu zen.

– Hala ere, erregimen faxistak langileen artean ospea lortzea ahalbidetu zioten neurri sozialak sartu zituen: gizarte segurantza, laneko oporrak, aisialdirako jardueretan ziharduten erakundeak eta abar.

• Letraneko Itunak– Faxismoaren lehenengo arrakastetariko bat

Vatikanoarekin 1929an Letraneko Itunak sinatzea izan zen. Akordio horien bitartez, 1870ean, Italiako erreinuak Eliz Estatuak okupatu zituenean piztutako Italiarekin eta Vatikanoaren arteko liskarrak amaitu ziren.

– Letraneko Itunetan, Aita Santuari Vatikanoko estatu berrian zeukan subiranotasuna onartu egiten zitzaion.

– Gainera, Elizari lurraldea galtzeagatik konpentsazio ekonomikoa ematen zitzaion eta hezkuntzan eginkizun garrantzitsua onartzen zitzaion.

– Akordio horri esker, Mussolinik italiar katoliko asko bereganatu zuen.

– Hala eta guztiz ere, popolari zeritzenen alderdi katolikoa erregimenaren kontra zegoen, eta Mussolinik euren aurka eskoadretakoak bidaltzeko mehatxua egin zuen, baldin eta Vatikanoak erakunde katolikoen kritikak amaitzen ez bazituen.

• Balorazioa– Hogeita hamarreko hamarkadaren erdialdean,

diktadura faxista sendo finkatuta zegoen, eta Mussoliniren nazioarteko politika herri askok onartzen zuten. Baina Italiaren betiko ahultasun ekonomikoa ez zen gainditzea lortu eta herrilan handien eta erregimenarekiko atxikipen adierazpen zaratatsuen atzean, herri atzeratu eta garapen ekonomiko urrikoa ezkutatzen zen. Muga horiek handik urte batzuetara geratu ziren agerian, Italia Bigarren Mundu Gerran sartu zenean.

9.3. Nazismoa

http://historiadelmundocontemporaneo1.blogspot.com/search/label/09.%20Democracias%20y%20totalitarismos

%20%281918-1939%29

Juden Raus,umeen jokua

http://historiadelmundocontemporaneo1.blogspot.com/2009/02/los-totalitarismos-esquemas.html

• Alderdia – Alemaniako Langileen Alderdi Nazional Sozialista

(alderdi nazia) 1920an sortu zen eta eskuineko mutur nazionalistaren barruan zegoen. Adolf Hitler alderdiko buruzagi nagusia izan zen, 1921etik aurrera

• Kolpea: – 1923an, naziak estatu kolpea ematen saiatu ziren, baina

ez zuten arrakastarik lortu. Hitlerrek bost urteko kartzela zigorra jaso zuen, nahiz eta espetxean bederatzi hilabete soilik igaro.

9.3.1. Hitler eta nazismoa

• Nire borroka liburua– Kartzelan egon zen bitartean, Mein Kampf (Nire

borroka) liburua idatzi zuen, bere ideia politiko nagusiak laburbiltzen zituen liburua:

• Nazionalismoa. • Versailleseko ituna baliogabetzea. • Arrazismoa. • Antisemitismoa. • Espantsionismoa. Nazio alemaniarraren

iraupenerako beharrezkoa zen bizi espazioaren konkista.

• Liberalismoaren mesprezua eta sozialismoarekiko nahiz komunismoarekiko gorrotoa.

• Estatu zentralizatua. • Buruzagi karismatikoa: Führerra.

• Arrakasta– Hogeiko hamarkadan alderdi nazia gehiago

ezagutzen zuten Asaltoko Atalek komunisten, sozialisten eta juduen aurka aplikaturiko bortizkeriagatik, hauteskundeetan ateratako emaitzegatik baino.

– Baina 1929ko krisi ekonomikoaren ondorioz, nazismoak gero eta atxikipen gehiago lortu zuen.

– Atxikipenik gehienak erdiko klaseetan lortu zituen, krisi ekonomikoaren ondorioz klaseak hondamendian baitzeuden.

– Langileen eta burgesiaren artean ez zuen atxikipen handirik lortu, azken horrek alderdia eta horren buruzagia gorrotatzen zituelako, baldarrak zirelakoan, baina ezkerraren aurkako tresna erabilgarritzat hartzen zituen.

– Hala eta guztiz ere, industrialari handien artean nazismoak laguntza ekonomiko garrantzitsuak lortu zituen.

– Bi urte bete baino lehen, 1933 eta 1934 bitartean, Hitlerrek Alemaniako erregimen demokratikoa diktadura bihurtu zuen:

– Errepublikako presidenteak kantzelari izendatu zuen; Hitlerren lehenengo gobernuan, ministro kontserbadoreen gehiengoa zegoen, eta naziek bi ministerio soilik izan zituzten, baina horietako bat oso garrantzitsua: Barne Ministerioa.

9.3.2. Hitlerrek agintea lortu

– Gobernu berriak hauteskunde orokorretarako deialdia egin zuen berehala. Hauteskunde kanpainan, su eman zioten Parlamentuaren (Reichstag) eraikinari. Horren errua komunista holandes bati leporatu zioten, eta, horren eraginez, oposizioaren aurkako kanpaina bortitza hasi zen, batez ere alderdi komunistaren aurkakoa, alderdi horretako militante asko atxilotuz. Gaur egun badakigu sua naziek eurek piztu zutela.

http://clio.rediris.es/fichas/guerra/Guerra.htm#5

• Otsailaren 28an, Nazioa eta Estatua Babesteko Dekretua promulgatu zuten, eta horrek aginpide handia eman zien poliziei. Horixe izan zen Hitlerren diktaduraren lehenengo legea.

• Martxoaren 23an, Parlamentuak erabateko aginteak eman zizkion Hitlerri lau urterako. Diktaduraren bigarren legezko oinarria izan zen. – Ezkerreko alderdi politikoak debekatu eta alderdi

moderatuak deseginda geratu ziren. – 1933ko ekaineko lege batean, alderdi nazia baimendutako

bakarra izan zen.

• Hitlerren aginte absolutua finkatzeko hurrengo urratsa langileen bizi baldintzak hobetzearen aldeko buruzagi naziak ezabatzea izan zen; horrela buruzagi kontserbadoreak, industrialariak eta Armada pozik gelditu ziren 1934ko ekainaren 30ean labana luzeen gaua izan zen eta Asaltoko Ataletako 300 kide eta Hitlerren aukari batzuk hil zituzten.

• 1934ko abuztuan, Hindenburg presidentea hil zen eta Hitlerrek bere gain hartu zituen kantzelariaren eta presidentearen eginkizunak. Ordutik aurrera, aginte absolutua izan zuen. Alemaniako Demokraziaren heriotza izan zen.

Ernst Röhm,

• Ekintzak– Administrazioa aurkaririk gabe eta alderdi

naziaren kontrolpean geratu zen berehala. – Hitler armadaren buru bihurtu zen eta ofizialek

leialtasun zina egin behar zuten bere aurrean. – Oposizioa ezabatu eta bertako buruzagiak atxilotu

edo erbesteratu egin ziren.

9.3.3. Nazien diktadura

– 1933an, lehenengo kontzentrazio esparruak egin ziren, eta, hoietan, oposizio politiko eta sindikaleko buruzagiak sartu zituzten.

– Gestapo zen Estatuaren polizia sekretua eta SSek alderdiaren Asaltoko Atalen ordezko polizia militarra. Biak jardun zuten askatasun osoz, benetako estatu poliziala ezarriz. Himmler, SSen eta Gestaporen burua, Reicheko polizia guztien buru izendatu zuten.

• Antisemitismoa – Ideologia naziaren oinarrietako bat izan zen.

Erregimen berriaren eginkizun nagusienetariko bat arrazaren garbitasuna bermatzea zen, gutxiengo etnikoak baztertuz, batez ere juduak. Nazien ustez, Alemaniaren gaitz guztien errudunak juduak baitziren. Berehala, juduen aurkako jazarpen sistematikoa hasi zen:

– Juduen saltokien aurkako boikota egin zen. – Judu guztiak administraziotik nahiz

unibertsitateetatik kanpo gelditu ziren. – Nuremberg-eko 1935eko legeek arioen eta juduen

arteko ezkontzak debekatu zituzten.

KRISTALLNACHT

NURENBERG-EKO LEGEAK

http://www.elholocausto.net/parte03/0301.htm

Alemaniako Amek Ohorezko Gurutzea hirugarren graduan ematen zizkien( 4 edo 5 seme-alaba)

– Ordurako juduek galduta zuten naziotasun alemana.

– 1938ko amaieran, judu batek diplomatiko aleman bat hil zuen Parisen eta, hilketa hori aitzakiatzat erabilita, juduen aurkako jazarpen erraldoia hasi zen: kristal apurtuen gaua.

– Juduen egoera okerrera zihoan: 1939an, 200.000 juduk inhes egin zuten Alemaniatik, besteak beste, zientzialari, pentsalari eta artista aleman onenetariko batzuk: Einstein zientzialaria, Thomas Mann idazlea eta ospe handiko artistak. Eta Alemanian geratu ziren 300.000 juduek holokaustoa deritzona jasan zuten, Bigarren Mundu Gerran

3.4. Gizartearen kontrola

• Berehala egin zen gizarte taldeen banaketa eta Führerrari obedientzia itsua derrigorrezkoa zen.

• Hitlerren gazteriak, sexuaren eta adinaren arabera banatuta, mutilen eta nesken heziketaz arduratzen ziren; kirola eta jarduera paramilitarrak, berriz, arioen arrazaren ustezko nagusitasunaren adierazpenak izan ziren.

• Sindikatuak desegin ondoren, Lanaren Frontea sortu zen; bertan nagusiak eta langileak sartzen ziren, eta fronte hori Alemaniako langileen mugimendua zorrotz kontrolatzeko tresna izan zen, mugimendu horrek errebindikazio tradizio luzea eta sendoa baitzuen.

• Ekonomia arloan, nazismoak gizarteak onartzea erraztu zuten arrakasta batzuk lortu zituen. Ekonomia suspertzeko, dirigismo gogorra erabili zen, autarkia edo buruaskitasun ekonomikoa lortu ahal izateko. Suspertzea, batik bat herrilan handietan eta armamentu industriaren hazkunde ikusgarrian oinarritu zen; hazkunde hori militarizazio berriko politikaren ondoriozkoa izan zen, nahiz eta Versailleseko itunak politika hori debekatu. Horren ondorioz, langabezia murriztu egin zen, eta soldadu kopuruak izandako gorakada handia ere lagungarria izan zen horretarako. Langileak sindikaturik eta greba eskubiderik gabe geratu ziren.

• Nazismoaren berrikuntza nagusietariko bat propagandaren erabilera izan zen. Propaganda eta Informazioko ministroa Goobbels izan zen, eta horrek komunikabideen erabateko kontrola zeukan; prentsa, irratia eta dokumental zinematografikoak erabili zituen, biztanleriaren pentsamendua bateratzeko eta alderdiaren nahiz Führerraren jarraibideen menpe jartzeko.

• Kulturaren eta artearen arloko jarduerari ere zentsura ezarri zitzaion, baita bizitza intelektualari eta hezkuntzari ere. Gazteria aleman berriak arioa eta nazionalsozialista izan behar zuen. Juduak eta erregimenaren aurkariak unibertsitateetatik kanporatu ziren. Liburu arriskutsuak liburutegietatik desagertu ziren; arte modernoko obrak museotatik atera ziren. Alemania osoan, otzantasun eta jazarpen erregimena ezarri zen.

• Bigarren Errepublika (1931-1936) lehenengo Eibarren (Gipuzkoa) aldarrikatu zen; Bigarren Errepublika Espainiako lehenengo demokrazia eta Euskadiko lehenengo autonomia izan zen, demokrazien krisiak eta faxismoen gorakadak nazioartean eragindako krisiaren testuinguruan.

• Etapa horretan, Euskadiko aniztasun politikoa eta soziala (Bizkaian Berrezarkuntzaren garaian hasitakoa) finkatu eta Euskadi osora hedatu zen. Aniztasun horren eraginez, hauteskundeetan lehiatzen ziren hiru bloke politiko nagusi sortu ziren. Alde batetik, eskuineko blokearen buruan karlismoa zegoen, iraultzaren aurkako indar paramilitartzat (Requeté zeritzona) birsor­tua; Espainiako eskuin katolikoaren eta monarkikoekin aliaturik zegoen, eta Araban, eta, batez ere, Nafarroan, gehiengoa zeukan. Bestalde, ezkerreko blokea Indalecio Prietoren PSOEk eta zenbait alderdi errepublikanok osatzen zuten, eta horiei Pasionariaren PCE batu zitzaien 1936an, Fronte Popularra sortzeko; horren feudoa Bilbon eta inguruetan zegoen. Bi blokeen artean ,Jose Antonio Agirreren EAJ-PNV zegoen; horrek eskuineranzko bilakaera izan zuen 1931n, zentroranzkoa 1936an, eta Euskadiko lehenengo indar politikoa izan zen, Bizkaian eta Gipuzkoan izandako nagusitasunari esker.

4. Bigarren Errepublika eta Gerra Zibila Euskadin

4.1. Lehenengo Autonomia Estatutua

• Krisi ekonomikoak eta industrialdeetako langabezia handiak larriagoturiko gai soziala ez ezik, Errepublikaren garaian Euskadiko jarduera politikoaren bi arazo nagusiak autonomikoa eta erlijiosoa izan ziren. Hori funtsezkoa izan zen 1931n, eskuinak eta EAJ-PNVk bat egin zutenean, Lizarrako Estatutua defendatzeko, hori klerikala eta errepublikanoen aurkakoa zelako. Koalizio katoliko horrek hauteskunde orokorrak irabazi zituen Euskadin, 1931n, baina horren proiektuak ez zuen ezer lortu Gorte errepublikanoetan, Konstituzioaren aurkakoa zelakoan. Orduan, ezkerrak eta EAJ-PNVk Konstituzioaren araberako beste Estatutu baten proiektua landu zuten; hori Nafarroan ukatu (1932) eta Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan onetsi egin zuten erreferendumean (1933).

• Baina eskuinak geldiarazi egin zuen Gorteetan estatutu hori, 1934an. Urte horretan, EAJ-PNV ezkerrera hurbiltzen hasi zen, baina ez zuen parterik hartu PSOEk eta UGTk antolaturiko urriko iraultzan (eragin handikoa Euskadin, 42 hildakorekin).

• 1936an, Fronte Popularrak hauteskundeak irabazi eta gerra hasita, EAJ-PNVrekin bat egin eta Euskadiko Estatutua onetsi zen Gorteetan, urriaren 1 ean.

• 1936ko kolpe militarrak arrakasta izan zuen ia Araba eta Nafarroa osoan; bertan, errekete karlistek bat egin zuten altxaturiko Mola eta Franco jeneralen armadarekin. Aldiz, kolpeak ez zuen arrakastarik izan Bizkaian eta Gipuzkoan, eta lurralde horiek ezker errepublikanoen, sozialisten, komunisten eta anarkis­ten esku gelditu ziren. Zalantza batzuekin eta gogo handirik gabe, EAJ - PNVk Errepublikaren alde egitea erabaki zuen, Autonomia Estatutua lortzeko, hori ezinezkoa baitzen altxaturiko eskuinak irabaziz gero. EAJ-PNV katolikoaren posizioa oso zaila zen, Gasteizeko eta Iruñeko apezpikuek kondenatu egin zutelako Fronte Popularrarekin bat egitea, horrek Eliza jazartzen baitzuen.

• 1936ko udan, Molaren armadak Gipuzkoa konkistatu zuen, errekete nafarren laguntzarekin. Orduan, EAJ-PNVk bere diputatu Manuel lrujo Largo Caballeroren gobernu sozialistako ministroa izatea onartu zuen, baldin eta Gorte errepublikanoek Estatutua onetsi eta historia osoko lehenengo Eusko Jaurlaritza eratzen bazen. Hori Gernikako Juntetxean eratu zen, 1936ko urriaren 7an, eta EAJ-PNVren eta Fronte Popularraren arteko koalizio-gobernua izan zen, baina abertzaleek hegemonia zuten, EAJ­PNVk Lehendakaritza (Jose Antonio Agirre) eta Sail nagusiak lortu zituelako eta gobernu­programa moderatua izan zelako (batere iraultzailea) [8. dok.].

• Ia bederatzi hilabetean, Bizkaian, Eusko Jaurlaritzak gehieneko autonomia bihurtu zuen Estatutua 1936an, erabateko aginteak gauzatu eta estatu txiki bat sortu baitzuen. Horrela, nazioarteko harremanak izan zituen Frantziako eta Britainia Handiko ordezkaritzekin, Euskadiko armada sortu zuen (40.000 soldadu, alderdien eta sindikatuen 90 batailotan), dirua egin, pasaporteak eman, justizia berrantolatu eta Euskadiko Unibertsitatea sortu zuen Bilbon.

4.2. Lehenengo Eusko Jaurlaritza

• Espainiako gerra zibila euskaldunen arteko gerra zibila ere izan zen, baina ezaugarri bereziekin, katolikoen arteko gatazka izan zelako (karlistak abertzaleen aurka) eta, EAJ-PNVren eraginez, gizartean iraultzarik egon ez eta Eliza errespetatu egin zutelako, klero abertzaleak Eusko Jaurlaritzarekin lankidetzan jardunez. Bi desberdintasun garrantzitsu ziren, gainerako eremu errepublikanoan gertatutakoari zegokionez. 1937ko udaberrian, Molaren armadak Bizkaiaren aurkako erasoaldia hasi zuen, Alemaniako Kondor legioak Durango eta Gernika anker bonbardatuz. Gernika suntsitzeak nazioarteko dimentsioa eman zion Euskadiko arazoari, eta Picassoren Gernika margolan ospetsuak ere ospe handiagoa eman zion.

• Euskadiko armadak gogor egin arren, Francoren tropek Bilbo eta Bizkaia osoa konkistatu zuten, eta Euskadiren autonomia laburra 1937ko ekainean akabatu zuen. Bi hilabete geroago, batailoi abertzalerik gehienak errenditu egin ziren Santoñan (Kantabria). Euskadiko beste batailoi batzuek borrokan jarraitu zuten Asturiasen. Agirreren gobernua Katalunian ezarri zen, Errepublika 1939an garaitua izan arte. 100.000 euskaldunek (horien artean, 20.000 ume baino gehiago) erbestera joan behar izan zuten.

FAZISMOA ETA NAZISMOA

1.Faszismo eta nazismoaren sorrera • Versailleko itunean umilazioa• Italiari baimendu ziotena ez zuen lortu• Naziotasun zapaldua

• Langile mugimenduaren erradikalizazioa• Saikera iraultzaileak

• Latifundioen okupazioa• Greba orokorrak• Sozialista eta komunisten arteko banaketa.• Borroka politiko sindikalean arrakasta

• Goi eta erdi klaseen arteko beldurra• Demokrazia parlamentarismoak ezarriren desprestiigioa• Soluzio autoritarioak onartzen dira.

2. Italia eta faszismoa• Liberalismoaren ahulezia• 1919an:Mussolinik Fasci di Combattimento sortzen

du.Partidu Nazional Faszistaren oinarria• Oinarri teoriko gutxi ,ekintza da nagusi.• Gobernu liberalak hostigar

• Ezkerraren aurkako kaleko bortizkeria..• Latifundista eta industriarien laguntza

• Alkondara beltzak,talde paramilitarren sorrera,desfileak,ikonografia,propaganda

• Erromara ibilbidea 1922an• Vittorio Emmanuele IIIak Mussoliniri gobernua osatzea

agintzen dio• Parlamentuak botere osoa onartzen dio

• 1924an Hauteskunde iruzurtiak• Oposizioa (Matteottiren erahila)• 1925an:Mussolinik berak boterea hartzen du.

• 1925­1943:Estatu faszistaren diktadura• Doktrinarik ez.Irrazionaltasuna• Estatua norbanakoen gainetik• Botere banaketa gabeko estatu totalitarioa

• Nazioa estatuak sortzen du.• Sindikatu eta partidu politikoen debekua• Prentsa,hezkuntzaren kontrola….propaganda

• Berdintasunik gabeko gizartea.Sufragio unibertsalik ez.• Ducearekiko menpekotasuna• Ekonomiaa politikaren menpe:autarkia• Lan publikoak,estatuaren kontrola,klase borrokarik ez­

greba debekatu.

• Korporatibismoa:arlo bereko langile­enpresariak korporazio bat osatzen dute,

• Monopolioaren nagusitasuna• Hedapen inperialista:Etipia eta Grezia• 1936­Berlin­Erroma ardatza sortu.

3. Alemania eta nazismoa

• Gerraren osteko berraikuntza gogorra

• Ezker­eskuindarren arteko tentsio politikoak• Aberatsen artean beldurra

• Nazinalisten ,talde paramilitarrak• 1920.Partidu nazionaliista alemana sortzen du.• 1921ean SA sortu

• Emaitza ezberdinak 1930 arte• 1932.Presinterako hauteskundeak:Hiltlerrel %36• 1932. Parlamenturako hauteskundeak: %37'3 y 33 .• ­ 1933. Hitlerrrek koalizio gobernua osatzen du

• 1933. (Martzoan): partidu naziak % 43'9.• 1933­1945: Nazien diktadura : Hirugarren Reicha:

• Doktrinaren urritasuna ,borondatea garrantzitsuena• Partidu eta sindikatuen deuseztapena.• Klase borroka ezeztatu• Poliziaren kontroal:Gestaporen sorrera

• Propaganda ministerioa• Alemaniako nazionalismoaren gorapena• Estatua nazioaren menpe.• Berdintasun eza eta demokraziaren aurkakotasuna.

• Buruzagi karismatikoa eta mugagabeko menpekotasuna.• Arrazismoa:Arraza arioaren nagusitasuna• Juduenganako aurkaritza,• Bizi espazioa:Europaren ekialderantz hedatu

• Industria handiekiko aliantza(Thyssen,Krupp)• Estatuak ekonomian parte hartzea.• Hazkunde ekonomikoa eta industria militarra• ­ 1936. Japonekiko paktua (<<komintern­aurka»).• 1940. Berlín­Erroma­Tokio ardatza.

4. Faxismoa eta nazismoa

• Berdintasunak:Doktrinaren ahulezia.Irrazionaltasuna• Partidu bakarra eta buruzagiaren gorentasuna (<<Duce» o

«Führer»).• Sistemarenganako mugagabeko menpekotasuna eskatu• Demokraziaren aurkaritza eta berdintasun eza.

• Propaganda eta isuaren inposizioa• Garaituen nazionalismoa adierazten dute.• Ezberdintasunak :Estatuaren ideia ezberdinak• Korporatibismoa faszista da

• Bizi espazioa eta arrazakeria naziak dira

1.MENDEBALDEKO DEMOKRAZIAK

.1.Zer da demokrazia? • «Aginte-banaketa zorrotza egitea, horien eratxikipenak zorrotz

betetzea, horixe da askatasunaren pisua. Aginte legegileak legeak egin eta kontrolatu, Aginte judizialak, erabateko independentziarekin, legeak eta bere kontzientziak adierazitako epaiak emana. Aginte betearazleak administratu eta gobernatu, bataren kontrolari lotuta eta bestearen independentzia errespetatuz: arau hori formulatzea betetzea baino errazagoa da ( .. )>>.

• A. Millerond­en hitzaldia (Frantziako Errepublikako presidentea, 192310

1.2. Aristides Briand Nazioen Elkarteko bilera batean

• Nazioen Elkartearen bilera. Aristide Briand, Bakearen Nobela 1926an, bertaratuei hitz egiten.

1.3. Mendebaldeko demokrazien arazoak

• A. Frantzian

• «Ulergarria da garaiko miseria eta kezka gero eta handiagoen erantzukizuna erregimenari (demokratikoa) leporatzea. Berdin dio, denetarik egon da. Baina elementu horiek guztiak konbinatuta ere ez litzateke nahikoa izango. Prentsa­kanpaina metodikoa eta iraunkorra behar izan zen, guztiok ikusi dugu hori, sentimendu nahasi horiek guztiak sutan jartzeko .Aurrez pentsaturiko plana behar izan da, hori herri ­ grinek ezagutzen ez duten helburu batera zuzentzeka eta berori ustiatzeko. Horixe gertatu da,jaunok. Jendetza abiarazi da erakunde errepublikanoen aurka ( …). Jendea erabili egin nahi izan da estatu­kolpe faxista emateko eta horren konplize otzan arduragabea izateko, Jendearen nahia ez zen hori. Erakundeek lorturiko ospe txarrak jarri du bide horretan, eta horrexen eraginez jarri du».

• BLUM, L.: «Le gouvermement du bloc national et le fascisme». In Le Populaire, 1934ko otsailaren 16a.

B. Erresuma Batuan

• «Benetako arazoa ez dago liberalen eta kontserbadoreen artean Ez dago politika liberal zaharraren eta politika kontserbadore zabarraren artean.Banakako askatasuna defendatzen dutenen eta estatuaren sozializazioaren artean dago; enpresa­ askatasuna sustatzen dutenen edo horren kontrola nahiz eraginkortasunik eza nazionalizatu nahi dutenen artean. Eta,une honetan, esan behar dizuet bertan behera utziko ditugula orain arte gurekin lanean ibili ziren aliatuak: (SESB).

• Nire lagunek eta neuk kontu handiz aztertu dugu egoera» . .

• Austen Chamberlain-ek Komunen Ganberako kideekin egindako bilera bateko hitzaldia. 1922ko urriaren 19a.

1 .4.Weimarreko Errepublikako Konstituzioa (1919ko abuztua)

• «1 .art. Reich alemana Errepublika da.. Estatuaren agintea herritik dator 2. art. Reicheko lurraldea Landerretako lurrek osatzen dute ( ... )

• 5. art Agintea, Reichen gaietan, Reicheko organoek erabiltzen dute, Reicheko Konstituzioaren arabera, eta Landerretan, estatuen konstituzioak aintzat hartuz ( ... ).

• 20. art. Reichstaga Alemaniako herriko diputatuek osatzen dute ( .. )

• 22. art. Diputatuak sufragio unibertsala, berdina, zuzena eta sekretua erabiliz aukeratzen dituzte hogeita bat urtetik gorako gizon­emakumeek ( ... ).

• 42. art. Reicheko presidentea Alemaniako herri osoak aukeratzen du, sufragio unibertsala erabiliz ( ... ).

• 52. art. Gobernua Reicheko kantzelariak eta ministroek osatzen dute ( .. )

• 60. art. Estatuen Kontseilua (Reichstat) estatu alemanak ordezkatzeko eratu da».

Laneko gidoia

• Zer esaten zuen Frantziako 1923ko presidenteak demokraziari buruz?

• Azaldu aginte bakoitzak erregimen demokratiko batean duen eginkizuna.

• Deskribatu irudia. Zer zen Nazioen Elkartea? • Bilatu Aristide Briandi buruzko informazioa. • Zer deritzo Blum politikari frantsesak demokrazien egoerari? • Zer arazo konpondu behar izan zuen Erresuma Batuko

erregimen demokratikoak? • Aukeratu gobernu demokratikoaren sistema ondoen islatzen

duten Weimarreko Errepublikako artikuluak (1.4 dok.). • Idatzi demokrazia eta autokrazia kontzeptuen definizioak, zeure

hitzak erabiliz

Zer esaten zuen Frantziako 1923ko presidenteak demokraziari buruz?

• . «Aginte-banaketa zorrotza egitea, horien eratxikipenak zorrotz betetzea

Azaldu aginte bakoitzak erregimen

demokratiko batean duen eginkizuna.• Aginte legegileak legeak egin eta kontrolatu. Aginte

judizialak, erabateko independentziarekin, legeak eta bere kontzientziak adierazitako epaiak emana. Aginte betearazleak administratu eta gobernatu, bataren kontrolari lotuta eta bestearen independentzia errespetatuz: arau hori formulatzea betetzea baino errazagoa da( ... )>>.

Zer zen Nazioen Elkartea?

• b- Wilson presidentearena izan zen; horrek, Hamalau Puntuen edo bakerako baldintzen mezuan, Nazioen Elkarte Orokorra sortu behar zela azaldu zuen. Akordio bereziek, izan ere, independentziaren eta lurralde-osotasunaren inguruko elkarrekiko bermeak emango zizkieten estatu txikiei eta handiei Nazioen Elkartearen helburu nagusiak honako hauek ziren: nazioarteko bakea eta segurtasuna bermatzea, gatazkak aurreikustea edo bide baketsuak erabiliz konpontzea, eta nazioarteko harremanak eta desarmea sustatzea.

c- Bilatu Aristide Briandi buruzko informazioa

• Aristide Briandn. Frantzian jaio zen :Nantes, 1862 martxoak 28 eta Parisen hil zen, 1932ko martzoak7 ), Briand Partidu sozialistako kidea izan zen eta 1901ean idazkari nagusia bihurtu zen.Asanbladako diputatua bizitza osoan.Sozialistak gobernuan parte hartzearen aldekoa zen nahiz eta gobernu sozialista ez zen ,hirugarren errepublikako politikorik handienetakoa izan zen.Berak nazioarteko elkarkidetza bultzatu eta Nazioen Elkartearen sorreran parte hartu zuen:Lokarno eta Briand-Kellog paktua sinatuz.Europa Batasuneko aurrendari bat da:1930ean Briand Txostena idatzi zuen Lokarno paktua aurrera ateratzeagatik Nobel Saria jaso zuen Gustav

Stresemann alemanarekin batera.

Zer deritzo Blum politikari frantsesak demokrazien egoerari?

• Ulergarria da garaiko miseria eta kezka gero eta handiagoen erantzunkizuna erregimenari (demokratikoari )leporatzea…Prentsa-kanpaina metodikoa eta iraunkorra behar izan zen, guztiok ikusi dugu hori, sentimendu nahasi horiek guztiak sutan jartzeko. Aurrez pentsaturiko plana behar izan da, hori herri-grinek ezagutzen ez duten helburu batera zuzentzeko eta berori ustiatzeko. Horixe gertatu da,jaunok. Jendetza abiarazi da erakunde errepublikanoen aurka ( ... ). Jendea erabili egin nahi izan da estatu-kolpe faxista emateko.

Zer arazo konpondu behar izan zuen Erresuma Batuko erregimen demokratikoak?

• Banakako askatasuna defendatzen dutenen eta estatuaren sozializazioaren aldekoen artean dago; enpresa-askatasuna sustatzen dutenen edo horren kontrola nahiz eraginkortasunik eza nazionalizatu nahi dutenen artean .

• Liberalismoa eta sozialismoaren artean.

. Aukeratu gobernu demokratikoaren sistema ondoen islatzen duten Weimarreko

Errepublikako artikuluak (1.4 dok.).

• «1. art. Reich alemana Errepublika da. Estatuaren agintea herritik dator

• 5. art. Agintea, Reichen gaietan, Reicheko organoek erabiltzen dute, Reicheko Konstituzioaren arabera, eta Landerretan, estatuen konstituzioak aintzat hartuz ( ... ).

• 22. art. Diputatuak sufragio unibertsala, berdina, zuzena eta sekretua erabiliz aukeratzen dituzte hogeita bat urtetik gorako gizon-emakumeek ( ... ).

• 42. art. Reicheko presidentea Alemaniako herri osoak aukeratzen du, sufragio unibertsala erabiliz ( ... ).

Idatzi demokrazia eta autokrazia kontzeptuen definizioak, zeure hitzak erabiliz.

• Demokrazia: Demokrazia subiranotasuna herriaren esku uzten duen erregimen mota edo sistema politikoa da eta ordezkariak hauteskundeen bidez hautatzen dira. Autokrazia (grezieraz : autos = bat bera + Xpatos<; khratos = gobernua) gobernu mota bat da. Autokrazian, pertsona bakar batek, botere legal eta politiko osoa du, eta erabaki guztiak berak hartzen ditu. Boterearen jabe denari, autokrata deitzen zaio.

2. Italiako faxismoa

• 2.1. Estatu faxista • «Apurka-apurka, akatsak desagertu eta argi dago Italiako herriaren etorkizuna

faxismoak gidatu behar duela. Indar berria da eta garai berrien etorrera adierazten du.Konfiantza itzela daukagu barru-barruan sartuta; gure bihotzaren erritmoa erregulatzen duela sentitzen dugu, eta badakigu faxismoarekin Italiako gazteriarik osasuntsuena , ederrena eta grinatsuena ari dela lanean ( .. ).

• Laster, faxismo eta Italia kontzeptuak pentsamendu bakarrean bilduko dira. Izan ere, erregimen politiko berria sortzeko dugun formula hauxe da: Guztia estatuaren barruan, guztia estatuaren alde, estatutik kanpo ezer ere ez. Gainera ( ... ) belaunaldi berria sortuko dugu ( ... ). Bakoitzak eginkizun jakina izango duo Batzuetan, klaseak sortzeko ideia datorkit burura ( ... ): hiltzeko prest dagoen gerlari-klasea, epaile gaituen eta zuzenen klasea, gobernuari indartsuen eta autoritarioen klasea, ustiatzaile adimentsuen eta ausarten klasea, industriako kapital itzelen klasea».

• MUSSOLlNI, B.: Faxismoa Mussolinik azalduta.

• Madrid, 1934.

2.2. Liberalismoaren aurka

• «Liberalismoa doilortzearen eta suntsitzearen doktrina da Askatasunez da helburua, bitartekoa baizik, eta, bitartekoa denez kontrolatu eta menderatu egin behar da. Beraz, ezinbestekoa da agintea aipatzea ( ... ). Kendu estatuari agintea (aginte fisikoa eta armatua) eta utzi betiereko printzipioekin soilik armatuta; argi dago gobernua berori suntsitzeko prest dagoen lehenengo talde antolatuaren biktima izango dela ( ... ). Faxismoak argi eta garbi esan zuen erreakzionarioa zela, oraingo liberal asko munstro garailearekin (sozialismoa) beldurtuta zeudenean, eta orain argi eta garbi dio liberalismoaren aurkakoa dela. Faxismoa ez dago betiko trikimailuen biktima izateko prest».

• MUSSOLlNI, B.: Agintea eta adostasuna. 1923ko martxoa,

2.3. Mussolini eta Hitler Italiako desfile batean

4. Italiako gazteriaren hezkuntza

•GILen (Giuventú Italiana del Littorio) jarduerak larunbat arratsalderoko derrigorrezko bi1tzarrean garatzen ziren, arratsaldeko hiru eta erdietatik seietara, ikasturte osoan (larunbat faxista) Bertaratuak uniforme a jantzita joan behar ziren: neskek blusa zuriak eta tolesdun gona beltzak; mutilen uniformea Boy Scouts deritzenaren antzekoa zen baina alkandorak eta galtzerdiak beltzak ziren eta buruan feza zeramaten.

• Bileraren hasieran, zerrenda irakurri eta desfilea egiten zen. Gero, gazteek gimnasia-ariketak eta taldeko beste ariketa batzuk egiten zituzten. Gainera, mutilei heziketa militarra ematen zitzaien ( ... ). Auzo-eskolak instalatzearen helburua ( ... ) klase ertaina eta baxua bananduta mantentzea zen; herririk txikienetan, gizarte-klase desberdinetako mutilak askatasun handiagoz nahasten ziren».

• T ANNENBA UM, E.R.: Esperientzia faxista.

• Gizarte eta kultura faxista. Madrid, 1975.

2.5. Faxismoaren esaldiak

• «Sinetsi! Egin esandakoa Borrokatu!». «Historian ez da ezer odolik gabe lortu».

• «Hobe egun batean lehoi izan, ehun urtean ahuntz izan baina! ». «Altzairua duenak egia dauka!».

• «Erditzea emearentzat zer den, horixe da gerra arrarentzat! ». «Bataila-esparruan igarotako minutu bat bakez igarotako bizi osoa baina hobea da! »,

Laneko gidoia

• Egin testuen iruzkina, estatu faxistaren ezaugarriak identifikatu.

• A-Interpretatu 2.1 dokumentuko esaldi hau. «Italiako herriaren etorkizuna faxismo eta Italia kontzeptuak pentsamendu bakarrean bilduko dira».

• B-Zer dira gizarte-klaseak Mussolinirentzat?

• A-2.2 dokumentuan adierazitakoaren arabera, zer da liberalismoa Mussolinirentzat? B- Eta faxismoa?

• Komentatu Mussoliniren eta Hitlerren argazkia, Italiako desfilekoa, 8. unitatean proposaturiko metodoa kontuan hartuta.

• Zer ikasten zuten ikasleek «larunbat faxistan» (2.4 dokumentua)?

• Eman Italiako Faxismoari buruzko iritzi kritikoa.

• Hiztegia definitu

• FAXISMOA

• POPULISMOA

• INPERIALISMOA

2. Italiako faxismoa

A-Interpretatu 2.1 dokumentuko esaldi hau. «Italiako herriaren etorkizuna faxismo eta Italia kontzeptuak

pentsamendu bakarrean bilduko dira».

• A- Laster, faxismo eta Italia kontzeptuak: pentsamendu bakarrean bilduko dira. Izan ere, erregimen politiko berria sortzeko dugun formula hauxe da: Guztia estatuaren barruan,

guztia estatuaren alde, estatutik kanpo ezer ere ez.

B-Zer dira gizarte-klaseak Mussolinirentzat?

B-. Batzuetan, klaseak sortzeko ideia datorkit burura ( ... ): hiltzeko prest dagoen gerlari-klasea, epaile gaituen eta zuzenen klasea, gobernuari indartsuen eta autoritarioen klasea, ustiatzaile adimentsuen eta ausarten klasea, industriako kapital itzelen klasea».

A-2.2 dokumentuan adierazitakoaren arabera, zer da liberalismoa

Mussolinirentzat? B- Eta faxismoa?

• A-«Liberalismoa doilortzearen eta suntsitzearen doktrina da. Askatasuna ez da helburua, bitartekoa baizik, eta, bitartekoa denez kontrolatu eta menderatu egin behar da.

B- Eta faxismoa? • B- Beraz, ezinbestekoa da agintea aipatzea ( ... ). Kendu estatuari

agintea (aginte fisikoa eta armatua) eta utzi betiereko printzipioekin soilik armatuta .Faxismoak argi eta garbi esan zuen erreakzionarioa zela, oraingo liberal asko munstro garailearekin (sozialismoa) beldurtuta zeudenean, eta orain argi eta garbi dio liberalismoaren aurkakoa dela. Faxismoa ez dago betiko trikimailuen biktima izateko prest».

• “Laster, faxismo eta Italia kontzeptuak pentsamendu bakarrean bilduko dira. Izan ere, erregimen politiko berria sortzeko dugun formula hauxe da: Guztia estatuaren barruan, guztia estatua re n alde, estatutik kanpo ezer ere ez. Gainera ( ... ) belaunaldi berria sortuko dugu ( ... ). Bakoitzak eginkizun jakina izango du.”“Batzuetan, klaseak sortzeko ideia datorkit burura ( ... ): hiltzeko prest dagoen gerlari-klasea, epaile gaituen eta zuzenen klasea, gobernari indartsuen eta autoritarioen klasea, ustiatzaile adimentsuen eta ausarten klasea, industriako kapital itzelen klasea» .

Komentatu Mussoliniren eta Hitlerren argazkia, Italiako desfilekoa, 8. unitatean

proposaturiko metodoa kontuan hartuta

• Hitler eta Mussolini armadako uniformez jantzita kotxe irekian eserita.Elkartze horrek faxismo eta nazismoaren laguntasun handia adierazten du.

Zer ikasten zuten ikasleek «larunbat faxistan» (2.4 dokumentua)?

• Gero, gazteek gimnasia-ariketak eta taldeko beste ariketa batzuk egiten zituzten.

• Gainera, mutilei heziketa militarra ematen zitzaien ( .., ). Auzo-eskolak instalatzearen helburua ( ... ) klase ertaina eta baxua bananduta mantentzea zen; herririk txikienetan, gizarte-klase desberdinetako mutilak askatasun handiagoz nahasten ziren».

Eman Italiako Faxismoari buruzko iritzi kritikoa.

• Argudio positiboak

• Argudio negatiboak

• Iritzi pertsona:

3 Nazismoa3 Nazismoa;);)

3. Nazismoa 3. Nazismoa

• 3.1. Estatu arrazista, Hitlerren arabera 3.1. Estatu arrazista, Hitlerren arabera . . • «Estatu arrazistaren helburu nagusia jatorrizko arrazako ordezkarien biziraupena da, «Estatu arrazistaren helburu nagusia jatorrizko arrazako ordezkarien biziraupena da,

arraza hori goi-gizateriaren edertasuna eta balioa egiten dituen zibilizazioak sortu arraza hori goi-gizateriaren edertasuna eta balioa egiten dituen zibilizazioak sortu baitu. baitu. Estatu arrazistok, hezitzailetzat eta trebatzailetzat duen goi-eginkizunoi betetzeko, Estatu arrazistok, hezitzailetzat eta trebatzailetzat duen goi-eginkizunoi betetzeko, gazteriaren bihotzean grabatu beharko du arrazaren espiritua eta sentimendua. gazteriaren bihotzean grabatu beharko du arrazaren espiritua eta sentimendua. Ezinbestekoa da, eskola utzi orduko, gazte guzti-guztiek heziketa egokia jasotzea, Ezinbestekoa da, eskola utzi orduko, gazte guzti-guztiek heziketa egokia jasotzea, odolaren garbitasunari eta berori garbi mantendu behar izateari buruz ( ... ): .. odolaren garbitasunari eta berori garbi mantendu behar izateari buruz ( ... ): .. Reich alemanak, estatutzat, aleman guztiok barman sartu eta bere eginkizuna ezarri Reich alemanak, estatutzat, aleman guztiok barman sartu eta bere eginkizuna ezarri behar die: herri handien jatorrizko arraza elementurik preziatuenen erreserbak behar die: herri handien jatorrizko arraza elementurik preziatuenen erreserbak kohesionatzea eta kontserbatzea, eta gainera, horiek apurka-apurka posizio nagusira kohesionatzea eta kontserbatzea, eta gainera, horiek apurka-apurka posizio nagusira eramatea ). eramatea ).

• Mendeko gizakiak egotea oldez aurreko funtsezko baldintza da, goi-zibilizaziook Mendeko gizakiak egotea oldez aurreko funtsezko baldintza da, goi-zibilizaziook eratzeko ( .. ). eratzeko ( .. ).

• Estatu arrazistaren kanpoko politikok, estatu horren barruko arrazari, bermatu egin Estatu arrazistaren kanpoko politikok, estatu horren barruko arrazari, bermatu egin behar dizkio Bizirauteko baliabideok, eta harreman natural a eta osasuntsua ezarri behar dizkio Bizirauteko baliabideok, eta harreman natural a eta osasuntsua ezarri behar du biztanle kopurua hoztearen eta hori bizitzeko lurraldea hedatzearen zein behar du biztanle kopurua hoztearen eta hori bizitzeko lurraldea hedatzearen zein horren kalitatearen artean ( ...) » >. horren kalitatearen artean ( ...) » >.

• HITLER, A.: Nire borroka. 1925. HITLER, A.: Nire borroka. 1925.

3.2. Hitler propaganda naziko3.2. Hitler propaganda naziko kartel batean kartel batean (1938) (1938)

3.3. Koloniako haurren eskariak Bazkaldu 3.3. Koloniako haurren eskariak Bazkaldu baino lehenbaino lehen

• «Fuhrer, nire Fuhrer, Jaungoikoak neuri emana! Babestu eta «Fuhrer, nire Fuhrer, Jaungoikoak neuri emana! Babestu eta zainduni, bizi naizen bitartean! Zeuk salbatu duzu Alemania saminik zainduni, bizi naizen bitartean! Zeuk salbatu duzu Alemania saminik sakonenetik. sakonenetik.

• Gaur, eskerrak eman nahi dizkizut eguneroko ogiagatik. Egon zaitez Gaur, eskerrak eman nahi dizkizut eguneroko ogiagatik. Egon zaitez luzaro nire ondoan, ez nazazu babes barik utzi. Fuhrer, nire Fuhrer, luzaro nire ondoan, ez nazazu babes barik utzi. Fuhrer, nire Fuhrer, nire fedea eta nire argia! nire fedea eta nire argia!

• Heil, nire Fuhrer! ». Heil, nire Fuhrer! ».

• Bazkaldu ondoren Bazkaldu ondoren

• «Eskerrak zuri, janari oparo honengatik, gazteen eta zaharren babesle «Eskerrak zuri, janari oparo honengatik, gazteen eta zaharren babesle hori! hori! Badakit lo-galtzeak dituzula, baina ez kezkatu Zurekin nago gau eta Badakit lo-galtzeak dituzula, baina ez kezkatu Zurekin nago gau eta egun,jarri zure burua nire altzoan. egun,jarri zure burua nire altzoan.

• Seguru jakin, nire Fuhrer, handia zarela! Heil, nire Fuhrer!». Seguru jakin, nire Fuhrer, handia zarela! Heil, nire Fuhrer!».

3.4. Charles ChaplinenDiktadore Handia 3.4. Charles ChaplinenDiktadore Handia filmaren fotograma filmaren fotograma

3.5. Neurri antisemitak

• A. Nurenbergeko legeak. 1935eko irailaren 15a • «1. Debekaturik daude juduen eta odol alemana edo asimilatua duten

herritarren arteko ezkontzak. • 2. Debekatuta daude juduen eta odol alemana edo asimilatua duten

herritarren arteko ezkontzaz kanpoko harremanak. • 3. Debekaturik daude juduek odol alemana edo asimilatua duten 45 urte

baino gehiagoko etxeko langileak kontratatzea. • 4. Juduek debekaturik dute kolore aleman nazionalak apaintzeko edo

dotoretzeko erabiltzea. Aldiz, kolore juduak erabil ditzakete horretarako; eskubide hori estatuak bermatzen du».

• TANNENBAUM, E.R .. Esperientzia faxista.• Gizarte eta kultura faxistak. Madrid, 1975 .

B. Juduen aurkako neurri ekonomikoak, 1938.

• «Uztailaren 25a. Mediku juduen kontsultategiak itxi egin behar dira irailaren 30ean .

• Azaroaren 12a. Komunitate juduari mila milioi markoko zerga-ordainketa ezartzen zaio, estatu alemanaren mesedetan.

• Azaroaren 18a. Juduek, 1939ko urtarrilaren 1etik aurrera, debekaturik dute saltokiak eta garraioko negozioak edukitzea, baita artisau independentetzat jardutea ere>>.

3.6. Erregimen politiko motak

ERREGIMEN DEMOKRATIKOA ERREGIMEN AUTORITARIOA ERREGIMEN TOTALITARIOA

Agintearen jatorria

• Herriaren subiranotasuna. Hautaturiko ordezkariei eskuordeturiko agintea.

• Aginte pertsonala edo teokratikoa . • Pertsonala edo oligarkikoa.

• Hauteskundeak eta erreferenduma.

• Ez dago hauteskunderik edo itxurak egiten dira. plebiszituak daude.

• Ez dago hauteskunderik edo itxurak egiten dira. Plebiszituak daude.

• Hiritarren berdintasuna legearekiko .

• Hiritarrak hierarkizatu. • Hiritarrik gabeko hierarkia edo berdintasunaren itxurak.

Agintea nork erabiltzen duen

•Sistema parlamentarioa +Aginte banaketa erlatiboa - Betearazlea: gobernuak edota estatuburuok, aginte legegilearen mende. - Legegilea: ganbera bat edo bi. Presidentzia-sistema Aginte banaketa zorrotza - Betearazlea: estatuburua, legegilearekiko independentea. - Legegilea: ganbera bat edo bi.

-Aginteak buruzagi indartsuan, batzordean edo alderdian pilatu. -Biltzarren eginkizuna sinbolikoa. -Betearazlea legegilearekiko independentea.

-Aginteak buruzagi indartsuan, batzordean edo alderdian pilatu. -Biltzarren eginkizuna sinbolikoa. -Estatuaren agintea gizarte-bizitzako eta bizitza pribatuko arlo guztietara hedatu. -Alderdiak estatua kontrolatu.

Laneko gidoia

• Aipatu estatu arrazistaren ezaugarriak, Hitlerrek adierazitakoaren arabera.

– Zelan justifikatzen du Hitlerrek Alemaniarekin mugakideak diren lurraldeen okupazioa?

• Azaldu nazien propagandako kartela: Zer da erakargarriena? Zer mezu igortzen du?

• Zer adierazten du Diktadore handia filmeko fotogramak? Eman neurri antisemitei buruzko iritzia.

• Aukeratu eskemako erregimen politiko bakoitzaren hiru ezaugarri:

– Nola sailkatuko zenituzke Alemaniako eta Erresuma Batuko erregimen politikoak?

– Idatzi honako kontzeptu hauen definizioa: erreferendum, plebiszitu, diktadura.

NazismoaNazismoa;);)

Maialen eta Julene!Maialen eta Julene!

•Zelan justifikatzen du Hitlerrek Alemaniarekin Zelan justifikatzen du Hitlerrek Alemaniarekin mugakideak diren lurraldeeen okupazioa?mugakideak diren lurraldeeen okupazioa?

Helburu nagusia, jatorrizko arrazako ordezkarien biziraupena da.Estatu arrazistak, gazteriaren bihotzean grabatu beharko du arrazaren espiritua eta sentimendua. Eskola utzi eta gero, gazte guztiek heziketa egokia jasotzea proposatzen du.Estatuarentzat, aleman guztiak barruan sartu eta bere eginkizuna jarri behar die.Estatu arrazistaren kanpoko politikak, estatu horren barruko arrazari, bermatu egin behar dizkio bizirauteko baliabideak.BIZI ESPAZIOA

Propaganda kartelan errakargarriena dena Propaganda kartelan errakargarriena dena Hitlerren argazkia eta letren itxura da. Hitlerren argazkia eta letren itxura da. Svastikaren ikurrak ere kale osoa apaintzen Svastikaren ikurrak ere kale osoa apaintzen dute.Jendeari arreta piztekodute.Jendeari arreta pizteko

Azaldu nazien propagandako kartela: Zer da Azaldu nazien propagandako kartela: Zer da erakargarriena? Zer mezu igortzen du?erakargarriena? Zer mezu igortzen du?

• The Great DictatorThe Great Dictator (euskaraz "Diktadore Handia") 1940ko Charles (euskaraz "Diktadore Handia") 1940ko Charles Chaplin ingeles zinema zuzendari eta aktorearen filma bat da. Filma Chaplin ingeles zinema zuzendari eta aktorearen filma bat da. Filma honetako antzezle nagusiak Charles Chaplin bera, Paulette honetako antzezle nagusiak Charles Chaplin bera, Paulette Goddard eta Jack Oakie izan ziren.Goddard eta Jack Oakie izan ziren.

• Ordurarte Chaplin zen Hollywooden filma mutuak filmatzen Ordurarte Chaplin zen Hollywooden filma mutuak filmatzen jarraitzen zuen bakarra, hau bere lehenbiziko soinudun filma izan jarraitzen zuen bakarra, hau bere lehenbiziko soinudun filma izan zelarik, baita denetan arrakastasuena ere.zelarik, baita denetan arrakastasuena ere.

• Filma nazismoa, faxismoa eta antisemitismoa nahiz diktadura Filma nazismoa, faxismoa eta antisemitismoa nahiz diktadura guztien aurkako kritika zorrotza da. Estreinatu zen unean EEBBak guztien aurkako kritika zorrotza da. Estreinatu zen unean EEBBak Alemania Naziaren oraindik bakean zeudela kontutan hartu behar Alemania Naziaren oraindik bakean zeudela kontutan hartu behar da. Filma honetan Chaplinek naziak da. Filma honetan Chaplinek naziak "makina-gizonak, makina "makina-gizonak, makina burmuin eta bihozdunak"burmuin eta bihozdunak" gisa definitzen ditu. Bestalde bi pertsonaia gisa definitzen ditu. Bestalde bi pertsonaia ezberdin antzezten ditu: bata Adenoid Hynkel diktadore harroputza ezberdin antzezten ditu: bata Adenoid Hynkel diktadore harroputza (Adolf Hitlerren karikatura garbia) eta bestea judutar bizarmoztaile (Adolf Hitlerren karikatura garbia) eta bestea judutar bizarmoztaile apala. WIKIPEDIAapala. WIKIPEDIA

Zer adierazten du Diktarore handia Zer adierazten du Diktarore handia filmeko fotogramak?filmeko fotogramak?

•Neurriak oso gogorrak direla eta onura Neurriak oso gogorrak direla eta onura bakarrik direla alemanentzat. Adibidez bakarrik direla alemanentzat. Adibidez ,debekatutarik daude juduen eta odol ,debekatutarik daude juduen eta odol alemana edo asimilatua duten herriaren alemana edo asimilatua duten herriaren arteko ezkontzak.arteko ezkontzak.•Gainera,kolore juduak erabili behar dituzte.Gainera,kolore juduak erabili behar dituzte.•Gizartean ,ezberdintasuna onartzen dute Gizartean ,ezberdintasuna onartzen dute eta arrazismoan oinarritzen da.eta arrazismoan oinarritzen da.

Eman neurri antisemitei buruzko iritzia.Eman neurri antisemitei buruzko iritzia.

• 3 zatitan banatu egiten dira; Erregimen 3 zatitan banatu egiten dira; Erregimen totalitarioa,Alemania eta Erregimen totalitarioa,Alemania eta Erregimen demokratikoa Erresuma Batuan.demokratikoa Erresuma Batuan.

Nola sailkatuko zenituzke Alemaniako eta Nola sailkatuko zenituzke Alemaniako eta Erresuma Batuko erregimen politikoak?Erresuma Batuko erregimen politikoak?

•Erreferendum:Erreferendum:Hautesleek erabilitako prodezura Hautesleek erabilitako prodezura honetan,zuzeneko botoa erabiltzen da, konstituzio-neurriek honetan,zuzeneko botoa erabiltzen da, konstituzio-neurriek bati baietz edo ezetz esatekobati baietz edo ezetz esateko•Plebiszitu:Plebiszitu:Hausteelen zuzeneko botoa, aginte Hausteelen zuzeneko botoa, aginte betearazleak aurkezturiko konfiantzako gairen bati baietz betearazleak aurkezturiko konfiantzako gairen bati baietz edo ezetz esateko.edo ezetz esateko.• Diktadura:Diktadura:Indarrez ezarri eta mantentzen den erregimen Indarrez ezarri eta mantentzen den erregimen politikoapolitikoa

Idatzi honako kontzeptu hauen definizioa: Idatzi honako kontzeptu hauen definizioa:

erreferendum, plebiszitu, diktaduraerreferendum, plebiszitu, diktadura::